Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
saqarTvelos teqnikuri universiteti
ლ.ფერაძე, მ.სორდია
maTematikuri sistema
M a t h c a d
damtkicebulia stu_s
saredaqcio-sagamomcemlo
sabWos mier
Tbilisi
2008
2
uak. 621 397
winamdebare saxelmZRvaneloSi pirvelad qarTulad sruli saxiT aRwerilia Mathcad maTematikuri sistema (Mathcad 11.0 versia), romlis meSveobiTac sruldeba
yvela saxis maTematikuri gamoTvlebi da miiReba amocanebis amoxsna rogorc
analizuri, aseve ricxviTi saxiT – saWiroebis SemTxvevaSi maTi grafikuli
warmodgeniT. wignSi ganxilulia Mathcad–is ZiriTadi cnebebi da gansazRvrebebi,
aRwerilia menius brZanebebi, instrumentTa panelebi, funqciebi da operatorebi,
daprogramebis SesaZleblobebi.
naSromi gankuTvnilia mkiTxvelTa farTo wrisaTvis: sxvadasxva specialobis
studentebisaTvis, doqtorantebisa da mecnier muSakebisaTvis. SesaZlebelia misi
rogorc TviTmaswavleblis gamoyeneba. avtorebi madlobas uxdian prof. T. kupataZes da asoc. prof. d. beriaSvils
Rirebuli rCevebisaTvis masalis momzadebis procesSi.
recenzentebi:
telekomunikaciis departamentis
sruli profesori, t.m.d. s. SavguliZe,
saqarTvelos maTematikosTa kavSiris prezidenti, f/m.m.d. j. SariqaZe.
3
s a r C e v i
თavi I sawyisi cnebebi 7
1.1 maTematikuri sistema Mathcad_is zogadi mimoxilva 7
1.2 Mathcad–is instalireba 9
1.3 Mathcad_is gaSveba 10
1.4 Mathcad–is dokumentis fanjris struqtura 10
1.5 ZiriTadi cnebebi da gansazRvrebebi 11
1.6 kursoris formebi 12
1.7 maTematikuri gamosaxulebebis Seqmna 13
1.8 monacemTa ZiriTadi tipebi 16
Tavi II menius punqti File (faili) 21
2.1 mTavari menius File punqtis Semadgenloba 21
2.2 Mathcad–is dokumentis Seqmna, Senaxva, gaxsna da daxurva 21
2.3 gverdebis parametrebis dayeneba, beWdviswina daTvalierebis 24
da beWdvis reJimebi
Tavi III dokumentis redaqtirebis meTodebi 27
3.1 redaqtirebis zogadi xerxebis mokle mimoxilva 27
3.2 maTematikuri gamosaxulebebis redaqtirebis magaliTebi 28
3.3 mTavari menius Edit (redaqtireba) punqtis Semadgenloba 32
3.4 redaqtirebis operaciis gauqmeba_aRdgena 33
3.5 dokumentis fragmentebTan muSaoba 33
3.6 teqstis an gamosaxulebis fragmentis Zebna da Secvla 35
3.7 dokumentis sasurvel gverdze gadasvla 36
Tavi IV menius punqti View (xedi) 37
4.1 mTavari menius View punqtis Semadgenloba 37
4.2 instrumentTa panelebi 37
4.3 saxazavi, mdgomareobis striqoni da areebi 38
4
4.4 masStabis Secvla da ganaxleba 38
4.5 gverdis kolontitulebis Seqmna da gaformeba 39
Tavi V menius punqti Insert (Casma) 41
5.1 mTavari menius Insert punqtis Semadgenloba 41
5.2 grafikis Casma 41
5.3 organzomilebiani X_Y grafikis ageba da redaqtireba 42
5.4 polaruli grafikis ageba da redaqtireba 46
5.5 3_ganzomilebiani zedapiris grafikis ageba da redaqtireba 48
5.6 konturuli grafikis Seqmna 52
5.7 wertilovani da svetovani grafikebis Seqmna 54
5.8 veqtoruli velis grafikis Seqmna 55
5.9 grafikebis Seqmna ostatis meSveobiT 55
5.10 matricis Casma dokumentSi 57
5.11 funqciebis Casma 58
5.12 sazomi erTeulis Casma 58
5.13 naxatis Casma 59
5.14 ubnis formireba da gverdis gawyveta 60
5.15 maTematikuri da teqsturi areebis Casma 60
5.16 komponentebis Casma 61
5.17 monacemebis Casma 63
5.18 mmarTveli komponentebis Casma 66
5.19 Mathcad_is dokumentSi sxva obieqtis Casma 67
5.20 miTiTebebis Casma 69
5.21 hipermimarTvis damyareba 70
Tavi VI simboluri operaciebi Mathcad_Si 72
6.1 Symbolics menius da Symbolic panelis Semadgenloba 72
6.2 maTematikuri gamosaxulebebis warmodgena analizuri saxiT 74
6.3 maTematikuri gamosaxulebebis gamartiveba (simplify) 76
6.4 maTematikuri gamosaxulebis gaSla (expand) 78
6.5 maTematikuri gamosaxulebebis da ricxvebis martiv mamravlebad 79
daSla (factor) 6.6 maTematikuri gamosaxulebis mwkrivad gaSla msgavsi 80
wevrebis SeerTebiT (collect) 6.7 polinomis koeficientebis gansazRvra miTiTebuli 81
cvladis mimarT (coeffs) 6.8 gantolebebis da utolobebis amoxsna miTiTebuli 82
cvladis mimarT (solve)
5
6.9 gamosaxulebis Casma miTiTebuli cvladis magivrad (substitute) 83 6.10 maTematikuri gamosaxulebebis diferencireba da integreba 85
6.11 maTematikuri gamosaxulebebis teiloris mwkrivad gaSla (series) 86
6.12 maTematikuri gamosaxulebebis warmodgena elementaruli 88
wiladebis jamis saxiT (parfrac) 6.13 matricebis transponireba, Sebruneba da determinantis gansazRvra 89
6.14 maTematikuri gamosaxulebebis gardaqmnebi 91
6.15 simboluri gamoTvlebis Sedegebis gamotanis stilis dayeneba 93
6.16 cvladebis mniSvnelobebis SezRudva da instrumentTa 93
paneli Modifier (modificikacia) 6.17 simboluri gamoTvlebis Sedegebis warmodgena kompleqsuri ricxvis 95
saxiT da mcocavi wertiliT (complex, float)
Tavi VII daformateba Mathcad_Si 97
7.1 Format menius da Formatting panelis Semadgenloba 97
7.2 maTematikuri gamosaxulebebis daformateba 98
7.3 ricxviTi Sedegebis daformateba 100
7.4 teqstisa da abzacis daformateba 104
7.5 tabulaciis poziciebis dayeneba 106
7.6 stilis daformateba 106
7.7 obieqtis Tvisebebis dayeneba 108
7.8 grafikebis daformateba 110
7.9 ferebis dayeneba 112
7.10 ubnebis daformateba 113
7.11 areebis gancalkeveba da sworeba. gverdebis xelmeore numeracia 114
Tavi VIII mTavari menius Tools (instrumentebi) punqti 115
8.1 mTavari menius Tools punqtis Semadgenloba 115
8.2 marTlweris Semowmeba da koreqtireba 115
8.3 animaciuri klipebis Seqmna da aRwarmoeba 116
8.4 samuSao furclis dacva 119
8.5 gamoTvlebis reJimebi 120
8.6 calkeuli maTematikuri aris gaangariSebis procesidan gamoricxva 121
8.7 gamoTvlebis optimizacia 121
8.8 Secdomis wyaros gamovlineba 122
8.9 samuSao furclis ofciebi 124
8.10 parametrebis momarTva 125
6
Tavi IX mTavari menius Window (fanjara) punqti 127
9.1 mTavari menius Window punqtis Semadgenloba 127
9.2 fanjrebis kaskaduri ganlageba (Cascade) 127 9.3 fanjrebis horizontaluri da vertikaluri ganlageba 128
(Tile Horizontal, Tile Vertical) 9.4 dokumentebis fanjrebis marTva 129
Tavi X sainformacio resursebi. mTavari menius Help punqti 131
10.1 mTavari menius Help (daxmareba) punqtis Semadgenloba 131
10.2 Mathcad_is sacnobaro sistema 131
10.3 sainformacio resursebis gamoyeneba (Resource Center) 133 10.4 daxmarebis sxva saSualebebi 136
Tavi XI funqciebi Mathcad_Si 137
11.1 momxmareblis mier funqciebis Seqmna 137
11.2 CaSenebuli funqciebis mimoxilva 137
11.3 momxmareblis mier operatoris Seqmna 147
Tavi XII daprogrameba Mathcad_Si 149
12.1 Programming instrumentTa panelis operatorebis aRwera 149
12.2 miniWebisa da striqonis Casmis operatorebi 150
12.3 pirobiTi gadasvlis iperatori 151
12.4 ciklis operatorebi 153
12.5 Break, Continue da Return operatorebi 155
12.6 operatori on error 155
gamoyenebuli literatura 157
7
თavi I sawyisi cnebebi
1.1 maTematikuri sistema Mathcad_is zogadi mimoxilva
maTematikuri gamoTvlebis avtomatizirebis aucileblobam ganapiroba
kompiuteris Seqmna. eleqtronul milakebze agebulma pirveli Taobis
kompiuterebma farTo gamoyeneba ver hpova sxvadasxva mizezebis gamo.
mikroeleqtronikis ganviTarebasTan erTad gamoCnda specializirebuli,
maTematikuri gamoTvlebisTvis gankuTvnili miniaturuli kompiuteri –
programirebuli kalkulatori, romelic amJamadac gamoiyeneba. bolo wlebSi
masiuri gavrceleba hpova ufro mZlavrma, swrafma da universalurma
personalurma kompiuterma, romelsac gaaCnia grafikebis agebis, logikuri da
analizuri gamoTvlebis SesaZleblobanic.
Tavdapirvelad kompiuterze maTematikuri gamoTvlebis SesrulebisaTvis
aucilebeli iyo romelime daprogramebis enis, rogoricaa: fortrani, beisiki,
paskali da sxva, Seswavla. es aucilebloba Tavidan acilebuli iqna bolo dros
farTo masebSi gavrcelebul iseT maTematikur sistemebSi rogoricaa: Mathcad, Mercury, Matlab, Mathematica, Maple da sxv. maTematikuri sistema Mathcad–i warmoadgens amerikuli firmis MathSoft–is produqcias. igi muSaobs grafikuli garsis mqone operaciuli sistema Windows–is marTvis qveS, rac ganapirobebs am ukanasknelis tipiuri da farTo
SesaZleblobebis Mathcad–Si gamoyenebas: dokumentis redaqtireba, yvela tipis
printeris, yvelaze metad gavrcelebuli simboloebis gamoyenebis SesaZlebloba,
Sriftebis mravalferovneba, mausis moxerxebuli manipulireba, amomwuravi
eleqtronuli cnobari, OLE meqanizmis gamoyeneba da sxv. Mathcad–s, teqsturi redaqtoris msgavsad, gaaCnia WYSIWYG (What you see is what
you get – rasac xedav, imas iReb) interfeisi, rac iTvaliswinebs dokumentis
dabeWdvas imave saxiT, rogori saxec mas displeis ekranze aqvs. Mathcad–Si SesaZlebelia rogorc urTulesi maTematikuri gamoTvlebis, aseve martivi
simboluri gardaqmnebis Catareba. mas gaaCnia maTematikur simboloebze
orientirebuli interfeisi da grafikebis agebis saSualebani, aseTive saxe aqvs
gamoTvlebis Sedegebsac, rac sruliad amarTlebs misi saxelis abreviaturas
(cad _ Computer Aided Design – kompiuteris meSveobiT proeqtireba).
iseve, rogorc eleqtronul cxril Excel–Si, Mathcad–is dokumentSic
cvlilebebis Setana moaxdens arsebuli dokumentis formulebis Sesabamis
gadaangariSebas, aseve avtomaturad cvlilebebs ganicdis agebuli grafikebic.
eleqtronul wignSi Tavmoyrilia gamoyenebiTi formulebi da grafikebi, romlis
kopireba da Casma momxmareblis dokumentSi martivad sruldeba. aseve
8
SesaZlebelia gamoviyenoT ukve gamzadebuli, konkretuli amoxsnili magaliTebi,
romlebic moTavsebulia e.w. standartul biblioTekebSi (Quick Sheets). Mathcad–Si dokumentis Seqmnis procesSi daSvebuli Secdomebis aRmofxvra
advilad xdeba, radgan masSi sruldeba sintaqsuri da semantikuri Semowmeba.
daSvebuli Secdomebi gamoiyofa wiTeli simboloebiT. masze amomwurav pasuxs
gvaZlevs eleqtronuli cnobari, romlis gamoZaxebac xdeba klaviaturidan F1 Rilakis gamoyenebiT.
Mathcad–Si formulis Cawera advilad xorcieldeba grafikuli
maTematikuri simboloebiT. formulebi Caiwereba analizuri saxiT da ar
moiTxoveba sayovelTaod miRebul maTematikur simboloebTan (mag.,, ! , , )
dakavSirebuli gamoTvlebis proceduris dawvrilebiTi aRwera. aseTi midgoma
aadvilebs maTematikur moqmedebaTa arsis aRqmas da momxmarebels acilebs
daprogramebis enis (mag: fortrani, beisiki, paskali da a.S.) gamoyenebis
aucileblobas.
ra Tqma unda, es ar niSnavs imas, rom sistemas ar gaaCnia misi daprogramebis
ena. sinamdvileSi igi arsebobs – algoriTmuli, maRali donis daprogramebis ena,
romelic maTematikur simboloebze orientirebulia da gvexmareba sistemasTan
dialogis damyarebaSi. am daprogramebis enis meSveobiT SesaZlebelia dasmuli
amocanis amoxsna da Sedegis miReba sasurveli formiT.
imis mixedviT Tu romel obieqts (teqsti, formula an grafiki) qmnis
momxmarebeli Mathcad–Si, sistema Tavad aformirebs programas daprogramebis enis
meSveobiT, romelic inaxeba operatiul mexsierebaSi manam, sanam ar iqneba
Senaxuli diskze failis saxiT, romlis tipia .mcd. momxmareblisaTvis Mathcad–is gamosayeneblad sakmarisia masSi obieqtze orientireba. yvela operators gaaCnia
maTematikuri simboloebis saxe, romlis arCevac advilad SesaZlebelia mausis
meSveobiT, xolo maTematikuri funqciebi (mag: sin, cos da a.S.) SegviZlia
klaviaturidan avkriboT ise, rogorc gviweria, an avirCioT instrumentTa
panelidan, specialuri siidan, rac funqciis Seyvanisas SecdomaTa albaTobas
amcirebs.
Mathcad 11.0 Pro versiaSi wina versiebidan gansxvavebiT damatebulia axali
SesaZleblobani rogoricaa: dokumentis feradi gaformeba, animaciuri (moZravi)
grafikebis ageba da xmovani gaformeba, teqsturi, formulebis da grafikuli
redaqtorebis gaerTianeba. aseve SesaZloa sxva simbolur maTematikur mZlavr
sistemebTan gaerTianeba urTulesi gamoTvlebisaTvis. aqedan gamomdinareobs aseTi
sistemebis saxelic _ integrirebuli sistemebi.
bolo dros mniSvnelovan interess iwvevs kompiuteruli algebris
sistemebis unari Seasrulos ara mxolod cifruli, aramed analoguri
gamoTvlebic.
IBM PC–Tvis SemuSavda simboluri maTematikuri (kompiuteruli algebra)
sistemebi, iseTebi rogoricaa: Mathcad, Matlab, Derive [10], Maple V da Mathematica2 da 3. maTi gamoyeneba aadvilebs yvelaze rTul maTematikur, statistikur da
9
finansur–ekonomikur gamoTvlebs, romlis CatarebisaTvis manamde saWiro iyo
maRali donis maTematikos_analitikosebis Careva.
aRsaniSnavia, rom liderebad kompiuteruli algebris sistemebSi iTvlebian
kompania Waterloo Maple Software–is produqcia Maple V da firma Wolfram–is
Mathematica3. am sistemebs gaaCniaT simboluri maTematikis amomwuravi
SesaZleblobani, rac mosaxerxebelia maTematikosebisaTvis, magram ara farTo
masebisaTvis. am ukanasknelTaTvis ufro moxerxebul maTematikur sistemad rCeba
Mathcad–i, romelSic SesaZlebelia rTuli maTematikuri ricxviTi gamoTvlebis da
agreTve simboluri operaciebis Catareba. amisaTvis firma Maple–is licenziiT
Mathcad–Si gamoyenebulia ramodenime ZiriTadi simboluri operacia Maple–dan. maTi
raodenoba SezRudulia im minimumamde, romelic saWiroa masiuri
momxmareblisaTvis. amis dasadastureblad sakmarisia moviyvanoT statistikuri
Sedareba. Maple VR4 Seicavs 2800 (!) funqcias, rodesac Mathcad-11.0 Pro–Si maTi
ricxvi 300 umniSvnelod aRemateba da aqedan simboluri maTematikis funqciebi
sul raRac or aTeuls utoldeba.
amrigad, Mathcad–is ZiriTadi ganmasxvavebeli Tvisebebia:
Mathcad–i maTematikuri amocanebis amoxsnis universaluri sistemaa, farTo
momxmarebelze orientirebuli;
maTematikuri amocanebis Cawera Mathcad–Si sxva sistemebTan SedarebiT
miaxloebulia Cveulebriv Caweras, rac aadvilebs mis gamoyenebas;
Mathcad–i ramdenjerme iafia Tavis analogebTan SedarebiT.
1.2 Mathcad–is instalireba
Mathcad 11.0–is instalirebisaTvis aucilebelia garkveuli aparaturuli da
programuli uzrunvelyofa.
aparaturul uzrunvelyofaSi vgulisxmobT IBM firmis personalur
kompiuters.
kompaqt_diskze (CD_ROM) arsebuli maTematikuri sistema MathCAD–is
pirdapiri kopireba vinCesterze yovlad dauSvebelia. misi instalirebisaTvis
aucilibelia:
1. movaTavsoT diski kompakt–diskis diskur mowyobilobaSi;
2. avirCioT ZiriTadi menius punqti Start Run... ; 3. mivuTiToT kompakt–diskis saxeli (mag. D:\setup.exe).
instalirebis procesi umtkivneulod mimdinareobs, magram Tu warmoiqmneba
raime problema, SegviZlia misi gadaWra, Tu gavecnobiT detalur instruqcias
instalirebis Sesaxeb readme failSi.
10
1.3 Mathcad–is gaSveba
Mathcad–is CatvirTva SesaZlebelia yvela im wesiT, romelic miRebulia
operaciuli sistemaMAWindows –is garemoSi: samuSao magidaze Mathcad–is niSnakze Tagvis marcxena RilakiT orjeradi
dawkapunebiT;
sastarto menius Start → Programs → MathSoft Apps → Mathcad brZanebiT;
Sesabamisi katalogis sarCevSi Mathcad.exe failze orjeradi dawkapunebiT;
Start → Search dialogur fanjaraSi .mcd gafarToebis mqone failebis
moZebniT da ormagi wkapuniT erT-erT aseT failze (am dros programa
avtomaturad CaitvirTeba Sesabamisi dokumentis fanjarasTan erTad);
saqaRaldis sarCevSi Mathcad–is dokumentze orjer dawkapunebiT (am dros
programa avtomaturad gaiSveba da gaixsneba Sesabamisi dokumentis fanjara);
Start → Run… brZanebis dialogSi Mathcad.exe failze mimarTvis gzis
miTiTebiT an Mathcad–is dokumentis failis saxelis miTiTebiT;
Tu Mathcad–is piqtograma gadatanilia swrafi gaSvebis (Quick Launch) panelze, am piqtogramaze dawkapunebiT.
1.4 Mathcad–is dokumentis fanjris struqtura
Mathcad–is gaSvebis Semdeg ekranze gaixsneba misi fanjara (nax.1.1).
nax.1.1. Mathcad–is fanjara
11
Mathcad–is fanjris stრuqturaa: Mathcad–is fanjris pirveli striqonia saTauris striqoni – marcxniv
miTiTebulia dokumentis saTauri, xolo marjvniv ganlagebulia sami
Rilaki: dakecvis, mTel ekranze gaSlisa (Tu fanjara gaSlilia, am adgilas
gvaqvs aRdgenis Rilaki, romelic aRadgens fanjris zomas, romelic mas
hqonda mTel ekranze gaSlamde) da daxurvis.
meore striqonia menius striqoni, sadac Tavmoyrilia menius punqtebi:
File (faili) – failebTan muSaoba;
Edit (redaqtireba) – dokumentis redaqtireba; View (xedi) – fanjris struqturis dayeneba;
Insert (Casma) – obieqtebis Casma; Format (formati) – obieqtebis daformateba; Tools (instrumentebi) – programis zogi parametris da reJimis dayeneba; Symbolics (simbolika) – simboluri operaciebi;
Windows (fanjrebi) – sistemis fanjrebs Soris marTva;
Help (daxmareba) – damxmare eleqtronuli cnobari.
menius striqonis Semdeg gvaqvs instrumentTa panelebis striqonebi.
mizanSewonilia ekranze Candes Standard, Formatting, Math panelebi, romelTa
moxsna_dayeneba menius View → Toolbars brZanebis CamonaTvalidan xdeba.
danarCeni panelebi rogorebicaa Boolean, Symbolics, Calculus da sxv. SegviZlia
ganvalagoT samuSao areSi moTxovnilebis Sesabamisad View → Toolbars brZanebis CamonaTvalidan an Math panelze Sesabamis Rilakze dawkapunebiT.
fanjris ZiriTadi nawili ukavia samuSao ares (WorkSheet), sadac xdeba
maTematikuri amocanebis amoxsna.
fanjris qveda nawili ukavia mdgomareobis striqons (Status Bar), romlis
moxsna_dayeneba xdeba menius View → Status Bar brZanebiT.
fanjris standartuli saxe iTvaliswinebs agreTve vertikaluri da
horizontaluri gadafurcvlis zolebs – dokumentis im ubnebis
dasaTvaliereblad, romlebic ekranze ar Cans.
1.5 ZiriTadi cnebebi da gansazRvrebebi
Mathcad_is dokumenti Sedgeba sxvadasxva tipis (formulebi, teqstebi,
grafikebi, cxrilebi da a.S.) calkeuli blokebisagan. TiToeul bloks uWiravs
marTkuTxedis formis garkveuli are.
blokebis ganlagebas dokumentSi (teqsturi blokis garda) principialuri
mniSvneloba aqvs. isini sruldeba marcxnidan marjvniv da zemodan qveviT, amitom
blokebma ar unda gadafaron erTmaneTi, Tumca umniSvnelo gadafarvas
mniSvneloba ara aqvs.
12
blokebis konstruirebisaTvis Mathcad–Si CaSenebulia sami redaqtori:
teqsturi, formuluri da grafikuli (Sesabamisad teqsturi komentarebis,
maTematikuri gamosaxulebebis da grafikebis Seqmnis saSualebebi).
maTematikuri are – es aris are maTematikuri gamosaxulebiT an grafikiT.
masSi Setanili nebismieri cvlileba aisaxeba mis qvemoT da marjvniv ganlagebul
yvela danarCen maTematikur areSi.
teqsturi are – es aris marTkuTxedis formis teqstis gansaTavseblad
gankuTvnili are. teqstur ares xmaroben komentarebisaTvis. teqsturi aris
Sesaqmnelad arsebobs ramdenime xerxi:
menius striqonidan Insert → Text Region brZanebiT; klaviaturidan “ simbolos gamoyenebiT;
sityvis an Tundac erTi simbolos Setanis Semdeg klaviaturidan “hari”
klaviSis akrebiT.
zemoTCamoTvlili SesaZlo variantebis gamoyenebisas gamoCndeba
marTkuTxedi, sadac standartuli wesiT Seitaneba teqsti, amasTan SesaZloa
sasurveli Sriftis, misi zomisa da maxasiaTeblebis dayeneba. teqstur areSi Enter klaviSze dawkapunebiT gadavalT axali abzacis pirvel striqonze, xolo Enter + Shift–iT mimdinare abzacis Semdeg striqonze. teqsturi aris marTkuTxeds aqvs
markerebi, romelTa meSveobiT SeiZleba teqsturi aris gadideba–dapataraveba.
1.6 kursoris formebi
kursorma SeiZleba miiRos Semdegi formebi:
+ jvaredini wiTeli feris kursori _ viziri _ miuTiTebs samuSao areSi
pozicias, sadac SeiZleba formulis, teqstisa da grafikis blokebis ageba;
misi gadaadgileba SesaZlebelia klaviaturidan kursoris gadaadgilebis
klaviSebis gamoyenebiT an mausiT – sasurvel poziciaze dawkapunebiT;
kursoris wiTeli vertikaluri xazi miuTiTebs teqstur blokebSi
simboloTa Casmis an waSlis adgils;
kursoris lurji kuTxis forma miuTiTebs maTematikur blokSi morigi
simbolos Casmis pozicias da agreTve gamoyofil calkeul nawils an mTli-
an gamoyofil ares. misi saxe damokidebulia simboloebis Setanis
mimarTulebaze. klaviaturidan am mimarTulebis Secvla SesaZlebelia Insert Rilakis gamoyenebiT. maTematikur areSi saxelis an ricxvis redaqtirebisas
kursori Seicvleba da miiRebs Semdeg formas: .
13
1.7 maTematikuri gamosaxulebebis Seqmna
maTematikuri gamosaxulebebis Sesaqmnelad ZiriTadad viyenebT Math
instrumentTa panelze arsebul maTematikur palitras. misi yoveli RilakiT Tavis
mxriv gamoiZaxeba maTematikur simboloTa da moqmedebaTa esa Tu is paneli. Math instrumentTa panelis Rilakebia:
– Calculator panelis gamoZaxeba. am panelze ganlagebulia ariTmetikuli
operaciebis niSnebi da xSirad gamoyenebadi funqciebi;
– Graph panelis gamoZaxeba, romelzec moTavsebulia or an samganzomi-
lebiani grafikebis Sablonebi;
– Matrix panelis gamoZaxeba, romelzec moTavsebulia matricebis da
veqtorebis operatorebi;
– Evaluation panelis gamoZaxeba. am panelze ganlagebulia miniWebis,
tolobis, simboluri gardaqmnebis da momxmareblis mier operatoris
ganmsazRvreli niSnebi;
– Calculus (maTanalizis) panelis gamoZaxeba, romelSic ganlagebulia
diferencialebis, integralebis, zRvrebis, jamis da namravlis Sablonebi;
– Boolean panelis gamoZaxeba, romelSic ganlagebulia Sedarebis niSnebi da
logikuri algebris operatorebi;
– Programming panelis gamoZaxeba. am panelze ganlagebulia operatorebi,
romlebic gvaZleven daprogramebis saSualebas;
– Greek panelis gamoZaxeba, romelzec ganlagebulia berZnuli anbanis
asoebi;
– Symbolic panelis gamoZaxeba. am panelze ganlagebulia simboluri
gamoTvlebis operatorebi.
vTqvaT, gvinda gamovTvaloT Semdegi gamosaxulebis mniSvneloba:
2
32 2
1
xyx.
amisaTvis:
1) Calculator panelze avirCioT (Tagvis marcxena Rilakze dawkapunebiT)
niSnuli n (an davaWiroT Ctrl + \ ). gamoCndeba fesvis Setanis
Sabloni. Savi marTkuTxedebiT naCvenebia, Tu sad unda aucileblad
moTavsdes garkveuli maTematikuri informacia;
14
3 1
x2 2x y
2) klaviaturis klaviSis meSveobiT an Shift + Tab–is daWeriT
gadavalT poziciaSi, sadac iwereba fesvis xarisxi (gamosaxulebis
nebismier adgilze kursoris dayeneba xdeba agreTve am adgilze
TagviT dawkapunebiT);
3) SevitanoT klaviaturidan an Calculator panelidan cifri 3. ekranze
gveqneba 3
;
4) klaviSis meSveobiT an Tab–is daWeriT gadavalT poziciaSi,
sadac unda SevitanoT fesvisqveSa gamosaxuleba;
5) Calculator panelze avirCioT ( ), ekranze gamoCndeba 3 ( ) ;
6) imave panelze avirCioT /, gveqneba
3
;
7) mricxvelSi avkriboT 1;
8) Tab klaviSis gamoyenebiT aRmovCndebiT mniSvnelSi;
9) Calculator panelidan gamoviZaxoT kvadratuli fesvis Sabloni (an
davaWiroT klaviaturaze \ ), gveqneba ;
10) Calculator panelze avirCioT 2x . gamoCndeba kvadratSi ayvanis Sabloni
3 1
2
. markeris adgilas SevitanoT x ;
11) klaviSis gamoyeneba dagvayenebs sasurvel poziciaSi, sadac
gavagrZeloT mniSvnelis Setana – klaviaturidan Tanmimdevrulad
avkriboT simboloebi +2x*y (2–isa da x–is Soris gamravlebis niSnis
Setana ar aris aucilebeli; sistema TviTon mixvdeba, rom 2
warmoadgens koeficients). miviRebT ;
12) mimarTulebis klaviSis orjer gamoyenebis Semdeg avkriboT
klaviaturaze ^2 .
gamosaxulebis Seqmnis procesi damTavrebulia. maTematikuri aridan
gamosasvlelad davawkapunoT aris gareT an davaWiroT Enter klaviSs.
gamosaxulebis gamosaTvlelad movniSnoT is anu lurji kuTxis kursoriT
movicvaT is mTlianad da SevitanoT tolobis niSani (klaviaturidan, Evaluation an Calculator panelebidan). Tu x–isa da y–is mniSvnelobebi winaswar ar iyo
gansazRvruli, ekranze wavikiTxavT informacias amis Sesaxeb da Sesabamisi
cvladi iqneba gaferadebuli wiTlad. Tu Setanili formulis zeviT an marcxniv
3 1
15
x–s da y–s mivaniWebT mniSvnelobebs, Cvens mier Seqmnil maTematikur gamosaxulebas
miewereba Mathcad–is mier gamoTvlili pasuxi.
aRvniSnoT, rom maTematikuri gamosaxulebis Seqmnisas da
klaviSebis meSveobiT xdeba gadaadgileba erTi poziciiT marjvniv an marcxniv,
xolo Tab–isa da Shift + Tab klaviSebiT Sablonis erTi marTkuTxedidan meoreze –
Sesabamisad win da ukan. gamosaxulebis nebismier adgilze kursoris dayeneba
SesaZlebelia agreTve am adgilze Tagvis dawkapunebiT.
axarisxebis, fesvis amoRebis da gayofis operatorebs aqvT Semdegi Tviseba:
yvelaferi, rac Seitaneba am operatorebis Semdeg, aRiqveba Sesabamisad xarisxis
maCveneblad, fesqveSa gamosaxulebad da mniSvnelad. imisaTvis, rom es SevwyvitoT,
davaWiroT an Space (hari) an klaviSs.
nax.1.2–ze moyvanilia sxvadasxva maTematikuri gamosaxulebebi.
nax.1.2. maTematikuri gamosaxulebebis magaliTebi
miniWebis operatoris niSania : = , xolo = niSani gamoiyeneba maTematikuri
gamosaxulebis ricxviTi mniSvnelobis gamosatanad. Evaluation (an Symbolic) panelis
→ (simboluri tolobis niSani) punqtiT miviRebT gamosaxulebis mniSvnelobas
analizuri saxiT.
16
miniWebis operaciebis pirveladi Setanis dros SesaZlebelia gamoviyenoT =
niSani. sistema TviTon gardaqmnis mas miniWebis niSnad (: =), magram Tu SemdgomSi
viyenebT igive cvlads gansxvavebuli mniSvnelobiT, aucilebelia miniWebis niSnis
gamoyeneba rogorc klaviaturidan : simbolos akrebis meSveobiT, aseve Calculator an Evaluation panelebis : = punqtze dawkapunebiT.
1.8 monacemTa ZiriTadi tipebi
Mathcad–Si monacemTa ZiriTadi tipebi aris mudmivebi (konstantebi),
cvladebi, masivebi da failebi.
konstanta es aris saxelis mqone obieqti, romlis mniSvneloba ar icvleba.
konstantebi SeiZleba iyos sxvadasxva tipis.
ricxviTi konstantebis magaliTebia: –682, 86.4, 5.281x10+2. ricxviTi
konstantebis modulebis mniSvnelobebis diapazoni MathcadD–Si aris 10307–dan 10-307–mde (manqanuri usasruloba da manqanuri nuli).
Mathcad_is konstantebi SeiZleba iyos agreTve mocemuli orobiT, rvaobiT
da teqvsmetobiT sistemebSi. orobiTi ricxvebis bolos miewereba laTinuri aso b (binary niSnavs orobiTs), rvaobiTi ricxvebis bolos – laTinuri aso O (Octal niSnavs rvaobiTs), xolo TeqvsmetobiTi ricxvebis bolos – aso h an HH (hexagonal niSnavs TeqvsmetobiTs). mag., 11110001b warmoadgens aTobiTi sistemis 241. orobiTi,
rvaobiTi da TeqvsmetobiTi sistemiT warmodgenili ricxvi unda iyos 231_ze
naklebi.
Mathcad–s SeuZlia muSaoba rogorc namdvil, ise kompleqsur ricxvebTan.
kompleqsuri ricxviTi konstantebis magaliTebia: 2+i x 3 an 3–j x 10 , sadac i da j simboloebiT aRniSnulia warmosaxviTi erTiani. kompleqsur ricxvebTan muSaobis
win rekomendirebulia mivaniWoT i–s an j–s 1 mniSvneloba an SevamowmoT, am ori
simboloTagan romels xmarobs sistema warmosaxviTi erTianis aRsaniSnavad.
Mathcad–i muSaobs agreTve iseT konstantebTan, romlebsac ricxviTi
mniSvnelobebis garda gaaCniaT miTiTeba fizikur sidideze (droze, sigrZeze,
masaze, muxtze da a.S.). amisTana konstantebis Cawerisas iyeneben gamravlebis
niSans ricxviTi mniSvnelobis da sididis aRmniSvnel simboloebs Soris.
ricxviTi konstantebis garda, Mathcad–i agreTve muSaobs striqonuli tipis
monacemebTan, romlebic warmoadgenen striqons brWyalebSi, mag., "Insert Matrix", "The rezult is valid". striqonuli tipis konstanta SeiZleba Sedgebodes erTi an
ramdenime simbolosagan an sityvisagan.
arsebobs agreTve sistemuri konstantebi (, e, ∞), romelTa mniSvnelobebi
winaswar gansazRvrulia.
cvladi – es aris saxelis mqone obieqti, romelsac gaaCnia mniSvneloba da
es mniSvneloba SeiZleba Seicvalos programis Sesrulebis msvlelobisas.
17
cvladis tipi ganisazRvreba misi mniSvnelobiT. igi SeiZleba iyos ricxviTi
tipis, striqonuli da a.S.
identifikatori warmoadgens mudmivis, cvladis an sxva obieqtis saxels.
identifikatoris sigrZe praqtikulad ar aris SezRuduli. is warmoadgens
laTinuri an berZnuli asoebis, cifrebis da zogi specialuri simbolos
mimdevrobas, romelic asoTi iwyeba. mag: a, x1, alfa,YY_coordinate. identifikatoris
CanawerSi dauSvebelia haris gamoyeneba. zogi specialuri simbolo, (mag.,@_ ) daSvebulia identifikatorebSi, zogi (mag., ariTmetikuli moqmedebis niSnebi)
akrZalulia. sistema ganasxvavebs nusxur asoebs da asomTavrulebs. aRvniSnoT
agreTve, rom identifikatori unda iyos unikaluri anu ar SeiZleba, magaliTad,
identifikatorad vixmaroT sin, radgan es aris CaSenebuli funqciis saxeli.
Mathcad–Si agreTve gvaqvs e.w. sistemuri cvladebi, romelTa mniSvnelobebs
gansazRvravs sistema. mag., Tol cvladis mniSvneloba (es cvladi gansazRvravs
ricxviTi meTodebis cdomilebas) winaswari SeTanxmebiT udris 0.001 . saWiroebis
SemTxvevaSi sistemuri cvladis mniSvneloba SeiZleba SevcvaloT da mivaniWoT mas
sxva mniSvneloba.
rogorc ukve vTqviT, cvladisaTvis mniSvnelobis misaniWeblad iyeneben
niSans : = . : = niSniT gansazRvrul miniWebas hqvia lokaluri miniWeba. pirvel
miniWebamde cvladi ar aris gansazRvruli da sistema, cxadia, ver Seasrulebs
gamoTvlebs am cvladis monawileobiT. miniWebisaTvis iyeneben aseve niSans. am miniWebas hqvia globaluri miniWeba. is SeiZleba Caiweros dokumentis nebismier
adgilas. magaliTad, Tu Cven CavwereT globaluri miniWeba dokumentis bolos,
Sesabamisi cvladis mniSvneloba iqneba igive dokumentis dasawyisSic. ra Tqma
unda, globaluri miniWebis Semdeg dasaSvebia cvladis mniSvnelobis Secvla
lokaluri miniWebiT.
Mathcad–i orjer kiTxulobs dokuments, orivejer marcxnidan marjvniv da
zevidan qveviT. pirveli wakiTxvis dros sruldeba globaluri miniWebis
operatoriT nakarnaxevi yvela SesaZlo moqmedeba. meore wakiTxvisas Sesruldeba
lokaluri miniWebis operatorTan dakavSirebuli moqmedebebi.
Mathcad–s aqvs bevri CaSenebuli funqcia. Ffunqciis saxelis Semdeg
frCxilebSi Caiwereba argumentebis sia. Mathcad–Si SesaZlebelia momxmareblis
funqciebis Seqmna.
maTematikuri gamosaxulebis calkeuli elementebi erTmaneTTan
operatorebiT dakavSirebulia. operatorebis saxeobebia: ariTmetikuli
operatorebi ( + , – , / , ! , n , da sxv.), logikuri operatorebi ( < , > , ≤ , ≥
, = da sxv.), maTanalizis operatorebi ( , b
a
, X ,
n
miX ,
n
miX da sxv.),
gamoTvlebis operatorebi ( = , : = , da sxv. ), daprogramebis operatorebi ( if, otherwise, for, while, break, continue, return ), veqtorebis da matricebis operatorebi,
simboluri gamoTvlebis operatorebi. Mathcad–Si momxmarebels SeuZlia Seqmnas axali operatorebic.
18
diskretuli (ranJirebuli) cvladi es aris cvladi, romelsac gaaCnia
ramdenime fiqsirebuli mniSvneloba. diskretuli cvladis mniSvnelobebi icvleba
fiqsirebuli bijiT sawyisi mniSvnelobidan bolo mniSvnelobamde. nax.1.3–ze
moyvanilia diskretuli cvladebis magaliTebi. ranJirebuli cvladis Sesatanad
virCevT Matrix panelze m..n Sablons an viyenebT klaviaturis ; niSans.
masivi aris ricxviTi an simboluri elementebis sasruli simravlis
mowesrigebuli erToblioba. Mathcad–Si xmaroben erTganzomilebian masivebs
(veqtorebs) da organzomilebian masivebs (matricebs). veqtorisa an matricis
elementebis indeqsebi axasiaTeben elementis adgilmdebareobas. qveda indeqsi
SeiZleba iyos 0–is an 1–is toli. misi mniSvneloba mocemulia sistemuri cvladiT
ORIGIN da winaswari SeTanxmebiT udris 0–s. Tu gvsurs, SeiZleba SevcvaloT
ORIGIN cvladis mniSvneloba da gavxadoT is 1–is toli.
veqtori da diskretuli cvladi arsebiTad ar gansxvavdeba erTimeorisagan.
nax.1.3. diskretuli (ranJirebuli) cvladebis magaliTebi
veqtorebis da matricebis Sesatanad Mathcad–Si gaTvaliswinebulia
ramdenime xerxi:
Insert → Matrix... brZanebiT;
swrafmoqmedebis klaviSebiT Ctrl + M;
19
Matrix panelze matricis Sablonze dawkapunebiT. yvela aRniSnul SemTxvevaSi gamoCndeba dialoguri fanjara Insert Matrix
(matricis Casma), sadac unda mivuTiToT matricis striqonebisa (Rows) da svetebis (Columns) raodenoba. veqtorebis SemTxvevaSi erT-erTi am parametrebisgan 1–is
tolia. Tu svetebis raodenoba udris 1, saqme gvaqvs veqtor–svetTan, xolo Tu
striqonebis raodenoba udris 1, veqtor–striqonTan.
Insert Matrix dialogur fanjaraSi striqonebisa da svetebis raodenobis
miTiTebis Semdeg ekranze gamoCndeba matricis Sabloni markerebiT. pirveli
elementis Setanis Semdeg davaWiroT an Tab klaviSebs, gadavalT Semdeg
markerze da a.S. nebismier markerze gadasvla SesaZlebelia agreTve masze
dawkapunebiT an kursoris gadaadgilebis klaviSebiT.
matricis elementi warmoadgens indeqsirebul cvlads. indeqsi SeiZleba
iyos mxolod mTeli ricxvi.
ganvixiloT magaliTis saxiT zogierTi moqmedeba matricaze. vTqvaT, gvaqvs
Semdegi A matrica:
A
1
5.6
9.1
2
6.88
10
3
7.1
11
4
8
12.45
.
matricis elementi Mathcad–Si Caiwereba Semdegnairad: A1,3 – me_2 striqonisa da me_4 svetis gadakveTaze myofi elementi (radgan winaswari SeTanxmebiT
elementebis indeqsebis Tvla iwyeba 0_dan). misi mniSvnelobis gamosatanad:
1) A simbolos akrebis Semdeg qveda indeqsis poziciaSi gadasasvlelad
avirCioT [ simbolo (igives mivaRwevT Matrix panelidan Xn Sablonis
gamoZaxebiT);
2) avkriboT 1,3;
3) gamoviyenoT klaviSi;
4) avkroboT = .
ekranze vnaxavT A1,3=-–8. Tu ORIGIN cvladis mniSvneloba gvqonda Secvlili 1–iT, ekranze
vnaxavT A1,3=-–3 . matricis nebismieri svetis amosaRebad viqceviT Semdegnairad:
1) avkriboT A; 2) davaWiroT Ctrl + 6 klaviSebs an Matrix panelze avirCioT M< > punqti;
3) gamoCndeba A
, Savi markeris adgilas SevitanoT svetis nomeri;
4) gamovyoT kursoriT akrebili gamosaxuleba mTlianad da avkriboT = .
Tu ORIGIN iyo 0–is toli, miviRebT:
A 1 2
6.88
10
.
20
sxva SemTxvevaSi (rodesac ORIGIN udris 1–s) :
A 1 1
5.6
9.1
.
imisaTvis rom miviRoT A matricis romelime striqoni, saWiroa A–s Setanis
Semdeg jer Ctrl + 1 klaviSebis meSveobiT movaxdinoT matricis transponireba, mere
Ctrl + 6 klaviSebiT miviRoT kuTxis PfrCxilebi da Savi markeris adgilas
mivuTiToT striqonis nomeri. igives mivaRwevT Matrix panelze M< > da MT punqtebis
Tanmimdevruli SerCeviT da miRebuli Sablonis SevsebiT (ix. nax.1.4).
nax.1.4_ze naCvenebia matricebi da operaciebi matricebze.
nax.1.4. matricebi da operaciebi matricebze
monacemTa faili Mathcad–Si arsebiTad warmoadgens igive veqtorebs da
matricebs, romelTa elementebi Cawerilia failebSi maT bunebriv formatSi –
mimdevrobiTi teqsturi failebis saxiT. es aris failebis tipi, romelic
miRebulia sxva programebSic, rac gvaZlevs monacemTa gacvlis saSualebas
Mathcad–sa da sxva programebs Soris.
21
Tavi II menius punqti File (faili)
2.1 mTavari menius File punqtis Semadgenloba
menius punqti File (faili) emsaxureba dokumentis failebTan muSaobas.
faili – es aris monacemTa mowesrigebuli erToblioba, romelsac gaaCnia
saxeli da gafarToeba. Mathcad–is dokumentis failebs aqvs gafarToeba .mcd , romelic iwereba uSualod failis saxelis Semdeg.
avirCioT menius punqti File (an davaWiroT klaviSebis kombinacias Alt + F). is Sedgeba Semdegi qvepunqtebisagan:
New... (axali) Ctrl + N – axali dokumentis gaxsna;
Open... (gaxsna) Ctrl + O – arsebuli failis gaxsna;
Close (daxurva) – aqtiuri dokumentis daxurva;
Save (Senaxva) Ctrl + S – dokumentis Senaxva;
Save As... (Senaxva rogorc) – failis saxelis an adgilmdebareobis Secvla;
Save as Web Page... – Senaxva Web gverdis saxiT;
Page Setup… – gverdebis parametrebis dayeneba;
Print Preview – beWdviswina daTvalierebis reJimi;
Print… (beWdva) Ctrl + P – beWdvis parametrebis dayeneba;
Send… (gagzavna) – aqtiuri failis gagzavna eleqtronuli fostis meSveobiT;
gagzavnisas saWiroa gvqondes romelime damxmare programa, iseTi rogoricaa
Microsoft Exchange, Microsoft Mail an Eudora;
Exit – programidan gamosvla.
2.2 Mathcad–is dokumentis Seqmna, Senaxva, gaxsna da daxurva
File → New… brZanebis an Standard instrumentTa panelis New Rilakis arCevisas gamoCndeba dialoguri fanjara New.
nax.2.1. dialoguri fanjara New
22
movniSnoT Blank Worsheet (sufTa samuSao furceli) punqti da davawkapunoT
Rilak OK–ze. gamoCndeba axali samuSao furceli, romelsac jer saxeli ar
gaaCnia Untitled: 1. menius punqt File–s gaaCnia Senaxvis ori qvepunqti: Save da Save As... . dokumentis pirveladi Senaxvis dros SesaZlebelia nebismieri maTganis
arCeva, ris Sedegad gamova Save As dialoguri fanjara (nax.2.2).
nax.2.2. dialoguri Ffanjara Save As Save in: siisebur velSi mivuTiToT adgili, sadac gvsurs Cveni dokumentis
ganTavseba da File name: kombinirebul velSi mivaniWoT mas saxeli.
winaswari SeTanxmebiT (by Default) Mathcad–i Seinaxavs fails .mcd gafarToebiT
anu Mathcad–is formatSi, magram Tu saWiroa, SeiZleba avirCioT sxva gafarToeba
Save as type: velSi miTiTebuli siidan. imisaTvis, rom movaxdinoT dokumentis
Senaxva Web gverdis saxiT anu HTML formatSi, avirCioT File menius Save as Web Page... brZaneba. dokumentSi Semdgomi cvlilebebis Sesanaxad viyenebT File →Save brZanebas (an
klaviaturis F6 klaviSs an Standard instrumentTa panelis Save Rilaks ).
ukve arsebuli failis saxelis an mdebareobis Sesacvlelad (an orivesi
erTdroulad) viyenebT brZanebas Save As... . gamova failis Senaxvis dialoguri
fanjara, sadac SevitanT sasurvel cvlilebebs. Cancel RilakiT xdeba Setanili
cvlilebebis gauqmeba da dialoguri fanjris daxurva, xolo OK RilakiT
fanjara daixureba da daiwyeba brZanebis Sesruleba.
23
arsebuli dokumentis gaxsnisaTvis:
1) avirCioT menius File → Open... brZaneba an davaWiroT Standard instrumentTa
panelis Open Rilaks , SesaZlebelia agreTve klaviaturis F5 funqcionaluri
Rilakis an Ctrl + O klaviSebis gamoyeneba.OgamoCndeba dialoguri fanjara Open ,
nax.2.3. dialoguri fanjara Open
romlis zeda Look in: velSi miTiTebulia im diskos an saqaRaldis saxeli, sadac
Sesruldeba failis moZebna. CamonaTvalSi vnaxavT qvesaqaRaldeebis da .mcd gafarToebis mqone failebis saxelebs. Tu Look in: velSi miTiTebuli disko an
saqaRalde ar gvawyobs, gavxsnaT siiseburi velis diskoTa da katalogTa xe da
avirCioT sasurveli.
2) dialoguri fanjris CamonaTvalSi movniSnioT failis saxeli an avkriboT
is File name: velSi;
3) davaWiroT Open Rilaks. gaixsneba dokumentis fanjara.
dokumentis fanjris gaxsna SesaZlebelia agreTve mis saxelze mausiT
orjeradi dawkapunebiT.
dokumentis swrafad gaxsna SesaZlebelia menius File punqtis qvemeniudan,
sadac Exit punqtis zemoT moTavsebulia bolos gaxsnili dokumentebis
CamonaTvali, an sastarto menius Start → Documents kaskadSi moTavsebuli
dokumentebis siidan.
24
File → Close brZaneba daxuravs aqtiur (mimdinare) fanjaras da sistema daiwyebs
muSaobas wina dokumentTan. amasTan Tu mimdinare dokumenti iyo muSaobis seansis
msvlelobisas modificirebuli, gamova dialoguri fanjara kiTxviT gvsurs Tu
ara modificirebuli dokumentis Senaxva.
nax.2.4. SekiTxvis dialoguri fanjara
Tu dokumenti ar iyo modificirebuli, Sesabamisi fanjara daixureba
SekiTxvis gareSe.
Tu Cven vmuSaobT erTdroulad ramdenime fanjarasTan da gvsurs yvela
fanjris daxurva, mosaxerxebelia Close punqtis nacvlad visargebloT Exit brZanebiT. am dros yvela aramodificirebuli fanjara daixureba avtomaturad,
xolo modificirebuli – dokumentebis Senaxvis Sesaxeb kiTxvis Semdeg.
aRvniSnoT, rom Save As da Open dialogur fanjrebSi gvaqvs instrumentTa
paneli Semdegi RilakebiT:
Go To Last Folder Visited – gadasvla im saqaRaldeSi, romelSic bolos
vimyofebodiT;
Up One Level – erTi doniT zeviT gadaadgileba;
Create New Folder – axali saqaRaldis Seqmna; View Menu – CamonaTvalSi miTiTebuli failebis warmodgena sxvadasxva
saxiT.
2.3 gverdebis parametrebis dayeneba,
beWdviswina daTvalierebis da beWdvis reJimebi
gverdebis parametrebis dasayeneblad viyenebT File → Page Setup… brZanebas. gamoCndeba dialoguri fanjara (nax.2.5), sadac Size: velSi SeirCeva furclis
zomebi, Source: (wyaro) velSi qaRaldis miwodebis xerxi, Orientation areSi SeirCeva furcelze teqstis ganlagebis wesi: grZivi (Portrait) an ganivi (Landscape), Margins (mindvrebi) areSi misaTiTebelia marcxena (Left:), marjvena (Right:), zeda (Top:) da qveda (Bottom:) mindvrebis mniSvnelobebi. SesaZlebelia davayenoT alami Print single page width – erTi gverdis siganis dokumentis dabeWdva.
25
nax.2.5. dialoguri fanjara Page Setup
File → Print Preview brZanebis SerCeviT an Standard instrumentTa panelze
Rilakis daWeriT SevdivarT dokumentis beWdviswina daTvalierebis reJimSi,
romlis fanjaraSi (nax.2.6) naCvenebi iqneba dokumentis mimdinare gverdi. am
nax.2.6. dialoguri fanjara Print Preview
26
dialoguri fanjris zeda nawilSi ganlagebulia Semdegi Rilakebi: Print… –
beWdvis reJimSi gadasvla, Next Page – Semdegi gverdis daTvaliereba, Prev Page – wina gverdis daTvaliereba, Two Pages – ori gverdis erTdrouli daTvaliereba, Zoom In – gamosaxulebis gadideba, Zoom Out – gamosaxulebis dapataraveba, Close – dialoguri fanjris daxurva da beWdviswina daTvalierebis reJimidan gamosvla.
File → Print... brZanebiT an Standard instrumentTa panelze Print Rilakze dawkapunebiT gamoiZaxeba Print dialoguri fanjara (nax.2.7),
nax.2.7. dialoguri fanjara Print
romelSic SeirCeva printeri da beWdvis parametrebi. Print range (beWdvis diapazoni) areSi All gadamrTvelis CarTva gamoiwvevs mTeli dokumentis dabeWdvas, Selection gadamrTveli gamoiyeneba winaswar gamoyofili fragmentis dasabeWdad, Current Page – aqtiuri furclis dasabeWdad, xolo Pages gadamrTveli gamoiyeneba
dasabeWdi gverdebis konkretuli diapazonis misaTiTeblad. am SemTxvevaSi from: velSi Seitaneba diapazonis pirveli gverdis nomeri, xolo to: velSi – bolo
gverdis nomeri. Copies areSi Number of copies: velSi misaTiTebelia dasabeWdi
egzemplarebis raodenoba. erTze meti egzemplaris dabeWdvisas Collate almis
dayeneba–moxsniT ganisazRvreba maTi miRebis wesi, romelic iqve nimuSze aisaxeba.
Tu printeri mzadyofnaSia, sakuTriv beWdvis procedura daiwyeba OK Rilakze daWeriT.
Mathcad–is dokuments SeiZleba hqondes ormagi sigane da erT gverdze meti
sigrZe, maSin jer ibeWdeba marcxena nawilis yvela gverdi, Semdeg ki marjvena
nawilis.
27
Tavi III dokumentis redaqtirebis meTodebi
3.1 redaqtirebis zogadi xerxebis mokle mimoxilva
gamosaxulebis calkeuli elementebis, misi nawilis an mTlianad
gamosaxulebis gamosayofad viyenebT Semdeg klaviSebs:
klaviSi gadaitans kursors zeviT; gamoTvliT blokSi Sesvlisas viziri
gardaiqmneba lurj kuTxed, romelic moicavs mTel gamosaxulebas;
klaviSi moqmedebs analogiurad, mxolod kursoris gadatana xdeba
qveviT;
klaviSebi da moqmedeben analogiurad, magram maTematikuri aris
SigniT lurji kuTxis markeris gadatanisas icvleba misi forma;
Shift + , Shift + , Shift + , Shift + klaviSebis kombinaciebiT
gamosaxuleba gamoiyofa Setanis markeris adgilidan Sesabamisad zeviT,
qveviT, marcxniv da marjvniv. amasTan Tu vimyofebiT maTematikur an teqstur
areSi, moxdeba Sesabamisi fragmentis gamoyofa da gamoyofili nawilis
gaferadebuli marTkuTxedis saxiT Cveneba.
ganvmartoT marTvis klaviSebis daniSnuleba redaqtirebis procesSi:
Tab – gadaaqvs kursori: SablonSi – mimdinare Wdidan (markeridan)
momdevnoze, Tu yvela Wde Sevsebulia, xdeba kursoris gadatana blokis
gareT da is aRmoCndeba blokis Semdeg;
Shift + Tab – gadaaqvs kursori: SablonSi – mimdinare Wdidan wina Wdeze, Tu
yvela Wde Sevsebulia, xdeba kursoris gadatana blokis gareT, ris Sedegad
is aRmoCndeba blokis win;
Page Up – naxevari fanjriT zeviT gadaadgileba;
Page Down – naxevari fanjriT qveviT gadaadgileba;
Ctrl + Page Up – erTi fanjriT zeviT gadaadgileba;
Ctrl + Page Down – erTi fanjriT qveviT gadaadgileba;
Home – teqstur areSi Setanis markeris teqsturi striqonis dasawyisSi dayeneba;
End – teqstur areSi Setanis markeris teqsturi striqonis boloSi
dayeneba;
Ctrl + Home – dokumentis dasawyisSi gadaadgileba anu kursoris dayeneba
pirveli obieqtris dasawyisSi;
Ctrl + End – dokumentis boloSi gadaadgileba anu kursoris dayeneba
dokumentis bolo oboeqtis dasawyisSi.
teqsturi blokebis redaqtireba ar gansxvavdeba im xerxebisagan, romlebic
miRebulia teqstur redaqtorebSi (WordPad, Word).
28
maTematikuri blokebis redaqtireba detalurad ganxilulia 3.2–Si. aq
aRvniSnoT, rom Insert klaviSis meSveobiT xdeba kursoris gadatana gamoyofili
fragmentis dasawyisSi an bolos, imisda mixedviT Tu saiTken iyo mimarTuli
lurji kuTxis markeri. imisaTvis, rom SevcvaloT ricxvi an aso maTematikur
gamosaxulebaSi, saWiroa davayenoT Setanis markeri Sesabamis adgilas da jer
wavSaloT Sesacvleli simbolo Backspace klaviSis meSveobiT (Tu lurj Setanis
markers aqvs forma) an Delete klaviSiT (Tu lurj Setanis markers aqvs forma),
Semdeg avkriboT axali simbolo. Secvla SesaZlebelia agreTve wasaSleli
fragmentis gamoyofiT Tagvis Cavleba–gadaTrevis (Drag and Drop) teqnikiT da axali
simboloebis akrebiT.DA
qvemoT moyvanilia klaviSebi da maTi kombinaciebi, romelTa meSveobiT
SesaZloa redaqtirebis procesis gamartiveba:
Shift + F5 – Replace dialoguri fanjris gamoZaxeba;
Alt + Backspace – redaqtirebis bolo operaciis gauqmeba;
Ctrl + Insert – gamoyofili obieqtis kopireba monacemTa gacvlis buferSi
(monacemTa gacvlis buferi warmoadgens operatiuli mexsierebis
specialur ares, romelic ixmareba programebs Soris monacemebis
gacvlisaTvis);
Shift + Delete – gamoyofili obieqtis buferSi gadatana;
Insert – Casmis reJimis CarTva;
Shift + Insert – monacemTa kopireba buferidan dokumentSi.
ganvixiloT dokumentebis da fanjrebis marTvis klaviSebi:
Ctrl + Esc – Windows operaciuli sistemis mTavari menius gamoZaxeba (igivea,
rac Start Rilakze dawkapuneba);
Ctrl + F 4 – dokumentis daxurva; Ctrl + P – Print dialoguri fanjris gamoZaxeba;
Alt + F4 – sistemidan gamosvla (Quit); F1 – daxmarebis (Help) fanjris gaxsna.
3.2 maTematikuri gamosaxulebebis redaqtirebis magaliTebi
maTematikur gamosaxulebaze dawkapunebiT SevdivarT redaqtirebis reJimSi,
romelSic SesaZlebelia saWiro cvlilebebis Setana.
saxelis an ricxvis redaqtireba
1) davawkapunoT maTze TagviT. gamoCndeba formis redaqtirebis niSani;
2) da klaviSebiT gadavaadgiloT redaqtirebis niSani saWiro
adgilas;
29
ab
1
a bx d
a b( ) cx d
a bx d
a bx d
c
x
ab
1
3) klaviaturidan Setanili simbolo gamoCndeba redaqtirebis kursoris
marcxniv. Backspace klaviSis daWeriT waiSleba kursoris marcxniv mdgomi
simbolo, xolo Delete klaviSiT marjvniv mdgomi simbolo.
operatoris Casma
I. vTqvaT, identifikatorSi ori simbolos an mudmivSi ori cifris Soris
Casasmelia operatori. mag., gvaqvs ab da gvinda miviRoT a + b. amisTvis:
1) davawkapunoT TagviT a da b simboloebs Soris;
2) avkriboT klaviaturidan + an SevirCioT + operatori Calculator panelidan.
miviRebT sasurvel Sedegs.
II. gvaqvs ab+1. gvinda miviRoT . amisTvis:
1) davayenoT redaqtirebis xazi a da b simboloebs Soris. ekranze vnaxavT
ab+1 ; 2) klaviaturidan an Calculator panelidan gamoviyenoT / niSani. ekranze
miviRebT redaqtirebis Sedegs: .
III. vTqvaT, x gvsurs gadavaqcioT _ad.
1) davawkapunoT gamosaxulebaze da miviyvanoT kursori x_Tan Semdegnairad: x ; 2) davaWiroT \ klaviSs. davinaxavT .
Tu 1 punqtSi kursori moicavda x sxva mxridan _ x , \ klaviSis gamoyeneba
mogvcems Sedegad .
IY. gvaqvs . gvinda miviRoT . amisTvis:
1) davawkapunoT gamosaxulebaze da Semdegnairad davayenoT kursori:
;
2) avriboT *c . miviRebT .
Y. gvaqvs . gvsurs miviRoT (an ).
1) davayenoT lurji kuTxe ise, rom is wilads moicavdes srulad: ;
2) avkriboT *c . miviRebT .
aRvniSnoT, rom Tu meore punqtSi jer davaWerT Insert klaviSs (ekranze
vnaxavT ), xolo Semdeg davbeWdavT *c , miviRebT .
a bx d
a b( ) cx d
a bx d
c
a bx d
a bx d
x
x
ca bx d
ca bx d
30
ab
x
ab
cd
ab
cd
2 x x2 2 x x2
ab
cd
2 x2
a ba b
ca ba b
c
2 x x2
operatoris waSla
I. gvaqvs . wavSaloT operatori da miviRoT ab. amisTvis: 1) davayenoT kursori b_s win: ; 2) davaWiroT Backspace klaviSs. miviRebT .
II. gvaqvs . gadavaqcioT ab _d. 1) davayenoT redaqtirebis lurji kursori Semdegnairad: ;
2) davaWiroT Backspace klaviSs, miviRebT ab . III. gvaqvs erTi operandis mqone operatori, mag., . wavSaloT operatori da
miviRoT x . amisTvis:
1) davayenoT kursori x_is win ; 2) davaWiroT Backspace klaviSs, miviRebT x. operatoris Secvla
I. vTqvaT, gvaqvs , gvsurs miviRoT . amisTvis:
1) davayenoT redaqtirebis kursori Semdegnairad: ;
2) davaWiroT Backspace klaviSs, miviRebT , anu operatoris adgilas
gamoCndeba marTkuTxedi, romelSic Casasmelia sxva operatori;
3) SevitanoT gamoklebis niSani. miviRebT .
II. gvaqvs Setanili . gvinda miviRoT .
1) miviRoT ekranze ;
2) davaWiroT Delete klaviSs. Sedegad moiniSneba da mTlianad gaferaddeba |x| ; 3) davaWiroT Delete klaviSs. miviRebT ;
4) avkriboT x . miviRebT .
Tu kidev erTxel SevirCevT |x| punqts Calculator panelze, miviRebT:
. ra Tqma unda, SesaZlebelia es amocana gadavwyvitoT 1_l punqtSi
miRebiT da me_2 punqtSi Backspace klaviSis daWeriT (me_3 da me_4 punqtebi
ucvlelia).
gamosaxulebis dasawyisSi minusis Casma
gvaqvs sin(a). gvsurs miviRoT _sin(a). 1) davawkapunoT sin(a)_ze da Tu saWiroa gamoviyenoT Space klaviSi. miviRebT
sin(a) . davaWiroT Insert klaviSs. miviRebT sin(a); 2) davbeWdoT gamoklebis niSani. miviRebT sasurvel Sedegs.
frCxilebis Casma
I. vTqvaT, gvaqvs . gvsurs miviRoT .
1) davayenoT kursori Semdegnairad: ;
ab
cd
ab
cd
2 x x2
2 x x2
2 x x2
a ba b
c
ab
x
a ba b
ab
31
2) davbeWdoT apostrofis niSani ‘ an davawkapunoT Calculator panelis ( )
Rilakze . miviRebT .
II. gvaqvs a_b+c. miviRoT a_(b+c): 1) davayenoT redaqtirebis kursori b_s win: a_b+c ; 2) davbeWdoT ( ;
3) davawkapunoT c_ze da davayenoT redaqtirebis xazi c_s ukan a_(b+c ; 4) davbeWdoT ) . frCxilebis waSla
vTqvaT, gvaqvs a_(b+c) . frCxilebis wasaSlelad:
1) davayenoT redaqtirebis kursori b_s win a_( b+c); 2) davaWiroT Backspace klaviSs. miviRebT a_ b+c. anda:
1) davayenoT redaqtirebis kursori c_s ukan a_( b+c ); 2) davaWiroT Delete klaviSs. miviRebT a_b+c . da bolos aRvniSnoT, rom gamosaxulebaze ormagi wkapuni gamoyofs rogorc
mTel obieqts, aseve Sesabamis obieqts mis SigniT.
amrigad, gamosaxulebebis redaqtirebisas redaqtirebis kursoris poziciis
SerCevas principuli mniSvneloba aqvs. unda gvaxsovdes, rom obieqtze
dawkapunebis Semdeg:
Insert klaviSis daWera Secvlis lurji kuTxis formis redaqtirebis niSnis
mimarTulebas: _dan _ze da piriqiT, ase rom Tu lurji kuTxis
kursori moicavda simbolos, gamosaxulebis nawils an mTel
gamosaxulebas, vTqvaT, marjvnidan, Insert klaviSis daWeris Sedegad igive
simbolo, gamosaxulebis nawili an mTeli gamosaxuleba iqneba moculi
marcxnidan ;
da klaviSebiT xdeba erTi simbolodan meoreze gadasvla da
agreTve redaqtirebis kursoris gadaadgileba;
Space (hari) klaviSis gamoyenebis Sedegad lurji kuTxiT iqneba moculi
gamosaxulebis ufro didi nawili. ase rom Space–ze zedized daWeriT
lurji kuTxiT iqneba moculi mTeli gamosaxuleba. Tu kidev davaWerT
Space_s, redaqtirebis kursori dabrundeba Tavdapirvel poziciaSi,
saidanac daviwyeT redaqtirebis procesi. Space klaviSis moqmedeba
ilustrirebulia nax.3.1_Si;
Tab da Shift + Tab klaviSebis daniSnuleba redaqtirebisas ukve iyo
miTiTebuli 3.1_Si;
cvlilebebis Setana SesaZlebelia agreTve wasaSleli fragmentis
gamoyofiT Tagvis Cavleba–gadaTrevis (Drag and Drop) teqnikiT da axali
simboloebis akrebiT. am meTodiT gamoyofili obiqti Delete klaviSze
dawkapunebiT waiSleba.
DA
a ba b
c
32
nax.3.1. Space klaviSis moqmedebis principi
3.3 mTavari menius Edit (redaqtireba) punqtis Semadgenloba
mTavari menius Edit punqti emsaxureba dokumentis redaqtirebas. avirCioT mTavari menius Edit punqti (an davaWiroT klaviSebis kombinacias
Alt + E). is Sedgeba Semdegi qvepunqtebisagan: Undo (gauqmeba) Ctrl+Z _ bolo Sesrulebuli operaciis gauqmeba; Redo (aRdgena) Ctrl+Y _ gauqmebuli operaciis gameoreba; Cut (amoWra) Ctrl+X _ gamoyofili fragmentis amoWra da buferSi
moTavseba; Copy (kopireba) Ctrl+C _ gamoyofili fragmentis aslis buferSi
moTavseba; Paste (Casma) Ctrl+V _ buferis SigTavsis dokumentSi Casma; Paste Special… _ specialuri Casma;
Delete (waSla) Ctrl+D _ gamoyofili fragmentis waSla; Select All (yvelafris gamoyofa) Ctrl+A _ yvela obieqtis moniSvna; Find… (Zebna) Ctrl+F _ teqstis da gamosaxulebis fragmentis Zebna; Replace… (Secvla) Ctrl+H _ teqstis da gamosaxulebis fragmentis
Secvla; Go to Page... (gverdze gadasvla) _ sxva gverdze gadasvla;
Links... (kavSirebi) _ dokumentSi Casmul obieqtTan kavSirebis
redaqtireba; *
Object (obieqti) _ dokumentSi Casmuli obieqtis redaqtireba.
* Links... da Object punqtebi iqneba ganxiluli 5.21 da 5.19_Si.
33
3.4 redaqtirebis operaciis gauqmeba_aRdgena
Edit → Undo brZaneba auqmebs bolo Sesrulebuli operaciis Sedegs. igives
mivaRwevT Standard instrumentTa panelze Undo Rilakze daWeriT.
bolo operaciis gauqmebis Semdeg SesaZlebelia ekranis wina saxis aRdgena,
rasac emsaxureba Edit → Redo brZaneba an Redo Rilaki Standard instrumentTa
panelze. Redo operacia gvaZlevs saSualebas xelmeored SevasruloT bolo
gauqmebuli brZaneba.
3.5 dokumentis fragmentebTan muSaoba
redaqtirebis procesSi xSirad gvesaWiroeba ukve Setanili obieqtis,
obieqtTa jgufis an obieqtis nawilis erTi adgilidan meore adgilze gadatana,
kopireba, waSla an formatis Secvla. amisTvis saWiroa winaswar miTiTebuli iyos
Tu raze unda Catardes moqmedeba anu saWiroa movaxdinoT egreT wodebuli
fragmentis gamoyofa (moniSvna).
ganvixiloT fragmentis gamoyofis wesebi:
calkeuli obieqtis gamoyofa xdeba Tagvis marcxena RilakiT masze
dawkapunebiT. obieqti moiqceva marTkuTxedSi, xolo kursori
aRmoCndeba SigniT da miiRebs saTanado formas (teqstur areSi wiTeli
vertikaluri xazi , maTematikur areSi – lurji kuTxe an ).
calkeuli obieqtis gamoyofa SesaZlebelia aseve obieqtze orjer
dawkabunebiT. is moiqceva marTkuTkuTxedSi, amasTan iqneba gamoyofili da
gaferadebuli obieqtis Sesabamisi nawili. Tu obieqti grafikia, erTi
wkapuni gamoyofs mas, xolo ori _ gamoiZaxebs daformatebis dialogur
fanjaras;
obieqtis an obieqtTa jgufis gamoyofa SesaZlebelia agreTve Tagvis
gadaTrevis (Drag and Drop) teqnikis gamoyenebiT. amisTvis unda
mivitanoT Tagvis maCvenebeli obieqtTan (magram ara mis
SigniT), davaWiroT Tagvis marcxena Rilaks da gadavaTrioT
Tagvi diagonalze. ekranze vnaxavT punqtiriT daxazul
marTkuTxeds. rogorc ki am marTkuTxedSi moxdeba obieqti an
obieqtis nawili, is moiniSneba _ gamoiyofa punqtiruli xazebiT. roca
Tagvis Rilaks avuSvebT xels, ZiriTadi marTkuTxedi gaqreba ekranidan,
magram yvela moniSnuli obieqti darCeba;
taqstur areebSi da maTematikur gamosaxulebebSi SesaZlebelia nebismieri
fragmentis moniSvna Drag and Drop teqnikiT;
calkeuli obieqtebis gamosayofad davawkapunoT jer erT_erT obieqtze,
Semdeg Ctrl klaviSTan erTad davawkapunoT danarCen obieqtebze. Tu
34
daWerili iqneba Shift , sawyis obieqtTan erTad gamoiyofa yvela obieqti,
romlebic mdebareoben sawyis da bolo dawkapunebul obieqtTa Soris.
aRvniSnoT, rom Tu moniSvnisas obieqti gamoyofilia markerebiani
marTkuTxediT, markerTan Tagvis maCveneblis mitanisas ukanaskneli miiRebs
ormxrivi isris formas. TagviT isris gadaweva gamoiwvis obieqtis zomebis
Secvlas.
Edit → Cut brZanebiT an Standard instrumentTa panelze Cut Rilakze
daWeriT xdeba gamoyofili fragmentis amoWra da gadatana buferSi.
Edit → Copy brZanebiT an Standard instrumentTa panelze Copy Rilakze
daWeriT xdeba gamoyofili fragmentis aslis moTavseba buferSi, amasTan TviTon
fragmenti rCeba dokumentSi Tavis adgilze.
Edit → Paste brZanebiT an Standard instrumentTa panelze Paste Rilakze
daWeriT xdeba buferSi mdebare obieqtis dokumentSi Casma kursoris adgilas.
am dros buferis SigTavsi SenarCundeba da SesaZlebelia Casmis operaciis
gameoreba.
gamoyofili obieqtis gadatana da kopireba SesaZlebelia gacvlis buferis
gamouyenebladac _ Drag and Drop meTodiT anu im dros, rodesac Tagvis maCvenebels
xelisgulis forma aqvs, xdeba obieqtis TagviT Cavleba da gadaTreva erTi
adgilidan meoreze (kopirebisas – Ctrl klaviSze erTdrouli daWeriT).
Cut, Copy da Paste brZanebebiT fragmentis gadatana da kopireba
SesaZlebelia ara mxolod erTi dokumentis farglebSi, aramed erTi dokumentidan
meoreSic. fragmentis gadanacvleba erTi fanjridan meoreSi xorcieldeba agreTve
Tagvis meSveobiT uSualod erTi fanjridan meore fanjris sasurvel adgilas
fragmentis gadaTreviT (kopirebisas erTdroulad vaWerT Ctrl klaviSs).
Edit → Paste Special... brZaneba gvaZlevs dokumentSi sxvadasxva formatis
nax.3.2. dialoguri fanjara Paste Special
35
(teqsturi, Mathcad, RTF, Bitmap) failebis Casmis saSualebas. gamoCndeba dialoguri
fanjara (nax.3.2), sadac amoirCeva saWiro formati.
Edit → Delete brZanebiT xdeba gamoyofili fragmentis waSla anu iseTi
moSoreba, romlis dros ar xdeba misi gadatana buferSi.
Edit → Select All brZanebiT xdeba yvela obieqtis gamoyofa punqtiruli
marTkuTxedebiT. am dros Cven naTlad vxedavT Tu rogor arian
urTierTganlagebuli blokebi da saWiroebisamebr vaxdenT maT gadanacvlebas.
ra Tqma unda, brZanebebi SeiZleba SeirCes konteqsturi meniudanac.
3.6 teqstis an gamosaxulebis fragmentis Zebna da Secvla
Edit → Find... brZanebiT xdeba Zebnis dialoguri fanjris gamoZaxeba (nax3.3).
am fanjris Find what: teqstur velSi unda SevitanoT teqstis an
gamosaxulebis saZebni fragmenti. Zebnis gasagrZeleblad davaWiroT Find Next Rilaks, xolo operaciis gasauqmeblad – Cancel Rilaks.
nax.3.3. Zebnis dialoguri fanjara
winaswari SeTanxmebiT Mathcad_i axorcielebs Zebnas mxolod teqstur
areebSi.
Tu saWiroa, SegviZlia CavrToT almebi: Match whole word only (am dros saZebni fragmenti calkeul sityvas warmoadgens), Match case (zeda da qveda registrebis gaTvaliswineba anu am almis dayenebiT Mathcad–i gansxvavebulad aRiqvams mcire
da mTavrul asoebs Zebnis procesSi), Find in Text Regions (teqstur areebSi Zebna), Find in Math Regions (maTematikur areebSi Zebna).
Zebnis mimarTuleba (Direction) SeiZleba iyos kursoris zeviT (Up) an qvevviT (Down).
Edit → Replace… brZanebiT xdeba Secvlis dialoguri fanjris gamoZaxeba
(nax.3.4), romelsac Find what: teqsturi velis garda gaaCnia teqsturi veli
Replace with: , sadac Caiwereba Semcvleli fragmenti.
36
nax.3.4. Secvlis dialoguri fanjara
Secvlis dialoguri fanjris Replace All Rilaks viyenebT, Tu gvsurs Find
what: velSi miTiTebul yvela saZebni monacemis Secvla Replace with: velSi
Cawerili monacemiT; Replace da Find Next Rilakebs viyenebT, Tu Secvla gvsurs
amorCeviT. Secvlis dialogur fanjaraSi gvxvdeba igive gadamrTvelebi, rac Find dialogSi.
3.7 dokumentis sasurvel gverdze gadasvla
Edit → Go to Page… brZanebiT gamoiZaxeba Go to Page dialoguri fanjara
(nax.3.5), sadac unda mivuTiToT, romel gverdze gvsurs gadasvla: pirvelze (First Page), boloze (Last Page) Tu gverdze, romlis nomers mivuTiTebT Page Number: gadamrTvelis cifrul velSi. am dialoguri fanjris qveda nawilSi Cans ori
Setyobineba: Number of Pages: (gverdebis raodenoba) da Current Page: (mimdinare gverdis nomeri).
nax.3.5. dialoguri fanjara Go to Page
37
Tavi IV menius punqti View (xedi)
4.1 mTavari menius View punqtis Semadgenloba
avirCioT mTavari menius View punqti (an davaWiroT klaviSebis kombinacias
Alt + V). davinaxavT qvemenius Semdeg punqtebs:
Toolbars (instrumentTa panelebi) _ instrumentTa panelebis moxsna_dayeneba;
Ruler (saxazavi) _ saxazavis Cveneba_damalva ekranze;
Status Bar (mdgomareobis striqoni) _ mdgomareobis striqonis
Cveneba_damalva ekranze; Header and Footer… (zeda da qveda kolontitulebi) _ kolontitulebis
Seqmna da gaformeba;
Regions (areebi) _ areebis TeTri foniT gamoyofa;
Refresh (ganaxleba) Ctrl + R _ samuSao furclis ganaxleba;
Zoom... (masStabi) _ masStabis Secvla.
4.2 instrumentTa panelebi
View → Toolbars brZanebiT, rogorc ukve viciT, xdeba ama Tu im panelis
moxsna_dayeneba. Toolbars CamonaTvalSi Sedis:
Standard _ standartuli paneli; Formatting _ daformatebis paneli; Math _ maTematikuri paneli; Controls _ marTvis paneli; Resources _ resursebis paneli;
Calculator _ gamoTvlebis Catarebis operatorebis paneli; Graph _ grafikebis agebis paneli; Matrix _ matricebTan muSaobisaTvis gankuTvnili operatorebis paneli; Evaluation _ miniWebis, tolobis, simboluri gardaqmnebis operatorebis
paneli. aq agreTve ganlagebulia momxmareblis mier operatoris
ganmsazRvreli punqtebi;
Calculus _ maTanalizis operatorebis paneli; Boolean _ bulis algebris operatorebis paneli; Programming _ daprogramebis paneli;
Greek _ berZnuli anbanis paneli;
Modifier _ modifikaciis paneli.
38
4.3 saxazavi, mdgomareobis striqoni da areebi
View menius Ruler da Status Bar punqtebiT xdeba saxazavisa da mdgomareobis
striqonis Cveneba_damalva ekranze. es punqtebic, iseve rogorc panelebis saxelebi
Toolbars CamonaTvalSi, arsebiTad alams warmoadgenen.
Mathcad_is dokumenti Sedgeba calkeuli blokebisagan, romelTa Soris
sazRvrebi Cveulebrivad ar Cans ekranze. View → Regions brZaneba yvela ares
TeTrad gamoyofs, xolo maT Soris Sualedebs – ruxad, rac mogvcems saSualebas
naTlad davinaxoT maTi urTierTganlageba. Tu saWiroa, Format → Separate Regions brZanebiT xdeba areebis urTierTgadafarvis mocileba.
4.4 masStabis Secvla da ganaxleba
View menius Zoom... punqti gamoitans ekranze Zoom dialogur fanjaras
(nax.4.1). am fanjaraSi gadamrTvelis ama Tu im poziciaSi dayenebiT (200%, 100%,
75%, 50%, 25%) xdeba Sesabamisi masStabis dafiqsireba da OK Rilakze
daWeris Semdeg am masStabiT gamosaxulebis danaxva. Custom punqtis arCevisas
misawvdomi xdeba mis marjvniv mdebare veli, sadac SegviZlia mivuTiToT
sasurveli masStabi.
nax.4.1. masStabis Secvlis fanjara
View → Refresh brZanebiT xdeba mimdinare samuSao furclis ganaxleba. saqme
imaSia, rom obieqtebTan muSaobis dros, mag., maTi zomebis Secvlisas, gamoyofisas,
gadaadgilebisas da a.S., ekranze xandaxan Cndeba arasasurveli obieqtebi (mag.,
jvaredini wiTeli kursori SeiZleba Candes ramdenime adgilas an teqsturi aris
nawili ar Candes, radgan is nawilobriv maTematikuri ariT aris gadafaruli).
Refresh brZaneba moiSorebs am zedmet obieqtebs, amasTan dokumentis obieqtebi
xeluxlebeli darCeba.
39
4.5 gverdis kolontitulebis Seqmna da gaformeba
zeda (Header) da qveda (Footer) kolontitulebi (TavsarTi da qvesarTi) es
aris teqsti, romelic avtomaturad gameordeba yvela gverdze Sesabamisad zeda da
qveda mindvris areSi. es SeiZleba iyos dokumentis saTauri, organizaciis
dasaxeleba, avtoris gvari da sxv. aq SeiZleba agreTve moTavsdes gverdis nomeri,
TariRi, dro da a.S.
View → Header and Footer brZanebiT ekranze gamoitaneba kolontitulebis
dialoguri fanjara (nax.4.2) ori CanarTiT: Header da Footer, romlebSic xdeba
Sesabamisad TavsarTis da bolosarTis Seqmna da gaformeba.
nax.4.2. kolontitulebis dialoguri fanjara
avirCioT romelime, vTqvaT, Header CanarTi. fanjris zeda nawilSi davinaxavT
sam seqcias: Left (marcxena), Center (centraluri), Right (marjvena). blokebSi
klaviaturidan SeiZleba SevitanoT sasurveli teqsti. teqstis garda, blokebSi
survilisamebr Seitaneba sxva informaciac Tools (instrumentebi) ganyofilebis
Rilakebis meSveobiT:
– Insert File Name (failis saxelis Casma);
_ Insert File Path (failis sruli misamarTis Casma);
_ Insert Page Number (mimdinare gverdis nomris Casma);
_ Insert Number of Pages (gverdebis raodenobis Casma);
_ Insert Date Last Saved (failis bolo Senaxvis TariRis Casma);
_ Insert Time Last Saved (failis bolo Senaxvis drois Casma);
40
_ Insert Date (mimdinare TariRis Casma);
_ Insert Time (mimdinare drois Casma). Tools ganyofilebaSi aris agreTve Rilakebi Format… , romelic gaxsnis
daformatebis dialogur fanjaras, da Image... (gamosaxulebis Casma), romelic
gaxsnis naxatebis Casmis dialogur fanjaras.
Format dialogur fanjaraSi (nax.4.3) SesaZlebelia Sriftis, misi stilis da
zomis dayeneba. am fanjris Alignment ganyofilebaSi SeiZleba mivuTiToT sworebis
tipi, xolo Effects ganyofilebaSi efeqtebi: Strikeout (gadaxazva), Underline (xazgasma) da Color: (feri).
nax.4.3. dialoguri fanjara Format
kolontitulebis dialogis Options (parametrebi) ganyofilebaSi SeiZleba
mivuTiToT Tu romeli cifriT gvsurs numeraciis dawyeba da davayenoT alami
Different header and footer on first page – pirveli gverdisaTvis gansxvavebuli TavsarTis
da qvesarTis Seqmna. Frame (CarCo) ganyofilebaSi SegviZlia davayenoT almebi
mTeli gverdis (Page), zeda (Header) da qveda (Footer) kolontitulebis CarCoSi
mosaTavseblad.
Use full width for each section almis dayenebiT kolontituli daikavebs Sesabamisi
seqciis (marcxena, centraluri da marjvena) mTel siganes da mxolod Semdeg
gadaitaneba Tavisi seqciis Semdeg striqonze.
OK Rilakze daWeris Semdeg kolontituli Caismeba dokumentSi, magram
Cveulebriv reJimSi Cven mas ver davinaxavT. misi danaxva SesaZlebelia Print Preview reJimSi da rasakvirvelia, is daibeWdeba beWdvisas.
41
Tavi V menius punqti Insert (Casma)
5.1 mTavari menius Insert punqtis Semadgenloba
avirCioT mTavari menius Insert punqti (an davaWiroT klaviSebis kombinacias
Alt + I). davinaxavT qvemenius Semdegi punqtebiT:
Graph (grafiki) _ sxvadasxva tipis grafikebis Casma; Matrix... (matrica) Ctrl + M _ matricis Casma; Function... (funqcia) Ctrl + E – funqciis Casma; Unit... (sazomi erTeuli) Ctrl + U – sazomi erTeulis Casma;
Picture (naxati) Ctrl + T – naxatis Casma; Area (ubani) _ ubnis formireba; Page Break – gverdis gawyveta; Math Region (maTematikuri are) _ maTematikuri aris Casma;
Text Region (teqsturi are) “ _ teqsturi aris Casma; Component... (komponenti) _ komponentis Casma; Data (monacemebi) _ monacemebis Casma; Control (marTva) _ mmarTveli komponentebis Casma;
Object... (obieqti) _ obieqtis Casma; Reference... (miTiTeba) _ sxva dokumentze miTiTebis Casma;
Hyperlink... (hipermimarTva) Ctrl + K _ hipermimarTvis damyareba.
5.2 grafikis Casma
Insert → Graph brZaneba Seicavs Semdeg qvepunqtebs: X_Y Plot (X_Y grafiki) Shift + @ – dekartis koordinatTa sistemaSi
grafikis ageba;
Polar Plot (polaruli grafiki) Ctrl + 7 – polaruli grafikis ageba;
Surface Plot (zedapiris grafiki) Ctrl + 2 – zedapiris grafikis ageba; Contour Plot (konturuli grafiki) Ctrl + 5 – konturuli grafikis ageba;
3D Scatter Plot (samganzomilebiani wertilovani grafiki) – samganzomilebiani
wertilovani grafikis ageba;
3D Bar Plot (samganzomilebiani svetovani grafiki) – samganzomilebiani
svetovani grafikis ageba;
Vector Field Plot (veqtoruli velis grafiki) – veqtoruli velis grafikis
ageba;
42
Plot Wizard... (grafikis ostati) – grafikis agebis ostatis dialoguri
fanjris gamoZaxeba.
grafikebis asagebad iyeneben agreTve Graph instrumentTa panels (nax.5.1)
Semdegi RilakebiT: X_Y Plot, Zoom(masStabi), Trace(trasa), Polar Plot, Surface Plot, Contour Plot, 3D Bar Plot, 3D Scatter Plot, Vector Field Plot.
nax.5.1. Graph instrumentTa paneli
5.3 organzomilebiani X_Y grafikis ageba da redaqtireba
Insert → Graph → X_Y Plot brZanebiT (an Graph instrumentTa panelze
Sesabamisi Rilakis daWeriT) viziris adgilas Seiqmneba organzomilebiani X_Y grafikis Sabloni dekartis koordinatTa sistemaSi (nax.5.2).
nax.5.2. X_Y grafikis Sabloni
grafikis asagebad:
1) davawkapunoT markerze, romelic mdebareobs ordinatTa RerZis marcxniv da
SevitanoT funqcia, cvladi an gamosaxuleba;
2) davawkapunoT markerze, romelic mdebareobs abscisTa RerZis qveS da
SevitanoT funqcia, cvladi an gamosaxuleba.
markeridan markerze gadasasvlelad SeiZleba visargebloT agreTve
klaviaturis kursoris gadaadgilebis klaviSebiT.
3) gadavitanoT kursori grafikuli obieqtis gareT da davawkapunoT an
davaWiroT Enter klaviSs, grafiki aigeba gamoTvlebis avtomatur reJimSi. Tu
gamoTvlebis avtomaturi reJimi gamorTulia, grafikis asagebad saWiroa F9 funqcionaluri klaviSis gamoyeneba.
43
grafikis agebisas Mathcad_i TviTon irCevs X da Y RerZebis zRvrul
mniSvnelobebs. saWiroebisamebr momxmarebels SeuZlia sxva mniSvnelobebis
miTiTeba.
erT grafikul areSi SesaZlebelia miviRoT ramdenime wiri. am SemTxvevaSi X da Y RerZebis markerebis adgilas Setanili funqciebi, cvladebi an
gamosaxulebebi gamovyoT erTimeorisagan mZimiT.
Tagvis marcxena RilakiT dawkapuneba grafikze gamoyofs mas. davinaxavT
marTkuTxeds, romelic moicavs mTel grafiks. mivitanoT Tagvis kursori
CarCosTan da rodesac is miiRebs xelisgulis formas, gadavaadgiloT grafiki
sasurvel adgilas.
grafikis zomis Sesacvlelad gamovyoT grafiki da mivitanoT Tagvis
maCvenebeli CarCoze mdebare marTkuTxedis formis patara Sav markerebTan. roca
Tagvis maCvenebeli miiRebs ormimarTuliani isris formas, Tagvis gadaTreviT
SesaZlebelia grafikis dapataraveba_gadideba. zomis Secvla xdeba vertikaluri,
horizontaluri da diagonaluri mimarTulebiT.
grafikis parametrebis Sesacvlelad SevasruloT mis areSi ormagi wkapuni
Tagvis marcxena RilakiT. gamoCndeba organzomilebiani grafikis parametrebis
Secvlis dialoguri fanjara (nax.5.3). igives mivaRwevT konteqsturi meniudan
Format... punqtis arCeviT an Format → Graph → X_Y Plot... brZanebiT.
nax.5.3. X_Y grafikis daformatebis dialoguri fanjara
X_Y grafikis daformatebis dialogur fanjaraSi X_Y Axes (X_Y RerZebi) CanarTis X_Axis da Y_Axis ganyofilebebSi gvaqvs almebi:
Log Scale – logariTmuli skalis dayeneba;
44
Grid Lines (badis xazebi) – RerZidan gamomavali xazebis dayeneba grafikis
badiT dafarvisaTvis; Numbered – RerZis numeracia; Autoscale – RerZis masStabis avtomaturi dayeneba; Show Markers – markerebis Cvenebis reJimis dayeneba; Auto Grid _ RerZidan gamomavali xazebis avtomaturi dayeneba; Number of Grids: – RerZidan gamomavali xazebis raodenobis miTiTeba. es almebi SeiZleba davayenoT cal_calke X da Y RerZebisaTvis.
Axis Style ganyofilebaSi Boxed gadamrTveli gamoiyvans grafiks CarCoSi da
RerZebis gareSe, Crossed _ uCarCod, magram RerZebiT, xolo None – uCarCod da
RerZebis gareSe. alami Equal Scales daayenebs erTnair masStabs orive RerZisaTvis.
Grid Color… Rilakis meSveobiT dayendeba badis xazebis sasurveli feri.
amave dialoguri fanjris Traces CanarTSi miTiTebulia wirebis parametrebi
(mag., xazis feri, stili da a.S.), romlebic SegviZlia survilisamebr SevcvaloT.
dialoguri fanjris Labels (warwerebi) CanarTSi Title ganyofilebis teqstur
velSi SeiZleba SevitanoT grafikis saTauri. aqve gadamrTveli Above an Below aCvenebs, grafikis zeviT Tu qveviT gvsurs saTauris ganlageba. Show Title alami
daayenebs saTauris Cvenebis reJims. amave CanarTis Axis Labels ganyofilebaSi
davayenoT, Tu gvsurs, almebi X_Axis da Y_Axis RerZebze warwerebis Sesaqmnelad da
SevitanoT es warwerebi Sesabamis teqtur velebSi.
Formatting Currently Selected X_Y Plot dialoguri fanjris Defaults CanarTSi
SeiZleba davayenoT alami Use for Defaults, ris Sedegad grafikis mimdinare
parametrebi iqneba damaxsovrebuli rogorc winaswari SeTanxmebis (by Default) parametrebi, xolo alami Change to Defaults winaswari SeTanxmebis parametrebs
Secvlis mimdinare parametrebiT am dokumentisaTvis.
nax.5.4_ze naCvenebia dekartis koordinatTa sistemaSi agebuli sxvadasxva
grafiki:
1. grafikis SablonSi X RerZis markerSi Setanilia x , Y RerZis – 2x2+5x_6. redaqtirebisas Setanilia saTauri, dayenebulia alami Show Title da
miTiTebulia saTauris adgilmdebareoba Above (zeviT).
2. grafikis agebamde gansazRvrulia diskretuli cvladi z , romelic
miuTiTebs z–is zRvrul mniSvnelobebs da Secvlis bijs, da y(z) funqcia.
grafikis SablonSi abscisTa RerZis markeris adgilas Setanilia z , xolo
ordinatTa RerZis _ y(z). redaqtirebisas dayenebulia gadamrTveli Crossed. 3. grafikis SablonSi abscisTa RerZis markerSi Setanilia r , ordinatTa sin(r).
Setanilia agreTve ordinatis zRvruli mniSvnelobebi: _0.5 da 1.
4. grafikis SablonSi abscisTa RerZis markerSi Setanilia sin(a), xolo
ordinatTa – cos(a). miRebulia e.w. parametruli grafiki anu grafiki,
romelic aCvenebs erTi funqciis (gamosaxulebis) damokidebulebas meore
funqciaze (gamosaxulebaze).
45
nax.5.4. dekartis sakoordinato sistemaSi agebuli grafikebi
5. grafikis SablonSi abscisTa RerZis markerSi Setanilia , xolo
ordinatTa – sin( ) , sin( ) + 1. dayenebulia gadamrTveli Crossed. Sedegad erT
koordinatTa sistemaSi miRebulia ori wiri, romelTa ordinatebi erT
cvladze arian damokidebuli.
6. grafikis SablonSi abscisTa RerZis markerSi Setanilia c , d , xolo
ordinatTa RerZis markerSi sin(c)2 , d + 3 . dayenebulia gadamrTveli Crossed. Sedegad erT koordinatTa sistemaSi miRebulia ori wiri, romelTa
ordinatebis mniSvnelobebi sxvadasxva cvladebze arian damokidebuli.
7. Seqmnilia matrica N da veqtorebi X da Y , romlebic warmoadgenen
Sesabamisad matricis pirvel da meore svets. grafikis SablonSi abscisTa
RerZis markeris adgilas miTiTebulia X , xolo ordinatTa _ Y. miRebulia
erTi veqtoris meoreze damokidebuleba.
yvela grafiks aqvs warwera: graph.1 , graph.2 da a.S. warwerebi Seqmnilia
calke da Drag and Drop tenikiT ganlagebulia sasurvel adgilze.
46
5.4 polaruli grafikis ageba da redaqtireba
Insert → Graph → Polar Plot brZanebiT (an Graph instrumentTa panelze
Sesabamisi Rilakis daWeriT) viziris adgilas Seiqmneba polaruli grafikis
Sabloni koordinatTa polarul sistemaSi (nax.5.5).
nax.5.5. polaruli grafikis Sabloni
koordinatTa polarul sistemaSi wertili moicema Tavisi kuTxis da R radius_veqtoris mniSvnelobebiT. grafiki aigeba kuTxis sxvadasxva
mniSvnelobebisaTvis, yvelaze xSirad icvleba 0–dan 2 –mde. saWiroebisamebr
momxmarebels winaswar SeuZlia sxva mniSvnelobebis miTiTeba (vTqvaT, kuTxes
diskretuli cvladis saxiT gamosaxviT: ). SesaZlebelia agreTve
uSualod grafikis Sablonze radius_veqtoris minimaluri da maqsimaruri
mniSvnelobebis miTiTeba.
polaruli grafikis daformatebisaTvis gamoiZaxeba dialoguri fanjara
Formatting Currently Selected Polar Plot, sadac Polar Axes CanarTis Radial (radialuri
RerZi) da Angular (kuTxis RerZi) ganyofilebebSi gvaqvs almebi: radialuri
RerZisaTvis _ Log Scale, Grid Lines, Numbered, Show Markers, Auto Grid, Number of Grids: da kuTxisaTvis _ Grid Lines, Numbered, Auto Grid, Number of Grids:. almebis
daniSnuleba ar gansxvavdeba X_Y grafikis daformatebis fanjris analogiuri
almebis daniSnulebisagan. Axes Style ganyofilebaSi gadamrTveli Perimeter gamoiyvans wrewiriT
SemosazRvrul grafiks, Crossed _ wrewiris gareSe da RerZebiT, None _ wrewiris da RerZebis gareSe.
Grid Color... RilakiT dayendeba badis xazebis sasurveli feri.
am dialoguri fanjris Traces, Labels da Defaults CanarTebs gaaCniaT igive
datvirTva, rac X_Y grafikis daformatebisas.
nax.5.6_ze naCvenebia polarul koordinatTa sistemaSi Seqmnili ramdenime
grafiki:
47
nax.5.6. polarul koordinatTa sistemaSi agebuli grafikebi
1. polaruli grafikis SablonSi qveda markeris adgilas Setanilia , xolo
marcxena markeris – sin ( ) + 1. dayenebulia bade kuTxis RerZisaTvis da
miTiTebulia misi feri (Savi).
2. polaruli grafikis SablonSi qveda markeris adgilas Setanilia , xolo
marcxena markeris – 2sin( ), cos( )2. redaqtirebisas dayenebulia bade kuTxis
RerZisaTvis da miTiTebulia misi feri (Savi). Traces CanarTSi meore wiris
feri Secvlilia lurjidan Savze, xolo misi moxazulobis stili
Secvlilia dash_ze ( ). miRebulia erT polarul koordinatTa sistemaSi
ori wiri.
3. polaruli grafikis SablonSi qveda markeris adgilas Setanilia x , xolo
marcxena markeris – sin(x), cos(x). redaqtirebisas dayenebulia Savi feris bade
kuTxis RerZisaTvis da Traces CanarTSi _ dash moxazuloba kosinusoidasTvis.
Sedegad erT polarul koordinatTa sistemaSi miRebulia ori wiri. isrebi
Seqmnilia Word_Si da Casmulia Mathcad_is dokumentSi. 4. polaruli grafikis SablonSi qveda markeris adgilas Setanilia y, xolo
marcxena markeris – cos(2y), sin(2y). daformatebisas orive miRebuli
wirisaTvis Traces CanarTSi miTiTebulia 4_is toli wona (Weight) da xazis tipi Solid.
48
5.5 3_ganzomilebiani zedapiris grafikis ageba da redaqtireba
3_ganzomilebiani zedapiris grafikis Sesaqmnelad saWiroa:
1) ganvsazRvroT orcvladiani funqcia funqciis an matricis saxiT;
2) Tu saWiroa, mivuTiToT cvladebis zRvruli mniSvnelobebi;
3) mivceT brZaneba Insert → Graph → Surface an Graph panelze davaWiroT
Sesabamis Rilakze. Seiqmneba zedapiris grafikis Sabloni (nax.5.7);
nax.5.7. zedapiris grafikis Sabloni
4) Sablonis qveda marcxena kuTxeSi ganlagebul markerSi SevitanoT
funqciis an matricis saxeli;
5) davaWiroT Enter klaviSs an davawkapunoT TagviT grafikis gareT.
Tu 3_ganzomilebiani grafikis Sesaqmnelad viyenebT funqcias da ara
matricas, aseT grafiks ewodeba swrafad miRebadi grafiki (Quick Plot). misi Seqmnisas Mathcad_i iyenebs winaswari SeTanxmebiT gansazRvrul damoukidebeli cvladebis
mniSvnelobebs (isini icvlebian _5_dan 5_mde) da am mniSvnelobebis Secvlis bijs
(0,5). Tu saWiroa, 3_ganzomilebiani grafikis daformatebis Sesabamis CanarTSi
(Quick Plot Data) SeiZleba am parametrebis Secvla.
funqcia SeiZleba iyos mocemuli sxvadasxvanairad, mag.:
)cos()sin(:),( yxyxF an
)sin(3)cos(3
3:),(
qpqp
pqpA
.
pirveli funqciis grafikis Seqmnisas x da y cvladebis zRvruli
mniSvnelobebi iqneba _5 da 5, xolo biji 0,5. Sablonis markerSi Sesatania F .
meore funqcia A(p,q) warmoadgens veqtor_funqcias. grafikis Seqmnisas p da q cvladebi icvleba _5_dan 5_mde bijiT 0,5 . x, y da z koordinatebi icvleba
veqtor_funqciaSi mocemuli formulebis mixedviT. Sablonis markerSi Sesatania
A.
49
funqcia SeiZleba agreTve ganvsazRvroT rogorc x, y da z koordinatebis damokidebuleba damoukidebel cvladebze, mag.:
vvux 2:),( aaR :)(
vuvuy :),( an 2:)( aaS
vuvuz 2:),( 23:)( aaaT .
aq pirvel SemTxvevaSi x, y da z warmoadgenen ori (u da v) cvladis funqcias,
romelnic icvlebian _5_dan 5_mde bijiT 0,5 ; Sablonis gamoZaxebis Semdeg
markerSi Sesatania (x, y, z). meore SemTxvevaSi R ,S da T warmoadgenen erTi cvladis
funqcias, damoukidebeli cvladi aseve icvleba _5_dan 5_mde bijiT 0,5 , Sablonis
markerSi unda SevitanoT (R,S,T). rodesac ori cvladis damokidebuleba mocemulia ara funqciiT, aramed
matricis saxiT, saWiroa ganvsazRvroT x da y cvladebis zRvruli mniSvnelobebi
da warmovidginoT Z(x,y) funqcia M matricis saxiT. mag.:
50..0:i , 51..0:j ,
iix 210: , jy j 41: ,
22:),( yxyxZ ,
),(:, jyixZjiM .
am magaliTSi x icvleba _10_dan 90_mde bijiT 2, y icvleba _4_dan 200_mde
bijiT 4. Seiqmneba 51_striqoniani da 52_svetiani M matrica, romlis i-_uri
striqonis da j_uri svetis gadakveTaze myofi elementi udris 22 jyix .
aqve aRvniSnoT, rom 3_ganzomilebiani grafikic, rogorc 2_ganzomilebiani,
SeiZleba iyos parametruli.
gamovyoT grafiki. davaWiroT Tagvis marcxena Rilaks da aseT
mdgomareobaSi gavwioT_gadmovwioT Tagvi grafikis areSi. davinaxavT, rom
rakursi, romliT Cans grafiki, Tagvis moZraobisas icvleba. am xerxiT advilad
SeirCeva CvenTvis sasurveli xedvis kuTxe.
grafikis Seqmnis Semdeg SesaZlebelia misi daformateba. grafikze TagviT
marcxena ormagi wkapuniT an konteqsturi meniudan Format... punqtis arCeviT an
mTavari menius Format → Graph → 3D Plot... brZanebiT gamoitaneba 3_ganzomilebiani
grafikis daformatebis dialoguri fanjara (nax5.8).
aq General CanarTis Display As: ganyofilebaSi gvaqvs gadamrTveli, romelic
iqneba CarTuli Surface Plot poziciaSi. Tu gadavrTavT gadamrTvels sxva poziciaSi
(Data Points – wertilovani grafiki, Bar Plot – svetovani grafiki, Contour Plot – konturuli grafiki, Vector Field Plot – veqtoruli velis grafiki, Patch Plot – calkeuli elementebisagan Sedgenili grafiki), igive funqcia sxva saxis grafikad
iqneba warmodgenili.
General CanarTis View ganyofilebis pirvel sam velSi miTiTebuli ricxvebi
aCveneben ra rakursiT Cans grafiki, xolo Zoom_Si miTiTebulia misi masStabi.
50
nax.5.8. 3_ganzomilebiani
grafikis daformatebis dialoguri fanjara
Axes Style ganyofilebaSi aris gadamrTveli Semdegi SesaZlo poziciebiT:
Perimeter (aCvenebs grafiks zomebiT perimetrze); Corner (aCvenebs grafiks zomebiT RerZebze); None (aCvenebs grafiks zomebis gareSe). alami Equal Scales daayenebs yvela
RerZze erTnair masStabs.
Frames ganyofilebaSi SeiZleba davayenoT ori alami: Show Border _ aCvenebs grafikis sazRvrebs, Show Box _ aCvenebs grafiks da marTkuTxa paralelepipeds,
romelSic is moqceulia.
Title CanarTis Graph Title ganyofilebis teqstur velSi SeiZleba SevitanoT
grafikis saTauri, ris Semdeg davayenoT gadamrTveli poziciaSi Above (zemoT),
Below (qvemoT) an Hide (damalva).
Axes CanarTSi xdeba TiToeuli RerZisaTvis badis dayeneba xazebis
raodenobis, sisqis da feris arCeviT.
aRvniSnoT, rom Quick Plot grafikis ageba SesaZlebelia ara mxolod dekartis,
aramed agreTve sferul da cilindrul koordinatTa sistemebSi. amisaTvis Quick Plot grafikis daformatebisas Quick Plot Data CanarTis Coordinate System ganyofilebaSi unda avirCioT ara Cartesian (dekartis koordinatTa sistema),
romelic dayenebulia winaswari SeTanxmebiT, aramed Spherical (sferuli) an
Cylindrical (cilindruli).
nax.5.9_ze (a,b,c,d magaliTebi) naCvenebia 3_ganzomilebiani zedapiris
grafikebi, xolo e magaliTSi moyvanilia 3_ganzomilebiani wertilovani grafiki,
romelic miRebulia d_dan gadamrTvelis Display As: Sesabamis poziciaSi dayenebiT.
51
nax.5.9. 3_ganzomilebiani grafikebis magaliTebi
a da b grafikebi warmoadgenen Quick Plot tipis zedapiris grafikebs. a_Si gamoyenebulia winaswari SeTanxmebiT mocemuli zRvruli mniSvnelobebi, xolo
b_Si es mniSvnelobebi da biji, romliTac icvleba damoukidebeli cvladebi,
Secvlilia. amisaTvis Quick Plot grafikebisaTvis arsebobs Semdegi wesi:
1. grafikze ormagi wkapuniT SevideT 3D Plot Format dialogur
fanjaraSi, sadac avirCioT QuickPlot Data CanarTi;
2. Range 1 (1_li diapazoni) velSi davayenoT X RerZisaTvis sawyisi da bolo
mniSvnelobebi (Cven magaliTSi esaa Sesabamisad 0 da 5), xolo # of Grids (badis danayofTa raodenoba) velSi mivuTiToT sasurveli raodenoba
(Cven magaliTSi 5);
3. Range 2 (me_2 diapazoni) velSi davayenoT Y RerZisaTvis sawyisi da bolo
mniSvnelobebi (0 da 5) da mivuTiToT badis danayofTa raodenoba (15).
aqve aRvniSnoT, rom Mathcad_i “dagveTanxmeba” Cvens mier miTiTebul
cvladebis zRvrul mniSvnelobebs mxolod im SemTxvevaSi, rodesac dekartis
(Cartesian) koordinatTa sistemaSi asagebia grafiki, romelic asaxavs Cveulebriv
orcvladian funqcias. danarCen SemTxvevebSi Mathcad_i TviTon airCevs zRvrul
mniSvnelobebs X, Y da Z RerZebisaTvis, romlebic Seesabameba mocemul funqcias.
52
c grafikis redaqtirebisas 3D Plot Format dialoguri fanjris Appearance CanarTis Fill Options (Sevsebis ofciebi) ganyofilebaSi dayenebulia Fill Surface (zedapiris Sevseba) gadamrTveli, ris Semdeg Color Options (ferebis ofciebi)
ganyofilebaSi dayenebulia Solid Color gadamrTveli. marjvniv mdgom patara
marTkuTxedze dawkapunebiT gamoZaxebulia ferTa palitra, sadac arCeulia
stafilosferi; Line Options (wirebis ofciebi) ganyofilebaSi dayenebulia
gadamrTveli Contour Lines da Weight_Si (wona) miTiTebulia wiris sisqe 2.0; Color Options ganyofilebaSi dayenebulia gadamrTveli Solid Color da datovebulia
winaswari SeTanxmebiT mocemuli Savi feri.
d grafikis redaqtirebisas 3D Plot Format dialoguri fanjris Axes CanarTSi X RerZisaTvis Grids (bade) velSi dayenebulia alami Draw Lines, xolo Line Color_Si badis xazebis ferad aRebulia ruxi.
e grafikis redaqtirebisas 3D Plot Format dialoguri fanjris Appearance CanarTSi Points Options (wertilebis ofciebi) velSi, sadac winaswari SeTanxmebiT am
tipis grafikisaTvis dayenebulia simboloebis Cvenebis reJimi anu dayenebulia
alami Draw Points, Secvlilia simboloebis moxatuloba: winaswari SeTanxmebiT iyo
dots (wertilebi), dayenda Boxes (yuTebi) zomiT 1.5. Color Options–Si CarTulia
gadamrTveli Colormap (ferebis sqema), ris Sedegad miRebulia grafiki, romelSic
funqciis sxvadasxva dones sxvadasxva feri aqvs.
5.6 konturuli grafikis Seqmna
Insert → Graph → Contour Plot brZanebiT an Graph panelze Sesabamisi Rilakis
daWeriT Seiqmneba 3_ganzomilebiani konturuli grafikis Sabloni. konturuli
grafiki – erTnairi donis wirebis ruka – farTod gamoiyeneba, magaliTad,
kartografiaSi. is xSirad Seicavs met informacias, vidre zedapiris grafiki,
romelSic zedapiris erTi nawili sakmaod xSirad dafarulia sxva nawilebiT. am
grafikis Seqmnis da redaqtirebis procesi arsebiTad ar gansxvavdeba zedapiris
grafikisagan. nax.5.10_is a magaliTSi moyvanilia konturuli grafiki. 3_ganzomilebiani grafikebisTvisac SeiZleba erT grafikul areSi ramdenime
funqciis grafikis ageba. praqtikuli gamoyeneba hpova mxolod konturuli (an
veqtoruli velis) da zedapiris (wertilovani an svetovani) erTi da igive
funqciis amsaxveli grafikebis erT grafikul areSi Seqmna.
ganvixiloT konturuli da Data Points tipis erTi funqciis grafikebis erT
sakoordinato sistemaSi warmodgena magaliTze:
53
nax.5.10. konturuli, wertilovani, svetovani da veqtoruli velis grafikebi
1) ganvsazRvroT funqcia:
22
4041
40411:),(
yxyxP ;
2) Insert → Graph → Contour Plot brZanebiT miviRebT Sablons, sadac markerSi
SevitanoT P,P; 3) davaWiroT Enter klaviSs. Sedegad erT grafikul areSi miiReba ori
grafiki: konturuli da meore – by Default – zedapiris (nax.5.11 a). 4) SevideT daformatebis reJimSi;
5) General CanarTis Display As: ganyofilebaSi avirCioT Plot2 da davayenoT
grafikis tipebis gadamrTveli Data Plot_ze; 6) davaWiroT OK Rilaks.
miviRebT 2 grafiks erT sakoordinato sistemaSi: konturul da Data Plot tipis (nax.5.11 b).
nax.5.11 c_zec agebulia 2 grafiki erT grafikul areSi: veqtoruli velis da
zedapiris grafikebi. Tagvis gawev_gamoweviT Secvlilia xedvis rakursi.
54
nax.5.11. erT sakoordinato sistemaSi ori grafikis agebis magaliTebi
5.7 wertilovani da svetovani grafikebis Seqmna
Insert → Graph → 3D Scatter Plot brZanebiT an Graph panelze Sesabamisi Rilakis
daWeriT Seiqmneba 3_ganzomilebiani wertilovani grafikis Sabloni. wertilovani
grafikis agebis da redaqtirebis procesi ar gansxvavdeba sxva tipis
3_ganzomilebiani grafikebis Seqmnis da redaqtirebis procesisagan. aRvniSnoT,
rom wertilovani grafikis redaqtirebisas SeiZleba SevcvaloT wertilebis zoma,
maTi gamosaxuleba (mag., SevcvaloT wertilebi jvaredina formis simboloebiT,
wrewirebiT, kvadratebiT da a.S.) da feri. nax5.10 b_ze moyvanilia wertilovani
grafiki. redaqtirebis reJimSi Secvlilia gamoyenebuli simbolo (3D Plot Format dialogur fanjris Appearance CanarTis Points Options ganyofilebaSi miTiTebulia
simbolo x’s da simboloebis feri – wiTeli).
Insert → Graph → 3D Bar Chart brZanebiT an Graph panelze Sesabamisi Rilakis
daWeriT Seiqmneba 3_ganzomilebiani svetovani grafikis (histogramis) Sabloni.
histogramaSi svetebis simaRle X da Y RerZebis koordinatebis mniSvnelobebze
damokidebulia. svetovani grafikis magaliTi moyvanilia nax.5.10 c_ze.
55
5.8 veqtoruli velis grafikis Seqmna
Insert → Graph → Vector Field Plot brZanebiT an Graph panelis igive
saxelwodebis Rilakis daWeriT Seiqmneba veqtoruli velis grafikis Sabloni. es
grafiki warmoadgens mokle isrebis – veqtorebis erTobliobas. isari mimarTulia
zedapiris simaRlis zrdis mxares, xolo isrebis ganlagebis simkvrive zrdis
siCqarezea damokidebuli. grafikis aseTi forma xSirad gamoiyeneba
eleqtromagnituri, siTburi da gravitaciuli velebis warmodgenisaTvis.
veqtoruli velis grafiki moyvanilia nax.5.10 d_ze.
5.9 grafikebis Seqmna ostatis meSveobiT
Insert → Plot Wizard brZanebiT gamoiZaxeba grafikis Seqmnis ostati. ostatis
muSaobis pirvel safexurze Plot Type dialogSi xdeba grafikis tipis SerCeva
(nax.5.12).
nax.5.12. grafikis Seqmnis ostatis muSaobis pirveli safexuri
ostats SeuZlia Seqmnas Semdegi tipis grafikebi: Surface Plot, Contour Plot, Vector Field Plot, Bar Plot an Scatter Plot. aqve vnaxavT SerCeuli tipis nimuSs. Rilak
Next>_ze daWeriT xdeba me_2 safexurze gadasvla, sadac SeirCeva grafikis
garegnuli saxe.
nax.5.13_ze moyvanilia me_2 safexuris Appearance dialogi, sadac gvaqvs ga-damrTveli: Draw lines (xazebis Cveneba), Fill surface with color (zedapiris Sevseba feriT), Fill surface and draw lines (zedapiris Sevseba da xazebis Cveneba). marjvniv vnaxavT
Sesabamis nimuSs. <Back Rilakze daWeriT gadavdivarT wina safexurze, sadac Tu
gvsurs SeiZleba movaxdinoT saWiro cvlilebebi, xolo Next> Rilakze daWeriT
gadavdivarT bolo, me_3 safexurze.
56
nax.5.13. grafikis Seqmnis ostatis muSaobis meore safexuri
nax.5.14_ze naCvenebia me_3 safexuris Coloring dialogi, sadac gadamrTveli
gvaZlevs gaferadebis stilis erT_erT Semdeg variants: Color by height (feris Secvla simaRlis cvlasTan erTad), Color using lighting (feri ganaTebiT), Solid color (feri ar icvleba). Tu arCeulia gaferadebis stili Solid color , marjvniv naCvenebi
iqneba feri, romelzec dawkapunebiT gamoiZaxeba palitra, sadac SeiZleba
SevarCioT sxva feri. Finish Rilakze daWeriT ostatis muSaoba dasruldeba.
nax.5.14. grafikis Seqmnis ostatis muSaobis mesame safexuri
samuSao furcelze davinaxavT grafikis Sablons, sadac markerSi Sesatania
funqciis an matricis saxeli. Enter klaviSze daWeriT an grafikis gareT
dawkapunebiT davinaxavT ostatis mier Seqmnil grafiks.
57
5.10 matricis Casma dokumentSi
rogorc ukve iyo naTqvami, Insert → Matrix... brZanebiT, Ctrl + M swrafmoqmedebis klaviSebiT Man Matrix panelze matricis Sablonze dawkapunebiT
gamoiZaxeba matricis Casmis dialoguri fanjara Insert Matrix (nax.5.15), romelSic
Rows: da Columns: velebSi misaTiTebelia matricis striqonebisa da svetebis
raodenoba.
nax.5.15. matricis Casmis dialoguri fanjara
amis Semdeg Tu avirCevT Insert Rilaks (am dros dialoguri fanjara rCeba
ekranze) an davaWerT OK Rilaks an klaviaturis Enter klaviSs (am dros dialoguri
fanjara ixureba), viziris adgilas Caismeba matricis an veqtoris Sabloni.
SablonSi Sesatania matricis (veqtoris) elementebis mniSvnelobebi. matricis
(veqtoris) elementebi SeiZleba iyon ricxvebi, mudmivebi, cvladebi da
maTematikuri gamosaxulebebi.
Tu Cven davasrulebT matricis Sevsebas ise, rom yvela markeri ar iqneba
Setanili, Seuvsebeli markerebi gawiTldebian.
Insert Matrix dialoguri fanjris meSveobiT SeiZleba gavadidoT an
SevamciroT matricis zoma. amisaTvis SevideT am dialogSi, roca kursori
imyofeba matricis Sablonis an Sevsebuli matricis SigniT. Rows: da Columns: velebSi SevitanoT Casasmeli (wasaSleli) striqonebis da svetebis raodenoba.
davaWiroT Insert (Delete) Rilaks. Mathcad_i Casvams striqonebs gamoyofili
elementis qveviT, xolo svetebs _ gamoyofili elementis marjvniv. striqonebis
(svetebis) waSlas Mathcad_i iwyebs gamoyofili elementis striqonidan (svetidan)
da agrZelebs striqonebis waSlas qveviT, xolo svetebis marjvniv.
mag., Tu gvsurs wavSaloT romelime sveti, davayenoT kursori am svetis
romelime elementSi, SevideT Insert Matrix dialogSi, Rows: velSi SevitanoT 0,
Columns: velSi _ 1 da davaWiroT Delete Rilaks.
58
5.11 funqciebis Casma
Insert → Function... brZanebiT an Ctrl + E swrafmoqmedebis klaviSebiT
gamoiZaxeba Insert Function dialoguri fanjara (nax.5.16).
nax.5.16. funqciis Casmis dialoguri fanjara
fanjris marcxena nawilSi moyvanilia funqciebis kategoriebis CamonaTvali.
saWiro kategoriaze dawkapunebis Semdeg fanjris marjvena nawilSi vnaxavT am
kategoriis funqciebis sias. Tu Cven ar viciT, romel kategorias ekuTvnis
funqcia, is moiZebneba All kategoriaSi, romelSic moyvanilia yvela funqcia
alfabetis mixedviT. dialoguri fanjris Qqveda nawilSi mokled moyvanilia
arCeuli funqciis aRwera. OK an Insert Rilakebis arCeviT an klaviaturis Enter klaviSze dawkapunebiT kursoris adgilas Caismeba funqciis Sabloni.
5.12 sazomi erTeulis Casma
Insert → Unit... brZanebiT an Ctrl + U swrafmoqmedebis klaviSebiT gamoiZaxeba
sazomi erTeulebis Casmis dialoguri fanjara (nax.5.17).
Insert Unit dialoguri fanjris Dimension (ganzomileba) ganyofilebaSi
moyvanilia ganzomilebis mqone sidideebis CamonaTvali, xolo Unit ganyofilebaSi
ganzomilebebi. winaswari SeTanxmebiT gamoyenebulia SI sistema. Tu Mathcad_i muSaobs ganzomilebis mqone sidideebTan, cvladebis mniSvnelobebi iqneba
gamoTvlili da gamotanili saWiro ganzomilebebis miTiTebiT.
59
nax.5.17. sazomi erTeulebis Casmis dialoguri fanjara
5.13 naxatis Casma
Mathcad_s SeuZlia moaxdinos sxva programebSi (AutoCAD, PCAD da a.S.) Seqmnili grafikuli failebis importireba.
Insert → Picture brZanebiT an Matrix panelze Picture Rilakze dawkapunebiT an
Ctrl + T swrafmoqmedebis klaviSebiT xdeba naxatis Sablonis Casma. Sablons aqvs
erTaderTi markeri qveda marcxena kuTxeSi, sadac Tu Casasmeli faili mimdinare
direqtoriaSi imyofeba, Sesatania failis saxeli, winaaRmdeg SemTxvevaSi ki _
failis sruli misamarTi. es monacemebi striqonuli tipisaa da amitom saWiroa
maTi brWyalebSi Casma. amis Semdeg Tagvis marcxena RilakiT naxatis gareT
dawkapunebiT moxdeba naxatis importireba.
ra Tqma unda, SesaZlebelia agreTve movaxdinoT sxva programebiT Seqmnili
naxatebis kopireba gacvlis buferidan (brZanebebiT Edit → Copy an Edit → Cut naxatis Semqmnel programaSi, Semdeg Edit → Paste an Edit → Paste Special Mathcad_Si).
nebismier matricas SeiZleba SevusabamoT nacrisferi skalis gradaciebSi
Sesrulebuli naxati. amisaTvis:
1. davawkapunoT furclis cariel adgilas;
2. Insert → Picture brZanebiT an Matrix panelze Picture Rilakze dawkapunebiT an
Ctrl + T swrafmoqmedebis klaviSebiT SevqmnaT naxatis Sabloni;
3. SevitanoT markerSi matricis saxeli. Sedegad miviRebT matricis amsaxvel naxats. matricis yoveli elementi
Seesabameba naxatis erT piqsels, amasTan matricis 0_is toli elementi aisaxeba
Sav ferad, xolo 255_is toli _ TeTr ferad. ricxvebs, romlebic ar Sedian 0 _
255 diapazonSi, Mathcad_i naxatis Sesaqmnelad “Secvlis” da “miiyvans” zRvrul
mniSvnelobebamde, xolo ricxvebis wiladur nawilebs ar miiRebs mxedvelobaSi.
60
Tu gvaqvs erTi da igive ganzomilebis mqone 3 matrica, Mathcad_s SeuZlia am
matricebis safuZvelze Fferadi naxatis Seqmna, vTqvaT, erTi matricis wiTeli,
meore – mwvane, xolo mesame – lurji komponentad warmodgeniT.
naxatis konteqsturi meniudan Picture toolbar punqtis SerCeviT SesaZlebelia
misi redaqtireba. redaqtirebisas SeiZleba SevcvaloT naxatis zomebi, masStabi,
kontrastuloba, sikaSkaSe da a.S.
5.14 ubnis formireba da gverdis gawyveta
Insert → Area brZanebiT Mathcad_i Casvams dokumentSi wirebis wyvils,
romlebic aCveneben ubnis sazRvrebs.
Format menius punqtebis meSveobiT SeiZleba ubnisaTvis saxelis miniWeba,
misi Caketva, gaReba, SekumSva da gafarToeba. ubnis sazRvari moiniSneba masze
dawkapunebiT an Tagvis waTreviT mis gaswvriv. moniSnuli sazRvari SeiZleba
gadavaadgiloT ubnis gasazrdelad an Sesamcireblad.
ubnebis raodenoba dokumentSi ar aris SezRuduli, magram ar aris
daSvebuli ubnis Casma arsebuli ubnis farglebSi.
ubnis wasaSlelad gamovyoT misi orive sazRvari da mivceT Edit → Delete an Edit → Cut brZaneba an davaWiroT Standard panelis Cut Rilaks.
gverdis gawyveta xdeba Insert → Page Break brZanebiT. es brZaneba gamoiyeneba
im situaciaSi, rodesac Print Preview reJimSi gamoCndeba, rom gverdis qveda nawilSi
ganlagebuli romelime grafiki an cxrili ar eteva am gverdze an paragrafis
saTauri aRmoCndeba erT gverdze, xolo TviT paragrafi iwyeba meoreze.
5.15 maTematikuri da teqsturi areebis Casma
maTematikuri da teqsturi areebis Casma xdeba Insert → Math Region da Insert → Text Region brZanebebiT.
rodesac teqsturi are aqtiuria, SesaZlebelia misi daformateba Format → Text... brZanebis meSveobiT, Tumca am dialogur fanjaraSi gvaqvs teqstur
redaqtorebTan SedarebiT (mag., MSWord_Tan) mwiri SesaZleblobani.
teqstur areSi teqstis Setanis Semdeg dokumentis cariel adgilze
dawkapunebiT komentarebis Seqmnis procesi dasruldeba.
Mathcad_Si SesaZlebelia teqstur areSi maTematikuri formulebis Casma.
amisaTvis teqsturi markeri davayenoT teqsturi aris im adgilas, sadac unda
CavweroT formula. brZaneba Insert → Math Region gamoiyvans am adgilas
maTematikuri aris Sablons patara Savi kvadratis saxiT. am SablonSi SeiZleba
CavweroT formulebi Mathcad_Si arsebuli Cveulebrivi xerxebiT. cxadia, teqsturi
61
aris formulebi ar gamoiTvlebian. arsebuli maTematikuri gamosaxulebebis Casma
teqstur areSi SesaZlebelia Edit → Copy, Edit → Paste brZanebebiT.
5.16 komponentebis Casma
Insert → Component... brZanebiT gamoiZaxeba komponentebis Casmis ostati.
ostati warmoadgens ramdenime safexurebian dialogs, romlis pirvel safexurze
(nax.5.18) xdeba im komponentis anu sxva programis SerCeva, romelic gvsurs
mivuerToT Mathcad_s. amasTan SerCeva xdeba mxolod arsebuli siidan.
nax.5.18. komponentebis Casmis ostatis muSaobis pirveli safexuri
avirCioT, vTqvaT, Microsoft Excel_i. Next> Rilakze dawkapunebiT gadavalT
Semdeg safexurze – Excel Setup Wizard (Excel_is dayenebis ostati) dialogSi (nax.5.19).
masSi gvaqvs gadamrTveli: Create an empty Excel worksheet (Excel_is carieli
samuSao furclis Seqmna) an Create from file: (failidan Seqmna). avirCioT saWiro,
vTqvaT, Create an empty Excel worksheet. aqve SegviZlia davayenoT alami Display as Icon (gamoaCine piqtogramis saxiT). Next> Rilakze dawkapunebiT gadavalT Semdeg
safexurze (nax.5.20), xolo <Back Rilakze dawkapunebiT davbrundebiT wina
fanjaraSi, sadac SegviZlia SevitanoT sasurveli koreqtireba. Excel_is dayenebis ostatis me_2 dialogur fanjaraSi Inputs da Outputs
velebSi misaTiTebelia Sesabamisad Mathcad_dan Excel_Si Sesatani da Excel_dan Mathcad_Si gamosatani monacemebis raodenoba. amasTan es raodenoba (Excel_is SemTxvevaSi) ar aris limitirebuli da SeizRudeba praqtikulad mxolod
kompiuteris mexsierebis moculobiT da siCqariT. Starting Cell areSi Sesatania
62
nax.5.19. Excel_is dayenebis ostatis dialoguri fanjara (I)
sawyisi ujredis nomeri. mag., Tu Input cvladi warmoadgens 44 _ ganzomilebian
matricas da sawyis ujredad mivuTiTebT A1, matricis mniSvnelobebi daikaveben
Excel_is A1 : B4 diapazons. Range areSi Sesatania ujredebis diapazoni, sadac
moTavsdeba Output cvladebi.
nax.5.20. Excel_is dayenebis ostatis dialoguri fanjara (II)
davaWiroT Finish Rilaks. Mathcad_is samuSao furcelze davinaxavT Excel_is eleqtronuli cxrilis Sablons. Input cvladebis saxelebi SevitanoT qveda
markerSi, xolo Output cvladebis _ miniWebis simbolos marcxniv mdebade markerSi.
Tu davawkapunebT Casmuli komponentis gareT, Input cvladebi aRmoCndebian Excel_is
63
cxrilSi. komponentze ormagi wkapuniT moxdeba misi gaaqtiureba da davinaxavT
komponentis meniusa da panelebs, ase rom Mathcad_idan gamousvlelad SevZlebT
muSaobasK Excel_Si. Excel_Tan muSaobis damTavrebis Semdeg Mathcad_Si dafiqsirdeba Output cvladebis mniSvnelobebi.
komponentebis Casma xdeba aseve Insert → Data da Insert → Controls brZanebebis meSveobiT.
5.17 monacemebis Casma
Insert → Data brZanebis qvebrZanebebia: Table _ eleqtronuli cxrilis Casma;
File Input _ monacemTa failebis importireba;
File Output _ monacemTa failebis eqsportireba.
Casmuli eleqtronuli cxrilis monacemebis gamoyeneba Mathcad_Si Insert → Data → Table brZanebiT SesaZlebelia Mathcad_is samuSao furcelSi
nax.5.21. Mathcad_is samuSao furcelSi Casmuli cxrilidan monacemTa
gamoyenebis magaliTi
64
CavsvaT eleqtronuli cxrili, romelic arsebiTad masivs warmoadgens. marcxena
zeda kideSi arsebuli markeris adgilas avkriboT sasurveli saxeli da SevavsoT
cxrili monacemebiT. nax.5.21_ze mocemulia Mathcad_is samuSao furcelSi Casmuli
cxrilidan monacemTa gamoyenebis magaliTi.
Casmuli cxrilis ganzomilebis Sesacvlelad gamovyoT cxrili da
mivitanoT Tagvis maCvenebeli marTkuTxedis formis patara Sav markerebTan. roca
Tagvis maCvenebeli miiRebs ormimarTuliani isris formas, Tagvis gadaTreviT
SesaZlebelia cxrilis dapataraveba_gadideba.
monacemTa eqsportireba da importireba menius Insert → Data punqtiT SesaZlebelia monacemTa failebis importireba
da eqsportireba. Insert → Data → File Input brZanebis gamoyenebis Semdeg gamodis File Options dialoguri fanjara (nax.5.22), romlis meSveobiT xdeba monacemTa
importireba.
nax.5.22. dialoguri fanjara File Options
monacemTa importirebisaTvis:
1. File Format: siisebur velSi moTavsebulia im programebis CamonaTvali,
saidanac SesaZlebelia monacemebis importireba. avirCioT sasurveli
programa am siidan;
2. teqstur velSi avkriboT sasurveli failis sruli saxeli an gamoviyenoT
Browse... Rilaki, romelic gadagviyvans Read from file dialogSi; am dialogis
Look in: velSi avirCioT katalogi, sadac aris Cawerili Cveni faili,
movZebnoT faili da movaxdinoT masze orjeradi wkapuni. teqstur velSi
Caiwereba failis sruli saxeli;
65
3. Next Rilakis meSveobiT gadavideT meore safexurze, sadac xdeba
importirebul monacemTa adgilis dakonkreteba (mag., Excel_is failis
arCevisas samuSao furclis da ujredebis misamarTebis miTiTeba);
4. Tu saWiroa, davayenoT alami Use comma as decimal symbol (aTobiT wiladebSi
mTeli nawilis wiladuri nawilisagan mZimiT gamoyofa);
5. davayenoT, Tu saWiroa, alami Use relative file path. amiT failis sxva misamarTze
gadaadgilebis Semdegac Mathcad_i SeZlebs misi axali adgilmdebareobis
gansazRvras.
6. davaWiroT Finish Rilaks.
Mathcad_is samuSao furclis moniSnul adgilas Caismeba piqtograma failis
sruli saxeliT, romlis marcxena zeda kideSi, miniWebis operatoris win
arsebuli markeris adgilas unda mivuTiToT sasurveli saxeli. Casmuli regionis
gareT Tagvis dawkapunebis Semdeg Mathcad_i kiTxulobs Casmuli failis monacemebs
da SesaZlebloba gveZleva es monacemebi gamoviyenoT Mathcad_is matricebSi an
ricxviT diapazonebSi. nax.5.23_ze naCvenebia Casmuli failidan (Cven SemTxvevaSi
aRebulia Excel_is faili) monacemebis gamoyenebis magaliTi.
nax.5.23. importirebuli failidan monacemebis gamoyenebis magaliTi
analogiurad sruldeba Mathcad_idan monacemTa eqsportireba, mxolod
amisaTvis viyenebT Insert → Data → File Output brZanebas.
66
samuSao furcelze arsebuli monacemebis saxeli unda Caiweros Casmuli
piqtogramis marcxena qveda kideSi arsebuli markeris adgilas. monacemebi
dafiqsirdeba im failSi, sadac movaxdineT eqsportireba. nax.5.24_ze naCvenebia
eqsportirebis magaliTi.
nax.5.24. Mathcad_idan monacemTa eqsportirebis magaliTi
5.18 mmarTveli komponentebis Casma
Insert → Control brZanebiT SesaZlebelia Mathcad_is samuSao furcelSi Caisvas
mmarTveli komponentebi rogoricaa:
damoukidebeli gadamrTveli _ alami (Check Box); erTmaneTze damokidebuli gadamrTveli (Radio Button);
Rilaki (Push Button); slaidi (Slider);
teqsturi veli (Text Box); siiseburi veli (List Box).
67
igive moqmedebebis Sesruleba SesaZlebelia Controls panelis (nax.5.25)
Rilakebis meSveobiT.
nax.5.25. Controls panelis Rilakebi
5.19 Mathcad_is dokumentSi sxva obieqtis Casma
Mathcad_s aqvs SesaZlebloba gamoiyenos OLE (Object Link Embedding) meqanizmi sxva gafarToebis failebTan kavSiris damyarebisaTvis CaSenebuli (Embedding) an
bmulis (Link) saxiT. Oobieqti warmoadgens ZiriTad dokumentSi gadatanil
monacemTa nebismier tips anu es SeiZleba iyos teqstis fragmenti, formula an
misi nawili, grafiki, eleqtronulo cxrili, videoklipi, faili da a.S. obieqtis
Casma ZiriTad dokumentSi SesaZlebelia rogorc kopirebiT da specialuri
CasmiT, aseve Insert → Object... brZanebiT. Aam ukanasknels xmaroben, rodesac
romelime faili mTlianad Casasmelia ZiriTad dokumentSi. aRvniSnoT, rom
dokuments, sadac xdeba obieqtis Casma, uwodeben klients, xolo obieqts, romlis
CaSeneba an mibma xdeba, uwodeben servers. gansxvaveba am or operaciaTa Soris
Semdegia:
Mathcad_is dokumentSi sxva gafarToebis failis CaSenebisas masSi
Semdgomi cvlilebebi ar aisaxeba Mathcad_is dokumentSi; Mathcad_is dokumentSi sxva gafarToebis failis mibmis SemTxvevaSi
cvlilebebi (redaqtireba) aisaxeba rogorc Mathcad_is dokumentSi, aseve serverSi anu mibmul failSic.
Mathcad_Si sxva obieqtis CaSeneba 1. avirCioT menius Insert → Object... brZaneba. gamova dialoguri fanjara Insert
Object (nax.5.26); 2. dialoguri fanjris Create New gadamrTvelis arCevisas Object Type velidan
sasurveli programis miTiTebiT Caismeba sruliad axali dokumenti, xolo
Create from File gadamrTvelis arCeviT SesaZlebelia ukve arsebuli failis
Casma. am ukanasknelis arCeviT Seicvleba dialoguri fanjris saxe (nax.5.27).
Browse... Rilakis meSveobiT SesaZlebelia katalogTa da failebis xeze
sasurveli failis moZebna;
3. davaWiroT OK Rilaks. Sedegad im adgilas, sadac manamde iyo aqtiuri
kursori, Mathcad_Si CaSendeba sxva obieqti.
68
nax.5.26. obieqtis Casmis dialoguri fanjara (I)
nax.5.27. obieqtis Casmis dialoguri fanjara (II)
Mathcad_Si sxva obieqtis mibma. 1. avirCioT menius Insert → Object... brZaneba. gamova dialoguri fanjara Insert
Object (nax.5.26); 2. avirCioT gadamrTveli Create from File. obieqtis Casmis dialoguri fanjara
Seicvleba (nax.5.27). Browse... Rilakis meSveobiT sasurveli failis miTiTebis
Semdeg davayenoT Link alami, rac mogvcems bmuli kontaqtis damyarebis saSualebas.
Tu ar gvsurs Mathcad_Si CaSenebuli an bmuli dokumentis srulad danaxva,
Display As Icon almis dayenebiT SesaZlebelia obieqtis piqtogramis saxiT warmoCena.
obieqtis Casma piqtogramis saxiT SesaZlebelia agreTve misi iarliyis TagviT
gadaTreviT, vTqvaT, Windows Explorer_is fanjridan.
CaSenebuli obieqtis redaqtireba.
movniSnoT CaSenebuli obieqti masze TagviT erTjer dawkapunebiT. Mmenius
Edit → Object brZaneba xelmisawvdomi gaxdeba. Mmisi saxe (Edit → Document Object, Edit → Object Equation da a.S.) damokidebulia obieqtis tipze. mas gaaCnia Edit da Open
69
qvebrZanebebi. Edit qvebrZanebis gamoyenebiT SesaZlebelia Mathcad_is programaSive CaSenebuli failis redaqtireba. Open qvebrZanebis arCevisas gadavalT CaSenebuli
failis programaSi da iq vaxdenT redaqtirebas.
CaSenebuli obieqtis redaqtireba SesaZlebelia agreTve masze TagviT
orjeradi dawkapunebiT, romelic faqtobrivad Edit → Document Object (an am punqtis sxva saxecvla) → Edit brZanebis tolfasia.
aRsaniSnavia, rom redaqtireba, romelsac SevasrulebT CaSenebul obieqtze,
ar aisaxeba mis wyaroze (igulisxmeba obieqti, romlis CaSenabac moxda).
5.20 miTiTebebis Casma
zog SemTxvevaSi saWiroa erTi da igive gansazRvrebebis da gamoTvlebis
xSiri gameoreba. ra Tqma unda, amas advilad mivaRwevT Edit → Copy da Edit → Paste brZanebebiT an Sesabamisi areebis Drag and Drop teqnikiT kopirebiT erTi
dokumentidan meoreSi, magram im SemTxvevaSi, roca ganmeorebadia mTeli
dokumentis gansazRvrebebi da gamoTvlebi, umjobesia mTavar dokumentSi CavsvaT
e.w. miTiTeba (Reference) meore dokumentze. am dros meore dokumenti misaRwevadi xdeba misi gaxsnis gareSe.
miTiTebebis Casasmelad:
1. davawkapunoT mTavari dokumentis Tavisufal adgilas – iq, sadac gvsurs
miTiTebis Casma;
2. mivceT Insert → Reference... brZaneba, gamoCndeba Insert Reference dialoguri
fanjara (nax.5.28);
nax.5.28. miTiTebis Casmis dialoguri fanjara
3. Insert reference to file velSi CavweroT im failis misamarTi, romelzec miTiTeba
xdeba. misamarTi Caiwereba klaviaturidan an Browse... Rilakis meSveobiT. am velSi
SesaZlebelia agreTve Web_qselSi ganlagebul Mathcad_is failis saxelis Cawera.
4. davaWiroT OK Rilaks. Sedegad Mathcad_i Casvams miTiTebas, rasac Cven
davinaxavT marTkuTxedSi Casmuli patara Canaweris saxiT. am Canaweris marjvniv da
70
qveviT moqmedebs miTiTebuli dokumentis gansazRvrebebi da gamoTvlebi, xolo
masze ormagi wkapuni gaxsnis miTiTebul dokuments Tavis fanjaraSi –
redaqtirebisaTvis. nebismieri sxva obieqtis msgavsad, SesaZlebelia am Canaweris
gadaadgileba an, vTqvaT, waSla. miTiTebis Casmis Semdeg Cven ver vxedavT
miTiTebuli dokumentis obieqtebs da formulebs, magram mTavari dokumenti
“xedavs” da muSaobs maTTan ise rogorc am dokumentSi Setanil monacemebTan.
aRvniSnoT, rom winaswari SeTanxmebiT miTiTebuli dokumentis sxva
misamarTze gadaadgilebis Semdeg Mathcad_i ver SeZlebs misi axali
adgilmdebareobis gansazRvras. Tu gvsurs, rom Mathcad_ma SeZlos amis gakeTeba,
saWiroa Insert Reference dialogur fanjaraSi Use relative path for reference almis
dayeneba.
Tu miTiTebuli dokumenti saWiroebs modifikacias, mTavari dokumentis
ganaxlebisaTvis:
1. movaxdinoT saWiro cvlilebebi miTiTebul dokumentSi;
2. SevinaxoT miTiTebuli dokumenti;
3. davawkapunoT mTavari dokumentis miTiTebaze da davaWiroT F9 klaviSs.
5.21 hipermimarTvis damyareba
hiperlinki (hipermimarTva) es aris moniSnuli sityva an sityvebis jgufi,
romelzec orjer dawkapunebiT gadavdivarT sxva samuSao furcelze an sxva
failSi. SesaZlebelia agreTve internetis sasurvel misamarTze gadasvla.
hiperlinkis dasamyareblad:
1. movniSnoT sasurveli regioni an sityvaTa jgufi; 2. mivceT Insert → Hyperlink… brZaneba. Ggamova hiperlinkis Casmis dialoguri
fanjara (nax.5.29);
nax.5.29. hipermimarTvis Casmis dialoguri fanjara
71
3. Link to file or URL: velSi avkriboT im failis misamarTi, romelzec gadavalT
hiperlinkis meSveobiT (mag., C:\David’s_documents\file1.mcd) an movZebnoT
sasurveli faili katalogTa da failebis xeze Browse... Rilakis
gamoyenebiT. arCeuli misamarTi Caiwereba Link to file or URL: velSi. Tu
gvsurs internetis misamarTze hiperlinkis damyareba, unda avkriboT
misamarTi srulad (mag., http://www.mathsoft.com/text.swk da ara
www.mathsoft.com/text.swk); 4. davayenoT, Tu gvsurs, alami Use relative path for hyperlink. amiT miTiTebuli
failis sxva misamarTze gadaadgilebis Semdegac Mathcad_i moaxerxebs misi axali adgilmdebareobis gansazRvras.
5. Message that appears on the status line when mouse is over link: velSi SegviZlia
CavweroT raime teqsturi Setyobineba, romelic gamoCndeba moniSnul
obieqtTan Tagvis miaxlovebisas; 6. OK Rilakis gamoyeneba brZanebas gauSvebs Sesrulebaze.
SesaZlebelia gamoZaxebuli dokumentis ara mxolod wakiTxva, aramed
redaqtirebac.
Tu gvsurs hiperlinkis waSla, movniSnoT sityva an sityvaTa jgufi,
romelzec iyo ganxorcielebuli hiperlinki, da mivceT Insert → Hyperlink... brZaneba. gamoCndeba Edit Hyperlink dialoguri fanjara (nax.5.30). davaWiroT Remove Link Rilaks. hipermimarTva waiSleba.
Nnax.5.30. hipermimarTvis redaqtirebis dialoguri fanjara
Oobieqtis Casmis Semdeg (Edit → Paste Special... an Insert → Object... brZanebebis
meSveobiT) menius Edit punqtis Links... qvepunqtiT gaixsneba dialoguri fanjara, romlis GRilakebi gvaZleven hipermimarTvis ganaxlebis da waSlis, obieqtis
wyaros gaxsnis da Secvlis saSualebas.
72
Tavi VI simboluri operaciebi Mathcad_Si
6.1 Symbolics menius da Symbolic panelis Semadgenloba
simboluri operaciebi – es iseTi operaciebia, romelTa Sedegi ZiriTadad
moicema ara ricxobrivad, aramed simboloebis saxiT.
avirCioT mTavari menius Symbolics punqti (an davaWiroT Alt + S klaviSebs).
davinaxavT qvemenius:
Evaluate – gamoTvla;
Simplify (gamartiveba) – gamoyofili gamosaxulebis gamartiveba;
Expand (gaSla) – gamoyofili gamosaxulebis gaSla;
Factor (mamravli) – gamoyofili gamosaxulebis martiv mamravlebad daSla;
Collect (Segroveba) – gamoyofili gamosaxulebis mwkrivad gaSla da msgavsi
wevrebis dayvana (SeerTeba);
Polynomial Coefficients (polinomis koeficientebi) – polinomis koeficientebis
gansazRvra gamoyofil gamosaxulebaSi;
Variable – cvladi;
Matrix – matrica; Transform – transformireba; Evaluation Style... (gamoTvlebis stili) – gamoTvlebis stilis formireba.
Symbolics → Evaluate brZanebis qvebrZanebebia: Symbolically (simbolurad) _ gamoyofili gamosaxulebis simboluri
gardaqmna;
Floating Point... (mcocavi wertili) – gamoTvlebis Sedegis mcocavi wertiliT
warmodgena;
Comlex (kompleqsuri) – gamoTvlebis Sesruleba kompleqsur areSi da
Sedegis warmodgena kompleqsur formaSi.
Symbolics → Variable brZanebis qvebrZanebebia: Solve (amoxsna) – amocanis amoxsna miTiTebuli cvladis mimarT; Substitute (Casma) – gamosaxulebis Casma miTiTebuli cvladis magivrad; Differentiate (diferencireba) – diferencireba miTiTebuli cvladis mimarT; Integrate (integreba) – integreba miTiTebuli cvladis mimarT; Expand to Series... (mwkrivad gaSla) _ teiloris mwkrivad gaSla; Convert to Partial Fraction (wiladebad gardaqmna) _ gamosaxulebis warmodgena
elementaruli wiladebis jamis saxiT. Symbolics → Matrix brZanebis qvebrZanebebia:
Transpose (transponireba) – matricis transponireba; Invert (Sebruneba) – matricis Sebruneba; Determinant (determinanti) – matricis determinantis gamoTvla.
73
Symbolics → Transform brZanebis qvebrZanebebia:
Fourier – furies gardaqmna miTiTebuli cvladis mimarT; Inverse Fourier – furies Sebrunebuli gardaqmna miTiTebuli cvladis
mimarT; Laplace – laplasis gardaqmna miTiTebuli cvladis mimarT; Inverse Laplace _ laplasis Sebrunebuli gardaqmna miTiTebuli cvladis
mimarT; Z _ Z_gardaqmna miTiTebuli cvladis mimarT; Inverse Z – Sebrunebuli Z_gardaqmna miTiTebuli cvladis mimarT.
nax.6.1_ze moyvanilia instrumentTa paneli Symbolic Semdegi punqtebiT:
nax.6.1. instrumentTa paneli Symbolic
→ _ simboluri tolobis niSani, sxvanairad mas simboluri gardaqmnebis
operators eZaxian; gamoiZaxeba Sabloni maTematikuri gamosaxulebis Sesatanad da
misi analizuri saxiT warmosadgenad;
_ gafarToebuli simboluri gardaqmnebis operatori; gamoiZaxeba
Sabloni maTematikuri gamosaxulebisa da simboluri operaciis saxelis
Sesatanad;
Modifiers _ gamoiZaxeba instrumentTa paneli Modifier; float _ gamoiZaxeba Sabloni Sedegis mcocavi wertilis formatSi
warmosadgenad;
complex _ am operatoriT xdeba gamoTvlebis Sesruleba kompleqsur areSi,
Sedegic Caiwereba kompleqsur formaSi;
assume _ gamoiZaxeba Sabloni cvladisaTvis SezRudvebis dasawesad;
solve _ gamoiZaxeba Sabloni gantolebis da utolobis amosaxsnelad
miTiTebuli cvladis mimarT;
simplify _ gamoiZaxeba Sabloni maTematikuri gamosaxulebis gasamartiveblad;
substitute _ gamoiZaxeba Casmis Sabloni;
74
factor _ gamoiZaxeba Sabloni maTematikuri gamosaxulebis martiv mamravlebad
dasaSlelad;
expand _ gamoiZaxeba maTematikuri gamosaxulebis gaSlis Sabloni;
coeffs _ gamoiZaxeba Sabloni polinomis koeficientebis gansazRvrelad
miTiTebuli cvladis mimarT;
collect _ gamoiZaxeba Sabloni maTematikuri gamosaxulebis mwkrivad
gasaSlelad (miTiTebuli cvladis mimarT) msgavsi wevrebis SeerTebiT;
series _ gamoiZaxeba Sabloni maTematikuri gamosaxulebis teiloris mwkrivad
gasaSlelad miTiTebuli cvladis mimarT;
parfrac _ gamoiZaxeba Sabloni maTematikuri gamosaxulebis elementaruli
wiladebis jamis saxiT warmosadgenad miTiTebuli cvladis mimarT;
fourier _ gamoiZaxeba Sabloni furies gardaqmnis Sesasruleblad miTiTebuli
cvladis mimarT;
laplace _ gamoiZaxeba Sabloni laplasis gardaqmnis Sesasruleblad miTiTebuli
cvladis mimarT;
ztrans _ gamoiZaxeba Sabloni Z_gardaqmnis Sesasruleblad miTiTebuli
cvladis mimarT;
invfourier _ gamoiZaxeba Sabloni furies Sebrunebuli gardaqmnis
Sesasruleblad miTiTebuli cvladis mimarT;
invlaplace _ gamoiZaxeba Sabloni laplasis Sebrunebuli gardaqmnis
Sesasruleblad miTiTebuli cvladis mimarT;
invztrans _ gamoiZaxeba Sabloni Sebrunebuli Z_gardaqmnis Sesasruleblad
miTiTebuli cvladis mimarT;
MT→ _ gamoiZaxeba Sabloni matricis transponirebisaTvis;
M_1 → _ gamoiZaxeba Sabloni matricis SebrunebisaTvis; |M |→ _ matricis determinantis gansazRvra.
6.2 maTematikuri gamosaxulebebis warmodgena analizuri saxiT
rogorc ukve iyo naTqvami, maTematikuri gamosaxulebis warmodgena
analizuri saxiT SeiZleba miviRoT Evaluation an Symbolic panelebis → (simboluri
toloba) operatoris meSveobiT. amisaTvis:
davayenoT kursori maTematikur gamosaxulebaSi, gamoviyenoT → operatori
(an Ctrl + . klaviSebis kombinacia) da Semdeg klaviaturis Enter klaviSi;
gamoviyenoT simboluri tolobis operatori an klaviaturis Ctrl + . klaviSebi. ekranze gamoCndeba simboluri tolobis niSani da mis marcxniv markeri. markeris adgilas SevitanoT maTematikuri gamosaxuleba da Enter klaviSiT
davadasturoT brZaneba.
75
maTematikuri gamosaxulebis analizuri saxiT warmodgenis miReba
SesaZlebelia agreTve Symbolics → Evaluate → Symbolically brZanebiT. amisaTvis jer
gamovyoT maTematikuri gamosaxuleba anu Setanis markeri – lurji kuTxe –
davayenoT ise, rom is moicavdes gamosaxulebas mTlianad, Semdeg ki mivceT
Symbolics → Evaluate → Symbolically brZaneba (an Shift + F9). ekranze davinaxavT Sedegs.
aRvniSnoT, rom maTematikuri gamosaxulebis analizuri saxiT warmodgenisas
Mathcad_i Seecdeba miiRos pasuxi rac SeiZleba martivi formiT. aRsaniSnavia
agreTve, rom Tu gamoyofili iyo maTematikuri gamosaxulebis nawili, Symbolics menius brZanebebi am nawils exeba.
Tu Mathcad_ma ver SeZlo gamosaxulebis warmodgena analizuri saxiT,
ekranze sawyisi gamosaxuleba gameordeba (nax.6.2_5), rac niSnavs, rom amocana
dasmulia koreqtulad, magram misi warmodgena analizuri saxiT ver moxerxda.
Nnax.6.2. maTematikuri gamosaxulebebis analizuri saxiT warmodgenis
magaliTebi
nax.6.2_ze (1,2,3,4,5 magaliTebi) marcxniv moyvanilia sxvadasxva saxis
maTematikuri gamosaxulebebi, marjvniv (amisaTvis dialogur fanjaraSi Evaluation Style arCeulia gadamrTveli Horizontally) Symbolics → Evaluate → Symbolically brZanebiT
76
miRebuli am gamosaxulebebis analizuri saxe. nax.6.2_ze (6,7,8,9,10,11)
gamosaxulebebis analizuri saxe miRebulia Symbolic panelis → operatoris
meSveobiT.
6.3 maTematikuri gamosaxulebebis gamartiveba
(simplify)
maTematikuri gamosaxulebebis gasamartiveblad gamoiyeneba Symbolic panelis simplify operatori.
amisaTvis arsebobs sami xerxi.
I xerxi:
1. avirCioT Symbolic panelis simplify punqti; 2. miRebul SablonSi markeris adgilas SevitanoT gasamartivebeli
gamosaxuleba;
3. davaWiroT klaviaturis Enter klaviSs.
II xerxi:
1. avkriboT gasamartivebeli maTematikuri gamosaxuleba;
2. avirCioT Symbolic an Evaluation panelebis punqti (an davaWiroT klaviSebis
kombinacias Ctrl + Shift + . ). gamosaxulebis marjvniv Caismeba markeri da simboluri
tolobis → niSani; 3. markeris adgilas avkriboT klaviaturidan sityva simplify ; 4. davaWiroT klaviaturis Enter klaviSs.
III xerxi:
1. avirCioT Symbolic an Evaluation panelebis punqti (an davaWiroT klaviSebis
kombinacias Ctrl + Shift + . ). Caismeba Sabloni ori markeriT → niSnis win; 2. pirveli markeris adgilas SevitanoT gasamartivebeli maTematikuri
gamosaxuleba;
3. meore markeris adgilas avkriboT klaviaturidan sityva simplify ; 4. davaWiroT klaviaturis Enter klaviSs.
aqve aRvniSnoT, rom Symbolic panelis sxva operatorebis arCevisas aseve am
meTodebs viyenebT. pirvel meTodSi miRebuli Sablonis saxe operatorzea
damokidebuli. umetes SemTxvevaSi Sabloni or markers Seicavs da me_2 punqtis
Semdeg emateba Sablonis marjvena markeris waSlis aucilebloba (Tu cvladis
miTiTeba ar aris saWiro) an marjvena markerSi cvladis (an gamosaxulebis) Setana,
romlis mimarT gvsurs operaciis Sesruleba. xolo meore da mesame xerxSi me_3
punqtSi sityva_gasaRebis dabeWdvis Semdeg, Tu saWiroa, aikribeba mZime da cvladi,
romlis mimarT sruldeba operacia.
77
Symbolic panelis simplify operatoriT ganxorcielebuli maTematikuri
gamosaxulebebis gamartiveba moyvanilia nax.6.3_ze (3,4,6,7 magaliTebi), amasTan me_6
da me_7 magaliTebSi gamartivebis Semdeg gamoyenebulia float operatori. maTematikuri gamosaxulebebis gamartiveba SesaZlebelia agreTve Symbolics →
Simplify brZanebiT. gamovyoT gamosaxuleba da gamoviyenoT Symbolics → Simplify brZaneba. Nnax.6.3_ze (1,2,5 magaliTebi) moyvanilia sxvadasxva gamosaxulebebi, xolo
gamosaxulebebis marjvniv Symbolics → Simplify brZanebiT miRebuli maTi gamartivebis
Sedegi. gamartivebis es meTodi sasargebloa, rodesac Cven gvsurs SevasruloT
gamosaxulebis nawilis gamartiveba. saqme imaSia, rom zogjer Mathcad_s ar ZaluZs
moaxdinos mTliani gamosaxulebis gamartiveba, xolo gamosaxulebis calkeuli
nawilebis gamartiveba SesaZlebelia. amisTvis unda gamovyoT gamosaxulebis
nawili da mivceT brZaneba Symbolics → Simplify. Tu Mathcad_ma ver SeZlo gamosaxulebis gamartiveba, ekranze sawyisi
gamosaxuleba gameordeba (nax.6.3_5), rac niSnavs, rom amocana dasmulia
koreqtulad, magram misi gamartiveba ver moxerxda.
gamartivebis operacia xSirad ixmareba modifikatorebTan erTad.
nax.6.3. maTematikuri gamosaxulebebis gamartivebis
(simplify) magaliTebi
78
6.4 maTematikuri gamosaxulebis gaSla
(expand)
maTematikuri gamosaxulebis gaSla xdeba Symbolics → Expand brZanebiT. es
brZaneba, SeiZleba iTqvas, warmoadgens gamartivebis sapirispiro brZanebas. misi
meSveobiT rTuli funqciebi ufro martivi funqciebiT gamoisaxebian da xdeba
algebruli gamosaxulebis warmodgena gaSlili formiT.
maTematikuri gamosaxulebis gaSla SesaZlebelia agreTve Symbolic panelis
expand operatoriT.
nax.6.4_ze moyvanilia maTematikuri gamosaxulebebis gaSlis magaliTebi,
Symbolics → Expand brZanebiT (magaliTebi 1,2) da Symbolic panelis expand operatoriT
(3,4,5,6) ganxorcielebuli. Mme_4 magaliTSi gaSla ver moxerxda.
nax.6.4. maTematikuri gamosaxulebebis gaSlis
(expand) magaliTebi
aRvniSnoT, rom Symbolic panelis punqtebiT simboluri operaciebis
Sesrulebisas Mathcad_i jer amowmebs hqonda Tu ara masSi Sesul cvladebs da
funqciebs ufro adre miniWebuli raime mniSvnelobebi, Tu ki, Mathcad_i iyenebs am mniSvnelobebs. es debuleba ilustrirebulia nax.6.5_ze (magaliTebi 1,2). rac
79
Seexeba Symbolics menius brZanebebs, isini ar amowmeben masSi Sesuli cvladebis da
funqciebis wina mniSvnelobebs da amitomac ar iyeneben maT. am cvladebis wina
mniSvnelobebis Secvla ar gamoiwvevs Sesabamisi simboluri gamoTvlebis
Sedegebis Secvlas (nax.6.5, mag.3).
nax.6.5. gansxvaveba Symbolic panelis operatorebsa da
Symbolics menius brZanebebs Soris
6.5 maTematikuri gamosaxulebebis da ricxvebis
martiv mamravlebad daSla (factor)
maTematikuri gamosaxulebebis da ricxvebis daSla martiv mamravlebad
xdeba Symbolics → Factor brZanebiT da Symbolic panelis factor operatoris meSveobiT.
nax.6.6_ze (1,2,3,4,5 magaliTebi) moyvanilia Symbolics → Factor brZanebiT
ganxorcielebuli gamosaxulebebis daSlis magaliTebi, xolo me_6 da me_7
80
magaliTebSi daSla ganxorcielebulia Symbolic panelis factor operatoriT. Mme_2@
magaliTSi daSla ver ganxorcielda.
nax.6.6. maTematikuri gamosaxulebebis da ricxvebis
martiv mamravlebad daSlis (factor) magaliTebi
6.6 maTematikuri gamosaxulebis mwkrivad gaSla
msgavsi wevrebis SeerTebiT (collect)
imisaTvis rom movaxdinoT maTematikuri gamosaxulebis mwkrivad gaSla
(miTiTebuli cvladis mimarT), saWiroa Seyvanil maTematikur gamosaxulebaSi
gamovyoT saWiro cvladi an funqcia (kuTxis formis lurji kursoriT), Semdeg ki
avirCioT brZaneba Symbolics → Collect. moxdeba gamosaxulebis gaSla da msgavsi
wevrebis SeerTeba. igives miviRebT Symbolic panelis collect operatoriT. orive
meTodiT Sesrulebuli mwkrivad gaSla da msgavsi wevrebis SeerTeba naCvenebia
nax.6.7_ze. 1 magaliTSi mwkrivad gaSla ganxorcielebulia Symbolics → Collect brZanebiT, xolo 2,3,4,5 magaliTebSi _ Symbolic panelis collect operatoriT.
81
Nnax.6.7. maTematikuri gamosaxulebis mwkrivad gaSla
da msgavsi wevrebis SeerTeba (collect)
6.7 polinomis koeficientebis gansazRvra miTiTebuli
cvladis mimarT (coeffs)
Tu sawyisi maTematikuri gamosaxuleba polinomia, misi koeficientebis
gansazRvra SesaZlebelia Symbolics → Polynomial Coefficients brZanebiT (nax.6.8,
magaliTebi 1,2) an Symbolic panelis coeffs (koeficientebi) operatoriT (nax.6.8,
magaliTebi 3,4).
koeficientebis gansazRvra xdeba gamoyofili (miTiTebuli) cvladis
mimarT. Sedegad miiReba veqtor_sveti, romlis nulovani elementi warmoadgens
Tavisufali wevris koeficients, xolo bolo – gamoyofili (miTiTebuli) cvladis
maqsimaluri xarisxis mqone wevris koeficients.
rogorc Cans me_4 magaliTidan, polinomis koeficientebis gansazRvra
SeiZleba ganxorcieldes agreTve gamosaxulebis mimarT.
82
nax.6.8. polinomis koeficientebis gansazRvris
(coeffs) magaliTebi
6.8 gantolebebis da utolobebis amoxsna
miTiTebuli cvladis mimarT (solve)
gantolebebis da utolobebis amoxsna miTiTebuli cvladis mimarT xdeba
Symbolics → Variable → Solve brZanebiT an Symbolic panelis solve operatoriT.
Tu maTematikur gamosaxulebaSi ar Sedis tolobis an utolobis niSani,
Mathcad_i awarmoebs cvladis iseTi mniSvnelobis moZebnas, romlisTvis sawyisi
gamosaxuleba utoldeba nuls, winaaRmdeg SemTxvevaSi Cveulebriv amoxsnis
moyvanil gantolebas.
nax.6.9_ze (magaliTebi 1,2) moyvanilia Symbolics → Variable → Solve brZanebiT
gantolebebis amoxsnis magaliTebi, xolo 3,4,5 magaliTebSi gantolebebi da
utolobebi amoxsnilia ^ Symbolic panelis solve operatoriT, amasTan 2,3 da 5
magaliTebSi gantolebebi da utolobebi Cawerilia sruli saxiT, xolo 1 da 4
magaliTebSi nagulisxmevia, rom moyvanili gamosaxuleba udris nuls.
83
nax.6.9. gantolebebis da utolobebis amoxsnis magaliTebi
(solve)
Mathcad_Si SesaZlebelia agreTve gantolebaTa sistemis amoxsna. imisaTvis
rom amovxsnaT gantolebaTa sistema solve operatoris meSveobiT, unda SevqmnaT
veqtor_sveti, romlis striqonebSi Caiwereba sawyisi monacemebi gantolebebis an
utolobebis saxiT. cvladebi, romlis mimarT xdeba amoxsna, aseve Caiwereba
veqtor_svetis saxiT. pasuxic miiReba veqtor_svetis saxiT. nax.6.10_ze (magaliTebi
1,2) moyvanilia gantolebaTa sistemis amoxsna solve operatoris meSveobiT, xolo
magaliTSi 3 _ wrfiv gantolebaTa sistemis amoxsna Given _ Find funqciebiT.
6.9 gamosaxulebis Casma miTiTebuli cvladis
Mmagivrad (substitute)
imisaTvis rom ganvaxorcieloT maTematikuri gamosaxulebis Casma Symbolics menius meSveobiT, saWiroa:
1) avkriboT maTematikuri gamosaxuleba, romliTac unda Seicvalos
cvladi;
84
nax.6.10. gantolebaTa sistemis amoxsna
2) gamovyoT es gamosaxuleba da SevasruloT Edit → Cut an Edit → Copy brZaneba. Sedegad gamosaxuleba iqneba Senaxuli buferul mexsierebaSi
misi amoWriT an amoWris gareSe;
3) SevitanoT is maTematikuri gamosaxuleba, sadac saWiroa ganvaxorcieloT
Casma;
4) gamovyoT (lurji kuTxiT) cvladi, romlis magivrad Caismeba
gamosaxuleba buferidan;
5) SevasruloT Symbolics → Variable → Substitute brZaneba. Symbolic panelis substitute operatori axorcielebs maTematikuri
gamosaxulebis Casmas buferidan miTiTebuli cvladis magivrad an, rac gacilebiT
ufro moxerxebulia, rogorc cvladi, ise Casasmeli gamosaxuleba Caiwereba
uSualod substitute operatorSi. nax.6.11_ze naCvenebia maTematikuri gamosaxulebebis Casmis magaliTebi,
ganxorcielebuli Symbolics → Variable → Substitute brZanebiT (magaliTebi 1,2) da
Symbolic panelis substitute punqtis SerCeviT (magaliTebi 3,4,5,6). rogorc Cans me_5
magaliTidan, simboluri operacia SeiZleba ganxorcieldes miRebuli Sedegis
mimarT. am dros Cven vxedavT Sualedur Sedegebsac. Tu ramdenime simboluri
85
operacia miTiTebulia erTdroelad (nax.6.11, magaliTi 4), ekranze davinaxavT
mxolod saboloo Sedegs.
nax.6.11. gamosaxulebis Casma miTiTebuli cvladis
Mmagivrad (substitute)
6.10 maTematikuri gamosaxulebebis diferencireba
da integreba
maTematikuri gamosaxulebebis diferencireba gamoyofili cvladis mimarT
xdeba Symbolics → Variable → Differentiate brZanebiT. Sedegi iqneba miRebuli simboluri
saxiT.
imisaTvis, rom miviRoT meore rigis warmoebuli, saWiroa gavimeoroT
brZaneba, mesame rigis – gamoviyenoT is kidev erTxel da a.S.
maTematikuri gamosaxulebebis integreba gamoyofili cvladis mimarT xdeba
Symbolics → Variable → Integrate brZanebiT. Setanili maTematikuri gamosaxuleba
integralqveSa funqcias warmoadgens. Sedegad miiReba ganusazRvreli integralis
mniSvneloba simboluri saxiT.
86
ra Tqma unda, diferencirebis da integrebis operaciebis Sesruleba
SesaZlebelia agreTve Calculus panelis meSveobiT gamosaxulebis CaweriT da Semdeg
→ operatoriT. nax.6.12_ze da nax.6.13_ze naCvenebia diferencirebisa da integrebis
magaliTebi.
nax.6.12. maTematikuri gamosaxulebebis diferencirebis
magaliTebi
6.11 maTematikuri gamosaxulebebis teiloris
mwkrivad gaSla (series)
imisaTvis, rom movaxdinoT maTematikuri gamosaxulebebis teiloris
mwkrivad gaSla Symbolics menius meSveobiT, saWiroa:
1) SevitanoT maTematikuri gamosaxuleba;
2) gamovyoT lurji kuTxiT cvladi, romlis mimarT moxdeba mwkrivad
gaSla;
3) avirCioT Symbolics → Variable → Expand to Series... brZaneba.
87
nax.6.13. maTematikuri gamosaxulebebis integrebis
magaliTebi
gamoCndeba dialoguri fanjara, romelSic unda mivuTiToT
aproqsimaciis rigi;
4) davaWiroT OK Rilaks.
Tu aproqsimaciis rigi ar iqneba miTiTebuli, Mathcad_i winaswari
SeTanxmebis Tanaxmad CaTvlis mas 6_is tolad. es niSnavs, rom mwkrivis bolo
wevris xarisxis maCvenebeli 6_ze naklebia.
aRvniSnoT, rom Symbolics → Variable → Expand to Series... brZanebiT teiloris
mwkrivad gaSla xorcieldeba erTi cvladis mimarT, xolo Symbolic panelis series operatorSi SeiZleba mivuTiToT ramdenime cvladi. am dros aproqsimaciis rigi
Tu udris, mag., 8_s, es niSnavs, rom mwkrivis bolo wevris xarisxis maCveneblebis
jami unda iyos 8_ze naklebi. Tu aproqsimaciis rigi miTiTebuli ar iqneba,
Mathcad_i CaTvlis mas 6_is tolad. aRsaniSnavia agreTve, rom series operatorSi SeiZleba mivuTiToT cvladis ra wertilis midamoSi xdeba teiloris mwkrivad
gaSla, xolo Tu es informacia ar aris moyvanili, igulisxmeba, rom gaSla xdeba
cvladis 0 wertilis midamoSi.
nax.6.14_ze naCvenebia teiloris mwkrivad gaSla Symbolics → Variable → Expand to Series... brZanebiT (magaliTebi 1,3) da Symbolic panelis series operatoriT
88
(magaliTebi 2,4,5). me_5 magaliTSi gaSla ganxorcielebulia X=1 wertilis
midamoSi, xolo danarCen magaliTebSi _ cvladis 0 wertilis midamoSi.
nax.6.14. maTematikuri gamosaxulebebis teiloris
mwkrivad gaSla (series)
6.12 maTematikuri gamosaxulebebis warmodgena elementaruli
wiladebis jamis saxiT (parfrac)
Symbolics → Variable → Convert to Partial Fraction brZanebiT xdeba maTematikuri
gamosaxulebis gaSla elementarul nawilebad gamoyofili cvladis mimarT.
Sedegad miiReba maTematikuri gamosaxuleba, romelic warmoadgens elementaruli
wiladebis jams.
igives mivaRwevT Symbolic panelis parfrac operatoriT. Nnax.6.15_ze naCvenebia
maTematikuri gamosaxulebebis elementarul nawilebad gaSla ganxorcielebuli
Symbolics → Variable → Convert to Partial Fraction brZanebiT (magaliTi 1) da Symbolic panelis parfrac operatoriT (magaliTebi 2,3).
89
nax.6.15. maTematikuri gamosaxulebebis warmodgena elementaruli
wiladebis jamis saxiT (parfrac)
6.13 matricebis transponireba, Sebruneba da
determinantis gansazRvra
Symbolics → Matrix menius aqvs sami punqti: Transpose, Invert, Determinant, romlebic xdebian aqtiurni (Sesrulebadi) romelime matricis gamoyofisas.
matricis transponireba anu striqonebisa da svetebis urTierTSecvla
xdeba Symbolics → Matrix → Transpose brZanebiT. transponireba xorcieldeba agreTve
Symbolic panelis MT → operatoriT, Matrix panelis MT operatoriT an klaviaturis
Ctrl + 1 klaviSebiT.
Sebrunebuli matrica es aris iseTi matrica, romlis gamravlebiT sawyis
matricaze miiReba erTeulovani matrica (erTeulovani matrica aris matrica,
romlis diagonaluri elementebi erTis tolia, xolo danarCeni elementebi
nulis). Sebrunebuli matrica miiReba Symbolics → Matrix → Invert brZanebiT. igive
xorcieldeba Symbolic an Matrix panelebis Sesabamisad M_1→ da X_1 operatorebiT
90
an ^ _ 1 klaviSebis rigrigobiT akrebiT. cxadia, sawyisi matrica unda iyos
kvadratuli.
matricis determinantis gansazRvra xdeba Symbolics → Matrix → Determinant brZanebiT an Symbolic an Matrix panelebis Sesabamisad |M|→ da |X| operatorebiT.
SeiZleba agreTve gamoviyenoT | klaviSi.
aRvniSnoT, rom Tu matrica Seicavs simbolur elementebs, mizanSewonilia
visargebloT Symbolic panelis MT → , M_1→ da |M|→ operatorebiT, xolo Matrix panelis punqtebiT sargeblobisas Sesabamisi punqtis Semdeg saWiroa simboluri
tolobis niSnis SerCeva.
nax.6.16_ze naCvenebia matricebis transponirebis, Sebrunebis da
determinantis povnis magaliTebi.
nax.6.16. matricebis transponireba, Sebruneba da
determinantis gansazRvra
91
6.14 maTematikuri gamosaxulebebis gardaqmnebi
Mathcad_Si SeiZleba Sesruldes furies pirdapiri da Sebrunebuli
gardaqmna, laplasis pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna, Z_gardaqmna da
Sebrunebuli Z_gardaqmna. rogorc cnobilia, furies pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna moicema
formulebiT:
dtiwtetfwF )()(
da
dwiwtewFtf
)(21)(
.
mag., rodesac procesi aRwerilia droSi cvladi funqciiT, furies
pirdapiri gardaqmniT miiReba misi aRwera sixSireze damokidebuli funqciiT da
piriqiT.
Mathcad_i asrulebs furies gardaqmnebs gamoyofili cvladis mimarT
Symbolics → Transform → Fourier da Symbolics → Transform → Inverse Fourier brZanebebiT an
Symbolic panelis fourier da invfourier operatorebis meSveobiT.
laplasis pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna moicema formulebiT:
dtetfSF St
0
)()(
da
i
i
StdteSFtf
)(21)( .
laplasis pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna gamoiyeneba, mag.,
eleqtronul wredebSi gardamavali procesebis daTvlisas.
Mathcad_i asrulebs laplasis gardaqmnebs gamoyofili cvladis mimarT
Symbolics → Transform → Laplace da Symbolics → Transform → Inverse Laplace brZanebebiT
an Symbolic panelis laplace da invlaplace operatorebis meSveobiT.
...),,( 210 xxxX mimdevrobis pirdapiri Z_gardaqmna moicema formuliT:
...)( 221
0 zx
zxxzF .
92
is asrulebs iseTive rols diskretuli mimdevrobebisaTvis (vTqvaT,
diskretuli signalebisaTvis), rogorc furies da laplasis gardaqmnebi uwyveti
funqciebisaTvis.
Z_gardaqmna SeiZleba Sesruldes uwyveti funqciisaTvisac, romelic
warmodgenilia Tavisi mniSvnelobebiT sxvadasxva wertilebSi _ damoukidebeli
cvladis diskretuli bijiT cvlilebisas:
0
)()(n
nznfzF .
Sebrunebuli Z_gardaqmna moicema formuliT:
dzzFzi
f nn )(
21 1
.
Mathcad_i asrulebs pirdapir da Sebrunebul Z_gardaqmnebs gamoyofili
cvladis mimarT Symbolics → Transform → Z da Symbolics → Transform → Inverse Z brZanebebiT an Symbolic panelis ztrans da invztrans operatorebis meSveobiT.
nax.6.17_ze moyvanilia furies, laplasis da Z pirdapiri da Sebrunebuli
gardaqmnebis magaliTebi.
nax.6.17. furies, laplasis da Z_gardaqmnebi
93
6.15 simboluri gamoTvlebis Sedegebis gamotanis
stilis dayeneba
Symbolics → Evaluation Style... brZanebiT gamoiZaxeba Sedegebis gamotanis stilis
dialoguri fanjara (nax.6.18).
Nnax.6.18. dialoguri fanjara Evaluation Style Evaluation Style dialoguri fanjris Show evaluation steps (gamoTvlebis
safexurebis Cveneba) ganyofilebaSi gvaqvs gadamrTvelis dayenebis sami varianti:
Vertically, inserting lines – Sedegebis ganlageba ZiriTadi gamosaxulebis qveS,
carieli striqonebis CasmiT marjvniv;
Vertically, without inserting lines – Sedegebis ganlageba carieli striqonebis
Casmis gareSe;
Horizontally – Sedegebis ganlageba ZiriTadi gamosaxulebis marjvniv.
am dialogur fanjaraSi gvaqvs ori alami:
Show Comments – komentarebis Cveneba; Evaluate In Place – adgilze gamoTvla anu sawyisi gamosaxulebis Secvla
simboluri operaciis SedegiT. Nnax. 6.19_ze naCvenebia simboluri gamosaxulebis Sedegebis sxvadasxva stiliT
gamotanis magaliTebi.
6.16 cvladebis mniSvnelobebis SezRudva da instrumentTa
paneli Modifier (modificikacia)
Symbolic panelis assume punqtiT xdeba cvladis wina mniSvnelobis ignorireba
da masze SezRudvis daweseba. tipiuri SezRudvebia, mag., 10 , 5b da sxv.
qvemoT moyvanil magaliTSi
94
nax.6.19. simboluri gamoTvlebis Sedegebis gamotanis stili
simboluri gamoTvla Sesrulebulia im pirobiT, rom namdvili dadebiTi
ricxvia.
Symbolic panelis Simplify operatorSi SesaZlebelia cvladebis
mniSvnelobebze damatebiTi SezRudvebis daweseba, rac xorcieldeba Modifier instrumentTa panelis assume, real, RealRange, trig punqtebiT:
assume punqtiT viziris adgilas Caismeba sityva_gasaRebi cvladis
mniSvnelobebze SezRudvebis dasawesad;
real SezRudva niSnavs, rom cvladi namdvili tipisaa;
RealRange SezRudva gansazRvravs namdvili tipis cvladis
mniSvnelobaTa ares. mag., c = RealRange(a,b) Canaweri niSnavs, rom c_s
mniSvnelobebi unda iyos a_s da b_s Soris, sadac a da b namdvili
ricxvebia an usasruloba;
trig modifikatori zRudavs gamartivebis process trigonometriuli
formulebiT (sin2(x)+cos2(x)=1; cosh(x)2_sinh(x)2=1). am dros Mathcad_i ar
xmarobs logariTmebTan, xarisxebTan an radikalebTan dakavSirebul
formulebs.
95
aRvniSnoT, rom rodesac gvaqvs SezRudva assume=real, simboluri gamoTvlebi
Sesruldeba im pirobiT, rom maTematikur gamosaxulebaSi Sesuli yvela
cvladi namdvili tipisaa, xolo Tu dawesebulia assume=RealRange(a,b) SezRudva, simboluri gamoTvlebi Sesruldeba im pirobiT, rom maTematikur
gamosaxulebaSi Sesuli yvela cvladi namdvili tipisaa da am cvladebis
mniSvnelobaTa intervalia (a,b). nax.6.20_ze moyvanilia Modifier panelis operatorebis magaliTebi.
nax.6.20. Modifier panelis operatorebi
6.17 simboluri gamoTvlebis Sedegebis warmodgena
kompleqsuri ricxvis saxiT da mcocavi wertiliT
(complex, float)
Symbolic panelis complex operatoriT simboluri gamoTvlebi Sesruldeba
kompleqsur areSi da misi Sedegebi Caiwereba kompleqsuri ricxvis saxiT. am
miznisaTvis SesaZlebelia gamoviyenoT agreTve Symbolics → Evaluate → Complex brZaneba.
96
Symbolic panelis float operatoriT Sedegi Caiwereba mcocavi wertilis saxiT.
igives miviRebT Symbolics → Evaluate → Floating Point... brZanebiT.
nax. 6.21_ze moyvanil magaliTebSi Sedegebi warmodgenilia kompleqsuri
ricxvis saxiT da mcocavi wertiliT Symbolic panelis operatorebis da Symbolics menius Sesabamisi brZanebebis gamoyenebiT.
nax.6.21. simboluri gamoTvlebis Sedegebis warmodgena
kompleqsuri ricxvis saxiT da mcocavi wertiliT
97
Tavi VII daformateba Mathcad_Si
7.1 Format menius da Formatting panelis Semadgenloba
mTavari menius Format punqtiT an Alt + O klaviSebis kombinaciiT gamoiZaxeba
Semdegi qvemeniu:
Equation... (gantoleba) _ maTematikuri gamosaxulebebis daformateba; Result... (Sedegi) _ ricxviTi Sedegebis daformateba; Text... (teqsti) _ teqstis daformateba; Paragraph... (abzaci) _ abzacis daformateba; Tabs... (tabulacia) _ tabulaciis poziciebis dayeneba; Style... (stili) _ stilis daformateba; Properties... (Tvisebebi) _ Tvisebebis dayeneba; Graph (grafiki) _ grafikebis daformateba; Color (feri) _ ferebis dayeneba; Area (ubani) _ ubnebis daformateba; Separate Regions _ areebis gancalkeveba; Align Regions _ areebis sworeba; Repaginate Now _ dokumentis gverdebad xelmeore dayofa.
Formatting instrumentTa paneli Sedgeba 3 velisagan da 10 Rilakisagan
(nax.7.1).
nax.7.1. Formatting instrumentTa paneli
pirvel siisebur velSi (Style) Cawerilia mimdinare stilis saxeli. Tu
saWiroa, am velis marjvniv mdebare Rilakis isarze dawkapunebiT SegviZlia
gavxsnaT stilebis CamonaTvali da avirCioT sasurveli.
Semdegi veli – Sriftebis siiseburi velia (Font). aq Cawerilia mimdinare
Sriftis saxeli. am velis marjvniv mdebare Rilakis isarze dawkapunebiT
gaixsneba Sriftebis CamonaTvali, saidanac survilisamebr airCeva saWiro.
mesame velSi (Font Size) Cawerilia Sriftis mimdinare zoma. Font Size velis marjvniv mdebare Rilakis isarze dawkapunebiT gaixsneba Sriftis zomebis
CamonaTvali, saidanac SeirCeva sasurveli zoma.
Bold Rilakze (B) daWeriT CairTveba sqeli moyvanilobis simboloebis
akrebis reJimi, Italic (I) _ aikribeba daxrili teqsti (kursivi), Underline (U) _
aikribeba xazgasmuli teqsti.
98
Align Left Rilakze daWeriT xdeba abzacis sworeba teqstis aris marcxena
sazRvarze, Center _ abzacis centrireba anu misi moTavseba sazRvrebs Soris SuaSi,
Align Right _ abzacis sworeba teqstis aris marjvena sazRvarze.
Bullets Rilakze daWeriT CairTveba markerebis Casmis reJimi, xolo
Numbering _ punqtebis numeraciis. Ees ori punqti emsaxureba siebis Seqmnis
process. siis erTi punqtis akrebis Semdeg Enter klaviSis daWerisas avtomaturad
gadavalT siis momdevno punqtze. imisaTvis rom davamTavroT siis Seqmnis procesi,
axal punqtze gadasvlis Semdeg isev davaWiroT Bullets Rilaks an siis bolo
punqtis akrebis Semdeg orjer davawkapunoT Enter klaviSze. siis Sesaqmnelad
SesaZlebelia agreTve jer misi punqtebis akreba da moniSvnis Semdeg Bullets an Numbering Rilakebze dawkapuneba.
Superscript (zeda indeqsi) RilakiT simboloebi ganlagdebian striqonis
zedoneze, xolo Subscript (qveda indeqsi) RilakiT _ qvedoneze.
7.2 maTematikuri gamosaxulebebis daformateba
Format → Equation… brZanebiT gamoiZaxeba Equation Format dialoguri fanjara
(nax.7.2), romelic emsaxureba maTematikuri gamosaxulebebis daformatebas.
nax.7.2. Equation Format dialoguri fanjara
maTematikur gamosaxulebaSi Sedian cvladebi, mudmivebi, specialuri
simboloebi da operatorebi. Mathcad_i iyenebs or maTematikur stils, romelTa
parametrebi dayenebulia winaswari SeTaxmebiT. es stilebia Variables (cvladebisaTvis, simboloebisaTvis da operatorebisaTvis) da Constants (ricxvebisaTvis). survilisamebr SeiZleba stilebis parametrebis Secvla.
Equation Format dialoguri fanjris Style Name (stilis saxeli) velSi iseve
rogorc Formatting panelis Sesabamis velSi avtomaturad Caiwereba aqtiuri
obieqtis stilis saxeli: Variables (cvladebi), Constants (mudmivebi) an momxmareblis
99
mier Seqmnili stilis saxeli. mag., ricxvze dawkapunebis Semdeg am velSi iqneba
Cawerili Constants. obieqtis stilis parametrebis Sesacvlelad:
1. gamovyoT obieqti da mivceT Format → Equation… brZaneba an gamoviZaxoT
Equation Format dialoguri fanjara obieqtis gaaqtiurebis gareSe da Style Name velis CamonaTvalidan avirCioT sasurveli stili;
2. gamoviyenoT Modify… Rilaki. gamoCndeba obiqtis dialoguri fanjara,
romelSic airCeva Srifti, misi moyvaniloba, zoma, feri, simboloebis
nakrebi da dayendeba survilisamebr alami Underline; 3. davaWiroT OK Rilaks.
Sedegad Mathcad_i Secvlis dokumentSi yvela am tipis obieqtis gaformebas.
nax.7.3_ze moyvanilia dialoguri fanjara Variables.
nax.7.3. dialoguri fanjara Variables
maTematikuri gamosaxulebis obieqtebis formatis Secvla SesaZlebelia
agreTve Formatting panelis daxmarebiT. Mmag., Tu gvsurs mudmivebis formatis
Secvla, jer gamovyoT ricxvi (an Formatting panelis stilebis CamonaTvalidan
avirCioT stili Constants), Semdeg davawkapunoT Formatting panelis sasurvel
Rilakebze. ase SeiZleba SevcvaloT Srifti, misi zoma da moyvaniloba. Equation Format dialogis Default Equation Color velis CamonaTvalidan SeirCeva
garkveuli stilis obieqtebis gaformebis feri. mag., Tu gvsurs maTematikur
gamosaxulebebs da komentarebs (teqsts) hqondeT gansxvavebuli feri, Default Equation Color velis CamonaTvalidan avirCioT sasurveli feri, romliTac iqneba
gaformebuli, vTqvaT, yvela maTematikuri gamosaxuleba da davaWiroT OK Rilaks.
100
momxmarebels SeuZlia Seqmnas damatebiTi maTematikuri stilebi. Sedegad
rogorc Formatting panelis, aseve Equation Format dialoguri fanjris stilebis
CamonaTvalSi iqneba Sesuli axali stilebis saxelebi.
ganvixiloT axali stilis Seqmnis procesi. vTqvaT, gvsurs matricebis
identifikatorebis gaformeba sqeli moyvanilobis xazgasmuli SriftiT. amisaTvis:
1. gamovyoT elementi, romlisTvisac vqmniT axal stils (Cven magaliTSi
matricis saxeli) da mivceT Format → Equation… brZaneba an gamoviZaxoT
Equation Format dialoguri fanjara obieqtis gaaqtiurebis gareSe;
2. davawkapunoT Style Name velis marjvniv mdebare isarze da gavxsnaT
stilebis CamonaTvali;
3. avirCioT maTematikuri stilebis CamonaTvalidan romelime gamouyenebeli
saxeli (mag., User 1), romelic Caiwereba New Style Name (axali stilis
saxeli) teqstur velSi;
4. davayenoT kursori am teqstur velSi da SevcvaloT User 1, vTqvaT,
Matrix_iT;
5. davaWiroT Modify… Rilaks da gaxsnil dialogur fanjaraSi davayenoT
sasurveli maxasiaTeblebi: Bold da Underline; 6. davaWiroT OK Rilaks Variables dialogur fanjaraSi;
7. davaWiroT OK Rilaks Equation Format dialogur fanjaraSi.
Seiqmneba axali maTematikuri stili saxelad Matrix. SemdgomSi SeiZleba
SevusabamoT axali stili saWiro obieqtebs.
aRvniSnoT, rom zemoaRwerili moqmedebebiT SeiZleba gamosaxulebis
calkeul cvladebs an mudmivebs SevusabamoT garkveuli maTematikuri stili,
magram es ar exeba gamoTvlebis ricxviT Sedegebs, romlis stilia yovelTvis
Constants. dayenebuli stilebis sxva dokumentSi gamosayeneblad saWiroa jer
SevinaxoT dokumenti rogorc Sabloni anu .mct gafarToebiT, Semdeg ki gavxsnaT
axali dokumenti Sablonis saxiT da SevavsoT is arCeul SablonSi.
7.3 ricxviTi Sedegebis daformateba
gamoTvlebis ricxviTi Sedegis miRebisas Mathcad_i aCvenebs mas winaswari
SeTanxmebiT gaTvaliswinebul formatSi. am formatis Sesacvlelad davawkapunoT
gamosaxulebis nebismier adgilas da mivceT Format → Result… brZaneba an
movaxdinoT ormagi wkapuni gamoTvlebis Sedegze. gamova Result Format dialoguri
fanjara (nax.7.4), romelic Sedgeba ramdenime CanarTisagan:
Number Format (ricxvebis formati) CanarTis Format areSi SeirCeva sasurveli
formati. Number of decimal places (aTobiTi Tanrigebis raodenoba) da
Exponential threshold (eqsponentis zRurbli) mTvlelebis velebSi winaswari
101
SeTanxmebiT miTiTebulia 3. saWiroebisamebr SegviZlia es ricxvi
SevcvaloT. Tu saWiroa, davayenoT almebi: Show trailing zeros (bolo aTobiTi
Tanrigebis nulebis Cveneba), Show exponents in engineering format (eqsponentebis Cveneba inJinrul formatSi).
nax.7.4. dialoguri fanjara Result Format
Mathcad_Si arsebobs ricxvis warmodgenis 5 formati: o General (zogadi). am formatSi SeiZleba dayendes Tanrigebis raodenoba
aTobiTi wertilis marjvniv, eqsponentis zRurbli da bolo aTobiTi
Tanrigebis nulebis Cvenebis reJimi. Tu eqsponentis zRurblis
mniSvneloba gadametebulia, pasuxi iqneba warmodgenili
eqsponencialur an inJinrul formatSi. bolo aTobiTi Tanrigebis
nulebi iqneba naCvenebi mxolod 15 Tanrigis CaTvliT aTobiTi
wertilis Semdeg;
o Decimal (aTobiTi). am formatis arCevisas pasuxis warmodgena
eqsponencialuri formiT ar xdeba. aqac SeiZleba dayendes aTobiTi
Tanrigebis raodenoba da bolo aTobiTi Tanrigebis nulebis Cvenebis
reJimi, xolo ricxvis warmodgenis sizustea 15 aTobiTi Tanrigi;
o Scientific (samecniero anu eqsponencialuri formati) da Engineering (inJinruli). am formatebSi pasuxis warmodgena xdeba yovelTvis
eqsponencialuri formiT. Scientific da Engineering formatebSi Show exponents as E 000 almis dayenebiT xarisxis maCveneblis Tanrigebis
raodenoba gaxdeba 3_is jeradi ricxvi. orive formatSi SeiZleba
dayendes aTobiTi Tanrigebis raodenoba da bolo aTobiTi Tanrigebis
nulebis Cvenebis reJimi.
o Fraction (wiladuri). am formatSi xdeba Sedegis Cveneba wiladis saxiT.
nax.7.5_ze warmodgenilia cxrili, romelSic moyvanilia ricxvebis
sxvadasxva formatSi warmodgenis magaliTebi.
vTqvaT, x=8.25891, y=π*105, z=150 000 000, a=1.25.
102
x=8.26 General formati, Exponential threshold=15, Number of decimal places=2
x=8.2589 Decimal formati, Number of decimal places=4
x=8.2589100 Decimal formati, Number of decimal places=7, dayenebulia alami Show trailing zeros
z=1.50x108 General formati, Exponential threshold=6, Number of decimal places=2, dayenebulia alami Show trailing zeros
y=3.142x105 Scientific formati
y=31.416x104 Engineering formati
x=8.259E+000
y=31.416E+004
Engineering formati, dayenebulia alami
Show exponents as E 000
a=411 Fraction formati
a=45 Fraction formati, dayenebulia alami
Use mixed numbers nax.7.5. ricxvebis warmodgena sxvadasxva formatSi
Display Options (Cvenebis ofciebi) CanarTSi SeiZleba mivuTiToT kompleqsuri
ricxvis warmosaxviTi nawilis warmodgenisaTvis gamosayenebeli aso (i an j), aTvlis sistema, Matrix display style siidan SeiZleba avirCioT masivebis Cvenebis
stili: matricis saxiT (Matrix) an cxrilis saxiT (Table), Expand nested array almis gaaqtiurebiT SesaZlebelia rTuli masivebis gafarToebiT Cveneba. im
SemTxvevaSi, rodesac rTul masivs anu masivs, romlis elementebi Tavis
mxriv masivebia, matricis forma aqvs da ar aris gaTvaliswinebuli
gafarToebis SesaZlebloba, ekranze davinaxavT ara TviT masivs Tavis
elementebiTurT, aramed frCxilebSi Casmul Canawers, romelSic aRniSnulia
rTuli masivis calkeuli elementebis striqonebisa da svetebis raodenoba.
nax.7.6_ze naCvenebia rTuli masivis warmodgenis magaliTebi.
aRvniSnoT, rom imisaTvis, rom davinaxoT cxrilis elementi srulad,
elementis moniSvnis Semdeg avirCioT konteqsturi meniudan Down One Level (erTi doniT dabla) punqti, xolo aragafarToebuli formis aRsadgenad _
Up One Level (erTi doniT maRla).
Tu gvsurs dokumentis yvela masivi iyos naCvenebi matricis an
cxrilis saxiT anu maTi Cvenebis forma ar iyos damokidebuli masivis
zomaze (zogadad, Tu matricis an veqtoris striqonebis (svetebis)
raodenoba 9_s aRemateba, is avtomaturad cxrilis saxiT aris
warmodgenili), Display Options CanarTSi Sesabamisi miTiTebebis Semdeg saWiroa
davayenoT Set as Default alami.
103
Tolerance (daSveba) CanarTSi dayendeba kompleqsuri ricxvis zRurbli
(Complex threshold) da xdeba imis miTiTeba Tu ra sididis mcire ricxvi unda
iyos aRqmuli rogorc nuli (Zero threshold). Unit Display (sazomi erTeulebis Cveneba) CanarTSi SesaZlebelia sazomi
erTeulebis wiladis saxiT warmodgenis (Format units) da maTi gamartivebis
reJimebis (Simplify units when possible) dayeneba.
nax.7.6. rTuli masivis warmodgenis magaliTebi
yvela Sedegis parametrebis Sesacvlelad:
1. davawkapunoT dokumentis cariel adgilas;
2. mivceT Format Result… brZaneba;
3. SevcvaloT parametrebi;
4. OK
mTel dokumentSi dayendeba Sedegebis Cvenebis axali parametrebi da
Seicvleba im Sedegebis warmodgenis forma, romelTa formati ar iyo
individualurad specificirebuli.
igives mivaRwevT calkeuli Sedegis parametrebis SecvliT da Set as Default almis dayenebiT.
104
7.4 teqstisa da abzacis daformateba
teqstis daformateba gulisxmobs Sriftis tipis, zomis, moyvanilobis
stilisa da simboloTa feris SerCevas.
teqstis daformatebisaTvis gamoiyeneba Formatting panelis Sesabamisi velebi
da Rilakebi da menius Format → Text… brZaneba (an konteqsturi menius teqstis daformatebis punqtebi), romliTac gamoiZaxeba Text Format dialoguri fanjara
(nax.7.7).
Text Format dialoguri fanjris Font: velSi SeirCeva teqstis akrebis
sasurveli Srifti, Font Style: velSi – moyvanilobis stili: Regular (Cveulebrivi),
Italic (daxrili), Bold (sqeli), Bold Italic (sqeli daxrili), xolo Size: velSi _
Sriftis zoma. simboloTa feris arCeva xdeba Color: siiseburi velis
CamonaTvalidan. Effects areSi gvaqvs almebis jgufi, romelTa dayenebiT SeirCeva
daformatebis Semdegi reJimebi: Strikeout _ xazgadasmuli teqstis akreba, Underline _ xazgasma, Subscript _ qveda indeqsis akreba anu teqstis ganlageba striqonis
qvedoneze, Superscript _ zeda indeqsis akreba anu teqstis ganlageba striqonis
zedoneze. Sample areSi aisaxeba SerCeuli Sriftis nimuSi Tavisi maxasiaTeblebiT.
nax.7.7. teqstis daformatebis dialoguri fanjara
daformatebis maxasiaTeblebis dayeneba SesaZlebelia rogorc teqstis
akrebamde, aseve akrebis Semdeg _ moniSnuli fragmentisaTvis.
Tu Tagvis kursori imyofeba teqstur areSi, SesaZlebeli xdeba ara mxolod
teqstis, aramed abzacis daformatebac. amas emsaxureba Formatting panelis
Sesabamisi Rilakebi da Format → Paragraph Format… brZaneba. am brZanebiT da
105
agreTve konteqsturi menius Paragraph... punqtiT gamoiZaxeba abzacis daformatebis
dialoguri fanjara (nax.7.8).
nax.7.8. abzacis daformatebis dialoguri fanjara
Paragraph Format dialoguri fanjris Indent (wanacvleba, dacileba)
ganyofilebis Left: (marcxena) da Right: (marjvena) velebSi SeirCeva abzacis yvela
striqonis dacileba teqstis aris marcxena da marjvena sazRvrebidan. Special: velis CamonaTvalSi SeirCeva, xolo By: velSi dayendeba abzacis pirveli
striqonis (First Line) an danarCeni striqonebis (Hanging) dacileba teqstis aris
marcxena sazRvridan. standartulad aq gvaqvs reJimi none. wanacvlebis dayeneba
SesaZlebelia agreTve saxazavis meSveobiT. amisaTvis davawkapunoT abzacis
nebismier adgilas (an movniSnoT abzaci) da mivceT View → Ruler brZaneba. saxazavis zeda isris gadaadgilebiT dayendeba abzacis pirveli striqonis, xolo qveda
isriT – danarCeni striqonebis dacileba.
Bullets: velSi airCeva markerebis an cifrebis stili mimdinare da momdevno
abzacebis siebis saxiT gasaformeblad, xolo Alignment ganyofilebaSi
gadamrTveli unda iyos CarTuli erT_erT poziciaSi: Left – abzacis sworeba
teqstis marcxena sazRvarze, Right _ abzacis sworeba teqstis marjvena sazRvarze, Center – abzacis centrireba anu misi moTavseba marcxena da marjvena sazRvrebidan
Tanabari daSorebiT.
Tabs… (tabulacia) Rilakze dawkapunebiT gamoiZaxeba Tabs dialoguri
fanjara, sadac SesaZlebelia tabulaciis poziciebis dayeneba (ix. 7.5).
abzacebis daformateba SesaZlebelia rogorc teqstis akrebamde, aseve
akrebis Semdeg _ moniSnuli abzacebisaTvis, amasTan erTi abzacis maxasiaTeblebis
misaTiTeblad sakmarisia movaTavsoT teqsturi kursori abzacis nebismier
adgilas.
106
7.5 tabulaciis poziciebis dayeneba
klaviaturis Tabs klaviSze daWeriT xdeba garkveuli manZiliT kursoris
poziciis gadaadgileba. tabulaciis poziciis dayeneba xdeba Tabs dialogur
fanjaraSi, romlis gamoZaxeba SesaZlebelia Format → Tabs… brZanebiT an Paragraph Format dialoguri fanjris Tabs… Rilakze dawkapunebiT (nax.7.9).
Tabs dialogis Tab stop position velSi sasurveli ricxvis Setanis Semdeg unda
davaWiroT Set (dayeneba) Rilaks, tabulaciis meore poziciisaTvis isev SevitanoT
ricxvi da davaWiroT Set_s da a.S. tabulaciis poziciebis dayeneba SesaZlebelia aseve saxazavis meSveobiT.
amisaTvis davawkapunoT abzacis nebismier adgilas (an movniSnoT erTi an
ramdenime abzaci) da mivceT View → Ruler brZaneba. saxazavze dawkapuneba daayenebs am adgilas tabulaciis pozicias da saxazavze gamoCndeba Sesabamisi simbolo. Tu
gvsurs tabulaciis poziciis gadaadgileba, davaWiroT saxazavze tabulaciis
simbolos da Tagvis marcxena RilakiT Drag and Drop teqnikiT gadavasrialoT
sasurvel adgilas.
nax.7.9. Tabs dialoguri fanjara
aRvniSnoT, rom saxazavze Tagvis marjvena RilakiT dawkapuneba gamoitans
mis konteqstur menius, romelSic SeirCeva is sazomi erTeuli, romelic iqneba
gamoyenebuli Mathcad_is dialogebSi: Inches (diumebi), Centimeters (santimetrebi),
Points (wertilebi) an Picas (piqselebi).
7.6 stilis daformateba
teqstur areSi teqstis Setana winaswari SeTanxmebiT xorcieldeba Normal (Cveulebrivi) stiliT. survilisamebr SesaZlebelia sxva stilis SerCeva Formatting
107
panelis stilebis siidan an Text Styles dialogidan, romelSic SevdivarT Format → Style… brZanebiT (nax.7.10).
nax.7.10. Text Styles dialoguri fanjara
arCeuli stilis modifikaciisaTvis:
1. mivceT brZaneba Format → Style…;
2. Styles: velis CamonaTvalidan avirCioT sasurveli stili da davaWiroT
Modify… Rilaks;
3. gamoCndeba stilis parametrebis gansazRvris Define Style dialoguri fanjara
(nax.7.11), romelSic xdeba stilis parametrebis Secvla.
nax.7.11. Define Style dialoguri fanjara
Define Style dialoguri fanjris Font... RilakiT SevalT dialogSi, sadac
SesaZlebelia sxva Sriftis, misi parametrebis da specefeqtebis dayeneba, xolo
Paragraph... RilakiT SevalT dialogSi, sadac SesaZlebelia wanacvlebis, sworebis
da abzacis sxva parametrebis Secvla. modifikaciis Semdeg Seicvleba im teqsturi
areebis gaformeba, sadac es stili iyo gamoyenebuli.
axali stilis formirebisaTvis:
1. mivceT brZaneba Format → Style…;
2. Text Styles dialogur fanjaraSi davaWiroT New… Rilaks. gamoCndeba Define Style dialoguri fanjara (nax.7.11);
108
3. Name: velSi SevitanoT axali stilis saxeli. Tu axali stilis Seqmnas
romelime arsebuli stilis safuZvelze vapirebT, Based On: velis
CamonaTvalidan avirCioT saWiro stili;
4. Font... da Paragraph... RilakebiT SevideT Sesabamis dialogebSi da davayenoT
axali stilis sasurveli parametrebi.
Define Style dialoguri fanjris daxurvisas axali stilis saxels vnaxavT
stilebis siaSi, amasTan im stilis saxeli, romlis safuZvelze axali stili iyo
Seqmnili, aseve darCeba siaSi.
stilis wasaSlelad:
1. mivceT brZaneba Format → Style…;
2. Styles: velis CamonaTvalSi davawkapunoT wasaSlel stilze;
3. davaWiroT klaviaturis Delete Rilaks.
7.7 obieqtis Tvisebebis dayeneba
Mathcad_is obieqtebs: maTematikur gamosaxulebas Tu teqsts, komponents Tu
ubans _ iseve rogorc Windows 95/XP operaciuli sistemis nebismieri gamoyenebiTi programis obieqtebs, gaaCnia Tavisi Tvisebebi, romlebic damokidebulia moniSnuli
obieqtis tipze.
avirCioT obieqtad maTematikuri are da Format → Properties… brZanebiT an
konteqsturi menius Properties… punqtiT gamoviZaxoT Properties dialoguri fanjara
(nax.7.12), romelic Sedgeba ramdenime CanarTisagan:
nax.7.12. maTematikuri gamosaxulebis Tvisebebis
dialoguri fanjara
109
Display CanarTis Highlight Region almis dayenebiT xdeba gamoyofili areebis
feriT gaformeba. Highlight Region almis dayenebisas gaaqtiurdeba Choose Color… (feris SerCeva) Rilaki. masze daWeriT gamoiZaxeba ferTa palitra,
sadac SeirCeva sasurveli feri.
Show Border almiT xdeba CarCos dayeneba gamoyofili gamosaxulebis an
rastris irgvliv.
Display at Original Size almis dayenebiT xdeba gamosaxulebis an rastris
Cveneba pirvandel zomebSi.
Tag (etiketi) velSi SesaZlebelia gamoyofili aris markireba etiketiT,
romelic warmoadgens asoebis, cifrebis da harebis krebuls, sadac
dauSvebelia zogi specialuri simboloebi.
Calculation CanarTis Calculation Options areSi gvaqvs ori alami: Disable Evaluation (gamoTvlebis gamorTva) da Enable Optimization (optimizaciis SesaZlebloba).
Disable Evaluation almis CarTviT gamoyofili maTematikuri are kargavs
Tavis Tvisebebs da ar monawileobs gamoTvlebSi. programa aRiqvams mas
rogorc komentars. am dros aris marjvena zeda kideSi Cndeba Savi markeri.
imisaTvis, rom maTematikuri are gaxdes xelmisawvdomi gamoTvlebisaTvis,
davawkapunoT masze, Format → Properties… brZanebiT SevideT Properties dialogSi, romlis Calculation CanarTSi movxsnaT alami Disable Evaluation an gavxsnaT amave aris konteqsturi meniu da avirCioT Enable Evaluation brZaneba.
Enable Optimization almis CarTva moaxdens gamoyofili maTematikuri aris
optimizacias.
Protect CanarTSi SeiZleba davayenoT alami Protect region from editing (aris dacva redaqtirebisagan). dacva SeiZleba ganxorcieldes im SemTxvevaSi, Tu
redaqtirebisagan daculia TviT dokumentic.
Tu obieqtad arCeulia teqsturi are, Properties dialogi Sesabamisad
nax.7.13. teqsturi aris Tvisebebis dialogis Text CanarTi
optimizaciis ganxilva moxdeba 8.7_Si
110
Seicvleba, kerZod, Calculation CanarTis magivrad gveqneba Text CanarTi (nax. 7.13)
almebiT: Occupy Page Width da Push Regions Down As You Type. Occupy Page Width almiT teqsturi are daikavebs gverdis mTel siganes,
xolo Push Regions Down As You Type almis dayenebiT xdeba beWdvisas areebis qveviT
Caweva raTa ar moxdes areebis zeddeba.
Tu obieqtad arCeulia ubani, Format → Properties… brZanebiT gamoviZaxebT
ubnis Tvisebebis dialogs CanarTebiT: Display, Area da Protect. Area CanarTSi
SesaZlebelia ubnisaTvis saxelis miniWeba (Area name), ubnis sazRvris (Line), miniWebuli saxelis (Name), piqtogramis (Icon) da Caketvis TariRisa da drois
(Timestamp) Cvenebis reJimebis dayeneba.
7.8 grafikebis daformateba
Format → Graph brZanebas aqvs Semdegi qvebrZanebebi: X_Y Plot… (dekartis grafiki), Polar Plot… (polaruli grafiki), 3D Plot… (3_ganzomilebiani grafiki), Trace… (kvali, traeqtoria) da Zoom… (masStabi).
dekartis, polaruli da 3_ganzomilebiani grafikebis daformateba iyo
ganxiluli 5.3 _ 5.8 _Si.
Trace qvebrZanebiT xdeba traeqtoriis wertilebis koordinatebis amokiTxva.
amisaTvis:
1. davawkapunoT grafikis nebismier adgilas;
2. mivceT Format → Graph → Trace… brZaneba. gamoCndeba Sesabamisi tipis
grafikis (dekartis an polarulis) traeqtoriis dialoguri fanjara.
nax.7.14_ze naCvenebia X_Y Trace dialogi;
nax.7.14. X_Y Trace dialogi
3. davayenoT Track Data Points alami, romliTac xdeba mxolod uSualod
traeqtoriaze mdebare (da ara nebismieri) wertilebis koordinatebis
amokiTxva;
4. gadavataroT Tagvi im traeqtoriis gaswvriv, romlis wertilebis
koordinatebis amokiTxva gvsurs. punqtiruli gadajvaredinebuli
wrfewirebic gadainacvlebian erTi wertilidan meoreze. mimdinare
111
wertilis X da Y koordinatebi (an radiusis da kuTxis mniSvnelobebi)
iqneba dafiqsirebuli Sesabamis velebSi (nax.7.15);
nax.7.15. grafikis wertilebis koordinatebis amokiTxva
5. Tu davaWerT klaviaturis marjvena an marcxena mimarTulebis klaviSs,
gadavaadgildebiT traeqtoriis momdevno an wina wertilze, xolo zeda da
qveda mimarTulebis klaviSebis gamoyenebiT gadavalT sxva traeqtoriebze.
dafiqsirebuli koordinatebis mniSvnelobebi SeiZleba traeqtoriis
dialoguri fanjris Copy X, Copy Y (an Copy Radius, Copy Angle) RilakebiT
gadavitanoT buferul mexsierebaSi.
ori punqtiruli gadajvaredinebuli wrfewiri darCeba grafikze dialoguri
fanjris daxurvamde.
ganvixiloT Format → Graph → Zoom… brZaneba;
1. movniSnoT grafiki masze TagviT dawkapunebiT;
2. mivceT Format → Graph → Zoom… brZaneba. gamova nax.7.16_ze moyvanili X_Y Zoom dialoguri fanjara (an Polar Zoom _ Tu moniSnuli iyo polaruli
grafiki);
112
nax.7.16. X_Y Zoom dialoguri fanjara
3. gamovyoT Tagvis gadaTrevis teqnikiT grafikis is regioni, romlis
masStabirebas vapirebT. Min: da Max: teqstur velebSi davinaxavT
gamoyofili regionis X da Y RerZebis koordinatebs (polaruli grafikis
SemTxvevaSi am tipis grafikis Sesabamis koordinatebs);
4. davaWiroT Zoom Rilaks. davinaxavT grafiks axali masStabiT. RerZebis
koordinatebis minimaluri da maqsimaluri mniSvnelobebi iqnebian iseTebi,
romlebic dafiqsirebulia Min: da Max: velebSi;
5. Tu gvsurs am masStabis gauqmeba, davaWiroT Unzoom Rilaks;
6. OK Rilakze daWeriT moxdeba axali masStabis dafiqsireba.
Tu gvaqvs grafiki, romlis masStabis Secvla ukve moxda, SesaZlebelia
sawyisi masStabis aRdgena. amisaTvis X_Y Zoom dialogSi davaWiroT Full View Rilaks.
7.9 ferebis dayeneba
Format → Color brZanebas aqvs Semdegi qvebrZanebebi:
Background… _ samuSao furclis fonis feris Secvla;
Highlight… _ gamoyofili areebis feris dayeneba;
Annotation… _ anotaciis feris dayeneba;
Use Default Palette _ winaswari SeTanxmebis palitris gamoyeneba;
Optimize Palette _ palitris optimizacia.
pirveli sami qvebrZanebiT gamoiZaxeba Sesabamisi dialoguri fanjrebi,
sadac warmodgenil ferTa palitraSi SevirCevT CvenTvis sasurvel fers da OK Rilakis meSveobiT cvlilebas davadasturebT.
113
7.10 ubnebis daformateba
arsebobs SemTxvevebi, rodesac saWiroa movaxdinoT samuSao furclis ubnis
Caketva raTa davicvaT Cveni dokumenti (Tundac sxva momxmareblisagan) an SekumSva.
Format → Area brZanebas aqvs Semdegi punqtebi: Lock… (Caketva), Unlock… (Caketvis moxsna), Collaps (SekumSva), Expand (gafarToeba).
ubnis Casaketad:
1. davawkapunoT ubnis SigniT;
2. mivceT Format → Area → Lock… brZaneba. gamoCndeba Lock Area dialoguri
fanjara (nax.7.17);
nax.7.17. ubnis Caketvis dialoguriFfanjara
3. Tu gvsurs ubnis Caketva paroliT, avkriboT paroli (asoebis, cifrebis da
sxva simboloebis kombinacia) dialogis pirvel velSi;
4. parolis Setanis SemTxvevaSi gavimeoroT is Reenter password: velSi;
5. Collapse when locked almis dayenebiT xdeba Caketili ubnis SekumSva, xolo
Show lock timestamp almis dayenebiT _ ubnis bolo Caketvis TariRis da
drois Cveneba;
6. SekumSuli ubnis dasamalad masze marjvena wkapuniT gamoviZaxoT
konteqsturi meniu, avirCioT Properties... punqti, SevideT Properties dialogis
Area CanarTSi, sadac Sesabamisi almebis moxsniT moxdeba ubnis sruli
damalva;
7. davaWiroT OK Rilaks.
Caketili ubnis sazRvrebze davinaxavT boqlomis gamosaxulebas da Caketvis
TariRsa da dros (Tu Show lock timestamp alami iyo dayenebuli), xolo SekumSul
ubans winaswari SeTanxmebiT vnaxavT erTi wrfewiris saxiT.
damalul areze Tagvis gadatarebiT gamoCndeba ori punqtiruli wrfewiri –
ubnis zeda da qveda sazRvrebi.
ubnis SesakumSad Caketvis gareSe:
1. davawkapunoT masze;
2. mivceT Format → Area → Collapse brZaneba.
114
ubnis Caketvis moxsna Semdegnairad xdeba:
1. davawkapunoT Caketil ubanze;
2. avirCioT Format → Area → Unlock… brZaneba (Tu ubani iyo Caketili paroliT,
saWiroa misi Setana);
3. davaWiroT OK Rilaks.
ubnis blokireba moixsneba da SesaZlebeli gaxdeba misi redaqtireba. Tu
ubani iyo Caketili parolis gareSe, nebismier momxmarebels SeuZlia blokirebis
moxsna Format → Area → Unlock… brZanebiT.
SekumSuli ubnis misi pirvandeli saxiT dasanaxad saWiroa misi gafarToeba.
amisaTvis:
1. davawkapunoT sazRvris wrfewirze;
2. avirCioT Format → Area → Expand brZaneba.
7.11 areebis gancalkeveba da sworeba.
gverdebis xelmeore numeracia
areebis urTierTgadafarvis SemTxvevaSi saWiro xdeba maTi gancalkeveba,
rac Format → Separate Regions brZanebiTExorcieldeba. igives mivaRwevT calkeuli
areebis individualuri gadaadgilebiTac da, Tu saWiroa, Sesabamis adgilebSi
damatebiTi striqonebis CasmiT. amasTan ar unda daviviwyoT, rom zogjer Format → Separate Regions brZaneba ise gadaadgilebs areebs, rom gamoTvlebis mimdevroba
Seicvleba, amitom ufro xelsayrelia areebis gancalkeveba movaxdinoT xeliT.
areebis sworebisaTvis:
1. gamovyoT areebi;
2. avirCioT Format → Align Regions → Across brZaneba (sworeba horizontalis
gaswvriv) an Format → Align Regions → Down (sworeba vertikalis gaswvriv).
igives mivaRwevT Standard panelis da RilakebiT.
areebis vertikaluri sworeba SesaZlebelia agreTve saxazavis meSveobiT.
amisaTvis:
1. mivceT View → Ruler brZaneba; 2. davawkapunoT saxazavis im adgilas, romelic areebis marcxena kideebis
sasurvel daSorebas Seesabameba. saxazavze gamoCndeba tabulaciis simbolo;
3. tabulaciis simboloze marjvena wkapuni gamoitans konteqstur menius.
avirCioT Show Guideline punqti. gamoCndeba mwvane vertikaluri xazi, romlis
adgilmdebareobis Secvla SesaZlebelia tabulaciis simbolos gadaTreviT;
4. gamovyoT da gadavaadgiloT areebi mwvane xazTan.
Format → Repaginate Now brZanebiT xdeba dokumentis gverdebad xelmeore
dayofa. Mathcad_i avtomaturad dayofs dokuments gverdebad ise, rom arc erTi
are ar gadakveTs gverdis sazRvrebs.
115
Tavi VIII mTavari menius Tools (instrumentebi) punqti
8.1 mTavari menius Tools punqtis Semadgenloba
mTavari menius Tools punqtiT an Alt + T klaviSebis kombinaciiT gamoiZaxeba
Semdegi qvemeniu:
Spelling... – marTlweris Semowmeba;
Animation – animaciuri klipebis Seqmna da aRwarmoeba;
Protect Worksheet... – samuSao furclis dacva;
Calculate _ gamoTvlebis reJimis dayeneba; Optimize _ gamoTvlebis optimizacia; Disable Evaluation _ calkeuli maTematikuri aris gaangariSebis procesidan
gamoricxva; Trace Error (Secdomis kvali) – Secdomis wyaros gamovlineba; Worksheet Options... _ samuSao furclis ofciebi; Preferences… (upiratesobani) _ parametrebis momarTva.
8.2 marTlweris Semowmeba da koreqtireba
marTlweris Semowmeba da koreqtireba xdeba Tools → Spelling… brZanebiT an
Standard panelis Rilakze daWeriT. amisaTvis:
1. davawkapunoT im adgilas, saidanac gvsurs daviwyoT marTlweris
Semowmeba. Mathcad_i daiwyebs Semowmebas am adgilidan da gaagrZelebs
dokumentis bolomde, ris Semdeg SesaZlebelia procesis Sewyveta an
gagrZeleba dokumentis dasawyisidan;
2. mivceT Tools → Spelling brZaneba an davaWiroT Standard panelis
Rilaks.
Mathcad_i daiwyebs marTlweris Semowmebas, risTvisac iyenebs
inglisuri enis leqsikons, gamdidrebul maTematikuri terminologiiT da
momxmareblis personaluri leqsikoniT. Tu dokumentSi aRmoCndeba
Mathcad_isaTvis ucnobi sityva, gaixsneba Check Spelling (marTlweris
Semowmeba) dialoguri fanjara (nax.8.1), sadac Not Found: velSi davinaxavT
am sityvas da Change To: velSi savaraudo cvlilebebis CamonaTvals. Tu
programa ver gvTavazobs Secvlis rekomendacias, naCvenebi iqneba
mxolod misTvis ucnobi sityva;
116
nax.8.1. marTlweris Semowmebis dialoguri fanjara
3. Tu Secvlis rekomendaciebis CamonaTvali Seicavs sityvis swor variants,
movniSnoT is, Tu ara _ avkriboT is Change To: velSi. davaWiroT Change Rilaks. Suggest Rilaks viyenebT, Tu gvsurs Secvlis damatebiTi, magram
naklebi albaTobis variantebis daTvaliereba. Tu Mathcad_s ara aqvs
damatebiTi SeTavazebebi, Suggest Rilaki ar iqneba aqtiuri.
Tu sityvis Secvla ar gvsurs, viyenebT Ignore (ignorireba) Rilaks. am
SemTxvevaSi Tu Mathcad_s momavalSi es sityva kidev Sexvdeba, is ar
iqneba aRqmuli rogorc arasworad dawerili.
Add RilakiT sityva iqneba Setanili momxmareblis personalur
leqsikonSi.
SeiZleba agreTve movaxdinoT marTlweris Semowmeba teqstis gamoyofili
fragmentisaTvis.
aRvniSnoT, rom marTlweris Sesamowmeblad SesaZlebelia inglisuris
sasurveli dialeqtis miTiTeba. amisaTvis Tools → Preferences… brZanebiT SevdivarT
dialogSi, romlis Language CanarTSi moyvanilia xelmisawvdomi dialeqtebis
CamonaTvali.
8.3 animaciuri klipebis Seqmna da aRwarmoeba
Tools → Animation punqts gaaCnia ori qvebrZaneba: Record… (Cawera) da
Playback… (aRwarmoeba). animaciuri klipebis Sesaqmnelad Mathcad_i iyenebs Frame (kadri) CaSenebul
cvlads, romelic Rebulobs mTel mniSvnelobebs (winaswari SeTanxmebiT 0_dan
9_mde bijiT 1). SesaZlebelia ara mxolod grafikebis animacia, aramed yvelafris,
rac Frame cvladzea damokidebuli. Frame cvladi arsebiTad mimdinare kadris
nomers warmoadgens. kadrebis mimdevrobiTi aRwarmoeba gansazRvruli siCqariT
(winaswari SeTanxmebiT – 10 kadri 1 wuTSi) qmnis moZrav gamosaxulebas.
117
animaciuri klipis Sesaqmnelad:
1. SevqmnaT gamosaxuleba an gamosaxulebaTa jgufi, romelTa mniSvnelobebi
saboloo jamSi arian Frame cvladze damokidebuli;
2. mivceT Tools → Animation → Record… brZaneba. gamoCndeba Record Animation dialoguri fanjara (nax.8.2);
3. punqtiruli marTkuTxediT gamovyoT dokumentis is nawili (nawilebi),
romelTa animaciur klips vqmniT. Tu klipi iqmneba grafikisaTvis, gamovyoT
uSualod grafiki (wina gansazRvrebebis gareSe);
nax.8.2. grafikisaTvis klipis Seqmna
4. Record Animation dialoguri fanjris For FRAME ganyofilebis From: da To: cifrul velebSi ganvsazRvroT FRAME cvladis mniSvnelobebis qveda da
zeda sazRvrebi, xolo At: velSi – kadrebis aRwarmoebis siCqare; 5. davaWiroT Animate Rilaks. daiwyeba klipis Seqmnis procesi. dialoguri
fanjris SuaSi – daTvalierebis zonaSi – gamoCndeba dokumentis
gamoyofili nawilebis miniaturuli gamosaxuleba. daTvalierebis zonaSi
davinaxavT yovel axal Seqmnil kadrs warweriT zonis qveviT (mag., FRAME =5), romelic aCvenebs mimdinare kadris nomers.
118
aRvniSnoT, rom axali kadrebis gamoCenis siCqare ar aris damokidebuli
dialogis At: velSi miTiTebul cifrze, radgan Animation RilakiT xdeba
kadrebis Seqmna da ara aRwarmoeba;
6. Seqmnili animaciuri klipis Sesanaxad davaWiroT Save As… Rilaks.
gamoCndeba dialoguri fanjara, romelSic Sesatania klipis saxeli da
asarCevia saqaRalde, sadac is iqneba ganlagebuli.
klipi Seinaxeba gafarToebiT .avi (Audio_Video Interleaved) da misawvdomi iqneba Windows operaciuli sistemis garemos yvela programisaTvis.
animaciuri klipebi xSirad moiTxoven did mexsierebas, amitom maTi Senaxva
xdeba SekumSuli formiT. Record Animation dialoguri fanjris Options… Rilakze
daWeriT gamoiZaxeba dialogi, romelSic SesaZlebelia SekumSvis meTodis SerCeva.
aRvniSnoT, rom grafikebis animaciis Seqmnis dros umjobesia gamovrToT
grafikebis avtomaturi masStabirebis parametrebi da davayenoT Sesabamisi
parametrebi xeliT, radgan avtomaturi masStabirebisas grafikis zomebi xSirad
icvleba naxtomisebr FRAME cvladis diskretuli mniSvnelobebis Sesabamisad.
rogorc ki animaciuri klipis Seqmna damTavrdeba, gamoCndeba Play Animation (animaciis aRwarmoeba) fanjara, romelSic Cans klipis pirveli kadri (nax.8.3).
nax.8.3. animaciis aRwarmoebis fanjara
Seqmnili animaciuri klipis aRwarmoebisaTvis davawkapunoT fanjris
marcxena qveda kuTxis isarze.
dialogis meore Rilaki (isris marjvniv) warmoadgens aRwarmoebis marTvis
Rilaks. masze daWeriT gamoCndeba Semdegi meniu:
View (xedi) _ klipis fanjris zomis marTva. menius am punqts aqvs
qvepunqtebi: Half Size (fanjris zomis ganaxevreba), Normal Size (Cveulebrivi
zoma), Double Size (ormagi zoma); Speed (siCqare) – sasurveli siCqare dayendeba mcocis meSveobiT; Open… – avi–failebis gaxsnis dialogis gamotana; Close – mimdinare fanjris daxurva; Copy – buferul mexsierebaSi kopireba;
119
Configure... (konfiguraciis dayeneba) – dialoguri fanjris gamoZaxeba,
romelSic xdeba daTvalierebis reJimis dayeneba – mTel ekranze an
garkveuli zomis fanjaraSi; Command… (brZaneba) – marTva brZanebaTa striqonidan.
nebismieri arsebuli animaciuri klipis aRwarmoebisaTvis:
1. mivceT Tools → Animation → Playback… brZaneba. gamoCndeba Play Animation
dialogi, romelic jer SekumSulia, radgan ar aris gaxsnili avi_faili;
2. aRwarmoebis marTvis dialogSi meore Rilakis menius Open… punqtze
dawkapunebiT gavxsnaT Open File dialoguri fanjara, sadac avirCioT saWiro
avi_faili; 3. davaWiroT Play Animation dialogis pirvel Rilaks.
aRvniSnoT, rom Tu dokumentSi iyo damyarebuli hiperlinki avi_failTan an
Casmuli avi_failis iarliyi, iarliyze an hipermimarTvaze orjeradi dawkapunebiT
moxdeba animaciuri klipis aRwarmoeba.
8.4 samuSao furclis dacva
dokumentis dacvisaTvis avirCioT Tools → Protect Worksheet... brZaneba. gamova Protect Worksheet dialoguri fanjara (nax.8.4).
nax.8.4. Protect Worksheet dialogi
Protect Worksheet dialoguri fanjris Protection Level ganyofilebaSi arsebuli
gadamrTvelebidan avirCevT sasurvels:
File – failis sruli dacva. am dros SeuZlebelia failis sxva gafarToebiT
Senaxva;
Content _ arsebuli areebis, ubnebis, teqsturi velebis dacva. SesaZlebelia
axali monacemebis Seyvana da daculi areebis kopireba;
Editing – samuSao furclis dacva redaqtirebisagan. am dros SeuZlebelia
redaqtireba, kopireba da axali areebis Seqmna.
120
Password (optional): velSi avkriboT sasurveli paroli. Reenter password: velSi
gavimeoroT paroli da OK RilakiT davafiqsiroT Sesrulebuli moqmedebebi.
Tu gvsurs dokumentis dacvis moxsna, avirCioT Tools → Unprotect Worksheet... brZaneba. Tu dacva gvqonda paroliT, unda avkriboT Sesabamisi sityva, ris Semdeg
dokumentis dacva moixsneba.
8.5 gamoTvlebis reJimebi
winaswari SeTanxmebiT Mathcad_i muSaobs gamoTvlebis avtomatur reJimSi,
rac niSnavs, rom yvelanairi angariSi da gardaqmna sruldeba myisierad, xolo
nebismieri Secvla gamoiwvevs xelaxal gadaangariSebas. xelaxali gadaangariSeba
xdeba mxolod dokumentis xiluli nawilisaTvis, xolo momdevno maTematikuri
gamosaxulebebi dokumentis qveviT gadaadgilebisamebr gamoiTvleba manam mTeli
samuSao furceli ar ganaxldeba. rodesac angariSebis dasamTavreblad programas
dro sWirdeba, Tagvis maCvenebeli Seicvlis formas da furclis qveviT
Setyobinebis striqonSi gamoCndeba sityva “Wait” (daicade). avtomaturi reJimis CarTva_gaTiSva xdeba Tools → Calculate → Automatic
Calculation brZanebiT, romelic arsebiTad alams warmoadgens.
roca avtomaturi reJimi gamorTulia, Mathcad_i muSaobs xeliT gamoTvlebis
reJimSi (Manual Mode) . am dros gamoTvlebi ar sruldeba specialuri brZanebis
miRebamde da momxmarebels ar sWirdeba angariSebis damTavrebis lodini. Tu
xeliT gamoTvlebis reJimSi movaxdineT cvlilebebi, romelnic gamoiwveven
ganaxlebis aucileblobas, Setyobinebis striqonSi wavikiTxavT “Calc”. amiT
Mathcad_i gvaxsenebs, rom saWiroa ekranze gamosaxuli Sedegebis ganaxleba.
Tools → Calculate → Calculate Now brZanebiT (an F9 klaviSiT an Standard panelis
= RilakiT) xdeba gamoTvlebis ganaxleba, magram gadaangariSdeba mxolod
dokumentis xiluli nawili. dokumentis qveviT gadaadgilebiT Setyobinebis
striqonSi isev gamoCndeba “Calc” anu axali gamosaxulebebis gamosaTvlelad isev
saWiro gaxdeba Tools → Calculate → Calculate Now brZaneba. xeliT gamoTvlebis reJimSi sifrTxiliT unda visargebloT beWdvis
brZanebiT, radgan dokumentis nawili SeiZleba iyos ganaxlebuli, nawili ki – ara.
Tu gvsurs movaxdinoT mTeli dokumentis gadaangariSeba, unda visargebloT
Tools → Calculate → Calculate Worksheet (Ctrl + F9) brZanebiT.
gamoTvlebis Sesawyvetad viyenebT Esc klaviSs. gamoCndeba dialoguri
fanjara, sadac OK–ze daWeriT vadasturebT Sewyvetas. maTematikur
gamosaxulebaze davinaxavT saTanado Setyobinebas. gamoTvlebis gasagrZeleblad
davawkapunoT am gamosaxulebaze da davaWiroT F9 klaviSs an Standard panelis =
Rilaks.
121
8.6 calkeuli maTematikuri aris gaangariSebis
procesidan gamoricxva
gamoTvlebis dros SesaZlebelia calkeuli maTematikuri aris
gaangariSebis procesidan gamoricxva. amis gansaxorcieleblad arsebobs ramdenime
saSualeba:
davawkapunoT maTematikur areSi, Format → Properties… brZanebiT SevideT Properties dialogSi, romlis Calculation CanarTSi davayenoT Disable Evaluation alami (ix. 7.7);
davawkapunoT maTematikur areSi da mivceT Tools → Disable Evaluation brZaneba, romelic arsebiTad alams warmoadgens;
maTematikuri aris konteqsturi meniudan avirCioT Disable Evaluation punqti.
8.7 gamoTvlebis optimizacia
simboluri da ariTmetikuli gamoTvlebi Mathcad_Si erTmaneTisagan
damoukideblad sruldeba sxvadasxva procesorebis mier. imisaTvis, rom am orma
procesorma erTianad miiRon monawileoba gamoTvlebis procesSi, saWiroa
movaxdinoT gamoTvlebis optimizacia. optimizacia mdgomareobs imaSi, rom jer
simboluri procesori axdens maTematikuri gamosaxulebis gamartivebas, xolo
Semdeg iwyeba miRebuli gamartivebuli gamosaxulebis ricxviTi gamoTvla.
Tools → Optimize brZanebas aqvs sami qvebrZaneba:
Equation _ maTematikuri gamosaxulebis optimizacia;
Worksheet _ samuSao furclis optimizacia;
Show optimization _ optimizaciis Sedegad miRebuli gamartivebuli
gamosaxulebis Cveneba. nax.8.5_ze moyvanilia gamoTvlebis optimizaciis magaliTi.
SeviyvanoT monacemebi. davawkapunoT gamosaxulebaze da mivceT Tools → Optimize → Equation brZaneba an am gamosaxulebis konteqsturi meniudan avirCioT
Optimize punqti. Tu Mathcad_i “moZebnis” gamosaxulebis gamartivebul formas, mis
marjvniv gamoCndeba wiTeli varskvlavi (rogorc naCvenebia nax.8.5_ze moyvanil
magaliTSi), sawyisi gamosaxuleba Seicvleba gamartivebuliT (ara vizualurad,
aramed programis “SigniT”) da gamoiTvleba gamartivebuli gamosaxuleba.
Tu gvsurs gamartivebuli gamosaxulebis daTvaliereba, davawkapunoT masze
Tagvis marjvena RilakiT da avirCioT Show Optimization punqti an davawkapunoT
gamosaxulebaze da mivceT Tools → Optimize → Show Optimization brZaneba. gamoCndeba Optimized Result fanjara, sadac iqneba Cawerili gamartivebuli gamosaxuleba.
swored am gamartivebuli gamosaxulebis gamoTvliT miiReba ricxviTi Sedegi. ra
Tqma unda, igive Sedegs miviRebT optimizaciis gareSec, magram rTuli
122
gamosaxulebebis SemTxvevaSi optimizacia sagrZnoblad amcirebs gamoTvlebis
xangrZlivobas.
nax.8.5. gamoTvlebis optimizaciis magaliTi
Tu Mathcad_ma ver SeZlo sawyisi gamosaxulebis gamartiveba, mis marjvniv
gamoCndeba lurji varskvlavi.
Tools → Optimize → Worksheet brZanebiT, romelic arsebiTad alams
warmoadgens, xdeba optimizaciis reJimis dayeneba_moxsna mTeli dokumentisaTvis.
Tu samuSao furclis optimizaciis reJimi dayenebulia, calkeuli gamosaxuleba
SeiZleba gamovricxoT optimizaciis procesidan konteqsturi meniudan Optimize punqtis SerCeviT.
8.8 Secdomis wyaros gamovlineba
Tu Mathcad_i ver agrZelebs gamoTvlebs raRaca Secdomis gamo, is wiTlad
gaaferadebs Sesabamis adgils, xolo gamosaxulebaze dawkapunebiT gamoitaneba
Setyobineba Secdomis tipis mokle aRweriT (nax.8.6).
123
nax.8.6. Secdomis wyaros gamovlineba
rogorc vxedavT magaliTidan, Secdoma gamoaSkaravda meoTxe
gamosaxulebaSi, magram is warmoiSva g(x) funqciaSi, sadac moxda 0_ze gayofa. momxmarebels SeuZlia TviTon gamoavlinos Secdomis warmoSobis wyaro an
miandos es procedura Mathcad_s. amisaTvis: 1. davawkapunoT gamosaxulebaze, romelSic gamovlinda Secdoma, da mivceT
Tools → Trace Error brZaneba. gamoCndeba Trace Error fanjara (nax.8.7);
nax.8.7. Trace Error fanjara
2. Trace Error fanjaraSi aris 4 Rilaki, romelTa meSveobiT xdeba SecdomasTan
dakavSirebuli erTi gamosaxulebidan meoreze gadaadgileba. es Rilakebia:
|<<First (pirveli); <Previous (wina); Next> (momdevno); Last>>| (bolo). |<<First
124
Rilakis gamoyenebiT xdeba im gamosaxulebaSi gadasvla, romelSic
warmoiSva Secdoma.
8.9 samuSao furclis ofciebi
Tools → Worksheet Options… brZanebiT gaixsneba Worksheet Options dialoguri
fanjara (nax.8.8) Semdegi CanarTebiT:
Built-In Variables _ CaSenebuli cvladebi;
Calculation _ gamoTvla;
Display _ displei;
Unit System _ erTeulTa sistema;
Dimensions _ ganzomilebebi.
nax.8.8. Worksheet Options dialoguri fanjara
Built-In Variables CanarTSi xdeba sistemuri cvladebis: ORIGIN (veqtorebis da matricebis sawyisi indeqsi, winaswari SeTanxmebiT udris 0); Convergence Tolerance (TOL) (ricxobrivi gamoTvlebis cdomileba, winaswari SeTanxmebiT udris 0.001);
Constraint Tolerance (CTOL) (SezRudvebze daSveba, winaswari SeTanxmebiT udris 0.001)
da sxv. _ mniSvnelobebis Secvla, ris Semdeg rekomendirebulia mivceT Tools → Calculate → Worksheet brZaneba raTa davrwmundeT, rom dokumentis yvela
maTematikuri gamosaxuleba gamoTvlilia CaSenebuli cvladebis axali
mniSvnelobebisaTvis.
Calculation CanarTSi SeiZleba davayenoT ori alami:
125
Recalculate automatically – avtomaturi gadaangariSeba; Optimize expression before calculating – optimizaciis reJimis dayeneba.
Tools → Worksheet Options → Display CanarTSi SesaZlebelia zogi
operatorisaTvis sxva misi aRmniSvneli simbolos daweseba. es operatorebia:
lokaluri da globaluri miniWeba, muqi toloba, gamravleba da gayofa. am
operatorebis simboloebis Secvla calkeuli maTematikuri gamosaxulebisaTvis
SesaZlebelia Sesabamisi simbolos konteqsturi meniudan.
Unit System CanarTSi xdeba erTeulTa sistemis SerCeva ganzomilebis mqone
sidideebisaTvis: SI, MKS, CGS, US customary (aSS_s sistema), None. winaswari
SeTanxmebiT Mathcad_i iyenebs SI sistemas. Dimensions CanarTSi Display Dimensions almiT xdeba masis (Mass), sigrZis
(Length), drois (Time), temperaturis (Temperature), ganaTebulobis (Luminosity), denis (Current) da nivTierebis raodenobis (Substance) ganzomilebebis Cvenebis reJimis
dayeneba_moxsna.
8.10 parametrebis momarTva
Tools → Preferences… brZanebiT xdeba Preferences dialoguri fanjris
gamoZaxeba, romelsac aqvs oTxi CanarTi: General, HTML Options, Script Security da Language (nax.8.9).
nax.8.9. Preferences dialoguri fanjara
126
General CanarTis ganyofilebebia:
o Startup Options (sastarto ofciebi), sadac SeiZleba davayenoT alami
Show Mathcad tips at startup _ programis gaSvebisas sasargeblo rCevebis
Cveneba;
o Keyboard Options (klaviaturis ofciebi) 2 almiT: Standard Windows shortcut keys _ standartuli swrafmoqmedebis klaviSebis gamoyeneba da
Context_sensitive equal signs _ konteqstis mimarT mgrZnobiare
Semoklebebis gamoyeneba;
o Default Worksheet Location (winaswari SeTanxmebiT dokumentis Senaxvis
adgili), sadac Browse… RilakiT SesaZlebelia arsebuli Senaxvis
adgilis Secvla;
o Recently Used Files (bolos gamoyenebuli failebi), sadac misaTiTebelia
bolos gamoyenebuli failebis raodenoba, romlebsac vnaxavT File menius CamonaTvalSi;
o Undo History (istoriis gauqmeba), sadac Maximum number of undoable actions per document: velSi xdeba dokumentSi gauqmebul moqmedebaTa
maqsimaluri ricxvis miTiTeba;
HTML Options CanarTSi xdeba Mathcad_is dokumentis .html gafarToebis mqone
failebis ofciebis SerCeva; Script Security CanarTSi SesaZlebelia Script_obieqtebis anu momxmareblis mier
Casmuli komponentebis dacvis ofciis SerCeva; Language CanarTSi xdeba marTlweris leqsikonis dialeqtis SerCeva.
127
Tavi IX mTavari menius Window (fanjara) punqti
9.1 mTavari menius Window punqtis Semadgenloba
rogorc yvela programas, romelic muSaobs Windows operaciuli sistemis
garemoSi, Mathcad_sac gaaCnia momxmareblisTvis moxerxebuli mravalfanjriani
interfeisi.
Mathcad_Si SesaZlebelia vimuSaoT erTdroulad ramdenime dokumentTan,
romlebic programis CatvirTvis Semdeg iyvnen gamoyenebulni. maT Soris erT_erTi
aqtiuria. danarCenebis gaaqtiureba nebismier momentSi SesaZlebelia.
fanjrebTan muSaoba xdeba mTavari menius Window punqtis meSveobiT,
romelic Sedgeba Semdegi qvepunqtebisagan:
Cascade – dokumentis fanjrebis kaskaduri ganlageba; Tile Horizontal _ dokumentis fanjrebis horizontaluri ganlageba; Tile Vertical _ dokumentis fanjrebis vertikaluri ganlageba.
am qvepunqtebis garda, Window menius qveda nawilSi moyvanilia programis
CatvirTvis Semdeg gamoyenebuli dokumentebis sia. SesaZlebelia siis nebismieri
dokumentis gaaqtiureba. Window punqtis qvepunqtebis gamoZaxeba xdeba agreTve klaviaturis Alt + W
klaviSebis kombinaciiT.
9.2 fanjrebis kaskaduri ganlageba
(Cascade)
Window → Cascade brZaneba dokumentebis fanjrebs kaskadurad ganalagebs.
kaskaduri ganlagebisas fanjrebi ganTavsdebian Tanmimdevrulad, erTimeoris
nawilobrivi gadafarviT. sxva fanjrebze zemoT ganlagebuli fanjara Cans
mTlianad da aqtiuria. yvela dokumentis saTauris striqoni xilulia (nax.9.1).
aseT mdgomareobaSi SesaZlebelia fanjrebis minimizacia, zomebis Secvla da
daxurva saTauris striqonis marjvena kideSi arsebuli Sesabamisi Rilakebis
gamoyenebiT.
kaskaduri ganlageba moxerxebulia bevr fanjarasTan erTdrouli muSaobis
dros maTi gadarTvisaTvis. GgadarTva da sxva fanjris gaaqtiureba xdeba
saTauris striqonze dawkapunebiT.
128
nax.9.1. fanjrebis kaskaduri ganlageba
9.3 fanjrebis horizontaluri da vertikaluri ganlageba
(Tile Horizontal, Tile Vertical)
Window → Tile Horizontal brZaneba dokumentebis fanjrebs horizontalurad
ganalagebs (nax.9.2), xolo Window → Tile Vertical brZaneba dokumentebis fanjrebs
ganalagebs vertikalurad (nax.9.3), amasTan rogorc horizontaluri, ise
vertikaluri ganlagebis dros yvela fanjris zoma erTi da igive iqneba.
rac ufro metia fanjrebis raodenoba ekranze, miT ufro mcirea maTi zoma
da Sesabamisad miT ufro mcirea fanjrebSi moTavsebuli dokumentebis xiluli
nawili. amitom am brZanebebis gamoyeneba mizanSewonilia ori_sami fanjris
SemTxvevaSi.
fanjrebis horizontaluri da vertikaluri ganlagebisas moxerxebulia
erTi Ffanjridan meoreSi obieqtebis kopireba_gadatana rogorc Edit → Copy, Edit → Cut, Edit → Paste brZanebebiT (an konteqsturi menius igive punqtebiT an Standard
129
instrumentTa panelis Sesabamisi RilakebiT), aseve Drag and Drop teqnikiT Tagvis
meSveobiT.
Tu gvaqvs fanjrebis didi raodenoba, Mathcad_i uars ityvis damatebiTi
dokumentebis gaxsnaze da gamoitans sainformacio Setyobinebas amis Taobaze.
muSaobis gasagrZeleblad saWiroa nawili fanjrebis daxurva Sesabamisi
fanjrebis saTauris striqonze mdebare daxurvis RilakiT an saTauris striqonis
konteqsturi menius Close brZanebiT.
nax.9.2. fanjrebis horizontaluri ganlageba
9.4 dokumentebis fanjrebis marTva
garda 9.1_Si moyvanili mTavari menius Window punqtis qvebrZanebebisa,
dokumentebis fanjrebTan muSaoba SesaZlebelia sxva gziTac.
rogorc ukve iTqva, programis CatvirTvis Semdeg momxmareblis mier yvela
gamoyenebuli dokumenti dafiqsirdeba Sesabamisi saTauris saxiT mTavari menius
130
nax.9.3. fanjrebis vertikaluri ganlageba
Window punqtSi, saidanac advilad SesaZlebelia sasurvel momentSi romelime
maTganis gaaqtiureba. aqtiuri dokumentis saxels CarTuli aqvs alami. aqtiuri
dokumentis fanjaraze SesaZlebelia vimoqmedoT menius striqonis marjvena kideSi
arsebuli RilakebiT (minimizaciis, fanjris zomis Secvlis da fanjris daxurvis).
aqtiuri dokumentis daxurva SesaZlebelia agreTve File → Close brZanebiT.
131
Tavi X sainformacio resursebi. mTavari
menius Help punqti
10.1 mTavari menius Help (daxmareba) punqtis Semadgenloba
mTavari menius Help punqti gvexmareba Mathcad_is yvela SesaZleblobis
gamoyenebaSi. is Sedgeba Semdegi qvepunqtebisagan:
Mathcad Help F1 _ sacnobaro sistemis gamoZaxeba; What’s This? (ra aris es?) Shift +F1 – daxmareba miTiTebuli Temis
Sesaxeb;
Developer’s Reference – ganmviTareblebTan mimarTva;
Author’s Reference – avtorebTan mimarTva;
Tutorials _ Mathcad_Tan muSaobis TviTmaswavlebeli;
QuickSheets _ Mathcad_is gamoyenebis magaliTebi;
Reference Tables _ maTematikuri formulebis da cxrilebis sruli
cnobari;
E_books _ eleqtronuli wignebi;
User Forum – momxmarebelTa forumi;
Mathcad.com – Web_misamarTze gadasvla;
Mathcad Update – Mathcad_is ganaxleba;
About Mathcad... – mokle informacia Mathcad_is Sesaxeb. aqve aRvniSnoT, rom menius am punqtebTan muSaoba moiTxovs inglisuri enis
sabazo codnas.
10.2 Mathcad_is sacnobaro sistema
sacnobaro sistema warmoadgens did monacemTa bazas, romelic moculobiT
aRemateba eleqtronul wigns. sacnobaro sistemis da eleqtronuli wignebis
daniSnuleba erTmaneTisagan gansxvavebulia. eleqtronuli wigni Mathcad_Si warmoadgens Tematikurad gaerTianebuli dokumentebis erTobliobas, romlebic
exeba sistemis gamoyenebis sxvadasxva sferos da dakavSirebuli arian erTmaneTTan
hiperlinkebiT.
sacnobaro sistema Seicavs sistemasTan muSaobis yvela mniSvnelovani
sakiTxis srul da detalur informacias.
sacnobaro sistemis gamoZaxeba SesaZlebelia:
menius Help → Mathcad Help brZanebiT;
klaviaturidan F1 funqcionaluri klaviSiT;
132
Standard instrumentTa panelis RilakiT.
samive SesaZleblobis gamoyenebiT gamodis daxmarebis dialoguri fanjara
(nax.10.1), romelic Sedgeba sami CanarTisagan: Contents (Semadgenloba), Index (sagnobrivi saZiebeli) da Search (Zieba):
nax.10.1. Mathcad Help dialoguri fanjara
Contents CanarTi warmodgenilia wignebis katalogis saxiT. yovel wigns
gaaCnia Tavisi dasaxeleba da is Tavis mxriv Sedgeba qvesaTaurebisagan. mag.,
Tu gvainteresebs Mathcad_Tan muSaobis dawyeba, avirCioT Sesabamisi wigni
(Getting Started), davawkapunoT mis marcxniv arsebul Rilakze da SevarCioT
sasurveli qvesaTauri (nax.10.2). fanjris marjvena areSi ganTavsdeba arCeuli
qvesaTauris Temis aRwera; Index CanarTSi moyvanilia terminebis da funqciebis CamonaTvali.
informaciis mopoveba xdeba sagnobrivi miTiTebiT. Type in the keyword to find: teqstur velSi Caiwereba mosaZebni Temis dasaxeleba an dasaxelebis nawili.
sasurvel Temaze ormagi wkapuniT an misi moniSvniT da Display Rilakze
daWeriT fanjris marjvena areSi gamoitaneba arCeuli Temis aRwera; Search CanarTSi Type in the keyword to find: teqstur velSi mosaZebn
informaciasTan dakavSirebuli sityvis SetaniT gamoitaneba yvela Tavebi,
sadac naxsenebia miTiTebuli sityva. aseTi tipis Zieba gvaZlevs ufro
farTo saSualebebs mivagnoT sasurvel Temas.
133
nax.10.2. Mathcad Help dialogi arCeuli qvesaTauris Temis ganxilviT
mTavari menius Help → What’s This? brZanebis gamoyenebisas kursors eZleva
kiTxvis niSnis simbolos forma, ris Semdeg SeiZleba menius brZanebebidan an
instrumentTa panelidan avirCioT sasurveli Tema da davawkapunoT masze. miviRebT
daxmarebas am Temis Sesaxeb. Help → What’s This? brZaneba warmoadgens informaciis mopovebis martiv da moxerxebul formas.
mTavari menius Help → Developer’s Reference da Help → Autor’s Reference brZanebebiT SesaZlebelia eleqtronul biblioTekasTan dinamiuri kavSiris
damyareba, sxva maTematikur sistemebTan mimarTva, gamoqveynebuli eleqtronuli
publikaciebis avtorebTan dakavSireba da a.S.
10.3 sainformacio resursebis gamoyeneba (Resource Center)
sainformacio resurs_centri warmoadgens mZlavr monacemTa bazas, romelic
aerTianebs eleqtronul wignebs, sistemis Seswavlis sawyis sakiTxebs, swraf
magaliTebs, sistemis SemqmnelTa Web_biblioTekasTan kavSirs da a.S.
menius Help → Tutorials (Help → QuickSheets, Help → Reference Tables) brZanebiT
gamoiZaxeba Mathcad_is resursebis fanjara. Home Rilakze daWeriT gamoitaneba
resurs_centrSi Semavali Tematikis CamonaTvali (nax.10.3), romelTa gaaqtiureba
SesaZlebelia maTze dawkapunebiT.
134
nax.10.3. resurs_centris fanjara
resurs_centris gamoZaxebisTanave aqtiurdeba Resources instrumentTa
paneli, sadac siis saxiT warmodgenilia yvela masSi Semavali Tematika (nax.10.4).
nax.10.4. Resources instrumentTa paneli
resurs_centris TematikebTan muSaobaSi gvexmareba Mathcad_is resursebis
fanjris instrumentTa paneli, romelSic Sedis Semdegi Rilakebi:
_ sawyis furcelze dabruneba;
_ Web_misamarTze gadasvlis instrumentTa panelis gaaqtiureba;
135
_ aqtiuri dokumentidan erTi nabijiT ukan dabruneba (Back);
_ Back moqmedebis uaryofa (Forward);
_ aqtiuri Tematikidan wina Tematikaze gadasvla;
_ aqtiuri Tematikidan momdevno Tematikaze gadasvla;
_ istoriis anu momxmareblis mier Sesrulebuli yvela moqmedebis
Cveneba;
_ Zebnis fanjris gamoZaxeba, sadac misaTiTebelia saZebni Temis
dasaxeleba;
_ moniSnuli obieqtis kopireba buferSi;
_ moniSnuli obieqtis Senaxva;
_ aqtiuri dokumentis dabeWdva.
resurs_centris Tematikebia:
Tutorials – aq damxmare eleqtronul saxelmZRvaneloSi aRwerilia Mathcad_i da ganxilulia sistemis axali versiis siaxleebi;
Quicksheets – aq moyvanilia yvelaze gavrcelebuli sxvadasxva saxis
sainJinro amocanebi, sadac Tavmoyrilia rogorc martivi, aseve rTuli
magaliTebi, romlebsac praqtikulad iyeneben maTematikur da
samecniero_teqnikur gamoTvlebSi, miTiTebani statistikuri gamoTvlebis
Casatareblad, programebis magaliTebi, miTiTebebi statistikuri analizisa
da monacemTa damuSavebis Casatareblad da a.S.;
Reference Tables – aq Tavmoyrilia yvela fundamenturi teqnikuri mecnierebis
cxrilebi, kanonebi, Teoremebi, mag., mendeleevis periodulobis sistema,
geometriuli sxeulebis moculobis, farTobisa da perimetris
gamosaTvleli formulebi, yvela metalis kuTri winaRoba da a.S.;
Image Processing – videogamosaxulebis Seqmna da damuSaveba, raSic
igulisxmeba Mathcad_Si matricebis saxiT warmodgenili ricxviTi masivebis
grafikul gamosaxulebad warmodgena, videogamosaxulebis warmodena
ricxviTi masivebis saxiT, am procesebTan dakavSirebul funqciaTa aRwera
da a.S.; Signal Processing – aq moyvanilia yvelaze gavrcelebul signalTa
damuSavebasTan dakavSirebuli informacia, aRwerilia Sesabamisi funqciebi,
maTi gamoyenebis semantika da a.S.; Wavelets Extension Pack – aq Tavmoyrilia veivletis analizis (signalebis
modelirebis sinusoidebis kombinaciebiT) funqciebis aRwera da magaliTebi.
sainformacio resurs_centrSi arsebuli nebismieri magaliTis Casma
momxmareblis samuSao furcelSi martivad SesaZlebelia.
136
10.4 daxmarebis sxva saSualebebi
mTavari menius Help → User Forum brZanebiT SesaZlebelia internetis
gamoyenebiT daregistrireba rogorc Mathcad_is momxmarebeli da sxva
momxmareblebTan forumSi CarTva, sadac xdeba azrebis mimocvla, gamocdilebis
gaziareba da a.S. (nax.10.5).
nax.10.5. momxmarebelTa forumSi Sesvla
Help → Mathcad.com brZanebiT xdeba Mathcad_is produqtis Semqmneli firmis
Web_misamarTze gadasvla da siaxleebis gacnoba, xolo Help → Mathcad Update brZanebiT _ Mathcad_is ganaxleba.
menius Help → About Mathcad... brZanebiT SesaZlebelia momxmareblis
kompiuterze dayenebuli Mathcad_is versiis Sesaxeb informaciis moZieba.
137
Tavi XI funqciebi Mathcad_Si
11.1 momxmareblis mier funqciebis Seqmna
Mathcad_s gaaCnia fundamentur da teqnikur mecnierebebSi arsebuli
maTematikuri funqciebis farTo speqtri. maTi im saxiT gamoyeneba, rogoricaa
Cadebuli sistemaSi Tavisi sintaqsiTa da semantikiT, amartivebs dasaxuli
amocanis gadaWras. funqciis mniSvnelobis gamosaTvlelad Insert → Function… brZanebiT CavsvaT SerCeuli funqciis Sabloni, markerebis adgilas SevitanoT
funqciis argumentebis mniSvnelobebi da gamoviyenoT tolobis niSani an avkriboT
funqciis saxeli, mrgval frCxilebSi mivuTiToT mZimeebiT erTimeorisagan
gamoyofili argumentebis konkretuli mniSvnelobebi da gamoviyenoT tolobis
niSani. saWiroebis SemTxvevaSi momxmarebels SeuZlia Seqmnas sakuTari funqciebic.
funqciis Seqmnisas momxmarebelma unda daicvas moqmedebaTa Semdegi
Tanmimdevroba:
1. akribos funqciis saxeli;
2. mrgval frCxilebSi Casvas funqciis argumenti an argumentebi, romlebic
erTimeorisagan mZimiT gamoiyofa;
3. gamoiyenos klaviaturis : simbolo an Calculator instrumentTa panelis
miniWebis niSani;
4. Seiyvanos formula, romelic gansazRvravs funqcias.
momxmareblis mier Seqmnili funqciisa da CaSenebuli funqciis
SedarebisaTvis ganvixiloT puasonis ganawileba – SevqmnaT sakuTari funqcia da
gamoviyenoT Mathcad_Si arsebuli puasonis ganawilebis funqcia (nax.11.1).
11.2 CaSenebuli funqciebis mimoxilva
Mathcad_Si CaSenebuli funqciebi dayofilia kategoriebad: beselis
funqciebi, kompleqsuri ricxvebis funqciebi, logariTmuli da eqsponencialuri
funqciebi, trigonometriuli funqciebi, SemTxveviTi ricxvebis Ffunqciebi,
finansuri funqciebi, interpolaciis da eqstrapolaciis funqciebi da a.S.
aRvweroT ramdenime funqcia Tematikis mixedviT.
matriculi da veqtoruli funqciebi
arsebobs matricebTan muSaobisaTvis gankuTvnili Semdegi CaSenebuli
funqciebi:
augment(M1,M2,...) _ erT matricaSi aerTianebs M1,M2,... matricebs, romelTac
striqonTa erTnairi raodenoba gaaCniaT;
138
nax.11.1. momxmareblis mier Seqmnili puasonis ganawilebis amsaxveli funqciisa da
Mathcad_Si arsebuli puasonis ganawilebis funqciis Sedareba
identity(n) _ qmnis kvadratul erTeulovan n X n zomis matricas; stack(M1,M2,...) _ erT matricaSi aerTianebs M1,M2,... matricebs, romelTac
svetebis erTnairi raodenoba gaaCniaT, amasTan M2 matricis
elementebi M1_is qveS iqnebian ganlagebuli, M3 matricis _
M2_is qveS da a.S.; submatrix(A,ir,jr,ic,jc) _ gamoyofs sawyisi matricidan qvematricas, romlis striqonebi
Sedgeba sawyisi matricis ir_dan jr_mde striqonebis
elementebisagan, xolo svetebi – ic_dan jc_mde svetebis
elementebisagan;
diag(V) _ qmnis matricas, romlis mTavari diagonalis elementebi V veqtoris elementebia;
matrix(m,n,f) _ qmnis matricas, romlis (i, j)_uri elementi udris f(i,j)_s,
sadac i = 0,1..m da j = 0,1..n; length(V) _ gamoTvlis veqtoris sigrZes.
139
kompleqsuri ricxvebis funqciebi
Re(z) _ gvaZlevs kompleqsuri ricxvis namdvil nawils. z SeiZleba
iyos rogorc skalari, ise kompleqsuri ricxvebiT Sedgenili
veqtori an matrica;
lm(z) _ gvaZlevs kompleqsuri ricxvis warmosaxviT nawils. z SeiZleba
iyos rogorc skalari, ise kompleqsuri ricxvebiT Sedgenili
veqtori an matrica;
arg(z) _ gvaZlevs kompleqsuri ricxvis X RerZTan daxris kuTxis
mniSvnelobas (radianebSi).
interpolaciis da eqstrapolaciis funqciebi
samecniero_teqnikuri gamoTvlebis Catarebisas xSirad warmoiqmneba
interpolaciis (Caketili intervalis nebismier wertilSi fenqciis mniSvnelobebis
gansazRvra am funqciis mocemuli diskretuli mniSvnelobebis mixedviT, rac
grafikulad niSnavs funqciis warmodgenas sakvanZo (sayrdeni) wertilebis
SeerTebiT ama Tu im saxis wirebis gamoyenebiT) da eqstrapolaciis (funqciis
mniSvnelobebis gansazRvra Caketili intervalis gareT) Catarebis aucilebloba.
interpolaciis amocana amoixsneba mocemul monacemTa aproqsimaciiT martivi
funqciiT Secvlis safuZvelze, amasTan miRebuli funqcia zustad unda gadiodes
sakvanZo wertilebSi. Mathcad sistemaSi SesaZlebelia ori saxis interpolacia:
wrfivi da splainuri.
wrfivi interpolacia grafikulad niSnavs sakvanZo wertilebis SeerTebas
wrfis monakveTebiT, funqciis mniSvnelobebis gamoTvla xdeba wrfivi
damokidebulebis safuZvelze.
linterp(VX, VY, x) _ wrfivi interpolacia mocemuli sakvanZo wertilebis VX da
VY veqtorTa safuZvelze; gamoiTvleba funqciis mniSvneloba
miTiTebul x wertilSi.
splainuri interpolaciis dros wertilebis SeerTeba xdeba garkveuli
xarisxis mravalwevrebis gamoyenebiT, amasTan polinomis koeficientebi, rogorc
wesi, gamoiTvleba ise, rom miRebuli funqcia splainebis SeerTebis wertilebSic
iyos uwyveti. splainuri interpolacia Mathcad_Si 2 etapad tardeba: jer
cspline(VX,VY), pspline(VX,VY) an lspline(VX,VY) funqciebis meSveobiT gamoiTvleba
kuburi splainis koeficientebis VS veqtori, xolo Semdeg interp (VS, VX, VY, x) meSveobiT gamoiTvleba funqciis mniSvneloba mocemul wertilSi.
interp (VS,VX,VY,x) _ gamoTvlis funqciis interpolirebul mniSvnelobas x wertilSi, romelic miiReba kuburi splainebis meSveobiT VX, VY veqtorebis mniSvnelobebis safuZvelze.
cspline(VX,VY) _ gamoTvlis VS kuburi splainis koeficientebis veqtors.
gamoTvlebisas gaTvaliswinebulia mrudis sayrden wertilebTan
miaxloebisas kuburi damokidebuleba.
140
pspline(VX,VY) _ gamoTvlis VS kuburi splainis koeficientebis veqtors.
gamoTvlebisas gaTvaliswinebulia mrudis sayrden wertilebTan
miaxloebisas paraboluri damokidebuleba.
lspline(VX,VY) _ gamoTvlis VS kuburi splainis koeficientebis veqtors.
gamoTvlebisas gaTvaliswinebulia mrudis sayrden wertilebTan
miaxloebisas wrfivi damokidebuleba.
predict(V,k,n) _ axdens eqstrapolacias, V _ monacemTa veqtori, k _ regresiis
polinomis xarisxi, n _ wertilTa raodenoba.
statistikuri funqciebi
Mathcad sistemis meSveobiT SesaZlebelia statistikuri gamoTvlebis
warmoeba. statistikuri funqciebia:
corr(VX,VY) _ gamoTvlis VX da VY erTnairganzomilebiani masivebis elementebis
korelaciis koeficients;
cvar(VX,VY) _ gamoTvlis VX da VY erTnairganzomilebiani masivebis elementebis
kovariaciis koeficients;
mean(A,B,C,...) _ gamoTvlis A,B,C,... elementebis saSualo ariTmetikul
mniSvnelobas, sadac A,B,C,... masivebia an skalarebi;
var(A,B,C,...) _ gamoTvlis A,B,C,... elementebis dispersias (variacias), sadac A,B,C,... masivebia an skalarebi;
stdev(A,B,C,...) _ gamoTvlis A,B,C,… elementebis standartul gadaxras, sadac
A,B,C,... masivebia an skalarebi;
hist(int, V) _ gamoTvlis V monacemebis int intervalebSi moxvedris sixSiris
veqtors. am funqcias iyeneben histogramebis asagebad;
cnorm(x) _ komuliatiuri normaluri funqcia (Sedis Probability Distribution kategoriaSi);
erf(x) _ cdomilebis funqcia anu albaTobis integrali (Sedis Special kategoriaSi);
erfc(x) _ cdomilebaTa funqcia kompleqsuri argumentisaTvis (Sedis Special kategoriaSi);
rnd(x) _ SemTxveviTi ricxvebis generaciis funqcia (Sedis Random Numbers kategoriaSi).
nax.11.2_ze moyvanilia statistikuri funqciebis (rnd, mean, var, min, max, stdev, hist) gamoyenebis magaliTebi.
SemTxveviTi (stoqastikuri) ricxvebis funqciebi
SemTxveviT (stoqastikur) ricxvebTan muSaobisaTvis gamosayenebeli
funqciebi iyofa oTx klasad:
Tu funqciis saxeli “d“–Ti iwyeba, miiReba ganawilebis albaTobis
simkvrivis mniSvneloba;
141
nax.11.2. statistikuri funqciebis (rnd, mean, var, min, max, stdev, hist) gamoyenebis magaliTebi
Tu funqciis saxeli “p“–Ti iwyeba, miiReba albaTobis ganawileba anu imis
albaToba, rom SemTxveviTi ricxvis mniSvneloba iqneba konkretul
miTiTebul mniSvnelobaze naklebi an toli;
Tu funqciis saxeli “q“–Ti iwyeba, miiReba albaTobis ganawilebis Sebruneba
anu mocemuli albaTobis mixedviT gamoiTvleba ricxvis iseTi mniSvneloba,
romlis albaToba albaTobis miTiTebul konkretul mniSvnelobaze tolia
an naklebi;
Tu funqciis saxeli “r“–iT iwyeba, Seiqmneba veqtorebi garkveuli
kanonzomierebiT ganawilebuli elementebiT.
qvemoT moyvanilia ganawilebis albaTobis simkvrivis gamoTvlis funqciebi,
romelTa saxelebi “d“ –Ti iwyeba (“p“, “q“ da “r“–iT dawyebuli Sesabamisi funqciebi
moyvanili ar aris):
dbeta(x, s1, s2) _ β ganawileba (formebis parametrebi s1>0, s2>0 da 0< x<1);
dbinom(k,n,p) _ binomialuri ganawileba (gamoiTvleba P(x=k) albaTobis
mniSvneloba, sadac n da k mTeli ricxvebia, 0≤ k≤ n , 0≤ p≤ 1); dcauchy(x,l,s) _ koSis ganawileba (l – daSlis parametri, s>0 – masStabis parametri);
142
dchisq(x, d) _ x_kvadrat ganawileba (x>0, Tavisuflebis xarisxi d>0);
dexp(x,r) _ eqsponencialuri ganawileba (r>0, x>0); dF(x,d1,d2) _ fiSeris ganawileba (Tavisuflebis xarisxebi d1>0, d2>0 da x>0);
dgamma(x,s) _ gama_ganawileba (formis parametri s>0, x≥0);
dgeom(k,p) _ geometriuli ganawileba (calkeuli cdis Sedegebis warmatebis
albaToba, 0<p≤1, k _ mTeli arauaryofiTi ricxvi);
dlnorm(x,μ,σ) _ lognormaluri ganawileba (μ _ saSualo mniSvnelobis naturaluri
logariTmi, σ>0 , sadac σ _ saSualo kvadratuli gadaxris
naturaluri logariTmi, x>0);
dlogis(x,l,s) _ logistikuri ganawileba (l – daSlis parametri, s>0 – masStabis
parametri); dnbinom(k,n,p) _ uaryofiTi binomialuri ganawileba (n da k – mTeli dadebiTi
ricxvebi, 0≤p≤1); dnorm(x,μ,σ) _ normaluri ganawileba (μ –saSualo mniSvneloba, σ>0 _ saSualo
kvadratuli gadaxra);
dpois(k,λ) _ puasonis ganawileba (λ>0, k – mTeli dadebiTi ricxvi);
dt(x,d) _ stiudentis ganawileba (d>0 – Tavisuflebis xarisxis maCvenebeli, x _ namdvili ricxvi);
dunif(x,a,b) _ Tanabari ganawileba (a da b – intervalis zRvruli wertilebi,
amasTan a<b da a≤x≤b); dweibull(x,s) _ veibulis ganawileba (s>0 – formis parametri, x>0).
monacemTa gagluvebis funqciebi
eqsperimentTa monacemebi umetesad Seicaven SemTxveviT cdomilebebs. amitom
xSirad wamoiWreba monacemTa statistikuri gagluvebis aucilebloba. Mathcad_s gaaCnia gagluvebis Semdegi funqciebi:
medsmooth(VY, n) _ axdens mcocavi medianis meTodiT monacemTa gagluvebas.
Sedegad miiReba gagluvebuli monacemebis m_ganzomilebiani
VY veqtori. n parametriT moicema gagluvebis CarCos sigane,
amasTan n unda iyos m_ze naklebi kenti ricxvi;
ksmooth(VX, VY, b) _ axdens gagluvebas gausis ganawilebis safuZvelze. Sedegad
miiReba gagluvebuli monacemebis n_ganzomilebiani VY veqtori.
VX da VY – n_ganzomilebiani namdvil ricxvTa veqtorebi, b parametriT (gatarebis zoli) moicema gagluvebis CarCos sigane
(b ramdenimejer unda aRematebodes X RerZis wertilebs Soris
intervals);
supsmooth(VX, VY) _ axdens gagluvebas wrfivi gagluvebis proceduris
safuZvelze umcires kvadratTa meTodiT (k uaxloesi
mezoblebis wesis Tanaxmad k_s adapturi SerCeviT). miiReba
n_ganzomilebiani gagluvebuli VY veqtori. n_ganzomilebiani
143
VX veqtoris elementebi zrdadobis mixedviT unda iyos
dalagebuli. monacemTa gagluveba supsmooth funqciiT ilustrirebulia nax.11.3_ze.
nax.11.3. monacemTa gagluveba supsmooth funqciiT
Ggantolebebis da gantolebaTa sistemebis amoxsnis funqciebi
bevr algebrul gantolebas da maT sistemebs ar gaaCniaT analizuri
amonaxsni. maTi amoxsna SesaZlebelia ricxviTi meTodebiT dadgenili
cdomilebebis farglebSi.
root(f(x),x) _ gamoTvlis martivi arawrfivi erTcvladiani gantolebis (f(x)=0) fesvs. fesvis povna xdeba iteraciuli meTodiT, romlis dros saWiroa
cvladisaTvis sawyisi mniSvnelobis miniWeba.
Polyroots(V) _ gamoTvlis Cveulebrivi polinomis fesvebs. am funqciis gamoyeneba
mizanSewonilia rodesac polinomis xarisxi 6_s ar aRematema.
Lsolve(A,B) _ wrfiv gantolebaTa sistemis (A.X=B) amoxsna, A _ koeficientebis
matrica, B _ Tavisufal wevrTa veqtori.
arawrfivi gantolebis an gantolebaTa sistemis amosaxsnelad iyeneben
find(v1,v2,...,vn) da minerr(v1,v2,...,vn) funqciebs. gamoTvliTi bloki iwyeba given direqtiviT, ris Semdeg Caiwereba gantoleba (gantolebebi) da SezRudvebi
144
cvladebze. gamoTvliTi bloki mTavrdeba find(v1,v2,...,vn) an minerr(v1,v2,...,vn) funqciiT.
nax.11.4. arawrfivi erTcvladiani gantolebis amoxsna root da given _ minerr funqciebis gamoyenebiT
find(v1,v2,...) _ gamoTvlis cvladis an cvladebis zust mniSvnelobebs,
romlebic akmayofileben mocemul gantolebas (gantolebebs) da
SezRudvebs.
minerr(v1, v2,...) _ gamoTvlis cvladis an cvladebis miaxloebiT mniSvnelobebs.
nax.11.4_ze moyvanilia arawrfivi erTcvladiani gantolebis amoxsna root da given _minerr funqciebis gamoyenebiT, xolo nax.11.5_ze _ arawrfiv gantolebaTa
sistemis amoxsna given _ find funqciebis gamoyenebiT.
Mathcad_Si CaSenebulia agreTve Cveulebrivi diferencialuri gantolebebis
amosaxsneli funqciebi:
rkadapt(Y,x1,x2,acc,n,F,k,s) _ miiReba matrica, romelic Seicavs koSis amocanis
amonaxsnebs. Ddiferencialuri gantolebebis sistemis amoxsna xdeba
runge_kutas meTodiT cvladi bijiT, Y _ sawyisi pirobebis veqtori x1_dan x2_mde intervalSi. gantolebaTa sistemis marjvena nawilebi Cawerilia F simbolur veqtorSi, n – bijTa raodenoba, k – amoxsnis Sualeduri
145
wertilebis maqsimaluri raodenoba, s – wertilebs Soris minimaluri
dasaSvebi intervali, acc _ amoxsnis cdomileba;
nax.11.5. arawrfiv gantolebaTa sistemis amoxsna given _ find funqciebis gamoyenebiT
Rkadapt(Y,x1,x2,n,F) _ miiReba matrica, romelic Seicavs Cveulebriv
diferencialur gantolebaTa sistemis amonaxsnebs. diferencialuri
gantolebebis sistemis amoxsna xdeba runge_kutas meTodiT adaptiuri
bijiT, Y _ sawyisi pirobebis veqtori x1_dan x2_mde intervalSi.
sistemis marjvena nawilebi Cawerilia F simbolur veqtorSi, n _ bijTa
raodenoba;
rkfixed(Y,x1,x2,n,F) _ miiReba matrica, romelic Seicavs x1_dan x2_mde intervalSi Cveulebriv diferencialur gantolebaTa sistemis amonaxsnebs.
diferencialuri gantolebebis sistemis amoxsna xdeba runge_kutas
meTodiT fiqsirebuli bijiT da Y veqtoris sawyisi mniSvnelobebiT.
sistemis marjvena nawilebi Cawerilia F simbolur veqtorSi, n _ bijTa
raodenoba. Rkadapt funqcia gvaZlevs ufro zust Sedegebs rkfixed funqciasTan SedarebiT, magram misi gamoTvlis siCqare, rogorc wesi, ufro
dabalia.
146
puasonis diferencialuri gantolebis (meore rigis kerZo warmoebulebSi)
da laplasis gantolebis amosaxsnelad Mathcad_s aqvs Semdegi funqciebi: bvalfit(V1,V2,x1,x2,xi,F,L1,L2,score) _ miiReba sasazRvro amocanis sawyisi pirobebi
mocemuli F, V1 da V2 veqtorebisaTvis x1_dan x2_mde intervalSi, amoxsna
cnobilia garkveul Sualedur wertilSi xi; relax(M1,M2,M3,M4,M5,A,U,r) _ miiReba puasonis gantolebis amoxsnis kvadratuli
matrica r speqtraluri radiusisaTvis;
multigrid(M,n) _ miiReba puasonis gantolebis amoxsnis matrica (rodesac
sazRvrebze amonaxsni 0_is tolia);
sbval(Y,x1,x2,F,L,score) _ miiReba F simbolur veqtorSi gansazRvruli sasazRvro
amocanis sawyisi pirobebi. sawyisi pirobebi Caiwereba Y veqtorSi x1_dan x2_mde intervalSi.
furies pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna
maTematikis fundamentur debulebas miekuTvneba periodul funqciaTa
warmodgenis SesaZlebloba furies mwkriviT _ harmoniuli mdgenelebis jamis
saxiT. amiT SeiZleba visargebloT mraval SemTxvevaSi. sakmarisia aRiniSnos, rom
is udevs safuZvlad kavSirgabmulobis arxebisa da gadacemuli signalebis
analizs. furies pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna saSualebas gvaZlevs
signalis droiTi warmodgenidan gadavideT mis sixSirul warmodgenaze da
piriqiT. Ffuries pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmnis funqciebia:
fft(V) _ furies pirdapiri swrafi gardaqmna. sawyisi monacemebis V veqtori
Sedgenilia namdvili ricxvebisagan. amasTan V veqtors unda hqondes 2n mdgeneli, sadac n – mTeli ricxvia. am funqciis Semotana ganpirobebulia
imiT, rom namdvili elementebisagan Sedgenili veqtorisaTvis furies
gardaqmna xorcieldeba ufro swrafi algoriTmiT da angariSs sWirdeba
naklebi dro;
cfft(A) _ furies pirdapiri gardaqmna. sawyisi A veqtori kompleqsur ricxvebs
Seicavs. Tu A matricaa, cfft funqcia axdens furies organzomilebian
pirdapir gardaqmnas;
ifft(V) _ furies Sebrunebuli gardaqmna, Seesabameba fft pirdapir gardaqmnas.
sawyisi V veqtori kompleqsur ricxvebs Seicavs. ifft funqciiT miiReba
namdvili ricxvebisagan Sedgenili veqtori;
cifft(A) _ furies Sebrunebuli gardaqmna sruli algoriTmiT, Seesabameba cfft pirdapir gardaqmnas. rogorc sawyisi, aseve miRebuli veqtorebi an
matricebi Seicaven kompleqsur ricxvebs. Tu A matricaa, cifft funqcia
axdens furies organzomilebian Sebrunebul gardaqmnas.
nax.11.6_ze moyvanilia furies pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna fft da ifft funqciebis gamoyenebiT.
147
nax.11.6. furies pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna
fft da ifft funqciebis gamoyenebiT
11.3 momxmareblis mier operatoris Seqmna
funqciebs da operatorebs bevri saerTo gaaCniaT. isini gansxvavdebian
erTmaneTisagan ara Sinaarsobrivad, aramed gamosaxvis formiT. magaliTad, funqcia
f(x,y) SegviZlia gamovsaxoT xfy operatoris saxiT, x+y Canaweri SevcvaloT +(x,y)_iT
da a.S. funqciebis msgavsad, momxmarebels SeuZlia Seqmnas sakuTari operatorebic.
ganvixiloT momxmareblis mier operatoris Seqmna magaliTze (SevqmnaT
gaerTianebis operatori):
1. CavsvaT samuSao furcelSi gaerTianebis simbolo
Help → QuickSheets → Extra Math Symbols CamonaTvalidan;
2. avkriboT klaviaturidan (x,y);
3. gamoviyenoT miniWebis operatori;
148
4. markerSi SevitanoT operatoris gansazRvra (Cven
magaliTSi gamoyenebulia gaerTianebis funqcia stack). SemdgomSi dokumentSi stack funqciis nacvlad SesaZlebelia operatoris
gamoyeneba.
momxmareblis mier Seqmnili operatorebis gamosayeneblad vsargeblobT
Evaluation instrumentTa panelis (nax. 11.2) bolo oTxi RilakiT:
nax.11.7. Evaluation instrumentTa paneli
Cvens mier Seqmnili operatoris gamosayeneblad:
1. SeviyvanoT operandebi;
2. gamoviyenoT Evaluation instrumentTa panelis
Rilaki;
3. Sua markerSi SevitanoT operatoris simbolo;
4. marcxena da marjvena markerebSi SevitanoT operandebi;
5. gamoviyenoT tolobis niSani.
oroperandiani operatoris gamoyeneba SesaZlebelia agreTve Evaluation
instrumentTa panelis RilakiT.
erToperandiani operatoris gamoyeneba SesaZlebelia Evaluation instrumentTa
panelis da RilakebiT.
149
Tavi XII daprogrameba Mathcad_Si
12.1 Programming instrumentTa panelis operatorebis aRwera
cvladebi da funqciebi Mathcad_Si SeiZleba ganvsazRvroT rogorc
Cveulebrivi gamosaxulebebis meSveobiT, aseve programis saxiT.
Mathcad_is programa warmoadgens daprogramebis operatorebis meSveobiT
Seqmnil brZanebaTa erTobliobas. arsebiTad programa warmoadgens gamosaxulebis
specifikur nairsaxeobas da sxva gamosaxulebebis msgavsad, ricxviTi an
simboluri gamoTvlebisas miRebuli iqneba misi mniSvneloba. programis
mniSvneloba Mathcad_Si SeiZleba iyos ricxvi, ricxviTi masivi, masivi masivSi
(Nested Arrays) an striqoni (String). brZanebebis raodenoba programaSi ar aris
SezRuduli. programis Sesaqmnelad gamoviZaxoT Programming instrumentTa paneli
mTavari menius View → Toolbars CamonaTvalidan an maTematikuri panelis
RilakiT (nax.12.1).
nax.12.1. Programming instrumentTa paneli
daprogramebis operatorebia (frCxilebSi miTiTebulia klaviaturis
klaviSebi an klaviSebis kombinacia, romelTa meSveobiT SesaZlebelia Sesabamisi
operatoris Casma programaSi):
(] ) _ xazis Casmis operatori. am operatoris gamoyenebiT iwyeba
programis Cawera. gamodis vertikaluri xazi ori markeriT.
programaSi SesaZlebelia nebismieri markeris gamoyofa da Add Line operatoris xelmeore gamoyeneba, ris Sedegad vertikaluri xazis
sigrZe izrdeba da Sesabamisad matulobs markerTa ricxvic;
({ ) _ miniWebis operatori;
(} ) _ if (Tu) pirobiTi gadasvlis operatori. misi gamoyenebisas
marjvena markerSi Caiwereba piroba (logikuri gamosaxuleba), xolo
150
f x y( ) logx y2 y
marcxenaSi _ brZaneba an gamosaxuleba, romelic gamoiTvleba pirobis
Sesrulebis SemTxvevaSi;
(Ctrl + Shift) _ otherwise (sxva SemTxvevaSi) operatoris Casma, romelic
gamoiyeneba if logikur operatorTan erTad. markerSi Caiwereba
brZaneba an gamosaxuleba, romelic gamoiTvleba pirobis
Seusruleblobis SemTxvevaSi;
(Ctrl + Shift + “) _ ciklis operatori. for cikli gamoiyeneba rodesac
ciklSi Sesasrulebeli brZanebebis gameorebis ricxvi winaswar anu
ciklSi Sesvlamde gansazRvrulia. for operatoris marcxena markerSi Sesatania ciklis parametris identifikatori, marjvena markerSi am
parametris mniSvnelobaTa Secvlis diapazoni, xolo qvedaSi _ ciklSi
Sesasrulebeli brZaneba;
(Ctrl + ]) _ ciklis operatori. while (manam ... sanam) cikli gamoiyeneba
rodesac ciklSi Sesasrulebeli brZanebebis gameorebis ricxvi
winaswar ar aris gansazRvruli. while operatoris marjvena markerSi
Sesatania piroba, xolo QqvedaSi _ ciklSi Sesasrulebeli brZaneba.
pirobis Seusruleblobisas xdeba ciklidan gamosvla;
(Ctrl + Shift + {) _ ciklis Sesrulebis Sewyvetis operatori;
(Ctrl + [) _ continue operatori, gamoiyeneba ciklis morig iteraciaze
gadasasvlelad;
(Ctrl + Shift + |) _ return operatori, gamoiyeneba programis Sesrulebis
Sesawyvetad. Mmis markerSi Sesatania programidan dokumentSi misawodi
informacia;
(Ctrl + ‘) _ on error (Secdomis SemTxvevaSi) operatori. am operatoriT
jer gamoiTvleba marjvena argumenti, xolo Secdomis SemTxvevaSi _
marcxena.
unda aRiniSnos, rom operatorebis dasaxelebebis klaviaturidan akreba
dauSvebelia.
12.2 miniWebisa da striqonis Casmis operatorebi
rogorc ukve iyo aRniSnuli, miniWebis operatori gamoiyeneba
cvladebisaTvis an funqciebisaTvis mniSvnelobis misaniWeblad, xolo Add Line operatori Casvams programaSi axal xazs.
ganvixiloT programis Seqmnis procesi. vTqvaT, gvinda ganvsazRvroT
funqcia programis meSveobiT. amisaTvis:
151
1. avkriboT klaviaturidan da : miniWebis niSnis
Sesatanad;
2. gamoviyenoT Programming panelis Add Line operatori;
3. davawkapunoT zeda markerze, avkriboT k da
gamoviyenoT Programming panelis operatori;
4. miniWebis marjvniv myof markerSi SevitanoT ;
5. qveda markerze gadasaadgileblad davaWiroT Tab klaviSs da avkriboT log(k).
aRvniSnoT, rom programis SigniT akrZalulia miniWebis niSnis (:=)
gamoyeneba. is cvladebi, romlebic gansazRvrulia programis SigniT
operatoriT (rogorc wina magaliTSi k cvladi), warmoadgenen programis lokalur
cvladebs da ar arian gansazRvrulebi samuSao furclis sxva adgilas.
12.3 pirobiTi gadasvlis iperatori
programis operatorebi sruldeba mimdevrobiT, zemodan qvemoT. xSirad
saWiroeba moiTxovs am Tanmimdevrobis Secvlas, rac SesaZlebelia if pirobiTi
gadasvlis operatoriT. if operatori gamoiyeneba algoriTmis ganStoebuli
struqturis aRsawerad.
vTqvaT, gvinda ganvsazRvroT Semdegi funqcia:
. iSemTxvevaS sxva
Tu ,
225
50)(
x
xxw
amisaTvis:
1. avkriboT w(x): da gamoviyenoT Programming
panelis Add Line operatori; 2. gamovyoT zeda markeri da gamoviyenoT Programming
panelis if operatori; 3. if sityva_gasaRebis marjvniv mdgom markerSi
SevitanoT x >5 logikuri gamosaxuleba
Boolean panelis gamoyenebiT. marcxena markerSi
w x( )
w x( ) if
f x y( )
f x y( ) kx y2 y
f x y( ) kx y
2 y
log k( )
x y2 y
w x( ) 0 x 5if
f x y( ) k
f x y( )
f x y( )
152
SevitanoT 0, romlis mniSvneloba mieniWeba )(xw funqcias, roca
marjvena markerSi Setanili logikuri gamosaxulebis mniSvnelobaa
“WeSmariti” (true); 4. gamovyoT qveda markeri da gamoviyenoT Programming panelis otherwise
operatori da mis marcxniv mdgom markerSi SevitanoT 225 x ,
romlis mniSvneloba mieniWeba
)(xw funqcias, roca programis
logikuri pirobis mniSvnelobaa
“mcdari” (false). nax.12.2–ze moyvanilia if pirobiTi gadasvlis operatoris gamoyenebis
magaliTi.
nax.12.2. if logikuri operatoris gamoyenebis magaliTi
if operatoris piroba logikur gamosaxulebas warmoadgens, romlis
Sesatanad vsargeblobT Boolean instrumentTa panelis operatorebiT (nax.12.3).
Boolean instrumentTa panelSi Tavmoyrilia Sedarebis operatorebi (Equal to (Ctrl+ =) _ tolia, Less Than (<) _ naklebia, Greater Than (>) _ metia, Less Than or Equal to
w x( ) 0 x 5if
25 x2 otherwise
153
(Ctrl+ ( ) _ naklebia an toli, Greater Than or Equal to (Ctrl+ ) ) _ metia an toli,
Not Equal to (Ctrl+ 3) _ ar udris) da logikuri operatorebi (Not (Ctrl+Shift+5) _ logikuri uaryofa, And (Ctrl+Shift+7) _ koniunqcia anu logikuri “da”, Or (Ctrl+Shift+6) _ dizunqcia anu logikuri “an”, Exclusive or (xor) (Ctrl+Shift+1) _
dizunqciis uaryofa).
nax.12.3. Boolean instrumentTa paneli
Sedarebis operatorebis operandebia ricxviTi an striqonuli tipis
monacemebi (orive operandi unda iyos erTi da igive tipisa), xolo logikuri
operatorebis operandebi logikuri gamosaxulebebia. striqonebis Sedareba
warmoebs simboloebis mixedviT marcxnidan marjvniv. Tu striqonebis raime wyvili
ar emTxveva erTmaneTs, ufro metis mniSvnelobis mqoned iTvleba is simbolo,
romlis Sesabamisi kodi (koduri cxrilidan) ufro metia. Sedarebisa da logikuri
operaciebis Sedegad miiReba 1 (“WeSmariti”) an 0 (“mcdari”).
12.4 ciklis operatorebi
gameorebadi anu cikluri procesi gamoTvliTi procesebis metad
gavrcelebul tips warmoadgens. ciklis operatorebi gankuTvnilia algoriTmis
cikluri struqturis aRsawerad.
Mathcad_s aqvs ori ciklis operatori: for da while. rogorc ukve iyo aRniSnuli, for cikli gamoiyeneba rodesac ciklSi
Sesasrulebeli brZanebebis gameorebis ricxvi winaswar anu ciklSi Sesvlamde
gansazRvrulia. for ciklis Sesaqmnelad:
1. davawkapunoT Programming panelis for operatorze;
2. “”_is marcxniv mdebare markerSi SevitanoT ciklis cvladis saxeli,
marjvniv mdebare markerSi _ ciklis cvladis sawyisi da bolo
mniSvnelobebi da agreTve misi mniSvnelobis Secvlis
biji (Tu es biji 1_sagan gansxvavebulia);
3. qveda markerSi SevitanoT ciklSi Sesasrulebeli brZaneba. Tu ciklSi
sruldeba ramdenime brZaneba, gamovyoT qveda markeri
da Add Line operatoriT jer CavsvaT axali striqonebi,
xolo Semdeg markerebSi SevitanoT ciklis brZanebebi.
i 1 nfor
for
s s i
i 1 nfor
154
while (manam ... sanam) tipis cikls viyenebT rodesac ciklis gameorebis
raodenoba ar aris winaswar cnobili da is dasruldeba mxolod miTiTebuli
pirobis Seusruleblobisas. while ciklis Sesaqmnelad:
1. davawkapunoT Programming panelis while operatorze; 2. zeda markerSi SevitanoT gameorebis pirobis
Sesabamisi logikuri gamosaxuleba, xolo qveda
markerSi SevitanoT ciklSi Sesasrulebeli
brZaneba. Tu ciklSi sruldeba ramdenime brZaneba,
gamovyoT qveda markeri da Add Line operatoriT jer
CavsvaT axali striqonebi, Semdeg ki markerebSi
SevitanoT ciklis brZanebebi.
nax.12.4_ze moyvanilia for da while operatorebis gamoyenebis magaliTebi.
nax.12.4. for da while operatorebis gamoyenebis magaliTebi
while
j j 1
v j twhile
155
12.5 Break, Continue da Return operatorebi
break operatori gamoiyeneba ciklis Sesawyvetad anu raime pirobis
Sesrulebisas ciklidan gamosasvlelad.
Tu saWiroa pirobis Sesrulebisas SevwyvitoT ciklis morigi iteracia da
gavagrZeloT ciklis Sesruleba Semdegi iteraciebisaTvis, vsargeblobT continue operatoriT.
break da continue operatorebis Sesatanad vsargeblobT Programming
panelis Sesabamisad da punqtebiT.
break da continue operatorebi, rogorc wesi, gvxdebian if operatorSi da ciklis operatorebSi.
return operatoris meSveobiT SesaZlebelia programis Sesrulebis Sewyveta.
am dros cvlads an funqcias mieniWeba ara bolo, aramed mimdinare brZanebiT
gamoTvlili mniSvneloba (skalari, veqtori, masivi an striqoni). return operatori, break da continue operatorebis msgavsad, ZiriTadad gvxdeba if operatorSi.
return operatoris Sesatanad:
1. davawkapunoT Programming panelis operatorze;
2. operatoris marcxena markerSi CavsvaT Programming panelis
operatori;
3. return sityva_gasaRebis marjvniv mdgom markerSi avkriboT gamosaxuleba.
Tu gamosaxuleba striqonuli tipis konstantaa, klaviaturidan
SevitanoT “ simbolo da Sesabamisi teqsti;
4. if operatoris marjvniv mdebare markerSi davbeWdoT logikuri
gamosaxuleba.
12.6 operatori on error
am operatoris programaSi CarTva saSualebas gvaZlevs gamoTvlebSi
SesaZlo Secdomebis SemTxvevaSi movaxdinoT Secdomis damuSaveba raTa Mathcad_ma ar Sewyvitos programis Sesruleba da gaagrZelos gamoTvlebi. on error operatori arsebiTad SecdomebisaTvis “xafangs” warmoadgens.
on error operatoris Sesaqmnelad gamoviyenoT Programming panelis
punqti. marjvena markerSi Caiwereba ZiriTadi gamosaTvleli gamosaxuleba, xolo
marcxenaSi _ is gamosaxuleba, romelic Sesruldeba Secdomis SemTxvevaSi.
nax.12.5_Si moyvanilia on error operatoris da error funqciis, romelic
gamoiyeneba Secdomis Sesaxeb teqsturi Setyobinebis gamosatanad, gamoyenebis
magaliTebi.
156
nax.12.5. on error operatorisa da error funqciis gamoyeneba
157
gamoyenebuli literatura
1. Brent Maxfield, “ENGINEERING with MATHCAD”. Using Mathcad to Create and Organize your Engineering Calculations. B/H, 2007.
2. Е. Макаров, «Инженерные расчеты в Маthcad». Учебный курс. Издательство «Питер», 2007, 486 стр.
3. В.П. Дьяконов, «Энциклопедия Mathcad 2001 и Mathcad 11». Солон-Пресс, 2004, 832 стр. 4. Mathcad 11. User’s Guide. Mathsoft Engineering &Education, Inc, 2001, p. 473. 5. Е.М.Кудрявцев, «Mathcad 8». Издательство ДМК. Москва, 2000, 318 стр. 6. В.П.Дьяконов, “MathCAD Plus 7.0 PRO”. Справочник по MathCAD Plus 7.0 PRO.
Издательство « СК ПРЕСС», Москва, 1998, 345 стр. 7. www. mathsoft.com .
158