Mahabharata, ks. XII, Santi Parva, cz. I

Mikoajewska Mahabharata

Ksiga XII Santi Parva

cz 2 i 3

Mahabharata

opowiada

Barbara Mikoajewska

Ksiga XII, Santi Parva, cz 2 i 3

Mokszadharma Parva O drodze do Wyzwolenia

(w pidziesiciu czterech opowieciach)

Napisane na podstawieMahbharta, 12. Santi Parva, parts 2 and 3w angielskim tumaczeniu z sanskrytu Kisari Mohan Ganguli, http://www.sacred-texts.com/hin/m06/index.htm

The Lintons Video Press

New Haven, CT, USA

2015

Copyright 2015 by Barbara Mikolajewska. All rights reserved.

Technical and editorial advisor: F. E. J. Linton.

e-mail inquiries: tlvpress @ yahoo.com

Printed in the United States of America.

History: Episode 144 first posted on the web in June 2012, with subsequent episodes, updates and corrections added irregularly thereafter. Now at the URL http://tlvp.net/~b.mikolajewska/booknook/Mahabharata/ . First printed edition reflects status of Internet edition as of March 2015. Look for further episodes, updates and corrections sporadically in the future.

Typography and page layout accomplished using Microsoft Word 2007.

Published in the United States in 2015 by

The Lintons Video Press

New Haven, CT

USA

ISBN-10: 1-929865-40-6

ISBN-13: 978-1-929865-40-6

Spis treci

Ksiga XII (Santi Parva), cz 2

strona 9

Synopsis

11

Opowie 144: O ciece wiedzy i szukaniu Wyzwolenia (mokszy)

28

Opowie 145: O nagym olnieniu

39

Opowie 146: O piciu wielkich elementach (mahabhuta), yciu i Duszy

54

Opowie 147: O stworzeniu ywych istot przez Brahm i wprowadzeniu w ruch koa istnienia poruszanego przez prawo karmy

67

Opowie 148: O naturze materialnej Prakriti dziaajcej poprzez zmysy, umys, rozumienie i wcielonej duszy

79

Opowie 149: O ciece recytatora i jej owocach

91

Opowie 150: O wiedzy duchowej osiganej dziki jodze prowadzcej do Wyzwolenia

108

Opowie 151: O stanie umysu prowadzcym do poznania Brahmana

117

Opowie 152: O KrysznieNajwyszej Osobie i Twrczej Zasadzie wszechwiata

126

Opowie 153: O uwalnianiu si od uudy ego-wiadomoci (ahamkara)

140

Opowie 154: O tym, co trzeba wiedzie o Brahmanie, Puruszy, Prakriti i potdze jogi

154

Opowie 155: O odrbnoci (dualizmie) ciaa i duszy i naturze Wyzwolenia

160

Opowie 156: O tym, jak wiedza i samo-kontrola pomagaj w zachowaniu spokoju umysu pomimo nieszczcia

173

Opowie 157: O zmiennoci tego wiata, oznakach pomylnoci i niepomylnoci i najwyszej ciece prawoci

190

Opowie 158: O cyklicznoci w historii wszechwiata

208

Opowie 159: O rzece Czasu i tratwie wiedzy zbudowanej z Wed i jogi

218

Opowie 160: O charakterze poznania (wiedzy), ktre prowadzi do Wyzwolenia

229

Opowie 161: O zdobywaniu Wyzwolenia bez amania wedyjskich nakazw dziaania

242

Opowie 162: O odkrywaniu duszy wrd procesw mentalnych zrodzonych z poczenia duszy z ciaem (adhjatma)

257

Opowie 163: O przekraczaniu wiata zmysw i przedmiotw stworzonego przez Prakriti

267

Opowie 164: O narodzinach mierci i jej sprawiedliwoci

278

Opowie 165: O wtpliwociach Judhiszthiry, co do tego, czym si kierowa, aby nie zej ze cieki prawoci

284

Opowie 166: O nonviolence jako najwyszej i uniwersalnej ciece prawoci

291

Opowie 167: O postpowaniu w sytuacji, gdy okrutny akt jest zarwno nakazany jak i zakazany

305

Opowie 168: O dyskusji Kapili z Sjumaramim na temat cieki wiedzy i dziaania w wietle wedyjskich nakazw

317

Opowie 169: O prawoci jako najwikszym darze od bogw

335

Opowie 170: O drodze jednostki do grzechu, prawoci, wyrzeczenia i Wyzwolenia

342

Opowie 171: O tym, jak asura Wrtra osign Wyzwolenie

353

Opowie 172: O walce Indry z Wrtr i narodzinach Gorczki z przeraliwej energii iwy

366

Opowie 173: O tym, jak Daksza uciszy gniew iwy wymieniajc jego tysic osiem imion i uratowa swj rytua

376

Opowie 174: O duszy i jej powizaniu z ciaem i jego atrybutami

394

Opowie 175: O Wyzwoleniu jako rodku obrony przed nieszczciem i mierci

400

Opowie 176: O dobroczynnym charakterze prawoci

410

Opowie 177: O zbawiennym charakterze umartwie, wiedzy i jogi

419

Opowie 178: O tym, jak bramin Uanas zyska imi ukra

436

Opowie 179: O zaletach samo-kontroli i ujarzmiania umysu

439

Opowie 180: O rnicy midzy sankhj i jog i potdze jogi

443

Ksiga XII (Santi Parva), cz 3

449

Synopsis

451

Opowie 181: O doktrynie sankhji i jej potdze

463

Opowie 182: O rnicy midzy tym, co niezniszczalne (akszara) i co zniszczalne (kszara)

473

Opowie 183: O Puruszy odkrywajcym sw odmienno od Prakriti i jedno z Najwysz Dusz

487

Opowie 184: O tym jak Jadnawalkja naucza sankhji i jogi krla Daiwarati

502

Opowie 185: O Brahmanie rezydujcym w Niezamanifestowanym manifestujcym si w formie wszechwiata

515

Opowie 186: O moliwoci Wyzwolenia w domowym trybie ycia

526

Opowie 187: O narodzinach syna Wjasy uki i jego drodze do Wyzwolenia

544

Opowie 188: O Narajanie, Biaej Wyspie i ofierze krla Uparikary

584

Opowie 189: O tym, jak Narada poznaje Narajan w jego manifestacjach, ale nie w jego wasnej naturze

600

Opowie 190: O rozporzdzeniach Narajany w odniesieniu do religii dziaania (pravritti) i kontemplacji (nivritti)

616

Opowie 191: O imionach Najwyszego Boga

627

Opowie 192: O zlewaniu si Agni (ognia) i Somy (nektaru ycia) w jedn substancj przenikajc cay wszechwiat

639

Opowie 193: O oddawaniu czci Narajanie i jego wielbicielu Naradzie

645

Opowie 194: O Narajanie w formie z gow konia

656

Opowie 195: O religii oddania i jej historii od najdawniejszych czasw

663

Opowie 196: O tym, czy Purusza jest jeden, czy te jest ich wielu

676

Opowie 197: O tym, jak bramin Dharmaranja dziki rozmowie z mdrym Nag odkrywa swoj drog do Wyzwolenia

681

Dodatki

695

Aneks 2: Stwarzanie wszechwiata: Brahman, Purusza i Prakriti

697

Aneks 3: Ewolucja Prakriti

700

Sowniczek Mahabharaty (ksiga XII, cz. 2 i 3)

702

Indeks imion

735

Ksiga XII

Santi Parva, cz 2

(w trzydziestu siedmiu opowieciach)

Synopsis

1.O filozofii Mokszadharmy; 2.O religii Wyzwolenia i ciece wiedzy w opozycji do cieki dziaania; 3.O procesie stwarzania wiata, ewolucji Prakriti i stworzeniu ywych istot przez Brahm; 4.O poznawaniu duszy w kontekcie procesw mentalnych zrodzonych z poczenia duszy z ciaem; 5.O charakterze procesw poznawczych, wiedzy i jej rde; 6.O uniwersalnej ciece prawoci i cnocie prawoci; 7. Oznaczeniu samokontroli i ujarzmiania umysu.

1. O filozofii Mokszadharmy

Na zakoczenie czci pierwszej ksigi XII Mahabharaty zwanej Ksig Pokoju (Santi Parva) przedstawilimy rozmow Judhiszthiry z brami dotyczc czterech celw yciowych: Prawa, Zysku, Przyjemnoci i Wyzwolenia. Judhiszthira pyta, na ktrym z tych celw naley przede wszystkim skupi umys szukajc najwyszego dobra. Sam opowiada si za czwartym celem, ktrym jest Wyzwolenie (moksza) prowadzce do stanu najwyszej bogoci, i ktrego nie mona zrealizowa poprzez dziaanie, lecz jedynie poprzez dyscyplin umysu, wiedz i doskonalenie swej duszy. Druga cz Santi Parvy zawiera rozmowy Judhiszthiry z Bhiszm na temat drogi prowadzcej do Wyzwolenia. Rozwija si tam dalej tematy poruszane przez Kryszn w rozmowie z Ardun w Bhagavad Gicie. Kryszna zaleca trzy cieki prawoci: nieegoistycznego dziaania, wiedzy oraz emocjonalnego oddania bstwu. Tak jak pierwsza cz ksigi XII dotyczya cieki dziaania, tak druga i trzecia dotyczy gwnie cieki wiedzy, ktra jest drog prowadzc do Wyzwolenia.

Cz druga i trzecia Santi Parvy tworzy odrbn cao zwan Mokszadharma Parva, czyli ksiga o dharmie wyznaczajcej drog do mokszy. Mokszadharma ju bardzo wyranie formuuje stwierdzenia zaliczane obecnie do nurtu sankhji i jogi. Prezentuje system poj charakterystycznych dla tych dwch najstarszych nurtw indyjskiej filozofii opisujcych rne wymiary ludzkiej subiektywnoci rozwaanej w kontekcie jej powiza ze wiatem zewntrznym, wewntrznym, metafizycznym jak i z histori ycia konkretnej ywej istoty. Ta sigajca odlegej przeszoci myl zainspirowaa wiele religijnych i filozoficznych kierunkw wschodu i przedara si na zachd inspirujc psychologi gbi i wszelkie formy psychoanalizy. Warto si z ni zapozna i w ten sposb powrci do oryginau, ktry cigle moe by inspiracj dla tego, co uwaamy za nowoczesn humanistyk.

Mokszadharm podobnie jak Bhagavad Git zalicza si dzisiaj do jogi i pre-klasycznej teistycznej sankhji, bo cho nale one bardziej do filozofii ni religii, ich zwizek z religi jest silniejszy ni w klasycznej sankhji, ktra ma charakter wiecki. Stwierdzenia sankhji i jogi rni si midzy sob w pewnych kwestiach, lecz ze wzgldu na ich ogromne podobiestwa s czsto traktowane cznie. Za legendarnego twrc sankhji uwaa si mdrca Kapil, podczas gdy za klasyczn prac z tej dziedziny uznaje si Sankhjakartik Iwarykriszny, a za klasyczn prac w systemie jogi uwaa si Jogasutry Patandaliego. Obie prace klasyczne mog by traktowane jako punkt odniesienia dla czsto jeszcze niejasnych sformuowa Mahabharaty, ktre powstay w okresie midzy IV w. p.n.e. i II w. n.e., podczas gdy sformuowania klasycznej sankhji przypadaj na okres midzy II i XI w. n.e.

Bhiszma w rozmowie z Judhiszthir cytuje czsto rozmowy midzy synnymi mdrcami. I tak na przykad opowieci 146-147 s rozmow midzy Bhrigu i Bharadwad, opowieci 151-153 midzy Manu i Brihaspatim, opowieci 158-163 midzy Wjas i jego synem uk. Niektre opowieci, jak na przykad opowie 168, zawieraj nauki mdrca Kapili, legendarnego twrcy sankhji, a opowie 155 przedstawia nauki jego ucznia Panczasikhi.

Prezentowane w drugiej czci Santi Parvy rozmowy kr wok kilku tematw, sigajc coraz gbszego dna, gdzie ukrywa si prawda, ktrej ta myl szuka. S to tematy takie jak stwarzanie i niszczenie wszechwiata, dusza i ciao, rzeczywisto duchowa i materialna, nierealno tego wiata, rozwj duchowy i wyzwalanie si spod wpywu natury materialnej i obowizku reinkarnacji, przeciwstawno i ograniczenia cieki dziaania w porwnaniu ze ciek wiedzy, ktra jest ciek jogi i zaprzestania dziaa, natura Brahmana i bogw. Rwnoczenie wiele rozmw dotyczy obrony autorytetu Wed i dowodzenia, e sprzecznoci midzy ich stwierdzeniami s pozorne i wynikaj z niezdolnoci tego, kto je studiuje, do zrozumienia e odnosz si one do dwch cieekdziaania i wiedzyktre s rozczne i wykluczaj si, cho z drugiej strony s dla siebie uzupenieniem. W wielu rozmowach wida inspiracj pochodzc z Bhagavad Gity i prb rozwinicia i rozumienia pojawiajcych si tam tez.

Na pierwszy rzut oka ma si wraenie, e stwierdzenia dotyczce istoty Brahmana, jak i stworzenia wiata i inne s pene sprzecznoci. Jednake przy bliszym spojrzeniu sprzecznoci te znikaj, gdy zakada si tutaj, e istniej rne poziomy poznania i poznanie moe i coraz gbiej, a dotrze do rzeczywistoci ostatecznej, ktra jest niepoznawaln przez zwyke mechanizmy poznawcze prawd. Zanim umys ludzki tam si znajdzie, bka si po dungli sprzecznoci i antynomii. wiat zjawiskowy cigle przybiera inn form zalenie od tego, kto poznaje i ten kto dociera ostatecznie do prawdy o rzeczywistoci, wie, e tak gnbice myl zachodu antynomie s jedynie zudzeniem i wynikaj z iluzji stwarzanej przez zmysy i umys. To, e co jest i rwnoczenie nie jest, lub e co rwnoczenie ma i nie ma jakiego atrybutu, jest w indyjskiej filozofii kategori logiczn, lub inaczej iluzj, czy wasnoci ludzkiego umysu, czy rozumienia.

Te same tematy poruszane w poszczeglnych rozmowach nosz na sobie lady tego, e zostay napisane w rnym czasie i std tym bardziej wydaj si niekiedy ze sob sprzeczne. Indyjska filozofia jednake z atwoci przekracza sprzecznoci widzc w nich jedynie bdzenie umysu, ktry nie potrafi uwolni si od wpywu zjawiskowego wiata, ktry zreszt sam tworzy. Sprzecznoci te s wane dla historykw myli i purystw, lecz nie przeszkadzaj w widzeniu Mahabharaty jako koherentnej caoci. Dokonajmy teraz krtkiego przegldu najczciej pojawiajcych si tematw.

2. O religii Wyzwolenia i ciece wiedzy w opozycji do cieki dziaania

Pierwsze dwie opowieci (144-145) maj wyranie charakter wstpny i wskazuj na Wyzwolenie jako na najwyszy cel, ktrego realizacji powinna rodzca si na ziemi ywa istota szuka. Wychwalaj ciek wiedzy prowadz Wyzwolenia, ktra uwalnia osob od obowizku ponownych narodzin i prowadzi do stanu wiecznej bogoci, ktry jest stanem waciwym dla Brahmana, przeciwstawiajc j ciece religijnych dziaa prowadzcej co najwyej do szczcia w niebie, ktre jest krtkotrwae i nie uwalnia duszy od obowizku ponownych narodzin i konsumpcji skutkw swych przeszych dziaa. W opowieciach tych zostay rwnie przedstawione indywidualne przypadki osb, ktre zdobyy Wyzwolenie poprzez nagle olnienie lub wiadomie szukay drogi prowadzcej do Wyzwolenia. Sugeruje si tutaj, e Wyzwolenie wie si z osiganiem pewnego okrelonego stanu umysu, ktry jest do zdobycia za ycia, a nie dopiero po mierci, jak to jest w przypadku nieba zdobywanego poprzez religijne dziaania.

3. O procesie stwarzania wiata, ewolucji Prakriti i stworzeniu ywych istot przez Brahm

Nastpne dwie opowieci (146-147) przedstawiaj rozmow, podczas ktrej wielki riszi Bhrigu odpowiada na pytania mdrca Bharadwady dotyczce procesu stwarzania budulca wszechwiata, tajemnicy ycia oraz stworzenia ywych istot przez Brahm. W rozmowie tej mamy pierwszy zarys opisu stwarzania budulca wszechwiata w procesie okrelanym przez sankhj jako ewolucja natury materialnej Prakriti (ewolucja ta, tak jak si j opisuje w hinduizmie wspczenie, zostaa przedstawiona w Aneksie 2). W wersji proponowanej Bhrigu, Mahat (Rozumienie) wypywa z Manasa (umysu, czy te ladw pamiciowych na poziomie globalnym), nastpnie pojawia si ego-wiadomo (ahamkara) i nastpnie pi wielkich elementw mahabhuta. Paralelnie opisuje si pojawienie si stwrcy ywych istot Brahmy, ktry jest pierwszym i najstarszym ucielenieniem lub kombinacj wymienionych skadnikw budulca wszechwiata wystpujcych razem w formie ciaa, w ktrym zamieszkuje dusza. Dodaje si tu istnienie oceanu i Boskiego Lotosu stworzonego przez Manasa. (W opow. 152 stwierdza si, e ten Lotos wyrs z ppka Kryszny, ktry pooy si na wodach, zwanego rwnie Narajan.)

W powyszym opisie stwarzania pozostaje wiele tajemnic, jak choby tajemnica ycia i tego czynnika, ktry oywia ciao. Bhrigu w odpowiedzi na pytanie Bharadwady zarysowuje charakterystyczny dla sankhji dualizm duszy i ciaa (dyskutowany bliej w opowieci 155 przez ucznia Kapili) wymieniajc dusz jako ten czynnik, ktrego obecno nadaje ciau ycie, rwnoczenie jednak wyjania, e tym co umoliwia ciau ruch i ycie, jest pi wielkich elementw, ktre tworz ciao i jego organy, czyli oglnej produkty ewolucji natury materialnej Prakriti.

W opisie stwarzania wiata przez Bhrigu, Brahma, pierwsza ywa istota, jest stwrc zamieszkujcych wszechwiat ywych istot, czyli ucielenionych dusz. Nie jest jednak ich stwrc bezporednim i co wicej nie jest bezporednim stwrc ich zrnicowania. Sam stworzy swych synw braminw Pradapatich i prawo, e kada ucieleniona dusza musi sama skonsumowa owoce swych dziaa, czyli tzw. prawo karmy. Wszystkie ywe istoty stworzone przez Pradapatich skaniane przez natur materialn do dziaania same s odpowiedzialne za to, na jakim poziomie istnienia urodz si ponownie. Prezentowane w opow. 146-147 nauki Bhrigu s o wiele blisze stwierdzeniom filozofii sankhji ni mitologii.

W tym zarysowanym w naukach Bhrigu schemacie charakterystycznym dla sankhji brakuje jeszcze wyranych stwierdze o Puruszy. Bhiszma uzupenia ten obraz wskazujc na Najwysz Dusz (Purusz) jako oryginaln i pierwsz przyczyn stwarzania wiata wyjaniajc to bezporednio Judhiszthirze (opow. 148) oraz powtarzajc rozmow midzy Manu i Brihaspatim (opow. 150), ktrej Manu naucza o pozbawionym atrybutw Brahmanie jako przyczynie wszechwiata.

Kontynuujc wtek stwarzania wiata w dalszych opowieciach rozwaa si bardziej szczegowo temat Puruszy i Prakriti w jednym ciele bdcych twrcz zasad wszechwiata (opow. 152 i 154), jak i temat Brahmana i jego dwojaki sposb istnienia, jako tego, kto jest bez atrybutw i jako tego, kto posiada atrybuty (opow. 150). Poszczeglne rozmowy opisuj wic proces stwarzania wiata coraz gbiej. Tak jak rozmowa Bhrigu i Bharadwad ukazuje stwarzania wiata jako ewolucj Prakriti, rozmowa Manu z Brihaspatim wskazuje na pozbawionego atrybutw Brahmana jako przyczyn wszechwiata bdc ponad Prakriti, a opowie 152 dotyczca Kryszny jako stwrcy wiata przedstawia Kryszn jako Najwysz Osob Boga o podwjnej naturze (Purusza-Prakriti) bdc rdem lub twrcz zasad wszechwiata i jako Narajan (tego, ktry ley na wodach), ktry sam jeden zna Brahmana.

Obok stwarzania wiata porusza si temat jego niszczenia. Zjawiskowy lub inaczej zamanifestowany wszechwiat jest nietrway. Ewolucja natury materialnej Prakriti dostarczajca wszechwiatowi budulca stwarzajc dwadziecia trzy zasady rzeczywistoci materialnej rozwija si i zwija w okrelony i regularny sposb tak jak pory roku. Wyjania to Wjasa w rozmowie ze swym synem uk (opow. 158) odwoujc si do pojcia czasu. Opisuje szczegowo miary czasu i cykliczno stwarzania, istnienia, psucia si i niszczenia wszechwiata. Temat stwarzania i niszczenia pojawia si rwnie w innych opowieciach, jak na przykad w opowieci 170 (p.4), gdzie mdrzec Asita-Dewala odpowiada na pytanie Narady o proces stwarzania i niszczenia, a take w opowieci 171, gdzie mdrzec Sanat-Kumara naucza asur Wrtr o cyklach tworzenia i niszczenia wiata, i w tym kontekcie dotyka ponownie tajemnicy Kryszny nauczajc, e Najwyszy Pan, ktry jest czyst wiadomoci i nie ma atrybutw, w okresie stwarzania przybiera atrybuty, ktrymi s produkty ewolucji natury materialnej Prakriti i zamieszkuje w ywych istotach zarwno jako to, co jest niezmienne, jak i to, co jest zmienne.

Wbrew pozorom rozwaania na temat stworzenia i niszczenia wiata nie odbiegaj daleko od problematyki Wyzwolenia i cieki wiedzy. Prowadz do okrelenia tego, co jest najwysz wyzwalajc wiedz i jak j mona zdoby. Najwysz wiedz jest dotarcie do Brahmana, ktry nie ma atrybutw. Atrybuty przynale do ciaa, dusza jest bez atrybutw, jest czyst wiadomoci lub wiedz (opow. 174).

4. O poznawaniu duszy w kontekcie procesw mentalnych zrodzonych z poczenia duszy z ciaem

Powstaje pytanie o to, jak opisuje si aktywno Prakriti na poziomie indywidualnym. Odpowied na to pytanie znajdujemy w pod tematem adhjatmy, czyli w rozwaaniach o duszy w kontekcie procesw mentalnych zrodzonych z poczenia duszy z ciaem i jodze prowadzcej do wygaszenia tych procesw jako drodze do jej poznania. Tematu tego dotycz bezporednio opowieci 148, 162, 174.

Jak nas naucza Mokszadharma, aktywno Prakriti na poziomie jednostkowym przejawia si na trzy sposoby:

Po pierwsze, Prakriti tworzy pi wielkich i pi subtelnych (cznie dziesi) elementw, z ktrych zbudowane jest ciao wyposaone w trzy organy psychiczne (rozumienie, ego-wiadomo i umys), jak i w organy poznania (pi zmysw) i dziaania (rce, stopy, mowa, organy rozrodcze i organy wydalnicze) bdce miejscem zamieszkania dla duszy. Ciao jest wic zbudowane z dwudziestu trzech (dwudziestu czterech wczajc Moola Prakriti) elementw powstaych w procesie ewolucji Prakriti. Ciao jest miejscem zamieszkania dla duszy, ktra jest jedynym rdem wiadomoci.

Po drugie Prakriti za porednictwem ciaa i jego organw poznania i dziaania tworzy przedmioty (lub raczej idee przedmiotw) zewntrznego wiata, ktre otaczaj jednostk i skania j do dziaania w stosunku do nich.

I po trzecie, Prakriti tworzc ciao dla duszy z jednej strony wizi dusz w wiecie stworzonych przez siebie przedmiotw zmuszajc j do ponownych narodzin, lecz z drugiej strony dajc duszy ciao daje jej narzdzie do wyzwolenia si z kajdan natury materialnej i poczenia si z Brahmanem.

Omwmy po kolei te trzy sposoby przejawiania si aktywnoci Prakriti.

Jeli chodzi o liczb konstytuant (elementw skadowych) wszechwiata Mokszadharma nie jest konsekwentna, zmieniajc czsto kt widzenia. Liczba ta zmienia si z dwudziestu trzech na dwadziecia cztery zalenie od tego, czy wcza si, czy te nie, Moola Prakriti, a czasami gdy wcza si zamieszkujcego ciao Purusz, wynosi dwadziecia pi, kiedy indziej, gdy uwzgldnia si tylko niektre elementy, zmniejsza si do kilkunastu. Opisywanie wszechwiata przez wyliczanie okrelonej liczby konstytuant jest charakterystyczne dla sankhji. Doktryna ta wywodzi sw nazw z sanskryckiego sowa liczba i stawia sobie za zadanie okrelenie skoczonej liczby konstytuant wszechwiata. Czynic tak uwaa, e dostarcza doskonaej lub ostatecznej wiedzy na temat wszechwiata, std sankhja znaczy rwnie doskonaa wiedza. Konstytuanty te s zwykle wymieniane w cile okrelonej kolejnoci ilustrujc kolejne przeksztacenia w ewolucji Prakriti i to, co wyonio si jako nastpne, jest podporzdkowane temu, co je poprzedzao. Jak ju bya o tym mowa, Prakriti rozwija si i zwija w procesie tworzenia i niszczenia wiata wyznaczajc cykle jego istnienia zarwno na uniwersalnym, jak i jednostkowym poziomie. W procesie zwijania si Prakriti, czyli powrotu do stanu bezruchu, to, co byo w jej ewolucji nastpne, czy si po kolei z tym, co poprzednie wracajc do stanu pierwotnego. Na tym zaoeniu o moliwoci odwracania ewolucji Prakriti na poziomie jednostkowym opiera si wiara w moliwo docierania do duszy dziki odpowiedniej duchowej praktyce (jodze) wyczajcej aktywno poszczeglnych organw psychicznych (opow. 151).

To, co zwyko nazywa si organami psychicznymi, jest uwaane za atrybut ciaa (opow. 174). Psychik tworz trzy organy wewntrzne powstae w wyniku ewolucji Prakriti. S to rozumienie, ego-wiadomo i umys. Istniej one w ciele obok uniwersalnej jani, czyli duszy lub Puruszy, ktry jest odmiennej, czysto duchowej natury. Jak to zostao stwierdzone w Bhagavad Gicie, i co jest czsto powtarzane w Mokszadharmie, ciao i jego atrybuty s polem (kszetr) dla duszy, ktra jest wiadkiem zachodzcych w nim procesw, czyli kszetra-din. Umys jest kopalni myli majcych swe rdo w tym, co zostao w nim zakodowane w rezultacie przeszego ycia, jak i w tym, na co wskazuj zmysy obecne w wiecie zewntrznym. Dziaanie umysu samo w sobie jest niewiadome. Rozumienie jest niewiadom samej siebie zasad rnicujc obecne w umyle myli w jzyku prawdy i faszu. Ego-wiadomo czyli samookrelenie to ja jest poczuciem wasnej odrbnoci, jednostkowoci, ktra zdaje si by podmiotem dziaajcym i tym, kto jest Panem ciaa bdc faktycznie rezultatem zaciemnienia duszy, ktra w swej naturze jest czyst wiadomoci (chit), przez ignorancj. U podstaw tego stwierdzenia ley nie podlegajce kwestii zaoenie, e w przypadku wcielonej duszy (diwy) lub inaczej konkretnej empirycznej osoby, Panem ciaa jest dusza (Purusza), a tym kto dziaa, jest Prakriti. Ego-wiadomo to rezultat mylenia siebie przez obserwujc procesy psychiczne dusz z Prakriti, lub tym, kto dziaa.

Dziaanie jest faktycznie rezultatem aktywnoci trzech jakoci natury materialnej (gun), jasnoci-dobra (sattwa), namitnoci (radas) i ciemnoci (tamas), ktre utraciy sw rwnowag pod wpywem obecnoci Puruszy i ktre s si aktywujc Prakriti. Tak jak rozumienie, umys i zmysy s uwaane za atrybuty ciaa (opow. 174), guny s uwaane za atrybuty rozumienia, umysu, zmysw i ego-wiadomoci (opow. 162), ktre towarzysz duszy. Wcielona dusza, cho jej natura jest odmienna od ciaa (opow. 155), zachowuje swj zwizek z ciaem nawet po mierci ciaa grubego zbudowanego z piciu wielkich elementw, gdy jest dalej odziana w ciao subtelne linga-sarira zbudowane z piciu subtelnych elementw, ktre s rwnie wytworem ewolucji Prakriti i zachowuje rozwinite za ycia osoby jej wasnoci mentalne zakodowane w umyle (chitta). Dopki dana wcielona dusza pozostaje odziana w ciao subtelne, dopty musi rodzi si ponownie na ziemi w nowym ciele grubym (opow. 150).

Przejdmy teraz do obecnych w Mokszadharmie stwierdze dotyczcych drugiego sposobu przejawiania si aktywnoci Prakriti na poziomie indywidualnym, czyli stwarzania przedmiotw tego wiata, ktre otaczaj jednostk.

Jak stwierdza syn Wjasy uka (opow. 161, p. 2) istniej dwa rodzaje stwarzania: jednoinicjujcewypywajce z Najwyszej Duszy prowadzce do wyonienia si dwudziestu czterech elementw kolejnych przeksztace natury materialnej Prakriti i stworzenia ciaa (kszara), ktre jest miejscem zamieszkania dla jednostkowej duszy, i drugie opierajce na zmysach i ich przedmiotach realizowane dziki potdze rozumienia (intelektu i wiedzy). Ten drugi rodzaj stwarzania pochodzc z pierwszego przekracza go lub przykrywa stajc si pierwszoplanowym ze wzgldu sw moc zwizywania wszystkich jednostek.

Poprzez zmysy osoba ma kontakt z przedmiotami zmysw (dwikiem, dotykiem, form, zapachem i smakiem) obecnymi w wiecie zbudowanym z piciu grubych elementw i odbierajc te informacje z pomoc rozumienia i umysu tworzy pojcia lub przedmioty zewntrznego wiata dla samej siebie, zabarwiajc je stanami emocjonalnymi wynikymi z aktywnoci gun, ktre s waciwociami jej umysu, rozumienia i ego-wiadomoci. Otaczajce j przedmioty s wic pod wpywem jej przeszych dowiadcze sigajcych daleko do pocztkw jej reinkarnacji zakodowanych w umyle i gun wyznaczajcych emocje skojarzone z tymi przedmiotami. wiat zewntrzny istnieje poza ni, bo jest wytworem aktywnoci Prakriti na poziomie uniwersalnym, ale dla danej jednostki wiat zewntrzny jest jej wasny bdcy rezultatem jej wasnej historii.

Mokszadharma wielokrotnie powraca do tematu stwarzania przedmiotw tego wiata przez Prakriti na poziomie jednostek. W tym kontekcie naley wspomnie opowie 153 w ktrej mowa o tworzeniu przedmiotw tego wiata przez ego-wiadomo i koniecznoci kontroli wpywu gun poprzez uwiadamianie sobie charakteru ich wpywu i uwalnianie si od ego-wiadomoci, ktra stwarza iluzje wiata zewntrznego i wie dusz z materialnym wiatem. Poczucie ja i to jest moje jest najwikszym bdem lub grzechem duszy.

W ten sposb przechodzimy do trzeciego sposobu przejawiania si Prakriti na poziomie indywidualnym: Prakriti zamykajc dusz w ciele wyposaanych w organy poznania, dziaania, jak i w ograny psychiczne, z jednej strony zamyka j w niewoli tworzonych za ich porednictwem przedmiotw tego wiata, lecz z drugiej dajc jej to ciao daje jej narzdzie suce Wyzwoleniu.

Jak ju stwierdzilimy, dusza jest odmiennej natury od Prakriti (opow. 155) i nie mona jej pozna przy pomocy procesw poznawczych bdcych atrybutami ciaa. Dusz mona jednak pozna poprzez ciao praktykujc duchow dyscyplin zgodnie z zaleceniami sankhji i jogi. Temat ten czy si oglniejszym zagadnieniem charakteru procesw poznawczych, wiedzy i jej rde, ktremu Mokszadharma powica wiele uwagi.

5. O charakterze procesw poznawczych, wiedzy i jej rde

Rozmowy Manu z Brihaspatim (opow. 150-151), oraz Wjasy z uk (opow. 162 i 163) dotycz bezporednio tematu poznania i wiedzy prowadzcej do Wyzwolenia. W rozwaaniach dotyczcych adhjatmy temat zosta jedynie zarysowany.

Najwyszym celem ywej istoty jest poznanie prawdziwej natury swej duszy, ktra jest odmienna od wytworw Prakriti, i poczenie si z Brahmanem. Duszy nie mona pozna jednak przez zwyke procesy poznawcze bazujce na wiadectwie zmysw, wrcz przeciwnie, poznanie duszy wymaga wygaszenia tych procesw i uwolnienia si od wpywu Prakriti lub przekroczenia tego, co si nazywa ziemskim wiatem.

Manu w rozmowie z Brihaspatim (opow. 150) przeciwstawia wiedz duchow, zdobywan przez dyscyplin duchow i praktyk jogi, wiedzy pyncej ze studiowania pism i religijnych dziaa. Poznanie pism i religijne dziaanie jest jedynie faz wstpn na drodze do poznania duszy, ktra ostatecznie wymaga zaniechania dziaa i skupienia si na kontemplacji umysu, i su jedynie oczyszczeniu serca z przywizania do ziemskich przedmiotw tworzonych przez umys i dziaanie. Naley zaniecha dziaa, bo dziaania s zawsze rdem skutkw dobrych lub zych, ktre musz zosta skonsumowane w nastpnym yciu. Ponadto Najwyszy Brahman jest pozbawiony atrybutw i nie mona do niego dotrze przez zwyke procesy poznawcze, ktre bazuj na rozpoznawaniu atrybutw. Cho rozumienie zdolne do rnicowania prawdy od faszu moe by pomocne na drodze prowadzcej do Brahmana, to jednak, aby pozna subteln w formie i wszechobecn dusz, naley uy waciwych rodkw, ktre s opisywane przez jog i sankhj.

Brahman staje si widoczny jedynie po cakowitym wyciszeniu i uspokojeniu umysu. w stan umysu Manu nazywa stanem nieistnienia (opow. 151), do ktrego najbardziej zbliony jest tzw. trzeci stan wiadomoci, czyli stan gbokiego snu pozbawionego marze sennych. Podczas takiego snu aktywno zmysw i umysu ustaje i tylko rozumienie pozostaje obudzone. Wszystkie indywidualne dyspozycje oddziaujce na procesy poznawcze (lub inaczej Istnienie) ulegaj czasowemu zniszczeniu, lub mwic inaczej ustaje caa aktywno Prakriti. W czasie snu, ktremu towarzysz marzenia senne, jest wrcz przeciwnie, gdy cho ciao grube pozostaje nieruchome, ciao subtelne (linga-sarira) i obecna w nim dusza porusza si swobodnie wrd przedmiotw obecnych w umyle dowiadczajc emocji wynikych z uaktywnienia skojarzonych z nimi gun. Taki sen jest uwaany za jedn z przeszkd jogi, ktr jogin powinien pokona.

Brak kontroli nad zmysami i umysem jest wedug Manu powodem dowiadczania niedoli, podczas gdy poddanie ich kontroli prowadzi do Brahmana i wiecznej bogoci. Kontynuujc sw rozmow z Brihaspatim daje wskazwki, w jaki sposb uzyska w stan umysu zwany Nieistnieniem prowadzcy do poznania Brahmana. Po zaprzestaniu dziaania i wycofaniu zmysw z kontaktu ze zmysowymi przedmiotami naley je podda kontroli poprzez kontrolowanie umysu, w ten sposb zmysy zostaj wycofane do umysu; nastpnie w procesie jogicznych medytacji umys powinien wycofa si do rozumienia, ktre zostaje wycofane z dziaania i oczyszczone z wpywu radas i tamas. Wedug sankhji nawet czyste sattwiczne rozumienie nie potrafi rozpozna duszy, gdy dusza jest wobec niego nadrzdna, lecz dusza staje si widoczna dla samej siebie odbijajc si w nim jak w lustrze. W przedstawionym bardzo oglnie procesie prowadzcym do poznania Brahmana mona rozpozna wspominany poprzednio proces zwijania si ewolucji Prakriti.

Brahman jest czyst wiadomoci i tym, co powinno by poznane (dneja). Poprzez uwiadomienie sobie rnicy midzy Prakriti i Purusz i poczenie si z Brahmanem w procesie poznawczym sugerowanym przez sankhj lub jog dociera si do najwyszej wiedzy. Wiedza gromadzona przez zwyke procesy poznawcze za porednictwem organw bdcych wynikiem ewolucji Prakriti jest waciwie rdem ignorancji (awidja) zaciemniajc dusz. Przeciwiestwem awidji, jest widja, do ktrej naley wiedza zawarta w witych pismach, ktrych poznanie jest postpem na drodze do Brahmana, lecz nie wystarcza do realizacji najwyszego celu.

Rozmowa Wjasy ze swym synem uk (opow. 159-161) rozwija dalej temat wiedzy, jej rde, jak i rnicy midzy zwykymi procesami poznawczymi bdcymi pod wpywem gun i tym procesem poznawczym, ktry prowadzi do czystej lub najwyszej wiedzy i Wyzwolenia. Co wicej, Wjasa powica sporo uwagi stwierdzeniom Wed, ktre na pierwszy rzut oka wydaj si sprzeczne, zalecajc na przykad zarwno wykonanie, jak i zaniechanie religijnych dziaa. Wjasa w swych pouczeniach przyjmuje, e stwierdzenia Wed s niepodwaalne i nie mog podlega krytyce. Ich pozorna sprzeczno ma rdo w tym, e odnosz si do dwch cieek prawocidziaania i wiedzyktre s realizowane przy pomocy wykluczajcych si nawzajem rodkw, lecz cho nie mog by realizowane rwnoczenie, uzupeniaj si wzajemnie majc na uwadze ten sam najwyszy cel, ktrym jest Wyzwolenie. Stwierdzenia Wed s zawsze obowizujce i naley dy do Wyzwolenia bez amania wedyjskich nakazw (opow. 161).

Religijne dziaania zalecane przez Wedy, jak i samo studiowanie Wed s jednake realizowane za porednictwem cielesnych organw bdcych pod wpywem gun. Same w sobie nie mog wic doprowadzi do poznania Brahmana, co jest moliwe dopiero po oczyszczeniu procesu poznawczego z wpywu gun. Zarwno cieka dziaania i wiedzy jest jednak godna zalecenia, lecz naley pamita o tym, e tak jak wiedza pynca ze studiowania Wed jest jak tratwa pomagajca osobie przepyn rzek czasu i ocean ycia, tak joga prowadzca do Brahmana jest tym, co pozwala je przekroczy. Kontynuujc ten temat Wjasa odwoujc si do metafory ciaa jako rydwanu, ktry umiejtnie powoony zawiezie dusz do Brahmana, poucza syna o zasadach praktykowania jogi wymieniajc dwanacie wymogw jogi, opisujc technik koncentracji umysu dharana, jak i wskazujc na konieczno wyrzeczenia si przez jogina wadzy nad tym, co zamanifestowane, ktr zdobywa dziki jogicznej medytacji, bo tylko wtedy bdzie mg dotrze do Brahmana i zrealizowa najwyszy cel (opow. 159).

W dalszej czci swych nauk Wjasa analizuje charakter tego poznania, ktre prowadzi do Brahmana, czyli czystej wiadomoci, ktra jest tym, co rzeczywiste i prawdziwe, polemizujc zarwno z buddyjskim idealizmem zgodnie z ktrym wszystko, czyli caa wiedza, jest zaledwie ide w umyle i nie ma oparcia w niczym, co rzeczywiste, jak i z doktrynami materialistycznymi, zgodnie z ktrymi wszystko, cznie ze wiadomoci jest wytworem ciaa i przyrody i umiera razem z ciaem (opow. 160). Zgodnie z doktryn reprezentowan w Mahabharacie wiat duchowy jest tym, co rzeczywiste i niezmienne, podczas gdy tak zwany materialny wiat ziemskich przedmiotw jest jedynie iluzj wynik z aktywnoci natury materialnej Prakriti, cho ona sama jest take tym, co rzeczywiste, bdc energi Brahmana. Wiedza moe mie rny charakter. Moe to by wiedza instrumentalna pomagajca w realizowaniu technicznych problemw ycia, moe to by znajomo Prawa (dharmy) lub sformuowa Wed lub moe to by wiedza najwysza, czyli poznanie Brahmana. Wiedza i jej charakter jest tym, co decyduje o rnych poziomach istnienia. Ci, ktrzy poznali dusz, czyli dotarli do najwyszej prawdy, stoj w hierarchii istnienia najwyej.

W kontekcie rozwaa o wiedzy prowadzcej do najwyszej prawdy pojawia si ponownie problem charakteru stwierdze Wed. Cho Wedy nie ulegaj zmianie, ich autorytet zmienia si wraz z biegiem czasu, i w kolejnych eonach upada coraz bardziej. Podczas kalijugi upada tak nisko, e zaczynaj pojawia si wtpliwoci co do obowizkowego charakteru poszczeglnych nakazw i powstaje pytanie, na jakiej podstawie ludzie yjcy w tym eonie maj decydowa o tym, jakie nakazy maj charakter uniwersalny i zawsze obowizujcy, jako te, ktre bazuj na prawdzie. W odpowiedzi na to pytanie Wjasa stwierdza, e s nimi te, ktre prowadz do postpu na drodze do Wyzwolenia.

Cho sankhja i joga realizuj ten sam cel (Wyzwolenie) rni si koncepcj procesu poznania, ktry prowadzi do najwyszego celu. Wjasa opisuje ten proces wskazujc na rnice. Wedug sankhji najwysza wiedz jest odkryciem rnicy midzy natur Puruszy i Prakriti. Wedug jogi najwysza wiedza jest zjednoczeniem rozumienia z umysem, zmysami i przenikajc wszystko dusz. Jogin dociera do tej najwyszej wiedzy pokonujc stany umysu wynike z aktywnoci Prakriti (opow. 160-161).

Na zakoczenie rozmowy ze swym synem Wjasa powraca co tematu adhjatmy, czyli poznawania duszy zamieszkujcej w ciele wyposaonym w organy psychiczne, jak i w organy poznania i dziaania, ktre s produktem ewolucji Prakriti, maj jej natur i przechowuj w sobie lady swych przeszych wciele, i osiganiu Wyzwolenia dziki przekroczeniu wiata zmysw i przedmiotw stworzonego przez Prakriti (opow. 162-163).

W tym kontekcie na uwag zasuguje rwnie opowie o tym, jak wielki demon asura Wrtra kroczc ciek wiedzy osign Wyzwolenie (opow. 171). Wrtra, ktry by synem bramina Kajapy, stworzonym specjalnie w celu pokonania Indry, zosta jednak ostatecznie pokonany przez Indr, ktry uzyska pomoc od Wisznu i iwy. Mimo klski nie podda si smutkowi koncentrujc ca sw uwag na szukaniu prawdy. Zrozumiawszy, e to, co zdoby swymi umartwieniami, straci swym dziaaniem, poszukiwa wiedzy o tym, jak uwolni si od skutkw dziaania i zdoby Wyzwolenie. Nauk w tej sprawie udzieli mu mdrzec o imieniu Sanat-Kumara. Mdrzec ten wychwala Wisznu, ktrego wielbicielem by Wrtra, twierdzc, e jego gowa jest miejscem Wyzwolenia, do ktrego mona jednak dotrze jedynie poprzez kontrolowanie zmysw i rozwijanie wiedzy duchowej, chocia religijne dziaania nie s cakowicie na tej drodze bezuyteczne, gdy mona je oczyci przy pomocy oczyszczonego z wpywu jakoci natury materialnej rozumienia i przez uwolnienie si od przywizania do ziemskich przedmiotw. Droga do Wyzwolenia jest duga i prowadzi poprzez wielokrotne cykle ponownych narodzin, ktre pozwalaj na rozwj waciwego stanu umysu. Rne stany umysu wyznaczaj rne poziomy istnienia. Rnym poziom istnienia s rwnie przypisane rne kolory. Wyodrbnia si sze kolorw biorc pod uwag obecn w nich proporcj trzech jakoci natury (sattwa, radas, tamas), jak i zwizany z nimi poziom szczliwoci oraz waciwe dla nich sze rnych poziomw istnienia. ywa istota rodzc si wielokrotnie na ziemi migruje poprzez rne poziomy istnienia i rne kolory. Do najwyszego koloru biaego dociera si dziki jodze podrujc przez rne wiaty, ktre trzeba porzuci, aby dotrze do Brahmana.

6. O uniwersalnej ciece prawoci i cnocie prawoci

Innym tematem, na ktrym skoncentrowana jest caa Mahabharata i ktry powraca rwnie w czci drugiej Santi Parvy, jest prawo (dharma), o ktrej zakada si, e bazuje na prawdzie i jest drog prowadzc do tego, co najwysze. Tak jak w czci pierwszej Santi Parvy wiele uwagi powicono rnicy w Prawie midzy kastami i trybami ycia waciwymi dla okrelonego etapu w jednostkowym rozwoju, tak w czci drugiej poszukuje si uniwersalnej cieki prawoci, ktra moe by realizowana bez wzgldu na wymienione rnice i co wicej prawo traktowana jest tutaj jako wyrniajca osob cnota przez ni zdobyta. Tego tematu dotycz bezporednio opowieci 165-168.

Judhiszthira pyta Bhiszm o to, na jakiej podstawie konkretna jednostka, ktra pragnie kroczy ciek Prawa, powinna decydowa o tym, ktre z moliwych dziaa wybra w okrelonej sytuacji, w ktrej si znalaza. Cho istniej rne rda wiedzy na temat prawego dziaania, jak pisma, czy przykady dobrego postpowanie dostarczane przez tych, ktrzy s nazywani dobrymi, Judhiszthira ma tu pewne wtpliwoci, bo jak twierdzi, sformuowania pism s czsto zbyt oglne i nie odnosz si w sposb oczywisty do rnych konkretnych sytuacji, a jeli chodzi o podanie za czyim przykadem, to niekiedy trudno okreli czyje zachowanie powinno by uznane za dobry przykad. Analizujc swoje wasne wybory wskazuje na istnienie jakiego wewntrznego wiata, ktre pozwala mu na rozrnienie dobra od za. Zastanawia si te nad tym, czy istnieje takie postpowanie, ktre byoby dobrodziejstwem dla kadego w kadej sytuacji. W kocu pyta, czy standardy Prawa s czym arbitralnym ustanowionym przez staroytnych i przekazywanym nastpnym pokoleniom, czy te maj swe oparcie w prawdzie i mog by odkryte na nowo przez tych, ktrzy szukaj prawdy (opow. 165).

Bhiszma w odpowiedzi na te pytania cytuje rozmow midzy braminem Dadali i kupcem Tuladhar, ktry, cho jest tylko kupcem, zdaje si przewysza sw cnot prawoci bramina Dadali, ktry od dawna praktykowa surowe umartwienia zgodnie z nakazami Wed. Na pytania bramina o to, jak to jest moliwe, Tuladhara wyjania, e rozwin w sobie cnot prawoci idc przez ycie ciek nonviolence i dalej zachcany przez bramina wychwala ciek nieranienia jako uniwersaln ciek prawoci. Naucza, e w wyborze swego postpowania naley kierowa si wasnym oczyszczonym z namitnoci (radas) i ciemnoci (tamas) rozumieniem i nie godzi si na wykonywanie okrutnych religijnych praktyk sprzecznych z zasad nieranienia tylko dlatego, e wszyscy je praktykuj lub ze zawsze byy praktykowane. Naley uwolni si od zych wpyww tego wiata szukajc prawdy. Naley poprawnie zrozumie ofiar i wybra raczej wewntrzn ofiar (tj. ofiar wewntrz swej jani) w formie uczciwoci i samo-kontroli ni godzi si na okruciestwo. Waciw form ofiary dla bramina jest joga bazujca na ofierze wewntrznej. Rezultat ofiary zaley od stanu umysu ofiarnika, a nie od rytualistycznej dokadnoci w jej wykonaniu. Szukajc tego, co najwysze, Wyzwolenia, naley wykonywa ofiar kierujc si poczuciem obowizku, a nie traktujc j jako drog prowadzc do zaspokojenia pragnie. Tym, co prowadzi do najwyszej nagrody, jest wyrzeczone ycie (opow. 166).

Judhiszthira widzc ogromne zalety wychwalanej przez kupca Tuladhar cieki nonviolence pyta Bhiszm dalej, co naley uczyni w sytuacji, gdy nakaz nieranienia jest w konflikcie z innym nakazem, jak np. posuszestwo rozkazowi ojca. Bhiszma cytuje wypowied krla Wiczakhy przeciw zabijaniu zwierzt ofiarnych i wychwala namys przed podjciem jakiegokolwiek dziaania, ktre wymaga aktu przemocy podajc przykad syna mdrca Gautamy, Czirakarina, ktry po otrzymaniu od ojca rozkazu, aby zabi swoj matk, ktr uwid Indra, rozmyla tak dugo nad tym, czy powinien wykona rozkaz ojca, e Gautama mia do czasu na to, aby ochon ze swego gniewu i przemyle raz jeszcze swj rozkaz. Judhiszthira zastanawia si dalej nad tym, w jakim stopniu krl moe i ciek nieranienia, skoro jego obowizkiem jest wymierzanie sprawiedliwoci. Bhiszma cytuje w odpowiedzi rozmow midzy krlem Djumatsenem i jego synem Satjawatem, ktry sprzeciwia si karze mierci i innym karom cielesnym. Djumatsen poucza syna, e krl powinien przede wszystkim uczy swych poddanych dajc im przykad wasnym prawym dziaaniem, lecz z drugiej strony popenione przestpstwo musi zosta ukarane. W miar moliwoci naley unika kar cielesnych, lecz rodzaj kary, ktr dysponuje krl, zaley nie tylko od niego, ale take od charakteru eonu, w ktrym si urodzi. Kara staje si coraz surowsza w miar starzenia si czasu. W czasach, gdy realizowanie cieki nieranienia staje si niemoliwe, naley wybra ciek alternatyw, ktr jest cieka wiedzy, ktrej realizowanie jest niezalene od charakteru eonu (opow. 167).

Nastpna opowie 168 przedstawia rozmow mdrca Kapili z mdrcem Sjumarami ukrywajcym si w formie ofiarnej krowy na temat charakteru niektrych stwierdze Wed zalecajcych zabijanie zwierzt, ktre zdaj si by sprzeczne z doktryn nieranienia (opow. 168). Jak ju bya o tym mowa, Wed nie wolno ani krytykowa, ani chwali. Kapila, ktry uchodzi za mitycznego twrc filozofii sankhja, prbuje je zrozumie i wyjani. W rozmowie z Sjumarami naucza, e wszystkie stwierdzenia Wed odnosz do duchowego rozwoju, lecz poszczeglne zalecane cieki prowadz do realizacji tego celu w rnym stopniu. Realizowanie dziaa zalecanych przez Wedy oczyszcza serce, lecz dopiero zaniechanie dziaania prowadzi do Wyzwolenia. Kapila naucza, e prawa osoba moe wybra tak drog i takie rytuay, ktre nie wi si z okruciestwem. Realizowanie wedyjskich rytuaw przynosi naprawd korzy tylko tym, ktrzy maj kontrol nad czterema bramami formy, w ktrej zamieszkuje dusza (tj. ramionami, odkiem, mow, organami prokreacji) i ostatecznie uwalniaj si od wpywu tej formy zdobywajc Wyzwolenie. Sprzecznoci w stwierdzeniach Wed znikaj, gdy zdobdzie si t najwysz wiedz, w konsekwencji ktrej wszystko jest widziane jako identyczne z Najwysz Dusz. Poprawne rozumienie Wed bazuje na zdolnoci zrozumienia duszy. Uniwersaln drog prowadzc do poznania duszy, niezalen od urodzenia i realizowanego aktualnie trybu ycia, jest joga i wyrzeczone ycie. Ujarzmienie zmysw, wybaczanie, uwolnienia si od pragnie i zaprzestanie dziaania jest uwaane za drog do doskonaego szczcia.

7. O znaczeniu samokontroli i ujarzmiania umysu

Prowadzca do Wyzwolenia cieka wiedzy bazuje wic na rozwijaniu samokontroli i ujarzmianiu umysu, co uwalnia osob od wpywu jakoci natury materialnej Prakriti i pozwala zobaczy rnic midzy zmiennym i nierzeczywistym wiatem ziemskich przedmiotw bdcym rezultatem dziaania Prakriti, a niezmiennym i realnym wiatem duchowym. Samokontrola i ujarzmianie umysu jest tematem wszechobecnym w czci drugiej Santi Parvy, tak jak i zalecenia, aby dochodzi do nich poprzez rozwijanie wiedzy duchowej, a nie poprzez zalecane wczeniej praktyki surowych umartwie, czy wykonywanie okrutnych rytuaw. Temat ten pojawia si nie tylko w opowieciach o naukach mdrcw o drodze prowadzcej do Wyzwolenia, ktrych charakter jest wyranie filozoficzny, ale take w tych, ktrych charakter jest czysto mityczny, i ktrych jest tu cigle sporo. I tak opowie o pewnym braminie, ktry oddawa cze obokowi (opow. 169) ilustruje pogld, e cnota prawoci jest trudna do zdobycia i jest darem od bogw.

Zdobycie samo-kontroli i wiedzy dotyczcej natury tego wiata jest nie tylko ciek prowadzc do Wyzwolenia, ale pomaga osobie w zachowaniu spokoju umysu i radzeniu sobie z charakterystyczn dla tego wiata zmiennoci szczcia i nieszczcia. Ilustruj to rozmowy Indry z pokonanym przez niego asur Wali (opow. 156 i 157). Podobne w charakterze s opowieci 175, 176, 177, 179. Opowie 175 zasuguje na szczegln uwag ze wzgldu na to, e mowa tu o samym Wyzwoleniu jako tym stanie umysu, ktry zdobywany za ycia pomaga osobie w radzeniu sobie z nieszczciem.

Na zakoczenie warto wspomnie jeszcze o innych opowieciach czysto mitycznych, ktre pojawiaj si troch w charakterze dygresji i zdaj si nieco odbiega od gwnego tematu. I tak opowieci 172-173 przedstawiaj rne wersje mitu o walce Indry z demonem Wrtr i pokonaniu go przez Indr z pomoc gorczki zrodzonej z gniewu iwy wywoanego faktem niezaproszenia go do uczestnictwa w rytuale ofiarnym Dakszy. Opowie 164 z kolei przedstawia jedn z wersji mitu o narodzinach mierci i jej umartwieniach, a opowie 178 dotyczy mitycznego wyjanienia tego, jak nauczyciel demonw Uanas zdoby imi ukra.

Ostatnia opowie (opow. 180) powraca do zagadnie filozoficznych. Judhiszthira pyta o rnic midzy sankhj i jog, dwoma filozoficznymi nurtami, ktre opisuj drog prowadzc do Wyzwolenia, na co Bhiszma stwierdza, e nie ma midzy inni adnej rnicy poza tym, e bazuj na innych rdach i e on sam akceptuje obydwie cieki.

Cz druga ksigi XII Mahabharaty jest o wiele bogatsza w treci moralne i filozoficzne ni zdoalimy to przedstawi w tym krtkim Synopsis, ktrego celem byo jej krtkie podsumowanie i ukazanie jej w szerszej filozoficznej perspektywie. W tym miejscu nie pozostaje wic nam nic poza zachceniem Czytelnika do jej przeczytania.

124

Mikoajewska

Mahabharata

Ksiga XII, cz. 2

Synopsis

27

Opowie 144O ciece wiedzy i szukaniu Wyzwolenia (mokszy)

1.O uudzie zmysowych przedmiotw, dyscyplinie umysu i kontrolowaniu duszy; 2.O przemijalnoci tego wiata i cierpieniu wynikym z przywizania; 3.O stanach wiadomoci, ktre s wolne od cierpienia; 4.O uwolnieniu si od aknienia zmysowych przedmiotw i docieraniu do Brahmana; 5.Pie Pingali o zdobytym przez ni stanie bogoci; 6.O oddaniu Prawdzie i szukaniu tego, co niezmienne; 7.O szczciu dostpnym dla ndzarza pyncym z wyrzeczenia si wszelkich ziemskich posiadoci.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, owoce religii mona gromadzi na rne sposoby i realizowanie swych obowizkw nigdy nie jest bezowocne. Owoce pynce z realizowania obowizkw w czterech trybach ycia nie s jednak bezporednio widoczne, bo s uzyskiwane dopiero na tamtym wiecie. Owoce pynce z dyscypliny umysu i kontrolowania duszy s natomiast moliwe do uzyskania i zobaczenia jeszcze na tym wiecie...

Skoro ten wiat, ktry jest peen niedoskonaoci, ma taki uudny charakter, kada inteligentna istota powinna dy do uwolnienia od niego swej duszy.

(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CLXXIV)

1. O uudzie zmysowych przedmiotw, dyscyplinie umysu i kontrolowaniu duszy

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, nauczae mnie dotychczas o rnych obowizkach waciwych dla czterech kast i czterech trybw ycia. Odpowiadajc na moje pytania opisae mi te szczegowo obowizki krla zarwno w sytuacji pokoju, jak i wtedy, gdy na jego krlestwo spada nieszczcie. Wskazywae, e postpowanie zgodnie z nakazami Wed jest dla krla korzystne. Wytumacz mi teraz, czy istnieje taki sposb postpowania zalecany przez Wedy, ktry byby korzystny dla kadego bez wzgldu na to, do jakiej kasty naley i w zgodzie z jakim trybem ycia obecnie yje?

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, owoce religii mona gromadzi na rne sposoby i realizowanie swych obowizkw nigdy nie jest bezowocne. Owoce pynce z realizowania obowizkw w czterech trybach ycia nie s jednak bezporednio widoczne, bo s uzyskiwane dopiero na tamtym wiecie. Owoce pynce z dyscypliny umysu i kontrolowania duszy s natomiast moliwe do uzyskania i zobaczenia jeszcze na tym wiecie. Posuchaj wic teraz moich nauk o ciece wiedzy, ktra prowadzi do Wyzwolenia.

Kady zmysowy przedmiot, ktremu jest kto oddany, bez wzgldu na to czym on jest, jawi si przed nim jako co, co ma najwysz warto i jego zdobycie wydaje mu si najwikszym bogosawiestwem, jednake, gdy to wszystko przemyli, oczyszczajc serce swym namysem, zrozumie e wszystkie przedmioty tego wiata nie s warte wicej ni gar suchej somy i dziki refleksji uwolni si od przywizania do wszystkich przedmiotw tego wiata. Skoro ten wiat, ktry jest peen niedoskonaoci, ma taki uudny charakter, kada inteligentna istota powinna dy do uwolnienia od niego swej duszy.

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, skoro jest tak jak mwisz i zmysowe przedmioty s faktycznie uud, wytumacz mi, dziki jakiemu nastawieniu umysu mona si pozby smutku, ktry ma swe rdo w ich utracie. Ludzie cierpi z powodu utraty bogactwa, czy te mierci ony, synw lub caej starszyzny.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, osoba, ktra stracia to wszystko, co uwaaa za swoje, z ca pewnoci popada w rozpacz i mwi do siebie: O biada mi, jake wielkie jest moje nieszczcie! Powinna jednak szuka uwolnienia si od swej rozpaczy poprzez odpowiedni namys i refleksj. Niech zilustruje ci to moja opowie o pouczeniach, ktrych pewien duchowo odrodzony bramin udzieli krlowi Senaditowi.

2. O przemijalnoci tego wiata i cierpieniu wynikym z przywizania

Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, pewnego dnia, w odlegych czasach, na dwr krla Senadita przyby jego przyjaciel bramin i widzc go pogronego w smutku z powodu mierci syna rzek: O krlu, dlaczego dae pokona si rozpaczy? Gdzie si podziaa twoja wiedza? Paczesz nad mierci innych, cho sam te jeste miertelny i za jaki czas twoi krewni bd opakiwa ciebie, jak i oni sami bd opakiwani przez innych. Zarwno ty, ja, jak i ci, ktrzy oddaj ci hody, powrcimy tam, skd przybylimy.

Senadit rzek: O mdry braminie, twoim bogactwem jest asceza. Ty wiesz wszystko, wytumacz mi, czym jest ta dyscyplina i koncentracja umysu, ta mdro, wiedza i rozumienie, ktrych zdobycie broni przed poddawaniem si smutkowi?

Bramin rzek: O krlu, wszystkie ywe istotynadrzdrze, przecitne i podrzdnecierpi w konsekwencji swych dziaa przywizujc si do tego, co uwaaj za swoje. Ja sam uwaam, e nawet ja nie nale do mnie i e cay ten wiatwszystko to, co widznaley tak samo do mnie, jak do innych. Takie mylenie broni mnie przed smutkiem. Zdobywszy to zrozumienie, nie poddaj si ani radoci, ani smutkowi wynikym z nabycia lub utraty zmysowych przedmiotw. Tak jak dwa kawaki drewna dryfujce po wodach oceanu raz spotykaj si, a kiedy indziej dryfuj oddzielnie, tak samo ywe istoty na tym wiecie. Zwizki z synami, wnukami i innymi krewnymi s nietrwae. Nie naley si nigdy zbytnio do nich przywizywa, bo separacja jest pewna.

Twj syn przyby do ciebie z niewidzialnego regionu i teraz odszed stajc si ponownie niewidzialny. Ani on ciebie, ani ty jego ju duej nie rozpoznajesz. Kim wic jeste i kogo opakujesz?

Smutek wypywa z choroby wywoanej dz, a rado z jej uleczenia, z radoci ponownie wynika smutek. Smutek ustawicznie zastpuje rado, a rado smutek krcc si kole wiecznych powrotw. I tak do ciebie po chwilach szczcia przyszed obecnie smutek. A po smutku znowu przyjdzie rado. Ani smutek, ani rado nie trwaj wiecznie. Wynikaj one z ciaa i nie s cech duszy. Dusza dowiadcza ich dopty, dopki zamieszkuje ciao. Wykonujc dziaania przy pomocy ciaa, ktre chwilowo zamieszkuje, dowiadcza w tym ciele ich konsekwencji.

ycie rozpoczyna si wraz z pojawieniem si ciaa i gdy ciao ulega zniszczeniu, dusza opuszcza je i ycie umiera. Ludzie o nieczystej duszy przywizani do rnych ziemskich przedmiotw, ktre uwaaj za wasne, ulegaj zniszczeniu jak nasypy piasku w wodzie. Przysigi rnego rodzaju zrodzone z niewiedzy s jak prasa do wyciskania oleju uciskajc ucielenion dusz z powodu jej przywizania. Uciskajc j zmuszaj j do ponownych narodzin.

Czowiek, ktry z myl o swej onie lub kim innym popenia rne niegodziwe czyny, cierpi sam w pojedynk rnego rodzaju niedol zarwno na tym, jak i na tamtym wiecie. Wszyscy ludzie przywizani do dzieci, on i krewnych ton w oceanie smutku, tak jak pozbawione si dzikie sonie ton w trzsawisku. Poczucie nieszczcia dowiadczane przez czowieka, ktry utraci syna, krewnych, czy bogactwo jest rwnie potne w swej sile jak ogie pochaniajcy las.

Faktycznie, wszystkorado i smutek, istnienie i nieistnieniezale od przeznaczenia. To ono decyduje o tym, czy kto ma przyjaci, czy wrogw, dowiadcza szczcia, czy nieszczcia. To nie przyjaciele s przyczyn czyjego szczcia, a wrogowie nieszczcia, to nie inteligencja jest przyczyn bogactwa, a gupota jego braku, cho tylko ten, kto zdoby mdro, potrafi zrozumie ten porzdek wiata. Ziemskiego szczcia dowiadczy ten, komu zostao ono przeznaczone bez wzgldu na to, czy jest inteligentny i odwany, czy te gupi i tchrzliwy, wyksztacony, czy te nie, saby, czy silny. Jest jak krowa, ktra naley do tego, kto pije jej mleko bez wzgldu na to, czy jest to pastuch, czy zodziej.

3. O stanach wiadomoci, ktre s wolne od cierpienia

Mdrzec kontynuowa: O krlu, istniej cztery stany wiadomoci: obudzony, nicy, gboko upiony i dowiadczany jedynie przez joginw czwarty stan wiadomoci, zwany turiya lub samadhi. Prawdziwej bogoci dowiadczaj jedynie ci, ktrych umys jest w stanie gbokiego upienia pozbawionego marze sennych lub w czwartym stanie wiadomoci, ktry znajduje si poza sfer intelektu i umysu. Tylko te dwa ekstremalne stany wiadomoci s prawdziwie wolne od cierpienia. Ludzie znajdujcy si w dwch pozostaych stanach wiadomoci dowiadczaj na przemian radoci i smutku. Cierpienie jest cech tych dwch porednich stanw wiadomoci. Zdobycie lub utrata ziemskiego bogactwa nie ma adnego wpywu na tych, ktrzy zdoali dowiadczy prawdziwej bogoci osigajc stan samadhi i uwolnili si od przyjemnoci i blu tego wiata, jak i od zawici. Natomiast ci, ktrzy nie zdobyli tej wiedzy, ktra prowadzi do prawdziwej bogoci, ulegaj cyklom nieumiarkowanej radoci i nastpujcego po niej smutku, nawet wwczas gdy zdoali dziki znajomoci witych pism wyj poza ignorancj i szalestwo.

4. O uwolnieniu si od aknienia zmysowych przedmiotw i docieraniu do Brahmana

Mdrzec kontynuowa: O krlu, ludzie niezdolni do odrnienia dobra od za, olepieni przez pych i wadz nad innymi oddaj si ziemskim uciechom zabawiajc si jak bogowie w niebie. Ziemska rado zawsze jednak koczy si smutkiem. Czowiek, ktry zdoby wiedz powinien akceptowa i znosi z nieporuszonym sercem cokolwiek do niego przychodzi, rado czy smutek, przyjemno, czy nieprzyjemno.

Kady dzie przynosi tysice powodw do smutku i niepokoju, ktre napastuj ignoranta i szaleca, lecz omijaj czowieka, ktry zdoby wiedz. Smutek nie dotknie inteligentnego czowieka, ktry uwanie sucha instrukcji tych, ktrzy s od niego lepsi, uwolni si od zawici i zdoby samo-kontrol. Taki czowiek bdzie porusza si po tym wiecie bazujc na rozumieniu i ochraniajc swe serce przed wpywem dzy i namitnoci. Smutek nie zdoa dotkn tego, kto pozna Najwysz Ja, z ktrej wszystko wypywa i w ktrej wszystko znika.

Naley wyrwa korzenie tego, co jest rdem odczucia przez kogo aknienia, alu i smutku i zmusza go do podejmowania stara, nawet jeeli jest czci jego ciaa. Kady przedmiot w stosunku do ktrego jest pielgnowana idea meum (to jest moje), staje si rdem alu i blu. Ja to jest moje jest jani nalec do mierci, podczas gdy jej przeciwiestwo to nie jest moje jest jani prowadzc do wiecznego Brahmana.

Wyrzeczenie si przedmiotu, ktry pragnie si zdoby i mie na wasno, staje si rdem prawdziwej bogoci, podczas gdy ciganie przedmiotu pragnienia przynosi na swej drodze zniszczenie. Ani bogo pynca z zaspokojenia zmysw, ani ta, ktrej mona dowiadczy w niebie, nie dorwna nawet w szesnastej czci bogoci, ktra pynie z pozbycia si wszystkich pragnie posiadania zmysowych przedmiotw.

Skutki dziaa z poprzedniego ycia, zarwno dobre jak i ze, wizytuj zarwno mdrych jak i gupich, odwanych i niemiaych. W ten sposb rado i smutek, przyjemno i nieprzyjemno kr ustawicznie wrd ywych istot w cyklach wiecznych powrotw. Wiedzc o tym inteligentny czowiek, ktry zdoby mdro, yje w spokoju.

Czowiek powinien ignorowa wszystkie swe pragnienia czerpania przyjemnoci z posiadania zmysowych przedmiotw i nigdy nie powinien pozwoli na to, aby gniew zniszczy w nim to, co najlepsze. Gniew wypywa z serca i tam wzrasta i nabiera siy. Ten gniew, ktry mieszka w ludzkim ciele i rodzi si w umyle, jest przez mdrcw nazywany mierci.

Gdy dana osoba zdoa wycofa ze zmysowych przedmiotw wszystkie swe pragnienia, ukrywajc si wewntrz siebie jak w w swej skorupce, wyposaona we wasne wiato dusza zdoa spojrze na sam siebie.

Gdy dana osoba sama nie odczuwa i w nikim nie budzi lku, gdy nie pielgnuje w swym sercu adnego pragnienia i awersji, dociera do Brahmana. Wolna od dualizmu prawdy i faszu, smutku i radoci, przyjemnoci i nieprzyjemnoci staje si spokojn dusz.

Gdy powstrzymuje si od wyrzdzania za jakiekolwiek ywej istocie w myli, mowie i uczynku, dociera do Brahmana.

Prawdziw bogo zdobywa ten, kto zdoa pozby si tego niemoliwego do zaspokojenia aknienia, ktrego osoby zagubione nie potrafi si wyrzec, ktre nie starzeje si i jest uwaane za mierteln chorob.

5. Pie Pingali o zdobytym przez ni stanie bogoci

Bramin zakoczy sw mow mwic: O krlu, posuchaj wersw piewanych ongi przez upad kobiet o imieniu Pingala, ktra nagle w momencie najwyszej udrki z powodu niemonoci poczenia si ze swym ukochanym doznaa olnienia zdobywajc stan najwyszej bogoci i spokj duszy.

Pingala nucia:

O biada mi, przez tyle lat yam w niewiedzy ogarnita przez szalestwo, cho miaam u boku t najdrosz Najwysz Ja, w ktrej nie ma nic poza spokojem.

Tak dugo yam w ucisku mierci nie znajc istoty czystoci.

Musz przykry me ciao, ktre jest domem o jednej kolumnie i dziewiciu bramach, przy pomocy szaty prawdziwej wiedzy.

Jake mogam nie widzie w tej Najwyszej Jani mojego najdroszego Pana, cho zawsze by tak blisko mnie?

Teraz jednak obudziam si otrzsajc z siebie sen, ktry przyniosa na mnie moja niewiedza.

Uwolniam si od miertelnego ucisku pragnienia. Ziemscy kochankowie, ktrzy s faktycznie wcielonymi formami pieka, ju duej mnie nie zwiod kuszc mnie zmysowo.

To czego dowiadczamy na ziemi jest wynikiem przeznaczenia i skutkiem dziaa w przeszym yciu.

Budzc si ze snu niewiedzy odrzucam wszelkie pragnienia zmysowych przedmiotw.

Zdobyam pen kontrol nad swymi zmysami. Wolna od pragnienia i nadziei zanurzam si w sen bogoci. Bogoci jest wolno od wszelkiej nadziei i pragnienia .

6. O oddaniu Prawdzie i szukaniu tego, co niezmienne

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, Czas nieuchronnie niszczy wszystko to co zostao stworzone. Wytumacz mi, w czym szuka obrony przed upywajcym Czasem?

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie posuchaj staroytnej opowieci o rozmowie midzy ojcem i synem, w ktrej mody bramin wychwala przed ojcem ciek wiedzy przeciwstawiajc j ciece wedyjskich rytw, szukajc w niej obrony przed przemijaniem i mierci.

Pewien pobony i stary ju bramin, ktry nie zna religii Wyzwolenia i by oddany studiowaniu Wed i praktykowaniu wedyjskich rytuaw, mia syna, ktry by bardzo inteligentny i dlatego nosi imi Medhawin (inteligentny). Ten mody czowiek zwyk rozmyla nad sposobami funkcjonowania tego wiata i drog prowadzc do Wyzwolenia i stanu najwyszej bogoci.

Pewnego dnia zbliy si do swego ojca i rzek: O ojcze, wytumacz mi, co powinien czyni mdry czowiek wiadomy tego, jak krtko trwa ludzkie ycie. Powiedz mi wszystko o drodze, ktr powinien wybra i nie zapomnij wspomnie o tym, jakie rodzi owoce. Po wysuchaniu twych instrukcji bd wiedzia, jak si doskonali i nabywa cnot.

Ojciec rzek: O synu, bdc braminem powiniene realizowa swe obowizki w czterech kolejnych trybach ycia. Najpierw w fazie uczenia si (brahmacarja) studiowa Wedy, nastpnie myle o spodzeniu dzieci, aby utrzyma pami przodkw i nastpnie po rozpaleniu w domowym ognisku wasnego ognia ofiarnego dy do wykonania wyznaczonych dla bramina rytw ofiarnych. W kocu, w ostatniej fazie ycia powiniene uda si do lasu, aby powici si rozmylaniom.

Syn rzek: O ojcze, jake moesz mwi o tym tak spokojnie, cho ten wiat jest osaczony i atakowany ze wszystkich stron i podlega nieuchronnym prawom o miertelnych skutkach?

Ojciec rzek: O synu, co masz na myli? Czy chcesz mnie przestraszy? Czym jest to, co atakuje ten wiat? Czym s te rzeczy nieuchronne o miertelnych skutkach?

Syn rzek: O ojcze, ten wiat jest w ucisku zgrzybiaoci i ze wszystkich stron jest atakowany przez mier, a tym, co spada na nieuchronnie i ma miertelne skutki jest nieustanne nastpowanie po sobie dnia i nocy, ktre ustawicznie skraca okres ludzkiego ycia. Dlaczego nie zwracasz na to uwagi? Skoro wiem, e mier nie czeka i przychodzi do kadego nagle i bez ostrzeenia, jake mog spdza wyznaczony dla mnie czas odziany w paszcz niewiedzy beztrosko zajmujc si swymi sprawami? Skoro kada kolejna noc skraca okres ludzkiego ycia, czowiek zanurzony w yciu jest jak jak ryba w pytkiej wodzie. mier zabiera czowieka zaangaowanego w swe codzienne sprawy, zanim zdoa osign swe cele. Tak jak tygrys porywa skubicego traw barana, tak mier porywa czowieka, gdy zrywa beztrosko kwiaty i gdy jego serce jest w peni zanurzone w yciu. Nie zwaa na to, czy tego dnia zdy zrealizowa to, co suy jego dobru. Sprbuj mierci nie pozwoli, aby do ciebie przysza! Zabiera ona swe ofiary, zanim zdoaj zrealizowa swe czyny. Jutrzejsze dziaania powinny by wykonane dzi, popoudniowe przedpoudniem, mier nie czeka bowiem na wykonanie dziaa przez jej ofiary. Kt ma pewno, e nie przyjdzie do niego nawet dzisiaj?

O ojcze, ycie jest niepewne, naley wic doskonali si i nabywa cnot od najmodszych lat, aby zapewni sobie wieczn bogo na tym i na tamtym wiecie. Czowiek ulegajcy uudzie zmysowego wiata zabiega o ony i synw i prbuje ich zadowoli wykonujc zarwno prawe jak niegodziwe czyny. Gboko przywizany do swych synw i zwierzt w swym umyle jest porywany przez mier jak picy jele przez tygrysa. Zaangaowany cigle w zdobywanie rnych przedmiotw pragnienia i bez skosztowania przyjemnoci pyncej z zabawy nimi, jest porywany przez mier, tak jak owca przez wilczyc. Obezwadnia ona go, gdy myli: to ju zrobione, to jest do zrobienia, a to jest zrobione w poowie, obojtna wobec jego pragnie i niewykonanych dziaa. Nie zwaa na to, jak bardzo jest oddany swej profesji, przywizany do swego pola, sklepu, domu. Zabiera sabych i silnych, odwanych i niemiaych, mdrych i gupich bez wzgldu na to, czy zdoali zebra owoc, ktrego szukali.

O ojcze, aden miertelnik nie moe unikn mierci, zgrzybiaoci, choroby i smutku. Wiedzc o tym, jake moesz siedzie tutaj z takim spokojem? Zgrzybiao i mier podaj za yw istot od momentu jej narodzin zabiegajc o jej zniszczenie. Wszystkie formy istnienia, ruchome i nieruchome, s we wadzy mierci i zgrzybiaoci. Nic nie potrafi stawi oporu armii wysyanej przez mier za wyjtkiem potgi Prawdy, bo tylko w Prawdzie mieszka Niemiertelno. Przyjemno odczuwana przez kogo, kto yje wrd ludzi jest miejscem zamieszkania mierci. Jak stwierdzaj ruti, to, co jest nazywane dungl jest prawdziw zagrod, gdzie mona zamkn zmysy, podczas gdy przyjemno pynca z mieszkania wrd ludzi jest jak krpujcy skutecznie czowieka sznur czynicy go bezbronnym. Sprawiedliwi przecinaj ten sznur i uciekaj, grzesznikom jednake si to nie udaje. adna ywa istota nie zada ran temu, kto nigdy nikogo nie zrani w myli mowie, mowie i uczynku i nigdy nie zabra nikomu jego rodkw utrzymania si przy yciu. Naley wic praktykowa przysig prawdomwnoci, by oddanym tej przysidze i mie Prawd za jedyny przedmiot pragnienia. Ten, kto podda kontroli wszystkie swe zmysy i patrzy na wszystkie ywe istoty takim samym okiem, pokona mier przy pomocy Prawdy. Zarwno niemiertelno, jak i mier zostay ukryte w jednym ciele. Szalestwo i uuda prowadz do mierci, a Prawda do niemiertelnoci.

O ojcze, uwalniajc si od pragnienia i gniewu uczyni przysig wiernoci Prawdzie i osigajc to, co suy memu dobru, unikn mierci jak niemiertelny. Koncentrujc si na tych ofiarach, ktre nie wymagaj zabicia zwierzcia (Ofiara Pokoju), bd szuka Jani poprzez praktykowanie jogi (Ofiara Brahmy). I gdy rozpocznie si ta pora roku, w ktrej soce porusza si ku pnocy, ograniczajc swe zmysy wykonam ofiary Sowa, Umysu i Dziaania. Ofiara Sowa polega na bezgonym recytowaniu witej sylaby OM; Ofiara Umysu jest kontemplacj Najwyszej Jani; Ofiara Dziaania polega na oczyszczaniu si kpiel i wykonanie innych oczyszczajcych dziaa jak pokorne czekanie na nauczyciela.

O ojcze, jake kto taki jak ja mgby wykona ofiar tak pen okruciestwa, jak ta, ktra wymaga zabicia zwierzcia? Jake kto taki jak ja, ktry zdoby wiedz, mgby wykonywa rytuay rwnie okrutne jak te, ktre zostay wyznaczone dla pisakw lub wojownikw, tym bardziej, e ich owoc jest nietrway. W mej jani jestem zrodzony przez moj wasn ja. Bez starania si o potomstwo znajd oparcie w mojej jani. Wykonam Ofiar Jani czc moj wasn ja z Najwysz Jani i do uratowania siebie nie potrzebuj potomstwa. Ten, ktry zawsze panuje nad sowami i mylami, praktykuje umartwienia, wyrzeczenie i jog, dotrze do stanu najwyszej bogoci, ktrym jest dotarcie do Brahmana.

Nie istnieje nic, co byoby rwne oku wiedzy i nie ma nagrody przewyszajcej wiedz. Tak jak nie ma nieszczcia wikszego od przywizania do zmysowych przedmiotw (to jest moje), nie ma szczcia rwnego wyrzeczeniu si ich (to nie jest moje). Najwikszym bogactwem bramina jest przebywanie w samotnoci, traktowanie rwno wszystkich ywych istot, prawdomwno, sumienno w realizowaniu dobrego zachowania, cakowite wyrzeczenie si wymierzania kary, prostota i ostatecznie zaniechanie wszelkiego dziaania.

O ojcze, po co ci bogactwo, krewni, przyjaciele i ony? Jeste braminem, myl wic o spotkaniu ze mierci. Aby stawi jej czoa szukaj swej jani ukrytej w ciele. Gdzie si udali twoi dziadkowie i gdzie jest teraz twj ojciec?

Koczc swe opowiadanie Bhiszma rzek: O Judhiszthira, ojciec po wysuchaniu sw syna postpi zgodnie z jego rad. Czy postpiby tak samo bdc oddany religii Prawdy?

7. O szczciu dostpnym dla ndzarza pyncym z wyrzeczenia si wszelkich ziemskich posiadoci

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, z twej opowieci o modym i inteligentnym braminie Medhawinie wnosz, e nawet kto bardzo mody tak jak on moe praktykowa ciek wiedzy prowadzc do mokszy. Powiedz mi teraz, czy cieka ta wymaga posiadania bogactwa koniecznego do sponsorowania rytuaw ofiarnych. Czy biedak pozbawiony bogactwa moe i t drog?

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie posuchaj opowieci o tym, co piewa ongi bramin o imieniu Sampaka, ktry zdoby spokj umysu i wyzwoli si z kajdan materialnego wiata. Pie t powtrzy mi pewien ubogi bramin, ktry podj lub wyrzeczenia, aby wyzwoli si z pieka, w ktre zamienia jego ycie za ona, ndzne ubranie i gd:

Od momentu narodzin na ziemi czowiek jest cigany przez rne przyczyny radoci i smutku. Gdyby potrafi traktowa je jako wyrok losu, nie czuby ani radoci, gdy przychodz, ani smutku. Cho w swym umyle niczego nie pragnie, nadal niesie ciki adunek, bo nie szuka tego, co jest dla niego dobre. Czy w peni kontrolujesz swj umys?

Prawdziwej bogoci zasmakuje dopiero wtedy, gdy wyrzeknie si domu, jak i wszystkich zmysowych przedmiotw. Osoba, ktra niczego nie uwaa za swoje, pi i budzi si w bogoci.

Na tym wiecie cakowite ubstwo daje bogo. Ono jest tym dobrym sposobem ycia, ktry przynosi bogosawiestwo i uwalnia od niebezpieczestw. Ta wolna od wrogw droga jest atwo dostpna dla tych, ktrzy uwolnili si od pragnie, lecz jest niedostpna dla tych, ktrzy je pielgnuj.

We wszystkich trzech wiatach nie widz nigdzie nikogo, kto dorwnywaby biedakowi o czystym zachowaniu, ktry jest wolny od przywizania do ziemskich przedmiotw.

Bieda swymi zaletami przewysza wadz. Wadca, ktry posiada wiele, yje w cigym niepokoju, e to starci, bdc w cigym ucisku mierci, podczas gdy ndzarz dziki temu, e wyrzek si wszelkiego posiadania, uwolni si zarwno od nadziei, jak i lku, bo ani ogie, mier, czy zodzieje nie mog mie z niego adnej korzyci. Sami bogowie wychwalaj takiego czowieka, ktry wdruje tam, gdzie zechce, pi na nagiej ziemi majc swe rami za poduszk i ktry zdoby spokj.

Bogacz bdc pod wpywem gniewu i zachannoci ma ze serce. Patrzy na innych krzywo, marszczy brwi i zagryzajc wargi wygasza nieprzyjemne i okrutne sowa. Nawet, gdyby zechcia uczyni jaki dar na rzecz caego wiata, kto na niego spojrzy?

Nieprzerwane towarzystwo dobrobytu ogupia bezkrytyczn osob, oczyszcza jej umys z rozsdku, tak jak jesienny wiatr oczyszcza niebo z chmur. Myli: Posiadam wszystko: urod, bogactwo i dobre urodzenie. We wszystkim odnosz sukces. Jake niezwyky jestem i wspaniay. Myli te odurzaj jej serce. Z sercem silnie przywizanym do ziemskich przedmiotw, wkrtce zaprzepaci bogactwo zebrane przez jej przodkw. Zredukowana do chcenia utraci poczucie, e zabieranie wasnoci innych jest zem i gdy w tej fazie zacznie ama wszystkie ograniczenia i przywaszcza sobie to, co naley do innych, krlewska sprawiedliwo bdzie j ciga, jak strzay myliwego cigaj jelenia i spadn na ni rne inne nieszczcia.

Ignorujc rne ziemskie skonnocijak pragnienie posiadania ony i dzieci, i wszystko to, co tak jak ciao jest przemijajce i nierzeczywistenaley z pomoc inteligencji sign po waciwe lekarstwo na wszystkie te ziemskie nieszczcia. Bez wyrzeczenia nie mona zdoby prawdziwego szczcia i najwyszego dobra. Bez wyrzeczenia nie mona spa spokojnie. Wyrzeczenie si wszystkiego jest prawdziw bogoci .

Bhiszma zakoczy sw opowie mwic: O Judhiszthira, powtrzyem tobie dokadnie to, co niegdy w Hastinapurze opowiedzia mi pewien bramin cytujc pie o wyrzeczeniu, ktre jest najwikszym dobrem, nucon ongi w dawnych czasach przez mdrca Sampak.

Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Sections CLXXIV-CLXXVI, CCLXXVII (Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 144

37

Opowie 145O nagym olnieniu

1.O piciu atrybutach wyzwolonej osoby; 2.O nagym olnieniu Manki; 3.O szeciu nauczycielach mdrca Wodhji; 4.O tym jak mdrzec Adagara osign Wyzwolenie; 5.O tym jak bramin Kajapa dozna olnienia; 6.O uwalnianiu si z koa reinkarnacji.

Manki rzek: O Pragnienie, opu mnie. Obudziem si i przejrzaem na oczy. Szukanie bogactwa przynosi mi zniszczenie. Znalaze sobie schronienie w moim cieletej mieszaninie piciu elementwlecz teraz id sobie gdzie indziej i tam szukaj szczcia. Nie chc niczego, co nie jest dusz i nie sprawia mi radoci nic, co tak jak ty kieruje si chci posiadania i zachannoci.

(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CLXXVII)

1. O piciu atrybutach wyzwolonej osoby

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi, w jaki sposb moe osign spokj i szczcie ta prawa osoba, ktra poszukuje bogactwa, aby mc zebra zasugi poprzez wykonanie rytuaw ofiarnych i aktw dobroczynnoci, lecz nie moe go zdoby i ogarnia j nieodparte aknienie bogactwa? Czy jest ona skazana na cierpienie zarwno za ycia, jak i po mierci?

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, najwysz bogo za ycia i po mierci zdobywa ta osoba, ktra

(1) na wszystko spoglda takim samym okiem i nie ma dla niej rnicy midzy radoci i smutkiem, pochwa i obraz,

(2) nie podejmuje adnego wysiku, aby zaspokoi pragnienie posiadania ziemskich przedmiotw,

(3) jest prawdomwna,

(4) uwolnia si od przywizania do ziemskich przedmiotw, i

(5) zaprzestaa wykonywania jakichkolwiek dziaa.

Rozwijanie w sobie tych piciu atrybutw staroytni mdrcy uwaali za rodki prowadzce do osignicia doskonaego spokoju i wyzwolenia si z koniecznoci ponownych narodzin. Wiara w nie bya dla nich religi i niebem. Na nich bazuje najwysza bogo.

Posuchaj staroytnej opowieci o pieni nuconej ongi przez waij Manki, ktry w procesie nagego olnienia uwolni si od aknienia bogactwa i przywizania do ziemskich przedmiotw i po zdobyciu piciu wymienionych atrybutw osign najwysz bogo czc si z Brahmanem.

2. O nagym olnieniu Manki

Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, yjcy w odlegych czasach waija Manki szukajc bogactwa bez przerwy napotyka na jakie przeszkody. W kocu z tego, co pozostao mu z majtku, zakupi par modych bykw cznie z jarzmem do trenowania ich do cignicia pugu. Po naoeniu jarzma zabra je na pole z zamiarem rozpoczcia treningu. Jednake po drodze byki dostrzegy lecego wzdu drogi ogromnego wielbda i przeraone zaczy biec zaczepiajc si jarzmem o jego garb. Rwnie przeraony tym wielbd zerwa si i pogna z wielk szybkoci przed siebie unoszc je ze sob zwisajce aonie na swym jarzmie po obu stronach jego karku.

Manki widzc je ju w ucisku mierci rzek do siebie: O biada mi! Moje mode byki unoszone przez wielbda faluj w gr i d wraz z jego ruchem wygldajc jak dwa klejnoty zdobice jego kark. Taki musia by wyrok losu! Los bez przerwy niszczy wszystko to, co posiadam, cho od dawna staram si o zdobycie bogactwa. Wida jednak, e nawet najmdrzejszej osobie posiadajcej odpowiednie umiejtnoci i wykonujcej dziaania z trosk i uwag nie pomoe podejmowanie choby najwikszego wysiku, gdy bogactwo nie jest jej przeznaczone. Rezultat zawsze zaley od losu i nawet, gdy wydaje si, e zosta osignity dziki wysikowi, blisza analiza ukazuje, e by rezultatem ukadu okolicznoci zalenych od przeznaczenia. Czowiek jest bezsilny wobec przeznaczenia.

Ten, kto szuka szczcia musi cakowicie wyrzec si wizi ze zmysowymi przedmiotami. Wolny od tej wizi nie bdzie dalej ywi pragnienia posiadania ich i bdzie mg spa spokojnie. Nareszcie to zrozumiaem! Do takiego samego wniosku doszed te ongi syn Wjasy uka, gdy ze siedziby swego ojca uda si do dungli wyrzekajc si wszystkiego!

Ten, kto wyrzeka si wszelkich ycze, przewysza tego, kto realizuje kade swoje yczenie. Pragnieniu nie ma bowiem koca, nikt nigdy nie moe wyczerpa swych ycze. Tylko ten, kto jest pozbawiony wiedzy i sdu, jest nienasycony w swej potrzebie ochrony ciaa i ycia.

O moja dna bogactwa niemdra duszo, powstrzymaj si od chci dziaania. Jeste zbyt zachanna, zdobd spokj uwalniajc si od przywizania do wszelkich zmysowych przedmiotw! Tyle razy doznawaa zawodu ulegajc pragnieniu i prnej nadziei. Jak to moliwe, e cigle jeszcze nie uwolnia si od przywizania? Jeeli nie zasuguj na to, aby zosta przez ciebie zniszczony i jeeli jestem tym, kto ma by dla ciebie rdem dowiadczania bogoci, nie skaniaj mnie ku zachannoci. Ustawicznie tracisz cae bogactwo, ktre zgromadzisz. Uwolnij si wreszcie od tego pragnienia bogactwa! Haba mej gupocie! Zabawisz si mn! Przemieniasz mnie w niewolnika innych. Nikt, kto narodzi si na ziemi, nie zdoa i nigdy nie zdoa nasyci swego pragnienia. Odrzucajc cae dziaanie budz si wreszcie z tego wiata zudze. Jestem obudzony.

O pragnienie (kama), twoje serce musi by twarde jak diament, skoro mimo setki nieszcz, ktre ze sob niesiesz, nie rozpade si jeszcze na setk drobnych czci. Poznaem ci, jak i wszystkie te przedmioty, ktre s ci drogie! udzisz mnie, e szukajc tego, co jest ci drogie, znajd szczcie! Poznaem twoje korzenie. Wyrastasz z woli, czyli z chci posiadania czego. Aby si ciebie pozby, bd wic unika woli i w ten sposb zniszcz ci z korzeniami. Pragnienie bogactwa w adnej swej fazie nie przynosi szczcia. Ten, kto je zdoby, niepokoi si, e je straci, i jego utrata jest dla niego jak mier. Samo zdobycie bogactwa jest niepewne. Bogactwa nie mona zdoby nawet przez wyrzeczenie si samego siebie. C moe by bardziej bolesne? A ten, kto je naby, nigdy nie ma do i nie zaprzestaje szukania wicej. Bogactwo jest jak sodkie wody Gangesu: skosztowanie go tylko zwiksza tsknot za nim.

Opu mnie. Obudziem si i przejrzaem na oczy. Szukanie bogactwa przynosi mi zniszczenie. Znalaze sobie schronienie w moim cieletej mieszaninie piciu elementwlecz teraz id sobie gdzie indziej i tam szukaj szczcia. Nie chc niczego, co nie jest dusz i nie sprawia mi radoci nic, co tak jak ty kieruje si chci posiadania i zachannoci. Zaniechawszy ci cakowicie bd szuka schronienia w tej jakoci natury, ktr jest dobro (sattwa). Dostrzegajc wszystkie ywe istoty w moim ciele i umyle oddam swj rozum jodze, ycie instrukcjom mdrcw, a dusz Brahmanowi. Bd przedziera si przez ten wiat wolny od przywizania i nieszczcia z powodu utraty, tak e ty nie bdziesz mogo ponownie pogry mnie w blu i smutku.

Jeeli bd dalej tobie ulega, pozostan bez szansy za zbawienie. Z ciebie rodzi si nienasycenie, smutek, zmczenie i moz. al pyncy z utraty bogactwa przerasta kady inny. Krewni i przyjaciele trac szacunek dla tego, kto utraci bogactwo i dowiadcza on tysica innych upokorze. Rado pynca z posiadania bogactwa jest z kolei niewielka i zmieszana z gorycz i smutkiem, gdy niszczy j lk przed zodziejami i innymi nieszczciami prowadzcymi do jej utraty. Nareszcie po dugim czasie zrozumiaem, e pragnienie bogactwa jest przesiknite smutkiem.

Zmuszasz mnie do gonienia za czymkolwiek, co przypadnie ci do serca. Jeste pozbawione rozumu i zdrowego rozsdku. Nie sposb ci nasyci i zadowoli. Spalasz jak ogie. Nie zastanawiasz si nigdy nad tym, jak trudny do zdobycia jest przedmiot, ktry cigasz i tak jak pieka, nie sposb wypeni ci po brzegi. Chcesz pogry mnie w gbinie smutku.

Nie moesz ju duej we mnie mieszka. Cho jeszcze niedawno utrata majtku doprowadzaa mnie do rozpaczy, dzi osignem najwyszy stan uwolnienia si od przywizania do zmysowych przedmiotw. Nie myl ju duej o tobie i twym pocigu. Do nacierpiaem si z twego powodu i ju duej nie moesz pozbawia mnie rozumu. Patrzc na utrat caej mej wasnoci uczyniem lub wyrzeczenia i uwolniwszy si od wszelkiej gorczki posiadania mog wreszcie odpocz.

Pozbyem si ciebie razem z wszystkimi namitnociami mego serca. Ju nie zdoasz we mnie zamieszka i zabawia si mn. Od dzi wybacz kad potwarz i obmow, zraniony nie odpac zranieniem, odpowiem miymi sowami na nieprzyjemne. Z zadowoleniem w sercu i wyciszonymi zmysami bd utrzymywa si przy yciu z tego, co uda mi si zebra. Nie uczyni nic, aby zaspakaja twoje yczenia, bo ty jeste moim wrogiem.

Uwolnienie si od wizi ze zmysowymi przedmiotami i od pragnienia, nasycenie, spokj, uczciwo, samo-kontrola, skonno do wybaczania i wszechogarniajce wspczucie s obecnie moimi atrybutami. Niech wic pragnienie, zachanno, nienasycenie, skpstwo, omijaj mnie z daleka. Wszedem na ciek dobra (sattwa).

Teraz po pozbyciu si pragnienia i zachannoci jake wielka jest moja bogo! Nigdy wicej nie ulegn zachannoci i nie dowiadcz takiej samej niedoli, jak czowiek o nieczystej duszy. Bogo jest tym wiksza, im wicej odrzuconych pragnie. Ten, kto poddaje si wadzy pragnienia, zawsze dowiadcza niedoli. Caa odrzucana przez dan osob namitno zwizana z pragnieniem naley do tej jakoci natury, ktr jest namitno (radas). Smutek, bezwstyd i zachanno maj swe rdo w pragnieniu i bogactwie.

Tak jak podczas upalnego lata czowiek zanurza si w chodnej wodzie jeziora, tak ja zanurzyem si obecnie w Brahmanie powstrzymujc si od wszelkiego dziaania. Cay al opuci mnie i zanurzyem si w czystej bogoci. Zarwno ta rado, ktra pynie z zaspokojenia pragnienia, jak i ta, ktrej dowiadcza si w niebie, nie dorwnuje nawet szesnastej czci tej bogoci, ktra pynie z zaniechania wszelkiego rodzaju aknienia. Uwalniajc si od Zasady Przyjemnoci (prawa pragnienia), ktra razem z picioma elementami i ciaem tworzy siedmioelementow cao bdc moim zawzitym wrogiem, dotarem do wiecznego miejsca Brahmana i bd tam przebywa do koca mych dni szczliwy jak krl .

Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, w ten to sposb Manki pod wpywem nagego olnienia, ktrego dozna patrzc na utrat pary modych bykw, uwolni si od przywizania do zmysowych przedmiotw, porzuci wszystkie pragnienia i dotar do wiecznego miejsca Brahmana, ktre jest miejscem najwyszej bogoci wolnym od narodzin i mierci (koniecznoci reinkarnacji) zdobywajc w ten sposb niemiertelno. Zdoby ten stan najwyszej bogoci dziki wyciciu w sobie samych korzeni pragnienia.

W tym kontekcie cytuje si zwykle rwnie wersety nucone ongi przez krla Widehw Danak, ktry podobnie jak Manki osign peny spokj umysu. Nuci on: Moje bogactwo jest bez granic, cho nic nie posiadam. Nawet gdyby stolica mego kraju Mithila spona, nie sponoby nic mojego .

3. O szeciu nauczycielach mdrca Wodhji

Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, posuchaj teraz, co powiedzia ongi o uwalnianiu si od przywizania mdrzec Wodhja, ktry pozna wite pisma i wyrzekszy si wszystkich pragnie zdoby spokj. Krl Jajati, syn Nahuszy, rzek kiedy do niego: O wielki mdrcu, zdobye mdro i wiedz. Poucz mnie, prosz, w jaki sposb osign spokj. Wytumacz mi dziki jakiemu rozumowaniu ty sam osigne sukces i wdrujesz po wiecie bez angaowania si w adne dziaania zanurzony z bogoci w swej duszy?

Mdrzec Wodhja rzek: O krlu, postpuj wedug instrukcji, ktre bior od innych i sam nigdy nikogo nie nauczam. Dam ci jednake pewne wskazwki, co do charakteru instrukcji, na ktrych opiera si moje postpowanie. Rozmylajc nad nimi bdziesz mg sam uchwyci ich sens.

Mam szeciu nauczycieli, ktrymi s: Pingala, rybow, w, lena pszczoa, wytwrca strza i niezamna kobieta.

Nadzieja jest potn si poruszajc serce, a uwolnienie si od jej przynosi ogromn bogo. Tego nauczyem si od Pingali, upadej kobiety, ktra czekajc na swego kochanka podniecona nadziej doznaa nagego olnienia widzc, e czeka na prno. Zrozumiaa, jak grzeszne s jej dziaania, jak niewielka jest jej wiedza i jak bardzo jest we wadzy dzy. Pod wpywem tej wiadomoci porzucia swe grzeszne ycie i czc si z zamieszkujc w jej ciele Najwysz Jani dowiadczya stanu prawdziwej bogoci (zob. opow. 144, p. 5).

Pewien rybow dozna olnienia i dowiadczy szczcia, gdy nagle wyrzek si zowionej wielkiej ryby i jedzenia misa, gdy zobaczy jak inne drapiene ptaki, ktrym nie udao si nic zowi, otaczaj go ze wszystkich stron i dla tego kawaka misa chc go zabi.

W dozna olnienia i yje teraz w bogoci, gdy zrozumia, e podejmowanie prb zbudowania wasnego domu przynosi mu jedynie smutek i niedol i zamieszka w domu nalecym do kogo innego.

Ascecitak jak pszczoyyj w dungli w stanie bogoci ywic si lenymi owocami i korzonkami, nie ranic nikogo i nie doznajc krzywdy od innych ywych istot.

Moim pitym nauczycielem jest pewien wytwrca strza, ktry by tak pochonity przez sw prac, e nie zauway, e koo jego domu przeszed krlewski orszak.

Pewna moda niezamna kobieta zamieszkujca w domu ojca chciaa w tajemnicy przed nim nakarmi du ilo braminw, jednake gdy chciaa zabra ze spichlerza ziarno liczne bransolety na jej nadgarstkach zaczy dzwoni. Bojc si, e ten dwik j zdradzi, zdja bransolety zostawiajc tylko jedn na kadej doni. Patrzc na ni zrozumiaem, e gdy razem zbierze si wielu, powstaj ktnie i dysputy. To samo dzieje si nawet wwczas, gdy tylko dwch mieszka razem. Wcz si wic samotnie po wiecie bdc jak ta pojedyncza bransoletka z muszelek na nadgarstkach tej modej kobiety .

4. O tym jak mdrzec Adagara osign Wyzwolenie

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, ty wiesz wszystko o ludzkim zachowaniu. Powiedz mi, dziki jakiemu zachowaniu mona uwolni si na tym wiecie od smutku i rwnoczenie osign najwyszy cel?

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie posuchaj starej opowieci o rozmowie krla demonw Prahlady z wdrujcym po wiecie mdrcem Adagar o wielkiej inteligencji i oczyszczonej, spokojnej duszy.

Prahlada rzek: O wielki mdrcu, wolny od pragnie, urazy i chci dziaania, ze sw przyjazn mow, czyst dusz, pokor, samo-kontrol, peen godnoci, inteligencji i wiedzy yjesz w prostocie jak dziecko. Nie zazdrocisz nikomu bogactwa i nie opakujesz strat. Jeste zawsze zadowolony i zdajesz nie troszczy o nic na tym wiecie. Podczas gdy inne ywe istoty porywa i unosi wartki nurt pragnienia i namitnoci, ty sam pozostajesz doskonale obojtny wobec wszystkich dziaa cznie z tymi, do ktrych skania Prawo, Zysk i Przyjemno. Zdajesz si by w stanie cakowitego spokoju, ktrego nic nie jest w stanie zakci. Ignorujc wszystkie zmysowe przedmioty yjesz jak wyzwolona ja nie uczestniczc w niczym i bdc jedynie wiadkiem wszystkiego. Wytumacz mi dziki jakiej wiedzy, praktyce i zachowaniu stao to si moliwe? Wyjanij mi to majc na uwadze moje dobro.

Mdrzec Adagara, ktry wiedzia wszystko o funkcjonowaniu tego wiata rzek: O Prahlada, pozostaj obojtny wobec zewntrznego wiata i nie pozwalam sobie ani na rado, ani na smutek, bo pocztek, wzrost, zuywanie si i mier ywych istot nie wynika z jakiej wyranej przyczyny.

Wiem, e wszystkie tendencje do dziaania, ktre istniej we wszechwiecie, wypywaj z natury danej ywej istoty. Wszystko funkcjonuje w zgodzie ze sw natur i dlatego niczym si nie zachwycam.

Rnego rodzaju zwizki tworz si i rozpadaj, a to, co zostao zdobyte, ulega zniszczeniu. Wiedzc o tym nie nastawiam mego serca na zdobycie jakiego przedmiotu.

Wszystkie przedmioty majce jakie atrybuty ulegaj zniszczeniu. C wic pozostaje do zrobienia osobie takiej jak ja, ktra o tym wie?

Wszystkie rzeczy due i mae, urodzone w wodzie i na ldzie umieraj. We waciwym czasie mier przychodzi nawet do najsilniejszych skrzydlatych istot przemierzajcych niebo. Nawet ciaa niebieskie, due i mae, poruszajce si po firmamencie, opadaj na ziemi, gdy nadejdzie na to waciwy czas. Widzc, e wszystko to, co stworzone podlega mierci i mylc o wszystkich przedmiotach jako ulegajcych zniszczeniu, zasypiam w spokoju z sercem wolnym od lku.

Jeeli uda mi si uzyska bez trudu obfity posiek, zjadam go bez skrupuw, lecz jak nie mam nic, spdzam wiele dni nic nie jedzc. Czasami ludzie karmi mnie kosztownymi potrawami ofiarowanymi w nadmiarze, a kiedy indziej oferowane mi porcje s bardzo mae lub nie daj mi nic. Czasami zjadam jedynie garstk ziarna, wysuszony placek sezamowy, z ktrego zosta wycinity cay olej. Kiedy indziej jem ry i inne bogatsze jedzenie. Czasami pi na ou przykrytym najlepszego rodzaju narzutami w krlewskimi paacu, a kiedy indziej na goej ziemi. Czasami jestem odziany w achmany, strj pokutniczy lub skr jelenia, a kiedy indziej w wykwintne i kosztowne suknie. Nigdy nie odmawiam przyjcia tego, co otrzymuj, pod warunkiem, e dary te nie s niezgodne z prawoci i e zdobycie ich nie wymaga ode mnie adnego dziaania i wysiku.

Nigdy nie staram si o zdobycie czego, co nie jest atwe do zdobycia. Postpujc w ten sposb realizuj mj lub adagaraycia jak wielki nie ruszajcy si z miejsca w, ktry owi tylko to, co jest w zasigu jego paszczy, a gdy nic si do niego nie zblia, nie je nic. ycie zgodne z tym lubem jest drog prowadzc do niemiertelnoci (Brahmana). Jest czyste, wolne od alu, pomylne i z niczym nieporwnywalne. Mdrcy je aprobuj, cho ludzie niemdrzy, ktrzy bdz w swym rozumowaniu, nie aprobuj go i nigdy nie yj w ten sposb.

Realizuj ten lub z czystym sercem. Mj umys nigdy nie zbacza z wyznaczonej cieki i postpuj zawsze zgodnie z jej nakazami. Jestem wstrzemiliwy we wszystkim traktujc wszystko tak samo i bez rnicy. Wolny od lku, gniewu, zachannoci i bdnego sdu podam t drog z czystym sercem.

Dla osb praktykujcych ten lub nie ma adnych ogranicze w jedzeniu, piciu i uywaniu innych przedmiotw, pod warunkiem, e same wpadaj im w donie, i poniewa w ten sposb uzaleniaj si cakowicie od losu, pozostaj obojtni wobec zmiennoci miejsca i czasu. Praktykowanie tego lubu prowadzi do bogoci serca.

Niegodziwcy nigdy nie czyni podobnego lubu. Pobudzani przez zachanno staraj si o zdobycie rnego rodzaju bogactwa i napotykajc na swej drodze rne przeszkody pograj si w smutku. Rozmylajc nad tym i rozpoznajc prawdziw natur zmysowych przedmiotw, uspokojony i wolny od namitnoci praktykuj mj lub z czystym sercem.

Widzc, dziki poznaniu Prawdy, e szczcie i niedola, zysk i strata, przywizanie i wyrzeczenie, ycie i mier zale od wyroku losu, praktykuj mj lub z czystym sercem. Wolny od lku, przywizania, bdw w ocenie i pychy, odziany w mdro, inteligencj i zrozumienie, oddany spokojowi duszy pamitam o wielkim wu, ktry zjada to, co zapie nie ruszajc si z miejsca. Wolny od jakichkolwiek ogranicze, co do oa i jedzenia, odziany przez wasn natur w samo-kontrol, wstrzemiliwo, lub czystoci, uczciwo i czysto zachowania, wolny od pragnienia gromadzenia na jutro jakichkolwiek nagrd pyncych z dziaania, praktykuj mj lub z czystym sercem.

W konsekwencji odrzucenia wszystkich przedmiotw pragnienia opuciy mnie wszystkie przyczyny smutku. Owiecony praktykuj mj lub z czystym sercem poddajc kontroli moj dusz, ktra sama w sobie jest spragniona i niepohamowana, lecz ktra jest zdolna przy waciwym treningu zadowoli si sam sob bez angaowania si w zewntrzne wobec siebie przedmioty. Ignorujc troski, ku ktrym skania si moje serce, umys i sowa, i pamitajc o tym, e szczcie wynike z ulegania im jest trudne do zdobycia i krtkotrwae, podam ciek mego lubu z czystym sercem.

Rni tak zwani mdrcy, ktrzy chcc zostawi po sobie lad, wymylaj swoje wasne teorie i krytykuj innych, twierdzc, e s kwestie, ktrych nie sposb rozwika poprzez dyskusj. Nie potrafi oni zobaczy mej przysigi we waciwym wietle. Ja sam jednake widz j jako co, co niszczy ignorancj. Widzc j jako rodek niszczenia rnego rodzaju za i drog prowadzc do niemiertelnoci (Brahmana), wdruj wrd ludzi ujarzmiwszy wszystkie wady i uwolniwszy si od pragnienia ziemskich przedmiotw .

Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira, ta wielce uduchowiona osoba, ktrej sowa ci powtrzyem, uwolnia si od przywizania, lku, zachannoci, gniewu i niewiedzy praktykujc lub adagara i bdc jak wielki w przeyje swe dni na ziemi dowiadczajc niebiaskiej bogoci.

5. O tym jak bramin Kajapa dozna olnienia

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi, w czym i gdzie przede wszystkim naley szuka oparcia: u krewnych, w dziaaniu, w bogactwie, czy te w wiedzy?

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, wiedza jest tym, co dostarcza prawdziwego oparcia ywej istocie i jest najwyej cenionym nab