tepapa.nz/matariki

© Te Papa. Hāunga te moko Te Papa me ngā whakaahua, kua raihanatia tēnei pukapuka mahi Matariki e Te Papa Tongarewa i raro i te Raihana Creative Commons Tautohu Matatiki Arumoni Kore 4.0 ā-Ao.

Me mōhio, kāore e kapi i tēnei raihana te whakamahi anō, te urutaunga rānei o te moko Te Papa i waho i te horopaki o tēnei pukapuka mahi. Me āta tuhi taua tautohu matatiki, kāore e whakaaetia kia tāruatia te moko Te Papa.

Ki te whakaputa, tohatoha, whakahōrapa rānei i tēnei mahi ki te iwi whānui mā te āhua kē me te kore e urutau, me whakamahi rawa i tēnei tautohu matatiki ki Te Papa:

Mātāpuna: “Te Papa Tongarewa (Te Papa) tepapa.nz/matariki-activitybook kua raihanatia e Te Papa hei whakamahinga anō i raro i te Raihana Creative Commons Tautohu Matatiki Arumoni Kore 4.0 ā-Ao.”

Ki te urutau koe i tēnei mahi, ahakoa he aha te momo urutau, ki te whakauru rānei ki roto i tētahi kohinga, ka whakaputa, ka tohatoha, ka whakahōrapa rānei i taua urutaunga, kohinga rānei ki te iwi whānui mā te āhua kē, me whakamahi i tēnei tautohu matatiki ki a Te Papa:

“Kei roto i tēnei mahi te ‘pukapuka mahi Matariki’ a Te Papa Tongarewa, kua raihanatia e Te Papa hei whakamahinga anō i raro i te Raihana Creative Commons Tautohu Matatiki Arumoni Kore 4.0 ā-Ao.”

He mea hanga ngā ata ikiiki e Zirconicusso – Freepik.comNgā ata kai me te wāhi e Freepik.com

Pukapuka mahi

Matariki

I ngā wā o mua whakanuia ai te tīmatanga o te tau hou e te Māori i waenganui i te hōtoke (i Haratua-Pipiri).

Ka tīmata te tau hou hei te marama hou i muri i te mahuta mai o Matariki i te rangi rāwhiti. Koirā te take e kīia ana te tau hou Māori ko Matariki.

Ko Matariki te wā e huihui tahi ai ngā whānau me ngā hoa ki te whakaaroaro ki ngā mahi kua mahia, ki te whakanui i te wā onāianei, me te hanga mahere mō mea ake.

Ka aro tēnei pukapuka mahi ki ngā kaupapa e ono e hira ana i tēnei wā o te tau.

1. whetū2. maramataka3. kōrero4. kai5. whenua6. whānau

Me pēhea te tākaroMe whakanoho ngā tapawhā tākaro pango me te mā ki te papa tākaro kia pēnei.

Kia wātea te pūtahi i te tīmatanga.

I te kōwhiringa tuatahi, hei mahi tuatahi ka neke tētahi tapawhā pango i roto i tētahi o ngā mōwhiti whero ki te pokapū.

I te kōwhiringa tuarua, ka āhei tētahi o ngā tapawhā ki te neke ki te pokapū i te tuatahi.

Ngā āhua neke

1. Ka āhei te neke i tō tapawhā ki tētahi wāhi wātea kei tēnā taha, kei tēnā taha o te tapawhā, ki te pokapū rānei.

2. Kāore e taea e te tapawhā te peke i tētahi atu tapawhā.

3. Kāore he mahi hopu tapawhā i tēnei tākaro.

Te Toa

Ka mutu te tākaro ina aukatia tētahi kaitākaro, ā, kāore e taea te neke.

Me whakawhiti tae mō te kēmu whai ake, kia whai wāhi ai ngā kaitākaro e rua ki te mahi i te neke tuatahi.

Tapahia atu ngā tapawhā rite e 8 hei whakamahi ki te tākaro i te Mū Tōrere.

Kōwhiringa tuatahi Kōwhiringa tuarua

He wā mō te mahi i ngā mahi ngahau a Matariki. Ako ki te tākaro Mū Tōrere me tō whānau.

Me tono pea i tētahi pakeke hei āwhina i a koe ki te ako i tēnei kēmu.

Ko te whāinga o te tēnei kēmu mā ngā kaitākaro e rua ko te aukati i tō hoa tākaro kia kore ai e taea te neke.

Pūtahi

7. I tapaina te kāhui whetū o Matariki ki te whetū i te pokapū. E kī ana tētahi o ngā kōrero ā-iwi e tino kaingākautia ana e tohu ana te whetū pokapū i te whaea e karapoti nei i āna tamāhine tokoono. Whakakīa te pangakupu ki ngā ingoa whetū e whitu.

MatarikiWaitīUrurangiWaipunarangi

Tupu-ā-nukuTupu-ā-rangiWaitā

ī

-ā

u

iw

r

a

1.

-

-

-i

i

ā

r

Ururangi

Waipunarangi

Waitā

Waitī

Tautoru

Puanga

MatakāheruMatariki

Ka mahuta mai te kāhui whetū o Matariki i te rangi rāwhiti.

Rāwhiti

maunga

marae

kāinga

whānau

I a koe e whakaaro ana ki te whenua huri noa i a koutou ko tō whānau. Whakakīa ngā āputa kia whai pānga ai ki a koe.

awa

6.

Nā te mea kua kī ngā pātaka, kua whai wā ināianei te whakapau i te taha o te whānau. Ko Matariki he wā hei whakaaroaro ki a rātou e tautoko ana i a koe, ki te whenua anō, tō tātou ūkaipō. Kimihia nga kupu e hono ana ki ēnei kaupapa i te panga kimikupu.

awa

waka

maunga

k ā k ā a w a i o ē ā r

u p ū i ō r ngng ē k h r a

r ā m ē p r ā k a u w n

whwh o a w ā a k a w k i g

ā e r a k e ngng r m a t i

n w a k ā u r k i t e m

a ī w a a a a a k r ā i

u h a m w n a k a whwh e n

ō i p o a k ō whwh k ō r p

ngng h ē o w k r t ū ī ū u

t a m a n u i t e r ā n

w ē t k e a k e r e r a

r e o a i t a r m ō ngng m

moana

tamanuiterā

rangi

whare

whānau

rākau

ika

manu

kūmara

5.

Tupu-ā-nuku

Tupu-ā-rangi

Matariki

Māhutonga

Hinetakurua

Tonga

Koinei te wā kohikohi me te rokiroki kai mō te hōtoke. Ko te tikanga rokirokia ai ngā kai i tētahi pātaka. Me tuhi koe i te wāhi e rokiroki ai koe i ēnei kai katoa.

KohitāteaTihema – Hānuere

HuitanguruHānuere – Pēpuere

PoutūterangiPēpuere – Maehe

PaengawhāwhāMaehe – Āperira

HaratuaĀperira – Mei

PipiriMei – Hune

He mahana a Tamanuiterā, e whakakōpae ana ngā manu ināianei i ngā rākau whaipua.Tuhia tōu ake wāhi raumati tino pai rawa.

Nga

hu

ru

Raumati

Marama

E arahina ana te tau maramataka Māori e ngā whetū me te marama. I a Matariki e mahuta mai ana ki te tīmata i te tau hou, ka tīmata hoki te maramataka hou. Ko te tikanga o te kupu maramataka ko te huringa o ngā marama.

2. He wāhi nui tō te kai i Matariki. Ko te hōtoke te wā tiritiri atu i ngā kai mai i ngā pātaka, i hauhaketia i ngā tau tōmua. Karakaraina ngā pikitia kia kite ai he aha ngā kai i rokirokia ki ngā pātaka.

karengo

kūmara

pātiki

4.

I hangaia ngā pātaka i runga poutoti kia kore ai e taea e te kiore te tomo atu me te kai i ngā kai.

tītī

pipi

HōngongoiHune – Hūrae

HereturikōkāHūrae – Akuhata

MahuruAkuhata – Hepetema

Whiringa-ā-nukuHepetema – Oketopa

Whiringa-ā-rangiOketopa – Noema

HakiheaNoema – Tihema

He tino makariri rawa. Tuhia he pikitia e whakaatu ana i a koutou ko tō whānau e noho ana huri noa i tētahi ahi, e kōrero pūrākau ana.

Koia te wā hei whakariterite i te māra.

Tuhia ō tino huarākau me ō tino huawhenua.

Takurua

Kōan

ga

I tētahi rā ka whakatau au ki te haere ki te

____________________ . I tuku pōwhiri au ki aku hoa pai, te

____________________ me te ____________________ .

“Ka ngahau tēnā!” ka kī rātou.

He tawhiti atu te wāhi, nā reira i haere mātou mā runga ____________________ . I te taenga atu, i tino matekai a

____________________ nō reira i kai i te ____________________ !

I ____________________ ahau, ka whakatau ki te haere ki te

____________________ . I kite au i tētahi ____________________ i reira, tino pai tērā.

Hei taku haerenga whai ake ka toro pea i

____________________ me te mau ____________________ .

He wā whakangahau a Matariki mō koutou kotō whānau, he wā tiritiri kōrero. Whakamahia ngā kupu e tauaro ana hei whakakī i ngā āputa me te whakaputa i tāu ake kōrero.

3.

hipi

pāpaka

tohorā

taika

mokonui

āporo

aihikirīmi

hanawīti

whare hokohoko

marama

maunga

tātahi

waka

pahikara

rererangi

riri

harikoa

hiamoe