DEVRE : 3 ClLT : 1 ÎÇTÎMA SENESİ : 5

Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi

Onsekizinci în ikad

25 Teşrinisani 1334 (1918) Pazartesi

M Ü N D E R E C A T

I. — ZAPTI SABIK HULASASI II. — EVRAKI VARİDE

Tezkireler 1. — Bazı devair bütçelerine ceman 3 438 264

lira tahsisatı munzamma itasına dair Sadaret tez­kiresi. 194

III. — SUALLER VE İSTİZAHLAR

Sualle* 1. — Karesi Mebusu Hüseyin Kadri Beyin,

mütareke şeraitine mugayir olarak vaki olan iş­gali askerinin, bütün cihanı medeniyet Meclisi Millileri nezdinde protesto edilmesine dair sual takriri.

2. — Musul Mebusu Mehmet Ali Fazıl Be­yin, Harb esnasında ika edilen ceraimin fail ve müsebbiblerinin sureti muhakemeleri hakkında Hükümetçe ne düşünüldüğüne dair sual takriri.

IV. — MÜZAKERE EDİLEN MEVAD

1. — Harbiye Nezareti tarafından geri alman tahsili ali görmüş zabıtanın terfiileri ile bilumum zabıtana kıdem zammı itasına dair Kararname­nin hemen Meclise iadesi ile müzakeresine dair Adliye Encümeni mazbatası.

Sayfa

194 194 194

194

194

194:195

195:196

196

196:197

Sayfa

2. — Bazı Devairin 1334 senesi bütçelerinin tahsisatı fevkaladei şehriyyeleri fasıllarına ceman 1 286 699 lira ilavesine dair kanun layihası. 197:198

3. — 1334 senesi Hudud Sıhhiye Müdüriye­ti Umumiyyesi bütçeleri ile Müdüriyeti mezkure Tekaüd Sandığı Bütçesinin tahsisatı fevkaladei şehriyyeleri fasıllarına ilave olunacak mebaliğe da­ir kanun layihası. 198

4. — 1334 senesi Evkaf Nezareti Bütçesinin tahsisaü fevkaladei şehriyye maddesine 26 250 lira ilavesine dair kanun layihası. 198

5. — Müskirat Resmi Kanununun bir fıkra­sı hakkındaki sehvin tashihi hakkında Muvaze­ne! Maliye Encümeni mazbatası. 198:199

6. — İaşe Müdüriyeti Umumiyyesinin avans olarak alacağı 1 000 000 liraya Maliye Nezareti­nin kefaletine dair kanun layihası. 199:200

7. — 1334 senesi Duyunu Umumiyye Bütçe­sinde % 4 faizli Osmanlı İstikrazı Dahilisi unva-niyle ve 24 A numarasiyle bir fasıl küşadına ve bu fasla 995,060,16 lira vazına dair kanun layihası. 200:201

TBMM KÜTÜPHANESİ

meclisi Mebusun ı î îe 25 Teşrinisani 1334 (1918) C ; i

BİRİNCİ CELSE

Küşad Saati : 2.40

REİS : Reisvekili Hüseyin Cahit Beyefendi

KÂTİPLER : Ali Haydar Bey (Saruhan), Halet Bey (Erzincan), Mentduh Bey (Bursa), Vehbi Bey (Siverek)

REİS — Efendim, Meclis küşad olundu. Zaptı sabık hulasasını okutuyorum.

I. — ZAPTI SABIK HULASASI

ON YEDİNCİ ÎNİKAD

23 Teşrinisani 1334 Cumartesi

Reisvekili Hüseyin Cahit Beyefendi'nin Riyasetinde ini-kad ederek Zaptı Sabık Hülasası kıraat ve kabul edildi.

Hudeyde Mebusu Mustafa Efendi ve rüfekasının, Hüc-rei Mutahharai Risalet Penahiden kaldırılan emanata;

Karahisarışarki Mebusu Yanko Kovenoğlu ve Rüfeka­sının, Ayvalık ve Civarındaki Rumların tebidinde methal-der olan Limon Fon Sandres Paşa hakkında Hükümetçe ne gibi tahkikat ve takibatta bulunulacağına dair sual tak­rirleri Hükümete tebdil olundu.

Ta az Mebusu Tahir Feyzi Bey'in, vesika ekmekleri yol­suzluğu hakkında Hükümetçe ne yapılacağına dair sual tak­ririnin tekidi takarrür etti.

Trabzon Mebusu Yorgo Yuvanidis Efendi ve rüfekası­nın, Reis ve Birinci Reisvekilinin istifalarına dair sual tak­riri reddolundu.

Malulini askeriyyeden firar eden ve ademi icabet cü­rümleri ile mahkûm olanların affına dair kanun layihası ile

îun layihalarının mü­zakereleri tehir edildi.

Vilayatı mustahlasa için Maliye Nezareti bütçesine beş milyon lira tahsisatı fevkalade ilavesinin ve tahsisatı mef­kurenin tevzi ve idaresi için Vilayatı Mustahlasa Müfettişi Umumiliği ihdası hakkındaki iki kıta kanun layihası red­dolundu.

İnikada nihayet verildi. Reis

Reisvekili Hüseyin Cahit

Kâtip Kâtip Saruhan Erzincan

Ali Haydar Halet Kâtip Kâtip Bursa Siverek Memduh Uhbi

REİS — Zaptı sabık hulasası hakkında bir mütalaa var mı? ("Hayır" sesleri) Zaptı sabık hulasası kabul edil­miştir.

II. — EVRAKI VARİDE

Tezkireler

1. — Bazı devair bütçelerine ceman 3 438 264 lira tahsi­

satı munzamma itasına dair Sadaret tezkiresi.

REİS — Bazı devair bütçelerine ceman üç milyon dört yüz otuz sekiz bin iki yüz altmış dört liranın tahsisatı mun­zamma suretinde ilavesine dair bir tezkirei samiye gelmiş­tir. Muvazenei Maliyye Encümenine havale ediyoruz.

Sualler 1. —Karesi Mebusu Hüseyin Kadri Beyin, mütareke şe­

raitine mugayir olarak vaki olan işgali askerinin, bütün cihanı medeniyet Meclisi Millileri nezdinde protesto edilmesine dair sual takriri.

REİS — Karesi Mebusu Hüseyin Kadri Bey tarafın­dan verilmiş bir takrir var, okutuyorum efendim :

III. — SUALLER VE İSTİZAHLAR

Meclisi Mebusan Riyaseti Celilesine

Osmanlı Milletleri bila tefriki cins ve mezhep mazlum­durlar, mağdurdurlar, asla zalim değildirler. Bu babta pro­pagandacıların yaygaralarına değil, fakat selameti vicdana müstenit tahkikata itibar edilmelidir.

Hristiyanlık için olduğu gibi Müslümanlık için de hür­riyeti vicdan ve hakkı beka vardır. İnkâr edilemez. Ana-

— 194 —

TBMM KÜTÜPHANESİ

Medisi Mebusan İ : 18 25 Teşrinisani 1334 (1918) C : 1

sırı tslamiye birer millet olarak mevcutturlar. İmha edile­mezler. İstiklalimiz galipler tarafından selb edilebilir fakat dünyayı sulh ve müsalemetle yaşatmak isteyen prensipler, bizim hakkı mevcudiyetimiz inkâr edildiği günden itibaren duçarı halel olmaya mahkûmdurlar.

Biz namuslarına itimat ettiğimiz galip milletlere silah­larımızı Namuslu Millet olarak teslim ettik. Fakat teslim şeraitimizin bila sebep, galiplerin kuvvetleriyle ihlal ve mev­cudiyetimizin tehlikeye ilka edildiğini kemali teessürle gö­rüyoruz. Binaenaleyh hakkımızdaki hükmü medenî millet­lerin vicdanî tahkikatın neticesine talik ederek mütareke şe­raitine mugayir vaki olan işgali askerinin bütün cihanı me-deniyyet mecalisi milliyyeleri nezdinde protesto edilmesi­ne Makamı Riyasetin mezun kılınmasını talep ederim.

25 Teşrinisani 1334 Karesi Mebusu Hüseyin Kadri

HÜSEYİN KADRİ BEY (Karesi) — Arzedeyim efen­dim. Hükümet bu hakkı, bir mütareke metni ile takyid et­miş. İnkiyat ettirilmesi için teşebbüsatta bulunduğunu söy­lüyor. İşitiyoruz ki İtilaf Devletleri tarafından Adana, mü­tareke hilafına olarak işgal ediliyor. İstanbul tamamen iş­gal edilmiş bulunuyor.

İstanbul'da zuhura gelecek hadisat, hakikatte mevcu­diyetimizi tehlikeye koyacak bir haldir. İstanbul'da vukua gelecek bir iğtişaş, bütün Osmanlılığı kökünden sarsar. Böy­le bir tehlike ancak işgali askerinin vukuundan dolayı vu­kua gelebilir. Malumu Aliniz Makriköyde bir vakai mües­sif eden bahsolunuyor. Yarın nasıl emin olabilirim ki benim aileme de, belki Hristiyandır, Hristiyandan döndürmedir, diye bir tasallut olmayacaktır? Bu gibi ahval karşısında aciz ve meskenetle hareket eden Hükümete esasen itimat etme­miştim; yine itimat etmem. Onun için ciham medeniyetin namuslu mümessilleri olan mecalisi milliyyenin de haklan vardır ve onlara müracaat ettiğimiz zaman bize verdikleri imzaya onlar sadık kalacaktır.

REİS — Efendim; Heyeti Umumiyye müsaade buyu-rursa bu takririn leh ve aleyhinde müzakere etmeden evvel bir şey arzedeyim. Bu babta Meclisi MilK tarafından diğer milletlerin mecalisi milîiyyesine müracaat edilmesi müna-sebatı beyneddüceliyyede görülmemiş bir hadise teşkil ede­cektir. İhtimal ki böyle bir şey, son dakikaya geldiği zaman tecviz edilebilecek bir çare olur. Fakat bu şekilde Meclisi Millî tarafından diğer milletlerin mecalisi milîiyyesine mü­racaat edebilmek için evvelemirde gayrı kabili inkar bir su­rette tahakkuk etmiş bir vaka olmalıdır. Yani Hükümetle hem efkar ve hem ahenk olmalıyız. Bir kere Hükümet mü-

tareke ahkamının ihlal edildiğine kani midir, bu kanaati su­reti resmiyyede diploması vasıtasıyla protesto etmiş ve hü­kümetlerden cevap almış mıdır? Bu cihet, tahakkuk ve ta­ayyün etmeden, o devletlerin mütareke şartlanm ihlal et­tikleri şubat bulmadan ve kendilerinin : Evet ihlal ediyo­ruz; şeklinde elimizde bir senedi olmadıkça, bizim Millet namına Meclisi Teşriilere müracaat edişimiz -kelimeyi bulamıyorum- biraz hafif gibi gelir. Binaenaleyh evvelemirde keyfiyetin Hükümetten bir sual şeklinde sorulması kabul olunursa daha münasip olur. ("İstizah" sadaları) Tebey-yün edecek neticeye göre ihtimal ki Meclisi Millî buna ka­rar verebilir. ("İstizah" sadaları) Zannederim ki suali isti­zaha kalbetmek her zaman için kabildir. Evvela sual şek­linde olsa?..

HÜSEYİN KADRİ BEY (Karesi) — Yarın için, isti­zah olmak üzere, takririmin tehirini kabul ederim. Kimse­nin hakkı kelamı olmayacak surette sual şeklinde bırakıl­ması doğru değildir. Bu mesele, yalnız bendenize değil bü­tün Memlekete, bütün Mebusana ait bir meseledir. Verile­cek izahat kanaatbahş olursa Meclis yine beyanı itimat eder. ("İstizah olunsun" sadaları)

SEYYİD YUSUF FAZIL BEY (Asir) — Bendenizce sual olmalı. Şayet suale karşı Hükümetten verilecek cevap kanaatbahş olmazsa ve rüfekadan bir kaç kişinin sorması icap eden mesail çıkarsa, o zaman suali istizaha kalbede-riz. O surette olması daha münasiptir.

REİS — Bu takririn sual şeklinde Hükümete hemen teklifini kabul edenler d kaldırsın. (Eller kalkar) Kabul edil­miştir.

2. — Musul Mebusu Mehmet Ali Fazıl Beyin, Harb es­nasında ika edilen ceraimin fail ve müsebbiblerinin sureti muha­kemeleri hakkında Hükümetçe ne düşünüldüğüne dair sual takriri.

REİS — Musul Mebusu Fazıl Efendi tarafından veril­miş bir takrir daha var efendim. Bu da sual takriridir.

MEHMET ALİ FAZIL EFENDİ (Musul) — Okun­sun efendim.

REİS —Arzedeceğim : Anasırı Müslime ve gayrı Müs-limeye ika edilen ceraimin müsebbiplerinin mücazatına te­şebbüs edilmiştir. Fakat bunlar ayrı ay$ tetkik olunursa se­neler sürer. Fevkalade bir mahkeme teşkili de Kanunu Esa­siye mugayirdir. Binaenaleyh, Hükümet bu iş için efkarı umumiyyenin arzu ettiği veçhile ne düşünüyor, diye veri­len bir sual takriri. Bu sual takririni, Hükümete tebliğ edi­yorum; Hükümet buraya gelip cevap verdiği zaman bura­da müzakeresi cereyan eder.

TBMM KÜTÜPHANESİ

— 195

Meclisi Mebusan t : 18 25 Teşrinisani 1334 (1918) C : 1

EMANUEL EMANUELİDİ EFENDİ (Aydın) — Bi­zim de öyle bir takririmiz vardır; "Ayvalık" hakkındadır.

REİS — O, geçen celsede halledildi ve Hükümete verildi.

EMANUEL EMANUELİDİ EFENDİ (Aydın) — Hü­kümete mi verildi? Bu iş Liman Paşa hakkında değil mi?

REİS — Bunu Hükümete gönderdik, Hükümet gelip

cevap verecek.

EMANUEL EMANUELİDİ EFENDİ (Aydın) — öyle ise hallolunmadı.

REİS — Haiiolunduğunu kimse iddia etmedi.

IV. — MÜZAKERE EDİLEN MEVAD

1. — Harbiye Nezareti tarafından geri alman tahsili ali görmüş zabıtanın terfileri ile bilumum zabıtana kıdem zammı ila­sına dair Kararnamenin hemen Meclise iadesi ile Müzakeresine dair Adliye Encümeni mazbatası. (1)

Meclisi Mebusan Riyaseti Celilesine Tahsili ali görmüş zabıtanın terfileriyle bilumum za­

bıtanın kıdem zammı hakkındaki Kararı Muvakkat, He­yeti Umumiyye ruznamesinde dahil iken Harbiye Nezareti tarafından, yeniden tetkik edilmek üzere, bundan takriben bir ay evvel Meclisten alınmıştır. Harbiye Nezareti, müte-kaid erkan ve ümerayı tekrar Orduyu Hümayuna muvaz­zaf olark kabul gibi hilafı kanun icraata teşebbüs ettiği gö­rülmekte olduğundan, elyevm meri olan kararname, Har­biye Nezaretinin elinde bulundukça, Orduyu Hümayun er­kan ümera ve zabitanının mevki ve vaziyetleri bilahare ka­bili ıslah olmayacak bir hale geleceği şüphesiz olduğundan, bu kararnamenin hemen Meclise iadesiyle Askerî Encümeni tarafından yapılan tadilata tevfikan müzakeresini teklif ede­riz. 25 Teşrinisani 1334

Askerî Encümeni Reisi Mazbata Muharriri Hasan Rıza Hüseyin Avni Zabıt Kâtibi Aza

İhsan Sudi Aza Aza

Kâzım Naci Aza Aza

Süleyman Asım

HASAN RIZA PAŞA (Hudeyde) — Efendim, malu­mu aliniz bu son zamanda Orduda en çok nahoşnudiyi cel­beden ahval, bu Zammı Kıdem Kanunudur. Bu Kanun, En­cümende bir sene evvel tetkik edildi ve Heyeti Umumiyye-ye s ev kolundu. Bu sene müzakere edilmekte iken geriye alın­dı. Bu Kararname gayet muzır bir silahtır. Bu silah bu gün maatteessüf vazifesini suistimal eden Harbiye Nezaretinin elinde bulundukça, bütün bütün fena istimal olunmak ih­timali vardır. Bu gün Harbiye Nezareti hilafı kanun bir su­rette mütekaid zabıtanı tekrar Orduya muvazzaf olarak it­hal ediyor. Elinde böyle bir kararname mevcut oldukça

(1) Evveliyatı 6 net İnikad zapt vidadır.

bunların da kıdemlerine zammederek bunları nihayet Or­dunun resikarına geçirecektir. Mütekaid zabitanın tekrar Or­duya alınması bir kere Orduda ahengi ihlal eder. Bu, gayet tabii bir meseledir.

Bundan beş sene evvel Ordudan ayrılmış bir adam yi­ne Orduya girecek olursa, bilhassa bu cihan harbinde alı­nan dersler ve görülen tecaripten haberdar olamayacağın­dan, Orduyu berbat etmek ihtimali vardır. Buna kıdem de zammedersek artık Ordunun ne hale geleceğini düşününüz. Binaenaleyh bu kararnameyi bir an evvel getirsinler. Bizim Encümenin tadilatı veçhile burada müzakere olunur. Ya He­yeti Aliyyenin reyine iktiran eder veyahut iktiran etmez. O ikinci bir bahistir.

MUHARREM HIFZI BEY (Hudeyde) — Mağdur edilmiş ümera ve zabitan da vardır.

REİS — Bu mütalaanın aleyhinde bulunacak kimse var mı?

SASON EFENDİ (Bağdat) — Bu, Kararnamedir. Ya­ni bu gün mamulünbih bir kanundur. Hükümet hiç bir za­man geriye alamaz. Hükümetin aldığı bir parça kağıttır. Ta­biî sureti Encümende mevcuttur. Heyeti Umumiyyenin ma­lıdır. Heyeti Umumiyye ne vakit isterse ruznameye koyar. Ruznameye vazı caizdir.

HASAN RIZA PAŞA (Hudeyde) — Evet, bunun tari­ki teşriisi böyle olabilir. Haklan vardır. Kararnameye hâ­kim Meclisi Alinizdir. Fakat Harbiye Nezareti ahvali hazı-raya nazaran bunun tadilini tasavvur ediyordu. Biz kendi­lerine bu suretle muvafakat ettik. Kendilerine; siz bu tadi­latı yapmayacak olursanız burada müzakere edeceğiz, der­sek, zannederim ki mesele daha emin bir surette halledil­miş olur.

REİS — Zannederim, mesele pek sadedir. Şimdi He­yeti Alîyye tensip buyuracak olursa gelecek ruznameye it­hal ederiz. Zaten ruzname Hükümete tebliğ edilir ve ka­nunların müzakeresinde Hükümet tarafından da mumuru mahsus bulunması ve noktai nazarını beyan etmesi icabatı tabiyyedendir. O halde Hükümet tadilatı kabul ederse Mec­lise teklif eder. Mecliste nazarı itibare alırsa kabul olunur.

HASAN RIZA PAŞA (Hudeyde) — Bu sureti kabul ediyoruz efendim.

— 196 —

TBMM KÜTÜPHANESİ

Meclisi Mebusan 1 : 18 25 Teşrinisani 1334 (1918) C : 1

REİS — Bu suretle ruznameye ithalini kabul edenler ellerini kaldırsın. (Eller kalkar) Kabul edilmiştir.

2. — Bazı demirin 1334 senesi bütçelerinin tahsisatı Jev-kaladei şehriyeleri fasıllar ma ceman 1 286 699 lira ilavesi hak­kında kanun layihası.

REİS — 509 numaralı layihayı müzakere edeceğiz. Dört aylık tahsisatı fevkalade! şehriyye hakkındadır.

HASAN RIZA PAŞA (Hudeyde) — Efendim, bu za-maim devam edip duruyor. Şimdi de bir zam Kanunu gel­di. Maliyeden m em üren gelen bey efendiler, lütfen hali ma­limiz hakkında malumat versinler? Çünkü, malumu aliniz, ahval acayiptir.

SEYFETTİN BEY (Maliye Nazırı Namına Muhase-bei Maliye Müdürü) — Malumu Devletleridir ki, biz an­cak terhis olunduğumuz mesail hakkında izahat verebili­riz. Bu tahsisatı munzamma, memurinin ahvali fevkalade­sinin bir dereceye kadar terfih ve ikdarı için Meclisi Alini­zin tensibi ile vuku bulan zamaimden ibarettir. Ahvali ma-liyye meselesine gelince : Onun ayrıca Nazır Beyin huzuru ile müzakere edilmesi icab eder.

HASAN RIZA PAŞA (Hudeyde) — Bendeniz de bu Kanun layihasının Nazır Beyin huzuru ile müzakeresini tek­lif ederim. Bu babta bize malumat versinler.

SEYFETTİN BEY (Devamla) — Efendim, yalnız He­yeti Muhteremlerinden şunu rica ediyoruz ki : Memurin bugün maaşata mühtazırdırlar. Paşa hazretlerinin istizah buyurduğu mesail, her zaman müzakere edilebilir. Bugün Teşrinisaninin yirmi beşidir, beş gün sonra maaş vermek mecburiyetindeyiz. Memurinin hali, Heyeti Aiiyyenizce tabii d er kardır. Bu cihet başka bir zamanda da mevzuu bahs. olabilir.

HASAN RIZA PAŞAA (Hudeyde) — Doğrudur. Ben­deniz herhalde bu izahı Maliye Nezaretinden beklediğimiz hususunda ısrar ediyorum.

REİS — Efendim, o halde müzakerenin yevmi ahera tehirini talep etmiyorsunuz?

HASAN RIZA PAŞA (Hudeyde) — Hayır Efendim.

REİS — Layihai Kanuniyye hakkında başka bir itiraz mı var efendim? ("Hayır" sa dal arı) Maddeleri okuyunuz efendim :

Madde 1. — 8 Kânunusani 1332 ve 28 Mart 1334 Ta­rihli Kanunlar mucibince itası lazım gelen tahsisatı fevka-Iadei şehriyye 1334 senei maliyyesi nihayetine kadar kema-kan tesviye olunacaktır.

REİS — Madde hakkında söz isteyen var mı efendim? Maddeyi kabul edenler lütfen el kaldırsın : (Eller kalkar) Madde kabul edilmiştir.

Madde 2. — Merbut cedvelde muharrer devairin 1334 senesi bütçelerinin tahsisatı fevkaladei şehriyye fasıllarına ceman 1 286 699 lira tahsisat ilave olunmuştur.

CEDVEL

Esami i Devair Fasıl

Zatı Hazreti Padişahı ve Ha­nedanı Saltanat Duyunu Umumiyye Maliye Nezareti Divanı Muhasebat Rüsumat Müdüriyeti Umu-miyyesi Defteri Hakanî Emaneti Posta ve Telgraf ve Telefon Nezareti Dairei Sadaret Şurayı Devlet Dahiliye Nezareti Emniyeti Umumiyye Mürü-riyeti Aşair ve Muhacirin Sıhhiye Müdüriyeti Umu-miyyesi Umum Jandarma Kuman­danlığı Hariciye Nezareti İlmiye Dairesi Adliye ve Mezahip Nezareti Maarifi Umumiyye Nezareti Nafıa Nezareti Ticaret ve Ziraat Nezareti İmalaU Harbiye Müdüriyeti Umumiyyesi

3 55 99

104

115 124

136 141 144 163

172/174(A) 181

193

202 211 221 233 (A) 252 271 301

342

Yekûn

Lirayı Osm anî

23 463 400 000 122 721

2 472

57 303 13 722

73 176 3 623 2 313

76 855

80 498 7 358

14 537

133 330 10 932 32 866 115 678 54 036 11 684 43 282

6 850

1 286 699

HAMÎT BEY (Halep) — Cedvelde bir tashihat icrası­nı teklif ediyoruz. Emniyeti Umumiyye Müdüriyeti sütu­nunda fasıl numarası olmak üzere "174" ve "174 (a)" vardır ve her ikisi için "80 498" lira vaz edilmiştir. Halbuki her iki faslı muhtevi olması lazım gelen meblağ tefrik edilmek lazım geldiğinden, Emniyeti Umumiyye Müdüriyeti muka­bilinde "174" numaralı fasla "78 000" lira konulacak. Ke-zalik Emniyeti Umumiyye Müdüriyeti mukabilinde "174 (A)'* numaralı fasla da "2 498" lira vaz edilecektir. Bu su­retle cedvelin tashihini rica ediyoruz.

REİS — Şu halde yekun değişmiyor.

TBMM KÜTÜPHANESİ

— 197

Meclisi Mebusan İ : 18 25 Teşrinisani 1334 (1918) C : 1

HAMtT BEY (Halep) — Hayır efendim, yalnız iki şey ilave olunacak.

REİS — Başka bir mütalaa var mı? ("Hayır" sadala-rı) Bu maddeyi, Muvazenei Maliye Encümeninin tadili veç­hile, kabul edenler ellerini kaldırsın. (Eller kalkar) Kabul edilmiştir.

Madde 3. — Tarihi neşrinden itibaren meri olacak olan işbu Kanunun icrasına Maliye Nazırı memurdur.

REİS — Bu Iayihai kanuniyyeyi Heyeti Umumiyyesi ile kabul edenler lütfen ellerini kaldırsın efendim. (Eller kal­kar) Kabul edilmiştir.

3. — 1334 senesi Hudud Sıhhiye Müdüriyeti Umumiyye­si bütçeleri üe Müdüriyeti rnezkure Tekaüd Sandığı Bütçesinin tah­sisatı fevkaladei şehriyeleri fasıllarına ilave olunacak mebaliğe dair kanun layihası.

REİS — "511" numaralı layihayı müzakere edeceğiz. Hudud Sıhhiyye Müdüriyeti ile mezkur Müdüriyet Tekaüd Sandığı Bütçesine tahsisatı fevkaladei şahriyye ilavesi hak­kındadır. Maddeleri okuyunuz efendim :

Madde 1. — 26 Kânunusani 1332 ve 28 Mart 1334 Ta­rihli Kanunlar mucibince itası lazım gelen tahsisatı fevka­ladei şehriyye 1334 sanei maliyyesi nihayetine kadar kema­le an tesviye olunacaktır.

REÎS — Madde hakkında bir mütalaa var mı efendim? Maddeyi kabul edenler lütfen el kaldırsın. (Eller kalkar) Ka­bul edilmiştir.

Madde 2. — Hudud Sıhhiyye Müdüriyeti Umumiyye­si 1334 senesi Bütçesinin yedinci faslının dördüncü tahsi­satı fevkalade maddesine 3 333 lira ilave olunmuştur.

REÎS — Maddeyi kabul edenler lütfen el kaldırsın. (El­ler kalkar) Kabul edilmiştir.

Madde 3. — Müdüriyeti Mezkure Tekaüd Sandığının 1334 sanesi Bütçesinin birinci faslının üçüncü memurin ve mütekaidin ve eytam ve eramil tahsisatı fevkaledeleri mad­desine 1 170 lira ilave olunmuştur.

REÎS — Maddeyi kabul edenler lütfen ellerini kaldır­sın. (Eller kalkar) Kabul edilmiştir.

Madde 4. — Neşri tarihinden itibaren meri olacak olan işbu kanunun icrasına Dahiliye ve Sıhhiye Nazın memur­dur.

REÎS — Layihai Kanuniyyeyi Heyeti Umumiyyesi ile kabul edenler lütfen ellerini kaldırsın. (Eller kalkar) Kabul edilmiştir.

4. — 1334 senesi EvkafNezareti Bütçesinin tahsisatı Jev­kaladei şehriyye maddesine 26 250 lira ilavesine dair kanun la­yihası.

REÎS — "510" numarayı müzakere edeceğiz. Evkaf Bütçesine dört aylık tahsisatı fevkaladei şehriyye zammı hakkındadır.

Madde 1. — 2 Şubat 1332 ve 28 Mart 1334 Tarihli Ka­nunlar mucibince itası lazım gelen tahsisatı fevkaladei şeh­riyye 1334 senei maliyyesi nihayetine kadar kemakan tesvi­ye olunacaktır.

HAMİT BEY (Halep) — Bu maddede "2 Şubat 1332 ve 28 Mart 1334 Tarihli..." denilmiş. Halbuki "2 Şubat 1332 ve 1 Nisan 1334 Tarihli..." olacaktır. Târihin bu suretle tas­hihini teklif ediyorum.

REÎS — Madde hakkında bir mütalaa var mı efendim? Muvazenei Maliyye Encümeninin şu tashihi veçhile, mad­deyi kabul edenler el kaldırsın. (Eller kalkar) Kabul edil­miştir.

Madde 2. — Evkaf Nezaretinin 1334 senesi Bütçesi­nin onuncu faslının dördüncü Merkezi Vilayat ve memu­rin ve müstahdemini ile hayratı şerife hademesenin tahsi­satı fevkaladei şehriyyesi maddesine 26 250 lira ilave edil­miştir.

REÎS — Madde hakkında bir mütalaa var mı? Kabul edenler lütfen el kaldırsın. (Eller kalkar) Madde kabul edil­miştir.

Madde 3. —Tarihi neşrinden itibaren meri olacak olan işbu Kanunun icrasına Evkaf Nazın memurdur.

REÎS — Layihai kanuniyyeye Heyeti Umumiyyesi ile kabul edenler lütfen el kaldırsın. (Eller kalkar) Kabul edil­miştir.

5. — Müskiret Resmi Kanununun bir fıkrası hakkındaki sehvin tashihi hakkında Muvazenei Maliye Encümeni mazbatası.

REÎS — Buyurun efendim. Müskirat Resmi Kanunu­nun yirmi ikinci maddesinde bir fıkra tashihi vardır. Bu­nun için izahat verir misiniz?

HAMÎT BEY (Halep) — Geçen seneki içtimamızda, hatırı alinizde olduğu veçhile, Müskirat Kanunu kabul edil­mişti. O Kanunun yirmi ikinci maddesinin bir fıkrasında, yedinde imbik bulunduğu 14 ve 29 uncu maddelerin ahka­mı "denilecek iken sehven 19 ve 29 uncu" ibaresi derç edil­miş ve binaenaleyh (14) yerine (19) denilmiş, bu suretle bir rakkam hatası yapılmış. Bu hata ile Kanun, Meclisi Ayana gitmiş ve o suretle kabul edilerek îradei Seniyyeye iktiran etmiş ve mevkii tatbike vaz edilmiş idi. Ahiren Hükümet, tatbikatta vaki olan müşahadesi üzerine, bu hatanın tashi­hini Meclis münakit olmadığı bir zamanda Meclise tezkere üe bildirmiş ve o tezkere Muvazene Encümenine havale edil­miştir. Encümen, icra ettiği tahkikat neticesinde gördü k i : Esasen Encümenin kabul ettiği şekilde bir hata yoktur.

I —

TBMM KÜTÜPHANESİ

Meclisi Mebusan İ : 18 25 Teşrinisani 1334 (1918) C : 1

Hata, matbaada vukua gelmiştir. Esnayı tab'da o rakam, yanlış olarak dizilmiş. Tabii matbu olan müsha da Heyeti Umumiyyede kıraat edilerek o suretle müzakere ve kabul edilmiş olduğundan dolayı hata ve yanlış zuhura gelmiştir.

Binaenaleyh bu hatanın sureti tashihi hakkında Encü-menimizce cereyan eden müzakere neticesinde ve sair Av­rupa Hükümetlerinde de böyle maddi ve rakama ait olan hataların sureti tashihine dair tetkikat icra ettiğimizde bu hataların, Kanunun ait olduğu Encümen mazbatası ile ha­tanın tarzı cereyanı Meclise bildirildikten ve Heyeti Umu-miyyenin de tasdikine iktiran ettikten sonra, Heyeti Umu-miyyece cereyan edecek müzakereyi, Reis ile katiplerden iki zatın imzasını muhtevi olmak üzere tanzim edilecek maz­batanın Heyeti Ayana takdimi ve Heyeti Ayanca bu sureti tashihin kabulü takdirinde, Takvimi Vakayie derç edilecek o zabtın da düstura geçirilmek sureti ile hatanın tashihi mu­vafık olacağı kanaatındayız. Zira; sair Avrupa Hükümet­lerinde de bu gibi hataların bu surette tashih edildiğine vu­kuf hasıl ettik. Binaenaleyh, bizim bu maruzatımızı eğer Heyeti Celilenin kabul edecek olursa, bu babta cereyan eden müzakereyi havi olan zabtın Heyeti Ayana takdimi ile ora­ca da bu suret tasdik edildikten sonra hata ve sehiv orta­dan ref edilmiş olur.

REİS — Bu noktai nazara itiraz eden var mı efendim? Keyfiyetin bu suretle tashihini kabul edenler lütfen el kal­dırsın. (Eller kalkar) Kabul olundu.

6. — iaşe Müdüriyeti Umumiyyesinin avans olarak alaca­ğı 1 000 000 liraya Maliye Nezaretinin kefaletine dair kanun layihası.

REÎS — " 4 9 9 " numaralı layihayı müzakere edeceğiz, maddeyi okuyunuz efendim :

Madde 1. — Orduyu Hümayunlar ile ahalinin iaşesi için, 18 Ağustos 1334 Tarihli Kararname ile teşkil olunan İaşe Müdüriyeti Umumiyyesunun bazı müessesatı maliy-yedeh avans olarak alacağı 1 000 000 liranın vadesinde mu-faiz tediyesini Maliye Nezareti mütekeffildir.

MEHMET SADIK BEY (Ertuğrul) — taşe için bura­dan bir para talep olunuyor. Cedvelleri de var. Fakat tet­kik edemedik. Bendenizin maruzatım : 1334 senesi harman­larından, halktan alınan iaşe bedellerini iki Kanun muci­bince peşin vermek lazım iken hala bunların iaşe bedelleri verilmiş mi, verilmemiş mi? Verilmemiş ise niçin verilme­miştir?

RAŞlT BEY (Maliye Nazırı Namına Maliye Nezareti Evrakı Nakdiye Müdürü) — Sadık Beyefendi Hazretleri­nin sualleri başka bir noktaya temas ediyor ki buna cevap vermekliğim salahiyetimin haricinde bir meseledir, taşe Mü­düriyeti Umumiyyesinin Müessesatı Maliyyeden istikraz edeceği mebaliğe kefalet etmesini mutazammın bir Karar-

— 199

name vardır efendim. Maliye Nezaretinin kefaleti münase­beti ile bu Kararnameyi müdafaaten bendeniz burada me-muren bulunuyorum. Heyeti Celileniz bu babta bendenizi mazur görürler.

REİS — Bu madde hakkında başka söz isteyen var mı efendim?

MEHMET SADIK BEY (Ertuğrul) — Bendeniz He­yeti Umumiyyesini sormuştum.

HAKKI İLHAMİ BEY (Hudeyde) — Alakadar olan memuru gelsin, cevap versin.

MEHMET SADIK BEY (Ertuğrul) — Bendeniz o su­retle Heyeti Umumiyyesini sormuş idim. Fakat kendileri yal­nız kefalet maddesini müdafaa için geldiklerini söylüyor­lar. Yalnız bu madde Maliye Nezaretine ait olduğu için ce­vabını başka bir vakitte başka bir memur verir. Binaealeyh bu suretle maddenin müzakeresine devam edelim.

REİS — Maddenin tehiri müzakeresini kabul edenler lütfen el kaldırsın. (Eller kalkar)

Şu halde Heyeti Umumiyye maddenin müzakeresini ka­bul buyuruyor. Binaenaleyh madde hakkında başka bir mü­talaa var mı? Maddeyi kabul edenler lütfen ellerini kaldır­sın. (Eller kalkar) Maddeyi kabul etmeyenler ellerini kal­dırsın. (Eller kalkar) Madde kabul edilmiştir.

Madde 2. — tşbu Kanun tarihi neşrinden itibaren me-riyyül icradır.

Madde 3. — tşbu Kanunun icrasına Harbiye ve Mali­ye Nazırları memurdur.

REÎS — Layihai kanuniyyeyi Heyeti Umumiyyesi ile kabul edenler lütfen el kaldırsın. (Eller kalkar) Kabul edil­miştir.

Perşembe günü toplanmak üzere celseyi kapıyoruz. Ruznamemiz...

YORGÎ YUVAN t Dİ EFENDİ (Trabzon) — Efendim, bendeniz 4 Teşrinisani tarihinde bir takrir takdim etmiş idim.

REİS — Neye dair efendim?

YORGİ YUVANİDİ EFENDİ (Devamla) — Takririm; kıtal, tebid, yağma, ihrak ve saireye dairdir. Bendeniz biz­zat Zatı Alinize, Makamı Riyasete takdim etmiştim. Bugün tamam 21 gün oluyor. Malumu Devletiniz, verilen sual tak­rirlerine Hükümet tarafından on beş gün zarfında cevap verilmek mecburidir. Takririm, Hükümete tebliğ olunmuş ise şimdiye kadar ne için cevap verfimemiştir? Bu cihetle­rin lütfen izahı lazım gelir.

REİS — Zannederim ki efendim, takririniz burada, Ri­yasette kalmamıştır. Hükümete gönderilmiştir.

YORGİ YUVANİDİ EFENDİ (Devamla) — Hayır efendim, Meclise malumat verilmemiştir. O halde demek ki Meclise malumat verilmeden Hükümete gönderilmiştir.

TBMM KÜTÜPHANESİ

Mcciisi Mebusan î : İS 25 leşrinisâni 1334 (1918) C : 1

TBMM KÜTÜPHANESİ

REÎS — Şimdi Kalemden Meclise malumat verilme­den Hükümete tebliğ edildiğini ve henüz cevap gelmediği­ni söylüyorlar. Günü geçmiş ve cevabı gelmemiş ise Hükü­mete müracaat ederiz.

YORGİ YUVANİDÎ EFENDİ (Devamla) — Takrirler Meclise malumat vermeksizin Hükümete tebliğ edilemez. Bu bir usuldür, kabul ettiğimiz bir prensiptir. Meclise ma­lumat verilerek Hükümete tebliği lazım gelir iken böyle teb­liğ edilmeden...

REtS — Sual takrirlerinin Meclise malumat verilmesi usulden değildir efendim. Ancak ahvali haziranın nezaket ve ehemmiyetinden dolayı herkes hali asabiyette bulundu­ğu için bu gibi takrirleri Meclise haber verdikten sonra Hü­kümete göndermek faydalı olacak; diye arz etmiş idim. Ve bendeniz riyaset ettiğim müddetçe takrirleri Meclise arz et­tim. Nasıl ki şimdi bu celsenin bidayetinde de öyle olmuş­tur. Herhalde Hükümete gitmiştir. Gittiğini Kitabet temin ediyor.

YORGİ YUVANİDÎ EFENDİ (Devamla) — Bendeniz, yalnız Meclise malumat verilmediğini arz ediyorum efendim.

REİS — Demek ki Riyaset, Hükümete tebliğ vazifesi­ni yapmıştır.

YORGİ YUVANİDÎ EFENDİ (Devamla) — Binaena­leyh bendeniz de tekid ediyorum. Riyaset, vakti ile Tarafı Hükümetten cevap verilmesini temin etsin.

REİS — Peki efendim.

7. — 1334 senesi Düyunu Umumiyye Bütçesinde % 4 fa­izli Osmanlı istikrazı Dahilisi unvaniyle ve 24 A numarasiyie bir fasıl küşadına ve bu fasla 995,060,16 lira vaztna dair kanun layihası.

REİS — 978 Numaralı layihai kanuniyyeyi müzakere edeceğiz.

Madde 1. — 1334 Düyunu Umumiyye Bütçesinde "% 4 faizli Osmanlı istikrazı dahilisi" unvaniyle ve "24 A" nu­marasiyie bir fasıl küşad ve 995 060 lira 16 kuruş vaz edil­miştir.

MEHMET SADIK BEY (Ertuğrul) — Bendeniz mad­de hakkında maruzatta bulunmayacağım, layihanın Heye­ti Umumiyyesi hakkında söyleyeceğim.

Malumu Alileridir ki, bu istikrazı dahili ilan olundu­ğu vakit Hükümet, taşradaki Ziraat Bankalarıyla halktan istikrazı dahilî parasını topladı ve ilk faizi de Ziraat Ban­kaları verdi. Bilahare Hükümet bir emir neşretti ve Teşri­nievvelin 22 sine kadar her hangi bir istikraz tahvili alan adamlar, behemehal Osmanlı Bankalarına -nerede bulunur­sa bulunsun- müracaat edip faizi alacaklardır; denildi. Bu tamimi halk gördüğü vakit, bizim paralarımızı alan Ziraat

Bankaları olduğu ve birinci faizi Ziraat Bankaları verdiği halde, şimdi bizi Osmanlı Bankaları şubelerine gönderiyor­lar; dediler. Halbuki her kazada değil, her sancakta bile Os­manlı Bankalarının şubesi yoktur. Bu suretle hissedar olan­lar, 15-20 saat uzak olan bir memlekete gidecek, Osmanlı Bankasına hesabını kaydettirecek oradan faizini alacak. Ahali bunu gördükleri vakit feryad ve figan ettiler. Yarım lira faiz almak için bunların, on, on beş lira masraf yap­mağa tahammülleri 'olmadıktan başka, esasen yolların asa­yişi de yoktur.

Bendeniz buraya geldiğim zaman, o vakit Maliye Na­zın bulunan Cavit Beyefendiye keyfiyeti arzettim. İstikrazı dahilinin fiyatından, kıymetten düşmesinin en büyük se­bebi de bu oldu. Çünkü taşra halkı o muameleden dolayı soğumağa ve tahvilleri sarraflara satmağa başladılar/On­dan sonra Hükümet ne tedbir yaptı ise bu kıymet düşük­lüğü yukanya*çıkmadı. Binaenaleyh o vakit Cavit Bey de­diler k i : Osmanlı Bankasıyla bu muameleyi yapmıştık. Fa­kat şimdi sizin vermiş olduğunuz izahat ve muamelata gö­re buna ahali rağbet etmiyor, Osmanlı Bankasına gitmek istemiyor. Bunun da yolsuz olduğu tahakkuk etti. Binae­naleyh şimdiden itibaren faizlerin Ziraat Bankaları vasıta-sıyle verilmesini, bir çare bulup, emrederim; dedi. Bilaha­re Evrakı Nakdiyye Müdiri Beyefendi, buraya geldikleri va­kit müracaat ettik. Bu kabil değildir; dediler. Eğer Ziraat Bankaları vasıtasıyla faiz verilmeyecek olursa, bu suret ahali hakkında büyük mazarratı daidir. Evvelemirde bu babta bi­ze bir teminat verilsin.

RAŞİT BEY (Maliye Nazırı Namına Maliye Nezareti Evrakı Nakdiye Müdiri) — Efendim, Encümenin mazba­tasına merbut olan mukavele tetkik buyurulursa görülüyor ki : Bu istikrazı dahilinin tediyat ve faizi münhasıran Os­manlı Bankası tarafından ifa edilecekti; yani Osmanlı Ban­kasının şuabatı ve sandıkları tarafından ifa edilecek idi. O sırada gerek Mebusanı Kiram hazeratından ve gerek hariç­ten ve vilayattan vuku bulan pek çok müracaatlar da bü­tün Memaliki osmaniyyenin bu millî istikraza iştiraki arzu olunduğundan, Ziraat Bankaları da bu muamelei kaydiy-yeyi yapsınlar diye talep olundu. Bu müracaatlar üzerine Osmanlı Bankası ve Ziraat Bankasıyla müzakere edildi ve bu muamelata Ziraat Banakası da iştirak etti ve o suretle birinci ve ilk kayıt muamelesini Ziraat Bankası da yaptı.

Tabii mukavele ahkamına göre her yere altın sevkedil-mek lazım ve tabii altının miktarı mahdut ve tahvilat ise hamiline ait olduğundan daima mahallini değiştirmek ih­timali vardır. Bunun için iîanata bazı kuyud vaz olundu : Şu kadar gün zarfında herkes müracaat etsin, kayıt ettir­sin, o güne kadar kayıt olunanların miktarı neye baliğ olursa onların altınlarım Osmanlı Bankası göndersin; denildi. Hal-

Meclisi Mebusan t : 18 25 Teşrinisani 1334 (1918) C : 1

buki ahvali hazıra ilcaatı ve postaların ademi intizamı mü­nasebetiyle her yere muntazaman altın sevkediîmek imkâ­nı hasıl olamadı. Tekrar bu istikrazı dahilinin faizlerini; Zi­raat Bankası icap eden yerlerde vermesi vaktiyle kararlaş­tırılmıştı ve hatt bu gün altınların pek çok yere vasıl oldu­ğuna dair telgraflar almaktayız. Paraları vasaiti muhtelife ile sevketmekliğimiz müşkilatı mucip olduğundan, Maliye Nezareti bunun için on beş yirmi tane memuru mahsus ta­yin ve bunlarla muhtelif postalar teşkil ederek Karadeniz'e, Anadoîuya ve sair mahallata gönderdi. Bu suretle gönder­diğimiz altınlar da her tarafa vasıl olmuş ve tediyata baş­lanmıştır.

MEHMET SADIK BEY (Ertuğrul) — Ziraat Banka­sına mı efendim?

RAŞlT BEY (Devamla) — Evet efendim. Zatı Alileri­ne Encümende verdiğim izahat böyle idi, fakat Zatı Alileri yanlış mı anladınız?

MEHMET SADIK BEY (Ertuğrul) — O vakit böyle izahat vermediniz.

HA MİT BEY (Halep) — Efendim, Muvazanei Maliyye Encümeninin teklifinde bir ufak matbaa hatası vaki olmuş­tur. Onun tashihini teklif ediyoruz : Madde de "1334 Dü­yunu Umumiyye Bütçesinde •% 4 faizli Osmanlı istikrazı dahilisi..." denilmiş. Halbuki "... % 5 faizli..." olacak. Bu suretle tashihini arzediyorum efendim.

REÎS — Madde hakkında bir mütaala var mı efendim? Maddeyi kabul edenler lütfen el kaldırsın... (Eller kalkar) Madde kabul edilmiştir.

Madde 2. — Tarihi neşrinden itibaren meri olacak olan işbu kanunun icrasına Maliye Nazırı memurdur.

REİS — Efendim, layihai kanuniyyeyi Heyeti Umu-miyyesiyle kabul edenler lütfen el kaldırsın. (Eller kalkar) Kabul edilmiştir.

İnikadı ati ruznamesini okutuyorum :

İNİKADI ATİ RUZNAMESİ

Perşembe 28 Teşrinisani 1334

Meclis Badezzeval saat ikide inikad edecektir. R uz nameye yeniden vaz olunun mevad :

— Tahsili ali görmüş zabitanın terfıileri ile bilumum zabitana kıdem zammı hakkında Kararname.

Geçen ruznameden kalan mevad : — Hücrei Muattarai Risaletpenahiden kaldırılan ema-

nat hakkında sual takriri. — Zabitai Sıhhiyyei Hayvaniyye kanunu muvakkati. — Memaliki Osmaniyyede Şeker Fabrikalarının tees­

süsünü teşvik hakkında layihai kanuniyye.

— Tahtı silaha alınıp esnayı harbte gaib olan Memu­rini Mülkiyye ve İlmiyye ailelerine tahsis olunacak maaşat hakkında layihai kanuniyye

— Askerî Ceza Kanununa zeylen 21 Ağustos 1330 Ta­rihli Kanunun birinci maddesini muaddel kanunu mu­vakkat.

— Seferberlik müddetince efrad ve zabıtanın tahtı is­ticarında bulunan mesakine ve hukuku tasarrufiyyelerinin teminine dair kanunu muvakkat.

REİS — Perşembe günü içtima etmek üzere müzake­reye nihayet veriyorum.

Hitamı İnikad

Saati : 3.30

— 201 —

TBMM KÜTÜPHANESİ

TBMM KÜTÜPHANESİ