MazowszeFotografiePhotographyWaldemarPanówZbigniewPanów

WstępIntroductionOlgierdBudrewicz

MazowszeMazovia ... It’s enough to glance at the mapto realise that this is where the heart of Poland lies.� The story of this historic land situated along the middle course of the Vistula go back a long time. This is where the most ancient Polanian hillforts were raised, and in ���� Płock, Mazovia’s first municipality, became a cathedral town. However, the territories which today make up the very centre of Poland were not part of the fabric of the Polish state right from the beginning. In outcome of the country’s feudal dismemberment in the ��th century, Mazovia remained a separate duchy, independent of the Kingdom of Poland right until ����. The history of the dukes of Mazovia is full of dramatic facts and episodes. In the early ��th century the unexpected deaths in rapid succession of the two young heirs to the duchy, Dukes Stanisław and Janusz, caused a stir, and some historians suspected foul play at the hands of assassins and poisoners. � The princely line became extinct and Mazovia was incorporated in the Kingdom of Poland. The Duchy entered the mainstream of Polish history, but its future remained just as turbulent as before the union, only now recorded more fully. Along with Warsaw, the city which is now Poland’s capital and has been a key political and cultural centre for centuries, Mazovia has played an important role in the nation’s history. It was here that the most salient political, economic, and cultural decisions were made; here the national uprisings against invaders were conceived and played out. In ���� it was on the outskirts of Warsaw that the Bolshevik westward onslaught was stopped, and one of the most decisive battles in the history of Europe, or maybe even of the world, fought and won.� Putting aside Mazovia’s eventful past, let’s now take a look at Poland’s central voivodeship today, its problems and attractions, its towns and cultural assets. Today Warsaw, which was left just as a heap of ruins and rubble at the end of the War in ��� but soon miraculously revived, welcomes visitors to the royal Łazienki Park and the magnificent Wilanów Palace, another memento of its royal residents; to the impeccably reconstructed marketplace in its Old Town; and to innumerable other grand edifices embellishing its status as capital.

Mazowsze... Dość spojrzeć na mapę, by nie mieć wątpliwości, że tutaj właśnie znajduje się serce Polski.� Daleko sięgają dzieje tej historycznej krainy, położonej w środkowym biegu Wisły. Pierwsze grody wznoszono tu w czasach Polan, a w ���� roku najstarsze miasto Mazowsza, Płock zostało stolicą biskupstwa. Nie od razu wszakże ziemie, które dziś stanowią centrum naszego kraju, przynależne były do zwartego organizmu państwowego. W wyniku rozbicia dzielnicowego powstało samodzielne Księstwo Mazowieckie, które długo po zjednoczeniu, bo aż do ���� roku, pozostawało niezależne od Korony. Historia mazowieckich książąt obfitowała w fakty i epizody dramatyczne. Szerokim echem odbił się niespodziewany zgon dwóch młodych książąt, Stanisława i Janusza, co niektórzy uznali za skutek zamachu trucicieli. W katedrze św. Jana na warszawskiej starówce znajduje się grobowiec braci, do dziś budzący wielkie zainteresowanie zwiedzających.� Książęcy ród wymierał i rozdrobnione Mazowsze weszło z czasem w skład Korony. Wtedy też – wolno uznać – Mazowsze włącza się w dzieje Polski, nie mniej dramatyczne jak w epoce księstwa, lecz lepiej znane i udokumentowane. Mazowsze – z Warszawą, obecną stolicą państwa, a od dobrych kilku wieków ważnym ośrodkiem politycznym i kulturalnym – odgrywało ważną rolę w dziejach kraju. Tu zapadały decyzje w sprawach polityki, gospodarki i kultury, tu rozegrały się narodowe powstania. Tutaj zahamowano pochód bolszewicki w ���� roku, gdy na przedpolach Warszawy rozegrała się jedna z bitew decydujących o dziejach Europy, a może i świata.� Ale zostawmy burzliwą historię tej krainy na boku, popatrzmy na dzień dzisiejszy centralnego województwa Polski, na jego problemy, ale i uroki, na rangę leżących tutaj miast, na atrakcje kultury i sztuki. Już sama stolica, po ��� roku pustynia gruzów, fantastycznie przywrócona do życia, zaprasza dziś do ogrodów w królewskich Łazienkach, do wspaniałego, także królewskiego, Wilanowa, na cudownie zrekonstruowany Rynek Starego Miasta, do licznych innych świetnych stołecznych obiektów.

�|�Zamek w Czersku || Czersk Castle

� Kilka innych miast zasługuje na uwagę. Płock, dawna stolica i najstarsze miasto regionu, które prawa miejskie otrzymało w ���� roku, Pułtusk, szczycący się największym w Polsce rynkiem z centralnie usytuowanym ratuszem, czy pamiętny ze strajków robotniczych Radom. Wzrok przyciągają stare świątynie i zamki, ciekawe budowle i oryginalny układ miejskiej przestrzeni. Są małe miasteczka, jak Czersk i Czerwińsk, stare rezydencje arystokratów, jak pałac Ogińskich w Siedlcach, piękne parki, jak Wilanów; są muzea, jak dworek w Żelazowej Woli, w którym urodził się Fryderyk Chopin.� Na Mazowszu jest wiele okazji do zdziwień. Choćby takie, że w prowincjonalnym Brochowie można w kościele zobaczyć dzieła mistrza Gianbattisty z Wenecji, gdzie indziej dostrzec ślad sztuki Holendra Tylmana z Gameren czy Włochów Tommaso i Andrei Poncino.� Na pewno nie bez znaczenia dla dziejów i specyfiki regionu jest fakt, że przez Mazowsze przepływa Wisła, jedna z ostatnich romantycznych rzek kontynentu. Dzieli ona te ziemie na dwie odrębne pod względem fizjograficznym części, co z wielką wyrazistością występuje w samej Warszawie, gdzie lewostronna część miasta ma tak odmienne oblicze od prawostronnej (Pragi), tak inne losy i charakter mieszkańców, że budzi się nie raz pytanie, jak w ogóle mogło dojść do takich różnic.� Wisła to rzeka, której do dnia dzisiejszego nie uregulowano (stąd zapewne ów romantyzm). Jej brzegi są pełne uroku, ale w czasie przyboru wody o pięć czy nawet siedem metrów wszyscy obserwują je z najwyższym niepokojem. W ciągu ostatnich pięciu stuleci naliczono kilkadziesiąt powodzi, kiedy woda zalewała całe dzielnice, zrywała mosty, niszczyła domy, pola uprawne i ogrody; szczególnie Saska Kępa w prawobrzeżnej Warszawie miała wiele tragicznych doświadczeń.� Nie ma na Mazowszu nadmiaru lasów; wyjątek stanowi Puszcza Kampinoska, chroniona w Kampinoskim Parku Narodowym. Nie brakuje jednak przyrodniczych ciekawostek, pięknych miejsc, wspaniałych krajobrazów.� Kultura Mazowsza magnetyzowała zawsze twórców sztuki. Mazurki Fryderyka Chopina podbiły świat, tworzyli je także inni wybitni kompozytorzy, jak Moniuszko i Szymanowski. Nawet polski hymn narodowy ma rytm mazurka. Motywy rodem z Mazowsza przebijają się

� There are some other towns worthy of perusal. Płock, the region’s old capital and first municipality, received its charter in ����. Pułtusk boasts the largest marketplace in Poland with a town hall in its centre. Radom is remembered for the ���� workers’ strike. The region’s historic churches and castles, intriguing edifices and quaint towns catch the visitor’s eye. There are small places like Czersk and Czerwińsk, stately homes like the Ogiński residence in Siedlce, beautiful parks like Wilanów, and museums like the country cottage at Żelazowa Wola, birthplace of Chopin.� Mazovia offers many opportunities for amazement. In a country church at Brochów you’ll find works by Maestro Gianbattista of Venice; elsewhere you’ll encounter the art of the Dutchman Tilman van Gameren or the Italians Tommaso and Andrea Poncino.� The fact that the Vistula, one of the continent’s last romantic rivers, crosses this land has been of crucial significance for Mazovia’s history and characteristic features. In terms of physical geography the river divides it up into two separate parts. This is clearly seen in Warsaw itself, the left bank of which is so very different from its right bank (Praga). The stories and characters of the left- and right-bank inhabitants have differed so much that the question is often asked how this was possible.� The Vistula is still an unregulated river – maybe this is what makes it so romantic. Its banks are delightful, but at high water its level may go up as much as by five to seven metres, causing much unease. In the past five centuries there have been scores of floods, with whole districts under water, bridges broken, houses devastated, fields and gardens swamped. Saska Kępa, a right-bank district of Warsaw, has suffered numerous disastrous floods. � Mazovia does not have much woodland, but the Kampinoska Forest is an exception and makes up a protected national park. But there are plenty of natural curiosities, beauty spots and stunning landscapes.� Mazovia’s culture has always attracted artists. Chopin’s mazurkas have conquered the world, but other distinguished composers like Moniuszko and Szymanowski also tried their hand at them. Even the Polish national anthem is sung to the tune of a mazurka. Mazovian motifs are to be seen in the other arts

i w innych dziedzinach sztuki, w grafice, nawet w architekturze (do dziś mówi się o „gotyku nadwiślańskim”).� Czas na krótkie podsumowanie. Już bez odgłosów walk zbrojnych i dramatycznych często wspomnień. Autor jednego z przewodników dla turystów pisze sentymentalnie, a my powtórzmy za nim: „Mazowiecki krajobraz – piaszczysta droga, wierzby polne i łąki z makami i chabrami – poprzez skojarzenia z muzyką Chopina urósł do rangi narodowego symbolu. Takie pejzaże zdarzają się tutaj tylko, z dala od zatłoczonych głównych dróg”. � I to prawda: gdzieś słabnie magnetyzm dwumilionowej Warszawy, a odgłosy ulicznego szumu Alej Jerozolimskich i Krakowskiego Przedmieścia zastępuje wiatr od strony Żelazowej Woli i kampinoskich ostępów.

Olgierd Budrewicz

such as graphics and architecture (“Vistulan Gothic” is a term you may come across).� Time for a brief summary without the pathos of battlefields and tragic memories. I’ll repeat what the author of one of the tourist guides wrote rather sentimentally: “Through its link with the music of Chopin, the Mazovian countryside, with its sandy roads, its willows and fields full of poppies and cornflowers, has turned into a national symbol. Landscapes like this are to be found only here, off the beaten track, far from the main roads.”� And it’s true: in such places where the metropolitan magnetism of Warsaw is no longer felt, and the hubbub of its principal streets gives way to the wind surging from Żelazowa Wola or whistling out from the thickets of the Kampinos.

Olgierd Budrewicz

Jesienna aleja niedaleko Pogorzeli || A country lane in autumn near Pogorzel

�|�

Okolice Powsina || The environs of Powsin

Mazowieckie równiny || The Mazovian plains

Rynek i ratusz w Płocku || Płock town hall and marketplace

Na Wzgórzu Tumskim wyróżniają się gotyckie wieże płockiej bazyliki katedralnej |

Wisła pod Płockiem || The Vistula at Płock

| The Gothic towers of Płock Cathedral soar over Tumski Hill

Księżyc w pełni nad katedrą w Płocku. Na pierwszym planie pięknie podświetlony most im. Legionów Marszałka Piłsudskiego |

| A full moon shines over Płock Cathedral and the Piłsudski Legionaries’ Bridge

Jeziora i lasy to pełen uroku krajobraz Pojezierza Gostynińskiego |

| Woodlands and water compose the landscape of the Gostynińskie Lake District

Jezioro Lucieńskie || Lake Lucieńskie

Brzeg Jeziora Łąckiego na Pojezierzu Gostynińskim || Lake Łąckie in the Gostynińskie Lake District

Ciechanów – czternastowieczny zamek książąt mazowieckich || Ciechanów Castle, �th-c. residence of the dukes of Mazovia

��|��Wkra w Rezerwacie Kosewko || The River Wkra in the Kosewko Reserve

Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu || Sierpc Open-Air Museum of Rural Mazovia

Pałac Krasińskich w Opinogórze. Tu znalazł miejsce wiecznego spoczynku Zygmunt Krasiński |

| The Krasiński Mansion at Opinogóra. The Romantic poet Zygmunt Krasiński was buried here

��|��

Okolice Ostrołęki || Environs of Ostrołęka

Wiosna na mazowieckich polach || The fields of Mazovia in springtime

Projekt graficzny || Design

Władysław Pluta

Redakcja || Editor

Joanna Kułakowska-Lis

Koordynacja prac redakcyjnych || Co-ordinating editors

Joanna Kułakowska -Lis, Maciej Haudek

Tłumaczenie || Translation

Teresa Bałuk -Ulewiczowa

DTP

Bosz, Maciej Haudek

Druk || Printed by

Gorenjski Tisk

Printed in Slovenia

Wydawca || Publisher

Wydawnictwo Bosz

ISBN ���-��-���-��-�

Wydanie pierwsze || First Edition

© Copyright by Bosz

Olszanica ���

�-� Olszanica ��

Biuro || Office: ul. Parkowa �, �-��� Lesko

tel. +�� (� ) ��� �� ��

fax +�� (� ) ��� �� ��

www.bosz.com.pl

e-mail: biuro@bosz.com.pl

Fotografie || Photographs

Waldemar Panów – s. || p. �, ��, ��, ��, ��, ��, ��, �,

�, , , �, �, �, , �, ��, ��, �, ��, ��, ��,

��, ��, ��, ��, ��, �, ��, ��, ���, ���, ��, ��, � ,

� �, � �, ���, ��, ���, ���, ���, ��, �� , ���, ���,

���, ���, ���, ���, ��, �� , ���, ���, ��

Zbigniew Panów – s. || p. �, �, ��, �, ��, ��, ��, �,

�, �, �, �, �, �, , , �, �, �, �, �, �,

� , ��, ��, ��, ��, ��, ��, �, � , ��, ��, ��, ��, ��,

��, �, � , ��, ��, ��, ��, ��, ��, ��, �, � , ��, ��,

��, ��, ��, ��, ��, ��, �, � , ��, ��, ��, ��, ��, ��,

��, �, � , ��, ��, ��, ��, ���, ��, �� , ���, ���, ���,

���, ���, ���, ���, ���, ��, �� , ���, ���, ���, ���,

���, ���, ��, ��, �, � , ��, ��, ��, ��, ��,

� �, � �, � , � �, � �, � �, � �, � �, � �, ���, ���,

��, ���, ���, ���, ���, ���, ���, ���, ���, ���, ���,

���, ���, ���, ���, ���, ���, ���, ��, ���, ���, ���,

���, ���, ���, ���, ��

foto: www.pzstudio.pl