Machnikowski, Prawo wekslowe, 2009

Machnikowski Piotr monografia Oficyna 2009 Prawo wekslowe.

WYKAZ SKRÓTÓW Biul. SN - Biuletyn Sądu NajwyŜszego Dz. U. - Dziennik Ustaw GS - Głos Sądownictwa k.c. - ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn.zm.) k.p.c. - ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) KPP - Kwartalnik Prawa Prywatnego k.z. - rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. - Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82, poz. 598 z późn. zm.) M.Prawn. - Monitor Prawniczy OSNC - Orzecznictwo Sądu NajwyŜszego Izba Cywilna OSP - Orzecznictwo Sądów Polskich PB - Prawo Bankowe PiP - Państwo i Prawo PPH - Przegląd Prawa Handlowego PPW - Prawo Papierów Wartościowych pr. weksl., ustawa - ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282 z późn. zm.) PS - Przegląd Sądowy PUG - Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego RP - Radca Prawny RPEiS - Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SI - Studia Iuridica SN - Sąd NajwyŜszy SPP - Studia Prawa Prywatnego TPP - Transformacje Prawa Prywatnego Zb. Orz. - Zbiór Orzeczeń

Rozdział I

HISTORIA I ŹRÓDŁA PRAWA WEKSLOWEGO

1. Geneza i rozwój weksla oraz prawa wekslowego

Jak większość instytucji prawa cywilnego, zwłaszcza tych związanych z działalnościągospodarczą, weksel powstał jako wytwór praktyki obrotu i dopiero po dłuŜszym czasie został poddany regulacji prawnej.

Większość przedstawicieli doktryny upatruje genezy tego instrumentu w praktykach bankierów z północnych Włoch, jakie zaczęły się pojawiać około XII wieku. ZróŜnicowaniesystemów pienięŜnych poszczególnych miast wymuszało wytworzenie instrumentówwymiany pieniądza dla osób zajmujących się handlem i podróŜujących. Trudności wodręcznej wymianie wszelkiego rodzaju walut spowodowały natomiast zawieranie umów, w których bankier zobowiązywał się do zapłaty wierzycielowi w oznaczonym miejscu i czasie określonej sumy pieniędzy. Umowa ta miała formę aktu notarialnego, ale bankier dołączał do niej własne pismo potwierdzające treść zawartej umowy. Po pewnym czasie prywatne dokumenty bankierskie uznano za wystarczająco wiarygodne, by moŜna było zrezygnować z aktu notarialnego i do nich ograniczała się dokumentacja dokonanej transakcji. Ten dokument wystawiany przez bankiera i obejmujący przyrzeczenie zapłaty oznaczonej sumy w określonym terminie i miejscu uwaŜa się za pierwowzór weksla, a dokładnie jednej z jego postaci - weksla własnego.

W miarę nawiązywania współpracy przez bankierów z poszczególnych miast i tworzenia czegoś, co dziś nazwalibyśmy siecią placówek bankowych, upowszechniła się nowa praktyka, jeszcze bardziej upraszczająca wymianę i zwiększająca jej

Strona 1 z 151Prawo wekslowe. - Machnikowski Piotr - Oficyna 2009

2009-12-14http://n45.lex.pl/WKPLOnline/hiperlinkText.rpc;jsessionid=5DDDAA69EA9F2E6E7...

bezpieczeństwo. Do dokumentu obejmującego zobowiązanie do zapłaty bankier dokonujący wymiany dołączał list skierowany do swojego partnera rezydującego w miejscu, do którego udawał się wierzyciel, w którym to liście polecał partnerowi wypłatę wierzycielowi odpowiedniej sumy. Z czasem oba dokumenty połączyły się w jeden, a adresaci listów zaczęli składać na nich swoje podpisy oznaczające przyjęcie udzielonego im polecenia. W ten sposób powstał weksel trasowany i instytucja przyjęcia weksla (akceptu). Tak ukształtowany instrument, obejmujący zobowiązanie dwóch podmiotów, mógł juŜ słuŜyć do bardziej skomplikowanych operacji gospodarczych niŜ prosta wymiana waluty. Nic więc dziwnego, Ŝe kolejnym etapem rozwoju obrotu wekslowego było to, Ŝe weksle zaczęły być wystawiane nie tylko przez bankierów, ale i przez kupców, a zawarte w nich zobowiązania do zapłaty zaczęły słuŜyć celom kredytu - weksel wystawiany był zamiast zapłaty za towar i powodował odroczenie terminu płatności do wskazanej w nim daty. Do tego dochodziły uproszczone zasady egzekucji zobowiązań, zapewniające szybkość i skuteczność dochodzenia naleŜności.

Prawdziwą rewolucją było jednak wykształcenie się na przełomie XVI i XVII w. instytucji indosu, czyli uproszczonego sposobu przenoszenia weksli (praw w nich zawartych) przez adnotację złoŜoną na odwrocie weksla i wydanie go nabywcy. Pomimo prób ograniczania moŜliwości obrotu wekslami za pomocą prawnych zakazów indosowania (inspirowanych zapewne przez bankierów pozbawionych dotychczasowego dochodu z pośrednictwa), indos rozpowszechnił się bardzo szybko, a weksel stał się przedmiotem wymiany handlowej i zaczął pełnić funkcję środka zapłaty. O ile to ostatnie miało korzystny wpływ na gospodarkę, o tyle efekty kredytowego zastosowania weksli nie były juŜ tak pozytywnie oceniane. Łatwość uzyskania kredytu powodowała lekkomyślne, często na lichwiarskich warunkach, zadłuŜanie się (zwłaszcza tych, którzy handlem się nie zajmowali - przede wszystkim szlachty). W połączeniu z surowymi regułami egzekucji długów wekslowych stanowiło to powaŜne zagroŜenie społeczne. Zarówno kościół, jak i organizacje państwowe podejmowały więc inicjatywy zmierzające do ograniczenia moŜliwości wystawiania weksli własnych, słuŜących głównie uzyskaniu kredytu (m.in. bulla Piusa V z 1590 r. zakazująca wystawiania takich weksli czy polska konstytucja sejmowa z 1780 r. zabraniająca wystawiania weksli przez szlachtę).

Reguły rządzące obrotem wekslowym miały pierwotnie charakter zwyczajowy. PoniewaŜ weksel, zwłaszcza trasowany, był dokumentem przeznaczonym do obrotu przekraczającego granice państw, istotną potrzebą było ustalenie w miarę jednolitych zasad zaciągania i wykonywania związanych z nim zobowiązań. Takie ujednolicanie następowało w sposób spontaniczny, a zasadniczą rolę odgrywały w nim tzw. jarmarki wekslowe, odbywające się w róŜnych miastach na terenach dzisiejszych Francji i Włoch juŜ od XII w. Bankierzy dokonywali na nich wzajemnych rozliczeń długów wekslowych. Rozstrzygano przy tym powstające na miejscu spory (zajmowali się tym specjalni sędziowie cechowi, którzy mieli szerokie kompetencje nadane przez miejscową władzę), co szczególnie przyczyniło się do ukształtowania się zwyczajów o zasięgu szerszym niŜ tylko lokalny.

Reguły zwyczajowe były kodyfikowane w postaci statutów cechowych bankierów (wekslarzy), a postanowienia tych statutów były niekiedy przejmowane do treści statutów miejskich. Prawo państwowe regulujące obrót wekslowy pojawiło się na początku XVII wieku w państwach niemieckich (pierwsza była hamburska ustawa z 1603 r.), a w wieku XVIII stało się powszechne w całej niemal Europie (m.in. we Włoszech, Francji, Szwecji, Austrii, Rosji i Polsce).

Upowszechnienie się obrotu wekslowego, w którym zaczęli uczestniczyć nie tylko kupcy spowodowało, Ŝe prawo wekslowe przestało być składnikiem prawa stanu kupieckiego, względnie jednolitego w całej zachodniej Europie. Powstające regulacje krajowe zaczęły róŜnić się między sobą w istotnych punktach i mimo Ŝe akty wcześniejsze wpływały na treść późniejszych, nie udało się uniknąć zróŜnicowania obowiązujących systemów prawa wekslowego. Pod koniec XIX wieku moŜna było juŜ mówić o istnieniu trzech odmiennych grup krajowych praw wekslowych.

Pierwszą grupę tworzyły prawa naleŜące do tzw. systemu francuskiego, przede wszystkim prawo francuskie, zawarte w kodeksie handlowym Napoleona ( Code de Commerce z 1807 r.), ale i recypujące ten kodeks czy wzorowane na nim ustawodawstwa belgijskie, greckie, holenderskie, hiszpańskie i inne. Francuski model prawa wekslowego przewidywał dwa rodzaje weksli: weksle trasowane, nazywane listami zmiany (lettre de change, art. 110-186 C. Comm.) i weksle własne, nazywane skryptami na zlecenie (billet a ordre , art. 187-188 C. Comm.). Oba dokumenty były sformalizowane, nie było wymogu



uŜycia słowa "weksel", istniała natomiast konieczność stosowania klauzuli "na zlecenie".

Konstrukcja weksla trasowanego oparta była na podstawie tzw. kontraktu zmiany -umowy, w której jedna ze stron zobowiązuje się dostarczyć drugiej w innym miejscu sumę pienięŜną w zamian za otrzymane od tej drugiej strony świadczenie pienięŜne lub niepienięŜne. Weksel trasowany przedstawiano zatem jako pisemne zlecenie i pełnomocnictwo do dokonania wypłaty kierowane przez dłuŜnika z kontraktu zmiany do osoby trzeciej, jednakŜe z chwilą przyjęcia tego zlecenia i pełnomocnictwa akceptant stawał się bezpośrednim dłuŜnikiem wierzyciela. W prawie francuskim weksel trasowany traktowano więc początkowo jako następstwo i środek wykonania zawartego kontraktu zmiany. Dopiero upowszechnienie się indosu i intensyfikacja obrotu wekslowegospowodowały, Ŝe koncepcję tę przestano traktować sztywno, a zaczęto przedstawiaćjedynie jako pewnego rodzaju model stosunków wekslowych. Co do treści zobowiązania wekslowego największe znaczenie miała jego kauzalność. W odniesieniu do weksla trasowanego polegała ona na wymogu istnienia tzw. pokrycia (provision). Artykuły 115-117 C. Comm. stanowiły, Ŝe wystawca powinien dostarczyć trasatowi pokrycie; pokrycie to istnieje, jeŜeli w terminie wymagalności weksla trasat jest winien wystawcy sumę co najmniej równą sumie wekslowej; przyjęcie weksla uzasadnia domniemanie istnienia pokrycia. Ta znajdująca się w majątku trasata wartość stanowiąca pokrycie naleŜała dowierzyciela wekslowego. W braku pokrycia trasat nie miał obowiązku płacić weksla. Natomiast weksel własny (skrypt na zlecenie), do którego nie odnosiły się przepisy o pokryciu, powinien w swej treści wymieniać "walutę dostarczoną w gotowiźnie, w towarach, w rachunku lub w jaki bądź inny sposób" (art. 188 C. Comm.). Dokument nie zawierający wskazania dostarczonej waluty (nie wystarczał tu zwrot "walutę otrzymałem") nie był wekslem i nie podlegał przewidzianym w prawie wekslowym ułatwieniom obiegu.

Drugą grupę praw wekslowych stanowiły prawa państw, które przyjęły tzw. system niemiecki (Niemcy, a takŜe m.in. Austria, Portugalia, Rosja, Szwajcaria, Włochy i krajeskandynawskie). Prawa te cechował surowy formalizm, zobowiązanie wekslowe miałocharakter całkowicie abstrakcyjny, wierzytelność była swobodnie przenoszona przez indos (nie była do tego konieczna klauzula "na zlecenie" w treści weksla), natomiast dla waŜności weksla niezbędne było uŜycie w nim słowa "weksel". Jak widać, weksel w tym systemie stanowił instrument przeznaczony do obiegu i mający zapewnić wysoki poziom ochrony interesów wierzyciela. Szczegółowe omawianie w tym miejscu systemu niemieckiego nie jest konieczne, poniewaŜ to na nim głównie oparte jest współczesne polskie prawo wekslowe.

Trzecią grupę praw wekslowych tworzyły prawo brytyjskie i amerykańskie ( orazustawodawstwa niektórych innych państw pozaeuropejskich). Ustawy brytyjska iamerykańska róŜniły się nieco między sobą, ale obydwie cechowało bardzo swobodnepodejście do kwestii wymagań formalnych weksla, zupełnie obce tradycji kontynentalnej. Istotne były takŜe róŜnice w rozwiązaniach szczegółowych, takie jak m.in. dopuszczalność wystawiania weksli na okaziciela, zastrzeŜenia oprocentowania w kaŜdym rodzaju weksla, wyłączenia odpowiedzialności wystawcy weksla trasowanego za jego zapłatę, czy ograniczenie wymagania sporządzania protestu jedynie do weksli zagranicznych.

Z uwagi na często międzynarodowy charakter operacji wekslowych utrzymywanie się trzech zróŜnicowanych systemów wekslowych uznawano za zjawisko niepoŜądane. Propozycję ujednolicenia prawa wekslowego zgłoszono juŜ w 1863 r. na kongresie NationalAssociation for the Promotion of Social Science w Genewie. Następnie praceprzygotowawcze toczyły się na forum Instytutu Prawa Międzynarodowego. Gdy uznano, Ŝe dyskusja międzynarodowa jest wystarczająco zaawansowana, rząd holenderski zwołał w 1910 r. pierwszą konferencję międzynarodową w Hadze, podczas której opracowano wstępny projekt ujednoliconego prawa. Po konsultacjach wewnątrzpaństwowych odbyła się w 1912 r. druga konferencja haska, która dokonała zmian w projekcie wstępnym oraz zakończyła się podpisaniem konwencji z 23 czerwca 1912 r., na mocy której rządy państw-stron zobowiązały się przedłoŜyć parlamentom projekty prawa wekslowego, uwzględniające rozstrzygnięcia zawarte w dokumencie modelowym przyjętym przez konferencję (tzw. regulaminie wekslowym). Regulamin haski oparty był w przewaŜającej mierze na niemieckim modelu prawa wekslowego. Konwencja haska nie została jednak ratyfikowana przez strony z powodu wybuchu I wojny światowej.

Po zakończeniu I wojny światowej z inicjatywy środowisk gospodarczych (uczestników konferencji finansowej w Brukseli w 1920 r. i kongresu Międzynarodowej Izby Handlowej wBrukseli w 1925 r.) wznowiono prace nad ujednoliceniem prawa wekslowego, których



koordynacją zajął się komitet ekonomiczny Ligi Narodów. Po przeprowadzeniu w latach 1926-1928 konsultacji eksperckich i prac przygotowawczych, na konferencji poświęconej prawu wekslowemu (która odbyła się w Genewie w dniach 13 maja - 7 czerwca 1930 r.) dnia 7 czerwca 1930 r. przyjęto trzy konwencję miedzynarodowe:

1) Konwencję w sprawie jednolitej ustawy o wekslach trasowanych i własnych1, wktórej państwa-strony zobowiązały się wprowadzić na swoich obszarach ustawęjednolitą, stanowiącą załącznik I do konwencji;

2) Konwencję o uregulowaniu pewnych kolizji ustaw w przedmiocie weksli trasowanych i własnych2, zawierającą normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań wekslowych;

3) Konwencję dotyczącą opłaty stemplowej w przedmiocie weksli trasowanych iwłasnych3, która reguluje wpływ niewykonania ewentualnych obowiązkówpodatkowych związanych z wystawieniem weksli na istnienie i realizację prawwekslowych. Konwencja ta stanowi, Ŝe ani waŜność zobowiązań wekslowych, aniwykonywanie praw wekslowych nie mogą być uzaleŜnione od zachowania przepisów o opłatach stemplowych (skarbowych). Państwa-strony mogą jednak zawiesić wykonanie tych praw aŜ do uiszczenia obowiązujących opłat oraz naleŜnych grzywien, a takŜe postanowić, Ŝe natychmiastowa wykonalność tytułu egzekucyjnego wydanego dla naleŜności wekslowej będzie uzaleŜniona od uiszczenia obowiązującej opłaty z chwilą wystawienia weksla.

Wzorcowa genewska ustawa wekslowa bazowała w przewaŜającej mierze na regulaminie haskim. Jednocześnie pierwsza konwencja genewska pozostawiała poza zakresem swojej regulacji niektóre kwestie związane z obrotem wekslowym oraz przewidywała (w załączniku II) dla państw będących jej stronami moŜliwości odstępstw od rozwiązań zawartych w ustawie jednolitej, tzw. zastrzeŜeń (rezerwatów) krajowych.MoŜliwości te były w większym lub mniejszym stopniu wykorzystywane przez poszczególne państwa, takŜe i przez Polskę, w wyniku czego nawet między krajami, które ratyfikowały konwencję i wykonały wynikające z niej zobowiązania, istnieją pewne róŜnice w treści ustaw wekslowych. Szczególne znaczenie ma art. 16 załącznika II, w myśl którego "Kwestia, czy wystawca ma obowiązek dostarczyć pokrycia w terminie płatności i czy posiadacz ma prawa specjalne do tego pokrycia, pozostaje poza ustawą jednolitą. To samo dotyczy wszystkich innych kwestii odnoszących się do stosunku, na podstawie którego wystawiono weksel". Przepis ten oznacza, Ŝe abstrakcyjność zobowiązania wekslowego nie jest regułą konwencyjną (na tej zasadzie część państw, w tym Francja i kraje Beneluksu, zachowała konstrukcję pokrycia wekslowego). Ponadto wykładnia przepisów krajowych wydanych w wykonaniu zobowiązań konwencyjnych została w całości pozostawiona sądom krajowym, co zaowocowało róŜnicami w interpretacji i stosowaniu nawet tych reguł, które formalnie zostały ujednolicone. Najistotniejsze jednak jest, Ŝe konwencji genewskiej (podobnie jak wcześniej haskiej) nie przyjęły m.in. Wielka Brytania i Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, powołując się zarówno na trudności w jej wprowadzeniu do systemucommon law, jak i na uwarunkowania polityczne, a wśród nich przede wszystkim naautonomię prawodawczą poszczególnych stanów USA i terytoriów Imperium Brytyjskiego. W efekcie konwencja genewska nie spowodowała ujednolicenia prawa wekslowego w skali światowej, ale zmniejszyła jedynie liczbę głównych systemów tego prawa z trzech do dwóch - konwencyjnego i anglosaskiego.

Po drugiej wojnie światowej prace nad zbliŜeniem nadal istniejących dwóch systemów prawa wekslowego miała podjąć Komisja Międzynarodowego Prawa Handlowego Narodów Zjednoczonych (United Nations Commission for International Trade Law - UNCITRAL). Pierwotny zamysł skłonienia państw anglosaskich do przyjęcia odpowiednio zrewidowanej ustawy genewskiej szybko porzucono jako niewykonalny i Komisja ograniczyła swoje działania do opracowywania konwencji w sprawie tzw. "weksli międzynarodowych". Od początku projekty konwencji przyjmowane były przez praktykę sceptycznie, gdyŜ uwaŜano, Ŝe tworzone przepisy wprowadzą więcej komplikacji niŜ uproszczeń. Ostatecznie, po ponad dwudziestu latach prac, przyjęto Konwencję Narodów Zjednoczonych z dnia 9 grudnia 1988 r. o międzynarodowym wekslu trasowanym i międzynarodowym wekslu własnym. Konwencja UNCITRAL stanowi połączenie elementów prawa wekslowego kontynentalnego i anglosaskiego. Jej znaczenie praktyczne z góry miało być ograniczone, poniewaŜ zgodnie z art. 2 konwencji dotyczy ona wyłącznie weksli międzynarodowych (tojest - w pewnym uproszczeniu - takich, w których treści zawarto oznaczenia miejsc wystawienia, zapłaty czy zamieszkania trasata leŜących w więcej niŜ jednym państwie), a w myśl art. 1 zastosowanie konwencji w konkretnym przypadku uzaleŜnione jest od woli stron, wyraŜanej przez oznaczenie weksla w jego nagłówku i treści jako "International bill



of exchange (UNCITRAL Convention)" lub "International promissory note (UNCITRAL Convention)". Co najwaŜniejsze, okazało się, Ŝe przez ponad dwadzieścia lat od uchwalenia konwencja nie została podpisana i ratyfikowania przez wymaganą liczbę dziesięciu państw. Podpisało ją lub przystąpiło do niej zaledwie kilka krajów (nie ma wśród nich Polski), a nie ratyfikował jej Ŝaden. W efekcie konwencja do dziś nie weszła w Ŝycie i moŜna przypuszczać, Ŝe nigdy juŜ to nie nastąpi - z dwóch powodów. Pierwszym jest, podnoszona od początku, wątpliwa celowość tworzenia nowego, trzeciego systemu prawa wekslowego obok dwóch juŜ istniejących. Drugim, znacznie waŜniejszym, jest zanikające znaczenie weksla jako instrumentu międzynarodowego obrotu gospodarczego.

2. Prawo wekslowe i obrót wekslowy w Polsce

Pierwsze polskie ordynacje wekslowe miały charakter lokalny i powstawały w miastach Pomorza (Gdańsk 1701 r., Elbląg 1758 r.), pod wyraźnym wpływem prawa niemieckiego. Pierwszym polskim powszechnie obowiązującym aktem prawa stanowionego regulującym zagadnienia weksli, zarówno kwestie materialne, jak i procesowe, w tym egzekucyjne (ze środkiem egzekucyjnym w postaci aresztu włącznie), była konstytucja sejmowa z dnia 13 kwietnia 1775 r. Jej treść nawiązywała do regulacji niemieckich, a za posiłkowe źródło prawa przyjmowała ona dzieło niemieckiego prawnika J. Heinecciusa Elementa iuris cambialis.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. na ziemiach polskich obowiązywały ustawy wekslowe państw zaborczych, a takŜe przepisy stanowiące pozostałość po systemie prawnym Księstwa Warszawskiego. Obok siebie funkcjonowały zatem ustawy: niemiecka (powszechna niemiecka ustawa wekslowa z 1848 r.), austriacka (ustawa wekslowa wprowadzona patentem cesarskim z dnia 25 stycznia 1850 r.), francuska (kodeks handlowy Napoleona), węgierska i rosyjska. Ustawa węgierska była w zasadzie tłumaczeniem austriackiej, zaś rosyjska była wzorowana na ustawie fińskiej, a pośrednio na niemieckiej. Ustawy austriacka i niemiecka były niemal identyczne. W istocie zatem na terytorium Rzeczypospolitej dominowało prawo naleŜące do systemu niemieckiego, ale współistniało z nim prawo z rodziny francuskiej.

śywy obrót wekslowy okresu międzywojennego nie mógł tolerować dualizmu prawnego. Dlatego teŜ prawo wekslowe było jedną z pierwszych ujednoliconych dziedzin prawa prywatnego w II Rzeczypospolitej. Komisja Kodyfikacyjna, a ściślej jej Podkomisja Prawa Handlowego pod przewodnictwem S. Wróblewskiego, rozpoczęła pracę nad prawem wekslowym juŜ w 1921 r. Projekt ustawy opracowano na podstawie referatu A. Dolińskiego, który przyjął za wzór regulamin haski. Zaakceptowany przez plenum Komisji Kodyfikacyjnej projekt, został wniesiony do Sejmu jako projekt rządowy. Korzystając jednak z moŜliwości stworzonej ustawą z dnia lipca 1924 r. o naprawie Skarbu Państwa i poprawie gospodarstwa społecznego, na podstawie uchwały Rady Ministrów z dnia 15 października 1924 r. Prezydent RP wprowadził prawo wekslowe rozporządzeniem z dnia 14 listopada 1924 r.4

Polska czynnie uczestniczyła w konferencji genewskiej (reprezentowana przez J. Sułkowskiego i J. Namitkiewicza), podpisała wszystkie trzy konwencje, a następnie ratyfikowała je i złoŜyła dokumenty ratyfikacyjne. Co do najwaŜniejszej, pierwszej konwencji, nasz kraj skorzystał z 13 zastrzeŜeń krajowych5, choć nie wszystkie z nich zostały następnie zrealizowane w ustawie.

Genewska jednolita ustawa wekslowa została wprowadzona do prawa polskiego jeszcze przed ratyfikacją konwencji. Nastąpiło to ustawą z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe6. Ustawa ta obowiązuje do dziś i przez ponad siedemdziesiąt lat swojego istnienia była tylko raz nowelizowana, i to w minimalnym stopniu, w kwestii czysto technicznej (organu publikacyjnego dla ogłoszeń sądowych).

Biorąc pod uwagę liczne orzecznictwo dotyczące wszelkich zagadnień prawa wekslowego, obszerność i szczegółowość komentarzy, znaczną liczbę artykułów naukowych i opracowań o charakterze poradnikowym, moŜna wnioskować, Ŝe praktyka posługiwania się wekslami w II Rzeczpospolitej była bogata i róŜnorodna, w niczym nie odbiegała od praktyki panującej wówczas w innych europejskich krajach kapitalistycznych. Weksel był w tym czasie przede wszystkim narzędziem uzyskiwania kredytu, zarówno kupieckiego (polegającego na odroczeniu zapłaty za towar lub usługę), jak i bankowego, realizowanego przez operacje dyskonta weksla oraz akceptu udzielanego na wekslu przez bank.

Sytuacja uległa radykalnej zmianie w okresie powojennym. Wprawdzie ustawa z 1936



r. obowiązywała nadal, a w prawie PRL (odmiennie niŜ w prawie radzieckim) nie wyłączono w ogóle zastosowania weksli w obrocie wewnętrznym, to jednak zarówno podstawowe zasady systemu ekonomicznego, jak i szczegółowe rozwiązania prawne prowadziły do zaniku wewnętrznego obrotu wekslowego. Od 1948 r. banki nie przyjmowały weksli do dyskonta; nie funkcjonował teŜ w obrocie uspołecznionym kredyt wymagający zabezpieczenia wekslem. Inkasa weksli na rzecz jednostek gospodarkiuspołecznionej dokonywała Powszechna Kasa Oszczędności, a na rzecz osób fizycznych -urzędy pocztowe. Wykorzystanie praktyczne weksli w stosunkach wewnętrznych ograniczyło się do dwóch sfer - zabezpieczania zapłaty ceny z umowy sprzedaŜy na raty (przy czym zasady wystawiania takich weksli regulowały szczegółowo przepisy bankowe) oraz zabezpieczenia ewentualnych roszczeń pracodawcy z tytułu odpowiedzialności materialnej pracownika lub teŜ roszczeń dającego zlecenie w stosunku do przyjmującego zlecenie lub agenta. W obydwu przypadkach wystawiane były weksle własne, nie weksle trasowane. W pełnym zakresie stosowano natomiast prawo wekslowe w stosunkach związanych z handlem zagranicznym.

Po odzyskaniu przez Polskę suwerenności oraz przywróceniu liberalnego systemu gospodarczego wielu oczekiwało odrodzenia obrotu wekslowego w jego przedwojennym kształcie, wychodząc z załoŜenia, Ŝe weksel jest niezbędnym elementem gospodarki rynkowej. Nauka prawnicza podjęła porzucone pół wieku wcześniej tematy i dawne spory. Dziś moŜna juŜ jednak stwierdzić, Ŝe prognozy powrotu weksli do powszechnego i wszechstronnego uŜytku okazały się nietrafne. Zastosowanie prawa wekslowego we współczesnej gospodarce polskiej jest niewielkie gdy idzie o liczbę transakcji i ograniczone co do sposobów wykorzystania moŜliwości stwarzanych przez to prawo. Wydaje się, Ŝe jest to skutkiem dwóch przyczyn. Pierwszą jest pięćdziesięcioletnia przerwa w praktyce wekslowej, w wyniku której przedsiębiorcy podejmujący działalność po 1989 r. nie mieli moŜliwości nie tylko zgłębić zasad obrotu wekslowego, ale nawet pobieŜnie zetknąć się z tym instrumentem, podobnie zresztą jak ich doradcy ekonomiczni czy prawni. Drugą, równie waŜną przyczyną, jest postęp techniczny, organizacyjny i prawny, jaki dokonał się w drugiej połowie XX w. i dokonuje się nadal, w c oraz większym tempie. Postęp w dziedzinie środków komunikacji, poszerzenie prawnych moŜliwości obrotu i zabezpieczenia wierzytelności, ekspansja sektora bankowego, w tym szeroki dostęp do kredytu bankowego i dynamiczny rozwój usług bankowości elektronicznej, wszystko to razemspowodowało, Ŝe cele, którym dawniej słuŜył weksel (zwłaszcza trasowany), są dziś realizowane prościej, szybciej i często bezpieczniej za pomocą innych narzędzi gospodarczych. Weksle wystawiane są głównie w celu zabezpieczenia roszczeń, praktycznie wyłącznie w postaci weksli własnych, stosunkowo rzadko podlegają indosowaniu, a jeŜeli tak, to zwykle w związku z operacjami dyskontowymi, zabezpieczeniem albo inkasem, nie pełnią natomiast praktycznie funkcji środka zapłaty. Ma to powaŜny wpływ na praktykę prawniczą i naukę prawa. Wiele bowiem zagadnień naleŜących do kanonu wiedzy prawniczej czy teŜ Ŝywo dyskutowanych w okresie międzywojennym dziś zupełnie straciło znaczenie, natomiast inne (zwłaszcza dotyczące zabezpieczenia roszczeń za pomocą weksli) dopiero teraz doczekały się pogłębionej analizy w literaturze i orzecznictwie.

3. Literatura i orzecznictwo dotyczące polskiego prawa wekslowego

Ciągłe obowiązywanie ustawy z 1936 r. oraz jej duŜe podobieństwo do dawnego prawawekslowego z 1924 r. powoduje, Ŝe w zasadzie cała bogata przedwojenna literatura prawnicza poświęcona wekslom zachowała aktualność. Opracowania pochodzące sprzed 1936 r. wymagają uwaŜnej lektury, uwzględniającej róŜnice pomiędzy ówczesnym a obecnym stanem prawnym, natomiast prace odnoszące się do ustawy z 1936 r. są w pełni aktualne w tym sensie, Ŝe traktują o obowiązującym nadal stanie prawa wekslowego. Poszczególne zawarte w nich tezy mogą być dziś uznane za nietrafne z uwagi na zmiany stanu prawnego w innych dziedzinach prawa prywatnego czy teŜ z powodu zmiany poglądów na poszczególne zagadnienia związanej z naturalnym rozwojem nauki prawa. Pewne fragmenty dawnych opracowań mogły stracić aktualność z powodu przemian praktyki gospodarczej, w której dziś nie występują opisywane dawniej zjawiska. Nie przekreśla to jednak przydatności literatury przedwojennej.

Z oczywistych względów w czasach PRL miał miejsce niemal zupełny zastój w nauce prawa wekslowego, choć w charakterze wyjątku naleŜy wspomnieć wartościowe opracowanie problematyki weksli w Systemie prawa cywilnego, autorstwa Stefana Grzybowskiego. Znaczne oŜywienie nastąpiło w latach dziewięćdziesiątych minionego



wieku, przede wszystkim za sprawą Adama Szpunara, którego liczne publikacje, z komentarzem do ustawy na czele, ogromnie posunęły naprzód wiedzę o tej dziedzinie prawa. Ponadto wydano wówczas, w postaci reprintów, większość podstawowych opracowań przedwojennych. Jakkolwiek ilość ukazujących się nowych dzieł wydaje się obecnie maleć, to jednak w ciągu ostatnich dwudziestu lat powstało wiele wartościowych publikacji poświęconych prawu wekslowemu, zarówno komentarzy, jak i opracowań systemowych czy podręcznikowych oraz artykułów i glos, a takŜe kilka monografii.

Na osobne podkreślenie zasługuje rola orzecznictwa Sądu NajwyŜszego, który wypowiadał się wielokrotnie w spornych zagadnieniach prawa wekslowego, a w większości przypadków jego rozstrzygnięcia spotkały się z aprobatą doktryny i wpłynęły pozytywnie na praktykę obrotu. Orzecznictwo w sprawach wekslowych było wydawane w postaci osobnych zbiorów. Przedwojenne orzecznictwo (w duŜej mierze powstałe pod rządem prawa z 1924 r.) prezentuje praca Adama D. Szczygielskiego, Prawo wekslowe i czekowe 1936. Obowiązujące od dnia 1-go lipca 1936 r. Objaśnione orzecznictwem Sądu NajwyŜszego (Warszawa 1936). W latach dziewięćdziesiątych minionego wieku ukazały się dwa zbiory orzeczeń w sprawach wekslowych, pod redakcją Piotra Piszczka (Orzecznictwo Sądu NajwyŜszego. Prawo wekslowe i czekowe, Warszawa 1994) oraz Izabeli Heropolitańskiej ( Orzecznictwo sądowe w sprawach wekslowych. Tezy orzeczeń 1924-1994, Warszawa 1995). Orzeczenia Sądu NajwyŜszego w sprawach wekslowych są, rzecz jasna, publikowane takŜe w takich czasopismach jak "Orzecznictwo Sądu NajwyŜszego" czy "Orzecznictwo Sądów Polskich".

Spośród dawniejszej literatury o charakterze podręcznikowym naleŜy wymienić przede wszystkim znakomitą pracę Ignacego Rosenblütha Podręcznik prawa wekslowego (Kraków 1938). Po wojnie miała ona drugie wydanie (Ignacy RóŜański, Podręcznik prawa wekslowego wraz z wzorami weksli, Warszawa 1957), a takŜe ukazała się w opracowaniu Wiesława Łatały w pracy zbiorowej Prawo papierów wartościowych, pod red. Stanisława Włodyki (Kraków 1995). Cenne fragmenty poświęcone wekslom zawarte są teŜ w pracy Stanisława Janczewskiego Prawo handlowe, wekslowe i czekowe (Warszawa 1947). Z prac wydanych w ostatnim okresie warto sięgnąć przede wszystkim po pracę Mirosława H. Kozińskiego Prawo wekslowe (Toruń 1999), a takŜe opracowania tego Autora zawarte w dwóch dziełach zbiorowych: Papiery wartościowe (Kraków 2000) oraz System Prawa Prywatnego, t. 18, Prawo papierów wartościowych, pod red. Andrzeja Szumańskiego (Warszawa 2005). Rozdział poświęcony wekslom (autorstwa Kazimierza Piaseckiego) zawiera teŜ tom Prawo papierów wartościowych, pod red. Stanisława Włodyki (Warszawa 2004).

Podstawowe znaczenie dla praktyki mają dwa znakomite przedwojenne komentarze do prawa wekslowego. Autorem pierwszego był jeden z najwybitniejszych polskich cywilistów Stanisław Wróblewski ( Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936). Drugi napisał równieŜ znakomity prawnik, sędzia Sądu Okręgowego w Krakowie Ignacy Rosenblüth (Prawo wekslowe. Komentarz, Kraków 1936). Pomocny moŜe być takŜe trzeci z obszernych przedwojennych komentarzy, autorstwa praktyków - Artura Glasnera i Arnolda Thalera (Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz , Kraków 1936). Z komentarzy powojennych naleŜy wymienić przede wszystkim dzieło Adama Szpunara, którego ostatnie wydanie po śmierci autora przygotował inny doskonały znawca tej problematyki, autor wielu artykułów i glos Maciej Kaliński (A. Szpunar, M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego i czekowego, Warszawa 2003), a takŜe najnowszą, obszerną i wnikliwą pracę Jacka Jastrzębskiego i Macieja Kalińskiego ( Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2008). Ponadto ukazały się komentarze Kazimierza Piaseckiego (Prawo wekslowe i Prawo czekowe. Komentarz, Bydgoszcz 1997), Tadeusza Komosy i Wiesława Opalskiego (Prawo wekslowe. Prawo czekowe. Komentarz, Warszawa 1998), Marka Czarneckiego i Lidii Bagińskiej ( Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2008).

4. Ustawa Prawo wekslowe i inne źródła prawa

Ustawa podzielona jest na trzy tytuły, z których dwa obejmują regulację materialnoprawną i kolizyjną, natomiast trzeci (art. 105-111) zawiera przepisy przejściowe i końcowe. Tytuły dzielą się na działy, a te niekiedy jeszcze na mniejsze jednostki redakcyjne, nie mające swojej nazwy. Tekst normatywny podzielony jest na artykuły, a te składają się z akapitów, które wprawdzie nie są numerowane, ale w praktyce nazywane są ustępami i oznaczane (w opracowaniach naukowych i orzeczeniach) liczbami.

Tytuł pierwszy, zawierający art. 1-100, obszernie reguluje weksel trasowany, obejmując niemal wszystkie zagadnienia związane z wystawieniem, przyjęciem, obiegiem i



zapłatą naleŜności z tego dokumentu. Ustawa normuje bowiem powstanie i treść zobowiązania wekslowego, zmiany treści zobowiązania, przenoszenie wierzytelności, wykonanie zobowiązania i skutki jego niewykonania przez głównego dłuŜnika, przedawnienie roszczeń, umorzenie zaginionych weksli; zawiera teŜ pewne przepisy kolizyjne (oparte na drugiej konwencji genewskiej) oraz szczególną regulację bezpodstawnego wzbogacenia.

Tytuł drugi tworzą art. 101-104, które regulują weksel własny, jednak tylko art. 101, 102 i 104 normują wprost tę postać weksla, natomiast art. 103 zawiera odesłanie do przepisów tytułu pierwszego. UŜyta w nim klauzula odsyłająca jest przy tym bardzo złoŜona. Artykuł 103 ust. 1 nakazuje stosować do weksla własnego przepisy o wekslutrasowanym, o ile "z istotą wekslu własnego nie zostają w sprzeczności". Dalej przepis wymienia jednak, które przepisy mają być stosowane - dotyczące indosu (art. 11-20); płatności (art. 33-37); zapłaty (art. 38-42); zwrotnego poszukiwania z powodu niezapłacenia (art. 43-50, 52-54); zapłaty przez wyręczenie (art. 55, 59-63); odpisów (art. 67 i 68); zmian (art. 69); przedawnienia (art. 70 i 71); dni świątecznych, obliczania terminów i zakazu dni ulgowych (art. 72-74); sposobu uwierzytelniania podpisów osób niepiśmiennych lub niemogących pisać (art. 75); roszczenia z tytułu niesłusznego zbogacenia (art. 76); kolizji ustaw (art. 77-80 i 82-84) oraz weksli zaginionych (art. 96-100). Następnie art. 103 ust. 2 stanowi, Ŝe do weksla własnego stosuje się równieŜ przepisy o wekslu płatnym u trzeciego lub w innej miejscowości niŜ miejsce zamieszkaniatrasata (art. 4 i 27); zastrzeŜeniu odsetek (art. 5); róŜnicach w oznaczeniu sumy wekslowej (art. 6); skutkach podpisu, złoŜonego w warunkach, przewidzianych w art. 7; skutkach podpisu osoby działającej bez pełnomocnictwa albo przekraczającej jego granice (art. 8); wekslu in blanco (art. 10) oraz o protestach (art. 85-95) z tą róŜnicą, Ŝe protest ma być dokonany przeciw wystawcy. Wreszcie art. 103 ust. 3 dodaje, Ŝe do weksla własnego stosuje się równieŜ przepisy o poręczeniu wekslowym (art. 30-32), dając teŜ wskazówkę co do ustalenia osoby poręczonego. W efekcie dochodzimy do wniosku, Ŝe przepisami tytułu pierwszego, które nie mogą znaleźć zastosowania do weksli własnych, są art. 1-3, 9, 21-29 (z wyjątkiem kwestii domicylu i płatności w innej miejscowości), art. 51, 56-58, 64-66 oraz art. 81. Wyłączone zostało zatem zastosowanie tych przepisów, które dotyczą formy weksla trasowanego, wtóropisów, przyjęcia (akceptu) weksla oraz spraw ściśle związanych z instytucją akceptu wekslowego lub stosunkiem pomiędzy wystawcą atrasatem. Co do pozostałych przepisów, dopuszczono ich zastosowanie z tymzastrzeŜeniem, Ŝe nie mogą być one w sprzeczności z istotą weksla własnego.

Choć ustawa nie mówi o tym wyraźnie, nie ulega wątpliwości, Ŝe chodzi o tzw. odpowiednie stosowanie przepisów, zakładające konieczność ich modyfikacji w celu dostosowania do przypadku weksla własnego. Najistotniejszym elementem odpowiedniego stosowania przepisów, o którym naleŜy stale pamiętać, jest to, Ŝe przepisy tytułu pierwszego mówią o dwóch dłuŜnikach: wystawcy i akceptancie (trasacie, który przyjął weksel). Jak jeszcze będzie szerzej o tym mowa, akceptant jest tu dłuŜnikiem głównym, natomiast wystawca jest dłuŜnikiem ubocznym. Osoba trasata czy akceptanta nie występuje natomiast w stosunku prawnym związanym z wekslem własnym. Dlatego w kaŜdym przypadku odpowiedniego stosowania przepisów o wekslu trasowanym do weksla własnego naleŜy brać pod uwagę to, Ŝe przepisy mówiące o akceptancie odnoszą się w wekslu własnym do wystawcy. Ponadto przepisy o wekslu trasowanym mówiące o wystawcy zwykle mają zastosowanie do wystawcy weksla własnego.

Język ustawy nie jest jedyną trudnością, przed którą stają osoby stosujące prawo wekslowe. Drugą uciąŜliwość stanowią specyficzne terminy tego prawa, powstałe w tokuwielowiekowego rozwoju obrotu wekslowego i nie mające swojego odpowiednika nie tylko w powszechnym języku polskim, ale niekiedy nawet w innych sferach języka prawnego. Oprócz terminów ustawowych (trasat, indos, aval, akceptant, indosant, indosatariusz) w języku prawniczym funkcjonują takŜe inne terminy techniczne, nieobecne w ustawie (remitent, trata, akcept, Ŝyro, domicyl, rekta). Na szczęście część nazw, którymi posługiwali się kupcy przedwojenni wyszła z uŜycia wraz ze swoimi desygnatami (rymesa komisowa, trata komisowa, weksel piwniczny). ZauwaŜyć trzeba, Ŝe sama ustawa, wszak pochodząca z początku XX w., napisana jest językiem, który dziś musimy uznać za archaiczny. Wszystko to moŜe stwarzać wraŜenie pewnej hermetyczności prawa wekslowego, a na pewno utrudnia jego poznanie. JeŜeli dodamy do tego oryginalność niektórych kryjących się za tą warstwą językową rozwiązań prawnych, odbiegających czasem znacznie od unormowań ogólnego prawa zobowiązań, łatwo zrozumieć, dlaczego prawo wekslowe uwaŜane jest za dziedzinę trudną do opanowania. Jest to jednak czysta,



klasyczna cywilistyka i kaŜdy, kto interesuje się prawem prywatnym, powinien po pokonaniu wstępnych trudności, zorientować się, Ŝe znajduje się na dobrze znanym i przyjaznym terenie, choć w nieco ustronnym i trochę egzotycznym jego zakątku.

Prawo wekslowe jest częścią prawa cywilnego, a ściślej - prawa zobowiązań. Nie znajdują uzasadnienia wyraŜane niekiedy w literaturze przedwojennej kategoryczne poglądy, Ŝe prawo wekslowe powinno być "samowystarczalne", a prawo handlowe i cywilne powinno być stosowane do spraw wekslowych tylko subsydiarnie, w razie konieczności i wyłącznie wówczas, jeŜeli nie jest to sprzeczne z istotą i celem weksla7. Moim zdaniem jest przeciwnie - mimo Ŝe ustawa nie zawiera generalnego odesłania do przepisów prawa cywilnego, a tylko jedno odesłanie szczegółowe (art. 71 ust. 1, dotyczący przyczyn przerwania i zawieszenia biegu przedawnienia), we wszystkich sprawach w niej nieuregulowanych naleŜy stosować przepisy kodeksu cywilnego, ewentualnie innych właściwych ustaw. Zastosowanie mają więc między innymi przepisy naleŜące do części ogólnej prawa cywilnego, a dotyczące zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych, dokonywania czynności prawnych i ich skuteczności, przedstawicielstwa, przedawnienia (w zakresie nieuregulowanym w prawie wekslowym). Zastosowanie mogą mieć takŜe niektóre przepisy kodeksu cywilnego naleŜące do tzw. części ogólnej prawa zobowiązań (dotyczące solidarności dłuŜników, bezpodstawnego wzbogacenia, wykonaniazobowiązań, odnowienia, przelewu wierzytelności i inne). PoniewaŜ stosunek prawny związany z wekslem jest zobowiązaniem, naruszenie obowiązków istniejących w tym stosunku moŜe uzasadniać odpowiedzialność odszkodowawczą z tytułu niewykonania zobowiązania, według przepisów art. 471 i n. k.c.

Nie ulega dla mnie wątpliwości, Ŝe postanowienia prawa wekslowego nie mogą być interpretowane w sposób zupełnie niezaleŜny od konstrukcji i pojęć powszechnego prawa cywilnego. Na tym załoŜeniu opiera się zresztą prezentowane opracowanie, w którym zagadnienia prawa wekslowego prezentowane są w takim układzie i w taki sposób, w jaki omawia się w nauce polskiej problematykę zobowiązań.

Osobną kwestią jest moŜliwość stosowania do weksli przepisów kodeksu cywilnego o papierach wartościowych (art. 9216-92114 k.c.). Zostały one pomyślane jako ogólnaregulacja papierów wartościowych, co zakłada moŜliwość, a nawet koniecznośćuzupełniającego ich stosowania w sprawach nieunormowanych w przepisach szczególnych. Jak będzie jednak widać z dalszych, szczegółowych rozwaŜań, moŜliwości takiego uzupełniającego stosowania są bardzo ograniczone. Po pierwsze, regulacja prawa wekslowego jest raczej wyczerpująca, nie pozostawia zbyt wielu kwestii dotyczących weksla jako papieru wartościowego bez unormowania. Po drugie, nawet tam, gdzie dałoby się znaleźć zagadnienie nierozstrzygnięte prawem wekslowym, rozwiązania proponowane przez kodeks cywilny są wątpliwe z punktu widzenia celowościowego.

Oprócz prawa wekslowego i kodeksu cywilnego do weksli odnoszą się m.in. niektórepostanowienia ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe8 (która za czynnościbankowe uznaje m.in. operacje wekslowe wykonywane przez bank, takie jak dyskonto i redyskonto weksli oraz forfaiting wekslowy); ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim9; ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. - Prawo dewizowe10; a przede wszystkim kodeksu postępowania cywilnego (zwłaszcza przepisy o postępowaniu nakazowym).Natomiast od dnia 1 stycznia 2007 r. (od wejścia w Ŝycie ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej11) weksle nie podlegają opłacie skarbowej, czego ubocznym skutkiem jest nieistnienie urzędowych blankietów wekslowych, na których dawniej były one przewaŜnie wystawiane.

WaŜnym praktycznie zagadnieniem jest kwestia charakteru mocy wiąŜącej przepisów prawa wekslowego. Chodzi o odpowiedź na pytanie, czy normy prawa wekslowego są bezwzględnie wiąŜące, czy teŜ dyspozytywne. Niekiedy moŜna bowiem dostrzec (zwłaszcza w dawniejszej literaturze) tendencję do kwalifikowania tych norm jako imperatywnych. Moim zdaniem tak generalny pogląd nie ma uzasadnienia. Niewątpliwie naruszenieprzepisów dotyczących formy weksla powoduje niewaŜność czynności prawnej, co zresztą sama ustawa wyraźnie stanowi, zastrzegając przy tym wyjątki od tej zasady. Nie ma to jednak wiele wspólnego ze ściśle rozumianą kwestią bezwzględnego lub względnego wiązania przepisów, która dotyczy przede wszystkim postanowień ustawy określających treść istniejącego między stronami zobowiązania. W tym obszarze nie ma natomiast podstaw do tego, by odstępować od naczelnej w prawie zobowiązań zasady swobody umów. Nie ma więc przeszkód, by strony stosunku wekslowego uzgodniły pomiędzy sobą odmienną treść przysługujących im praw i obowiązków niŜ ta, która wynika z ustawy, o ile



uzgodnieniu temu nie nadano takiej postaci, jaka byłaby sprzeczna z wymogami formalnymi weksla. Trzeba jednak pamiętać o szczególnych regułach rządzących przenoszeniem wierzytelności wekslowej przez indos. Będą one dokładniej omówione w odpowiednim miejscu, a sprowadzają się do tego, Ŝe nabywca wierzytelności będący w dobrej wierze uzyskuje tę wierzytelność w takim kształcie, jaki wynika z treści weksla. Oznacza to, Ŝe umowne ukształtowanie stosunku wekslowego w sposób odbiegający od treści przepisów będzie skuteczne pomiędzy stronami umowy, nie będzie natomiast miało znaczenia w stosunku do indosatariusza w dobrej wierze.

LITERATURA

Doliński A., Wykłady austriackiego prawa wekslowego, Lwów 1912 F.K. Fierich, Prawo wekslowe w Polsce na podstawie konstytucyi sejmowych 1775,

1776, 1778, 1780, Kraków 1908 Flamm F., Rzecz o wekslach i czekach na tle międzynarodowem, Warszawa 1882 Goldsztein S., Polska ustawa wekslowa, PPH 1925, nr 1 i 2 Howorka M., Polskie prawo wekslowe i czekowe, Poznań 1928 Jastrzębski J., Kaliński M., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2008 Karmon, Systematyczny wykład prawa wekslowego, Kraków 1888 Koziński M.H., (w:) System prawa prywatnego, t. 18, Prawo papierów wartościowych,

red. A. Szumański, Warszawa 2005 Namitkiewicz J., Konferencja Międzynarodowa Genewska (maj - czerwiec 1930 r.) w

sprawie ujednostajnienia prawa wekslowego, PPH 1931, nr 3 Retinger J., Podręcznik austryackiego prawa wekslowego, Kraków 1888 Rosenblüth I., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo - przepisy

związkowe, Kraków 1936, t. I RóŜański I., Podręcznik prawa wekslowego wraz z wzorami weksli, Warszawa 1957 Sułkowski J., W sprawie unifikacji prawa wekslowego i czekowego, RPEiS 1930, nr 2 Szpunar A., Kaliński M., Komentarz do prawa wekslowego i czekowego, Warszawa

2003 Wróblewski S., Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936 Zieliński D., O wexlach, Warszawa 1884 śabicki A., Prawo wekslowe i czekowe polskie i zagraniczne, Warszawa 1933 śabiński A., Prawo wekslowe Królestwa Polskiego, Kraków 1922

Rozdział II

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WEKSLA I ZOBOWIĄZANIA WEKSLOWEGO

1. Uwagi wstępne

ChociaŜ cała praca poświęcona jest wekslowi i stosunkom prawnym z nim związanym, to przed przystąpieniem do omawiania poszczególnych instytucji i reguł rządzących obrotem wekslowym wskazane wydaje się przedstawienie najpierw całej problematyki w ogólnym zarysie, z podkreśleniem tylko spraw najwaŜniejszych. Powinno to pomóc w zrozumieniu i powiązaniu ze sobą zagadnień szczegółowych.

2. Weksel jako papier wartościowy

Weksel jest papierem wartościowym. Papiery wartościowe w tradycyjnym ujęciu (pozostawiającym na boku instrumenty zdematerializowane) naleŜą do tzw. dokumentów dłuŜnych, czyli dokumentów stwierdzających istnienie stosunku prawnego. Są jednak szczególną kategorią tych dokumentów.

Zasadniczą funkcją kaŜdego dokumentu dłuŜnego jest funkcja dowodowa - stanowi on dowód istnienia stosunku prawnego wraz z tworzącymi go uprawnieniami i obowiązkami. Wystawienie takiego dokumentu przez dłuŜnika wpływa zatem przede wszystkim na praktykę dowodzenia w procesie - dłuŜnik musi podwaŜyć fakt, Ŝe zobowiązanie istnieje, a jego treść jest taka, jak opisano w dokumencie. Jest to jednak tylko kwestia procesowa. Ponadto w przypadku gdy zobowiązanie powstało bez zachowania formy pisemnej (gdy forma ta nie została zastrzeŜona pod rygorem niewaŜności), wystawienie dokumentu dłuŜnego stanowi uznanie istniejącego juŜ długu przez dłuŜnika (wystawcę), przerywające



bieg przedawnienia. JeŜeli do tego wystawienie i przyjęcie dokumentu moŜnazakwalifikować jako umowę uznania (tzw. uznanie właściwe), to oznacza ono równieŜ zrzeczenie się przez wystawcę dokumentu zarzutów, jakie istniały i były mu znane w chwili wystawienia dokumentu (choć przyjmuje się, Ŝe nie dotyczy to zarzutu nieistnienia uznawanego długu, poniewaŜ uznanie długu nie ma w prawie polskim charakteru konstytutywnego).

Wskutek wystawienia zwykłego dokumentu dłuŜnego nie ulegają natomiast zmianie zasady wykonywania zobowiązania. JeŜeli zatem nadszedł termin wykonania zobowiązania, to dłuŜnik nie moŜe uzaleŜnić spełnienia świadczenia od tego, by osoba z którą zawarł umowę (pierwszy wierzyciel), wykazała dokumentem swoje uprawnienie. Natomiast wprzypadku zmiany wierzyciela to nabywca wierzytelności musi wykazać swoje następstwo prawne. Ponadto spełnienie świadczenia do rąk osoby nieuprawnionej do jego przyjęcia (nie będącej wierzycielem i nie upowaŜnionej przez wierzyciela) nie zwalnia dłuŜnika ze zobowiązania, za wyjątkiem sytuacji opisanych w art. 464 i art. 512 k.c.

Papiery wartościowe oprócz cech charakteryzujących wszystkie dokumenty dłuŜne mają teŜ i tę właściwość, Ŝe dłuŜnik moŜe bez popadnięcia w zwłokę powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, dopóki wierzyciel nie zwróci mu dokumentu lub nie udostępni go w celu pozbawienia mocy prawnej w sposób zwyczajowo przyjęty. Inaczej mówiąc, moŜeon odmówić spełnienia świadczenia uprawnionemu wierzycielowi, jeŜeli ten nie oddaje mu jednocześnie dokumentu. Wystawienie papieru wartościowego chroni zatem dłuŜnika przed trudnościami w wykazaniu faktu spełnienia świadczenia, gdyby wierzyciel zaŜądał tego samego świadczenia ponownie. JeŜeli wierzyciel utraci dokument, do uzyskania świadczenia nie wystarczy mu złoŜenie pisemnego oświadczenia o utracie (jak w art. 465 § 2 k.c.), ale niezbędne jest umorzenie dokumentu w drodze postępowania sądowego (a w przypadku niektórych dokumentów nawet to nie jest moŜliwe). Ponadto papiery wartościowe mają jeszcze jedną waŜną cechę. JeŜeli wierzyciel przeniesie swoje prawo na inną osobę, a następnie zaŜąda świadczenia od nieświadomego tego przeniesienia dłuŜnika, ten ostatni, spełniając świadczenie bez okazania mu dokumentu, nie zwolni się ze zobowiązania (wyłączona zostaje zatem reguła z art. 512 k.c.). Stąd mówi się, Ŝe dłuŜnik nie tylko moŜe odmówić spełnienia świadczenia bez zwrotu dokumentu, ale teŜ wolno mu spełnić świadczenie jedynie za przedłoŜeniem dokumentu. W przeciwnym bowiem razie, o ile Ŝądający świadczenia nie będzie uprawnionym, dłuŜnik nie zostanie zwolniony z obowiązku.

Ta konieczność okazania dokumentu dla uzyskania świadczenia powoduje, Ŝe w stosunku prawnym w którym wystawiono papier wartościowy, zmianie ulega jedna z reguł wykonywania zobowiązań - nawet dług pienięŜny ma zawsze charakter odbiorczy (inaczej niŜ stanowi art. 454 § 1 zd. 2 k.c.) w tym sensie, Ŝe wymagalność roszczenia uzaleŜniona jest od przedłoŜenia dłuŜnikowi papieru wartościowego. MoŜna zatem zdefiniować papierwartościowy jako dokument opiewający na wierzytelność lub inne prawo podmiotowe,którego przedłoŜenie osobie zobowiązanej jest niezbędne do zrealizowania uprawnień. Ta "niezbędność" odnosi się do obu stron stosunku prawnego i polega na tym, Ŝe bez przedłoŜenia dokumentu zobowiązany moŜe wstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, a jeŜeli je spełni - ryzykuje, Ŝe nie zwolni się ze zobowiązania, jeŜeli odbiorca świadczenia okaŜe się nieuprawnionym. Ponadto ustawodawca zmienia teŜ sposób przenoszenia prawa objętego papierem wartościowym, wprowadzając do kaŜdego trybu przenoszenia tego prawa dodatkową przesłankę wydania dokumentu (por. art. 9218 zd. 2, art. 9219 § 3 i art.92112 k.c.). To charakterystyczne dla papierów wartościowych powiązanie prawa i dokumentu określa się często jako inkorporowanie prawa w dokumencie.

Wśród papierów wartościowych zasadniczą rolę odgrywają dokumenty nazywane papierami wartościowymi publicznej wiary (publicznego zaufania). Oprócz posiadania cech właściwych wszystkim papierom wartościowym, powodują one jeszcze dalej idące modyfikacje stosunku prawnego. Po pierwsze, zapewniają osobie wykazanej jako uprawniona w treści dokumentu tzw. legitymację formalną. Oznacza to, Ŝe jeŜeli osoba w odpowiedni sposób wymieniona w dokumencie Ŝąda od dłuŜnika świadczenia, dłuŜnik ma obowiązek uznać ją za uprawnioną i nie wolno mu - pod sankcją popadnięcia w zwłokę -domagać się Ŝadnych dodatkowych dowodów uprawnienia. Jest to istotne w przypadku, gdy Ŝądający świadczenia nie jest pierwotnym wierzycielem (bo od niego dłuŜnik z zasady nie moŜe Ŝądać dowodów uprawnienia), ale nabywcą wierzytelności. Ponadto dłuŜnik nie moŜe podnosić w stosunku do nabywców wierzytelności Ŝadnych zarzutów niewynikających z treści dokumentu, chyba Ŝe nabywca uzyskując wierzytelność, działał w złej wierze. Przepisy dopuszczają nawet nabycie w dobrej wierze wierzytelności nieistniejącej czy



nieprzysługującej zbywcy. Stąd bierze się nazwa "papiery wartościowe publicznej wiary" - nabywca wierzytelności działający w zaufaniu do treści dokumentu uzyskuje wierzytelność w takim kształcie, jaki wynika z treści dokumentu, niezaleŜnie od tego, czy i jaka wierzytelność w rzeczywistości przysługiwała zbywcy. Dokument jest zatem podstawą prawnie chronionego zaufania osób trzecich. Do tej kategorii papierów wartościowychnaleŜą papiery na okaziciela i na zlecenie.

Z uwagi na znaczenie wystawienia dokumentu dla istnienia prawa (nie jest bowiem tak, Ŝe prawo powstaje zawsze przez wystawienie dokumentu) dzieli się papierywartościowe na konstytutywne i deklaratywne. JeŜeli dany stosunek prawny istnieje juŜ przed wystawieniem papieru wartościowego, poniewaŜ powstaje w wyniku innego zdarzenia prawnego, a wystawienie dokumentu zmienia tylko treść istniejącego stosunku w sposób właściwy dla papierów wartościowych, mówimy o papierze wartościowym deklaratywnym, stwierdzającym istnienie prawa, które powstało juŜ przed wystawieniem dokumentu. JeŜeli natomiast określony stosunek prawny powstaje wyłącznie w drodze czynności prawnej wystawienia papieru wartościowego, to taki papier wartościowy określa się jako konstytutywny. Co do tego drugiego przypadku moŜna stwierdzić, Ŝe papier wartościowy stanowi zastrzeŜoną pod rygorem niewaŜności szczególną formę oświadczenia woli dłuŜnika.

Weksel jest papierem wartościowym na zlecenie, a więc papierem publicznego zaufania. Odnoszą się zatem do niego szczególne, właściwe tym papierom wartościowym reguły przenoszenia i realizowania uprawnień. Jest to papier konstytutywny, bowiem wierzytelność wekslowa powstaje przez umowę, której elementem jest wystawienie weksla, czyli oświadczenie woli dłuŜnika mające odpowiednią formę. Jest on przy tym ściśle sformalizowany, poniewaŜ ustawa dokładnie określa formę oświadczenia dłuŜnika i zastrzega dla niej rygor niewaŜności. Weksel opiewa na wierzytelność i to wyłącznie wierzytelność pienięŜną.

3. Dalsze konsekwencje związku prawa z dokumentem

Jak juŜ wspomniano, weksel jest papierem wartościowym konstytutywnym. Oznacza to, Ŝe czynność prawna zaciągnięcia zobowiązania wekslowego przez wystawcę weksla wymaga zachowania pisemnej formy oświadczenia woli wystawcy pod rygorem niewaŜności. Jest to specyficzna odmiana formy pisemnej, poniewaŜ do jej spełnienia konieczne jest nie tylko utrwalenie oświadczenia wystawcy w dokumencie i złoŜenie własnoręcznego podpisu, ale ponadto nadanie temu oświadczeniu określonej treści -umieszczenie w nim wymaganych przez ustawę elementów, w tym słowa "weksel". TakŜe oświadczenia woli innych dłuŜników wekslowych (akceptanta, poręczyciela, indosanta) rodzące ich zobowiązania dla swojej waŜności wymagają formy pisemnej. NaleŜy zasygnalizować (będzie o tym mowa dalej), Ŝe w myśl dominującego dziś poglądu wekslowe czynności zobowiązujące mają postać umów. Wymóg zachowania formy pisemnej odnosi się wyłącznie do oświadczeń woli dłuŜników; oświadczenia wierzyciela mają formę dowolną.

Treść weksla ma szczególne znaczenie dla ustalania treści zobowiązania. Wynika to z omówionych w poprzednim punkcie tego rozdziału cech wszystkich dokumentów dłuŜnych, a wśród nich papierów wartościowych publicznej wiary. W stosunkach pomiędzy dłuŜnikiem a pierwszym wierzycielem weksel jest dowodem na treść istniejącego pomiędzy nimi zobowiązania. JeŜeli doszło do jakichś uzgodnień wpływających na prawa i obowiązki stron, a nieujętych w treści weksla, strona która chce się na nie powołać (zwykle jest nią dłuŜnik), musi je udowodnić. Przesadne jest jednak powszechne w literaturze i orzecznictwie kategoryczne twierdzenie, Ŝe wyłącznie treść weksla ma znaczenie dla ustalenia treści zobowiązania. Dopuszczalne są bowiem pozawekslowe umowy stron określające np. w jakim wypadku czy teŜ w jakim rozmiarze wierzyciel będzie mógł dochodzić roszczeń wekslowych. Na takiej właśnie umowie opiera się konstrukcja weksla gwarancyjnego, zabezpieczającego istniejące lub przyszłe roszczenia wierzyciela w stosunku do dłuŜnika wekslowego. Porozumienia pozawekslowe są, powtórzmy, skuteczne pomiędzy stronami, które je zawarły. Zasada mówiąca, Ŝe czego nie napisano w wekslu, to nie istnieje (quod non est in cambio, non est in mundo) ma natomiast zastosowanie w odniesieniu do nabywcy wierzytelności wekslowej, który uzyskał ją przez indos, będąc w dobrej wierze. W takim przypadku rzeczywiście prawa i obowiązki stron określa z regułytylko treść weksla.

Kolejną konsekwencją pisemnej postaci i obiegowego charakteru weksla jest ograniczona moŜliwość wykładni oświadczeń woli. NaleŜy podkreślić, Ŝe wykładnia weksla



jako dokumentu obejmującego oświadczenie woli stron jest nie tylko moŜliwa12, ale teŜ, jak w wypadku kaŜdego innego oświadczenia woli, konieczna. To w drodze wykładni bowiem ustala się, czy dane zachowanie ma charakter oświadczenia woli i jaka jest jegotreść. Specyfika prawa wekslowego przejawia się natomiast w szczegółowych metodach wykładni oświadczeń wekslowych. Reguły tej wykładni zostały sprecyzowane przede wszystkim w kilku orzeczeniach Sądu NajwyŜszego13.

Jak wiadomo, art. 65 k.c. dotyczący wykładni oświadczeń woli interpretowany jest w nauce prawa i orzecznictwie w duchu tzw. mieszanej (subiektywno-obiektywnej) koncepcjiwykładni. Zakłada ona konieczność ustalenia w pierwszym rzędzie zgodnego rozumienia danego zachowania przez strony czynności prawnej, a dopiero w braku takiego zgodnego rozumienia nakazuje ustalić obiektywne znaczenie tego zachowania. Od zasady pierwszeństwa subiektywnej woli stron nad obiektywnym znaczeniem ich wypowiedzi wprowadza się jednak wyjątki, m.in. gdy chodzi o dokumenty przeznaczone do obiegu, czyli takie, z których istoty wynika, Ŝe ich treść moŜe wpływać na prawa i obowiązki wielu osób. Takim właśnie dokumentem jest weksel, dlatego wykładnia subiektywna, polegająca na ustalaniu rzeczywistych zamiarów podmiotu wystawiającego i przyjmującego weksel, jest wykluczona. Prowadzi to do przyjęcia dwóch reguł rządzących interpretacją weksli. Po pierwsze, przedmiotem wykładni i materiałem słuŜącym do jej prowadzenia jest wyłącznie sam weksel. Sens oświadczeń woli ustala się zatem na podstawie znaczenia poszczególnych słów uŜytych w wekslu, związków treściowych pomiędzy nimi i układu samego dokumentu. Nie moŜna natomiast dla wyjaśnienia znaczenia weksla posługiwać się innymi dokumentami, nawet jeŜeli są one merytorycznie związane ze stosunkiem wekslowym, ani teŜ sięgać do innych źródeł informacji takich jak zeznania świadków czy przesłuchanie stron. Po drugie, stosować naleŜy wyłącznie obiektywne dyrektywy interpretacyjne, a zatem odwołujące się do znaczeń powszechnie nadawanych w obrocie poszczególnym sformułowaniom uŜytym w wekslu.

Konieczność prowadzenia wykładni zasługuje na szczególne podkreślenie z uwagi na częstą w praktyce skłonność do dopatrywania się wad formalnych w wekslach, które w jakiś sposób odbiegają od przyjętych wzorców konstruowania tego rodzaju dokumentów. Prawniczy bezmyślny formalizm w połączeniu z błędnym pojmowaniem "surowości" prawawekslowego prowadzi bowiem do prób dyskwalifikowania dokumentów, które zawierająwprawdzie błędy gramatyczne czy uchybienia w pisowni albo są nie do końca jasnosformułowane, ale których sens da się bez większego wysiłku jednoznacznie ustalić. Dlatego słusznie w swoich orzeczeniach Sąd NajwyŜszy podkreślał, Ŝe wykładnia tekstu weksla moŜe prowadzić do uściślenia znaczenia poszczególnych zwrotów, usunięcia oczywistych omyłek i błędów gramatycznych lub innych błędów językowych dotyczących prawideł pisowni poszczególnych znaków graficznych, odmiany wyrazów, ich tworzenia i łączenia, itp. Na tej właśnie zasadzie trafnie uznawano w orzecznictwie m.in., Ŝe weksel sporządzony na urzędowym blankiecie, w którym nie uzupełniono końcówki w słowie "zapłac..." (nie wiadomo było zatem, czy miało to być "zapłacę" lub "zapłacimy" - właściwe dla weksla własnego, czy teŜ "zapłaci Pan" - uŜywane w wekslu trasowanym) jest wekslem własnym, poniewaŜ w całym jego tekście nie wymieniono osoby trasata14. Równie trafnyjest pogląd Sądu NajwyŜszego stanowiący, Ŝe w przypadku weksla, którego treśćinterpretowana jest w pierwszych latach XXI w., naniesionej na nim pismem ręcznym liczbę "2002" nie naleŜy - ustalając rok wystawienia weksla - wiązać z wydrukowaną na formularzu weksla liczbą ,,19", oznaczającą pierwsze dwie cyfry roku przypadającego w wieku XX, gdyŜ w przeciwnym wypadku trzeba by dojść do absurdalnego wniosku, Ŝe weksel został wystawiony w roku 20021915. Za nieistotne uwaŜa się teŜ drobne nieścisłości w oznaczeniu podmiotów stosunku wekslowego (remitenta, trasata, indosatariusza).

4. Weksel trasowany i własny

Weksel moŜe występować w dwóch formach: weksla trasowanego i weksla własnego. Podział ten jest rozłączny i wyczerpujący - kaŜdy waŜny weksel jest albo jednym, albodrugim.

RóŜnica pomiędzy tymi dwoma dokumentami dotyczy ich treści i polega na tym, Ŝe w wekslu trasowanym wystawca poleca zapłatę sumy wekslowej jakiejś osobie, zwanej trasatem, natomiast w wekslu własnym wystawca zobowiązuje się do zapłaty sumy wekslowej. Weksel trasowany ma więc postać listu wystawcy skierowanego do trasata i zawierającego polecenie zapłaty określonej sumy wierzycielowi (remitentowi weksla).



Weksel własny jest oświadczeniem wystawcy zawierającym przyrzeczenie zapłaty. Ta właśnie cecha - polecenie lub przyrzeczenie zapłaty - pozwala na określenie rodzaju weksla, co moŜe być potrzebne, gdy dokument łączy w sobie jakieś cechy weksla własnego i trasowanego, np. nazwany jest wekslem trasowanym i zawiera słowo "przyjmuję" przed podpisem wystawcy. Takie pomieszanie cech obu rodzajów weksli nie stanowi bowiem samo w sobie przyczyny niewaŜności, naleŜy tylko ustalić, z jakiego rodzaju wekslem mamy do czynienia i sprawdzić, czy zawiera on wymagane dla dokumentów tego rodzaju składniki treści. To, Ŝe polecenie bądź przyrzeczenie zapłaty stanowi jedyne kryterium rozróŜniania weksli trasowanych i własnych, podkreślał Sąd NajwyŜszy jeszcze w orzeczeniach wydawanych na tle prawa wekslowego z 1924 r.16

Zasadnicze róŜnice zachodzą przewaŜnie pomiędzy stosunkami zobowiązaniowymi powstającymi przez wystawienie kaŜdego z rodzajów weksli. Zobowiązanie powstające w chwili wystawienia weksla własnego jest stosunkiem dwustronnym, odpowiadającymklasycznemu schematowi zobowiązania. Wystawca jest dłuŜnikiem, zobowiązanym dozapłaty sumy wekslowej, a odbiorca weksla (nazywany remitentem) jest wierzycielem, uprawnionym do jej otrzymania.

Samo wystawienie weksla trasowanego, czyli wręczenie wierzycielowi odpowiedniosformułowanego dokumentu zawierającego skierowane do trasata polecenie zapłaty, nie rodzi oczywiście po stronie trasata Ŝadnych obowiązków. MoŜe on jednak weksel przyjąć, przez co zobowiązuje się do zapłacenia sumy wekslowej, stając się dłuŜnikiem wekslowym, i to dłuŜnikiem głównym. Nazywa się go juŜ wówczas akceptantem. Równocześnie wystawca weksla od chwili jego wystawienia jest odpowiedzialny za jego przyjęcie i zapłatę, co oznacza, Ŝe jest on dłuŜnikiem ubocznym, który będzie musiał spełnić świadczenie w wypadku, gdyby trasat weksla nie przyjął lub przyjął, ale nie zapłacił w terminie. JeŜeli zatem dojdzie do wystawienia i przyjęcia weksla trasowanego, powstający na skutek tych zdarzeń zobowiązaniowy stosunek prawny jest stosunkiem wielostronnym odpowiadającym pod względem konstrukcji stosunkowi powstającemu z przyjęcia przekazu. Wyjątkiem jest weksel, w którym trasatem lub remitentem jest wystawca, co według art. 3 jest moŜliwe, wówczas mamy bowiem do czynienia ze zwykłym zobowiązaniem dwupodmiotowym.

Taki układ stosunków pomiędzy wystawcą, akceptantem i remitentem powoduje, Ŝe weksel trasowany wystawiany jest zwykle w sytuacji, gdy wystawcę i akceptanta oraz wystawcę i remitenta łączą jakieś wcześniejsze stosunki prawne. Po akcepcie weksla dochodzi do nich zobowiązanie akceptanta wobec remitenta i mamy do czynienia z układem trzech stosunków prawnych pomiędzy trzema podmiotami.

Pierwszym z nich jest stosunek prawny pomiędzy wystawcą weksla a odbiorcą (remitentem), nazywany stosunkiem waluty. Jest to zwykle zobowiązanie, w którym wystawca ma wobec remitenta obowiązek spełnienia świadczenia. Istnienie tego obowiązku jest uzasadnieniem dla wystawienia przez wystawcę weksla dla konkretnego remitenta - zapłata weksla ma słuŜyć wykonaniu zobowiązania wystawcy wobec remitenta.

Drugim stosunkiem prawnym jest ten, który istnieje pomiędzy wystawcą a trasatem, nazywa się go stosunkiem pokrycia. Jest to zobowiązanie, w którym trasat ma wobec wystawcy obowiązek spełnienia świadczenia. Istnienie tego obowiązku jest uzasadnieniem dla tego, Ŝe wystawca poleca zapłatę właśnie trasatowi i Ŝe trasat polecenie to zrealizuje; w ten sposób wykona bowiem swoje zobowiązanie wobec wystawcy.

Trzecim stosunkiem prawnym jest relacja pomiędzy trasatem a remitentem, w ramach której ma zostać spełnione świadczenie, nazywa się ją stosunkiem zapłaty. Zobowiązanie takie powstaje, jak juŜ mówiono, gdy trasat przyjmie weksel (dokona akceptu).

Stosunek waluty i stosunek pokrycia niekoniecznie muszą jednak istnieć w chwili wystawienia weksla trasowanego, mogą teŜ bowiem powstać w wyniku wyraźnych lub dorozumianych umów wraz z wystawieniem weksla lub po jego wystawieniu.

5. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych w zakresie prawawekslowego

Prawo wekslowe nie normuje, kto moŜe być dłuŜnikiem wekslowym, podobnie jak, kto moŜe być wierzycielem. W dwóch przepisach (art. 7 i art. 77) ustawodawca mówi o "zdolności do zaciągania zobowiązań wekslowych", jednak zdolności tej nie definiuje. TakŜe Ŝadne inne przepisy prawa cywilnego nie ustanawiają jakiejś szczególnej zdolności czynnej ani biernej odnoszącej się do czynności i stosunków prawnych z zakresu prawa wekslowego. NaleŜy zatem przyjąć, Ŝe nie ma takiej kategorii jak "zdolność wekslowa" czy



"zdolność do czynności (działań) wekslowych", a te, uŜywane niekiedy w literaturze, zwroty oznaczają zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, odniesione jedyniedo dziedziny prawa wekslowego. Inaczej mówiąc, stroną stosunków prawnych prawawekslowego moŜe być kaŜdy, kto ma zdolność prawną, a czynności prawnych z zakresu prawa wekslowego dokonywać moŜe ten, kto ma zdolność do czynności prawnych. W obu przypadkach rozstrzygają przepisy części ogólnej prawa cywilnego17.

W odniesieniu do osób fizycznych pojawia się problem dopuszczalności dokonywania czynności wekslowych przez osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych. NaleŜy go rozwiązywać na podstawie art. 17 i n. k.c., biorąc pod uwagę, Ŝe czynności wekslowe mają charakter umów (nie czynności jednostronnych) oraz Ŝe z załoŜenia nie naleŜą do drobnych, bieŜących czynności Ŝycia codziennego. Prowadzi to do wniosku, Ŝe wystawienie, przyjęcie, poręczenie czy indosowanie weksla przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych wymaga zgody przedstawiciela ustawowego (art. 17 i 18k.c., z zastrzeŜeniem art. 22 k.c.). Natomiast takiej czynności wekslowej, w wyniku której osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych nabywa wierzytelność, moŜe onadokonać samodzielnie.

W przypadku kolizji ustaw zdolność do zaciągania zobowiązań wekslowych (a takŜe, jak się powszechnie przyjmuje, do nabywania praw wekslowych) ocenia się według prawa ojczystego danej osoby dokonującej czynności wekslowej. W razie odesłania zwrotnego czy dalszego, czyli jeŜeli prawo ojczyste uznaje za właściwe prawo innego kraju, naleŜy stosować to prawo, do którego kieruje odesłanie (art. 77 ust. 1 pr. weksl.). PoniewaŜ jednak ściśle stosowana zasada legis patriae zagraŜałaby pewności obrotu, ustawa stanowi, Ŝe waŜne zobowiązanie powstaje takŜe wówczas, gdy osoba nie mająca zdolności prawnej według prawa właściwego podpisała weksel w kraju, według ustaw którego zdolność taką by miała (art. 77 ust. 2 zd. 1 pr. weksl.). W ograniczonym stopniu dopuszczono zatem właściwość prawa miejsca podpisania weksla. Przepis ten jest zwykle rozumiany dosłownie, czyli o prawie właściwym rozstrzyga miejsce, w którym złoŜono podpis na wekslu, bez względu na to, gdzie dokonano pozostałych elementów umowywekslowej. Od reguły przyjmującej w ograniczonym stopniu właściwość legis loci actusdopuszczono wyjątek dla ochrony obywateli polskich, wyłączając zastosowanie art. 77 ust. 2 zd. 1 pr. weksl. do obywatela polskiego, który zaciągnął zobowiązanie wekslowe za granicą (art. 77 ust. 2 zd. 2 pr. weksl.). Praktyczne znaczenie tego wyjątku jest jednakograniczone - będzie on działał tylko tam, gdzie znajdą zastosowanie reguły kolizyjne polskiej ustawy, czyli - wedle wszelkiego prawdopodobieństwa - tylko przed sądem polskim, gdyŜ sąd obcy zastosuje kolizyjną lex fori, nie zawierającą takiego przepisu ochronnego.

6. Wielość dłuŜników wekslowych

Jedynie w najprostszych przypadkach, gdy wystawiony został weksel własny lub weksel trasowany, który nie został przyjęty, a przy tym dokumenty te mają jednego wystawcę, mamy do czynienia z zobowiązaniem jednego dłuŜnika. MoŜliwe jest jednak udzielenie akceptu przez trasata, udzielenie poręczenia, a takŜe indosowanie weksla przez wierzyciela. KaŜda z tych czynności wywołuje skutek zobowiązujący, osoba jej dokonująca staje się dłuŜnikiem wierzyciela wekslowego. MoŜliwe jest teŜ, Ŝe czynności tych dokonujewięcej niŜ jedna osoba. Prowadzi to do wniosku, Ŝe w zobowiązaniu wekslowym moŜewystępować wielu dłuŜników lub teŜ Ŝe jeden dokument wekslowy stwierdza istnienie wielu zobowiązań róŜnych osób (przyjęcie jednej lub drugiej konwencji jest praktycznie bez znaczenia).

Do tego trzeba dodać, Ŝe poszczególni dłuŜnicy wekslowi mają róŜną sytuację prawną. MoŜna bowiem podzielić ich na dłuŜników głównych, którymi są wystawcy weksli własnych oraz akceptanci weksli trasowanych oraz dłuŜników ubocznych ("zwrotnie zobowiązanych", jak mówi ustawa), do których naleŜą wystawcy weksli trasowanych oraz indosanci. Sytuację dłuŜnika głównego charakteryzuje to, Ŝe do niego w pierwszej kolejności zwraca się wierzyciel o zapłatę weksla, a jeŜeli zapłata ta zostanie dokonana, zobowiązanie wszystkich osób podpisanych na wekslu wygasa. DłuŜnicy uboczni ponoszą odpowiedzialność subsydiarną, mają spełnić świadczenie, jeŜeli nie uczyni tego dłuŜnik główny. Natomiast po dokonanej zapłacie nabywają oni roszczenie regresowe (zwrotne) do dłuŜnika głównego, a w przypadku zapłaty dokonanej przez indosanta, takŜe do tych indosantów, którzy przed nim dokonali swoich indosów.

Szczególną pozycję zajmuje poręczyciel, bowiem przesłanki jego odpowiedzialności



zaleŜą od tego, za kogo udzielił poręczenia (za dłuŜnika głównego czy ubocznego). Natomiast w kaŜdym przypadku zapłaty nabywa on roszczenie regresowe do osoby, za która poręczył i do tych, którzy wobec niej ponoszą odpowiedzialność wekslową.

NiezaleŜnie od róŜnic w przesłankach odpowiedzialności, a czasem i rozmiarach długu, wszyscy dłuŜnicy wekslowi ponoszą wobec wierzyciela odpowiedzialność solidarną (art. 47pr. weksl.). Jak kaŜda solidarność dłuŜników, tak i solidarność wekslowa słuŜy wzmocnieniu pozycji wierzyciela i zwiększeniu jego szans na uzyskanie świadczenia.

Jednocześnie zobowiązania poszczególnych dłuŜników są od siebie wzajemnie niezaleŜne w tym sensie, Ŝe nieistnienie zobowiązania jednej z osób podpisanych na wekslu nie wpływa na waŜność zobowiązań pozostałych dłuŜników (tzw. zasada samodzielności zobowiązań, art. 7 pr. weksl.).

7. Abstrakcyjność zobowiązania wekslowego

W literaturze powszechny jest pogląd, Ŝe zaciągnięcie zobowiązania wekslowego jest abstrakcyjną czynnością prawną lub teŜ zobowiązanie wekslowe ma charakter abstrakcyjny. Takie twierdzenia same w sobie niewiele jednak wyjaśniają z powodu niejasności pojęcia abstrakcyjności. Co więcej, próby poszukiwania jakiegoś "właściwego" rozumienia tego pojęcia są skazane na poraŜkę, poniewaŜ abstrakcyjność nie jest kategorią ustawową, ale doktrynalnym pojęciem słuŜącym opisaniu pewnych cech czynności i stosunków prawnych, a jako takie nie ma Ŝadnego "właściwego" znaczenia, a jedynie znaczenia nadane mu przez posługujących się nim poszczególnych autorów. Moimzdaniem moŜna z powodzeniem obyć się bez ścisłego definiowania abstrakcyjności,poprzestając na wykazaniu najwaŜniejszych cech zobowiązania wekslowego, które z tym niejasnym pojęciem mogą się wiązać. Zagadnienie to w odniesieniu do prawa wekslowego jest zresztą szczególnie złoŜone ze względu na występowanie w samym stosunku wekslowym i poza nim zobowiązań pomiędzy wieloma podmiotami oraz dopuszczalność przenoszenia wierzytelności według specyficznych reguł.

Niewątpliwie w ogromnej większości przypadków weksle wystawiane są z jakiejś przyczyny. Wystawienie weksla własnego jest zwykle związane z jakimś stosunkiem prawnym istniejącym pomiędzy wystawcą a remitentem. W przypadku weksla trasowanego często istnieją opisane powyŜej stosunki waluty i pokrycia, łączące wystawcę z remitentem i trasatem. Punktem wyjścia dla rozwaŜań o abstrakcyjności weksla powinno być twierdzenie, powszechnie aprobowane w polskiej literaturze i orzecznictwie, Ŝe zobowiązanie wekslowe stanowi odrębny stosunek prawny od tych stosunków, w związku z którymi weksel zostaje wystawiony. Wystawienie weksla nie stanowi więc dokumentacji istniejącego zobowiązania, ani nie oznacza poddania istniejących juŜ roszczeń regulacji prawa wekslowego, ale jest utworzeniem nowego roszczenia, polegającego na moŜliwościŜądania przez wierzyciela od dłuŜnika zapłaty sumy pienięŜnej18.

Jedną z cech składających się na abstrakcyjność wekslowych czynności zobowiązujących jest jednak to, Ŝe wywołują one skutek niezaleŜnie od tego, czy istniała jakakolwiek gospodarcza czy prawna przyczyna dla zaciągnięcia zobowiązania. Tak więc wystawienie weksla przez osobę w Ŝaden sposób niezobowiązaną wobec wierzyciela wekslowego równieŜ jest skuteczną czynnością prawną.

PrzewaŜnie, jak wspomniano, istnieje jednak jakiś stosunek prawny pomiędzy wierzycielem a dłuŜnikiem, z powodu którego weksel zostaje wystawiony. MoŜliwe są dwa rozwiązania problemu relacji między zobowiązaniem wekslowym a tym tzw. stosunkiem podstawowym. Po pierwsze, weksel moŜe stanowić środek zabezpieczenia roszczenia. Strony przez wystawienie weksla nie umarzają wówczas zobowiązania podstawowego, ale zaciągają obok niego zobowiązanie wekslowe i umawiają się (wyraźnie lub w sposób dorozumiany), Ŝe w razie niezaspokojenia wierzytelności podstawowej przez dłuŜnika wierzyciel będzie mógł uzyskać zaspokojenie na podstawie weksla, czy to przez zapłatę, czy to przez odpłatne zbycie weksla. Relacje pomiędzy tymi dwoma zobowiązaniamidobrze opisał Sąd NajwyŜszy w tezie wyroku z dnia 31 maja 2001 r.: "W wypadkuwystawienia weksla mającego na celu zabezpieczenie wierzytelności, zobowiązanie cywilne wystawcy nie wygasa, lecz istnieje nadal. Wskutek tego wierzycielowi przysługuje, obok roszczenia pierwotnego wynikającego ze stosunku cywilnoprawnego, nowe roszczenie oparte na wekslu. Przedmiot obu roszczeń jest jednak ten sam i zaspokojenie wierzyciela następuje tylko raz, przy czym z chwilą zaspokojenia wygasa zobowiązanie dłuŜnika i wierzyciel powinien zwrócić mu weksel. Jeśliby dochodził wierzytelności wekslowej, to spotkałby się z zarzutem, Ŝe wierzytelność, na której zabezpieczenie został wystawiony



weksel, nie istnieje, a zatem zobowiązanie wekslowe takŜe wygasło. PoniewaŜ wekseljedynie zabezpiecza wierzytelność cywilną, przeto dłuŜnikowi przysługują przeciwko roszczeniu wekslowemu te wszystkie zarzuty, jakie mu przysługują przeciwko roszczeniu cywilnemu"19.

Po drugie, wystawienie weksla moŜe stanowić odnowienie zobowiązania podstawowego (art. 506 k.c.), które wskutek tego ulegnie umorzeniu, a dalej istnieć będzie tylko zobowiązanie wekslowe. Artykuł. 506 § 2 k.c. ustanawia regułę interpretacyjną, zgodnie z którą zaciągnięcie zobowiązania wekslowego nie stanowi odnowienia zobowiązania podstawowego. Do odnowienia moŜe zatem dojść tylko, gdy strony wyraŜą taką wolę.

Podkreślić naleŜy, Ŝe treść weksla (rozumiana ściśle, jako treść przyrzeczenia lub polecenia zapłaty) nie moŜe odwoływać się do treści stosunków prawnych istniejących poza wekslem, poniewaŜ zarówno polecenie, jak i przyrzeczenie zapłaty, a takŜe przyjęcie weksla muszą być bezwarunkowe. W tym sensie zaciągnięcie zobowiązania wekslowego jest czynnością abstrakcyjną formalnie, poniewaŜ treść weksla nie wskazuje na przyczynę (gospodarczą czy prawną) jego wystawienia, przyjęcia, indosowania, czy poręczenia. Trzeba jednak zaznaczyć, o czym będzie jeszcze mowa, Ŝe informacje wskazujące na tę przyczynę mogą pojawić się na dokumencie poza ścisłą treścią weksla (np. na odwrocie).

Kolejnym elementem tego złoŜonego problemu jest niedopuszczalność powoływania się przez akceptanta (trasata, który przyjął weksel) na zarzuty wynikające z jego stosunków z wystawcą, a zatem na treść stosunku pokrycia. Akcept weksla jest więc czynnością abstrakcyjną w tym znaczeniu, Ŝe rodzi zobowiązanie akceptanta do zapłaty zgodnej z treścią weksla bez względu na to, czy obowiązek takiej zapłaty wynika ze stosunków łączących akceptanta z wystawcą (czy akceptant jest wystawcy winien sumę, na którą weksel opiewa). Niekiedy jako podstawę tego twierdzenia wskazuje się fragment art. 17 pr. weksl. mówiący o tym, Ŝe osoby, przeciw którym dochodzi się praw z weksla, nie mogą wobec posiadacza zasłaniać się zarzutami, opartymi na ich stosunkach osobistych z wystawcą. Pogląd ten jest krytykowany przy uŜyciu argumentu, Ŝe art. 17umieszczony jest wśród przepisów o indosie i dotyczy skutków indosu, a więc relacji pomiędzy dłuŜnikiem a nabywcą wierzytelności, a nie pierwszym wierzycielem (remitentem). Jako właściwą podstawę wyłączenia zarzutów wynikających ze stosunku pokrycia wskazuje się natomiast art. 9212 § 2 k.c., dotyczący przyjęcia przekazu, akcept weksla jest bowiem właśnie sformalizowaną postacią przyjęcia przekazu.

Z problematyką abstrakcyjnego charakteru zobowiązania wekslowego wiąŜe się takŜekwestia ograniczenia zarzutów przysługujących dłuŜnikowi w stosunku do nabywcywierzytelności, który uzyskał ją w drodze indosu (art. 10 i 17 pr. weksl.). Zasadą bowiem jest, Ŝe zarzuty niewynikające z treści weksla, jakie przysługiwały dłuŜnikowi, przestają istnieć w chwili dokonania indosu. O szczegółach tej instytucji będzie mowa przy omawianiu indosu wekslowego.

JeŜeli natomiast chodzi o stosunek wekslowy pomiędzy wystawcą weksla a remitentem, czyli o przypadek dochodzenia roszczeń wekslowych przez pierwszego wierzyciela wekslowego, to dopuszczalne jest powoływanie się przez dłuŜnika - w celu obrony przed roszczeniem wekslowym - na zarzuty wynikające z łączącego te podmioty stosunku będącego podstawą wystawienia weksla.

Abstrakcyjność czynności wekslowych nie oznacza jednak, Ŝe nie odnoszą się do nich podstawowe warunki waŜności, określone w ogólnych przepisach prawa cywilnego i dotyczące wszystkich czynności prawnych. Najistotniejsze znaczenie ma tutaj art. 58 k.c. Przepis ten, w myśl jego powszechnie przyjętej interpretacji, stanowi podstawę kontroli treści i celu kaŜdej czynności prawnej co do niesprzeczności z prawem i zasadami współŜycia społecznego. Treść zobowiązujących czynności wekslowych, określona dość ściśle w prawie wekslowym i sprowadzająca się do przyrzeczenia zapłaty sumy pienięŜnej, nie moŜe raczej naruszać prawa w inny sposób niŜ przez niespełnienie wymogów stawianych przez samą ustawę wekslową (co jest sankcjonowane przez art. 2 i art. 102 pr. weksl.). Jednak cel tych czynności, rozumiany jako akceptowany przez strony skutek, do jakiego ma prowadzić wykonanie wynikających z czynności praw i obowiązków, moŜe być róŜny, w tym bezprawny lub sprzeczny z normami moralnymi. Przykładem moŜe być weksel wręczony jako zapłata za dokonanie przestępstwa, czy teŜ na zabezpieczenie roszczeń słuŜących wymuszeniu na pośle na sejm posłuszeństwa wobec władz partyjnych przy wykonywaniu mandatu20.

Twierdzenie, Ŝe abstrakcyjność weksla wyłącza moŜliwość uznania czynności za niewaŜną z powodu wadliwości jej celu, byłoby przede wszystkim nieuzasadnione. NiezaleŜnie bowiem od nieostrości tego pojęcia, w powszechnym rozumieniu



abstrakcyjność w tym aspekcie, o którym tu mowa oznacza niezaleŜność skuteczności czynności od istnienia gospodarczej czy prawnej przyczyny jej dokonania. Dla waŜności zobowiązania nie jest zatem istotne, co było podstawą jego zaciągnięcia. Nie oznacza to jednak, Ŝe nieistotny jest równieŜ cel, któremu realizacja tego zobowiązania ma słuŜyć. Ponadto tak szeroko rozumiana abstrakcyjność godziłaby w podstawowe wartości systemu prawnego, w jego aksjologiczną i prakseologiczną spójność, nie słuŜąc przy tym ochronieŜadnych społecznie akceptowanych interesów czy wartości. Prawo nie moŜe bowiemstanowić, Ŝe czynność mająca cel niedozwolony jest niewaŜna, ale jeŜeli ma ona postać weksla, to choć obie strony są świadome negatywnych skutków, jakim słuŜy, jest waŜna. Samo uŜycie słowa "weksel" nie moŜe wyłączać czynności prawnej spod działania podstawowych reguł systemu prawnego. Trzeba podkreślić, Ŝe w przypadku czynności o celu niedozwolonym nawet przyznanie dłuŜnikowi zarzutu odwołującego się do niewaŜności stosunku podstawowego często nie zapewni realizacji celów, jakim słuŜy sankcja niewaŜności. Zarzut ten moŜe przez dłuŜnika nie zostać w ogóle podniesiony, gdy nie będzie to leŜało w jego interesie, a niewaŜność czynności z powodu celu sprzecznego z ustawą lub zasadami współŜycia społecznego nierzadko ma na celu ochronę nie interesu dłuŜnika, ale interesu publicznego. NaleŜy zatem przyjąć, Ŝe czynność wekslowa słuŜąca celowi niedozwolonemu jest bezwzględnie niewaŜna. Trafnie dostrzegł to Sąd NajwyŜszy w orzeczeniu z dnia 27 maja 1938 r.21, w którym uznał, Ŝe przyrzeczenie wynagrodzenia zapoślubienie drugiej osoby jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, a zobowiązanie wekslowe mające przyczynę niegodziwą nie moŜe mieć skutków prawnych.

Czym innym jest natomiast ochrona nabywców takiego weksla. W tym przypadku, na podstawie art. 16 ust. 2 pr. weksl., moŜliwe jest uzyskanie przez nabywcę będącego w dobrej wierze wierzytelności wekslowej, mimo Ŝe nie istniała ona po stronie zbywcy zewzględu na niewaŜność czynności wekslowej. Pojawia się tu bowiem zasługujący naochronę interes osoby trzeciej (indosatariusza) działającego w zaufaniu do treści weksla.

8. Uproszczone dochodzenie roszczeń wekslowych

O atrakcyjności weksla jako dokumentu opiewającego na wierzytelność pienięŜną rozstrzyga, obok abstrakcyjności i solidarności dłuŜników, przede wszystkim to, Ŝe przyspiesza on i ułatwia uzyskanie tytułu wykonawczego, będącego podstawą egzekucji. Na podstawie weksla moŜe bowiem być wydany nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, który ponadto w krótkim czasie staje się natychmiast wykonalny. Dochodzenie roszczeń na podstawie weksla jest zatem o wiele szybsze, a przez to często skuteczniejsze, niŜ dochodzenie roszczeń dowodzonych w inny sposób.

9. Funkcje gospodarcze weksli

W róŜnych swoich zastosowaniach weksle mogą spełniać rozmaite funkcje w obrociegospodarczym. Przede wszystkim weksel słuŜy jako środek kredytu, zapłaty bądźzabezpieczenia wierzytelności, często spełnia dwie czy trzy te role jednocześnie.

Mówiąc o wekslu jako narzędziu uzyskiwania kredytu, mamy na myśli szerokie, ekonomiczne, a nie techniczno-prawne znaczenie słowa kredyt. Chodzi zatem o to, Ŝe weksel pozwala uzyskać świadczenie niepienięŜne od kontrahenta bez konieczności natychmiastowej zapłaty, ale za zapłatą w późniejszym terminie lub teŜ pozwala uzyskać środki pienięŜne, które będą w przyszłości podlegały zwrotowi.

W pierwszym przypadku mówi się o tzw. kredycie kupieckim - kredycie udzielanym jednemu przedsiębiorcy przez drugiego. Kredytowanie takie polega na wręczeniu przez stronę określonego stosunku zobowiązaniowego drugiej stronie, w zamian za towar czy usługę, weksla zamiast spełnienia świadczenia pienięŜnego. Kredytowanie takie zachodzi zatem na podłoŜu innej czynności prawnej, w której jedna ze stron zobowiązana jest doświadczenia pienięŜnego. Druga strona swoje świadczenie (niepienięŜne) wykonuje,natomiast świadczenie pienięŜne jest odsunięte w czasie na okres do nadejścia terminu płatności weksla. Wykorzystany w ten sposób moŜe być zarówno weksel własny, jak i weksel trasowany na osobę trzecią, będącą z innego tytułu dłuŜnikiem wystawcy. Remitent (kredytodawca) moŜe zatrzymać weksel jako zabezpieczenie swojej wierzytelności, moŜe teŜ puścić go w obieg, czy zdyskontować w banku. Weksle wystawiane lub akceptowane jako zapłata lub zabezpieczenie zapłaty naleŜności za otrzymany od remitenta towar, za świadczoną przez remitenta usługę (zwłaszcza wynikającą z umowy o dzieło) nazywa sięwekslami handlowymi, ewentualnie kupieckimi lub towarowymi. Nie ma oczywiścieprzeszkód, by funkcję kredytową weksla wykorzystywały osoby nie będące



przedsiębiorcami. W drugim przypadku chodzi przede wszystkim o tzw. weksle finansowe, czyli weksle

wręczane przez wystawcę w zamian za świadczenie pienięŜne. Wystawca otrzymuje pieniądze na podstawie umowy poŜyczki i wystawia poŜyczkodawcy weksel, w którym zobowiązuje się do zapłaty odpowiednio większej sumy w ustalonym terminie.

Ponadto funkcja kredytowa weksla realizowana jest teŜ w postaci kredytu udzielanego przez bank (choć równieŜ nie jest to kredyt w ścisłym znaczeniu nadawanym przez prawobankowe). MoŜe to być kredyt dyskontowy, który polega na tym, Ŝe wierzyciel wekslowy posiadany przez siebie weksel wystawiony przez inną osobę przekazuje jeszcze przed terminem płatności do banku, który wypłaca mu sumę wekslową pomniejszoną o pewien procent. Następnie w terminie płatności bank przedstawia weksel do zapłaty dłuŜnikowi wekslowemu, a w razie odmowy zapłaty, Ŝąda jej od tego, kto weksel oddał do dyskonta. Szczegóły operacji dyskontowych będą przedstawione po omówieniu indosu. Drugą odmianą bankowego kredytu wekslowego jest kredyt akceptacyjny. Polega on na tym, Ŝe bank, w zamian za umówioną prowizję, akceptuje wystawiony przez przedsiębiorcę weksel trasowany, a taki przyjęty przez bank weksel przedsiębiorca wręcza swojemu kontrahentowi jako zapłatę za nabywane towary czy usługi. W terminie płatności weksla bank dokonuje zapłaty, pobierając odpowiednią sumę z rachunku klienta. Kredyt akceptacyjny moŜe być operacją jedn orazową, a moŜe teŜ być udzielany wielokrotnie w ramach stałej umowy pomiędzy bankiem a przedsiębiorcą, zobowiązującej bank doudzielania akceptów do oznaczonej maksymalnej kwoty. W kaŜdym z tych wypadkówwystawca zobowiązuje się do tego, by w terminie płatności weksla na jego rachunku bankowym była suma pozwalająca na dokonanie zapłaty albo zobowiązuje się wyrównać powstały wskutek zapłaty weksla debet z odsetkami. Zwykle teŜ ustanawia odpowiednie zabezpieczenie tego roszczenia banku.

Weksle mają zastosowanie w transakcjach forfaitingowych, co równieŜ stanowi przykład ich kredytowej funkcji. Forfaiting słuŜy głównie finansowaniu eksportu poprzez kupowanie średnio- i długoterminowych (od 6 miesięcy do 10 lat) znacznych wierzytelności (od ok. 100.000 do kilku milionów USD) eksporterów wobec podmiotów zagranicznych, z wyłączeniem regresu do poprzedniego wierzyciela. MoŜe jednak być stosowany takŜe w obrocie krajowym. Zasadnicza postać operacji forfaitingowej, tzw. forfaiting właściwy czy prawidłowy, dokonywanej przy uŜyciu weksla przedstawia się następująco. Zawarty zostaje kontrakt eksportowy, w którym importer w zamian za usługi czy dostawy towarówzobowiązuje się do okresowych płatności na rzecz eksportera. Następnie eksporteruzgadnia z firmą forfaitingową, którą moŜe być bank lub inny przedsiębiorca, zasady kupienia przez nią jego wierzytelności wobec importera. Zwykle nie zawiera się w tej sprawie stałych umów, tylko podejmuje indywidualne decyzje w konkretnych sprawach. Importer wystawia weksle na poszczególne terminy płatności, ewentualnie przedkłada je teŜ swojemu bankowi, który je poręcza, a następnie przekazuje te weksle eksporterowi. Eksporter przed terminem płatności weksli sprzedaje je firmie forfaitingowej, która wypłaca zdyskontowaną kwotę wierzytelności, pomniejszoną o prowizję z tytułu przejęcia ryzyka braku zapłaty. Przeniesienie weksli następuje przez indos, ale w tym indosie zastrzega się wyłączenie odpowiedzialności indosanta i to między innymi odróŜnia forfaiting od dyskonta. Na koniec firma forfaitingowa zbywa weksle, równieŜ przez indos, na rynku walutowym, refinansując się w ten sposób. Znalezienie nabywcy weksli jestułatwione przez poręczenie banku importera oraz indos firmy forfaitingowej, który zobowiązuje ją do zapłaty weksla w razie, gdyby nie dokonał jej importer. W wyniku forfaitingu eksporter uzyskuje gotówkę i pozbywa się najwaŜniejszych ryzyk związanych z eksportem, tj. ryzyka niespełnienia świadczenia przez importera, zmian oprocentowania i zmian kursu waluty - ryzyka te przejmuje firma forfaitingowa.

Weksel jest takŜe środkiem zapłaty, choć w znaczeniu tylko ekonomicznym, nie prawnym. W znaczeniu prawnym środkiem zapłaty jest jedynie pieniądz, gdyŜ tylko on ma moc bezwzględnego umarzania zobowiązań pienięŜnych. Wierzyciel uprawniony do świadczenia pienięŜnego nie ma obowiązku przyjąć zamiast niego weksla dłuŜnika. Pełnienie przez weksel funkcji środka płatniczego wynika stąd, Ŝe jako papier wartościowy i podstawa do wydania nakazu zapłaty weksel do pewnego stopnia gwarantuje wymianę na gotówkę, moŜe więc w obrocie gospodarczym tę gotówkę zastępować. Funkcja płatnicza weksla realizuje się, gdy weksel zostanie wręczony zamiast świadczenia pienięŜnego. MoŜe to być zarówno weksel wystawiony czy akceptowany przez dłuŜnika, jak i wekselinkorporujący dług innej osoby, który jest w posiadaniu dłuŜnika jako wierzyciela wekslowego i zostaje przez niego indosowany na jego z kolei wierzyciela. W kaŜdym z tych



przypadków wręczenie weksla nie jest spełnieniem świadczenia (zapłatą) w rozumieniu prawa zobowiązań, lecz moŜe słuŜyć, jak juŜ wyjaśniono, co najwyŜej jako odnowienie. Rzeczywista zapłata następuje dopiero w chwili realizacji weksla.

Weksel uwaŜa się teŜ powszechnie za środek zabezpieczenia roszczeń. WiąŜe się to z ukształtowaniem zobowiązania wekslowego jako zobowiązania o dość surowej odpowiedzialności dłuŜnika, o czym świadczy m.in. abstrakcyjność zobowiązania, solidarność dłuŜników, samodzielność ich zobowiązań oraz moŜliwość wszczęcia postępowania nakazowego. Zobowiązanie wekslowe daje zatem wierzycielowi większe prawdopodobieństwo uzyskania zaspokojenia niŜ zwykłe zobowiązanie do świadczenia pienięŜnego. Dlatego wystawienie, przyjęcie czy indosowanie weksla często słuŜy zabezpieczeniu wykonania innego zobowiązania, i to niekoniecznie zobowiązania do świadczenia pienięŜnego, ale takŜe zobowiązania do świadczenia niepienięŜnego, w którym w razie jego niewykonania czy nienaleŜytego wykonania pojawi się uzupełniające czyzastępcze świadczenie odszkodowawcze w pieniądzu. Taką rolę spełniają tzw. weksle gwarancyjne lub weksle kaucyjne, wystawiane na zabezpieczenie wierzytelności jeszcze w momencie wystawienia weksla nieistniejącej lub istniejącej, ale nieokreślonej co do wysokości lub terminu wymagalności. Najczęściej uŜywa się do tego celu weksli in blanco, czyli weksli nie zawierających jeszcze w chwili wręczenia wierzycielowi wszystkich niezbędnych składników treści.

W zasadzie sam weksel własny czy teŜ weksel trasowany zaopatrzony tylko w podpis wystawcy będącego dłuŜnikiem w stosunku podstawowym nie stanowi osobistego zabezpieczenia wierzytelności, poniewaŜ nie pojawia się tu dodatkowy dłuŜnik, który swoim majątkiem gwarantowałby zapłatę długu. O zabezpieczeniu osobistym moŜna mówić dopiero w wypadku udzielenia akceptu lub poręczenia. Weksel zawierający wyłącznie zobowiązanie dłuŜnika pełni funkcję zabezpieczającą jedynie w tym sensie, Ŝepozwala skrócić czas pomiędzy niewykonaniem zobowiązania a wszczęciem egzekucji.Nadal jednak uzyskanie świadczenia jest uzaleŜnione od moŜliwości majątkowych dłuŜnika. NaleŜy mieć to na uwadze, podejmując decyzję o wyborze sposobu zabezpieczenia roszczenia. Zabezpieczenie w postaci weksla podpisanego jedynie przez wystawcę będącego dłuŜnikiem zabezpieczanej wierzytelności nie zwiększa wydatnie prawdopodobieństwa uzyskania zaspokojenia, a im dłuŜszy jest okres pomiędzy zaciągnięciem zobowiązania a terminem jego wykonania, tym wartość takiego zabezpieczenia w porównaniu z innymi (zwłaszcza rzeczowymi) jest mniejsza, gdyŜ prawdopodobieństwo utraty przez dłuŜnika majątku pozwalającego na wyegzekwowanie świadczenia rośnie. Bezsporną zaletą zabezpieczenia wekslowego jest natomiast to, Ŝe jego ustanowienie nic nie kosztuje. Dlatego weksel jako środek zabezpieczenia jest preferowany w przypadku niewielkich i krótkoterminowych wierzytelności, gdy nie opłaca się i nie ma czasu na ustanawianie skuteczniejszych zabezpieczeń, takich jak zastaw czy hipoteka. Ponadto jest to zabezpieczenie powszechnie dostępne, moŜe je dać kaŜdy, takŜedłuŜnik nie mający składników majątkowych pozwalających na ustanowienie innegopewniejszego zabezpieczenia, takich jak rzeczy, które moŜna by przewłaszczyć lubobciąŜyć prawem rzeczowym, prawa podlegające przeniesieniu powierniczemu, czypieniądze na ustanowienie kaucji.

Zanikło obecnie zjawisko wykorzystywania weksli w ramach konstrukcji komisu, w celu jedn orazowego wykonania większej ilości zobowiązań pomiędzy wieloma podmiotami. Praktyki tej dotyczy art. 3 ust. 3 pr. weksl. mówiący, Ŝe weksel moŜe być wystawiony na rachunek osoby trzeciej. Wystawca takiego weksla działał jako komisant - na zlecenie i narachunek innej osoby (komitenta). Weksle takie, zwane komisowymi, występowały wdwóch odmianach. Rymesą komisową nazywano weksel wystawiony przez dłuŜnika nie na nazwisko jego wierzyciela jako remitenta, lecz na nazwisko wierzyciela tego wierzyciela. Wierzyciel wystawcy (komitent) zlecał wystawcy (komisantowi) wystawienie weksla na rzecz swojego wierzyciela. Aby wierzyciel komitenta, wpisany jako remitent, wiedział z jakim stosunkiem pozawekslowym wiąŜe się zapłata, wystawca podawał w wekslu nazwisko lub inicjały komitenta (swojego wierzyciela kauzalnego a dłuŜnika remitenta), pisząc np. "wartość w rachunku N.N." Remitent przyjmował zapłatę jako wykonanie zobowiązania swojego dłuŜnika, natomiast wystawca traktował kwotę wekslową jako zapłaconą komitentowi, a nie remitentowi weksla. Drugim z weksli komisowych była tzw. trata komisowa, polegająca na tym, Ŝe dłuŜnik kauzalny wystawcy (komitent) zlecał wystawcy (komisantowi) wystawienie weksla trasowanego, w którym jako trasat figurował nie sam komitent, lecz jego z kolei dłuŜnik. Wystawca w treści weksla zamieszczałnazwisko czy inicjały komitenta ("wstawi Pan na rachunek A.A."), zawiadamiając tym



samym trasata, z jakiego powodu ma zapłacić weksel i kogo naleŜy uznać zapłaconą sumą. Wystawca traktował natomiast kwotę wekslową jako zapłaconą przez komitenta, a nie trasata.

10. Obowiązki staranności wierzyciela

Surowy charakter odpowiedzialności dłuŜników wekslowych do pewnego stopnia równowaŜony jest przez liczne obowiązki wierzyciela dotyczące dokonywania przez niego aktów staranności (przedstawienia weksla do przyjęcia i do zapłaty, zawiadomień, protestu) w bardzo krótkich terminach zawitych i pod powaŜnymi sankcjami, często polegającymi na utracie roszczeń. TakŜe terminy przedawnienia roszczeń wekslowych są stosunkowo krótkie, wynoszą bowiem 3 lata, rok lub sześć miesięcy, w zaleŜności od tego komu i przeciwko komu roszczenie przysługuje.

11. Terminy

Obfitość w prawie wekslowym rozmaitych terminów powoduje konieczność zwrócenia szczególnej uwagi na reguły ich obliczania. Zawarte są one w art. 72 i 73 ustawy i są co do zasady zgodne z regułami kodeksu cywilnego.

Zgodnie z art. 72 pr. weksl., jeŜeli określony w wekslu termin płatności przypada na dzień ustawowo wolny od pracy, zapłaty moŜna Ŝądać dopiero w najbliŜszym dniupowszednim. Podobna reguła obowiązuje co do wszystkich czynności dotyczących weksla, które mają być dokonane w określonym terminie (przede wszystkim przedstawienia do przyjęcia i dokonania protestu). Co najwaŜniejsze, mogą one być dokonywane wyłącznie w dniu powszednim. JeŜeli ostatni dzień terminu, w ciągu którego czynność taka ma być podjęta, przypada na dzień ustawowo wolny od pracy, termin ten przedłuŜa się do najbliŜszego dnia powszedniego. Natomiast dni ustawowo wolne od pracy, które przypadają w ciągu terminu, nie przedłuŜają go (wlicza się je do tego terminu). Od tej ostatniej reguły ustawa wprowadza jednak wiele wyjątków, nakazując dokonywanie określonych czynności (przedstawienia do zapłaty, protestu z powodu niezapłacenia, notyfikacji) w ciągu dwóch, trzech, czy czterech dni powszednich.

Art. 73 pr. weksl. stanowi, Ŝe do terminów ustawowych lub w wekslu oznaczonych nie wlicza się dnia początkowego. Doktryna przedwojenna stała na stanowisku, Ŝe skoro przepis ten nie róŜnicuje terminów oznaczonych w dniach oraz oznaczonych w tygodniach, miesiącach lub latach, to wyraŜona w nim zasada ma zastosowanie do wszystkich terminów, chyba Ŝe wyłącza ją przepis szczególny (takim przepisem szczególnym jest art.36 ust. 1 pr. weksl., dotyczący terminu płatności weksla; zostanie omówiony w rozdziale V). Oznaczałoby to, Ŝe jeŜeli np. weksel płatny za okazaniem, wystawiony 1 lipca 2008 r., ma być przedstawiony do zapłaty w ciągu roku od dnia wystawienia (art. 34 pr. weksl.), to termin ten naleŜy liczyć nie od dnia wystawienia, ale od dnia następnego, więc upłynie on dopiero 2 lipca 2009 r. Pogląd ten jest kontrowersyjny. Wprowadza niepotrzebne komplikacje w liczeniu terminów i trudne do wytłumaczenia odstępstwo od reguł panujących w powszechnym prawie cywilnym. Sądzę, Ŝe z treści przepisu mówiącego wszak o "wliczaniu dnia początkowego" moŜna wywieść wniosek, Ŝe chodzi w nim wyłącznie o terminy oznaczone w dniach, bo tylko w ich przypadku dni się liczy. Co do terminów oznaczonych w tygodniach, miesiącach i latach, do terminów płatności oznaczonych w miesiącach zastosowanie ma art. 36 ust. 1 pr. weksl., natomiast do pozostałych terminów - art. 112 k.c.

12. Normy kolizyjne prawa wekslowego

Jak juŜ wyjaśniono powyŜej, druga konwencja genewska (Konwencja o uregulowaniu pewnych kolizji ustaw w przedmiocie weksli trasowanych i własnych) zobowiązuje państwa-strony do stosowania jednolitych reguł kolizyjnych, czyli nakazujących stosowanie do czynności i zobowiązań wekslowych prawa wskazanego w tych regułach państwa. Obowiązek wynikający z konwencji Polska zrealizowała, wprowadzając konwencyjne reguły kolizyjne do ustawy - Prawo wekslowe, jako Dział XIV Tytułu I tej ustawy (art. 77-84). Przepisy te mają charakter przepisów szczególnych w stosunku do ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. - Prawo prywatne międzynarodowe22.

Znaczenie praktyczne tych przepisów jest konsekwencją wspominanych powyŜej róŜnic pomiędzy ustawodawstwami poszczególnych krajów. Chodzi tu nie tylko o róŜnice pomiędzy prawami wekslowymi państw systemu genewskiego, a prawami tych państw,



które konwencji genewskiej nie przyjęły. Istotne znaczenie mają takŜe róŜnice pomiędzy szczegółowymi unormowaniami ustaw wekslowych państw-stron konwencji, wynikających z dokonanych zastrzeŜeń krajowych, a ponadto róŜnice praw w kwestiach nieobjętych w ogóle prawem wekslowym, a mających znaczenie dla stosunków wekslowych (takich jak podmiotowość prawna). To praktyczne znaczenie norm kolizyjnych prawa wekslowego maleje jednak, w miarę jak zanika międzynarodowy obrót wekslowy.

Normy kolizyjne prawa wekslowego dotyczące zdolności prawnej, formy weksla oraz jego umorzenia będą przedstawiane w toku wywodu dotyczącego odpowiednich rozwiązań prawa polskiego. PoniŜej przedstawione zostaną natomiast reguły dotyczące treści zobowiązania wekslowego. Trzeba przy tym zastrzec, Ŝe niezaleŜnie od istnienia przepisów wskazujących prawo właściwe dla zobowiązania wekslowego, za dopuszczalny uwaŜa się wybór prawa w tym zakresie. JeŜeli jednak wybór ten nie jest zaznaczony w treści weksla, wywołuje skutki tylko pomiędzy stronami, które go dokonały.

Normy wskazujące prawo właściwe dla oceny "skutków zobowiązania", czyli treści wekslowego stosunku prawnego - reguł zapłaty weksla, indosu (w tym, moim zdaniem, takŜe nabycia od nieuprawnionego), dopuszczalnych zarzutów dłuŜnika, przesłanek i zakresu roszczeń regresowych, przedawnienia roszczeń itd. zostały zróŜnicowane według kryterium podmiotowego. Zobowiązanie głównego dłuŜnika wekslowego (akceptanta, wystawcy weksla własnego) podlega prawu miejsca płatności weksla, natomiast zobowiązanie innego dłuŜnika podlega prawu kraju, w którym podpisał on weksel (art. 79 pr. weksl.). Chodzi tu o miejsce rzeczywistego złoŜenia podpisu, jeŜeli jest ono inne niŜ miejsce wskazane na wekslu, dla ochrony nabywcy wierzytelności będącego w dobrej wierze moŜna stosować art. 16 ust. 2 lub art. 17 pr. weksl.

Od ogólnych reguł określających właściwość prawa dla zobowiązania wekslowego ustawa wprowadza kilka wyjątków. Jednolicie dla wszystkich dłuŜników określono prawo właściwe w zakresie terminów do dochodzenia roszczeń regresowych; jest nim prawo miejsca wystawienia weksla (art. 80 pr. weksl.). Nie ma znaczenia, czy terminy te mają charakter materialnoprawny czy procesowy, ani czy są terminami zawitymi czy teŜ (jak w art. 70 ust. 2 i 3 pr. weksl.) terminami przedawnienia. Pomimo Ŝe potrzebę i skutki dokonania protestu lub innych czynności zachowawczych reguluje prawo właściwe dla zobowiązania wekslowego określone w art. 79 pr. weksl., to formę tych czynności i terminy do ich dokonania określa prawo kraju, w którym dana czynność ma być podjęta (art. 83 pr. weksl.). Dla oceny czy wystawienie lub indosowanie weksla powoduje przeniesienie wierzytelności ze stosunku podstawowego ("prawa do pokrycia" w terminologii prawa francuskiego), właściwe jest prawo miejsca wystawienia weksla (art. 81 pr. weksl.). Ponadto w dwóch kwestiach szczegółowych dotyczących treści zobowiązania wekslowego właściwe jest prawo kraju miejsca płatności - dla oceny, czy trasat moŜe ograniczyć przyjęcie do części sumy wekslowej oraz czy posiadacz ma obowiązek przyjęcia częściowej zapłaty (art. 82 pr. weksl.).

LITERATURA

Baca-Chmura I., Wekslowa struktura obligacyjna, Rejent 1998, nr 7-8 Bączyk M. (w:) Prawo umów handlowych, (red.) S. Włodyka, Warszawa 2006 Bobiński W., Wystawianie weksli, Warszawa-Katowice 1938 Jastrzębski J., Kaliński M., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2008 Jastrzębski R., Funkcje weksla w II Rzeczpospolitej, Warszawa 2003 Kaliński M, O abstrakcyjności wekslowych czynności przysparzających, KPP 2001, nr 2 Kidyba A., Prawo handlowe, Warszawa 2008 Koziński M.H. (w:) System prawa prywatnego, t. 18, Prawo papierów wartościowych,

(red.) A. Szumański, Warszawa 2005 Mandat wolny a zobowiązania cywilnoprawne, (red.) W. OdrowąŜ-Sypniewski,

Warszawa 2007 Michalski M., Funkcje gospodarcze weksla, PUG 1992, nr 4 Rosenblüth I., Podręcznik prawa wekslowego, Kraków 1938 Szpunar A., W sprawie wykładni zobowiązania wekslowego, PPH 1996, nr 4 Zawada K. (w:) Prawo papierów wartościowych, (red.) S. Włodyka, Kraków 1995 Zoll F., Klauzule dokumentowe. Prawo dokumentów dłuŜnych ze szczególnym

uwzględnieniem papierów wartościowych, Warszawa 2004 Zoll F. (w:) Prawo papierów wartościowych, (red.) S. Włodyka, Warszawa 2004

Rozdział III



POWSTANIE ZOBOWIĄZANIA WEKSLOWEGO

1. Dwustronny charakter czynności zobowiązującej

Zobowiązanie wekslowe powstaje w następstwie czynności prawnej zwanejwystawieniem weksla. Charakter tej czynności, jej miejsce w systematyce czynności prawnych, jej składniki - wszystko to było przedmiotem Ŝywych dyskusji przez cały czas obowiązywania prawa wekslowego w Polsce przed II wojną światową. Równie sporny był charakter akceptu wekslowego, indosu, a poniekąd i poręczenia. Podobne dyskusje toczyły się juŜ znacznie wcześniej (głównie w XIX w.) w doktrynie niemieckiej i nie pozostało to bez wpływu na poglądy polskich przedstawicieli nauki. Zagadnienie charakteru prawnego powstania zobowiązania wekslowego nie doczekało się jednoznacznego rozstrzygnięcia w dawnej literaturze i wraz z przywróceniem obrotu wekslowego w Polsce powróciło do naszego piśmiennictwa. Po latach moŜna jednak zauwaŜyć, Ŝe kwestia ta ma znaczenieraczej teoretyczne, gdyŜ nieczęsto zdarzają się przypadki, w których moŜna rozstrzygać o istnieniu zobowiązania wekslowego i momencie jego powstania na podstawie teoretycznej analizy czynności prawnej. Ponadto na gruncie praktyki kwestia została rozstrzygnięta przez Sąd NajwyŜszy.

Nie wchodząc w zbędne szczegóły, moŜna pokrótce przedstawić poglądy (szumnienazywane teoriami) nauki niemieckiej. Jako pierwsze pojawiły się tzw. teorie kreacyjne. Były one reakcją na romańską grupę tzw. teorii konsensualnych, traktujących zobowiązanie wekslowe jako połączenie kilku stosunków umownych i miały tę wartość, Ŝe wprowadziły przyjęte dziś nowoczesne ujęcie tego zobowiązania jako swoistego, jednolitego stosunku prawnego związanego wyłącznie z wystawieniem papieru wartościowego. JeŜeli natomiast chodzi o samo powstanie zobowiązania wekslowego, to zgodnie z teorią kreacyjną powstaje ono w wyniku jednostronnej czynności prawnej wystawcy, polegającej na złoŜeniu podpisu na wekslu. Podpisujący weksel tworzy papier wartościowy i ucieleśnione w nim zobowiązanie. Przejście weksla w posiadanie innej osoby nie jest zatem warunkiem istnienia zobowiązania. Przeciwnicy teorii kreacyjnej podnosili, Ŝe prowadzi ona do uznania istnienia zobowiązania wekslowego, gdy weksel znajduje się jeszcze w rękach wystawcy, byłoby to więc zobowiązanie bez wierzyciela. Ponadto wystawca weksla nie mógłby uchylić się od odpowiedzialności w przypadku kradzieŜy czyzgubienia podpisanego blankietu. Z tych względów teoria kreacyjna została odrzucona i w jej miejsce zaproponowano teorię umowną, zgodnie z którą do powstania zobowiązania wekslowego oprócz wystawienia weksla niezbędna jest umowa o jego wręczenie pomiędzy wystawcą a remitentem. Zarówno teoria kreacyjna, jak i umowna doczekały się wielu modyfikacji, z których najwaŜniejsze to: teoria emisyjna, teoria dobrej wiary i teoria pozoru prawnego. Teorie dobrej wiary i emisyjna próbują usunąć wady teorii kreacyjnej, pozostając przy załoŜeniu jednostronnej czynności prawnej, ale dodając nowe jej elementy. Według zwolenników teorii dobrej wiary uprawnienia wekslowe przysługują tylkoposiadaczowi, który nabył dokument w dobrej wierze, zaś przedstawiciele teorii emisyjnej uwaŜają, Ŝe zobowiązanie wekslowe powstaje w wyniku podpisania weksla i wydania go (emisji) osobie, która ma być uprawniona. Teoria pozoru prawnego stanowi uzupełnienie teorii umownej, słuŜące ochronie nabywcy w dobrej wierze. Zgodnie z tą teorią powstanie zobowiązania następuje w drodze podpisania weksla i umownego jego wydania, więc dokument skradziony lub utracony nie inkorporuje praw wekslowych. Będący w dobrej wierze nabywca takiego dokumentu nabywa jednak pewien pozór prawa, pozwalający mu wykonywać uprawnienia wierzyciela. Ten pozór prawny wynika, według twórców tej teorii, z obiegowego charakteru weksla. Wystawca tworząc dokument, z którego zewnętrznych cech wynika, Ŝe inkorporuje on zobowiązanie pienięŜne, tworzy pozór tego zobowiązania, który w pewnych sytuacjach związanych z obiegiem dokumentu jest przez ustawę chroniony tak jak samo prawo. UwaŜa się, Ŝe ta teoria dominuje obecnie w nauce niemieckiej. Powstanie zobowiązania wekslowego wymaga przejścia papieru wartościowego w posiadanie innej osoby niŜ wystawca i istnienia po stronie wystawcy wolizobowiązania się, bądź na skutek umowy z nabywcą (jako zasada), bądź na skutekstworzenia pozoru istnienia umowy przez podpisanie weksla i niezapobieŜenie jegowprowadzeniu do obrotu.

Polscy autorzy międzywojenni piszący o powstaniu zobowiązania wekslowego takŜe dalecy byli od zgodności poglądów. Najwięcej uwagi poświęcili temu zagadnieniu Stanisław Wróblewski i Ignacy Rosenblüth. Pierwszy z nich odrzucił teorię kreacyjną, gdyŜ prowadzi



ona do uznania istnienia zobowiązania z weksla, który znajduje się jeszcze w rękachwystawcy. Odrzucił takŜe teorię umowną stwierdzając, Ŝe w przepisach ustawy nie moŜna doszukać się wymogu umownego wydania dokumentu, a ponadto opierając się na teorii umownej, nie da się uzasadnić odpowiedzialności z weksla utraconego wobec posiadacza w dobrej wierze, a odpowiedzialność tę doktryna i orzecznictwo uznają za niewątpliwą. Autor przyjął w konsekwencji teorię emisyjną - jednostronnej czynności prawnej połączonej z wydaniem dokumentu23. Z kolei Ignacy Rosenblüth opowiadał się w zasadzie za teorią umowną, choć zdawał sobie sprawę z tego, Ŝe zawodzi ona przy nabyciu w dobrej wierze weksla skradzionego lub utraconego. W tym przypadku za źródło zobowiązania uznawał podpis wystawcy i jego brak staranności w zapobieŜeniu przedostaniu się weksla do obrotu (teoria zawinienia wobec interesów obrotu)24. W późniejszej literaturze (S. Janczewski, S. Grzybowski) wyraŜano pogląd, Ŝe z brzmienia art. 16 pr. weksl. wynika, iŜ zobowiązanie wekslowe powstaje w wyniku podpisu (jednostronnego oświadczenia woli) i znalezienia się weksla w posiadaniu osoby, od której wystawca nie moŜe domagać się jego wydania. Poglądy o jednostronnym charakterze czynności wekslowych mają swoich zwolenników takŜe obecnie25.

W ostatnich latach XX w. wiele uwagi temu zagadnieniu poświęcili Adam Szpunar, Maciej Kaliński oraz Jacek Jastrzębski26, którzy przedstawili i przekonująco uzasadnilikoncepcję umownego charakteru wekslowych czynności zobowiązujących. Na jejuzasadnienie A. Szpunar wskazywał m.in., Ŝe wydanie dokumentu wymaga współdziałania stron, które ma cechy umowy, uznanie tej czynności za jednostronną wywoływałoby niepoŜądane skutki w przypadku ograniczonej zdolności do czynności prawnych dłuŜnika (konieczność stosowania art. 19 k.c. i uznania czynności za niewaŜną) oraz zwracał uwagę na potrzebę wywaŜenia interesów uczestników obrotu wekslowego, co zapewnia umowny charakter zaciągnięcia zobowiązania wekslowego. Przyjęcie konstrukcji umowy wekslowej o charakterze zobowiązującym pozwala, jak podkreślał Autor, jednolicie traktować źródło odpowiedzialności wszystkich dłuŜników: wystawcy, akceptanta, poręczycieli i indosantów. Poglądy te zyskały szeroką akceptację, a umowny charakter zaciągnięcia zobowiązania wekslowego przyjął Sąd NajwyŜszy w kilku orzeczeniach27.

Główna myśl koncepcji umownej wekslowej czynności zobowiązującej polega na tym, Ŝe zarówno wystawienie weksla własnego, jak i wystawienie weksla trasowanego, akcept tegoŜ, udzielenie poręczenia, jak i indos stanowią dwustronne czynności prawne, w których oświadczenie jednej ze stron ma formę pisemną (podpisu lub teŜ i odpowiedniejadnotacji na wekslu), a oświadczenie drugiej strony jest dorozumiane i ma postaćprzyjęcia dokumentu. Umowy te nazywa się często umowami o wydanie weksla, choćnazwa ta jest nieco myląca, bowiem nie są to umowy o wydanie weksla w przyszłości, ale polegają właśnie na jego wydaniu. BliŜsza charakterystyka tych umów zaleŜy juŜ od ich rodzaju. Wystawienie weksla własnego, akcept weksla oraz poręczenie są umowami zobowiązującymi. Tak samo, moim zdaniem, naleŜy traktować wystawienie weksla trasowanego, choć skutek zobowiązania nie jest wyraŜony w treści tego weksla (zawiera on polecenie wystawcy), ale wynika z przepisu prawa (art. 9 ust. 1 pr. weksl.). Indos, za wyjątkiem indosu pełnomocniczego, jest natomiast umową rozporządzającą (przenosi wierzytelność lub ustanawia na niej prawo zastawu), z którą ustawa dyspozytywnie wiąŜe takŜe skutek zobowiązujący (art. 15 ust. 1 pr. weksl.). Umowom o wydanie weksla towarzyszy zwykle porozumienie stron co do celu zaciągnięcia zobowiązania wekslowego,ustanawiające związek pomiędzy nim a stosunkiem podstawowym, zwykle poprzeznadanie zobowiązaniu wekslowemu charakteru zabezpieczenia roszczeń ze stosunkupodstawowego.

NiezaleŜnie od tego moŜliwe jest, na zasadzie wyjątku, powstanie zobowiązania po stronie osoby, która podpisała weksel, ale nie zawarła umowy zobowiązującej (umowy o wydanie weksla), a zatem powstanie zobowiązania bez oświadczenia woli zobowiązanego. Zachodzi to w przypadku, gdy taki podpisany weksel został nabyty w drodze indosu przez osobę znajdującą się dobrej wierze (reguluje to art. 16 ust. 2 pr. weksl., który będzie omówiony szczegółowo dalej). Wzorem nauki niemieckiej objaśnia się to za pomocą konstrukcji wytworzonego przez osobę podpisaną "pozoru prawnego". Wyjaśnienie to nie jest jednak potrzebne do stosowania art. 16 ust. 2, a raczej zwraca uwagę na motywy wprowadzenia tego rozwiązania ustawowego.

Dawniejsza nauka niemiecka, a za nią doktryna polska przykłada duŜą wagę do zagadnień prawnorzeczowych. Traktuje zatem weksel jako przedmiot własności wierzyciela, nabycie wierzytelności wiąŜe z nabyciem własności dokumentu, a w



czynnościach wekslowych dopatruje się takŜe rozporządzenia prawem własności. Ma to pewne formalne uzasadnienie w niektórych sformułowaniach ustawy, zwłaszcza we wspomnianym art. 16 pr. weksl., który napisany jest właśnie w duchu prawa rzeczowego. Wydaje się jednak, Ŝe takie prawnorzeczowe spojrzenie na zagadnienia papierówwartościowych, które w rzeczy (papierze) upatruje głównego przedmiotu obrotu, awierzytelność traktuje jako pochodną, jest anachroniczne i nie odpowiada rzeczywistemu gospodarczemu znaczeniu dokonywanych czynności. Głównym celem oświadczeń woli stron jest bowiem zaciągnięcie zobowiązania, a następnie rozporządzanie wierzytelnością, weksel jest drugorzędnym przedmiotem tych działań, formą niezbędną do ich dokonania28. Bez ryzyka popełnienia błędu, a z korzyścią polegającą na uproszczeniu całej sprawy moŜna więc pominąć prawnorzeczową sferę problematyki wekslowej, koncentrując się na sferze obligacyjnej i posługując się wyłącznie terminologią właściwą prawu zobowiązań.

2. Forma weksla

2.1. Uwagi ogólne

Weksel jest dokumentem ściśle sformalizowanym. Oprócz własnoręcznego podpisu dłuŜnika dla powstania zobowiązania oraz waŜności późniejszych czynności prawnych niezbędne jest zamieszczenie w tekście weksla określonych przez ustawę koniecznych elementów, nazywanych niekiedy rekwizytami wekslowymi. Ustawa nie określa układuposzczególnych elementów, kolejności, w jakiej mają one się na wekslu znajdować. Pewne wzorce formułowania weksli przyjęły się jednak w praktyce. Na kształtowanie się tej praktyki wpłynęło takŜe istnienie przez wiele dziesiątek lat urzędowych blankietów wekslowych, słuŜących pobraniu przez państwo opłaty skarbowej od weksli. Blankiety te zawierały podstawową, niezmienną część tekstu weksla (przede wszystkim słowa "zapłac...", "weksel" i "na zlecenie") i pozostawiały miejsce na wpisanie tych elementów treści, które zaleŜały od woli stron. Jakkolwiek posługiwanie się blankietami urzędowymi nie było obowiązkowe i weksel wystawiony nie na takim blankiecie równieŜ był waŜny, to jednak ich uŜycie było powszechne.

Obecnie, jak wiadomo, weksle nie podlegają opłacie skarbowej i urzędowe blankiety wekslowe nie są juŜ emitowane. Tekst weksla jest więc w pełni samodzielnie formułowany przez strony zobowiązania wekslowego. Pisząc weksel, naleŜy pamiętać o dwóch kwestiach. Po pierwsze, nie wolno pominąć Ŝadnego z elementów, które ustawa uznaje zakonieczne, ani zamieścić takiego sformułowania, które w świetle ustawy pozbawia weksel czy poszczególną klauzulę wekslową skuteczności. Po drugie, weksel jest po prostu jedno-lub kilkuzdaniową wypowiedzią, która ma mieć sens przyrzeczenia lub polecenia zapłaty. NaleŜy więc napisać go zgodnie z regułami gramatyki, składni i semantyki języka, w jakim jest sporządzany i na końcu (w prawym dolnym rogu) zamieścić podpis, tak by obejmował całą treść weksla.

Treść weksla moŜe być utrwalona w dokumencie dowolnymi środkami - pismem ręcznym, maszynowym, drukiem itp. Jedynie podpisy składane na wekslu muszą być własnoręczne.

W przypadku kolizji ustaw dla oceny formy oświadczenia wekslowego co do zasady właściwe jest prawo kraju, w którym oświadczenie to zostało podpisane (art. 78 ust. 1 pr. weksl.). Forma oświadczenia jest tu rozumiana szeroko, jako wszelkie wymagania dotyczące formy i treści dokumentu oraz podpisu na nim. O właściwości prawa rozstrzyga miejsce rzeczywistego złoŜenia podpisu na wekslu, nie zaś miejsce podane w wekslu jako miejsce jego wystawienia. Część autorów dopuszcza przy tym stosowanie art. 16 ust. 2 pr. weksl. dla ochrony osoby nabywającej w dobrej wierze weksel, który byłby waŜny według prawa wskazanego na nim miejsca wystawienia, ale jest niewaŜny według prawa miejsca jego rzeczywistego podpisania. Tę samą zasadę - właściwość prawa miejsca wystawienia weksla - stosuje się do oceny formalnej poprawności uzupełnienia weksla in blanco. Natomiast zarzut uzupełnienia niezgodnego z porozumieniem podlega ocenie według prawa rządzącego zabezpieczonym roszczeniem. Zasadę właściwości prawa miejsca wystawienia weksla uzupełnia reguła mówiąca, Ŝe niewaŜność weksla z powodu naruszenia wymogów formalnych prawa miejsca jego wystawienia nie narusza waŜności późniejszegooświadczenia wekslowego, jeŜeli było ono zgodne z prawem kraju, w którym go dokonano (art. 78 ust. 2 pr. weksl.). Tak więc, odmiennie niŜ według art. 7 pr. weksl., nawet na wekslu niewaŜnym według prawa miejsca jego wystawienia moŜna skutecznie zaciągnąć zobowiązanie, jeŜeli późniejsza czynność zobowiązująca została dokonana w innym



państwie i jest waŜna w świetle prawa tego państwa, w którym jej dokonano (złoŜono podpis na wekslu). Ponadto jeŜeli zobowiązanym z weksla jest obywatel polski, a jego zobowiązanie zostało zaciągnięte za granicą, to niezaleŜnie od tego, czy spełnia ono wymagania prawa właściwego, będzie w Polsce uwaŜane za waŜne wobec wierzycieli będących równieŜ obywatelami polskimi, jeŜeli zostało zaciągnięte w formie przewidzianej w polskiej ustawie wekslowej (art. 78 ust. 3 pr. weksl.).

2.2. Forma weksla własnego

Zgodnie z art. 101 pr. weksl. weksel własny powinien zawierać: 1) nazwę "weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono; 2) przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pienięŜnej; 3) oznaczenie terminu płatności; 4) oznaczenie miejsca płatności; 5) nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana; 6) oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla; 7) podpis wystawcy weksla. W myśl art. 102 pr. weksl. dokument, któremu brak jednej z cech wskazanych w art.

101 nie moŜe być uwaŜany za weksel własny, z następującymi wyjątkami: 1) weksel bez oznaczenia terminu płatności uwaŜa się za płatny za okazaniem; 2) w braku osobnego oznaczenia, miejsce wystawienia weksla uwaŜa się za miejsce płatności, a takŜe za miejsce zamieszkania wystawcy;

3) weksel, w którym nie oznaczono miejsca wystawienia, uwaŜa się za wystawiony w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy.

Poszczególne elementy treści weksla wymagają szerszego przedstawienia, zwłaszcza Ŝe pewne kwestie są sporne.

2.2.1. Nazwa "weksel"

Wymóg uŜycia słowa "weksel" ma słuŜyć zapewnieniu tego, by osoba podpisująca dokument zdawała sobie sprawę z charakteru zaciąganego zobowiązania. Nazwa ta musi być umieszczona w tekście weksla, to jest w tej wypowiedzi (najczęściej jednozdaniowej), która zawiera przyrzeczenie zapłaty, a której koniec wyznacza podpis wystawcy. Słowo "weksel" w przyrzeczeniu zapłaty nie musi występować w mianowniku (dopuszczalna jest np. formuła "zapłacę za tym wekslem"). MoŜe być powiązane z wyrazami słuŜącymi bliŜszemu określeniu charakteru lub celu weksla (np. własny, gwarancyjny itp.). Nie moŜe być natomiast zastąpione innym rzeczownikiem, choćby uzupełnionym o przymiotnik utworzony od rzeczownika "weksel" (np. "dokument wekslowy", "blankiet wekslowy" itp.). Nazwa "weksel" powinna być uŜyta w tym języku, w jakim wystawiono dokument, co w wypadku weksla, którego poszczególne części napisane są w róŜnych językach oznacza,zgodnie z jednomyślnym i nie budzącym raczej wątpliwości stanowiskiem uczestników konferencji genewskiej, Ŝe powinna ona być wyraŜona w tym samym języku co zwrot "zapłacę" czy równoznaczny.

2.2.2. Przyrzeczenie bezwarunkowe

Przyrzeczenie zapłaty moŜe być wyraŜone dowolnymi słowami, choć najczęściej uŜywany jest zwrot "zapłacę". Drobne uchybienia w tym sformułowaniu, które nie uniemoŜliwiają przypisania wystawcy zamiaru zaciągnięcia zobowiązania, nie powodują niewaŜności weksla. Jak juŜ była o tym mowa, Sąd NajwyŜszy trafnie przyjął, Ŝe wykładnia tekstu weksla sporządzonego na formularzu, w którym do wyrazu "zapłac..." nie dodano końcówki fleksyjnej, pozwala na ustalenie - w sytuacji, gdy w wekslu nie wymieniono osoby trasata - Ŝe weksel ten ma charakter weksla własnego, zawierającego bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy zapłaty oznaczonej sumy pienięŜnej29. W innymwyroku Sąd NajwyŜszy uznał takŜe, Ŝe zwrot "gwarantuję" nie stanowi bezwarunkowego przyrzeczenia zapłaty30.

UŜyte przez ustawodawcę sformułowanie "przyrzeczenie bezwarunkowe" musi być rozumiane dość szeroko, jako odnoszące się nie tylko do warunku w rozumieniu prawacywilnego, czyli zdarzenia przyszłego i niepewnego. Przemawia za tym zarówno cel tego wymogu ustawowego - danie wierzycielowi pewności zapłaty, jak i tekst ustawy jednolitej genewskiej, gdzie wprawdzie w tekście angielskim uŜywa się słowa " unconditional", ale w tekście francuskim występuje formuła "pur et simple". To ostatnie, najszersze znaczeniowo



określenie jest miarodajne; moŜna by teŜ mówić o przyrzeczeniu bezwzględnej zapłaty. Tak więc bezwarunkowy charakter przyrzeczenia oznacza przede wszystkim, Ŝe nie moŜe ono być złoŜone z zastrzeŜeniem warunku w rozumieniu art. 89 k.c., czyli wystawca weksla nie moŜe uzaleŜnić skutków swego oświadczenia (powstania zobowiązania wekslowego) od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Wykluczone są wszelkie rodzaje warunków, zarówno zawieszające, jak i rozwiązujące, potestatywne, jak i odwołujące się do zdarzeń niezaleŜnych od stron. W szczególności niedopuszczalne jest uzaleŜnienie powstania obowiązku zapłaty weksla od spełnienia przez remitenta w przyszłości świadczenia ze stosunku podstawowego. Nie jest natomiast zastrzeŜeniem warunku uzaleŜnienie powstania obowiązku zapłaty od spełnienia wymogu określonego w ustawie (np. od formalnej poprawności weksla). Ponadto bezwarunkowy charakter przyrzeczenia polega teŜ na tym, Ŝe wystawca nie moŜe uzaleŜnić powstania zobowiązania od takich zdarzeń, które juŜ nastąpiły. Takie zastrzeŜenie w wekslu wystawca mógłbychcieć zamieścić wówczas, gdy zdarzenie przeszłe nie byłoby mu znane (np. "zapłacę, jeŜeli otrzymany towar jest niewadliwy"), nie jest to jednak dopuszczalne.

Wymóg bezwarunkowego przyrzeczenia nie powinien być jednak interpretowany w sposób wykraczający poza treść konwencji i ustawy oraz poza funkcję, której ma on słuŜyć. Niedopuszczalne są wyłącznie takie wzmianki, które odnoszą się do zapłaty i czynią tę zapłatę niepewną. Nie wpływają natomiast na waŜność weksla takie adnotacje, które mają charakter informacyjny, czyli nie podwaŜają obowiązku zapłaty, a tylko wyjaśniają, jakie jest gospodarcze tło wystawienia weksla. Chodzi przede wszystkim o tzw. klauzulęwaluty, zawierającą informację o tym, co wystawca otrzymał lub ma otrzymać odremitenta w zamian za weksel. Klauzula ta moŜe mieć powaŜne znaczenie dowodowe,bowiem np. wzmianka na wekslu o tym, Ŝe wynikające ze stosunku podstawowegoświadczenie remitenta zostało juŜ spełnione ("walutę otrzymałem"), praktycznie wyklucza stawianie później wierzycielowi zarzutu niespełnienia świadczenia wzajemnego. Inne postacie klauzuli waluty mogą np. wskazywać na handlowy bądź finansowy charakter weksla (odpowiednio "wartość w towarze" lub "wartość w gotówce"), co moŜe mieć znaczenie między innymi dla dopuszczalności dyskonta weksla. Ponadto informacyjną funkcję ma zastrzeŜenie gwarancyjnego charakteru weksla, wskazujące, Ŝe słuŜy on do zabezpieczenia roszczeń. Ułatwia ono dłuŜnikowi stawianie zarzutów odnoszących się do istnienia czy treści zabezpieczonego roszczenia. W przypadku wystawiania przez tego samego dłuŜnika większej ilości weksli na zabezpieczenie róŜnych roszczeń wskazane jest takŜe, w ramach informacyjnych klauzul wekslowych, oznaczenie np. numeru umowy, z którą dany weksel jest związany. Jest to szczególnie istotne w przypadku weksli in blanco, gdzie dłuŜnik chcący zarzucić niezgodne z porozumieniem wypełnienie takiego weksla, będzie musiał wykazać, jakie było to porozumienie i jaka umowa określa zasady wypełnienia tego właśnie weksla.

Nie wpływają na waŜność weksla jakiekolwiek adnotacje na jego odwrocie. Znajdują się one za podpisem wystawcy, czyli poza treścią weksla31. Tak więc nawet zastrzeŜenie w tym miejscu, Ŝe zapłata nastąpi tylko pod jakimiś warunkami lub Ŝe weksel jest waŜny tylko z jakimś innym dokumentem, nie wpływa na skuteczność wekslowej czynności zobowiązującej.

2.2.3. Oznaczenie sumy pienięŜnej

Świadczenie do którego zobowiązuje się wystawca, moŜe polegać wyłącznie na zapłacie sumy pienięŜnej i suma ta musi być w wekslu oznaczona. Określenie sumy wekslowej musi znaleźć się w treści przyrzeczenia zapłaty32. Niezbędne jest oznaczenie sumy wekslowej co do wysokości i co do waluty.

JeŜeli chodzi o wysokość sumy wekslowej, to musi ona być oznaczona wprost, liczbą, a nie przez jakąkolwiek klauzulę waloryzacyjną czy wskazującą tylko podstawy do obliczenia sumy wekslowej. Suma wekslowa musi być jedna i płatna jedn orazowo. Wykluczone jestzatem rozłoŜenie jej w wekslu na raty czy alternatywne wskazanie dwóch kwot. JeŜeli natomiast z treści weksla wynika, Ŝe wystawca zobowiązał się do zapłacenia jednej określonej kwoty, ale kwota ta jest napisana w wekslu (w przyrzeczeniu zapłaty) więcej niŜ raz i poszczególne oznaczenia róŜnią się między sobą, ma zastosowanie art. 6 pr. weksl., zgodnie z którym, jeŜeli sumę wekslową napisano rozbieŜnie literami i liczbami, weksel waŜny jest na sumę napisaną literami, a w razie róŜnicy sum napisanych kilkakrotnie literami lub kilkakrotnie liczbami, waŜny jest na sumę mniejszą. Zatem w przypadku kaŜdej rozbieŜności decydujące znaczenie ma suma napisana słownie, co



znajduje pełne funkcjonalne uzasadnienie, gdyŜ prawdopodobieństwo popełnienia omyłki w słownym zapisie liczby jest mniejsze niŜ w przypadku zapisu cyframi.

Rozpowszechniony zwyczaj kaŜe pisać sumę wekslową dwukrotnie - słownie w treści przyrzeczenia zapłaty i cyframi w prawym górnym rogu weksla. Tak teŜ były skonstruowane urzędowe blankiety wekslowe. Nie ma jednak Ŝadnego prawnego obowiązku dwukrotnego zapisywania sumy wekslowej. Zwyczaj ten zrodziła dawna praktyka handlowa - kupiec mający w portfelu kilkanaście czy kilkadziesiąt weksli dlaustalenia ich łącznej wartości nie musiał czytać całej treści, tylko kartkował plik, sumując kwoty napisane w naroŜnikach. Z oczywistych powodów potrzeba takiego formułowania weksli przestała istnieć i dla uproszczenia wystawiania weksli oraz uniknięcia moŜliwych pomyłek naleŜałoby z zapisu sumy wekslowej w rogu weksla zrezygnować. W kaŜdym razie takie oznaczenie cyfrowe w naroŜniku weksla nie stanowi elementu jego treści i nie wpływa na treść zobowiązania wekslowego, ale ma znaczenie wyłącznie informacyjne. Do tego oznaczenia nie ma zastosowania reguła z art. 6, która odnosi się wyłącznie do przypadku dwóch sum wekslowych napisanych w treści weksla (odmienny pogląd panował jednak w przedwojennym orzecznictwie).

Nie wolno natomiast zapominać o oznaczeniu waluty, w jakiej wyraŜona jest suma wekslowa. Skoro bowiem ustawa wymaga wskazania sumy pienięŜnej, konieczne jest podanie liczby jednostek pienięŜnych i ich rodzaju (waluty). Pominięcie w treści weksla oznaczenia waluty powoduje niewaŜność dokonywanych za pomocą weksla czynności prawnych, w tym przede wszystkim brak zobowiązania wystawcy. Zwracał na to uwagę Sąd NajwyŜszy w uchwale z dnia 8 września 1995 r.33, w której wyjaśnił takŜe, Ŝe oznaczenia waluty nie zastępuje uŜycie blankietu urzędowego określającego kwotę opłaty skarbowej w złotych polskich34.

Oznaczenie waluty podlega wykładni, jak kaŜdy element treści weksla. Jest to szczególnie istotne z tego powodu, Ŝe w odniesieniu do wielu walut występują trzy konkurujące ze sobą oznaczenia: nazwa pełna określona w odpowiednich przepisach (np. "złoty polski"), tradycyjnie przyjęty skrót tej nazwy (dla złotego jest to "zł") oraz uŜywany w obrocie bankowym, a c oraz częściej teŜ w aktach normatywnych, symbol ISO 4217 (dla złotego polskiego jest to PLN35). KaŜde z tych oznaczeń spełnia wymogi ustawy, w szczególności nie ma obowiązku posługiwania się symbolami ISO 421736. Ponadto ewentualne nieścisłości w uŜytym oznaczeniu waluty moŜna jeszcze usuwać w drodze wykładni tekstu weksla, jeŜeli z całości tego tekstu jednoznacznie wynika, o jaką walutę chodzi. Dodatkową regułę interpretacyjną dla niejednoznacznych nazw walut uŜywanych w wekslach międzynarodowych wprowadza art. 41 ust. 4 pr. weksl. Zgodnie z tym przepisem, jeŜeli weksel wystawiono na walutę mającą w kraju wystawienia i w kraju zapłaty tę samą nazwę, lecz inną wartość (np. dolar w wekslu wystawionym w USA, a płatnym w Kanadzie, czy korona w wekslu wystawionym w Danii, a płatnym w Szwecji) naleŜy przyjąć, Ŝe chodzi o walutę miejsca płatności.

2.2.4. Termin płatności

Art. 101 pkt 3 pr. weksl. wymaga zawarcia w wekslu własnym oznaczenia terminupłatności. Nie jest to jednak element konieczny treści weksla, gdyŜ w myśl art. 102 ust. 2pr. weksl. weksel bez oznaczenia terminu płatności uwaŜa się za płatny za okazaniem. Termin płatności zwyczajowo umieszcza się w wekslu na początku zdania zawierającego przyrzeczenie zapłaty, bezpośrednio przed słowem "zapłacę".

Zgodnie z art. 33 pr. weksl. dopuszczalne są cztery sposoby określenia terminu płatności. Weksel moŜe być płatny: za okazaniem, w pewien czas po okazaniu, w pewien czas po dacie lub w oznaczonym dniu. Weksel z innym terminem płatności lub z kilkomarozbieŜnymi terminami płatności (alternatywnymi lub odnoszącymi się do poszczególnych części sumy wekslowej) jest niewaŜny. Tak więc pominięcie w ogóle oznaczenia terminu płatności nie wpływa na waŜność weksla, jest on waŜny i płatny za okazaniem, natomiast dopiero oznaczenie terminu płatności w sposób nieodpowiadający Ŝadnemu z czterech wskazanych w ustawie powoduje niewaŜność.

Płatność weksla za okazaniem moŜna ustanowić np. przy uŜyciu słów "za okazaniem", czy "a vista" albo pomijając w ogóle ten składnik treści dokumentu.

W celu wystawienia weksla płatnego w pewien czas po okazaniu naleŜy wskazać w nim określony termin i zaznaczyć, Ŝe biegnie on od dnia okazania weksla dłuŜnikowi (np. "w dwa tygodnie po okazaniu").

Niezbyt jasne sformułowanie o płatności "w pewien czas po dacie" naleŜy rozumieć w



ten sposób, Ŝe chodzi tu o określony w wekslu czas po dacie jego wystawienia, która równieŜ jest zawsze w wekslu podana. Formułując tę klauzulę, naleŜy oznaczyć termin, nie trzeba jednak wskazywać początku jego biegu. Skoro bowiem jest to składnik pisma powstałego w oznaczonym w nim dniu, jasne jest, Ŝe termin liczy się od tego dnia. Tak więc wystarczy oznaczyć termin słowami np. "za dwa miesiące", czy "po tygodniu".

Najczęściej stosowany jest ostatni z wymienionych sposobów określenia terminu płatności - płatność w oznaczonym dniu. Określenie płatności w oznaczonym dniu polega na podaniu w tekście weksla dnia, w którym powinien on zostać zapłacony. W zasadzie wskazane jest wpisanie pełnej daty kalendarzowej (dzień, miesiąc, rok). Dopuszcza się jednak wskazanie daty bez podania roku, o ile moŜe on zostać ustalony w drodze wykładni. Najczęściej przyjmuje się wówczas, Ŝe chodzi o najbliŜszą taką datę po dniu wystawienia, co jest zgodne z charakterem weksla jako papieru krótkoterminowego. Ponadto dzień miesiąca moŜna oznaczyć, uŜywając określeń: "początek", "środek" i "koniec", zdefiniowanych w art. 36 ust. 3 pr. weksl. jako odpowiednio pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca. W literaturze, zwłaszcza dawniejszej, podkreślano, Ŝe za równowaŜne z podaniem daty kalendarzowej (dnia i miesiąca) naleŜy uznać uŜycie nazwy dnia świątecznego, nie wydaje się jednak, by było to dziś szczególnie popularne.

Sporną kwestią jest, czy płatność weksla w oznaczonym dniu powinna być rozumiana ściśle, a zatem czy weksel musi być płatny "w dniu", a klauzulę płatności "do dnia" naleŜy uznać za wyznaczającą szereg kolejnych terminów płatności, a więc niezgodną z ustawą, co oznaczałoby niewaŜność weksla. Wydaje się, Ŝe pogląd ten stanowi przykład takiego formalizmu, który nie słuŜy ochronie Ŝadnych istotnych wartości. NaleŜy zatem przychylić się do stanowiska odmiennego37, które kaŜe uznać weksel płatny "do oznaczonego dnia" za płatny w oznaczonym dniu, poniewaŜ dopiero w tym dniu powstaje obowiązek zapłaty, którego realizacji moŜna przymusowo dochodzić38.

Jakkolwiek w większej części świata obowiązuje kalendarz gregoriański, w niektórych państwach mają zastosowanie inne systemy liczenia dni i lat (chiński, hebrajski, mahometański). Mając to na uwadze, art. 37 ust. 1 i 4 pr. weksl. stanowią, Ŝe w przypadku gdy weksel jest płatny w oznaczonym dniu w miejscu, gdzie obowiązuje kalendarz odmienny od kalendarza miejsca wystawienia, uwaŜa się datę płatności za określoną według kalendarza miejsca płatności. Przepisu tego nie stosuje się jednak, jeŜeli z wyraźnego zastrzeŜenia lub z całej treści weksla wynika, Ŝe strony zamierzały zastosować inne zasady.

NaleŜy w tym miejscu przypomnieć, Ŝe oznaczony w wekslu termin płatności niekoniecznie będzie tym terminem, w którym będzie moŜna Ŝądać od dłuŜnika zapłaty. JeŜeli bowiem termin płatności weksla przypada na dzień ustawowo wolny od pracy, zapłaty moŜna domagać się dopiero w najbliŜszym dniu powszednim (art. 72 ust. 1 pr. weksl.).

2.2.5. Miejsce płatności

Ten składnik treści weksla równieŜ w zasadzie nie jest obligatoryjny, gdyŜ zgodnie z art. 102 ust. 3 pr. weksl. w braku oznaczenia miejsca płatności jest nim miejscewystawienia weksla. Z kolei w myśl art. 102 ust. 4 pr. weksl., gdy nie ma oznaczenia miejsca wystawienia weksla, uwaŜa się za nie miejsce podane obok nazwiska wystawcy. Zatem dopiero jednoczesny brak oznaczenia miejsca płatności, oznaczenia miejsca wystawienia i wskazania miejsca obok nazwiska wystawcy powoduje niewaŜność weksla.

Oznaczenie miejsca płatności moŜe znaleźć się w dowolnej części weksla,niekoniecznie w samej treści przyrzeczenia zapłaty, jednak powinno być umieszczone przed podpisem wystawcy. Zwykle pisze się je w lewym dolnym rogu weksla, uŜywając słów "płatny w ...".

Miejsce płatności musi być wskazane przez podanie nazwy miejscowości. MoŜna posłuŜyć się skrótem nazwy, jeŜeli jest on powszechnie uŜywany i dostatecznie identyfikuje miejscowość39. Weksel moŜe mieć tylko jedno miejsce płatności. Jest to zrozumiałe, jeŜeli weźmie się pod uwagę fakt, Ŝe wystawca ma spełnić świadczenie w terminie płatności i za zwrotem weksla. Przy wskazaniu dwóch lub więcej miejsc płatności ujętych kumulatywnie dłuŜnik i wierzyciel musieliby znajdować się w kilku miejscach jednocześnie, zaś przy wskazaniu dwóch lub więcej miejsc ujętych alternatywnie dłuŜnik nie wiedziałby, w którym z nich ma spełnić świadczenie. Pewna rozbieŜność stanowisk dotyczy dopuszczalności zamieszczenia dodatku "i w kaŜdym innym miejscu" w oznaczeniu miejsca płatności. NaleŜy podzielić pogląd40, Ŝe dodatek taki jest dopuszczalny, gdyŜ nie



utrudnia ustalenia miejsca płatności. Z zagadnieniem miejsca płatności wiąŜe się kwestia domicylu, która zostanie

omówiona dalej.

2.2.6. Oznaczenie remitenta

Ustawa wymaga podania w wekslu nazwiska osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana. Oznaczenie remitenta (wekslobiorcy) jest niezbędne dla waŜności weksla. Ustawa genewska, a za nią prawo polskie nie dopuszcza wystawiania weksli na okaziciela. Zwrot o dokonaniu zapłaty "na rzecz" lub "na zlecenie" remitenta wiąŜe się z instytucją indosu. Wierzyciel wekslowy jest bowiem uprawniony do otrzymania zapłaty oraz (z pewnymi wyjątkami, o których będzie mowa w odpowiednim miejscu) do przeniesienia wierzytelności wekslowej na inną osobę. To przeniesienie ma postać klauzuli wskazującej nowego wierzyciela. Z punktu widzenia dłuŜnika przez indos wierzyciel zleca mu dokonanie zapłaty do rąk innej osoby, stąd dłuŜnik zobowiązuje się zapłacić nie tylko wierzycielowi (na jego rzecz), ale i innej wskazanej przez niego osobie, czyli "na zlecenie"remitenta. Same słowa "na zlecenie" nie są zresztą w wekslu konieczne, co wynika z art.11 ust. 1 pr. weksl.

Jak wiadomo, struktura podmiotowa zobowiązania z weksla własnego przedstawia się prosto, jest to stosunek prawny pomiędzy wystawcą a remitentem. Dlatego teŜ w takim wekslu (odmiennie niŜ w wekslu trasowanym) remitentem nie moŜe być osoba nieistniejąca, poniewaŜ w braku strony wierzycielskiej nie moŜe powstać zobowiązanie. Z podobnego powodu niedopuszczalne są weksle własne, w których wierzycielem miałby być sam wystawca (weksle na zlecenie własne), niemoŜliwe jest bowiem zobowiązanie, w którym ta sama osoba jest wierzycielem i dłuŜnikiem. Art. 103 pr. weksl. nie wymienia zatem wśród przepisów mających zastosowanie do weksli własnych art. 3 pr. weksl., który taką moŜliwość wprowadza w odniesieniu do weksli trasowanych.

Oznaczenie remitenta będącego osobą fizyczną ma nastąpić przez podanie nazwiska (imienia ustawa nie wymaga). W wypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, ale wyposaŜonych w zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, niezbędne jest podanie firmy lub nazwy. Wskazanie remitenta moŜe znaleźć się w dowolnym miejscu w treści weksla, byle przed podpisem wystawcy. Zwykle remitenta wskazuje się w treści przyrzeczenia zapłaty, po słowach "zapłacę na zlecenie...".

Remitentów moŜe być dwóch lub więcej. JeŜeli są wymienieni alternatywnie, kaŜdy z nich moŜe samodzielnie wykonywać prawa wekslowe, do czego oczywiście potrzebne jest władanie wekslem. Spór dotyczy natomiast wypadku, gdy remitenci są wymienieni łącznie. Dotyczy to w szczególności małŜonków, czy osób związanych umową spółki cywilnej. Nie ulega wątpliwości, Ŝe nie ma tu zastosowania art. 367 k.c., bowiem ustawa nie wprowadza w tym przypadku solidarności czynnej. Sąd NajwyŜszy opowiedział się dawniej za koniecznością łącznego działania współremitentów41. Bardziej uzasadniony wydaje się jednak pogląd odmienny42, zgodnie z którym w takim przypadku ten z remitentów, który posiada weksel, moŜe samodzielnie wykonywać i przenosić inkorporowane w nim prawa. Pogląd ten opiera się na analogicznym stosowaniu art. 381 § 1 k.c., dotyczącego sytuacji wielości wierzycieli w zobowiązaniu ze świadczeniem niepodzielnym. Przepis ten moŜe być stosowany odpowiednio do sytuacji wielości wierzycieli w zobowiązaniu ze świadczeniem podzielnym, w którym wierzytelność inkorporowana jest w papierze wartościowym, o podobieństwie tych sytuacji przesądza bowiem występująca w tym wypadku niepodzielność dokumentu, pozwalającego Ŝądać zapłaty. Konsekwentnie naleŜy stosować teŜ art. 381 § 2 k.c., zgodnie z którym w razie sprzeciwu któregokolwiek zewspółremitentów dłuŜnik zobowiązany jest świadczyć wszystkim łącznie lub złoŜyć sumę wekslową do depozytu sądowego.

2.2.7. Miejsce wystawienia weksla

Oznaczenie miejsca wystawienia weksla nie jest bezwzględnie wymagane, poniewaŜ w myśl art. 102 ust. 4 pr. weksl. weksel, w którym nie oznaczono miejsca wystawienia,uwaŜa się za wystawiony w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy. Dopiero brak ioznaczenia miejsca wystawienia, i wskazania jakiegokolwiek miejsca obok nazwiskawystawcy powoduje niewaŜność weksla. Na równi z brakiem miejsca wystawienia naleŜy traktować podanie więcej niŜ jednego miejsca.

Przez miejsce naleŜy rozumieć, podobnie jak przy oznaczeniu miejsca płatności,



miejscowość. Bardziej liberalne poglądy, dopuszczające oznaczenie miejscawystawienia nie będące oznaczeniem geograficznym, są nie do przyjęcia ze względu na funkcje, jakie klauzula ta spełnia dla ustalenia prawa właściwego.

Obojętne jest, w którym miejscu na wekslu oznaczono miejscowość jego wystawienia, o ile tylko jest to przed podpisem wystawcy. Zwykle od miejsca wystawienia rozpoczyna się tekst weksla, oznaczenie tego miejsca znajduje się zatem w lewym górnym rogu weksla.

Wymóg oznaczenia miejsca wystawienia weksla ma charakter formalny. JeŜeli miejsce podane w wekslu nie będzie tym miejscem, w którym naprawdę został on wystawiony, weksel nie staje się przez to niewaŜny. Musi to być jedynie miejscowość rzeczywiście istniejąca.

2.2.8. Data wystawienia weksla

Data wystawienia weksla jest obligatoryjnym elementem jego treści, jej brak powoduje niewaŜność weksla, podobnie jak podanie więcej niŜ jednej daty. Oznaczenie daty powinno składać się z dnia, miesiąca i roku; nie ma znaczenia, czy wartości te są podane cyframi, czy teŜ np. nazwa miesiąca napisana jest słownie. Dopuszczalne jest teŜ zastąpienie dnia i miesiąca nazwą dnia świątecznego. W Ŝadnym wypadku jednak nie moŜe na wekslu brakować oznaczenia roku, w którym został wystawiony; Ŝadna uzupełniająca wykładnia w tym względzie nie jest moŜliwa (inaczej niŜ w przypadku dnia płatności).

Umiejscowienie daty na wekslu jest dowolne, musi ona jedynie znajdować się przed podpisem wystawcy. Zwykle pisze się ją na początku tekstu, w lewym górnym rogu, zaraz po oznaczeniu miejsca wystawienia (np. "Wrocław, dnia 17 maja 2009 r.").

Data wystawienia nie musi być prawdziwa w tym sensie, Ŝe wykazanie jej nieprawdziwości nie pozbawia weksla waŜności, choć moŜe pozwolić dłuŜnikowi na podniesienie zarzutu braku zdolności do czynności prawnych w chwili rzeczywistego wystawienia weksla. Jedyne formalne wymogi odnoszące się do daty wystawienia to te, Ŝe musi ona być moŜliwa (istniejąca w kalendarzu) i wcześniejsza od daty płatności.

2.2.9. Podpis wystawcy weksla

Podpis wystawcy musi być własnoręczny. Podpis wydrukowany (takŜe skan podpisu), odbity z faksymile czy w inny sposób mechanicznie odtworzony powoduje, Ŝe weksel jestniewaŜny. Nie istnieje teŜ moŜliwość wystawiania weksli elektronicznych, zaopatrzonych w podpis elektroniczny, nawet tzw. bezpieczny.

Podpis sfałszowany nie wiąŜe osoby, której podpis podrobiono; nie moŜe ona nawet skutecznie uznać podpisu sfałszowanego za swój (odmienny pogląd pojawiał się w przedwojennym orzecznictwie43). O ile jednak brak podpisu własnoręcznego powoduje niewaŜność weksla, to zamieszczenie podpisu sfałszowanego nie wyklucza skutecznego zaciągnięcia zobowiązania przez inne osoby podpisane na wekslu, zgodnie z wyraŜoną w art. 7 pr. weksl. zasadą samodzielności podpisów.

Podpis powinien znajdować się na przedniej stronie pod tekstem weksla. Wynika to z jego roli - "zamyka" on treść dokumentu wyznaczając zakres oświadczenia wolipodpisanego i podkreślając jego niezmienność.

Ustawa mówi o podpisie wystawcy, więc tylko podpis złoŜony w tym charakterze tworzy weksel. Jakiekolwiek wzmianki wskazujące na inną rolę podpisującego niŜ zaciągnięcie zobowiązania wekslowego (złoŜenie przyrzeczenia zapłaty), np. adnotacja "jako poręczyciel", "świadek" itp., powodują, Ŝe wymóg ustawowy nie zostaje spełniony.

W przypadku, gdy wystawcą weksla jest osoba prawna bądź inna jednostka organizacyjna mająca zdolność prawną, podpisy składają osoby fizyczne uprawnione do jej reprezentowania. Zagadnienie to będzie szerzej przedstawione dalej.

RozbieŜne poglądy dotyczą samego pojęcia podpisu. Bezsporna pozostaje cecha własnoręczności oraz, Ŝe do podpisania się nie jest konieczne napisanie imienia, a tym bardziej podanie innych danych, takich jak: adres, numer identyfikacyjny PESEL czy NIP albo numer dowodu osobistego. Nie moŜna zresztą wykluczyć, Ŝe takie dodatkowe dane będą przydatne dla dokładniejszego zidentyfikowania wystawcy, jeŜeli jego nazwisko jest często spotykane.

Główny spór dotyczy tego, czy podpis ma stanowić napisane własnoręcznie nazwisko, czy moŜe inne znaki ręczne postawione przez podpisującego są takŜe dopuszczalne. W okresie międzywojennym podpisywano się nazwiskiem. Zarówno orzecznictwo, jak i nauka prawa wymóg podpisania dokumentu rozumiały jako wymóg napisania na nim



własnoręcznie swojego nazwiska. Sąd NajwyŜszy wyraził niegdyś pogląd, Ŝe: "Pojęcie podpisu mieści w sobie jedynie własnoręczne umieszczenie brzmienia nazwiska. Przy podpisie chodzi bowiem o zadokumentowanie nie tylko brzmienia nazwiska, lecz takŜe i charakteru pisma, by w ten sposób ułatwić orientację w rozpoznaniu osoby, przyjmującej na siebie zobowiązanie wekslowe jedynie przez podpisanie weksla"44.

Po wojnie upowszechnił się jednak, za aprobatą urzędów, sądów (w tymrejestrowych), banków i innych instytucji, zwyczaj składania podpisów nieczytelnych. Miały one bądź postać zniekształconego, uproszczonego zapisu nazwiska, bądź były tylko zapisami początku nazwiska, inicjałów imienia i nazwiska, czy teŜ znakami graficznymi w ogóle nie odpowiadającymi literom alfabetu łacińskiego. Pojawiły się zatem w praktyce sądowej wątpliwości, czy takie podpisy odpowiadają wymogom stawianym przez prawo wekslowe. Wątpliwości te były tym bardziej uzasadnione, Ŝe niektóre przepisy prawa wekslowego (art. 2 ust. 4 i art. 102 ust. 4, mówiące o miejscu podanym "obok nazwiska wystawcy") sugerują, Ŝe podpis powinien być zapisem nazwiska. TakŜe funkcja podpisu na wekslu, a więc dokumencie przeznaczonym do obiegu, przemawia za tym, by obejmował on nazwisko wystawcy, gdyŜ identyfikacji osoby składającej oświadczenie woli dokonuje tupotencjalnie kaŜdy uczestnik obrotu. W literaturze stanowiska takiego bronił Adam Szpunar, którego zdaniem podpis na wekslu nie musi być wprawdzie całkowicie wyraźny czy czytelny, ale nie moŜe teŜ być nieczytelny; musi on wyglądać tak, aby kaŜdy znający nazwisko wystawcy mógł je odczytać45.

W praktyce sądowej kwestię sporną miała rozstrzygnąć uchwała powiększonego składu Sądu NajwyŜszego. W odpowiedzi na pytanie Pierwszego Prezesa SN: "Czy podpis wystawcy weksla, o którym mowa w art. 1 pkt 8 Prawa wekslowego, musi być czytelny i obejmować co najmniej nazwisko wystawcy?" Sąd NajwyŜszy w składzie siedmiu sędziów w uchwale z dnia 30 grudnia 1993 r.46 wyraził następującą myśl: "Podpis wystawcy weksla musi obejmować co najmniej nazwisko. Prawo wekslowe nie wymaga dla waŜności weksla,aby podpis był czytelny. Podpis nieczytelny powinien jednak być złoŜony w formie zwykle uŜywanej przez wystawcę". MoŜna zauwaŜyć, Ŝe zdanie pierwsze tej uchwały dość trudno uzgodnić ze zdaniem drugim i trzecim, jeŜeli podziela się pogląd, Ŝe ustalenie, co dany napis obejmuje (nazwisko czy teŜ coś innego), wymaga moŜliwości odczytania go. Ponadto uzasadnienie uchwały nie w pełni usprawiedliwia jej treść, obejmuje ono bowiem głównie argumenty na rzecz wymogu czytelności podpisu, choćby ograniczonej. Na te niejasności uchwały i niespójności w argumentacji mającej ją uzasadniać zwracano uwagę wdoktrynie47. W praktyce sądów niŜszych instancji, jak się wydaje, przewaŜył jednak pogląd zawarty w drugim i trzecim zdaniu uchwały, to znaczy akceptowane są weksle podpisane nieczytelnie, byle w sposób zwykle uŜywany przez osobę podpisującą. PoniewaŜ jednak kwestia nie jest rozstrzygnięta jednoznacznie, wskazane jest ostroŜne podejście do tego zagadnienia i wymaganie od dłuŜnika posługującego się nieczytelnym znakiem graficznym napisania takŜe na wekslu w sposób czytelny nazwiska.

Osobno ustawa określa sposób spełnienia wymagania podpisu na wekslu przez osoby nie mogące pisać. Regulacja ta, zawarta w art. 75 pr. weksl., dotyczy wszystkich przypadków podpisu - zarówno wystawienia weksla, jak i jego przyjęcia, poręczenia czy indosowania. Zgodnie z tym przepisem za osobę, która nie umie pisać lub teŜ z jakichś powodów nie moŜe tego czynić (np. ze względu na chorobę czy ułomność fizyczną), podpisuje się na wekslu inna osoba, której podpis zostaje uwierzytelniony na wekslu lubprzedłuŜku (dołączonej do weksla dodatkowej karcie) przez notariusza lub organ gminy z zaznaczeniem, Ŝe podpis ten został złoŜony na Ŝyczenie osoby niemogącej pisać. Przepis ten wyłącza zastosowanie do podpisów składanych na wekslach art. 79 k.c. Zdaniem części doktryny wyłącza on takŜe zastosowanie art. 80 k.c., jednak ze względu na odmienny zakres zastosowania tego ostatniego (niemoŜność czytania) poglądu tego nie da się podzielić.

Wzór 1. Weksel własny bez klauzul dodatkowych, płatny w oznaczonym dniu48 Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć

tysięcy złotych. Płatny we Wrocławiu.

Stefan NowakWzór 2. Weksel własny z klauzulą waluty, płatny za okazaniem Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. Za okazaniem zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć tysięcy złotych.



Walutę otrzymałem. Płatny we Wrocławiu.

Stefan NowakWzór 3. Weksel własny bez miejsca płatności i wystawienia, płatny w pewien czas po

dacie Dnia 16 maja 2009 r. Za miesiąc zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć tysięcy złotych.

Stefan Nowak, Wrocław

2.3. Forma weksla trasowanego

Zgodnie z art. 1 pr. weksl. weksel trasowany zawiera: 1) nazwę "weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono; 2) polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pienięŜnej; 3) nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata); 4) oznaczenie terminu płatności; 5) oznaczenie miejsca płatności; 6) nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana; 7) oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla; 8) podpis wystawcy weksla. Natomiast art. 2 pr. weksl. stanowi, Ŝe nie będzie uwaŜany za weksel trasowany

dokument, któremu brak jednej z cech wskazanych w art. 1, z następującymi wyjątkami: 1) weksel bez oznaczenia terminu płatności uwaŜa się za płatny za okazaniem, 2) w braku osobnego oznaczenia miejsce wymienione obok nazwiska trasata uwaŜa się za miejsce płatności, a takŜe za miejsce zamieszkania trasata,

3) weksel, w którym nie oznaczono miejsca wystawienia uwaŜa się za wystawiony w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy.

Do większości składników weksla trasowanego odnoszą się uwagi poczynione powyŜej na temat weksla własnego. Dotyczy to nazwy weksel, bezwarunkowego charakteru wypowiedzi wystawcy, oznaczenia sumy wekslowej, terminu płatności, miejsca płatności, osoby remitenta, daty i miejsca wystawienia weksla i podpisu wystawcy (którego wprzypadku weksla trasowanego nazywa się teŜ trasantem). RóŜnice, na które naleŜyzwrócić uwagę, są nieliczne.

W odniesieniu do terminu płatności ustawa stanowi w art. 37 ust. 2, Ŝe przy wekslu przekazanym z jednego miejsca na inne, w którym obowiązuje inny kalendarz, a płatnym w pewien czas po dacie, przelicza się dzień wystawienia na dzień odpowiadający kalendarzowi miejsca płatności i według tego oznacza się termin płatności.

Co do miejsca płatności, w braku jego osobnego oznaczenia jest nim miejsce podane obok nazwiska trasata, a nie wystawcy, poniewaŜ to trasat po przyjęciu weksla będzie przed innymi zobowiązany do zapłaty. Zatem przyczyną niewaŜności weksla będzie równoczesne niepodanie w nim miejsca płatności i niezamieszczenie adresu trasata czy choćby jakiejkolwiek nazwy miejscowości obok nazwiska trasata.

Co do osoby remitenta, róŜnica w porównaniu z wekslem własnym polega na tym, Ŝezgodnie z art. 3 ust. 1 pr. weksl. weksel moŜe być wystawiony na własne zlecenie wystawcy. Wystawca moŜe zatem polecić trasatowi dokonanie zapłaty do rąk jego samego(wystawcy) bądź osoby przez niego wskazanej w indosie. Nie zachodzi tu taka przeszkoda, jak przy wekslu własnym, bowiem głównym dłuŜnikiem wekslowym w wekslu trasowanym jest akceptant, zatem do momentu dokonania akceptu zobowiązanie jeszcze nie istnieje, a po jego dokonaniu powstaje jako proste zobowiązanie pomiędzy dwoma podmiotami (remitent nie moŜe natomiast być tą samą osobą co trasat). Konstrukcja weksla trasowanego na zlecenie wystawcy moŜe być stosowana np. w ten sposób, Ŝe wystawca uzyskuje akcept na wystawionym przez siebie wekslu, a następnie jako remitent indosuje go na swojego wierzyciela lub oddaje do dyskonta. Do wystawienia weksla na zlecenie wystawcy uŜywa się formuły "na moje zlecenie", czy teŜ "na zlecenie mnie samego", ewentualnie "na zlecenie własne".

Najistotniejszą róŜnicą pomiędzy wekslem trasowanym a własnym jest, jak juŜ wiadomo, Ŝe weksel trasowany zawiera skierowane do trasata polecenie zapłaty. W jego treści musi zatem znaleźć się nie przyrzeczenie uczynione przez wystawcę, ale jego wypowiedź adresowana do kogoś. Formuła ta brzmi zwykle "zapłaci Pan", czy teŜ "zapłaci Pani" albo "zapłacicie Państwo", wszelkie inne równoznaczne zwroty są dopuszczalne. Polecenie to musi być bezwarunkowe, podobnie jak przyrzeczenie w wekslu własnym.



Drugą waŜną cechą weksla trasowanego jest to, Ŝe musi on zawierać "nazwisko osoby, która ma zapłacić", czyli oznaczenie trasata. Brak tego nazwiska (czy teŜ nazwy, gdy trasat nie jest osobą fizyczną) powoduje niewaŜność weksla, nawet gdy osoba trasata zostanie opisana w inny sposób pozwalający na jej identyfikację. JeŜeli natomiast weksel zawiera nazwisko lub nazwę trasata, inne charakteryzujące go oznaczenia nie są juŜ konieczne, choć mogą być przydatne. Oznaczenie trasata w taki sposób, Ŝe nie ulega wątpliwości, iŜ jest to organizacja czy zespół osób nie mający zdolności prawnej, powoduje niewaŜność weksla. Dotyczy to przypadku, gdy trasatem ma być np. spółka cywilna, a nie podano nazwisk wspólników albo jako trasata wskazano jednostkę organizacyjną osoby prawnej i to w taki sposób, Ŝe nie moŜna przyjąć, Ŝe chodzi o tę właśnie osobę prawną (np. Zarząd Gospodarki Mieszkaniowej we Wrocławiu). JeŜeli natomiast jako trasata podano osobę fizyczną lub jednostkę organizacyjną, która nie istnieje, ale samo oznaczenie trasata wygląda wiarygodnie (taki podmiot prawa moŜe istnieć), weksel jest waŜny i osoby, które na nim się podpisują (wystawca, poręczyciele, indosanci), zaciągają zobowiązanie (art. 7 pr. weksl.); weksle takie nazywano wekslami piwnicznymi.

Osoba trasata moŜe być wymieniona w dowolnym miejscu na wekslu, jednakŜe przed podpisem wystawcy. Zwykle oznaczenie trasata zamieszcza się pod tekstem polecenia, z lewej strony, w postaci tzw. adresu (z podaniem adresu pocztowego trasata, choć nie jest on konieczny). Brzmi to zatem np. "Do Pana Jana Michałowskiego, ul. Prosta 6, Warszawa".

Trasatów moŜe być wielu, kaŜdemu z nich moŜna wówczas przedstawić weksel do przyjęcia. NaleŜy tylko przestrzegać zasady, Ŝe weksel nie moŜe zawierać wskazania więcej niŜ jednego miejsca płatności. JeŜeli zatem w wekslu nie określono osobno miejsca płatności, nie moŜna zamieścić nazw dwóch róŜnych miejscowości obok nazwisk trasatów (w ich adresach).

Zgodnie z art. 3 ust. 2 pr. weksl., trasatem moŜe być sam wystawca; weksel taki nazywa się trasowano-własnym. Wystawca ponosi wówczas odpowiedzialność z tytułu wystawienia weksla (art. 9 pr. weksl.), a jeŜeli dokona jego przyjęcia, odpowiada równieŜ jako akceptant. Instytucja ta ma niewielkie znaczenie praktyczne, poniewaŜ cele, którym słuŜy, łatwiej osiągnąć za pomocą weksla własnego. Dawniej była uŜywana, gdy główny zarząd osoby prawnej (spółki, zwłaszcza banku) wystawiał weksel na jej oddział.

Wzór 4. Weksel trasowany bez klauzul dodatkowych, płatny w oznaczonym dniu Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłaci Pan za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć

tysięcy złotych. Płatny we Wrocławiu. Do Pana Marka Malinowskiego ul. Szeroka 6, Warszawa

Stefan Nowak

2.4. Skutek niespełnienia wymogów formalnych

W myśl art. 2 ust. 1 pr. weksl. oraz art. 102 ust. 1 pr. weksl. dokument niezawierający któregokolwiek ze składników treści, wymienionych odpowiednio w art. 1 i 101 pr. weksl., nie jest wekslem, z wyjątkiem przypadków określonych w ustępach 2-4 powołanych artykułów. Ustawowe sformułowania "nie będzie uwaŜany za weksel trasowany" i "nie będzie uwaŜany za weksel własny" naleŜy odczytywać jako sankcję niewaŜności czynności prawnych dokonywanych przez złoŜenie podpisu na takim dokumencie i jego wydanie. Skrótowo moŜna mówić o niewaŜności weksla, choć w istocie niewaŜna moŜe być tylko czynność prawna, natomiast weksel moŜe tylko istnieć lub nie istnieć (dlatego ustawa mówi, Ŝe dokument nie mający wymaganej treści nie jest wekslem). NiewaŜnej czynności prawnej wystawienia weksla nie sanuje późniejsze usunięcie braków formalnych. MoŜliwe jest jednak w takim przypadku skuteczne zaciągnięcie zobowiązania przez osobę, która złoŜy swój podpis na uzupełnionym juŜ wekslu.

NaleŜy juŜ w tym miejscu zwrócić uwagę na sytuację, gdy mimo braków formalnych weksla sankcja niewaŜności nie ma zastosowania. Chodzi o wystawienie i wręczenie weksla niezupełnego, z przeznaczeniem do jego późniejszego uzupełnienia, czyli tzw. weksla in blanco (art. 10 pr. weksl.). W tym przypadku, gdy obie strony zdają sobie sprawę z niezupełności weksla i ustalają, Ŝe zostanie on później uzupełniony przez wierzyciela, podpis składany na takim dokumencie rodzi zobowiązanie podpisującego.

Istnienie wyjątków z art. 102 ust. 2-4 pr. weksl. powoduje, Ŝe bezwzględnie obligatoryjnymi składnikami weksla własnego są tylko: nazwa weksel, bezwarunkowe



przyrzeczenie zapłaty oznaczonej sumy pienięŜnej, nazwisko remitenta, data wystawienia weksla, miejsce jego wystawienia (lub choćby podanie miejscowości obok nazwiska wystawcy) oraz podpis wystawcy. Składniki te rozstrzygają o charakterzedokumentu (nazwa "weksel"), informują o stronach zobowiązania i świadczeniu(przyrzeczenie zapłaty i oznaczenie sumy pienięŜnej, oznaczenie remitenta, podpis wystawcy), pozwalają ustalić zdolność stron do czynności prawnych i policzyć terminy (data wystawienia) oraz rozstrzygnąć podstawowe kwestie kolizyjnoprawne (miejsce wystawienia). Podobnie moŜna wyjaśnić katalog bezwzględnie wymaganych składników weksla trasowanego.

3. Dodatkowe elementy treści weksla wywołujące skutki prawne

3.1. Materialnie skuteczne dodatkowe klauzule wekslowe

Z wielu przepisów prawa wekslowego wynika moŜliwość kształtowania zobowiązania wekslowego przez zamieszczenie na wekslu zastrzeŜeń dodatkowych, nie stanowiących podstawowej treści tego dokumentu. Poszczególne takie zastrzeŜenia mogą pochodzić od wystawcy weksla, trasata, poręczyciela, czy indosanta. NajwaŜniejsze z nich to:

1) domicyl, 2) zastrzeŜenie oprocentowania sumy wekslowej, 3) klauzula zwalniająca wystawcę z odpowiedzialności za przyjęcie weksla, 4) klauzule zastrzegające przedstawienie weksla do przyjęcia, zwalniające od przedstawienia do przyjęcia oraz określające termin przedstawienia do przyjęcia,

5) klauzula "nie na zlecenie", zamieszczana przez wystawcę, wyłączająca moŜliwość przenoszenia weksla przez indos,

6) klauzula "bez obligu", umieszczana przez indosanta w celu wyłączenia jego odpowiedzialności,

7) klauzula "nie na zlecenie", zamieszczana przez indosanta, ograniczająca podmiotowy zakres jego zobowiązania,

8) klauzula ograniczająca kwotowy zakres odpowiedzialności, zamieszczana przez akceptanta lub poręczyciela,

9) klauzula "bez protestu", zwalniająca wierzyciela od konieczności dokonywaniaprotestu jako warunku regresu wekslowego.

Poszczególne klauzule wymienione powyŜej w punktach 3-9 będą szczegółowo przedstawiane w ramach omawiania instytucji, z którymi najściślej się wiąŜą. Pierwsze dwie zostaną natomiast omówione poniŜej.

3.2. Domicyl wekslowy

Podstawą zamieszczania w wekslu klauzuli domicylu jest art. 4 pr. weksl., który stanowi, Ŝe: "weksel moŜe być płatny w miejscu zamieszkania osoby trzeciej, bądź w miejscowości, w której trasat ma miejsce zamieszkania, bądź w innej miejscowości". Przepis ten jest nie w pełni jasny, jego treść sugeruje bowiem, Ŝe chodzi w nim o oznaczenie miejsca płatności. Nie byłaby to jednak poprawna wykładnia, skoro oznaczenie miejsca płatności jest zwykłym elementem treści weksla, a art. 1 i art. 101 pr. weksl. nie ograniczają w Ŝaden sposób swobody stron w wyborze tego miejsca. Dodatkowy przepis potwierdzający dopuszczalność dowolnego oznaczenia miejsca płatności jest zatem zbędny. Prawidłowa interpretacja przepisu prowadzi do wniosku, Ŝe pozwala on zamieścić w wekslu klauzulę wskazującą, Ŝe weksel ten zostanie zapłacony, zamiast przez wystawcę czy akceptanta, przez wskazaną w tej klauzuli osobę trzecią.

Domicylowanie weksla polega zatem na wskazaniu w jego treści osoby trzeciej (innej niŜ główny dłuŜnik wekslowy), której naleŜy przedstawić weksel do zapłaty. Tę osobę trzecią nazywa się domicyliatem, a weksel z taką klauzulą nazywa się wekslem domicylowanym albo umiejscowionym. Domicyl upraszcza zapłatę weksla przez wskazanie osoby i miejsca, w którym najłatwiej jest dokonać zapłaty, zwłaszcza gdy dłuŜnik iwierzyciel przebywają w odległych miejscowościach. Podobnie jak w przypadku miejsca płatności i z tych samych powodów, na wekslu moŜe być tylko jeden domicyl49.

Ustawa, podobnie jak w przypadku innych podmiotów stosunku wekslowego, mówi o "miejscu zamieszkania" domicyliata. Nie oznacza to jednak, Ŝe domicyliatem moŜe być tylko osoba fizyczna. MoŜe nim być jakikolwiek podmiot prawa cywilnego, inny niŜ dłuŜnik główny w danym wekslu. Zwykle jako domicyliata wskazuje się właśnie osobę prawną -



bank, w którym główny dłuŜnik wekslowy ma rachunek. Na waŜność weksla i klauzuli domicylu nie wpływa wpisanie jako domicyliata osoby nieistniejącej, jeŜeli tylko podmiotodpowiadający opisowi mógłby istnieć (miałby zdolność prawną). Wskazanie natomiast jako domicyliata podmiotu, który oczywiście nie ma zdolności prawnej, powoduje bezskuteczność domicylu, ale nie wpływa na waŜność weksla, poniewaŜ domicyl nie naleŜy do koniecznych jego elementów, tylko jest wzmianką dodatkową.

Klauzulę domicylu zamieszcza się zwykle tam, gdzie w wekslach nieumiejscowionych znajduje się oznaczenie miejsca płatności, czyli u dołu po lewej stronie. Formułuje się ją, podobnie jak wskazanie miejsca płatności, przy uŜyciu słowa "płatny", róŜnica polega jednak na tym, Ŝe w domicylu wskazana jest osoba, a nie miejsce. PoniewaŜ kaŜdy weksel musi mieć oznaczenie miejsca płatności, domicyl powinien wskazywać nie tylko nazwisko czy nazwę, ale teŜ miejsce zamieszkania lub siedzibę domicyliata (np. "płatny u Marcina Bąka w Warszawie", "płatny w Banku Zachodnim WBK S.A. 5. Oddział we Wrocławiu"). Z przyczyn praktycznych wskazane jest, by w domicylu podać dokładny adres domicyliata.

Domicyl zamieszcza na wekslu własnym i trasowanym wystawca przy wystawianiu weksla. Zgodnie z art. 27 ust. 1 pr. weksl., jeŜeli wystawca podał w wekslu miejsce zapłaty odmienne od miejsca zamieszkania trasata bez oznaczenia osoby, u której zapłatapowinna być dokonana, trasat moŜe w przyjęciu oznaczyć tę osobę; w braku tegooznaczenia uwaŜa się, Ŝe akceptant sam zobowiązał się zapłacić w miejscu zapłaty. Z przepisu tego wynika, Ŝe domicyl na wekslu moŜe zamieścić takŜe trasat, jednak tylko wówczas, gdy dokonuje przyjęcia weksla i jest to weksel, w którym podano miejsce płatności inne niŜ miejsce zamieszkania czy siedziba trasata. Domicyl taki musi wskazywać osobę mającą miejsce zamieszkania czy siedzibę w miejscowości wskazanej przez wystawcę. Część doktryny uwaŜa, Ŝe trasat moŜe zamieszczać na wekslu domicyl takŜe w innych przypadkach. Pogląd taki jest uzasadniony względami celowościowymi, poniewaŜ to przede wszystkim trasat jest zainteresowany domicylowaniem weksla, które ułatwia mu zapłatę i to on ponosi konsekwencje wskazania nieodpowiedniego domicyliata. Pogląd ten jest jednak wątpliwy w świetle reguł wykładni, przepis art. 27 ust. 1 pr. weksl. ma bowiem charakter wyjątku upowaŜniającego do wnioskowania a contrario, w innym wypadku byłby zbędny. Nie moŜe natomiast domicylować weksla remitent ani Ŝaden późniejszy posiadacz. Wpisanie takiego domicylu stanowiłoby zmianę tekstu weksla, nie wiąŜącą osób, którewcześniej go podpisały, a tylko te, które podpisały go po zmianie (art. 69 pr. weksl.). Od tej zasady zachodzą jednak dwa wyjątki. Posiadacz weksla in blanco moŜe wpisać domicyl, jeŜeli przy wystawianiu weksla uzgodniono, Ŝe zostanie on w ten sposób uzupełniony. W kaŜdym przypadku domicyl moŜe wpisać teŜ posiadacz weksla, który uzyskał na to zgodę wszystkich dłuŜników wekslowych.

Przez zamieszczenie domicylu osoba w nim wskazana nie staje się dłuŜnikiem wekslowym. Nie dokonuje ona takŜe przyjęcia weksla i w ogóle nie składa na nim podpisu. Nie jest zatem zobowiązana do zapłaty sumy wekslowej; domicyl jedynie upowaŜnia ją do dokonania zapłaty w imieniu głównego dłuŜnika wekslowego. Zwykle upowaŜnieniu temu towarzyszy umowa pomiędzy wystawcą czy trasatem a domicyliatem, nakładająca na tego ostatniego obowiązek płacenia domicylowanych weksli oraz określająca zasady rozliczeń pomiędzy stronami z tego tytułu. MoŜe to być umowa zlecenia albo, w przypadku domicylu bankowego, umowa rachunku bankowego. Na wynikający z tej umowy obowiązek moŜe powołać się jednak tylko jej druga strona, a nie wierzyciel wekslowy (chyba Ŝe byłaby to umowa na rzecz osoby trzeciej, art. 393 k.c.), a zatem ten wierzyciel nie ma roszczeń do domicyliata z powodu niezapłacenia weksla. Podkreślić naleŜy, Ŝe zamieszczanie domicylu bankowego ma sens wówczas, gdy wskazany w nim zostaje bank głównego dłuŜnika wekslowego (a nie wierzyciela), umowa rachunku bankowego przewiduje obowiązek bankurealizowania tego rodzaju zleceń lub teŜ dyspozycja taka została udzielona bankowi jedn orazowo, a na rachunku dłuŜnika są środki pozwalające na zapłatę lub teŜ przysługuje mu kredyt wystarczający na jej dokonanie. Jak trafnie zauwaŜył Sąd NajwyŜszy, samo zastrzeŜenie przez wystawcę weksla własnego klauzuli domicylu, wyznaczającej płatność weksla w banku prowadzącym rachunek bankowy wystawcy, nie upowaŜnia banku do zrealizowania tego weksla bez uzyskania zlecenia płatniczego od posiadacza dokumentu50. Zdarzające się w praktyce, prawdopodobnie na skutek bezrefleksyjnego kopiowania wzorów weksli, zamieszczanie w wekslu słowa "płatny" ze wskazaniem banku i numeru rachunku wierzyciela, dokonane w zamiarze wskazania dłuŜnikowi sposobu zapłaty, musi być traktowane jako domicyl w rozumieniu art. 4 pr. weksl., ze wszystkimi tego konsekwencjami.

W wekslu trasowanym, który jest domicylowany, wystawca nie moŜe zastrzec klauzuli



zabraniającej przedstawienia weksla do przyjęcia (art. 22 ust. 2 pr. weksl.). Skutkiem domicylu jest to, Ŝe weksel naleŜy przedstawić do zapłaty domicyliatowi, a

nie głównemu dłuŜnikowi wekslowemu. Jedyny wyjątek od tej zasady zachodzi wówczas, gdy przed terminem płatności wystawca weksla własnego lub trasat (takŜe zanim jeszcze weksel przyjął) zaprzestał płacenia długów lub przeprowadzono bezskutecznie egzekucję zjego majątku. W takim przypadku weksel przedstawia się do zapłaty nie domicyliatowi, ale samemu wystawcy czy trasatowi (art. 44 ust. 5 pr. weksl.). Rola domicyliata ogranicza się do zapłaty weksla, natomiast jego przedstawienia do przyjęcia (co dotyczy weksla trasowanego) dokonuje się zawsze wobec trasata, niezaleŜnie od tego, czy weksel jestdomicylowany.

Zapłata dokonana przez domicyliata jest traktowana tak, jak zapłata przez głównego dłuŜnika, czyli powoduje wygaśnięcie zobowiązania. JeŜeli natomiast domicyliat odmówi zapłaty, nie moŜna się z nim skontaktować w terminie i miejscu płatności, czy teŜ podmiot taki w ogóle nie istnieje, wierzyciel sporządzający protest powinien jako osobę, przeciwko której protest jest skierowany wskazać właśnie domicyliata, a nie dłuŜnika wekslowego. W razie odmowy zapłaty przez domicyliata odpowiedzialność dłuŜników wekslowych istnieje bez względu na to, czy odmowa ta była uzasadniona treścią stosunku łączącego domicyliata z głównym dłuŜnikiem, czy teŜ nie była w ten sposób uzasadniona (np. czy dłuŜnik wyposaŜył domicyliata w środki pozwalające na wykupienie weksla).

Wzór 5. Weksel własny z domicylem bankowym Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć

tysięcy złotych. Płatny w Banku Zachodnim WBK S.A. 5. Oddział we Wrocławiu Nr rachunku xx xxxx xxxx xxxx xxxx xxxx xxxx

Stefan Nowak

3.3. Oprocentowanie sumy wekslowej

ZastrzeŜenie w wekslu oprocentowania sumy wekslowej oznacza, Ŝe do kwoty, jaką dłuŜnik ma zapłacić, powinien on doliczyć odsetki za okres od ustalonej daty początkowej do terminu płatności. Chodzi tu zatem o odsetki zwykłe, naleŜne za czas od powstania zobowiązania (ewentualnie od innej daty) do jego wymagalności, związane z faktem kredytowania dłuŜnika przez wierzyciela. Czym innym są natomiast odsetki za opóźnienie w zapłacie, które regulują art. 48 pkt 2 i art. 49 pkt 2 pr. weksl.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pr. weksl., klauzulę odsetkową moŜna zamieścić tylko w wekslupłatnym za okazaniem lub w pewien czas po okazaniu. Klauzulę zamieszczoną w innym wekslu uwaŜa się za nienapisaną, więc nie powoduje ona niewaŜności całego weksla. Takie ograniczenie dopuszczalności zastrzegania odsetek jest o tyle zrozumiałe, Ŝe tylko w tych wekslach, których termin płatności związany jest z okazaniem weksla, nie da się z góry określić czasu, za jaki będą się naleŜały odsetki. W wekslach płatnych w pewien czas po dacie wystawienia lub w oznaczonym dniu wierzyciel od początku zna czas trwania zobowiązania i jeŜeli ma otrzymać wynagrodzenie za okres, w którym dłuŜnik korzysta z jego pieniędzy, strony mogą je obliczyć i dodać do sumy wekslowej.

ZastrzeŜenie odsetek zamieszcza w wekslu wystawca, poniewaŜ to on określa sumę wekslową. Ustawa wymaga, by stopa odsetek była określona w wekslu, w braku jej określenia zastrzeŜenie oprocentowania uwaŜa się za nienapisane (art. 5 ust. 2). Chodzi o oznaczenie stopy odsetek, czyli wskazanie procentu i jednostki czasu, do której procent ten się odnosi. Odwołanie się w tekście weksla do odsetek ustawowych nie jest wystarczające, podobnie posłuŜenie się nazwą innej miary odsetek (stałej lub zmiennej, jak stopa referencyjna NBP, WIBOR, LIBOR, EURIBOR itp.). Datę, od której biegną odsetki określa wystawca. JeŜeli nie wskazał tej daty, odsetki naleŜą się od daty wystawienia weksla (art. 5 ust. 3 pr. weksl.).

Do stopy odsetek wekslowych mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego o odsetkach maksymalnych (art. 359 § 21-23 k.c.).

Wzór 6. Weksel własny płatny w pewien czas po okazaniu, z zastrzeŜeniem odsetek Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W tydzień po okazaniu zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć

tysięcy złotych z odsetkami od dnia wystawienia 18% rocznie. Płatny we Wrocławiu.



Stefan Nowak

4. Przyjęcie weksla trasowanego

4.1. Istota akceptu wekslowego

Instytucja przyjęcia (akceptu) odnosi się wyłącznie do weksli trasowanych. Jak juŜ wiadomo, przez wystawienie takiego weksla wystawca poleca zapłatę trasatowi. Trasat niejest dłuŜnikiem wekslowym, dopóki nie przyjmie weksla. Przyjęcie jest czynnością prawną zobowiązującą, umową pomiędzy trasatem a którymś z wierzycieli wekslowychprzedstawiającym weksel do przyjęcia. Zobowiązujący charakter tej czynności wynika z art. 28 ust. 1 pr. weksl., zgodnie z którym przez przyjęcie trasat zobowiązuje się do zapłacenia weksla w terminie płatności. Aby podkreślić róŜnicę w sytuacji prawnej trasata przed i po dokonaniu akceptu, trasata, który przyjął weksel, ustawa nazywa akceptantem.

Akceptant jest dłuŜnikiem głównym, jego odpowiedzialność istnieje takŜe po wygaśnięciu odpowiedzialności wystawcy i innych dłuŜników. JeŜeli spełni świadczenie, nie ma opartego na prawie wekslowym roszczenia regresowego do Ŝadnego z pozostałych dłuŜników, takŜe do wystawcy. Takie roszczenie moŜe natomiast wynikać ze stosunkówpozawekslowych (stosunku pokrycia), jeŜeli wystawienie weksla na trasata miało charakter tzw. przekazu w kredyt, to znaczy trasat spełniając świadczenie, udzielał wystawcy poŜyczki podlegającej zwrotowi.

Zobowiązanie akceptanta jest abstrakcyjne, niezaleŜne od stosunków pomiędzy nim a wystawcą oraz pomiędzy wystawcą a remitentem. Zasada ta wynika z art. 9212 § 2 k.c., dotyczącego przekazu, bowiem weksel trasowany jest sformalizowaną postacią przekazu, a akcept wekslowy jest przyjęciem przekazu w rozumieniu kodeksu cywilnego. Przepis ten, zastosowany do weksla trasowanego stanowi, Ŝe akceptant moŜe wobec remitenta powoływać się wyłącznie na zarzuty wynikające z treści polecenia zapłaty oraz takie, które przysługują mu osobiście wobec remitenta. Do zarzutów słuŜących akceptantowi osobiście wobec remitenta naleŜą m.in. te zarzuty, które wynikają z treści dokonanego przez niego akceptu. W przypadku przeniesienia wierzytelności wekslowej przez indos moŜliwośćpodnoszenia przez akceptanta wobec nabywcy wierzytelności zarzutów wynikających ze stosunków akceptanta z wystawcą oraz z poprzednimi wierzycielami jest, co do zasady, wyłączona przez art. 17 pr. weksl. Wyłączenie nie dotyczy jednak zarzutów opartych na treści przyjęcia, bowiem ich podstawę stanowi treść weksla (napisanego na nim akceptu).

Wielokrotnie w poniŜszych uwagach powtarza się wzmianka o konieczności sporządzania protestu z powodu nieprzyjęcia weksla, czy niezamieszczenia daty przyjęcia. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe od konieczności sporządzania protestu moŜe zwalniać wierzyciela odpowiednia wzmianka na wekslu, o czym szczegółowo będzie mowa przy omawianiu regresu wekslowego.

4.2. Przedstawienie weksla do przyjęcia

Ustawa w art. 21 stanowi, Ŝe posiadacz weksla albo nawet kaŜdy, kto ten weksel ma, moŜe aŜ do terminu płatności przedstawić go do przyjęcia trasatowi w jego miejscuzamieszkania. Przepis odwołuje się zatem do najbardziej rozpowszechnionej i naturalnej praktyki, w której wystawca weksel wystawia i wręcza remitentowi, a ten udaje się do trasata, by uzyskać przyjęcie. Nie jest to jednak wyłącznie moŜliwa kolejność zdarzeń. Trasat moŜe podpisać się jako pierwszy, a po nim moŜe złoŜyć swój podpis wystawca, który następnie wręcza weksel remitentowi. W takim przypadku przepisy o przedstawieniu weksla do przyjęcia nie znajdują zastosowania.

Z art. 21 pr. weksl. wynika, Ŝe weksel moŜe przedstawić do akceptu kaŜdy, kto nimwłada, a więc nie tylko remitent, ale i wystawca czy indosatariusz, a takŜe osoby, które nie są posiadaczami weksla, ale władają nim w cudzym interesie (pełnomocnicy, posłańcy). W kaŜdym przypadku, zgodnie z powołanym przepisem, przedstawienie weksla do przyjęcia ma nastąpić w miejscu zamieszkania trasata. Miejsce to jest zwykle podane w wekslu, w klauzuli oznaczającej trasata (w tzw. adresie weksla); art. 2 ust. 3 pr. weksl. precyzuje, Ŝe za miejsce zamieszkania trasata uwaŜa się miejsce wymienione obok jego nazwiska. JeŜeli weksel nie podaje miejsca zamieszkania trasata, posiadacz pragnący przedstawić weksel do przyjęcia musi sam to miejsce ustalić.

Wystawca moŜe zastrzec w wekslu, Ŝe ma on zostać przedstawiony do przyjęcia - czyli nakazać jego przedstawienie (tzw. pozytywna klauzula prezentacyjna), zastrzegając przy



tym termin do przedstawienia lub nie zastrzegając go (art. 22 ust. 1 pr. weksl.). SłuŜy to z jednej strony szybszemu poinformowaniu trasata o wystawionym na niego wekslu, a z drugiej strony szybszemu uzyskaniu rozstrzygnięcia w kwestii przyjęcia.

Wystawca moŜe takŜe zabronić przedstawiania weksla do przyjęcia (tzw. negatywna klauzula prezentacyjna, art. 22 ust. 2 pr. weksl.). Chroni go to przed odpowiedzialnością z tytułu nieprzyjęcia weksla, a samemu wekslowi nadaje charakter czystego upowaŜnieniadla trasata. Jest to przydatne wówczas, gdy trasat jest dłuŜnikiem wystawcy i wystawca spodziewa się, Ŝe weksel zostanie przez niego zapłacony, ale ma podstawy przypuszczać, Ŝe trasat nie będzie chciał się abstrakcyjnie zobowiązać do zapłaty w drodze akceptu, a takŜe wówczas, gdy wystawca nie chce, by trasat zbyt wcześnie dowiedział się o skierowanym do niego poleceniu zapłaty na rzecz remitenta. JeŜeli weksel zostanie przedstawiony do przyjęcia mimo zakazu i przyjęty przez trasata, przyjęcie jest waŜne. JeŜeli natomiast trasat odmówi przyjęcia, nie moŜna z tego powodu dochodzić roszczeń od dłuŜników ubocznych, czyli regresu z powodu nieprzyjęcia, który w innych okolicznościach mógłby być dochodzony jeszcze przed terminem płatności. Wyjątki od zasady, Ŝe zakazprzedstawienia do przyjęcia wyłącza regres przed terminem płatności, zachodzą wprzypadku zagroŜonej wypłacalności trasata albo upadłości wystawcy (art. 43 ust. 1 pkt 2 i 3 pr. weksl.).

Omawiany zakaz przedstawienia do przyjęcia nie jest dopuszczalny w wekslu domicylowanym, w wekslu płatnym w innej miejscowości niŜ miejsce zamieszkania trasata, ani w wekslu płatnym w pewien czas po okazaniu. Pierwsze dwa wyłączenia mają zapobiegać moŜliwym naduŜyciom polegającym na wystawianiu weksli na fikcyjnych trasatów, poniewaŜ domicyl lub odmienne miejsce płatności ułatwiałyby ukrycie faktu, Ŝe trasat nie istnieje. Trzecie wyłączenie, dotyczące weksli płatnych w pewien czas po okazaniu, ma to uzasadnienie, Ŝe termin płatności tych weksli liczy się od daty przyjęcia lub protestu z powodu nieprzyjęcia, więc przedstawienie do przyjęcia jest konieczne.

Weksel moŜna przedstawiać do przyjęcia juŜ od chwili jego wystawienia, chyba Ŝe wystawca zastrzeŜe w wekslu, Ŝe przedstawienie do przyjęcia nie moŜe nastąpić przed oznaczonym dniem (art. 22 ust. 3 pr. weksl.). W takim przypadku przedwczesne przedstawienie i odmowa przyjęcia przez trasata nie uzasadniają protestu ani dochodzenia roszczeń regresowych; weksel naleŜy przedstawić do przyjęcia ponownie we właściwymterminie. Natomiast jeŜeli trasat dokona akceptu przed terminem, akcept ten jestskuteczny.

Termin końcowy do przedstawienia weksla do przyjęcia ustawa wprowadza tylko w odniesieniu do weksli płatnych w pewien czas po okazaniu. Powinny one być przedstawione do przyjęcia w ciągu roku od dnia wystawienia z tym, Ŝe wystawca moŜe oznaczyć krótszy lub dłuŜszy termin. Niedochowanie terminu ustawowego lub wyznaczonego przez wystawcę powoduje utratę przez wierzyciela roszczeń, jakie słuŜą mu do dłuŜników ubocznych (wystawcy i indosantów oraz ich poręczycieli), co wynika z art. 53 ust. 1 pr. weksl. Gdy chodzi o weksle płatne w oznaczonym dniu lub w pewien czas po dacie wystawienia, mogą one być przedstawione do przyjęcia aŜ do dnia płatności (art. 21pr. weksl.). Ustawa nie określa przy tym skutków ewentualnego przyjęcia dokonanego po tym terminie. NaleŜy uznać, Ŝe byłoby ono skuteczną czynnością zobowiązującą trasata, a weksel przyjęty po terminie płatności byłby płatny za okazaniem. Trzeba teŜ pamiętać, Ŝe wystawca nakazując przedstawienie weksla do przyjęcia, moŜe wyznaczyć na to wcześniejszy termin niŜ dzień płatności weksla (art. 22 ust. 1 pr. weksl.). TakŜe przyjęcie dokonane po terminie wyznaczonym przez wystawcę jest skuteczne, jednak z upływem tego terminu wierzyciel traci roszczenia do ubocznych dłuŜników wekslowych (art. 53 ust. 2 pr. weksl.).

Klauzulę nakazującą przedstawienie weksla do przyjęcia, z oznaczeniem terminu lub bez, moŜe zamieścić takŜe indosant w swoim indosie. Nie jest to dopuszczalne jedynie wwekslu, którego wystawca zabronił przedstawiać do przyjęcia (art. 22 ust. 4 pr. weksl.). JeŜeli pochodzący od indosanta nakaz przedstawienia weksla do przyjęcia w oznaczonym terminie nie zostanie zrealizowany, wygasają roszczenia zwrotne w stosunku do tego indosanta (art. 53 ust. 2 i 3 pr. weksl.). W wekslu płatnym w pewien czas po okazaniu indosant moŜe skrócić ustawowy (roczny) bądź wyznaczony przez wystawcę termin do przedstawienia weksla do przyjęcia (art. 23 ust. 3 pr. weksl.). RównieŜ w takim wypadku będzie zwolniony z odpowiedzialności, jeŜeli weksel nie zostanie przedstawiony w oznaczonym przez niego terminie.

Wzór 7. Weksel trasowany z nakazem przedstawienia przed oznaczonym dniem Wrocław, dnia 16 maja 2009 r.



W dniu 31 lipca 2009 r. zapłaci Pan za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć tysięcy złotych.

Płatny we Wrocławiu. Do Pana Marka Malinowskiego ul. Szeroka 6, Warszawa Przedstawić do przyjęcia przed 30.06.2009 r.

Stefan NowakWzór 8. Weksel trasowany z zakazem przedstawiania do przyjęcia Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłaci Pan za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


Do Pana Marka Malinowskiego ul. Szeroka 6, Warszawa Nie przedstawiać do przyjęcia.

Stefan NowakWzór 9. Weksel trasowany z zakazem przedstawiania do przyjęcia przed oznaczonym

dniem Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłaci Pan za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


Do Pana Marka Malinowskiego ul. Szeroka 6, Warszawa Nie przedstawiać do przyjęcia do 30.06.2009 r.

Stefan Nowak

4.3. Odmowa przyjęcia

Trasat nie ma obowiązku przyjmowania weksla, i to nawet wtedy, gdy jest dłuŜnikiem wystawcy w ramach stosunku pokrycia. Zgodnie z art. 9214 k.c., jeŜeli przekazany jest dłuŜnikiem przekazującego co do przekazanego świadczenia, jest on obowiązany względem niego do zadośćuczynienia przekazowi. Oznacza to jednak wyłącznie oparty na kodeksie cywilnym (nie prawie wekslowym) obowiązek zapłaty weksla przez trasata, przy czym nie jest to obowiązek trasata względem wierzyciela wekslowego, ale element treścizobowiązania pomiędzy trasatem a wystawcą. JeŜeli zatem trasat nie zapłaci weksla i swój dług wobec wystawcy w stosunku pokrycia spełni do rąk wystawcy, będzie to nienaleŜyte wykonanie zobowiązania, za które trasat poniesie odpowiedzialność odszkodowawczą. Jednak nawet wówczas trasat nie ma obowiązku weksla akceptować (przez co przyjąłby abstrakcyjną i surową odpowiedzialność wekslową), a dopóki go nie przyjmie, remitent nie moŜe Ŝądać od niego zapłaty. Obowiązek akceptowania weksli moŜe wynikać z umowy pomiędzy wystawcą a trasatem (np. umowy o kredyt akceptacyjny), jednak takŜe wówczas jest on sankcjonowany odpowiedzialnością kontraktową trasata wobec wystawcy, a nie moŜe powołać się na niego wierzyciel wekslowy (pomijając teoretycznie moŜliwy przypadek zastrzeŜenia in favorem tertii).

Odmowa przyjęcia weksla moŜe mieć formę ustną. MoŜe teŜ polegać na zamieszczeniu adnotacji na wekslu, np. "nie przyjmuję", albo (jak wskazuje art. 29 ust. 1) na przekreśleniu złoŜonego przez trasata podpisu przed zwróceniem weksla wierzycielowi.

Odmowa akceptu uzasadnia odpowiedzialność wekslową wystawcy, indosantów i ich poręczycieli (tzw. zwrotne poszukiwanie, art. 43 pr. weksl.), o ile wystawca czy indosant nie zwolnił się z odpowiedzialności za przyjęcie (art. 9 ust. 2, art. 15 ust. 1 pr. weksl.). W zasadzie realizacja tej odpowiedzialności uzaleŜniona jest od sporządzenia przez wierzyciela protestu w wyznaczonym w ustawie terminie; zagadnienie to będzie omawiane później.

Trasatowi, któremu przedstawiono weksel do przyjęcia, przysługuje czas do namysłu, wynoszący jeden dzień. Jest to przydatne zwłaszcza wówczas, gdy wystawca nie uzgodnił wcześniej z trasatem wystawienia weksla. MoŜliwość ta wynika z art. 24 ust. 1 zd. 1 pr. weksl., zgodnie z którym trasat moŜe Ŝądać, aby mu weksel przedstawiono ponownie do przyjęcia nazajutrz po pierwszym przedstawieniu. "Nazajutrz" oznacza, zgodnie z art. 72 ust. 2 pr. weksl., następny dzień powszedni. Ustawa precyzuje przy tym pojęcie ponownego przedstawienia weksla stanowiąc, Ŝe posiadacz weksla nie ma obowiązku



pozostawiania go w ręku trasata (art. 24 ust. 2 pr. weksl.). Zgłoszenie przez trasata Ŝądania ponownego przedstawienia weksla do przyjęcia nie jest zatem odmową przyjęcia i nie stanowi podstawy dla sporządzania przez wierzyciela protestu. NaleŜy weksel przedstawić ponownie dnia następnego i dopiero wówczas, jeŜeli nie został przyjęty,sporządzić protest obejmujący swoją treścią obie próby przedstawienia weksla. JeŜeli wierzyciel nie zrealizuje tego Ŝądania trasata i sporządzi protest z powodu odmowy przyjęcia weksla, będzie to protest przedwczesny. Dopiero następnego dnia będzie bowiem moŜna stwierdzić, Ŝe do przyjęcia nie doszło. JeŜeli na podstawie takiego przedwczesnego protestu wierzyciel będzie chciał dochodzić roszczenia regresowego przed terminem płatności (art. 43 pr. weksl.), moŜe spotkać się z zarzutem, Ŝe roszczenie to jeszcze mu nie przysługuje, gdyŜ nie spełniła się jego przesłanka (odmowa przyjęcia). Co waŜnejednak, zgodnie z art. 24 ust. 1 zd. 2, aby osoby zainteresowane (czyli wystawca i indosanci) mogły podnosić zarzut, Ŝe zgłoszone przez trasata Ŝądanie ponownego przedstawienia weksla nie zostało spełnione, Ŝądanie to musi być stwierdzone w proteście.Trasat musi więc zadbać, Ŝeby jego Ŝądanie zostało odnotowane przez notariuszasporządzającego protest.

4.4. Sposób dokonania akceptu

Akcept weksla jest, jak juŜ wspomniano, umową. Oświadczenie woli trasata ma formę pisemną i umieszczone jest na wekslu, a weksel opatrzony akceptem musi być wydany wierzycielowi. Dokonanego przyjęcia nie moŜna skutecznie odwołać po zwróceniu weksla wierzycielowi. Art. 29 ust. 1 pr. weksl. stanowi natomiast, Ŝe jeŜeli trasat przekreśliłprzyjęcie przed zwróceniem weksla uwaŜa się, Ŝe przyjęcia odmówił; obowiązuje przy tym wzruszalne domniemanie, Ŝe przekreślenie zostało dokonane przed zwróceniem weksla wierzycielowi.

Specyficzna sytuacja powstaje, jeŜeli trasat przekreślił adnotację o przyjęciu weksla przed jego zwróceniem, ale wcześniej zawiadomił na piśmie o dokonanym przyjęciu posiadacza weksla lub kogokolwiek z podpisanych na wekslu. W takim przypadku mamy do czynienia z odmową przyjęcia (którą naleŜy stwierdzić w formie protestu), ajednocześnie trasat odpowiada zgodnie z treścią swego pierwotnego (przekreślonego) oświadczenia o przyjęciu wobec tych, których o nim zawiadomił.

Sposób dokonania przyjęcia określa bardziej szczegółowo art. 25 pr. weksl. Zgodnie z tym przepisem, przyjęcie pisze się na wekslu. Przyjęcie ustne lub dokonane w innym dokumencie jest niewaŜne, moŜliwe jest jednak uznanie go, w drodze konwersji niewaŜnej czynności prawnej, za przyjęcie przekazu zgodnie z art. 9212 k.c. Klauzula przyjęcia weksla składa się ze słowa "przyjęty" lub innego równoznacznego oraz podpisu trasata. MoŜe mieć teŜ postać skróconą - sam podpis trasata na pierwszej stronie weksla oznacza przyjęcie (art. 25 ust. 1 pr. weksl.). Do podpisu trasata odnoszą się uwagi (i wątpliwości)przedstawione powyŜej w odniesieniu do podpisu wystawcy weksla.

Umiejscowienie akceptu na wekslu jest dowolne. Pełna klauzula przyjęcia (zawierająca słowo "przyjęty") moŜe być zarówno na pierwszej, jak i na drugiej stronie weksla. Klauzula skrócona, złoŜona z samego podpisu, musi być zamieszczona na pierwszej stronie. Zwyczajowo akcept pisany jest na awersie weksla, poprzecznie, z lewej strony.

Dodatkowe wymagania formalne ustawa stawia akceptowi weksla płatnego w pewien czas po okazaniu lub takiego, w którym zastrzeŜono przedstawienie go do przyjęcia w oznaczonym terminie. W takim przypadku klauzula akceptu powinna zawierać datę jejzamieszczenia lub, na Ŝądanie posiadacza weksla, datę przedstawienia weksla doprzyjęcia. JeŜeli akceptant nie zamieścił daty, posiadacz powinien stwierdzić jej brak protestem w terminie wyznaczonym dla przedstawienia weksla (art. 44 ust. 2 pr. weksl.), gdyŜ w przeciwnym wypadku utraci roszczenia w stosunku do dłuŜników ubocznych (art.25 ust. 2 pr. weksl.).

Oświadczenie o przyjęciu weksla musi być bezwarunkowe (art. 26 ust. 1 pr. weksl.) w tym samym znaczeniu tego słowa, jakie odnosi się do przyrzeczenia zapłaty w wekslu własnym i jakie przedstawiono powyŜej. UzaleŜnienie zapłaty od innych zdarzeń powoduje bezskuteczność przyjęcia. Takie zachowanie trasata naleŜy traktować jako odmowę przyjęcia weksla i sporządzić protest z tego powodu.

Ustawa zezwala na dokonanie przyjęcia częściowego, czyli na ograniczenie przyjęcia (i wynikającej z niego odpowiedzialności akceptanta) do części sumy wekslowej. Trasat, który przyjmuje weksel tylko w części, jednocześnie częściowo odmawia przyjęcia. NaleŜy zatem sporządzić protest z powodu nieprzyjęcia weksla i ta nieprzyjęta część sumy



wekslowej jest przedmiotem roszczeń regresowych, jakie wierzyciel, jeszcze przedterminem płatności, moŜe kierować do dłuŜników ubocznych.

JeŜeli natomiast trasat w oświadczeniu o przyjęciu odstąpi od treści weksla inaczej niŜ przez przyjęcie częściowe czy wskazanie domicyliata, moŜna to traktować jako odmowę przyjęcia i, po dokonaniu protestu, dochodzić roszczeń zwrotnych od pozostałych zobowiązanych według pierwotnej treści weksla (art. 26 ust. 2 zd. 1 pr. weksl.). Jednocześnie, o ile rodzaj odstępstwa tego nie wyklucza, dokonane przez trasata przyjęcie jest skuteczne - "wszakŜe akceptant odpowiada według treści swego przyjęcia" (art. 26 ust. 2 zd. 2 pr. weksl.). Chodzi tu o takie sytuacje, gdy rozbieŜność między treścią weksla a treścią akceptu polega np. na zmianie miejsca czy terminu płatności (ale nie na dopisaniu warunku). MoŜna wówczas dochodzić od akceptanta zapłaty zgodnie z treścią jego oświadczenia o przyjęciu; jest on zobowiązany z weksla, ale jego zobowiązanie ma inną treść niŜ zobowiązanie pozostałych dłuŜników.

Dopuszczalnymi odstępstwami od treści weksla, jakie trasat moŜe poczynić w swoim oświadczeniu o przyjęciu, są wskazanie domicyliata w przypadkach wymienionych w art.27 ust. 1 (omówionych powyŜej) oraz wskazanie adresu, pod którym będzie dokonana zapłata, jeŜeli wystawca podał jako miejsce płatności miejscowość, w której mieszka trasat, ale dokładnego adresu nie oznaczył (art. 27 ust. 2 pr. weksl.). Te przypadki uzupełnień poczynionych na wekslu przez trasata nie mogą być uznane ani za całkowitą, ani za częściową odmowę przyjęcia weksla.

Wzór 10. Weksel trasowany z akceptem w postaci pełnej Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłaci Pan za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


Do Pana Marka Malinowskiego ul. Szeroka 6, Warszawa

Stefan NowakPrzyjęty Malinowski Wzór 11. Weksel trasowany z akceptem w postaci skróconej Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłaci Pan za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć



Stefan NowakMalinowski Wzór 12. Weksel trasowany płatny w pewien czas po okazaniu, akceptowany Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dwa tygodnie po okazaniu zapłaci Pan za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego

pięć tysięcy złotych. Płatny we Wrocławiu.


Stefan NowakPrzyjęty 25.05.2009 r. Malinowski Wzór 13. Weksel trasowany z akceptem częściowym Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłaci Pan za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć



Stefan NowakPrzyjęty do kwoty 3000 zł Malinowski Wzór 14. Weksel trasowany z akceptem i wskazaniem domicyliata Wrocław, dnia 16 maja 2009 r.



W dniu 31 maja 2009 r. zapłaci Pan za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć tysięcy złotych.

Płatny we Wrocławiu. Do Pana Marka Malinowskiego ul. Szeroka 6, Warszawa

Stefan NowakPrzyjęty, płatny u Roberta Baranowskiego we Wrocławiu Malinowski

4.5. Przyjęcie przez wyręczenie

Ustawa w art. 55-58 normuje instytucję tzw. przyjęcia weksla przez wyręczenie,polegającego na przyjęciu dokonanym przez inną osobę niŜ trasat. Następuje to "wpotrzebie", czyli wtedy, gdy trasat odmawia przyjęcia. Wyręczycielem (honorantem) moŜe być kaŜda osoba, nawet juŜ zobowiązana z weksla, z wyjątkiem akceptanta. Przyjęcie przez wyręczenie moŜe nastąpić w tych przypadkach, gdy weksel nie zawiera zakazu przedstawienia do przyjęcia, a wierzyciel moŜe dochodzić regresu przed terminem płatności weksla (sytuacje te wymienia art. 43 ust. 1 pkt 1 i 2 pr. weksl.).

Wyręczyciel moŜe być wskazany w wekslu trasowanym przez wystawcę ponoszącego odpowiedzialność za przyjęcie, przez innego dłuŜnika ubocznego lub poręczyciela (klauzula tzw. adresu w potrzebie). W takim przypadku wierzyciel moŜe przed terminem płatności dochodzić roszczeń zwrotnych przeciwko temu, kto wskazał wyręczyciela oraz przeciwko kolejnym po nim dłuŜnikom tylko wówczas, gdy przedstawił weksel do przyjęcia wyręczycielowi, który odmówił przyjęcia, a jego odmowę stwierdzono protestem.

Wyręczycielem moŜe być teŜ osoba niewskazana w wekslu, jednak przyjęcie przez nią weksla wymaga zgody wierzyciela. JeŜeli wierzyciel udzieli takiej zgody, traci moŜliwość dochodzenia regresu przed terminem płatności przeciwko temu, na czyją rzecz interweniował wyręczyciel i przeciwko dłuŜnikom zobowiązanym po tej osobie.

Przyjęcie weksla przez wyręczenie umieszcza się na wekslu i podpisuje. Wyręczyciel w klauzuli przyjęcia powinien wskazać, na czyją rzecz weksel przyjmuje, jeŜeli tego nie uczyni, uwaŜa się przyjęcie za udzielone na rzecz wystawcy. Akceptant przez wyręczenieodpowiada wekslowo tak jak wyręczony wobec wierzyciela wekslowego oraz indosantów, których indosy zostały dokonane po podpisie wyręczonego. Ma on takŜe, podobnie jak dłuŜnicy regresowi, prawo wykupienia weksla i przysługują mu roszczenia regresowe w stosunku do tych, którzy odpowiadają wekslowo wobec wyręczonego.

Wyręczyciel powinien, pod sankcją odpowiedzialności odszkodowawczej, w ciągu dwóch dni powszednich zawiadomić o dokonanym przez siebie przyjęciu weksla osobę, którą wyręczył.

O ile juŜ sam weksel trasowany i jego przyjęcie jest zjawiskiem rzadkim, to przyjęcie przez wyręczenie jest instytucją zupełnie niespotykaną w praktyce.

5. Poręczenie wekslowe

5.1. Charakter poręczenia wekslowego

Poręczenie wekslowe (aval) słuŜy zabezpieczeniu wierzytelności wekslowej w stosunku do określonego dłuŜnika. Jest ono samodzielną instytucją prawną, odrębną od poręczenia cywilnego. śaden z przepisów kodeksu cywilnego o poręczeniu nie znajduje zastosowania do avalu, nawet przez analogię51. NajwaŜniejsze róŜnice dotyczą formy poręczenia, przesłanek odpowiedzialności poręczyciela, stopnia jego zaleŜności od zobowiązania poręczonego oraz rodzaju zarzutów, jakie poręczyciel moŜe podnosić wobec wierzyciela. Dalsze róŜnice polegają na braku wymogu określenia górnej granicy odpowiedzialności niezaleŜnie od tego, czy zobowiązanie poręczonego juŜ powstało, a takŜe na niedopuszczalności odwołania poręczenia wekslowego w Ŝadnym wypadku52.

Udzielenie poręczenia nie stanowi samoistnego zobowiązania się przez poręczyciela do zapłaty weksla, ale jest udzieleniem gwarancji za inną osobę, poręczeniem za kogoś. W zasadzie więc poręczyciel zobowiązany jest zapłacić sumę wekslową, jeŜeli nie zrobi tego osoba, za którą udzielił poręczenia. ZaleŜność zobowiązania poręczyciela od zobowiązania poręczonego jest jednak bardzo ograniczona, niemal czysto formalna. Ponadto poręczyciel odpowiada solidarnie z pozostałymi dłuŜnikami wekslowymi i wierzyciel nie ma obowiązku domagania się świadczenia w pierwszej kolejności od osoby, za którą udzielono poręczenia



(art. 47 pr. weksl.) ani nawet zawiadamiania poręczyciela o opóźnieniu w zapłacieprzez poręczonego.

5.2. Powstanie zobowiązania poręczyciela

Poręczenie moŜe być udzielone w kaŜdym czasie, od wystawienia weksla aŜ do wygaśnięcia zobowiązania na skutek zapłaty dokonanej przez głównego dłuŜnika; moŜna zatem udzielić poręczenia juŜ po upływie wyznaczonego w wekslu terminu płatności, jeŜeli do zapłaty jeszcze nie doszło. Poręczyciel moŜe złoŜyć swój podpis takŜe na wekslu niezupełnym ( in blanco), który ma zostać następnie uzupełniony; moŜe nawet podpisaćsię jako pierwszy, jeszcze przed wystawcą.

Poręczycielem (zwanym teŜ awalistą) moŜe być osoba trzecia w stosunku do stron zobowiązania wekslowego lub nawet osoba juŜ podpisana na wekslu w innym charakterze (art. 30 ust. 2 pr. weksl.). Indosant moŜe zatem udzielić poręczenia za wystawcę iodwrotnie, trasat moŜe poręczyć za indosanta itd. Nie jest wymagana zgoda na poręczenie od osoby, za którą jest ono udzielanie, nie moŜe ona takŜe sprzeciwić się skutecznie daniu avalu.

Poręczenie, podobnie jak inne wekslowe czynności zobowiązujące, jest umową pomiędzy poręczycielem a wierzycielem wekslowym. Oświadczenie woli poręczyciela ma formę pisemną. Sposób złoŜenia tego oświadczenia szczegółowo reguluje art. 31 pr. weksl. Zgodnie z tym przepisem poręczenie pisze się na wekslu albo na przedłuŜku, który art. 13 ust. 1 pr. weksl. definiuje jako połączoną z wekslem kartę dodatkową. Według prawa polskiego poręczenie wekslowe nie moŜe zatem być skutecznie dokonane w osobnym dokumencie53. Konwencja genewska pozwalała dokonać w tej kwestii tzw. zastrzeŜenia krajowego, z czego jednak Polska, odmiennie niŜ np. Francja, nie skorzystała. Taki osobny dokument poręczenia wekslowego moŜna jednak, w drodze konwersji niewaŜnej czynności prawnej, uznać za poręczenie według kodeksu cywilnego54.

Klauzula poręczenia moŜe występować w postaci pełnej albo mniej lub bardziej skróconej. W postaci pełnej składa się z wyrazu "poręczam" lub innego zwrotu równoznacznego (np. "jako gwarant", "aval"), wskazania osoby, za którą poręczenie jest dawane (nazywanej awalatem) oraz podpisu poręczyciela. Do podpisu poręczyciela odnoszą się przedstawione wcześniej uwagi dotyczące podpisu wystawcy weksla. Skróconaklauzula poręczenia moŜe nie wskazywać osoby poręczonego, naleŜy wówczas przyjąć, Ŝe poręczenia udzielono za wystawcę, i dotyczy to zarówno weksla własnego, jak i trasowanego (art. 31 ust. 4 zd. 2 i art. 103 ust. 3 pr. weksl.). Wreszcie najprostsza forma avalu moŜe składać się z samego podpisu, który musi być jednak w tym celu umieszczony na awersie weksla. Jak stanowi bowiem art. 31 ust. 3 pr. weks., sam podpis na przedniej stronie weksla uwaŜa się za udzielenie poręczenia, chyba Ŝe jest to podpis wystawcy lub trasata. To ostatnie zastrzeŜenie rodzi pewne problemy - bowiem o ile moŜna łatwo ustalić, czy podpis na pierwszej stronie weksla jest podpisem trasata (akceptem), poniewaŜ nazwisko trasata jest w tekście weksla wymienione, o tyle odróŜnienie podpisuporęczyciela od podpisu wystawcy moŜe nastręczać trudności. W przypadku wystawcypodpis najczęściej jest jedynym jego oznaczeniem, więc nie ma się do czego odnieść, aby ustalić, czy podpis na wekslu jest podpisem wystawcy. Problem ten moŜe być rozwiązany wyłącznie na podstawie umiejscowienia podpisów. JeŜeli znajdują się one na końcu tekstu weksla, czyli u dołu po prawej stronie, naleŜy uznać ich autorów za wystawców. JeŜeli któryś z podpisów umieszczono w innym miejscu, jest to podpis złoŜony w charakterze poręczyciela. Problem jest bez znaczenia z punktu widzenia wierzyciela, poniewaŜ obaj podpisani będą odpowiadali wobec niego tak samo, niezaleŜnie od kwalifikacji ich podpisów. Jest on jednak niezmiernie istotny dla nich samych, poniewaŜ współwystawca, który zapłacił dług wekslowy, ma regres oparty na art. 376 k.c., czyli w częściach równych, natomiast poręczyciel ma do poręczonego regres pełny, a poręczony do poręczyciela nie ma w ogóle roszczeń zwrotnych.

Tak więc pełna postać avalu moŜe być skutecznie zamieszczona w dowolnym miejscu na wekslu, natomiast postać uproszczona - sam podpis - tylko na przedniej stronie i to nie w miejscu przeznaczonym na podpis wystawcy. Jak to jeszcze zostanie bliŜej wyjaśnione, sam podpis na odwrocie weksla oznacza indos (art. 13 ust. 2 pr. weksl.). O poręczeniu przez złoŜenie podpisu na rewersie weksla moŜna mówić zatem wyłącznie wówczas, gdy podpis ten składany jest pod odpowiednią klauzulą, natomiast dopisanie tej klauzuli do złoŜonego wcześniej podpisu nie nadaje mu charakteru poręczenia55. W jednym zdawniejszych orzeczeń Sąd NajwyŜszy przyjął nawet, Ŝe sama róŜnica charakteru pisma



powoduje, Ŝe na posiadaczu weksla ciąŜy dowód, Ŝe podpis miał charakter poręczenia, a nie indosu56. Trzeba jednak dodać, Ŝe nie jest to reguła prawna, a efekt zastosowania w konkretnym przypadku domniemania faktycznego. Wymóg istnienia klauzuli poręczenia w chwili podpisywania weksla na odwrocie nie dotyczy jednak weksla in blanco, jeŜeli uzgodniono dopisanie tej klauzuli później57.

JeŜeli natomiast klauzulę poręczenia zamieszczono w sposób formalnie poprawny, to jest ona skuteczna i rzeczywista wola osób podpisujących ją nie ma znaczenia58.

Sąd NajwyŜszy wypowiadał się w ostatnim czasie takŜe w sprawie tego, jakie zwroty są równoznaczne słowu "poręczam". Stwierdził m.in., Ŝe zwrotem takim moŜe być kaŜde słowo, zdanie lub określenie, uŜyte w dowolnej formie gramatycznej, które w sposób dostatecznie jasny wskazuje na udzielenie poręczenia wekslowego; jest nim bez wątpienia wyraz "poręczyciele" umieszczony na odwrocie weksla, pod którym poręczyciele złoŜyli swoje podpisy59.

Dość kontrowersyjny pogląd wyraŜono natomiast w cytowanym juŜ wyroku z dnia 21 maja 2002 r. w którym Sąd NajwyŜszy za sądami niŜszych instancji przyjął, Ŝe istnieje moŜliwość udzielenia poręczenia wekslowego w sytuacji, gdy osoba złoŜyła swój podpis na wekslu pod słowem "Ŝyrańci" (co stanowiło nieortograficzny zapis słowa "Ŝyranci"). Kontrowersja bierze się stąd, Ŝe "Ŝyrant" oznaczał w terminologii przedwojennego kupiectwa indosanta, poniewaŜ "Ŝyro" było zamienną (choć nie ustawową) nazwą indosu. Z tego powodu cytowany wyrok bywa krytykowany jako sprzeczny z zasadą formalizmu wekslowego i nakazujący brać pod uwagę nie treść dokumentu, ale niewyraŜoną w wekslu wolę osoby podpisującej. Krytykę tą uwaŜam za niezasadną. Wprawdzie naleŜy protestować przeciwko myleniu znaczeń, zacieraniu róŜnic pomiędzy pojęciami i w ogóle wszelkim przejawom psucia języka polskiego, ale nie wolno zachodzących zjawisk językowych ignorować. Jest faktem niezaprzeczalnym, Ŝe we współczesnym i powszechnym rozumieniu (nieograniczonym do wąskiego grona prawników obeznanych z literaturą prawnowekslową) "Ŝyrant" oznacza poręczyciela, "Ŝyro" - poręczenie, a "Ŝyrować" wraz z pochodzącym od niego językowym potworkiem "podŜyrować" oznaczają "poręczyć". Potwierdzają to, niestety, najnowsze słowniki. Sąd NajwyŜszy, kierując się powszechnym i słownikowo odnotowanym znaczeniem wyrazu "Ŝyrant", nie dokonał niedozwolonej subiektywnej wykładni oświadczenia woli, ale właśnie poprawnie zastosował reguły wykładni obiektywnej.

Poręczyciel moŜe zobowiązać się do zapłaty całej sumy wekslowej lub tylko jej części, moŜe zatem ograniczyć swoją odpowiedzialność w porównaniu ze zobowiązaniem osoby, za którą poręcza (art. 30 ust. 1 pr. weksl.). W takim przypadku poręczyciel powinien w samej treści poręczenia określić, do jakiej kwoty będzie odpowiadał; nie wystarczy osobna umowa z wierzycielem w tej sprawie60.

Choć ustawa nie stanowi o tym wprost, jak to czyni w odniesieniu do przyrzeczenia i polecenia zapłaty oraz akceptu (art. 1 pkt 2, art. 101 pkt 2 i art. 26 ust. 1 pr. weksl.), przyjmuje się, Ŝe poręczenie musi być bezwarunkowe. Jakiekolwiek zastrzeŜenie uzaleŜniające zapłatę od innych zdarzeń powoduje niewaŜność poręczenia. Pogląd ten ma uzasadnienie w funkcji weksla jako dokumentu mającego gwarantować zapłatę oraz w podobieństwie sytuacji prawnej poręczyciela do sytuacji pozostałych dłuŜników wekslowych.

Poręczenie wekslowe nie moŜe być takŜe ograniczone terminem. RównieŜ i ten pogląd nie ma bezpośredniego uzasadnienia w przepisach ustawy, a jest jedynie wynikiem wnioskowania z funkcji i charakteru odpowiedzialności poręczyciela oraz rozumowania a contrario na podstawie art. 30 ust. 1 pr. weksl. Zawarte w avalu ograniczenie odpowiedzialności poręczyciela terminem końcowym naleŜy, zgodnie z art. 58 § 1 i 3 k.c., uznać za niewaŜne, nie powoduje ono natomiast niewaŜności poręczenia61.

Wzór 15. Weksel własny z poręczeniem za wystawcę Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


Stefan Nowak Poręczam za Nowaka Karol Jabłoński Wzór 16. Weksel własny z poręczeniem (za wystawcę) w postaci skróconej Wrocław, dnia 16 maja 2009 r.



W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć tysięcy złotych.

Płatny we Wrocławiu. Stefan Nowak

Poręczam Karol Jabłoński Wzór 17. Weksel własny z poręczeniem (za wystawcę) w formie podpisu Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


Stefan NowakKarol Jabłoński Wzór 18. Weksel własny z poręczeniem częściowym Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


Stefan NowakPoręczam za Nowaka do 3000 zł Karol Jabłoński

5.3. Odpowiedzialność poręczyciela

Odpowiedzialności poręczyciela poświęcone są dwa pierwsze ustępy art. 32 pr. weksl. W myśl pierwszego z przepisów poręczyciel wekslowy odpowiada tak samo jak ten, za kogo poręczył. Drugi stanowi natomiast, Ŝe zobowiązanie poręczyciela jest waŜne, chociaŜby nawet zobowiązanie, za które poręcza było niewaŜne z jakiejkolwiek przyczyny, z wyjątkiem wady formalnej. Niespójność między tymi przepisami jest tylko pozorna. Artykuł 32 ust. 1 pr. weksl. dotyczy bowiem przesłanek i zakresu odpowiedzialnościporęczyciela, a ust. 2 - pozostałych aspektów zaleŜności treści zobowiązania poręczyciela od zobowiązania osoby, za którą poręczył.

Jak juŜ wyjaśniono powyŜej, poręczenie wekslowe jest poręczeniem za określonego dłuŜnika wekslowego. Rozmiar zobowiązania poręczyciela jest taki sam jak rozmiar długuporęczonego, obejmuje zatem całą sumę wekslową, a w przypadku poręczenia udzielonego za akceptanta, który dokonał częściowego akceptu - tę kwotę, do której akceptant weksel przyjął. Wyjątek od zasady, Ŝe dług poręczyciela odpowiada co do wysokości długowi poręczonego, wynika z omówionej wcześniej moŜliwości ograniczenia poręczenia do części sumy wekslowej. Formalna pozycja poręczyciela jest równieŜ taka sama jak osoby, za którą poręczono. Do odpowiedzialności poręczyciela odnoszą się te same przesłanki (zwłaszcza w postaci aktów staranności wierzyciela), od których uzaleŜniona jestodpowiedzialność poręczonego. JeŜeli zatem poręczyciel poręczył za wystawcę weksla własnego czy teŜ za akceptanta, odpowiada tak jak dłuŜnik główny, czyli przede wszystkim, bez konieczności dokonywania protestu. JeŜeli natomiast poręczył za wystawcę weksla trasowanego albo za indosanta, dla realizacji jego odpowiedzialności konieczny jest protest (o ile weksel nie zwalnia ze spełnienia tego warunku). Niezachowanie aktu staranności skutkujące wygaśnięciem zobowiązania poręczonego wywołuje ten sam efekt w odniesieniu do zobowiązania poręczyciela. Poręczyciel moŜe jednak zwolnić wierzyciela z konieczności dokonywania protestu z powodu niezapłacenia, uniezaleŜniając tym samym swoją odpowiedzialność od protestu (klauzula "bez protestu", art. 46 pr. weksl.). Ma to, oczywiście, sens tylko wówczas, gdy protest jest wymagany, a więc w przypadku udzielenia poręczenia za dłuŜnika ubocznego.

Konieczność spełnienia formalnych przesłanek odpowiedzialności poręczonego nie oznacza natomiast, by w przypadku poręczenia udzielonego za trasata jeszcze przed przyjęciem weksla naleŜało ten weksel takŜe poręczycielowi przedstawiać do przyjęcia; przedstawienia dokonuje się wyłącznie wobec trasata.

Przepis mówiący o tym, Ŝe zobowiązanie poręczyciela jest waŜne, chociaŜby nawet zobowiązanie, za które poręcza było niewaŜne z jakiejkolwiek przyczyny, z wyjątkiem wady formalnej (art. 32 ust. 2 pr. weksl.), kształtuje poręczenie wekslowe jako formalnie tylko akcesoryjne, a materialnie niezaleŜne od zobowiązania osoby, za którą poręczono.Oznacza to, Ŝe warunkiem istnienia zobowiązania poręczyciela jest tylko to, by na wekslu był jakiś podpis przedstawiający się jak podpis osoby, za którą udzielone zostaje



poręczenie, wyraŜający zamiar zaciągnięcia przez tą osobę zobowiązania. Warunkiem tym jest zatem tylko formalna poprawność czynności zobowiązującej poręczonego. Podpis poręczonego moŜe zostać złoŜony nawet po dokonaniu poręczenia, musi jednak istnieć w chwili dochodzenia roszczeń od poręczyciela. Aval jest niewaŜny z powodów odnoszących się do zobowiązania, za które poręczono tylko w takim przypadku, jeŜeli udzielono tego avalu za osobę, która nie jest podpisana na wekslu (np. trasata, który weksla nie przyjął) lub za osobę, która podpis wprawdzie złoŜyła, ale nie w charakterze dłuŜnika (np.indosanta, który zastrzegł, Ŝe nie ponosi odpowiedzialności wekslowej)62.

JeŜeli natomiast na wekslu znajduje się podpis poręczonego, a następnie okaŜe się, Ŝe mimo istnienia tego podpisu osoba, za którą poręczono nie jest skutecznie zobowiązana, poręczyciel i tak będzie ponosił odpowiedzialność wekslową. Dotyczy to m.in. sytuacji, gdyporęczony nie miał zdolności do czynności prawnych63, działał w warunkach wady oświadczenia woli, czy nawet w ogóle nie złoŜył podpisu, ale został on sfałszowany64.

Skoro odpowiedzialność poręczyciela nie jest zaleŜna od istnienia długu poręczonego, a tylko od zewnętrznych objawów istnienia tego długu (podpisu), to tym bardziej na tąodpowiedzialność nie wpływa treść stosunku podstawowego, łączącego poręczonego zwierzycielem. Poręczyciel nie moŜe zatem powoływać się na treść stosunku prawnego, w związku z którym wystawiony został przez poręczonego weksel ani na nieistnienie tego stosunku. Jego sytuacja kształtuje się zatem inaczej niŜ w przypadku poręczenia cywilnego, kiedy art. 883 k.c. pozwala poręczycielowi powoływać się na zarzuty dłuŜnika. Jest to dominujący pogląd doktryny polskiej, a odmienne stanowisko I. Rosenblütha65 nie zasługuje na poparcie.

Odpowiedzialność poręczyciela jest niezaleŜna takŜe od treści stosunku pomiędzy nim a poręczonym. JeŜeli zatem poręczyciel np. umówił się z wystawcą weksla, Ŝe udzieli za niego poręczenia za wynagrodzeniem albo bez zamiaru zaciągnięcia zobowiązania, a tylko dla umoŜliwienia uzyskania przez wystawcę kredytu, nie moŜe powoływać się na tą umowę wobec wierzyciela.

Jak więc widać, poręczyciel ma ograniczone moŜliwości obrony przed roszczeniem wekslowym. MoŜe, oczywiście, podnosić zarzut niewaŜności weksla oraz zarzuty odnoszące się do samej czynności udzielenia poręczenia, takie jak np. wady formalne poręczenia, brak zdolności do czynności prawnych, czy wady oświadczenia woli66. MoŜe zarzucać, Ŝe poręczył za osobę, która w treści weksla nie występuje jako dłuŜnik. MoŜe wreszcie takŜe powoływać się na te zarzuty, które słuŜą mu osobiście wobec wierzyciela, np. na to, Ŝe został przez wierzyciela zwolniony z długu. Do kategorii zarzutów słuŜących poręczycielowi osobiście wobec wierzyciela naleŜą zarzuty odnoszące się do zawartej przez poręczyciela z wierzycielem umowy dotyczącej celu poręczenia wekslowego. JeŜeli zatem weksel miał spełniać funkcję gwarancyjną i poręczyciel uzgodnił z wierzycielem, Ŝe udziela avalu w tym samym celu, czyli na zabezpieczenie długu głównego dłuŜnika wekslowego istniejącego w stosunku podstawowym, będzie mógł się powoływać (w granicach określonych przez art.17 pr. weksl.) na to, Ŝe zabezpieczony dług nie powstał, wygasł itp.

5.4. Regres poręczyciela

Zgodnie z art. 32 ust. 3 pr. weksl. poręczyciel wekslowy, który zapłacił weksel, nabywaprawa wynikające z weksla przeciw osobie, za którą poręczył i przeciw tym, którzy wobec tej osoby odpowiadają z weksla. Poręczyciel płacąc, nabywa zatem przede wszystkim wierzytelność wekslową wobec poręczonego. Ponadto, jeŜeli poręczony nie był głównym dłuŜnikiem wekslowym, ale dłuŜnikiem ubocznym, mającym zwrotne roszczenia do innych osób (głównego dłuŜnika i ewentualnie indosantów, których indosy poprzedzały indos poręczonego), to takŜe te roszczenia uboczne przysługują poręczycielowi.

Przepis o regresie poręczyciela wekslowego uwaŜany jest za samodzielną podstawę nabycia wierzytelności przez poręczyciela. Do tego nabycia nie ma zatem zastosowania przepis kodeksu cywilnego o wstąpieniu w prawa zaspokojonego wierzyciela (art. 518k.c.). Niekiedy twierdzi się, Ŝe jest to rozwiązanie korzystniejsze dla awalisty. JeŜeli jednak pogląd ten traktować ściśle, to miałby on powaŜne i wcale niekorzystne dla poręczyciela konsekwencje w dziedzinie przedawnienia. Skoro bowiem poręczyciel nie nabywa wierzytelności w sposób pochodny (nie przejmuje wierzytelności spłaconego wierzyciela), to dokonane przez wierzyciela czynności powodujące przerwanie biegu przedawnienia nie wywołują skutku wobec poręczyciela. Moim zdaniem, brak w tekście konwencji genewskiej, a w konsekwencji i w polskiej ustawie wzmianki o wstąpieniu w prawa zaspokojonego wierzyciela (zupełnie zrozumiały, jeŜeli wziąć pod uwagę, Ŝe jest to



instytucja znana tylko niektórym systemom prawnym) nie wyklucza uznania regresuporęczyciela za przypadek subrogacji, skoro odpowiada on cechom opisanym w art. 518 § 1 pkt 1 k.c. Uznanie regresu poręczyciela za przypadek wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela nie musi teŜ prowadzić do wniosku, Ŝe dłuŜnikom przysługują wobec poręczyciela zarzuty, które mieli wobec poręczonego. Tezę o wyłączeniu tych zarzutów moŜna wywodzić z art. 17 pr. weksl., jeŜeli przyjmie się nieco rozszerzającą jego interpretację, pozwalającą (wbrew umiejscowieniu przepisu) stosować go takŜe do przypadków nabycia wierzytelności inaczej niŜ przez indos.

Poręczyciel chcąc dochodzić roszczenia regresowego, moŜe udowodnić swoje prawa wekslem i dowodem zapłaty. Nie nabywa on wierzytelności przez indos, nie potrzebuje zatem wykazywać się nieprzerwanym szeregiem indosów.

Roszczenie regresowe do poręczonego moŜe być ograniczone czy wyłączone w umowie pomiędzy poręczycielem a poręczonym, na przykład poręczyciel moŜe zrzec się regresu wzamian za odpowiednie wynagrodzenie, biorąc w ten sposób na siebie ryzyko niespłacenia weksla przez pozostałych dłuŜników.

6. Samodzielność (niezaleŜność) zobowiązań wekslowych

Ten sam weksel słuŜy do zaciągnięcia zobowiązań przez wiele podmiotów i wobec wielu podmiotów, a osoby zaangaŜowane w stosunek wekslowy pozostają ze sobą w rozmaitych, często nakładających się na siebie relacjach. Mamy tu do czynienia ze stosunkami pomiędzy wystawcą i trasatem, poręczycielem i poręczonym, indosantem i indosatariuszem, wierzycielem i głównym dłuŜnikiem wekslowym (wystawcą weksla własnego lub akceptantem), wierzycielem i dłuŜnikami ubocznymi, dłuŜnikiem wykupującym weksel i osobami zwrotnie wobec niego zobowiązanymi itd. Ustawa wprowadza jednak zasadę całkowitej materialnej niezaleŜności (samodzielności) tych zobowiązań od siebie. Polega ona na tym, Ŝe istnienie zobowiązania jednego dłuŜnika wekslowego nie zaleŜy od tego, czy skutecznie zobowiązał się jakikolwiek inny dłuŜnik wekslowy, jeŜeli tylko weksel ma wszystkie składniki formalne, od których zaleŜy jegowaŜność i od których zaleŜy waŜność zobowiązania danego dłuŜnika. Wielokrotnie moŜna było juŜ zauwaŜyć, Ŝe w prawie wekslowym zewnętrzny wygląd weksla, to jak on przedstawia się uczestnikowi obrotu, odgrywa często rolę porównywalną z rolą samej treści dokumentu i materialnych przesłanek skuteczności czynności prawnychdokonywanych za jego pomocą. Zasada samodzielności zobowiązań jest jednym zprzejawów tego zjawiska.

Jak stanowi art. 7 pr. weksl., jeŜeli na wekslu znajdują się podpisy osób niezdolnych do zaciągania zobowiązań wekslowych, podpisy fałszywe, podpisy osób nieistniejącychalbo podpisy, które z jakiejkolwiek innej przyczyny nie zobowiązują osób, które weksel podpisały lub których nazwiskiem weksel został podpisany, nie uchybia to waŜności innych podpisów. W ten bardzo kazuistyczny sposób wyraŜono właśnie zasadę, Ŝe waŜność zobowiązania jednego dłuŜnika moŜe być uzaleŜniona co najwyŜej (a teŜ nie zawsze) od formalnej poprawności czynności zobowiązującej innego dłuŜnika, czyli od obecności na wekslu czegoś, co wygląda jak podpis tego dłuŜnika. Inaczej mówiąc, Ŝaden z dłuŜników wekslowych nie moŜe uwolnić się od odpowiedzialności za pomocą zarzutu, Ŝe drugi z dłuŜników nie odpowiada. JeŜeli tylko na wekslu znajduje się podpis tego drugiego, i to podpis rozumiany czysto formalnie, jako ręczny znak graficzny, którego zewnętrzny wygląd odpowiada pojęciu podpisu, to nie ma znaczenia, czy drugi dłuŜnik dokonał waŜnej czynności zobowiązującej.

Tak więc brak skutecznego zobowiązania jednej osoby, wynikający z jakiejkolwiek przyczyny - sfałszowania podpisu podmiotu istniejącego, zamieszczenia na wekslu podpisu osoby nieistniejącej, braku zdolności do czynności prawnych podpisanego, braku świadomości lub swobody przy składaniu oświadczenia woli itd. - nie wpływa w Ŝaden sposób na skuteczność czynności zobowiązujących dokonanych na wekslu przez inne osoby. Przykładowo zatem, indosant sfałszowanego weksla ponosi odpowiedzialność, mimo Ŝe nie ponosi jej wystawca, którego podpis sfałszowano; akceptant weksla "podpisanego" przez nieistniejącego wystawcę odpowiada za swój akcept, poręczyciel udzielającyporęczenia za akceptanta zobowiązany jest do zapłaty nawet gdy akceptant w chwili dokonywania przyjęcia był ubezwłasnowolniony itd. Jedyny przypadek, gdy moŜna powołać się na brak cudzego zobowiązania, by uchylić się od własnego to ten, gdy brak cudzego zobowiązania wynika z braku podpisu na wekslu, a waŜność weksla uzaleŜniona jest od istnienia tego podpisu (co dotyczy podpisu wystawcy) lub zobowiązanie konkretnej osoby wymaga istnienia tego podpisu (co dotyczy zobowiązania poręczyciela, uzaleŜnionego od



podpisu poręczonego). Podobnie nawet sfałszowanie czy inna wadliwość jednego z podpisów danej osoby (np.

jako wystawcy weksla trasowanego) nie uchyla jej odpowiedzialności wynikającej z innej czynności dokonanej na tym wekslu juŜ prawidłowo (np. indosu).

Celem tego rozwiązania jest zapewnienie wiarygodności dokumentowi i ułatwienie przez to jego obiegu. Zarówno aktualny wierzyciel, jak i potencjalny nabywca wierzytelności mogą działać w zaufaniu do zewnętrznych objawów poprawności weksla, nie przejmując się tym, Ŝe wadliwość czynności zobowiązującej któregoś z wielu dłuŜników wekslowych uniemoŜliwi im dochodzenie roszczeń od pozostałych.

Zasada samodzielności zobowiązań wekslowych nie wyklucza jednak zastosowania przepisów kodeksu cywilnego o wadach oświadczenia woli. JeŜeli zaciągnięcie zobowiązania przez dłuŜnika nastąpiło pod wpływem błędu lub podstępu, a spełnione są przesłanki określone w art. 84 lub 86 k.c., dłuŜnik moŜe uchylić się od skutków swojego oświadczenia woli, choć uprawnienie to słuŜy mu wyłącznie wobec tego wierzyciela, z którym dokonywał czynności wekslowej, a juŜ nie wobec nabywców wierzytelności przezindos67.

Wątek ten zasługuje na rozwinięcie. Zaciągnięcie zobowiązania wekslowego w roli wystawcy, akceptanta czy poręczyciela jest, jak juŜ wyjaśniano, umową pomiędzy dłuŜnikiem a wierzycielem wekslowym. JeŜeli dłuŜnik składa swoje oświadczenie woli pod wpływem istotnego błędu co do treści czynności prawnej (np. co do istnienia zobowiązania innego dłuŜnika), a wierzyciel błąd ten wywołał lub teŜ wie o nim albo z łatwością moŜe go zauwaŜyć, dłuŜnik moŜe uchylić się od skutków swojego oświadczenia. JeŜeli zaciągnięcie zobowiązania jest czynnością nieodpłatną (a nieodpłatność naleŜy tu ustalać w jej materialnym sensie, czyli biorąc pod uwagę ewentualne przysporzenia otrzymane przez dłuŜnika w ramach stosunku podstawowego), to nawet te wymogi odnoszące się do nagannej postawy wierzyciela nie mają zastosowania. JeŜeli natomiast dłuŜnik został wprowadzony w błąd podstępnie, na przykład za pomocą sfałszowania innego podpisu w celu skłonienia dłuŜnika do dokonania czynności wekslowej, to uprawnienie do uchylenia się od skutków jego oświadczenia przysługuje mu takŜe wtedy, gdy podstępu dokonała inna osoba niŜ wierzyciel, jeŜeli wierzyciel o podstępie wiedział albo czynność zobowiązująca dokonana przez dłuŜnika była nieodpłatna. śaden przepis prawa wekslowego nie wyklucza bowiem ochrony osoby działającej w warunkach wad oświadczenia woli ani nie istnieje Ŝaden zasługujący na uwzględnienie interes wierzyciela, który by to uzasadniał. Na ochronę zasługuje dopiero nabywca wierzytelności, który wdokonaniu czynności przez dłuŜnika nie uczestniczył i działa w zaufaniu do treści weksla i tę ochronę zapewnia mu art. 17 pr. weksl. Przepis ten, pozbawiający dłuŜnika zarzutów słuŜących mu osobiście wobec wierzyciela, nie ma jednak zastosowania przed dokonaniem indosu. Wada oświadczenia woli nie jest zarzutem opartym na stosunkach osobistychdłuŜnika z innym dłuŜnikiem, ale na jego stosunkach z osobą, której to oświadczenie woli zostało złoŜone.

7. Reprezentacja w dokonywaniu czynności wekslowych. Odpowiedzialność rzekomego reprezentanta

Reprezentacja w dokonywaniu czynności wekslowych jest bez wątpienia dopuszczalna. Dotyczy to reprezentacji w najszerszym znaczeniu, obejmującym zarówno przedstawicielstwo (przedstawicielstwo ustawowe i pełnomocnictwo, w tym prokurę), jak ireprezentowanie osób prawnych przez ich organy. W przypadku przedstawicielstwaustawowego i reprezentacji przez organy, jest to podstawowy sposób występowania w obrocie tak reprezentowanych podmiotów. W przypadku pełnomocnictwa moŜna zauwaŜyć, Ŝe nie występuje Ŝadne ustawowe wyłączenie jego zastosowania w czynnościach wekslowych, ani nie sprzeciwia się temu właściwość czynności prawnej (art. 95 § 1 k.c.). Dopuszczalność zastępstwa w zaciąganiu zobowiązań wekslowych potwierdza teŜ art. 8 pr. weksl.

Nie ma Ŝadnych szczególnych przepisów, które rozstrzygałyby o kompetencji poszczególnych rodzajów reprezentantów do dokonywania czynności wekslowych; naleŜy stosować reguły właściwe dla danego rodzaju reprezentacji. W przypadku pełnomocnictwa dominuje w literaturze stanowisko, w myśl którego do zaciągania zobowiązań wekslowych nie jest wystarczające pełnomocnictwo ogólne, obejmujące umocowanie do czynności zwykłego zarządu. Moim zdaniem, kategoryczny pogląd wykluczający podpisywanie weksliprzez pełnomocnika ogólnego nie ma juŜ uzasadnienia. Był on oczywisty na tle art. 95 § 1



kodeksu zobowiązań, który wyliczał czynności niewchodzące w zakres umocowania wynikającego z pełnomocnictwa zwykłego, a wśród nich zaciąganie zobowiązań wekslowych. Jednak juŜ w art. 88 przepisów ogólnych prawa cywilnego z 1950 r., a następnie w obowiązującym obecnie art. 98 k.c. określono zakres umocowania płynącego z pełnomocnictwa ogólnego jedynie przez uŜycie kategorii "czynności zwykłego zarządu", bez szczegółowych wyłączeń. NaleŜy zatem w kaŜdym przypadku dokonywać oceny skuteczności działania pełnomocnika, biorąc pod uwagę rozmiar zaciągniętego zobowiązania w porównaniu do wielkości, składników i przeznaczenia zarządzanego majątku. śadne twierdzenia ogólne nie są uzasadnione, a sam surowy charakter odpowiedzialności wekslowej nie moŜe przesądzać o kwalifikacji czynności z punktu widzenia zwykłego zarządu. Z pewnością natomiast wystarczające jest pełnomocnictwo rodzajowe (do zaciągania zobowiązań wekslowych) czy szczególne (np. do wystawienia czy poręczenia konkretnego weksla).

Pełnomocnictwo do zaciągania zobowiązań wekslowych musi mieć formę pisemną, co w przypadku pełnomocnictwa ogólnego wynika z art. 99 § 2 k.c., natomiast w przypadku pełnomocnictwa rodzajowego i szczególnego - z art. 99 § 1 k.c., poniewaŜ dla czynności wekslowych zastrzeŜona jest pod rygorem niewaŜności forma pisemna.

Reprezentant innej osoby (przedstawiciel lub organ) składa na wekslu swój własny podpis z adnotacją wskazującą na działanie w cudzym imieniu i z podaniem nazwiska lub nazwy osoby zastępowanej. Zarówno oznaczenie osoby reprezentowanej, jak i wzmiankawskazująca na stosunek zastępstwa moŜe mieć postać odbitej na wekslu pieczęci. Podpis pełnomocnika i towarzyszące mu wzmianki podlegają, podobnie jak inne elementy treści weksla, wykładni. Nic nie stoi, moim zdaniem, na przeszkodzie uznaniu za reprezentanta osoby prawnej kogoś, kto podpisał się pod pieczęcią osoby prawnej, ale nie zaznaczył na wekslu swojej funkcji. Sprawa ta ma zasadnicze znaczenie nie tylko dla reprezentowanej osoby prawnej, ale i dla podpisującego, który w przeciwnym wypadku byłby uznany za zaciągającego własne zobowiązanie wekslowe. JeŜeli natomiast ktoś podpisał się na wekslu swoim nazwiskiem, nie wskazując w ogóle na to, Ŝe reprezentuje inną osobę, zaciąga wten sposób własne zobowiązanie, jeŜeli jego czynność ma charakter zobowiązujący. JeŜeli jest to czynność rozporządzająca (indos), nie wywołuje ona skutku w postaci przeniesienia wierzytelności68.

Po początkowych wahaniach orzecznictwa uchwała pełnego składu Izby Cywilnej SąduNajwyŜszego z dnia 19 maja 1928 r.69 przesądziła sprawę, która dziś wydaje się oczywista, mianowicie, Ŝe pełnomocnik nie moŜe podpisać się samym nazwiskiem osoby fizycznej, którą reprezentuje, ale powinien złoŜyć własny podpis z wyraŜeniem stosunku pełnomocnictwa oraz Ŝe w przypadku, gdy pełnomocnik podpisał się nazwiskiem reprezentowanego, ten ostatni nie odpowiada wekslowo. Nadal wątpliwa jest natomiast kwestia, czy odpowiedzialność taką ponosi pełnomocnik. Jest to właściwie pytanie bardziej ogólne, gdyŜ odnosi się do odpowiedzialności kaŜdej osoby, która fałszuje cudzy podpis. Pozytywnej odpowiedzi udziela A. Szpunar, powołując się na art. 8 pr. weksl. stosowany przez analogię oraz na fakt, Ŝe sprawca weksel podpisuje70; odmienny pogląd wyraŜa J. Jastrzębski71. Trzeba przyznać, Ŝe oba argumenty mające słuŜyć uzasadnieniu stosowania art. 8 pr. weksl. są dyskusyjne.

Łatwo odrzucić twierdzenie, Ŝe osoba fałszująca cudzy podpis składa jednak podpis na wekslu. Kłóci się ono bowiem z przyjętą definicją podpisu jako "podpisania się" oraz przeczy wszystkim argumentom podnoszonym czy to na rzecz tezy, Ŝe podpis powinien obejmować nazwisko podpisującego, czy to na rzecz twierdzenia, Ŝe podpis ma być złoŜony w formie zwykle uŜywanej przez wystawcę.

Bardziej złoŜona jest kwestia analogicznego stosowania art. 8. Jego stosowanie wprost jest z pewnością niemoŜliwe. Przepis ten, o którym będzie mowa poniŜej, dotyczy odpowiedzialności osoby, która podpisała weksel własnym nazwiskiem jako przedstawiciel innej osoby, lecz bez umocowania. Tutaj natomiast mamy do czynienia z osobą, która podpisała weksel cudzym nazwiskiem i nie zaznaczyła, Ŝe działa jako przedstawiciel. NaleŜy jednak rozstrzygnąć, czy jest to na tyle istotna róŜnica, by przekreślała podobieństwo sytuacji uregulowanej i nieuregulowanej, które uzasadniałoby sięgnięcie po analogię. Funkcją art. 8 jest ochrona wierzyciela przed skutkami działania bez umocowania. Podobna potrzeba ochrony zachodzi w przypadku działania osoby podszywającej się pod kogoś innego, co przemawia za tezą o moŜliwości analogii. Dopuszczalność analogii moŜe być wątpliwa teŜ z tego powodu, Ŝe art. 8 wprowadza wyjątek od reguł powszechnego prawa cywilnego, ten problem wydaje się jednak być mniej istotny, gdyŜ wyjątek ten dotyczy czynności wekslowych i wprowadzono go ze



względu na charakter tych czynności, a jego rozszerzające stosowanie nie wykraczałoby poza zakres czynności prawa wekslowego.

Skutki działania w cudzym imieniu bez umocowania lub z przekroczeniem jego granic są w prawie wekslowym uregulowane zupełnie odmiennie niŜ w art. 39 i 103 k.c. Przepisy te (zgodnie z ich aktualną interpretacją) posługują się sankcją bezskuteczności zawieszonej umowy oraz nakładają na rzekomego reprezentanta odpowiedzialność odszkodowawczą w granicach tzw. ujemnego interesu umownego. Tymczasem zgodnie z art. 8 pr. weksl., kto podpisał weksel jako przedstawiciel innej osoby, nie będącumocowanym do działania w jej imieniu, odpowiada sam wekslowo, a jeŜeli zapłacił, ma takie same prawa, jakie by miała osoba, której jest rzekomo przedstawicielem; zasady te stosuje się równieŜ do przedstawiciela, który przekroczył granice swego umocowania. Przepis ten ma na względzie przedstawiciela w najszerszym znaczeniu tego słowa, a więc zarówno pełnomocnika, jak i przedstawiciela ustawowego, wspólnika spółki osobowej oraz organ osoby prawnej72. Rzekome przedstawicielstwo, do którego przepis się odnosi, moŜe polegać na całkowitym braku umocowania czy nawet nieistnieniu osoby rzekomoreprezentowanej, naruszeniu zasad reprezentacji (np. przy reprezentacji łącznejwykonywanej przez członków zarządu spółki czy prokurentów) oraz na przekroczeniugranic umocowania (takŜe wówczas, gdy do dokonania czynności wymagana jest zgodainnego organu danej osoby prawnej73). Przepis ten niewątpliwie wyłącza zastosowanie łagodniejszych dla rzekomego reprezentanta przepisów kodeksu cywilnego o odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 39 § 1 i art. 103 § 3 k.c.), wprowadzając w jej miejsce surową sankcję w postaci pełnej odpowiedzialności wekslowej takiej, jakby rzekomy przedstawiciel działał we własnym imieniu. W niezbyt jasno rozstrzygniętym przez ustawę przypadku przekroczenia granic umocowania, które zostały pełnomocnikowi zakreślone kwotowo, naleŜy przyjąć, Ŝe podpisany odpowiada za całą sumę wekslową, a nie tylko za tę część, która przekroczyła umocowanie. Wskazuje na to wykładnia językowa przepisu, który mówi, Ŝe do takiego przedstawiciela stosuje się zasady odnoszące się do osoby działającej bez umocowania; takie było teŜ stanowisko uczestników konferencji genewskiej.

Konieczną, choć niewyraŜoną w przepisie przesłanką odpowiedzialności rzekomego reprezentanta jest jego zdolność do czynności prawnych. Dla zastosowania art. 8 nie ma natomiast znaczenia, czy przedstawiciel o swoim braku umocowania wiedział74. Ponadto odpowiedzialność rzekomego reprezentanta powstanie takŜe wówczas, gdy sam reprezentowany nie mógłby odpowiadać wekslowo z przyczyn odnoszących się do jego osoby, takich jak przede wszystkim brak zdolności do czynności prawnych.

Szczegółowy kształt odpowiedzialności rzekomego reprezentanta zaleŜy od tego, w jakiej roli podpisał on weksel (jako wystawca, akceptant, poręczyciel, indosant). Przysługują mu zarzuty właściwe dla danej kategorii dłuŜników wekslowych. Gdy chodzi o zarzuty osobiste, moŜe on podnosić tylko swoje własne zarzuty, nie zaś te, na któremógłby powołać się rzekomo reprezentowany. Konsekwentnie, w razie zapłacenia sumy wekslowej rzekomy przedstawiciel traktowany jest jak dłuŜnik, który weksel wykupił. MoŜe mieć zatem roszczenie zwrotne, jeŜeli podpisał się jako poręczyciel, indosant, czy wystawca weksla trasowanego. Odnośnie do tzw. aktów staranności, obciąŜających wierzyciela wekslowego (przedstawienie weksla do zapłaty, protest) przyjmuje się w literaturze, Ŝe powinny one być skierowane do rzekomo reprezentowanego. Trzeba jednak zauwaŜyć, Ŝe wymóg ten traci sens w sytuacji, gdy wierzyciel wie juŜ o braku umocowania lub jego przekroczeniu. W takim wypadku naleŜy, moim zdaniem, umoŜliwić wierzycielowi skuteczne dokonanie tych czynności takŜe wobec podpisanego na wekslu rzekomego reprezentanta.

Nie została wprost rozstrzygnięta przez ustawę kwestia tego, czy rzekomo reprezentowany (oczywiście, jeŜeli istnieje) moŜe potwierdzić czynność reprezentanta, przyjmując tym samym na siebie zobowiązanie wekslowe i zwalniając z odpowiedzialności tego, kto weksel podpisał. Jest to zatem pytanie o to, czy art. 8 pr. weksl. jest przepisem szczególnym tylko w stosunku do art. 39 i 103 § 3 k.c., czy takŜe w stosunku do art. 103 § 1 i 2 k.c. W literaturze moŜliwość potwierdzenia czynności akceptował I. Rosenblüth75, przeciwnie wypowiada się obecnie m.in. J. Jastrzębski76. Moim zdaniem, moŜliwość taka istnieje, a jest przy tym bardzo przydatna praktycznie. Ścisłe odczytanie art. 8 prowadzi do wniosku, Ŝe dotyczy on tylko relacji pomiędzy wierzycielem a rzekomym reprezentantem, nie mówi natomiast o stosunku pomiędzy wierzycielem areprezentowanym. W wielu przypadkach dopuszczenie moŜliwości potwierdzenia czynności



wekslowej byłoby korzystniejsze dla wierzyciela, któremu od reprezentowanego (zwłaszcza gdy jest on osobą prawną) moŜe być łatwiej uzyskać zapłatę. Dla samego reprezentowanego moŜliwość taka nie stanowi zagroŜenia, gdyŜ moŜe on bez negatywnych konsekwencji potwierdzenia odmówić. Pozornie przeciwko stosowaniu wprost art. 103 § 1 i 2 k.c. przemawia, Ŝe przepisy te są sprzeczne z ideą jasności stosunków wekslowych i szybkości obrotu wekslowego, wprowadzając stan zawieszenia skuteczności czynności wekslowej, który moŜe trwać tak długo, jak długo wierzyciel nie zaŜąda potwierdzenia. Trzeba jednak zauwaŜyć, Ŝe w praktyce Ŝądanie potwierdzenia nastąpi poprzez przedstawienie weksla do zapłaty. Prowadziłoby to do wniosku, Ŝe rzekomo reprezentowany moŜe potwierdzić czynność fałszywego reprezentanta (takŜe przez spełnienie świadczenia), wskutek czego odpowiedzialność reprezentanta nie powstanie, a zapłata dokonana przez reprezentowanego nie będzie świadczeniem nienaleŜnym (którym byłaby, gdyby nie istniała moŜliwość potwierdzenia). JeŜeli natomiast rzekomo reprezentowany odmówi potwierdzenia, zastosowanie znajdzie odpowiedzialność reprezentanta zgodnie z art. 8 pr. weksl.77

Wątpliwą kwestią jest takŜe to, jakie znaczenie dla odpowiedzialności rzekomego reprezentanta ma wiedza kontrahenta o braku umocowania. W wyroku z dnia 4 grudnia 1998 r.78 Sąd NajwyŜszy uznał, Ŝe odpowiedzialność rzekomego pełnomocnika nie powstaje, jeŜeli jego kontrahent wiedział o braku umocowania. Wynika to, zdaniem SąduNajwyŜszego, z braku potrzeby ochrony takiego kontrahenta. Podobny pogląd wyraŜał przed wojną I. Rosenblüth79. Wyrok ten spotkał się z krytyką80, która m.in. zarzuca mu preferowanie wykładni celowościowej w stosunku do językowej oraz niedostateczną ochronę wartości, jaką stanowi pewność prawa. Moim zdaniem, stanowisko zawarte w cytowanym wyroku jest trafne, trzeba jedynie dodać do niego uwagę, Ŝe odpowiedzialność rzekomego pełnomocnika powstanie wobec nabywców weksla w dobrej wierze, jeŜeli zostanie on indosowany.

Wzór 19. Weksel własny wystawiony przez osobę prawną Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacimy za ten weksel na zlecenie Banku Zachodniego WBK

S.A. we Wrocławiu pięć tysięcy złotych. Płatny we Wrocławiu.

Wzór 20. Weksel własny podpisany przez pełnomocnika Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


W imieniu Stefana NowakaPełnomocnik

Anna Mikulska

8. Wtóropisy i odpisy weksla

8.1. Uwagi wstępne

Problematyka wtóropisów i odpisów weksla, czyli dwóch form zwielokrotniania ilości egzemplarzy weksla ma obecnie niewielkie znaczenie praktyczne. Zagadnienia te były istotne wówczas, gdy istniał dynamiczny obrót wekslowy, za którego potrzebami nie nadąŜały dostępne środki komunikacji. Przesyłanie weksli było czasochłonne i groziło zaginięciem przesyłki. Dlatego mnoŜono ilość egzemplarzy weksli, by uchronić się przedskutkami ich utraty, a takŜe by np. przekazać jeden z nich trasatowi do akceptu, a równocześnie wydać drugi remitentowi w związku z dokonywaną transakcją.

8.2. Wtóropisy

Wtóropisy to wiele egzemplarzy tego samego weksla, czyli wiele dokumentów

Handel i Inwestycje S.A. Prezes Zarządu

Kazimierz Wiśniewski Prezes Zarządu

Jan Kot



odnoszących się do jednego zobowiązania. KaŜdy z nich ma walor oryginału i moŜe słuŜyć do dokonywania czynności wekslowych, choć w praktyce najistotniejszy jest ten, naktórym dokonano akceptu. MoŜliwość wystawiania wtóropisów dotyczy tylko wekslitrasowanych (art. 103 pr. weksl. nie odsyła do art. 64-66 pr. weksl., regulujących wtóropisy), a uprawniony do ich sporządzania jest tylko wystawca.

Zgodnie z art. 64 pr. weksl. weksel moŜna wystawić w kilku jednobrzmiących egzemplarzach, które powinny być ponumerowane w samym tekście dokumentu. Numerowanie zwykle następowało za pomocą słów "pierwszy", "drugi" itd., ewentualnie "prima", "secunda" umieszczonych przed słowem "weksel". Obowiązek ponumerowania wtóropisów jest niezmiernie istotny, poniewaŜ w razie jego zaniedbania kaŜdy z egzemplarzy uwaŜa się za odrębny weksel (art. 64 ust. 2 pr. weksl.), co oznacza, Ŝe jeŜeli dojdzie do zbycia tych egzemplarzy przez indos na rzecz nabywców w dobrej wierze, dłuŜnik będzie musiał zapłacić za kaŜdy wtóropis, choćby zapłacił juŜ za pierwszy egzemplarz. Wymóg nadania wszystkim wtóropisom jednakowej treści jest spełniony takŜe w razie drobnych nieścisłości w treści czy błędów w pisowni w którymś z egzemplarzy.

Po wystawieniu weksla kaŜdy jego posiadacz moŜe Ŝądać wydania mu na jego koszt większej liczby egzemplarzy, o ile tylko z samego weksla nie wynika, Ŝe wystawiono go w jednym egzemplarzu (art. 64 ust. 3 pr. weksl.). śądać sporządzenia wtóropisów moŜe posiadacz, a więc ten, kto weksel ma. śądanie wydania wtóropisu nie przysługuje temu, kto weksel utracił ani nie stanowi sposobu jego odzyskania i uniknięcia postępowaniaumorzeniowego.

W celu uzyskania wtóropisu remitent powinien zwrócić się o jego sporządzenie do wystawcy, natomiast dalszy posiadacz - do swego bezpośredniego indosanta, który jest obowiązany zwrócić się do swego poprzednika i tak dalej, aŜ do wystawcy. Nowe egzemplarze weksla są przez wystawcę przekazywane remitentowi, który przekazuje je swojemu indosatariuszowi itd. KaŜdy z indosantów jest obowiązany do powtórzenia swojego indosu na wtóropisach weksla; nie powtarza się natomiast dokonanego na pierwszym egzemplarzu akceptu.

Wzmianka na wekslu wskazująca na wystawienie go w jednym egzemplarzu i wyłączająca moŜliwość Ŝądania sporządzenia wtóropisów ma postać słowa "jedyny" lub "sola", zamieszczanego zwykle przed słowem "weksel". NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe wbrew rozpowszechnionemu poglądowi "sola" nie stanowi nazwy weksla własnego, a jedynie słowo to było zamieszczane na wekslach własnych dla podkreślenia, Ŝe jest to ten weksel, który z mocy ustawy nie podlega zwielokrotnieniu. W istocie jednak zamieszczanie wzmianki "sola" w wekslu własnym jest pozbawione znaczenia prawnego, skoro wzmianka ta słuŜy wyłączeniu moŜliwości wystawiania wtóropisów, których w odniesieniu do wekslawłasnego wystawiać i tak nie moŜna.

Mimo istnienia dwóch lub więcej dokumentów wekslowych zobowiązanie jest nadal tylko jedno i dłuŜnik jest zobowiązany tylko raz dokonać zapłaty. MoŜe dokonać jej po okazaniu któregokolwiek z egzemplarzy i spowoduje to wygaśnięcie zobowiązania; pozostałe egzemplarze przestaną inkorporować wierzytelność wekslową. DłuŜnik nie moŜeuzaleŜnić zapłaty od zwrócenia mu wszystkich wtóropisów (nieco odmiennie przedstawia się sytuacja akceptanta, o czym poniŜej). Ponadto, jak wyjaśnia art. 65 ust. 1 pr. weksl., zapłata dokonana na jeden z egzemplarzy zwalnia nawet wtedy, gdyby nie było na wekslu zastrzeŜenia, Ŝe taka zapłata pozbawia waŜności inne egzemplarze. Zwykle jednak wystawiając wtóropisy weksli, zamieszczano takie zastrzeŜenie (nazywane klauzulą kasatoryjną), pisząc w poleceniu zapłaty "jeŜeli drugi nie zapłacony" albo "zapłaci Pan za ten prima weksel, jeŜeli secunda nie zapłacona". Takie zastrzeŜenia nie stanowią warunku i nie pozbawiają weksla waŜności. Podobne zastrzeŜenie moŜe uczynić trasat w akcepcie, co jest szczególnie wskazane w przypadku, gdyby akceptował więcej niŜ jeden weksel (czego robić nie powinien), gdyŜ daje mu zarzut, który moŜe podnosić wobec kaŜdego wierzyciela wekslowego.

Wtóropisy najczęściej wystawiane były przez samego wystawcę po to, by jeden egzemplarz wydać remitentowi, który mógł go następnie zbywać dalej, a drugi przedstawić trasatowi do przyjęcia, po czym oddać na przechowanie zaufanej osobie. Wprawdzie, jak była juŜ o tym mowa, zapłata mogła być dokonana na kaŜdy z egzemplarzy, jednak wpraktyce konieczne było posiadanie obu, bo na jednym był akcept, a na drugim - indosy, z których wynikała formalna legitymacja wierzyciela.

Trasat powinien napisać akcept tylko na jednym egzemplarzu weksla. W terminie płatności ma prawo odmówić zapłaty, jeŜeli przedstawia mu się egzemplarz bez akceptu i Ŝądać zwrotu tego weksla, który akceptował. Gdyby zapłacił weksel niepodpisany przez



siebie, będzie zobowiązany do ponownej zapłaty, jeŜeli z egzemplarzem podpisanym zgłosi się jego nabywca w dobrej wierze. Biorąc pod uwagę to uprawnienie akceptanta ustawa dla ochrony posiadacza egzemplarza nieakceptowanego stanowi (w art. 66 pr. weksl.), Ŝe kto przesyła jeden egzemplarz do przyjęcia, powinien oznaczyć na innych egzemplarzach nazwisko osoby, u której egzemplarz słuŜący do akceptu się znajduje. Posiadacz wtóropisu przeznaczonego do akceptu obowiązany jest go wydać prawnemu posiadaczowi innego egzemplarza, a jeŜeli odmówi wydania, prawny posiadacz moŜe dochodzić roszczenia regresowego po wcześniejszym stwierdzeniu przez protest, Ŝe egzemplarz przesłany do przyjęcia mimo Ŝądania nie został mu wydany oraz Ŝe na inny egzemplarz nie moŜna było uzyskać przyjęcia lub zapłaty. Dla uniknięcia ryzyka "rozejścia się" weksli, jeŜeli były one wystawiane w dwóch egzemplarzach, z których jeden przesyłany był trasatowi, a drugi wydawany remitentowi, na pierwszym (tzw. egzemplarzu akceptowym) pisano "tylko do przyjęcia" i zakreślano rewers w celu uniemoŜliwienia indosowania.

Ustawa przewiduje pewne wyjątki od zasady, Ŝe ponumerowane wtóropisy dokumentują jedno zobowiązanie. Wyjątek moŜe dotyczyć zobowiązania akceptanta, który wbrew regule napisał akcept na więcej niŜ jednym egzemplarzu, a takŜe indosantów w wypadku naruszenia obowiązku jednakowego indosowania wszystkich egzemplarzy.

Zgodnie z art. 65 ust. 1 zd. 2 pr. weksl. akceptant odpowiada z kaŜdego przyjętego przez siebie egzemplarza, którego mu nie zwrócono. Uściślając nieco ten przepis naleŜyzastrzec, Ŝe trasat nie odpowiada wobec osoby, która przedstawiła mu do przyjęcia dwa czy więcej ponumerowanych egzemplarzy weksla, ale odpowiedzialność ponosi dopiero w przypadku, gdyby weksle do akceptu przedstawili róŜni wierzyciele (indosatariusze) albo gdyby wierzyciel, któremu trasat dwa czy więcej weksli akceptował, następnie zbył je przez indos na rzecz róŜnych nabywców będących w dobrej wierze. W tym drugim przypadku zastrzeŜenie w akcepcie klauzuli kasatoryjnej pozwala akceptantowi bronić się przed zapłatą kolejnego egzemplarza weksla zarzutem, Ŝe jeden został juŜ zapłacony.

Oczywiście sytuacja, gdy wtóropisy weksla rozchodzą się ze sobą, przechodząc na róŜnych nabywców, jest nieprawidłowa. Indos weksla występującego we wtóropisach powinien być na kaŜdym egzemplarzu dokonywany na rzecz tej samej osoby. Sankcję naruszenia tego obowiązku wprowadza art. 65 ust. 2 pr. weksl. stanowiąc, Ŝe indosant, który przeniósł egzemplarze na róŜne osoby, a takŜe następni indosanci odpowiadają ze wszystkich podpisanych przez siebie egzemplarzy, których im nie zwrócono.

Powtórzmy, Ŝe obowiązek wielokrotnej zapłaty za kaŜdy z wtóropisów, odnosi się tylko do trasata, który dokonał więcej niŜ jednego przyjęcia oraz indosantów, którzy dokonali róŜnych indosów poszczególnych egzemplarzy albo indosowali dalej te rozdzielone egzemplarze. Pozostali dłuŜnicy regresowi (wystawca, wcześniejsi indosanci oraz poręczyciele za te osoby) odpowiadają tylko raz, mimo Ŝe podpisali kilka egzemplarzy weksla.

8.3. Odpisy

W odróŜnieniu od wtóropisów, będących zwielokrotnionymi oryginałami weksla, odpisy są jedynie jego kopiami, które w ograniczonym stopniu odgrywają samodzielną rolę w zobowiązaniu wekslowym. Mogą być sporządzane zarówno z weksli trasowanych, jak i własnych. Odpis, podobnie jak wtóropis, słuŜy usprawnieniu obrotu i zmniejsza ryzyko związane z utratą dokumentu, a poza tym moŜe być uŜywany do pokwitowania częściowej zapłaty sumy wekslowej, protestu i dochodzenia roszczeń zwrotnych w razie częściowegonieprzyjęcia weksla, dochodzenia roszczeń w toku postępowania umorzeniowego, a takŜe do wydania przez sąd nakazu zapłaty w skróconej formie (art. 491 § 2 k.p.c.).

Zgodnie z art. 67 pr. weksl. kaŜdy posiadacz weksla ma prawo sporządzać z niego odpisy, które powinny dokładnie odtwarzać oryginał z indosami i wszelkimi znajdującymisię na nim wzmiankami oraz wskazywać, w którym miejscu odpis się kończy (np. "dotąd odpis"). Ustawa nie określa techniki sporządzania odpisu, nie ma przeszkód by była to kserokopia albo fotografia. Odpis powinien jednak, oprócz odzwierciedlenia treści oryginału i miejsca zakończenia odpisu, wskazywać osobę, u której oryginał się znajduje (art. 68 ust. 1 zd. 1 pr. weksl.).

Odpis moŜe, jak juŜ wspomniano, słuŜyć przyspieszeniu obrotu dzięki temu, Ŝe remitent przesyła trasatowi oryginał weksla do akceptu, a w tym czasie odpis moŜe być juŜ przez niego zbywany. W takim przypadku po wystawieniu odpisu przedmiotem obrotupowinien być w zasadzie ten odpis, a nie oryginał. Dlatego na oryginale po ostatnim indosie umieszczonym przed sporządzeniem odpisu moŜna zamieścić wzmiankę "odtąd



indos waŜny tylko na odpisie" (lub inną równoznaczną), co powoduje, Ŝe późniejszy indos sporządzony na oryginale będzie niewaŜny (art. 68 ust. 3 pr. weksl.). Na odpisie moŜna natomiast umieszczać indosy i poręczenia wekslowe w taki sam sposób i z takimi samymi skutkami, jak na oryginale (art. 67 ust. 3 pr. weksl.). Nie moŜna jednak na odpisie dokonywać akceptu. Gdyby na oryginale nie zamieszczono klauzuli wyłączającej jego indosowanie i doszło do przeniesienia oryginału na inną osobę niŜ posiadacz odpisu, indosant, który tego dokonał oraz późniejsi indosanci odpowiadaliby ze swoich indosów.

Sam odpis nie moŜe być podstawą dochodzenia roszczeń wekslowych ani protestu w stosunku do osób podpisanych na oryginale. Osoba, u której znajduje się oryginał jest zobowiązana wydać go prawnemu posiadaczowi odpisu, któremu słuŜy w tym celu roszczenie windykacyjne (niezaleŜnie od odpowiedzialności odszkodowawczej). Tylko jeŜeli osoba ta odmówi wydania, posiadacz odpisu moŜe dochodzić roszczeń regresowych, i to wyłącznie przeciwko indosantom odpisu i tym, który poręczyli na odpisie oraz pod warunkiem sporządzenia protestu stwierdzającego, Ŝe mimo Ŝądania nie wydano mu oryginału (art. 68 ust. 2 pr. weksl.). Od osób podpisanych na oryginale posiadacz odpisubędzie mógł domagać się zapłaty dopiero po odzyskaniu oryginału.

9. Zmiana treści weksla

Po wystawieniu weksla moŜe dojść do rozmaitych zmian jego treści, wprowadzanych przez kolejne osoby mające weksel w swoim władaniu. Zmiany te mogą polegać na dopisywaniu czegoś w treści weksla (np. domicylu czy klauzuli "bez protestu"), przekreślaniu fragmentów (np. terminu płatności, klauzul dodatkowych), przerabianiu (np. sumy wekslowej, terminu czy miejsca płatności) itp. Chodzi tu nie tylko o zmiany samejzasadniczej treści weksla (zdania zawierającego przyrzeczenie czy polecenie zapłaty), ale o wszelkie zmiany w treści dokumentu wekslowego, w którymkolwiek z jego fragmentów.

Przekreślenie czy wymazanie takiego elementu treści, który jest niezbędny dla waŜności weksla (podpisu, słowa "weksel", przyrzeczenia zapłaty itd.) powoduje, Ŝe dokument przestaje być wekslem i nie moŜe być podstawą dochodzenia roszczeń od kogokolwiek.

Bardziej złoŜone zagadnienia powstają natomiast, gdy dokonana zmiana nie pozbawia weksla waŜności. Powstaje wówczas pytanie, jak taka zmiana wpływa na istnienie i rozmiar odpowiedzialności poszczególnych dłuŜników wekslowych. Ustawa rozwiązuje ten problem za pomocą prostej reguły wyraŜonej w art. 69 pr. weksl. Zgodnie z tym przepisem, w razie zmiany tekstu weksla osoby, które weksel podpisały po dokonaniu zmiany odpowiadają według brzmienia tekstu zmienionego, natomiast osoby, które weksel podpisały wcześniej, odpowiadają według brzmienia tekstu pierwotnego. NaleŜy jednak uściślić, Ŝe nie jest decydujący moment samego podpisania weksla, tylko jego wydania wierzycielowi czy osobie przez niego upowaŜnionej. Tak więc kaŜdy z dłuŜników wekslowych zaciąga zobowiązanie o takiej treści, jaką wyraŜa treść weksla w chwili dokonywania przez tego dłuŜnika zobowiązującej czynności wekslowej. Jest to w pełni zgodne z podstawowymi zasadami prawa cywilnego - podpisujący weksel składają wszakoświadczenia woli, których treść stanowi aktualna treść podpisywanego weksla. Pokazuje to zresztą, jak mylące jest obrazowe przedstawienie praw z papierów wartościowych jako "ucieleśnionych w dokumencie" - zmiana treści dokumentu nie zmienia powstałych wcześniej i związanych z nim wierzytelności.

Zarzut zmiany tekstu weksla ma charakter obiektywny, co oznacza, Ŝe dłuŜnik, który podpisał weksel przed zmianą, moŜe powoływać się na to takŜe wobec wierzyciela, który nabył go w dobrej wierze w drodze indosu juŜ po dokonaniu zmiany. Niekiedy dopuszcza się wyjątek od tej zasady; pogląd taki rozpowszechniony jest w nauce niemieckiej, a w doktrynie polskiej jego zwolennikiem był A. Szpunar81. Zgodnie z tym poglądem wedługzmienionego tekstu weksla moŜe odpowiadać wobec nabywcy takŜe sam wystawca czyakceptant weksla, jeŜeli nie zachowali oni ostroŜności i nadali wekslowi taką formę, która ułatwiła dokonanie fałszerstwa (np. wpisali sumę wekslową tylko cyframi albo pozostawili wolne miejsce umoŜliwiające dopisanie czegoś do tej sumy). Ma za tym przemawiać teoria pozoru prawnego, chroniąca uczciwego nabywcę weksla w przypadku, gdy podpisanemu moŜna zarzucić, Ŝe przez niedbalstwo spowodował pozór istnienia innej wierzytelności niŜ ta, którą rzeczywiście stworzył. Jest to jednak pogląd bardzo dyskusyjny.

Na mocy art. 69 pr. weksl. zobowiązania poszczególnych dłuŜników mogą się od siebieróŜnić wysokością sumy wekslowej, terminem płatności, miejscem płatności itd. Prosta zasada wyraŜona w tym artykule moŜe wywoływać dość powaŜne następstwa.



Przykładowo, zmiana terminu płatności na późniejszy powoduje zmianę początku biegu przedawnienia roszczenia wekslowego i zmianę terminu, w którym naleŜy dokonać protestu z powodu niezapłacenia weksla. Niektórzy spośród dłuŜników będą mogli uwolnić się od odpowiedzialności, powołując się na pierwotną treść weksla, inni będą odpowiadać z uwagi na to, Ŝe podpisali się pod treścią zmienioną. Wierzyciel nie chcąc utracić roszczeń wekslowych, będzie musiał dokonywać dwukrotnego przedstawienia do zapłaty i dwukrotnego protestu oraz pilnować, by wytoczyć powództwo w terminie poprzedzającym przedawnienie roszczeń w stosunku do danego dłuŜnika. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe niezaleŜnie od zróŜnicowanej treści zobowiązań poszczególnych dłuŜników wekslowych zapłata dokonana przez dłuŜnika głównego zgodnie z treścią jego zobowiązania zwalnia wszystkich podpisanych na wekslu.

Kluczowe znaczenie dla praktycznego zastosowania omawianego przepisu mają kwestie dowodowe. W zasadzie tekst weksla jest dowodem istnienia wyraŜonego w nim zobowiązania i zarzut, Ŝe treść ta została zmieniona po dokonaniu przez dłuŜnika czynności wekslowej, powinien być przez tego dłuŜnika udowodniony. W literaturze rozróŜnia się jednak sytuacje, gdy zmiana jest widoczna z samego weksla i gdy nie jest onazauwaŜalna82. W pierwszym przypadku wierzyciel powinien udowodnić, Ŝe dłuŜnik podpisał weksel po dokonaniu zmiany, natomiast w drugim dłuŜnik powinien udowodnić, Ŝe podpisał go przed zmianą. Pogląd ten opiera się na tezie orzeczenia Sądu NajwyŜszego z dnia 24 października 1934 r.83 Tylko do pewnego stopnia zasługuje on jednak na poparcie. Zastosowanie art. 6 k.c. prowadzi bowiem do wniosku, Ŝe w kaŜdym przypadku to dłuŜnik ma udowodnić, pod jaką treścią weksla złoŜył swój podpis. Zastosowanie domniemańfaktycznych pozwala w wielu wypadkach na praktyczne złagodzenie tego wymogu.Najprostszy jest przypadek wystawcy - moŜna załoŜyć, Ŝe kaŜda zmiana tekstu weksla nastąpiła po jego wystawieniu, poniewaŜ gdyby zachodziła potrzeba zmiany tekstu weksla przed jego podpisaniem i wręczeniem wierzycielowi, sporządzono by go od nowa. JeŜeli wystawca wykaŜe zatem sam fakt zmiany tekstu, zasady doświadczenia Ŝyciowego kaŜą przyjąć, Ŝe nastąpiła ona po tym, jak weksel wyszedł z jego rąk. Trudniejsza jest jednak sytuacja innych dłuŜników. Przedstawiony pogląd opiera się na załoŜeniu, Ŝe jeŜeli zmiana tekstu jest wyraźna, to dłuŜnik tak zmienionego weksla nie podpisałby. ZałoŜenie to wydaje się sensowne, nie moŜna jednak wykluczyć zaistnienia sytuacji, w których się niesprawdzi. UwaŜam, Ŝe naleŜy zostawić kwestię dowodzenia i stosowania domniemańfaktycznych sądowi, nie narzucając sztywnych reguł nieopartych na treści ustawy. NaleŜy natomiast zauwaŜyć, Ŝe z praktycznego punktu widzenia, sporządzenie przez dłuŜnika kserokopii podpisanego przez niego weksla przed jego wydaniem wierzycielowi powinno zapobiec tego rodzaju problemom.

Zasada wyraŜona w art. 69 pr. weksl. znajduje zastosowanie bez względu na to, kto dokonał zmian oraz, czy wierzyciel wekslowy i osoby podpisujące weksel po zmianie jego treści o dokonanej zmianie wiedziały i czy znały pierwotną treść weksla. Znaczenie manatomiast zgoda na dokonanie zmiany udzielona przez osobę uprzednio podpisaną nawekslu. Kto takiej zgody udziela, zrzeka się zarzutu zmiany treści weksla. JeŜeli jednak zarzut ten podniesie i udowodni, cięŜar udowodnienia istnienia zgody dłuŜnika na dokonaną zmianę spoczywa na wierzycielu84.

Z treści art. 69 pr weksl. nie naleŜy w Ŝadnym wypadku wyciągać wniosku, Ŝe wprowadzanie wszelkich zmian w tekście weksla jest dozwolone. Ustawa sporadycznie zezwala na dokonywanie skreśleń (art. 50 ust. 2 pr. weksl.) lub uzupełnień (art. 14 ust. 2 pkt 1, art. 27 pr. weksl.) w klauzulach wekslowych napisanych przez kogo innego.Nietrafny jest takŜe pogląd85, Ŝe osoba materialnie uprawniona (np. spadkobierca) moŜe przerobić indosy na wekslu, skreślając niektóre lub dopisując swoje nazwisko, w taki sposób, by stworzyć sobie legitymację formalną. Zmiany dokonane bez zgody osób zainteresowanych stanowią fałszerstwo podlegające odpowiedzialności karnej. Omawiany przepis prawa wekslowego reguluje tylko cywilnoprawne konsekwencje takich zdarzeń, wyłączając sankcję niewaŜności czynności prawnych dokonanych na sfałszowanym wekslu.

Przepis o zmianie tekstu weksla nie znajduje zastosowania, gdy dochodzi do uzupełnienia weksla, który został wystawiony za zgodą stron w postaci niezupełnej, właśnie w celu późniejszego wypełnienia (weksla in blanco). Nie ma on takŜe zastosowania do przypadku uzupełnienia domicylu czy miejsca płatności przez trasata na podstawie art.27 pr. weksl.

Na marginesie moŜna odnotować, Ŝe zauwaŜalna zmiana tekstu weksla powinna wykluczać wydanie na jego podstawie nakazu zapłaty, poniewaŜ prawdziwość i treść takiego weksla nasuwają wątpliwości (art. 485 § 2 k.p.c.).



LITERATURA

Glasner A., Thaler A., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, cz. I Prawo wekslowe, Kraków 1936

Gołąb R., Problematyka powstania oraz kształtowania się odpowiedzialności poręczyciela wekslowego (w:) Odpowiedzialność w prawie cywilnym, (red.) P. Machnikowski, Wrocław 2006

Grześko M., Poręczenie wekslowe, Kraków 1999 Janczewski S., Prawo handlowe, wekslowe i czekowe, Warszawa 1946 Jastrzębski J., Prawo wekslowe w orzecznictwie SN w 2005 r. - przegląd orzecznictwa,

Glosa 2006, nr 4 Jastrzębski J., Wady oświadczeń woli przy czynnościach wekslowych na tle umownej

koncepcji zobowiązania wekslowego (w:) Europeizacja Prawa Prywatnego, (red.) M. Pazdan, W. Popiołek, E. Rott-Pietrzyk, M. Szpunar, t. I, Warszawa 2008

Jastrzębski J., Wybrane zagadnienia prawa wekslowego w orzecznictwie Sądu NajwyŜszego - rekwizyty wekslowe, indos, awal, Glosa 2005, nr 3

Jastrzębski J., Kaliński M., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2008 Kaliński M., Umowny charakter zobowiązania wekslowego, PPW 2000, nr 11-12 Kaliński M., Wybrane zagadnienia prawa wekslowego z orzecznictwa lat 1989-1999,

PPW 2001, nr 2, 4 i 5 Kaspryszyn J., Podpis własnoręczny jako element zwykłej formy pisemnej czynności

prawnej, Kraków 2007 Korczyńska I., Poręczenie wekslowe, Rejent 1994, nr 2 i 4 Krause A., Cywilnoprawna problematyka zmiany treści weksla, Rejent 1997, nr 6 Langowski W., Klauzula domicylu w prawie wekslowym, PPH 1999, nr 10 Muszkat M., Przyjęcie poterminowe wekslu i przyjęcie po proteście, PPH 1938, nr 1 Nazarewicz P., Wtóropisy i odpisy weksla, PPH 1999, nr 11 Ogiegło L., Charakter prawny powstania zobowiązania wekslowego, Rejent 1995, nr 9 Rosenblüth I., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo - przepisy

związkowe, Kraków 1936, t. I Szpunar A., Kilka uwag o poręczeniu wekslowym, PS 1998, nr 10 Szpunar A., O powstaniu zobowiązania wekslowego, PUG 1992, nr 1 Szpunar A., Poręczenie wekslowe, PiP 1992, nr 8 Szpunar A., W sprawie podpisu wystawcy weksla, PPH 1995, nr 4 Szpunar A., Weksel własny, Rejent 1993, nr 6 Szpunar A., Zmiana tekstu weksla, Rejent 1994, nr 6 Szpunar A., Kaliński M., Komentarz do prawa wekslowego i czekowego, Warszawa

2003 Wróblewski S., Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936 Zimmermann R., Poręczenie wekslowe, Sopot 1998

Rozdział IV

PRZENIESIENIE WIERZYTELNOŚCI WEKSLOWEJ I INDOS

1. Sposoby przeniesienia wierzytelności

Remitent moŜe zatrzymać weksel i dochodzić zapłaty po nadejściu terminu płatności, moŜe takŜe jeszcze przed terminem płatności weksel zbyć, zwykle odpłatnie - choć nie jest to warunkiem skuteczności zbycia. Ponadto wierzytelność wekslowa (podobnie jak i dług) podlega sukcesji uniwersalnej, przede wszystkim dziedziczeniu, według reguł ogólnych.

Zasadniczym reŜimem prawnym przenoszenia wierzytelności w prawie polskim jest przelew wierzytelności. Jest on uregulowany w kodeksie cywilnym w sposób zupełny. Regulacja obejmuje zarówno umowę przelewu (czynność prawną), jak i jej skutki w stosunkach pomiędzy stronami przelewu oraz pomiędzy kaŜdą ze stron przelewu a dłuŜnikiem przelanej wierzytelności.

Inne sposoby przenoszenia wierzytelności odnoszą się do wierzytelności związanych z papierami wartościowymi publicznego zaufania. W odniesieniu do wierzytelności inkorporowanych w papierach na okaziciela jest to tryb oparty na modelu przeniesienia własności rzeczy. W przypadku wierzytelności związanych z papierami wartościowymi na



zlecenie (w tym wierzytelności wekslowych) właściwym sposobem przenoszenia jest indos, który stanowi w pewnym sensie równorzędny względem przelewu, gdyŜ równieŜ kompleksowo unormowany, sposób przenoszenia praw.

Wzajemna relacja ogólnego reŜimu przenoszenia wierzytelności i reŜimów odnoszących się do praw z papierów wartościowych jest przedmiotem sporu. Z treści art. 517 § 1 k.c., zgodnie z którym przepisów o przelewie nie stosuje się do wierzytelności związanych z dokumentem na okaziciela lub z dokumentem zbywalnym przez indos, moŜna wnioskować, Ŝe wierzytelności inkorporowane w tych papierach nie mogą być przedmiotem przelewu. Poglądy doktryny są w tej kwestii podzielone, choć zdaje się dominować stanowisko dopuszczające przelew. W literaturze prawa wekslowego dopuszczalność przelewu wierzytelności wekslowej jest powszechnie aprobowana. Pogląd ten jest teŜ akceptowany w orzecznictwie. W efekcie znaczenie art. 517 § 1 k.c. w odniesieniu do wierzytelności wekslowej sprowadza się do tego, Ŝe traktuje on przelew i indos jako tryby rozłączne w tym jedynie sensie, Ŝe jeŜeli dokonano indosu, to nie moŜna do jego skutków stosować przepisów o przelewie (nawet w drodze analogii). Do pewnego stopnia działa to teŜ w odwrotnym kierunku, to znaczy do przelewu wierzytelności wekslowej nie stosuje się wprost przepisów o indosie. Specyfika wierzytelności związanej z dokumentem wymaga jednak pewnych modyfikacji przepisów o cesji, a niekiedy i analogicznego zastosowania reguł odnoszących się do przenoszenia praw z papierów wartościowych, ale nie papierów na zlecenie, tylko imiennych, dla których przelew jest jedynym sposobem przeniesienia (zob. art. 9218 k.c.).

W kaŜdym wypadku o skuteczności dokonanej czynności prawnej przenoszącej wierzytelność wekslową naleŜy rozstrzygać przy zastosowaniu przepisów właściwych dla tej czynności (indosu lub przelewu).

2. Przelew wierzytelności wekslowej

Problematyka przelewu wierzytelności naleŜy do wykładu części ogólnej prawa zobowiązań i nie ma potrzeby szczegółowo jej tu przedstawiać. Niezbędne jest jedynie przypomnienie podstawowych wiadomości oraz wskazanie cech specyficznych przelewu, którego przedmiotem jest wierzytelność wekslowa.

Przelew wierzytelności to przejście wierzytelności na nowego wierzyciela na podstawie umowy między dawnym a nowym wierzycielem. Umowa ta moŜe występować w dwóch postaciach: jako umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności, wywołująca ex lege skutek polegający na przejściu wierzytelności na nabywcę (art. 510 § 1 k.c.) lub jako umowa czysto rozporządzająca, zawarta w wykonaniu uprzedniego zobowiązania wynikającego z umowy, czynności prawnej jednostronnej czy innego zdarzenia prawnego. Istotną cechą przelewu w tej drugiej postaci jest kauzalność, wyraŜona w art. 510 § 2 k.c. i polegająca na tym, Ŝe waŜność rozporządzenia wierzytelnością (przelewu) uzaleŜniona jest od istnienia wcześniejszego zobowiązania do tego rozporządzenia i od tego, by strony dokonujące rozporządzenia działały w zgodnym zamiarze wykonania tego zobowiązania. Podkreśla się przy tym, Ŝe kauzalność samoistnej umowy przelewu (umowy czysto rozporządzającej) jest regułą bezwzględnie obowiązującą.

PoniewaŜ do realizacji wierzytelności ucieleśnionej w papierze wartościowym niezbędne jest posiadanie dokumentu, takŜe przeniesienie wierzytelności musi wiązać się z przeniesieniem posiadania dokumentu. Ustawodawca uwzględnił tę konieczność w ogólnej regulacji przenoszenia praw z papierów wartościowych - w odniesieniu do przenoszenia papierów na okaziciela (art. 92112 k.c.); indosu papierów na zlecenie (art. 9219 § 3 k.c.) oraz przelewu wierzytelności inkorporowanej w imiennym papierze wartościowym (art. 9218 zd. 2 k.c.), stanowiąc we wszystkich tych przypadkach, Ŝe wydanie dokumentu jest przesłanką skuteczności nabycia wierzytelności. W przypadku papierów wartościowych imiennych moŜna to rozwiązanie krytykować twierdząc, Ŝe nabywcę i tak legitymuje nie sam dokument, ale takŜe umowa przelewu, więc wydanie dokumentu powinno być nie przesłanką skuteczności przelewu, ale przedmiotem obowiązku cedenta powstającego na skutek zawarcia tej umowy. Ustawodawca nie skorzystał jednak z tej moŜliwości. W przypadku przelewu wierzytelności inkorporowanych w papierach na okaziciela i na zlecenie nie ma Ŝadnych przepisów regulujących kwestię wydania dokumentu, co uzasadnia analogię, a jedynym przepisem, który moŜe być w tej drodze zastosowany jest, mimo jego wad, art. 9218 zd. 2 k.c. Tak więc skuteczność przelewu wierzytelności z weksla uzaleŜniona jest nie tylko od zawarcia waŜnej umowy przelewu, ale ponadto od wydania dokumentu.



Kodeks cywilny nie wymaga dla waŜności przelewu zachowania formy szczególnej. Wprowadza natomiast wymóg zachowania formy pisemnej dla celów dowodowych w przypadku przelewu wierzytelności stwierdzonej dokumentem odpowiadającym wymogom zwykłej lub kwalifikowanej formy pisemnej (art. 511 k.c.) Odpowiedzi wymaga pytanie, czy do przelewu praw z weksla wymieniony przepis o formie ma zastosowanie. W literaturze wyraŜono trafny, moim zdaniem, pogląd, Ŝe uŜyte w art. 511 k.c. pojęcie "wierzytelność stwierdzona pismem" w odniesieniu do wierzytelności wynikających z umowy powinno być rozumiane szeroko. W pojęciu tym mieszczą się nie tylko wierzytelności wynikające z umów sporządzonych w formie pisemnej (zwykłej lub kwalifikowanej), ale takŜe wierzytelności wynikające z umów nieodpowiadających wymogom choćby zwykłej formy pisemnej, lecz takich, w których oświadczenie woli dłuŜnika ma przynajmniej zwykłą formę pisemną (tzn. własnoręczny podpis pod treścią oświadczenia)86. Interpretacja art. 511 k.c. powinna bowiem uwzględniać cel przewidzianego w nim wymogu, a celem tym jest zapewnienie w tych przypadkach, gdy istnieje dowód z dokumentu wskazujący kto jest wierzycielem, istnienia takiego samego dowodu na fakt zmiany wierzyciela. WiąŜe się to z niewyraŜonym w naszym prawie wprost, lecz przyjmowanym w praktyce i potwierdzonym w kilku przepisach (zwłaszcza art. 247 k.p.c.) załoŜeniem, Ŝe dowód z dokumentu ma większą wartość niŜ dowody zzeznań świadków i z przesłuchania stron. Tak więc przelew wierzytelności wekslowej wymaga formy pisemnej, jest to jednak tylko forma ad probationem, powodująca wyłącznie ograniczenia dowodowe, niemające zresztą zastosowania w stosunkach między przedsiębiorcami (art. 74 k.c.). Umowa przelewu moŜe być spisana na samym wekslu. TakŜe samo oświadczenie woli cedenta moŜe być napisane na wekslu, trzeba jednak pamiętać o tym, Ŝe adnotacje na wekslu podlegają wykładni, w wyniku której moŜe dojść do ustalenia innego ich charakteru niŜ zamierzony przez osobę podpisującą. Przykładowo, w kontrowersyjnym wyroku z dnia 27 lipca 2000 r.87 Sąd NajwyŜszy zinterpretował klauzulę "niniejszy weksel przelewam na rzecz S.A. sp. z o.o. z siedzibą w G." jako indos, a nie przelew, co stawia pod znakiem zapytania praktyczną moŜliwość dokonywania przelewu na dokumencie weksla, gdyŜ nie bardzo wiadomo, jakich słów naleŜałoby do tego uŜyć.

Dopuszczalność cesji wierzytelności z weksla moŜe być wyłączona lub ograniczona wyłącznie wolą stron. Nie ma bowiem przepisu ustawy, który wyłączałby przelew takiej wierzytelności (jeŜeli przyjąć dominującą interpretację art. 517 § 1 k.c.), ani nie sprzeciwia się cesji właściwość zobowiązania (art. 509 § 1 k.c.). W tej ostatniej kwestii podkreślić naleŜy, Ŝe w przypadku weksla wystawionego na zabezpieczenie roszczeń związek pomiędzy zobowiązaniem wekslowym a stosunkiem podstawowym nie ma takiego charakteru, który uzasadniałby tezę o niezbywalności wierzytelności wekslowej. MoŜliwe jest natomiast umowne wyłączenie (a takŜe ograniczenie - a maiori ad minus) moŜliwości przelewu wierzytelności, moŜe ono nastąpić w umowie tworzącej zobowiązanie wekslowe lub w późniejszej umowie pomiędzy stronami tego zobowiązania. W zasadzie umownewyłączenie dopuszczalności przelewu nie wymaga zachowania formy szczególnej. PoniewaŜ jednak wierzytelność z weksla jest "stwierdzona pismem", umowne wyłączenie lub ograniczenie przelewu jest skuteczne względem nabywcy wtedy, gdy pismo zawiera wzmiankę o takim ograniczeniu lub gdy pismo wprawdzie wzmianki takiej nie zawiera, ale nabywca o ograniczeniu wiedział (art. 514 k.c., przepis ten mówi wprawdzie tylko o zastrzeŜeniu umownym uzaleŜniającym skuteczność przelewu od zgody dłuŜnika, ale powszechnie przyjęta jest jego rozszerzająca interpretacja, obejmująca wszystkie zastrzeŜenia ograniczające lub wyłączające dopuszczalność przelewu).

Odstępstwem od ogólnych zasad rządzących przelewem wierzytelności, uzasadnionym charakterem przenoszonej wierzytelności, jej związkiem z dokumentem, jest niedopuszczalność przelewu częściowego oraz przelewu wyłącznie roszczenia o zapłatę odsetek, które jest przecieŜ roszczeniem samodzielnym, niezwiązanym ściśle z wierzytelnością główną. PoniewaŜ jedynym prawnie skutecznym sposobem legitymacji uprawnionego jest weksel, jego przedstawienie dłuŜnikowi jest warunkiem realizacji wierzytelności, inkorporowane w wekslu uprawnienia nie mogą zostać podzielone pomiędzy dwa podmioty. Myśl ta, którą w przypadku indosu wyraŜa art. 12 ust. 2 pr. weksl., odnosi się takŜe do przelewu. Nie jest oczywiście wykluczone przeniesienie całości wierzytelności wekslowej na kilku cesjonariuszy, a do wykonywania przez nich uprawnień naleŜy stosować przez analogię art. 381 § 1 k.c.

Skutkiem przelewu jest przejście wierzytelności inkorporowanej w wekslu z majątku cedenta do majątku cesjonariusza. Do nabycia wierzytelności w drodze cesji ma



zastosowanie zasada nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet, zatem cesjonariusz nabywa wierzytelność z weksla tylko, jeŜeli przysługiwała ona cedentowi i tylko w takim rozmiarze, w jakim istniała u cedenta. Podkreśla to art. 516 zd. 1 k.c., zgodnie z którym zbywca wierzytelności odpowiada względem nabywcy za to, Ŝe wierzytelność ta mu przysługuje. Zasady i zakres tej odpowiedzialności zbywcy określają normy regulujące zobowiązanie do przelewu (np. stosunek sprzedaŜy, darowizny wierzytelności, zapisu). Przelew nie wymaga zgody dłuŜnika (art. 509 § 1 k.c.), ale teŜ nie wpływa w niekorzystny sposób na jego sytuację prawną. W stosunkach między wierzycielem a dłuŜnikiem regułę tę, równieŜ stanowiącą wycinek zasady nemo plus iuris..., wyraŜa art. 513 § 1 k.c., zgodnie z którym dłuŜnikowi przysługują przeciwko nabywcy wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie. Obok zarzutów dotyczących stosunku pomiędzy nim a zbywcą, dłuŜnik moŜe powoływać się teŜ na zarzuty dotyczące samej umowy przelewu (w tym braku lub wadliwości jej podstawy prawnej) oraz zarzuty wynikające z czynności prawnych dokonanych pomiędzy dłuŜnikiem a cesjonariuszem.

Ze względu na to, Ŝe będąca przedmiotem przelewu wierzytelność jest inkorporowana w papierze wartościowym, a zatem nie moŜe być przelana bez wydania dokumentu, ani zrealizowana bez okazania dokumentu dłuŜnikowi, nie ma uzasadnienia dla stosowania art. 512 zd. 1 k.c., chroniącego dobrą wiarę dłuŜnika, który nie wiedząc o przelewie spełnia świadczenie na rzecz cedenta. Nie moŜna mówić o dobrej wierze dłuŜnika, jeŜeli nie moŜe on stwierdzić uprawnień swojego kontrahenta, poniewaŜ ten ostatni nie dysponuje dokumentem, który stanowi wyłączny dowód jego praw. Wątpliwości mogą istnieć w kwestii, czy do przelewu wierzytelności z weksla ma zastosowanie zdanie 2 art. 512 k.c., który chroni dłuŜnika dokonującego w dobrej wierze z byłym wierzycielem (cedentem) innej czynności prawnej (zmieniającej lub rozwiązującej zobowiązanie). Moim zdaniem brak przepisu stanowiącego, Ŝe wierzyciel wekslowy dokonujący z dłuŜnikiem czynności prawnej modyfikującej czy znoszącej zobowiązanie wekslowe musi legitymować się papierem wartościowym, przemawia za stosowaniem tej normy ochronnej. Kwestia moŜe być jednak dyskusyjna.

Według art. 515 zd. 1 k.c., jeŜeli dłuŜnik, który otrzymał o przelewie pisemne zawiadomienie pochodzące od zbywcy, spełnił świadczenie do rąk nabywcy wierzytelności, zbywca moŜe powołać się wobec dłuŜnika na niewaŜność przelewu albo na zarzuty wynikające z jego podstawy prawnej tylko wtedy, gdy w chwili spełnienia świadczenia były one dłuŜnikowi wiadome. Przepis ten, równieŜ chroniący dobrą wiarę dłuŜnika (tym razem dobrą wiarę co do uprawnień nabywcy opierającą się na oświadczeniu zbywcy), ma zastosowanie do przelewu wierzytelności inkorporowanej w wekslu przy spełnieniu dodatkowej przesłanki polegającej na tym, Ŝe cesjonariusz odbierający świadczenie musi przedstawić dłuŜnikowi ten weksel. Nie ma natomiast, moim zdaniem, wymogu spełnienia takiej dodatkowej przesłanki w przypadku, gdy dłuŜnik działający w zaufaniu do otrzymanego od zbywcy zawiadomienia o przelewie dokonuje z nabywcą korzystnej dla siebie czynności prawnej.

Przelew wierzytelności nie wywołuje specyficznych skutków prawnych, jakie ustawa wiąŜe z indosem. Nie rodzi on zobowiązania zbywcy do zapłaty weksla. Nie legitymuje nabywcy, który dla wykazania swego uprawnienia nie moŜe posłuŜyć się samym wekslem, ale musi udowodnić teŜ zawarcie umowy przelewu. Nie chroni takŜe nabywcy przed zarzutami, jakie słuŜyły dłuŜnikowi w stosunku do zbywcy wierzytelności. Jak przyjmuje się jednak w najnowszym orzecznictwie, dokonanie przelewu wierzytelności wekslowej nie wyklucza tego, by była ona dalej przenoszona w drodze indosu. Zagadnienie to będzie omówione w punkcie 5 tego rozdziału.

3. Pojęcie i rodzaje indosu wekslowego; indos w znaczeniu formalnym

3.1. Pojęcie i rodzaje indosu

Prawo wekslowe nie definiuje indosu. Zarówno w języku prawnym (w prawie wekslowym, kodeksie cywilnym i innych aktach prawnych), jak i w języku prawniczym słowo "indos" uŜywane jest w dwóch znaczeniach, które moŜna określić jako formalne i materialne.

Indos w znaczeniu formalnym oznacza wzmiankę napisaną na papierze wartościowym na zlecenie. Ustawodawca usiłował zdefiniować tak rozumiany indos w art. 9219 § 2 k.c., w myśl którego indos jest pisemnym oświadczeniem umieszczonym na papierze



wartościowym na zlecenie i zawierającym co najmniej podpis zbywcy, oznaczającym przeniesienie praw na inną osobę. Niestety, ta definicja jest zbyt wąska w stosunku do regulacji indosu wekslowego zawartej w prawie wekslowym, poniewaŜ moŜe on oznaczać takŜe inne czynności niŜ przeniesienie praw. W kaŜdym razie moŜna uznać, Ŝe indos w znaczeniu formalnym to adnotacja na wekslu obejmująca co najmniej podpis wierzyciela (nazywanego indosantem).

Indos w znaczeniu materialnym to czynność prawna (umowa) dokonywana przez wierzyciela wekslowego z inną osobą (nazywaną indosatariuszem), w której oświadczenie woli wierzyciela ma postać indosu w znaczeniu formalnym i której koniecznym elementem jest wydanie weksla indosatariuszowi. Treść i skutki tej czynności mogą być róŜne; prawo wekslowe przewiduje trzy zasadnicze rodzaje indosów:

1) indos przenoszący wierzytelność na indosatariusza, nazywany w literaturze własnościowym, poniewaŜ przenosi teŜ własność weksla;

2) indos pełnomocniczy, polegający na udzieleniu indosatariuszowi pełnomocnictwa do wykonywania niektórych uprawnień wekslowych w imieniu indosanta;

3) indos zastawniczy, polegający na ustanowieniu na rzecz indosatariusza zastawu na wierzytelności wekslowej.

Dawniej uŜywano zamiennie ze słowem "indos" nazwy "Ŝyro". Obecnie, jak juŜ zasygnalizowano przy omawianiu avalu, nazwa ta jest powszechnie i mylnie kojarzona z poręczeniem, co wpływa na wykładnię tak sformułowanych klauzul wekslowych.

3.2. Miejsce i forma indosu

Indos w znaczeniu formalnym musi być umieszczony na wekslu (takŜe jego wtóropisie) lub na złączonej z wekslem karcie dodatkowej, nazywanej przedłuŜkiem oraz podpisany przez indosanta (art. 13 ust. 1 pr. weksl.). PrzedłuŜek dołącza się do weksla, gdy nie ma juŜ na nim miejsca na kolejne adnotacje. Sposób połączenia przedłuŜka z wekslem(doszycie, doklejenie itp.) nie ma znaczenia. Indos moŜe być zamieszczony takŜe na odpisie weksla (art. 67 ust. 3 pr. weksl.). Istotne jest, Ŝe nie da się dokonać indosu w osobnym od weksla dokumencie; Ŝadna "umowa indosu" sporządzona odrębnie nie wywołaskutku określonego w prawie wekslowym, choć nie jest wykluczone uznanie jej w drodze konwersji za przelew wierzytelności. W praktyce indos umieszcza się zawsze na odwrocie weksla, stąd zresztą bierze się jego nazwa (in dorso, czyli na grzbiecie). Klasyczną formułą indosu jest zwrot "ustępuję na zlecenie". Podpis na indosie powinien mieć te same cechy co podpis wystawcy, omówiony w rozdziale III.

Ze względu na stopień kompletności oświadczenia indosanta, a zatem na jego treść, moŜna wyróŜnić trzy rodzaje indosów w znaczeniu formalnym:

1) Indos pełny (imienny), który wskazuje drugą stronę czynności prawnej, czyli zawiera co najmniej nazwisko lub nazwę indosatariusza (np. "ustępuję na zlecenie BarbaryKazimierskiej" i podpis indosanta). Indos taki moŜe być umieszczony takŜe napierwszej stronie weksla, choć raczej się tego nie robi.

2) Indos in blanco, który nie wymienia indosatariusza ("ustępuję na zlecenie" i podpis indosanta) albo nawet ogranicza się do samego podpisu indosanta. Ustawa w art. 13 ust. 2 zd. 2 stanowi, Ŝe w tym przypadku indos jest waŜny tylko, jeŜeli został napisany na odwrotnej stronie weksla lub na przedłuŜku, co jest niejasne, bo nie wiadomo, czy chodzi w ogóle o przypadek indosu in blanco, czy tylko o jego drugą, najprostszą postać. Zarówno oryginalny tekst konwencji genewskiej (mówiący o "tym drugim przypadku" - "in the latter case"), jak i wykładnia funkcjonalna prowadzą do jednoznacznego wniosku, Ŝe tylko indos składający się z samego podpisu musi być umieszczony na odwrocie weksla lub przedłuŜku. Tylko co do tego indosu mogłaby bowiem powstać wątpliwość, czy nie jest on podpisem wystawcy, akceptem albo poręczeniem. Natomiast indos niewskazujący indosatariusza, ale wyraŜający zamiar przeniesienia prawa moŜe być zamieszczony teŜ na pierwszej stronie weksla.

3) Indos na okaziciela, który określa drugą stronę czynności prawnej terminem "okaziciel" lub innym równoznacznym ("ustępuję na zlecenie okaziciela" i podpis indosanta). Indos taki wywołuje te same skutki, co indos in blanco (art. 12 ust. 3 pr. weksl.).

Ustawa nie wymaga zamieszczenia w treści indosu Ŝadnych dodatkowych elementów, jeŜeli ma to być indos przenoszący wierzytelność. W przypadku tych indosów, które mają wywołać inne skutki prawne (indosu pełnomocniczego i zastawniczego) niezbędne jest wskazanie tych skutków, o czym będzie mowa dalej.



Nie jest konieczne zamieszczenie daty dokonania indosu, moŜe ona jednak być przydatna dla ustalenia zdolności stron do czynności prawnych w chwili dokonywania indosu, kolejności indosów oraz tego, czy indos został sporządzony przed, czy teŜ po terminie, w jakim naleŜało dokonać protestu weksla. W braku daty kolejność indosów ustala się na podstawie ich umiejscowienia na wekslu (co jest o tyle łatwe, Ŝe indosy zwykle pisze się jeden pod drugim na odwrocie weksla ułoŜonego pionowo) oraz obowiązuje domniemanie, Ŝe weksel indosowano przed terminem do protestu (art. 20 ust. 2 pr. weksl.).

Niekoniecznym, ale przydatnym elementem indosu jest teŜ adres indosanta, poniewaŜ umoŜliwia on dokonanie tzw. notyfikacji, czyli zawiadomienia indosantów o nieprzyjęciu czy niezapłaceniu weksla (art. 45 ust. 1 i 3 pr. weksl.).

Wzór 21. Weksel własny z indosem własnościowym pełnym awers: Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


Stefan Nowakrewers: Ustępuję na zlecenie Barbary Kazimierskiej Jan Kowalski Wzór 22. Weksel własny z indosem własnościowym in blanco awers: Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


Stefan Nowakrewers: Ustępuję na zlecenie Jan Kowalski Wzór 23. Weksel własny z indosem własnościowym złoŜonym z samego podpisu awers: Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


Stefan Nowakrewers: Jan Kowalski Wzór 24. Weksel własny z indosem własnościowym na okaziciela awers: Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


Stefan Nowakrewers: Ustępuję na zlecenie okaziciela Jan Kowalski

4. Legitymacja formalna indosatariusza

4.1. Pojęcie legitymacji formalnej z papieru wartościowego

Pojęcie legitymacji formalnej jest ściśle związane z papierami wartościowymi publicznej wiary, do których naleŜą weksle. WiąŜe się ono z tym, Ŝe treść dokumentu wskazuje na przysługiwanie określonej osobie związanych z tym dokumentem uprawnień. Dlatego legitymację tą nazywa się formalną - nie chodzi tu o rzeczywiste uprawnienie, ale o zawartą w treści dokumentu informację o uprawnieniu.

Czym innym jest legitymacja materialna, czyli rzeczywiste istnienie po stronie pewnej



osoby związanych z papierem wartościowym uprawnień. W zwykłym toku spraw legitymacja formalna pokrywa się z materialną - treść dokumentu informuje o uprawnieniach pewnej osoby i osoba ta rzeczywiście jest uprawniona. W pewnych wypadkach - gdy przejście wierzytelności nastąpiło bez dokonania indosu albo gdy zmieniła się osoba władająca dokumentem, ale nie zmienił się wierzyciel - legitymacjaformalna nie pokrywa się z legitymacją materialną. Najczęstszy przykład to nabycie wierzytelności wekslowej przez przelew albo dziedziczenie. Nabywca jest wówczas wierzycielem, ale treść weksla wskazuje nadal na uprawnienia jego poprzednika. Drugi waŜny przypadek "rozejścia się" legitymacji materialnej i formalnej to kradzieŜ albo znalezienie zgubionego weksla, na którym ostatni indos jest in blanco. W takiej sytuacji treść weksla (ostatniego z szeregu indosów) wskazuje na uprawnienie złodzieja czy znalazcy, ale nie jest on wierzycielem, gdyŜ nie doszło przecieŜ do skutecznego nabycia przez niego wierzytelności.

Niewątpliwie kaŜdy dokument dłuŜny od chwili jego wystawienia informuje o przysługiwaniu wymienionej w nim osobie uprawnień wierzycielskich, przez co stanowi w procesie dowód tego faktu. Taka jest właśnie funkcja tych dokumentów. O legitymacji formalnej właściwej papierom wartościowym publicznej wiary moŜna mówić jednak nie w chwili wystawienia dokumentu, ale dopiero w razie jego zbycia w odpowiedni dla tych dokumentów sposób, a znaczenie tej legitymacji wykracza daleko poza sferę dowodową.

Mianem legitymacji formalnej określa się - według najpowszechniejszego ujęcia -domniemanie przysługiwania określonej osobie uprawnień opisanych w papierzewartościowym. Jest to pierwszy aspekt tej legitymacji. MoŜna przedstawić go w ten sposób, Ŝe obowiązuje reguła prawa materialnego, w myśl której treść papieruwartościowego wystarczająco wykazuje uprawnienie wierzyciela i nie ma on obowiązku przedstawiania dalszych dowodów swojego prawa po to, by uzyskać świadczenie. Patrząc z punktu widzenia dłuŜnika, nie moŜe on powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia do czasu, aŜ wierzyciel przedstawi inne dowody swojego uprawnienia, poniewaŜ gdyby tak uczynił, popadnie w zwłokę. Widać juŜ, Ŝe tak ujmowana legitymacja formalna ma znaczenie tylko w przypadku zbycia prawa, bowiem w stosunku do pierwszego wierzyciela dłuŜnik nigdy nie moŜe bez ryzyka zwłoki, uzaleŜnić spełnienia świadczenia od wykazania uprawnień. W przypadku papierów wartościowych na zlecenie, takich jak weksle, legitymacja formalna wierzyciela rozumiana jako domniemanie przysługiwania uprawnień ostatniemu indosatariuszowi opiera się na konstrukcji indosu. Jak juŜ była mowa, dłuŜnikzobowiązujący się do zapłaty sumy wekslowej "na zlecenie" remitenta oświadcza, Ŝe dokona zapłaty do rąk kaŜdego, kogo remitent mu wskaŜe w indosie, z góry tym samym uznając osobę wymienioną w indosie za wierzyciela i zrzekając się moŜliwości Ŝądania dowodów nabycia przez nią uprawnień.

Z legitymacją formalną wiąŜą się jednak dalsze skutki prawne - konstytuowana przezprzepisy prawa materialnego ochrona osób dokonujących w dobrej wierze określonych czynności z podmiotami nieuprawnionymi, ale wykazanymi w treści dokumentu jako uprawnione. Polega ona przede wszystkim na moŜliwości zwolnienia się przez dłuŜnika ze zobowiązania przez świadczenie spełnione w dobrej wierze na rzecz osoby rzeczywiście nieuprawnionej do jego otrzymania, ale formalnie legitymowanej (art. 40 ust. 3 pr. weksl.). Ponadto w przypadku indosu dokonywanego przez osobę legitymującą się indosem własnościowym, moŜliwe jest nabycie praw wekslowych w dobrej wierze od osoby nieuprawnionej (niebędącej wierzycielem, art. 16 ust. 2 pr. weksl.).

4.2. Ustalanie wekslowej legitymacji formalnej

Wekslowa legitymacja formalna odnosi się tylko do indosatariuszy, nie do pierwszego uprawnionego (remitenta), dlatego teŜ regulują ją przepisy o indosie. NaleŜy podkreślić, Ŝe legitymację formalną zapewnia indosatariuszowi kaŜdy z rodzajów indosów, zarówno przenoszący wierzytelność, jak i zastawniczy, czy pełnomocniczy. RóŜna jest tylko treśćwynikającego z weksla domniemania. W przypadku indosu własnościowego jest todomniemanie przysługiwania wierzytelności; w przypadku indosu zastawniczego -domniemanie prawa zastawu; w przypadku indosu pełnomocniczego - domniemanieumocowania. PoniewaŜ ci trzej indosatariusze mają róŜny zakres uprawnień, odpowiednio róŜny jest zakres ochrony zapewnianej przez legitymację formalną. We wszystkich trzech przypadkach chroniony jest dłuŜnik spełniający w dobrej wierze świadczenie do rąk indosatariusza. PoniewaŜ jednak, o czym będzie jeszcze mowa, tylko indosatariusz z indosu własnościowego moŜe rozporządzać wierzytelnością, legitymacja formalna słuŜąca indosatariuszowi zastawniczemu ani pełnomocniczemu nie uzasadnia zastosowania



przepisu o ochronie nabywcy wierzytelności od nieuprawnionego. Zgodnie z art. 16 ust. 1 zd. 1 pr. weksl., będzie uwaŜany za prawnego posiadacza, kto

ma weksel i wykaŜe prawo swoje nieprzerwanym szeregiem indosów, chociaŜby ostatniindos był in blanco . O istnieniu legitymacji formalnej z weksla rozstrzygają zatem dwa kryteria. Pierwszym jest faktyczne władanie wekslem. W literaturze toczy się spór co do tego, czy chodzi tu o posiadanie, czy takŜe o władanie wykonywane w cudzym interesie (dzierŜenie). Moim zdaniem zarówno treść przepisu ("kto ma weksel"), jak i jego funkcja jednoznacznie przemawia za tym, Ŝe domniemanie "prawnego posiadania" przysługuje kaŜdemu władającemu. Jest to bowiem domniemanie słuŜące ochronie innej osoby (płacącego dłuŜnika albo nabywcy wierzytelności) i jego zastosowanie nie moŜe być uzaleŜnione od niewidocznego dla tej osoby kryterium, jaki jest interes we władaniu wekslem. Trzeba teŜ zauwaŜyć, Ŝe pewnych indosantów uznamy z punktu widzenia prawa cywilnego za dzierŜycieli (indosanta powierniczego w przypadku powiernictwa inkasowego,indosanta pełnomocniczego), a nie ma powodu, Ŝeby wyłączyć ich z kręgu osób formalnie legitymowanych.

Drugą przesłanką przysługiwania legitymacji formalnej jest istnienie nieprzerwanego szeregu indosów. Wymóg nieprzerwanego szeregu indosów oznacza, Ŝe osoba władająca wekslem musi być wskazana w ostatnim indosie, dokonanym przez osobę wskazaną w poprzednim indosie i tak dalej, aŜ do pierwszego indosu dokonanego przez pierwszego uprawnionego (remitenta). Na równi z osobą wskazaną imiennie w indosie traktuje się osobę, która nabyła dokument na mocy indosu in blanco lub indosu na okaziciela. Art. 16 ust. 1 zd. 2 pr. weksl. wyjaśnia, Ŝe przy ustalaniu legitymacji formalnej indosy przekreślone uwaŜa się za nieistniejące. Dla kwestii legitymacji formalnej nie ma znaczenia, kto indosy te przekreślił i czy był do tego uprawniony ani to, czy przekreślony indos pozostaje czytelny. Dalej powołany przepis stanowi, Ŝe jeŜeli po indosie in blanconastępuje dalszy indos uwaŜa się, Ŝe indosant, który go podpisał, nabył weksel na mocy indosu in blanco.

O kolejności indosów decyduje ich umiejscowienie na wekslu, ewentualnie data, jeŜeli jest zamieszczona. Dla uznania szeregu indosów za nieprzerwany wymagana jest zewnętrzna, formalna identyczność nazwisk czy nazw osób podpisanych. Dopuszczalne są przy tym niewielkie róŜnice w ich brzmieniu wynikające z błędów w pisowni czy z zastosowania skrótów nazw osób prawnych.

Jak w wielu innych przypadkach w prawie wekslowym, o istnieniu nieprzerwanego szeregu indosów decyduje forma weksla, a nie materialna poprawność i skuteczność dokonywanych indosów88. Dlatego takŜe indos sfałszowany, czy niewaŜny z jakichkolwiek przyczyn, innych niŜ widoczne uchybienie formalne nie przerywa szeregu indosów. Natomiast przerywają ten szereg formalne wady któregoś z indosów (np. brak podpisuindosanta89).

Nie przerywają szeregu indosów wpisy, które znajdują się przed, po lub pomiędzy indosami, ale same indosami nie są (np. pełna klauzula poręczenia zamieszczona na odwrocie weksla). JeŜeli bada się legitymację formalną do rozporządzania wierzytelnością, czyli ustala się, kogo naleŜy na podstawie treści weksla uznać za wierzyciela, nie naleŜy brać pod uwagę indosów pełnomocniczych ani zastawniczych, poniewaŜ nie przenosząwierzytelności wekslowej. Tak więc indosant, który dokonał takiego indosu, moŜenastępnie bez jego skreślenia napisać indos własnościowy i szereg indosów nie jest przerwany, a legitymacja formalna słuŜy indosatariuszowi z ostatniego indosu własnościowego. Pogląd ten jest powszechnie wyraŜany w odniesieniu do indosu pełnomocniczego, ale moim zdaniem z tą samą argumentacją moŜna odnieść go i do indosu zastawniczego.

Pierwszy indos musi pochodzić od remitenta90. JeŜeli przed podpisem remitenta znajdzie się podpis osoby trzeciej, na przykład złoŜony w zamiarze poręczenia, ale bez odpowiedniej klauzuli, przerywa to szereg indosów91.

W literaturze i orzecznictwie podaje się takŜe kilka przypadków, w których rozsądna interpretacja treści weksla prowadzi do wniosku, Ŝe szereg indosów nie jest przerwany, mimo Ŝe na jego początku znajduje się podpis innej osoby niŜ remitent. Dotyczy to umieszczonego na odwrocie weksla przed podpisem remitenta podpisu wystawcy weksla własnego lub akceptanta weksla trasowanego, nie moŜna bowiem podpisów głównych dłuŜników wekslowych traktować jako indosu mającego przenieść prawa z weksla92. Dotyczy to takŜe przypadku wielokrotnego dokonania kolejno następujących po sobie indosów przez tego samego indosanta na rzecz tego samego indosatariusza93. Wątpliwy



jest natomiast przypadek podpisu wystawcy na odwrocie weksla trasowanego, w którym wystawca nie jest jednocześnie remitentem. Sąd NajwyŜszy uznał, Ŝe taki indos powtarza tylko rozkaz zapłaty do rąk remitenta zawarty juŜ w poleceniu wystawcy skierowanym do trasata, a zatem jest zbędny i szereg indosów powinien być liczony z jegopominięciem, czyli od podpisu remitenta94.

Wzór 25. Weksel własny z nieprzerwanym szeregiem indosów własnościowych awers: Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


Stefan Nowakrewers: Ustępuję na zlecenie Barbary Kazimierskiej Jan Kowalski Ustępuję na zlecenie Marka Madeja Kazimierska Marek Madej Ustępuję na zlecenie Wandy Mróz Karol Borowski Ustępuję na zlecenie Roberta Rogowskiego Wanda Mróz Ustępuję na zlecenie Banku Śląskiego S.A. Wanda Mróz

5. Indos przenoszący wierzytelność

5.1. Charakter prawny indosu własnościowego

Indos własnościowy jest umową, która wywiera dwa rodzaje skutków. Łączy w sobierozporządzenie w postaci przeniesienia wierzytelności wekslowej i zobowiązanie do zapłaty weksla (art. 15 ust. 1 pr. weksl.). Skutek zobowiązujący powstaje z mocy ustawy i niemusi być objęty wolą stron ani treścią ich oświadczenia, moŜna go natomiast wyłączyć (jest to skutek dyspozytywny).

Zarówno rozporządzenie, jak i zobowiązanie ma charakter abstrakcyjny. Co dorozporządzenia abstrakcyjność polega na tym, Ŝe skuteczność przeniesienia wierzytelności wekslowej nie zaleŜy od istnienia i waŜności przyczyny prawnej tego przeniesienia w postaci wcześniejszego lub równoczesnego zobowiązania (sprzedaŜy, zamiany, darowizny itd.).

Abstrakcyjny charakter zobowiązania indosanta przejawia się w tym, Ŝe treść indosu nie wskazuje na przyczynę gospodarczą jego dokonania, dla odpowiedzialności indosanta nie ma znaczenia, czy przyczyna taka w ogóle istniała, a ewentualne zarzuty, jakieindosant mógłby mieć do indosatariusza w związku ze stosunkami prawnymi leŜącymi u podłoŜa dokonania indosu wygasną, jeŜeli dojdzie do kolejnego indosu na rzecz nabywcy będącego w dobrej wierze.

Regulacja skutków indosu w prawie wekslowym słuŜy ułatwieniu obiegu dokumentu przez zapewnienie zwiększonej, w stosunku do reguł powszechnego prawa cywilnego, ochrony nabywcy wierzytelności, co ma skłonić go do podjęcia decyzji o nabyciu wierzytelności bez konieczności badania okoliczności jej powstania i uzyskania jej przezzbywcę. Ochrona ta polega, po pierwsze, na moŜliwości nabycia wierzytelności od osoby nieuprawnionej (art. 16 ust. 2 pr. weksl.), a po drugie, na wspominanym juŜ wyłączeniu zarzutów osobistych, jakie słuŜyły dłuŜnikowi wobec zbywcy (art. 17 pr. weksl.).

5.2. Przesłanki skuteczności indosu

Przede wszystkim indos rozumiany jako umowa musi spełniać ogólne przesłanki skuteczności czynności prawnej, takie jak zdolność stron do czynności prawnych i brak wad oświadczenia woli. Trzeba przy tym zastrzec, Ŝe istniejące po stronie indosanta wady inne niŜ brak świadomości i swobody dają mu tylko zarzuty skuteczne wobec indosatariusza, ale nie wobec jego następców, którzy nabyli weksel w dobrej wierze. Ponadto obowiązuje przesłanka skuteczności wszystkich czynności wekslowych, jaką jest



waŜność weksla, jego formalna poprawność. Oprócz tego do indosu odnosi się kilkaspecyficznych przesłanek skuteczności oraz ograniczeń swobody stron w kształtowaniu treści tej czynności prawnej.

Pierwsza przesłanka ma charakter formalny. W celu dokonania indosu naleŜy na wekslu zamieścić odpowiedniej treści wzmiankę, opatrzoną własnoręcznym podpisem (indos w znaczeniu formalnym, choćby w postaci samego podpisu na odwrocie weksla).

Dalej, dla skuteczności indosu konieczne jest, by przenoszenie weksla tą drogą nie zostało wyłączone odpowiednią klauzulą zamieszczoną w treści weksla przez jego wystawcę. Zasadą jest wprawdzie, Ŝe kaŜdy weksel moŜna przenieść przez indos, chociaŜby nie był wystawiony wyraźnie na zlecenie (art. 11 ust. 1 pr. weksl.). Wystawca moŜe jednak zamieścić na wekslu zastrzeŜenie "nie na zlecenie" lub inne równoznaczne i to wyłącza dopuszczalność indosu. Taki weksel, nazywany rekta-wekslem, moŜna przenieść tylko w formie i ze skutkami zwykłego przelewu (art. 11 ust. 2 pr. weksl.). Klauzula wyłączająca dokonanie indosu moŜe być zamieszczona w dowolnym miejscu na wekslu, jeŜeli tylko jest objęta podpisem wystawcy, co oznacza, Ŝe musi znaleźć się na pierwszej stronie weksla. Dopóki stosowane były urzędowe blankiety wekslowe, które zawierały w swojej treści słowa "na zlecenie", wystawianie rekta-weksli było nieco utrudnione, wymagało bowiem skreślenia tych słów. JeŜeli natomiast treść weksla formułowana jest w całości przez wystawcę, powinien on napisać w przyrzeczeniu zapłaty "zapłacę Janowi Kowalskiemu, ale nie na jego zlecenie" albo "zapłacę Janowi Kowalskiemu,bez indosowania"; odpowiednio brzmią klauzule rekta w wekslu trasowanym. NaleŜyjednak pamiętać, by zobowiązać się do zapłaty wobec remitenta, gdyŜ sformułowanie "zapłacę nie na zlecenie Jana Kowalskiego" moŜe pozbawić weksel waŜności (przynajmniej w opinii dawnego orzecznictwa).

Indos weksla z klauzulą "nie na zlecenie" czy równoznaczną jest niewaŜny. JeŜelijednak indos taki został dokonany, a zwłaszcza gdy ma postać indosu pełnego, czyli wyraŜa zamiar przeniesienia wierzytelności i wskazuje nabywcę, moŜna uznać go za dowód zawarcia umowy przelewu.

Jedynym dopuszczalnym sposobem przenoszenia wierzytelności z weksla z klauzulą "nie na zlecenie" jest przelew wierzytelności według przepisów kodeksu cywilnego. Niezbędne jest spełnienie kodeksowych przesłanek skuteczności przelewu, a jego skutki równieŜ określają przepisy kodeksu cywilnego. Przede wszystkim dłuŜnicy wekslowi mogąwobec kaŜdego kolejnego nabywcy wierzytelności podnosić zarzuty, jakie mieli wobec pierwszego wierzyciela. Z tego powodu klauzula "nie na zlecenie" jest szczególnie przydatna w przypadku wystawiania weksli gwarancyjnych, kiedy dochodzi do zawarcia umowy dotyczącej warunków odpowiedzialności wekslowej i istnieje szczególnie duŜe prawdopodobieństwo, Ŝe dłuŜnik będzie miał jakieś zarzuty słuŜące mu do obrony przed roszczeniem wekslowym wierzyciela. Najsilniej wskazane jest zamieszczanie tej klauzuli w wekslach in blanco, gdyŜ tu ryzyko pokrzywdzenia dłuŜnika jest bardzo powaŜne ze względu na praktyczną moŜliwość dowolnego kształtowania treści weksla przez jego posiadacza i ochronę nabywcy takiego niewłaściwie wypełnionego weksla, który uzyskał go w drodze indosu, będąc w dobrej wierze. Zamieszczenie klauzuli "nie na zlecenie" jestobowiązkowe, jeŜeli weksel ma być przyjęty przez bank od konsumenta na zabezpieczenie lub zapłatę świadczeń z umowy o kredyt konsumencki (będzie o tym mowa poniŜej).

Od klauzuli "nie na zlecenie" pochodzącej od wystawcy naleŜy odróŜniać tak samo brzmiącą klauzulę zamieszczoną przez indosanta w indosie. Mimo podobieństwa treści wywołuje ona zupełnie inne skutki, nie wyłącza bowiem wcale moŜliwości indosowania weksla, a tylko ogranicza krąg osób, wobec których ten, kto ją zamieścił, będzie ponosił odpowiedzialność wekslową. Klauzula ta zostanie omówiona w dalszym toku wywodu.

Kolejnym wymaganiem ustawowym jest, by indos był bezwarunkowy. UzaleŜnienie przez indosanta skutków indosu od jakichś innych zdarzeń nie powoduje jednak niewaŜności weksla, a tylko zamieszczone w nim warunki uwaŜa się za nienapisane, natomiast indos pozostaje waŜny (art. 12 ust. 1 pr. weksl.). Zbywca moŜe wprawdzie umówić się z nabywcą poza treścią weksla, Ŝe skuteczność indosu, zarówno w zakresie przeniesienia praw, jak i powstania zobowiązania zbywcy, zaleŜeć będzie od jakichś innych zdarzeń (na tym polega konstrukcja indosu powierniczego), jednak na treść tej umowybędzie mógł się powoływać tylko wobec tego indosatariusza, z którym ją zawarł, a wobec dalszych nabywców tylko, jeŜeli byli w złej wierze (art. 17 pr. weksl.).

Przesłanką skuteczności indosu jest to, by obejmował on całą sumę wekslową. Indos częściowy, czyli przenoszący na nabywcę tylko część sumy wekslowej, jest niewaŜny (art.12 ust. 2 pr. weksl.). MoŜna natomiast przenieść całą wierzytelność wekslową na kilku



nabywców tak, by była ona traktowana jak niepodzielna (wówczas, podobnie jak w wypadku wielości remitentów, stosuje się przez analogię przepisy o solidarności wierzycieli) albo tak, by kaŜdy z nich mógł dochodzić całości i indosować dalej. Nie jest teŜ niedozwolonym indosem częściowym sytuacja, gdy weksel został częściowo zapłacony, a następnie wierzytelność jest przenoszona. Wówczas przedmiotem przeniesienia jest cała istniejąca aktualnie wierzytelność. Trzeba przy tym zastrzec, Ŝe częściowa zapłata powinna być zaznaczona na wekslu, poniewaŜ w przeciwnym razie nabywca będący w dobrej wierze uzyska wierzytelność w pierwotnej, pełnej wysokości.

Istnienie dalszych wymagań, od których spełnienia uzaleŜniona jest skuteczność indosu, a które miałyby się odnosić do osoby indosanta, jest sporne. W literaturze dominuje pogląd, niekwestionowany w okresie międzywojennym, Ŝe przenieść weksel przez indos moŜe skutecznie tylko jego remitent lub osoba, na którą wskazuje nieprzerwany szereg indosów. W myśl tego poglądu zbywca, aby móc skutecznie przenieść prawo, musi być wskazany w samej treści weksla jako uprawniony (w przypadku pierwszego indosu) albo musi mieć legitymacje formalną określoną w art. 16 ust. 1 pr. weksl., czyli być osobą wskazaną w ostatnim indosie, dokonanym przez osobę wskazaną w poprzednim indosie i tak dalej, aŜ do pierwszego indosu dokonanego przez pierwszego uprawnionego (remitenta). Na równi z osobą wskazaną imiennie w indosie traktuje się osobę, która nabyła dokument na mocy indosu in blanco lub indosu na okaziciela. Taki sam wniosek moŜe wypływać z treści art. 9219 § 3 k.c., który stanowi, Ŝe do przeniesienia praw z papieru wartościowego na zlecenie konieczne jest, oprócz jego wydania, istnienienieprzerwanego szeregu indosów.

Ten dominujący dotąd pogląd odrzucił Sąd NajwyŜszy w wyroku z dnia 21 września 2006 r.95, w którym sformułował tezę, Ŝe "posiadacz weksla, który nie ma legitymacjiformalnej, ale jest legitymowany materialnie, moŜe weksel waŜnie indosować". Wuzasadnieniu Sąd NajwyŜszy przede wszystkim uznał, Ŝe art. 921 9 § 3 k.c. nie ma zastosowania do indosu wekslowego ze względu na swój ogólny charakter i niemoŜność pogodzenia z konwencją genewską. Stanowisko to opiera się, jak moŜna przypuszczać, na niewyraŜonym wprost załoŜeniu, Ŝe regulacja indosu w prawie wekslowym ma charakter zupełny. Tylko w ten sposób moŜna, jak sądzę, wyłączyć zastosowanie przepisów kodeksu cywilnego, które w zamierzeniu ustawodawcy miały stanowić regulację podstawowych kwestii odnoszących się do wszystkich postaci papierów wartościowych. Odrzucającstosowanie kodeksowego wymogu nieprzerwanego szeregu indosów, Sąd NajwyŜszystwierdził, Ŝe pogląd wykluczający moŜliwość dokonania waŜnego indosu przezniemającego legitymacji formalnej posiadacza materialnie legitymowanego (czyli przez wierzyciela, którego uprawnienie nie wynika z treści indosów, poniewaŜ nabył on weksel np. przez przelew lub w drodze dziedziczenia) stanowi przejaw przesadnego formalizmu, niedającego się uzasadnić załoŜeniami rygoryzmu wekslowego. W efekcie Sąd NajwyŜszy uznał, Ŝe wprawdzie nabywca weksla w drodze takiego indosu nie ma legitymacji formalnej określonej w art. 16 ust. 1 pr. weksl., gdyŜ znajdujący się na wekslu szereg indosów jestprzerwany, dochodzi jednak do skutecznego przeniesienia wierzytelności wekslowej.

Zasadnicza teza tego wyroku zasługuje na akceptację. Osoba materialnie uprawniona (będąca rzeczywiście wierzycielem) moŜe swoje prawo przenosić, a indos jest podstawowym sposobem przenoszenia wierzytelności wekslowej. Brak legitymacji formalnej znacznie pogarsza jednak sytuację dowodową nabywcy wierzytelności. Pojawia się teŜ waŜny problem dotyczący zakresu ochrony indosatariusza, sprowadzający się do pytania, czy w przypadku przerwania szeregu indosów indosatariusz chroniony jest w taki sam sposób, jak w wypadku indosu dokonywanego przez osobę legitymowaną formalnie. Do zagadnień tych trzeba będzie wrócić przy omawianiu legitymacji formalnej i ochrony nabywcy wierzytelności. PowyŜsze uwagi odnoszą się wyłącznie do przesłanek skuteczności rozporządzenia wierzytelnością przez indos i moŜna je podsumować w ten sposób, Ŝe istnienie nieprzerwanego szeregu indosów nie stanowi takiej przesłanki. Pozwala ono natomiast w pewnych sytuacjach na skuteczne nabycie wierzytelności, która zbywcy nie przysługiwała, o czym będzie jeszcze mowa.

Nie ma Ŝadnych ograniczeń co do osoby nabywcy (indosatariusza) poza tym tylko oczywistym warunkiem, Ŝe nabywcą musi być inna osoba niŜ ta, która weksel zbywa. Indosatariuszem moŜe być takŜe trasat, akceptant, wystawca i kaŜda inna osoba zobowiązana z weksla (art. 11 ust. 3 pr.weksl.).

Z nabyciem weksla przez osobę juŜ wcześniej uczestniczącą w stosunku wekslowym wiąŜą się pewne dodatkowe zagadnienia. JeŜeli weksel nabywa dłuŜnik główny, to moŜe zbywać go dalej, ale jeŜeli tego nie uczyni i weksel pozostanie w jego rękach do terminu



płatności, to wraz z nadejściem tego terminu zobowiązanie wygaśnie, ze skutkiem wobec wszystkich dłuŜników. Taki sam efekt wywołuje nabycie wierzytelności przez głównego dłuŜnika w drodze indosu w terminie płatności lub po tym terminie. JeŜeli weksel nabywa inny dłuŜnik wekslowy, który zatrzymuje go w swoim posiadaniu do terminu płatności, upływ tego terminu nie pozbawia go wierzytelności wekslowej. Osoba, która nabywa weksel, będąc wcześniej jego indosantem (nabycie takie nazywa się indosem zwrotnym), zachowuje roszczenia wobec osób, które odpowiadały wobec niej przed dokonaniem pierwszego indosu, ale nie ma roszczeń do tych osób, wobec których ona sama odpowiadała na skutek swojego pierwszego indosu96.

Ostatnią przesłanką skuteczności indosu jest wydanie weksla nabywcy97. Co ciekawe, ustawa wymogu tego nie formułuje wprost, ale z całej regulacji indosu, legitymacji formalnej i zasad realizacji wierzytelności wynika, Ŝe do skutecznego nabycia wierzytelności wekslowej konieczne jest wydanie weksla nabywcy, i to wydanie rozumiane ściśle, jako uzyskanie przez nabywcę faktycznego władztwa nad dokumentem. Wymóg wydania w stosunku do wszystkich papierów wartościowych na zlecenie zawiera natomiast art. 921 9 § 3 k.c. i większość autorów uwaŜa, Ŝe przepis ten odnosi się takŜe do weksli (choć trudno byłoby to pogodzić z poglądem Sądu NajwyŜszego o niestosowaniu do indosu wekslowego pozostałej jego części).

Wzór 26. Weksel własny z klauzulą "nie na zlecenie" Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel Janowi Kowalskiemu, ale nie na jego

zlecenie pięć tysięcy złotych. Płatny we Wrocławiu.

Stefan Nowak

5.3. Przejście wierzytelności na indosatariusza

Zgodnie z art. 14 ust. 1 pr. weksl., indos przenosi wszystkie prawa z weksla. Prowadzi on zatem do nabycia całej wierzytelności wekslowej, skutecznej wobec wszystkich dłuŜników wekslowych, czyli osób podpisanych na wekslu, które nie wyłączyły swojej odpowiedzialności odpowiednią klauzulą. Indos nie przenosi natomiast na indosatariusza wierzytelności przysługującej indosantowi w stosunku podstawowym; moŜe ona zostać przeniesiona odrębną umową przelewu.

W doktrynie traktuje się przeniesienie wierzytelności przez indos jako w pewien sposób warunkowe, poniewaŜ przyjmuje się, Ŝe w razie wykupienia (zapłacenia) weksla przez indosanta odzyskuje on swoją pierwotną wierzytelność. JeŜeli zatem w toku poszukiwania zwrotnego (dochodzenia przez wierzyciela roszczeń regresowych) weksel wykupuje indosant, wobec którego dłuŜnik mógł powoływać się na jakieś zarzuty osobiste, zarzuty te stają się ponownie skuteczne, a fakt, Ŝe późniejsi indosatariusze byli w dobrej wierze, nie ma znaczenia.

Osobno ustawa określa skutki indosu in blanco (art. 14 ust. 2 pr. weksl.). Po pierwsze, indosatariusz, który uzyskał weksel w ten sposób, moŜe wypełnić indos własnym nazwiskiem. Zabezpiecza się w ten sposób przed wprowadzeniem weksla do obrotu w razie, gdyby go utracił, ale uniemoŜliwia sobie jednocześnie anonimowe i niezobowiązujące zbywanie wierzytelności przez proste wydanie weksla. Po drugie, indosatariusz in blanco moŜe wypełnić indos nazwiskiem innej osoby i wydać jej weksel. Jest to forma przeniesienia wierzytelności bez złoŜenia podpisu na wekslu, a więc nie łączy się z zaciągnięciem zobowiązania przez zbywcę. Po trzecie, moŜe on indosować weksel dalej bez wypełniania indosu in blanco. Taki indos rodzi pełne skutki, zarówno polegające na przeniesieniu wierzytelności, jak i na zaciągnięciu zobowiązania przez indosanta. Po czwarte wreszcie, moŜliwe jest przeniesienie wierzytelności bez wypełnienia indosu in blanco i bez indosowania, czyli przez samą umowę połączoną z wydaniem weksla. Weksel indosowany in blanco podlega zatem zbyciu według reguł podobnych do tych, które rządzą zbywaniem praw z papierów na okaziciela. Zbywca nie zaciąga zobowiązania do zapłaty weksla, a nabywca uzyskuje legitymację formalną opartą na indosie in blanco, czyli tę samą, z której korzystał zbywca.

Posiadacz weksla indosowanego na okaziciela nie moŜe wypełnić tego indosu ani własnym, ani cudzym nazwiskiem. MoŜe natomiast indosować weksel dalej albo zbywać go bez indosu, przez umowę połączoną z wydaniem dokumentu.

5.4. Zaciągnięcie zobowiązania przez indosanta



Zgodnie z art. 15 ust. 1 pr. weksl., indosant odpowiada, w braku przeciwnego

zastrzeŜenia, za przyjęcie i za zapłatę weksla. Indos wywołuje zatem z mocy ustawy skutek zobowiązujący, przy czym przepis ustanawiający ten skutek ma charakterdyspozytywny. W tym przejawia się gwarancyjna funkcja indosu. Indosant przenosząc wierzytelność, jednocześnie zobowiązuje się do jej zrealizowania, gdyby nie zrobił tego dłuŜnik główny, czyli gwarantuje nabywcy zapłatę, przyjmując na siebie ryzyko niewypłacalności dłuŜnika zbywanej wierzytelności.

Powstanie zobowiązania indosanta jest związane z rozporządzeniem wierzytelnością w tym sensie, Ŝe w razie niewaŜności przeniesienia wierzytelności nie dochodzi teŜ do zobowiązania. Wyjątek od tej zasady wprowadza jednak art. 16 ust. 2 pr. weksl., który będzie omówiony poniŜej. Zgodnie z tym przepisem indosant, który utracił weksel przed jego wydaniem indosatariuszowi będzie ponosił odpowiedzialność wekslową wobec nabywcy wierzytelności będącego w dobrej wierze.

PoniewaŜ cały indos jest bezwarunkowy (art. 12 ust. 1 pr. weksl.), takŜe zobowiązanie indosanta nie jest uzaleŜnione od jakiegokolwiek innego zdarzenia. Do indosanta jako dłuŜnika ma równieŜ zastosowanie zasada niezaleŜności (samodzielności) zobowiązań wyraŜona w art. 7 pr. weksl.

Podmiotowy zakres odpowiedzialności indosanta jest konsekwencją gwarancyjnej funkcji indosu i wynika z miejsca, jakie podpis indosanta zajmuje w szeregu indosów. Indosant odpowiada bowiem wobec swojego indosatariusza i dalszych nabywców wierzytelności wekslowej. Nie odpowiada natomiast wobec wystawcy, akceptanta i poprzedzających go indosantów, w stosunku do tych osób jest wierzycielem. Jak juŜ wyjaśniono powyŜej, odpowiedzialność indosanta ulega ograniczeniu w przypadku dokonania indosu zwrotnego. JeŜeli zatem weksel nabyła osoba, która wcześniej na skutek swojego poprzedniego indosu była zobowiązana wobec indosanta, taki nabywca nie ma anidługu, ani wierzytelności wobec tego indosanta.

Odpowiedzialność indosanta jest odpowiedzialnością solidarną (art. 47 pr. weksl.). Jest to odpowiedzialność subsydiarna; indosant jest dłuŜnikiem ubocznym. Zapłata dokonana przez dłuŜnika głównego zwalnia indosanta, natomiast odmowa tej zapłaty lub odmowa przyjęcia weksla przez trasata umoŜliwia dochodzenie roszczeń od indosanta. W zasadzie odpowiedzialność indosanta zaleŜy od sporządzenia przez wierzyciela protestu, chyba Ŝe w wekslu albo w samym indosie zamieszczono klauzulę zwalniającą z konieczności jego dokonania. Zapłata dokonana przez indosanta daje mu roszczenie regresowe wobec dłuŜnika głównego i indosantów, którzy poprzedzali go w obiegu weksla, o ile nie wyłączyli oni swojej odpowiedzialności.

Indosant moŜe w porozumieniu z drugą stroną umowy indosu decydować o istnieniu i zakresie swojej odpowiedzialności przez zamieszczanie odpowiednich klauzul w treści indosu. Całkowite wyłączenie odpowiedzialności indosanta za przyjęcie i zapłatę wekslamoŜe nastąpić przez zamieszczenie w treści indosu, przed podpisem indosanta,odpowiedniej klauzuli, czyli "przeciwnego zastrzeŜenia", o którym mówi art. 15 ust. 1 pr. weksl. Ustawa nie wskazuje nawet przykładowej treści tej klauzuli, zwykle uŜywa się zwrotu "bez obligu", ewentualnie "bez odpowiedzialności", ale kaŜde sformułowanie wyraŜające zamiar niezaciągania zobowiązania przez indosanta będzie wystarczające. Dopuszczalne jest takŜe wyłączenie odpowiedzialności za przyjęcie weksla trasowanego, a zachowanie odpowiedzialności za jego zapłatę lub odwrotnie.

Indosant moŜe teŜ ograniczyć podmiotowy zakres swojej odpowiedzialności przez zakaz dalszego indosowania. Mówi o tym art. 15 ust. 2 pr. weksl., zgodnie z którym indosant moŜe zabronić dalszego indosowania; w tym przypadku nie odpowiada wobec następnych indosatariuszy. Jak widać, klauzula taka (mająca postać zastrzeŜenia "nie na zlecenie" czy "bez indosowania" lub podobnego) jest dość myląca. Nie wyklucza ona bowiem wcale moŜliwości dalszego przenoszenia wierzytelności przez indos ani teŜ nie wyłącza w pełni odpowiedzialności indosanta. Weksel moŜe być indosowany ze wszystkimitego skutkami, a jedyną konsekwencją tego tzw. rekta-indosu jest to, Ŝe indosantodpowiada tylko wobec swojego indosatariusza, a juŜ nie wobec następnych nabywców wierzytelności.

W literaturze sporna jest dopuszczalność kwotowego ograniczenia odpowiedzialności indosanta98. Argument za tym, by indosant mógł ograniczyć swoją odpowiedzialność do części sumy wekslowej polega na wnioskowaniu a maiori ad minus z przepisupozwalającego mu wyłączyć odpowiedzialność w całości. Argumenty podnoszone przeciwko temu są róŜnej wagi. Powoływanie się na wyraŜony w art. 12 ust. 2 pr. weksl. zakaz



indosu częściowego nie jest przekonujące, moŜna bowiem zasadnie twierdzić, Ŝe chodzi w nim o zakaz częściowego rozporządzenia wierzytelnością, uzasadniony jej związaniem z dokumentem. TakŜe brak wyraźnego zezwolenia ustawy na ograniczenie odpowiedzialności, takiego jakie istnieje w przypadku akceptu (art. 26 ust. 1) i poręczenia (art. 30 ust. 1), nie musi być rozstrzygający, moŜna bowiem twierdzić, Ŝe w tamtych przypadkach wyraźne zezwolenie jest konieczne, skoro nie ma moŜliwości całkowitego wyłączenia odpowiedzialności, z której moŜna by wnioskować a fortiori. TakŜe solidarny charakter odpowiedzialności nie wyklucza odmiennego rozmiaru zobowiązania poszczególnych dłuŜników (art. 368 k.c.). PowaŜnym argumentem jest natomiast ten, Ŝe róŜny zakres odpowiedzialności poszczególnych dłuŜników rodzi komplikacje przy realizacjiroszczenia regresowego. Trzeba jednak zauwaŜyć, Ŝe komplikacje te nie przeszkadzały ustawodawcy pozwolić na ograniczenie odpowiedzialności poręczyciela, który równieŜ ma roszczenie regresowe, a jeŜeli udzielił poręczenia za indosanta, jego sytuacja w razie zapłaty weksla będzie dokładnie taka sama jak poręczonego indosanta (art. 32 ust. 3). Wszystko to przemawia za dopuszczeniem ograniczenia odpowiedzialności indosanta do kwoty określonej w indosie.

Indosant moŜe takŜe kształtować przesłanki swojej odpowiedzialności przez zamieszczenie w indosie klauzuli zwalniającej wierzyciela z konieczności dokonania protestu z powodu nieprzyjęcia lub niezapłacenia weksla jako warunku dochodzenia roszczeń regresowych w stosunku do tego indosanta (art. 46 ust. 3 pr. weksl.).

W praktyce międzywojennej stosunkowo powszechny był tzw. indos gwarancyjny. Był to indos mający formę indosu własnościowego, ale dokonywany nie w celu przeniesienia wierzytelności, ale wyłącznie w celu zobowiązania się indosanta, udzielenia wierzycielowidodatkowej gwarancji zapłaty weksla. Spełniał on zatem tę samą funkcję co poręczenie. Swoją popularność zawdzięczał temu, Ŝe weksel indosowany sprawiał na potencjalnym nabywcy wraŜenie bardziej wiarygodnego, czyli dającego większą szansę łatwego uzyskania zapłaty od głównego dłuŜnika niŜ weksel poręczony. Oceniając bowiem wypłacalność dłuŜnika głównego na podstawie wyglądu weksla, potencjalny indosatariusz mógł dojść do wniosku, Ŝe wystawca czy akceptant nie są osobami w pełni wypłacalnymi, skoro ktoś uzaleŜniał przyjęcie ich weksli od udzielenia poręczenia przez osobę trzecią. Przeciwnie natomiast oceniano weksle indosowane - wystawca czy akceptant zapewne jest osobą wypłacalną, skoro jego weksel znalazł juŜ nabywców. Dokonując indosów gwarancyjnych, naleŜy jednak uwaŜać, by układały się one w nieprzerwany szereg indosów tak, by nie pozbawić wierzyciela legitymacji formalnej.

Wzór 27. Weksel własny indosowany z wyłączeniem odpowiedzialności awers: Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


Stefan Nowakrewers: Ustępuję na zlecenie Barbary Kazimierskiej, bez obligu Jan Kowalski Wzór 28. Weksel własny indosowany z podmiotowym ograniczeniem

odpowiedzialności awers: Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


Stefan Nowakrewers: Ustępuję na rzecz Barbary Kazimierskiej, nie na zlecenie Jan Kowalski

5.5. Nabycie wierzytelności od nieuprawnionego

MoŜliwość nabycia prawa od osoby, której prawo to nie przysługuje i która nie jest uprawniona do rozporządzania nim jest w powszechnym prawie obligacyjnym (inaczej niŜ w prawie rzeczowym) co do zasady wykluczona, jeŜeli pominąć przypadek rozporządzeniawierzytelnością "uzyskaną" w drodze czynności pozornej (art. 83 § 2 k.c.). Wynika to z



faktu, Ŝe w odniesieniu do wierzytelności nie ma instrumentu ujawniania tych praw, który byłby wystarczająco wiarygodny, by moŜna było objąć ochroną osobę, która dokonała czynności nabycia prawa, działając w zaufaniu do udostępnionych jej informacji. Instrumentem takim w odniesieniu do praw rzeczowych jest wpis do księgi wieczystej, a w przypadku ruchomości - posiadanie. Odmiennie jednak przedstawia się sytuacja wierzytelności inkorporowanych w papierach wartościowych na zlecenie i na okaziciela. Tu treść dokumentu połączona z faktem jego posiadania przez daną osobę stanowi przekaz zdolny do wywołania u osoby trzeciej zaufania w istnienie prawa i jego przysługiwanie oznaczonemu podmiotowi. DąŜąc do usprawnienia obiegu wierzytelności, ustawodawca obejmuje to zaufanie ochroną, dopuszczając do skutecznego nabycia prawa, mimo Ŝe w konkretnym przypadku zewnętrzne objawy wskazujące na jego istnienie po stronie zbywcy nie odpowiadały rzeczywistości.

Podobnie jak w kaŜdym innym przypadku rozporządzania prawem przez nieuprawnionego, takŜe i tu zachodzi konflikt interesów pomiędzy nabywcą a osobą rzeczywiście uprawnioną, która na skutek nabycia od nieuprawnionego przysługującą jej wierzytelność utraci (zwykle będzie miała jednak roszczenie odszkodowawcze do zbywcy). Konflikt ten ustawa rozstrzyga na rzecz nabywcy, jeŜeli jest on w dobrej wierze i właśnie ze względu na tą dobrą wiarę. Rozstrzygnięcie na niekorzyść uprawnionego moŜna uzasadniać tym, Ŝe dopuścił on do utraty dokumentu, a zatem prawdopodobnie nie dołoŜył naleŜytej staranności w jego przechowywaniu. Jest to tylko uzasadnienie omawianej normy prawnej, a nie jej treść, moŜe jednak mieć pewne znaczenie dla wykładni przepisu i jego stosowania w sytuacjach wątpliwych.

Zagadnienie to w odniesieniu do weksli reguluje art. 16 ust. 2 stanowiący, Ŝe jeŜeli kto przez jakikolwiek wypadek utracił posiadanie weksla, posiadacz, który wykaŜe swoje prawo według art. 16 ust. 1 (nieprzerwanym szeregiem indosów), będzie obowiązany do wydania weksla tylko, jeŜeli nabył go w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się raŜącego niedbalstwa. Przepis ten zwykle interpretowany jest w duchu teorii własnościowej papieru wartościowego, upatrującej zasadniczy przedmiotu prawa wierzyciela w samym dokumencie, a wierzytelność traktującej jako swego rodzaju "przynaleŜność" dokumentu. Choć jest on rzeczywiście sformułowany w języku prawa rzeczowego, naleŜy go jednak interpretować, kładąc nacisk na wierzytelność jako właściwy przedmiot czynności rozporządzającej. SłuŜy on ochronie osoby, która w dobrej wierze nabyła wierzytelność wekslową na podstawie indosu na wekslu utraconym wcześniej przez prawnego posiadacza, a która korzysta z legitymacji formalnej. Kwestia własności weksla ma tu znaczenie uboczne.

Choć nie jest to w ustawie wyraŜone wprost, z umiejscowienia art. 16 ust. 2 wśród przepisów o indosie oraz ze wzmianki o "nabyciu" i wymogu legitymacji formalnej naleŜy wnioskować, Ŝe przepis ten znajduje zastosowanie wyłącznie do nabywcy, a zatem moŜe być stosowany dopiero w razie dokonania indosu lub zbycia weksla indosowanego in blanco. Nie moŜe zatem nabyć wierzytelności znalazca zgubionego weksla ani złodziej, który go ukradł. Dopiero dokonanie przez nieuprawnionego posiadacza prawidłowej czynności rozporządzającej - indosu weksla lub przeniesienia weksla indosowanego in blanco - moŜe spowodować nabycie wierzytelności przez drugą stronę tej czynności.

Drugą przesłanką zastosowania omawianej instytucji jest utrata weksla przez jego prawnego posiadacza, czyli osobę rzeczywiście wekslowo uprawnioną. Tak samo naleŜy traktować utratę weksla przez osobę, której uprawniony powierzył władanie nim (przechowawcę, pełnomocnika, posłańca). Utrata weksla moŜe polegać na jego zgubieniu, czy kradzieŜy, szczegóły nie są tutaj istotne; waŜne jest, Ŝe weksel znajduje się we władaniu nieuprawnionego.

Szczególnym przypadkiem utraty posiadania weksla jest sytuacja, w której wystawca sporządził weksel, jednak nie doszło do skutecznego dokonania czynności zobowiązującej - umowy o wydanie weksla. JeŜeli umowy takiej w ogóle nie zawarto (np. gotowy weksel został wystawcy skradziony przed wydaniem), dochodzi do utraty posiadania przez posiadacza (wystawcę), osoba władająca wekslem nie uzyskuje wierzytelności, ale w razie dokonania indosu moŜe znaleźć zastosowanie przepis o nabyciu od nieuprawnionego.

W myśl poglądu c oraz powszechniej wyraŜanego w literaturze i zasługującego na poparcie, utratę posiadania weksla, o której mowa w art. 16 ust. 2 pr. weksl., naleŜy interpretować rozszerzająco o tyle, by na równi z rzeczywistą utratą posiadania weksla przez osobę na nim podpisaną traktować te sytuacje, gdy umowa tworząca zobowiązanie wekslowe (umowa o wydanie weksla) została przez dłuŜnika zawarta, ale była niewaŜna z powodu jej pozorności czy sprzeczności jej celu z ustawą lub zasadami współŜycia



społecznego albo teŜ została uniewaŜniona ze względu na błąd towarzyszący oświadczeniu woli dłuŜnika. We wszystkich tych przypadkach będący w dobrej wierze dalszy nabywca wadliwie wydanego weksla uzyskuje wierzytelność wekslową.

Odmiennie naleŜy natomiast rozstrzygnąć przypadki, gdy wystawcy w ogóle nie moŜnaprzypisać wystawienia weksla, czy teŜ, jak to się ujmuje w duchu teorii pozoru prawnego, nie moŜna przypisać mu stworzenia pozoru istnienia wierzytelności wekslowej. Chodzi o sytuacje, gdy wystawca nie miał zdolności do czynności prawnych, nie był właściwie reprezentowany przy wystawianiu weksla, nie złoŜył na nim podpisu (jego podpis sfałszowano) lub teŜ działał w warunkach braku świadomości lub swobody (art. 82 k.c.). Wówczas zobowiązanie wekslowe nie moŜe powstać w ogóle, nawet wówczas, gdyby weksel znalazł się w rękach osoby będącej w dobrej wierze.

Dwie sytuacje wadliwości umowy tworzącej zobowiązanie wekslowe zasługują na wyróŜnienie, mogą bowiem budzić wątpliwości.

Pierwsza dotyczy przypadku, gdy "wystawca" w ogóle nie miał zamiaru wystawienia weksla i zaciągnięcia zobowiązania wekslowego, ale tekst weksla "dopisano" do podpisu złoŜonego przez niego w innym celu. W tym przypadku konflikt interesów nabywcy i "dłuŜnika" jest szczególnie trudny do rozstrzygnięcia, gdyŜ nabywca na podstawie tekstu weksla nie jest w stanie z łatwością ustalić, Ŝe podpis nie został złoŜony jako podpis na wekslu (to przesądza o jego dobrej wierze, bez której problem w ogóle by nie powstał), a zdrugiej strony wystawcy często nie moŜna przypisać odpowiedzialności (w potocznym znaczeniu tego słowa) za powstanie weksla. W tej właśnie sytuacji uwaŜam za zasadne dokonanie rozstrzygnięcia według kryterium indywidualnego - dołoŜenia naleŜytej staranności przez wystawcę. JeŜeli moŜna postawić mu zarzut, Ŝe przez lekkomyślność stworzył moŜliwość sfałszowania weksla (np. wydając komuś pustą kartkę z podpisem w celu stworzenia pełnomocnictwa czy pisma handlowego), powinien ponosić odpowiedzialność wekslową. JeŜeli natomiast zarzutu takiego postawić nie moŜna (np. gdy podpis złoŜony na innym dokumencie został wycięty i dopisano nad nim treść weksla), odpowiedzialność nie powinna istnieć.

Drugi problem to wydanie weksla pod wpływem groźby. TakŜe w tym przypadku zachodzi po stronie dłuŜnika brak zamiaru zaciągnięcia zobowiązania wekslowego i brak podstaw do postawienia mu zarzutu, Ŝe do stworzenia weksla doprowadził przez swoje niedbalstwo. Adam Szpunar wyraził pogląd, Ŝe groźba powinna uzasadniać zarzut dłuŜnika skuteczny takŜe wobec nabywcy wierzytelności, poniewaŜ prawo cywilne zrównuje w skutkach groźbę pochodzącą od drugiej strony umowy i pochodzącą od osoby trzeciej99. Pogląd ten nie jest powszechnie aprobowany100, zasługuje jednak na poparcie. Moim zdaniem interes rzetelnego nabywcy dokumentu nie jest wartością większą od autonomiiosoby na nim podpisanej, która swojego podpisu nie złoŜyła dobrowolnie i nie moŜna jej postawić zarzutu, Ŝe mogła jego złoŜenia uniknąć.

W dotychczasowych wywodach była mowa o wadliwości czynności zaciągnięcia zobowiązania wekslowego przez wystawcę. Te same uwagi odnoszą się jednak do utraty weksla przez indosanta albo trasata. Brak lub wadliwość umowy indosu albo akceptu przy istniejącym na wekslu indosie w znaczeniu formalnym lub klauzuli przyjęcia uzasadnia, w razie dokonania kolejnego indosu przez nieuprawnionego, ochronę dalszego nabywcy będącego w dobrej wierze, z wyjątkami wskazanymi powyŜej.

Kolejnym warunkiem nabycia wierzytelności jest dobra wiara nabywcy. Ustawa stanowi, Ŝe nabywca będzie zobowiązany do wydania weksla (czyli nie uzyska wierzytelności wekslowej i własności dokumentu) tylko, jeŜeli nabył go w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się raŜącego niedbalstwa. Zła wiara oznacza tu zatem wiedzę nabywcy, a z nią zrównana jest niewiedza spowodowana raŜącym niedbalstwem; oba te stany świadomości nabywcy moŜna nazwać złą wiarą w szerokim znaczeniu. Podkreślićtrzeba, Ŝe w odróŜnieniu od najczęściej występującej w prawie cywilnym postaci złej wiary, zwykłe niedbalstwo nie wyłącza ochrony nabywcy, skutek ten wywołuje dopiero niedbalstwo raŜące.

Przedmiotem dobrej lub złej wiary nabywcy jest przysługiwanie wierzytelności osobie, która nią rozporządza. Dobra wiara polega zatem na tym, Ŝe nabywca działa w uzasadnionym zaufaniu do treści dokumentu, a dokładnie do znajdującego się na nim szeregu indosów, który wskazuje, Ŝe zbywca ma kompetencję do rozporządzania wierzytelnością. W praktyce jest to moŜliwe przede wszystkim wówczas, gdy ostatni indos jest in blanco, a zatem legitymuje kaŜdego władającego dokumentem, a takŜe wwyjątkowych przypadkach zbieŜności nazwisk osoby wykazanej w wekslu jako uprawniona i osoby bezprawnie władającej dokumentem.



Dobrą wiarę wyłącza wiedza, czyli świadomość braku uprawnienia po stronie zbywcy.Wyłącza ją takŜe raŜące niedbalstwo, czyli niewiedza o braku uprawnień spowodowana powaŜnym odstępstwem indosatariusza (czy nabywcy weksla z indosem in blanco) od wzoru postępowania, jakie w danej sytuacji naleŜało podjąć. To, jakie postępowanie indosatariusza było w danym przypadku właściwe, zaleŜy od okoliczności. Pewną wskazówkę zawiera art. 40 ust. 3 zd. 2 pr. weksl., dotyczący wprawdzie innej sytuacji (dłuŜnika płacącego nieuprawnionemu), ale formułujący wymogi staranności przy badaniulegitymacji formalnej, które mogą mieć generalne zastosowanie. Zgodnie z tym przepisem, zastosowanym do indosatariusza, jego obowiązkiem jest zbadanie prawidłowości szeregu indosów, ale nie sprawdzanie podpisów indosantów. Tak więc w sytuacji, gdy na wekslu są juŜ indosy, indosatariusz ma sprawdzić, czy ich szereg jest nieprzerwany. JeŜeli ostatni indos jest imienny albo teŜ na wekslu w ogóle nie ma indosów, a zbywa go osoba wymieniona w nim jako remitent, indosatariusz powinien teŜ sprawdzić toŜsamość zbywcy. JeŜeli indosatariusz spełnił te wymogi, nie wie o braku uprawnienia zbywcy, a wygląd weksla (np. skreślenie nazwiska ostatniego indosatariusza) ani okoliczności, w jakich zbycie jest dokonywane nie powinny budzić u niego powaŜnych wątpliwości co douprawnienia zbywcy, nabywa wierzytelność skutecznie.

Momentem, według którego naleŜy oceniać dobrą lub złą wiarę nabywcy, jest moment nabycia weksla. Dobra wiara nabywcy objęta jest domniemaniem z art. 7 k.c.; do takiego samego wniosku co do rozkładu cięŜaru dowodu prowadzi teŜ treść art. 16 ust. 2 pr. weksl. Obowiązek udowodnienia złej wiary spoczywa zatem na dłuŜniku, który odmawia zapłaty, gdyŜ kwestionuje uprawnienie nabywcy albo na rzeczywistym wierzycielu, który od nabywcy Ŝąda wydania mu weksla (moŜe tego dochodzić w zwykłym procesie windykacyjnym).

Podkreślić trzeba, Ŝe przesłanką nabycia od nieuprawnionego jest istnienie legitymacjiformalnej po stronie indosanta (na skutek indosu powstaje ona i po stronieindosatariusza). Zatem mimo Ŝe dopuszczalne jest indosowanie weksla przez osobęnielegitymowaną jego treścią (np. nabywcę przez przelew czy dziedziczenie), przerwa w szeregu indosów powoduje, Ŝe weksel taki nie będzie mógł juŜ być przedmiotem nabycia od nieuprawnionego.

W razie spełnienia wszystkich omówionych powyŜej przesłanek, indosatariusz nabywa wierzytelność wekslową, która wcześniej nie istniała w ogóle (wówczas zobowiązanie wekslowe powstaje wskutek dokonania indosu) albo istniała, ale nie przysługiwałaindosantowi. Nabycie wierzytelności przez nabywcę będącego w dobrej wierze wyłącza moŜliwość umorzenia weksla na wniosek poprzedniego wierzyciela, który utracił posiadanie dokumentu. Aby jednak nabywca mógł w praktyce to wykorzystać, musi wziąć udział w postępowaniu umorzeniowym, wykazując w nim swoje prawo do weksla (o szczegółach będzie mowa w rozdziale VII).

5.6. Ograniczenie zarzutów dłuŜnika

Ścisłe rozgraniczenie zagadnień nabycia wierzytelności od nieuprawnionego i odebraniadłuŜnikowi zarzutów słuŜących mu wobec zbywcy nie jest chyba moŜliwe, gdyŜ są to dwa aspekty tego samego zagadnienia - ochrony nabywcy wierzytelności wekslowejdziałającego w zaufaniu do treści dokumentu. Dlatego w róŜnych opracowaniachnaukowych i orzeczeniach sądów dopuszczalność podnoszenia przez dłuŜnikaposzczególnych zarzutów rozstrzygana jest raz według art. 16 ust. 2, innym razem według art. 17. Według poglądu tu przyjętego, zarzuty polegające na tym, Ŝe osoba domagająca się zapłaty nie nabyła wierzytelności, poniewaŜ zbywca był nieuprawniony podlegają regulacji art. 16 ust. 2 i dotyczy to takŜe przypadków braku lub wadliwości wekslowej umowy zobowiązującej (umowy o wydanie weksla, akceptu, indosu). Art. 17, zapewniający nabywcy wierzytelności jeszcze silniejszą ochronę, a dłuŜnikowi stawiający wymagania jeszcze wyŜsze niŜ wykazanie wiedzy lub raŜącego niedbalstwa nabywcy, odnosi się natomiast do zarzutów dotyczących treści zobowiązania wekslowego oraz celu jego utworzenia.

Zgodnie z art. 17, w jego interesującym nas fragmencie, osoby, przeciw którym dochodzi się praw z weksla, nie mogą wobec posiadacza zasłaniać się zarzutami opartymi na swych stosunkach osobistych z posiadaczami poprzednimi, chyba Ŝe posiadacz,nabywając weksel, działał świadomie na szkodę dłuŜnika. Przepis ten chroni indosatariusza ( oraz osobę, która nabyła przez wydanie weksel indosowany in blanco), wykluczając podnoszenie przeciwko niemu tych zarzutów, które dłuŜnik miał wobec zbywcy. Zarzuty, o których przepis stanowi, naleŜy rozumieć szeroko, jako wszelkie twierdzenia dłuŜnika



uzasadniające odmowę spełnienia Ŝądanego świadczenia. Nie podlegają jednak regulacji art. 17 dwa rodzaje zarzutów - twierdzenie dłuŜnika, Ŝe posiadacz weksla nie nabył skutecznie wierzytelności wekslowej, poniewaŜ nie istniała ona lub nie przysługiwała zbywcy (jego dopuszczalność reguluje, jak wspomniano, art. 16 ust. 2) oraz twierdzenie dłuŜnika, Ŝe weksel wystawiony był jako weksel in blanco i został przed dokonaniem indosu wypełniony niezgodnie z zawartym przez strony porozumieniem (dopuszczalność tego zarzutu określa art. 10 pr. weksl., który będzie omówiony w rozdziale VIII).

Ponownie podkreślić trzeba, Ŝe wyłączenie zarzutów osobistych dłuŜnika następuje dopiero na skutek dokonanego indosu weksla lub przeniesienia weksla indosowanego in blanco. Natomiast w przypadku, gdy zapłaty domaga się remitent, dłuŜnik moŜe podnosić wszelkie przysługujące mu zarzuty w celu uchylenia się od zapłaty, w tym te, które odnoszą się do pozawekslowych stosunków pomiędzy nim a remitentem101. DłuŜnik moŜe takŜe bez ograniczeń powoływać się na zarzuty słuŜące mu osobiście wobec tego nabywcy wierzytelności, który od niego Ŝąda zapłaty.

Kluczowe znaczenie dla stosowania omawianego przepisu ma rozstrzygnięcie, które zarzuty są "oparte na stosunkach osobistych" dłuŜnika z poprzednim posiadaczem weksla. Poglądy w tej kwestii nie są jednak w pełni zgodne.

Moim zdaniem, do tych zarzutów, nazywanych zwykle osobistymi lub subiektywnymi, naleŜy zaliczyć przede wszystkim zarzuty opierające się na porozumieniu dłuŜnika z wierzycielem co do celu wystawienia weksla czy teŜ dokonania innej czynności zobowiązującej. Istnienie i treść tych zarzutów zaleŜy przede wszystkim od tego, czy weksel został wystawiony, przyjęty czy indosowany w związku z jakimś innym zobowiązaniem (stosunkiem podstawowym) pomiędzy stronami.

JeŜeli takiego stosunku podstawowego w ogóle nie ma, to nie ma i zarzutów, które mogłyby z niego płynąć. Odmienny pogląd, dopuszczający zarzut bezpodstawnego wzbogacenia, czyli odmowę świadczenia dłuŜnika ze względu na to, Ŝe wobec braku stosunku podstawowego świadczenie byłoby nienaleŜne, zdaje się wyraŜać Sąd NajwyŜszy w uzasadnieniu wyroku z dnia 21 października 1998 r.102 Byłby to pogląd bardzo dyskusyjny wobec co do zasady abstrakcyjnego charakteru zobowiązania wekslowego.

Najczęściej jednak jakaś gospodarcza podstawa do wystawienia weksla istnieje. Zarzuty, jakie miałyby się do tego stosunku podstawowego odnosić, są zawsze zarzutami subiektywnymi. Na czym mogą one polegać, zaleŜy od tego, czy wystawienie weksla miało skutek umorzenia zobowiązania podstawowego (odnowienia), czy teŜ tylko jego zabezpieczenia. W przypadku odnowienia jedyne zarzuty, jakie mogą być podnoszone to te, Ŝe odnawiane zobowiązanie nie istniało lub teŜ nie mogło ulec odnowieniu (co dotyczy zobowiązań naturalnych z gry lub zakładu, art. 413 k.c.). JeŜeli jednak zaciągnięcie zobowiązania wekslowego nie umorzyło zobowiązania podstawowego, a tak jest najczęściej, wierzyciel moŜe powołać się na rozmaite zarzuty odnoszące się do tego drugiego stosunku prawnego. W grę wchodzi m.in. zarzut niepowstania zabezpieczonego długu (z powodu niewaŜności umowy czy uchylenia się od jej skutków prawnych), wygaśnięcia tego długu (na skutek spełnienia świadczenia, rozwiązania umowy, zwolnienia z długu), niespełnienia przez drugą stronę świadczenia wzajemnego, takiej wadliwości tego świadczenia, która uzasadnia odstąpienie od umowy czy obniŜenie ceny. Nie daje natomiast podstaw do zarzutu przeciwko roszczeniu wekslowemu przedawnienie się roszczenia zabezpieczonego wekslem (bardziej złoŜony problem powstaje w przypadku weksla in blanco, będzie on omawiany później).

Dalsza grupa zarzutów subiektywnych wynikających z porozumienia co do celu wystawienia weksla dotyczy weksli mających zabezpieczać przyszłe zobowiązania, na przykład odszkodowawcze. Podstawowy zarzut polega na tym, Ŝe zobowiązanie gwarantowane wekslem nie powstało lub ma mniejszy rozmiar niŜ roszczenie wekslowe103.

Ponadto do treści porozumienia towarzyszącego wystawieniu weksla na zabezpieczenie zarówno istniejącego, jak i przyszłego zobowiązania naleŜy często określenie warunków, pod jakimi wierzyciel będzie mógł dochodzić roszczenia wekslowego. Warunki te mogą dotyczyć np. minimalnego rozmiaru długu, co do którego dłuŜnik ma pozostawać w zwłoce, by wierzyciel mógł Ŝądać zapłaty weksla albo teŜ czasu trwania tej zwłoki. Niedotrzymanie tego rodzaju uzgodnień przez wierzyciela równieŜ daje dłuŜnikowi zarzut o charakterze osobistym.

Do tej samej kategorii zarzutów osobistych naleŜy zarzut podpisu grzecznościowego. Polega on na tym, Ŝe dłuŜnik (zwłaszcza akceptant, a takŜe indosant lub poręczyciel) podpisuje weksel w celu zwiększenia jego wiarygodności, zaufania odbiorcy do jego



wartości. Jest to w interesie wystawcy, który akceptowany lub poręczony z grzeczności weksel będzie wręczał remitentowi, lub teŜ wierzyciela, który uzyskał grzecznościowy podpis wekslowy innej osoby, by łatwiej znaleźć nabywcę wierzytelności wekslowej. Tym niemniej podpis złoŜony z grzeczności naleŜy uznać za podpis złoŜony w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania i na omawiany zarzut podpisany moŜe powoływać się tylko wobec osoby, z którą umówił się o to, Ŝe weksel grzecznościowo akceptuje, poręcza czy indosuje. W podanych przykładach zarzut akceptu udzielonego z grzeczności na prośbę wystawcy będzie nieskuteczny wobec remitenta, ale skuteczny wobec wystawcy, gdyby ten chciał dochodzić od akceptanta regresu. Zarzut indosu czy poręczenia z grzecznościbędzie nieskuteczny wobec kolejnego indosatariusza, na którego wierzyciel, który o taki podpis prosił, weksel przeniósł, będzie natomiast skuteczny wobec tego wierzyciela, gdyby po wykupieniu weksla chciał dochodzić regresu od indosanta czy poręczyciela z grzeczności. Na marginesie moŜna wspomnieć, Ŝe w spornej sprawie regresu pomiędzy kilkoma osobami, z których kaŜda na wekslu podpisała się z grzeczności, w przedwojennym orzecznictwie Sądu NajwyŜszego zwycięŜył pogląd, Ŝe regres ten przebiega według przepisów prawa wekslowego. NaleŜy jednak podzielić odmienne zapatrywanie A. Szpunara, zdaniem którego pomiędzy tymi dłuŜnikami powinien zachodzić regres zgodnie z art. 376 k.c.104

Drugą kategorię zarzutów osobistych, nie związanych z porozumieniem określającym cel zaciągnięcia zobowiązania wekslowego, tworzą zarzuty odnoszące się zdarzeń, które wpływają na treść samego zobowiązania wekslowego, ale nie zostały na wekslu odnotowane. Chodzi przede wszystkim o zarzut zapłaty wierzytelności wekslowej lub jejumorzenia przez potrącenie, odnowienie, zwolnienie z długu, jeŜeli zdarzeniom tym nie towarzyszyło wydanie dłuŜnikowi weksla. RównieŜ osobisty charakter ma zarzut częściowej zapłaty, która nie została na wekslu odnotowana (choćby dłuŜnik otrzymał osobne pokwitowanie). TakŜe umowna zmiana terminu płatności, miejsca płatności, sumy wekslowej i wszelkie inne modyfikacje zobowiązania wekslowego, które nie znalazły odzwierciedlenia w treści weksla, dają dłuŜnikowi wyłącznie zarzuty subiektywne.

Znaczenie art. 17 polega zatem na tym, Ŝe w razie przeniesienia wierzytelności przez indos lub przez wydanie weksla indosowanego in blanco w zasadzie wyłączona jestmoŜliwość podnoszenia przez dłuŜnika zarzutów przysługujących mu wobec poprzedniego wierzyciela, a mających charakter zarzutów osobistych. Trzeba jednak wspomnieć, Ŝe w przypadku zarzutów dotyczących stosunku podstawowego pomiędzy dłuŜnikiem a zbywcą ich wyłączenie nie nastąpi, jeŜeli wraz z indosem zostanie dokonany przelew wierzytelności z tego stosunku. Skoro bowiem indosatariusz w chwili indosu stał się teŜ stroną stosunku podstawowego, zarzuty dłuŜnika z tego stosunku wynikające są zarzutami, które słuŜą mu osobiście wobec indosatariusza105. Zasadę z art. 17 moŜna więc, w pewnym uproszczeniu, przedstawić następująco: nabywca uzyskuje taką wierzytelność, jaką opisuje weksel, niekoniecznie zaś taką, jaka rzeczywiście przysługiwała zbywcy.

Od tej zasady ustawa wprowadza wyjątek, polegający na moŜliwości podniesienia wobec nabywcy zarzutów słuŜących dłuŜnikowi osobiście przeciwko zbywcy. Wyjątek ten zachodzi w przypadku, gdy nabywca wierzytelności działał świadomie na szkodę dłuŜnika. To niejasne określenie jest wynikiem niemoŜności znalezienia odpowiedniej formuły przez uczestników konferencji genewskiej. Konwencja haska mówiła o porozumieniu (zmowie) zbywcy i nabywcy na szkodę dłuŜnika. Przygotowana przez komitet ekspertów propozycja przedłoŜona pod obrady w Genewie wymagała tylko złej wiary nabywcy. W efekcie w ustawie genewskiej znalazło się niezbyt czytelne rozwiązanie pośrednie. W doktrynie polskiej106, a takŜe w orzecznictwie interpretowane jest ono przewaŜnie w ten sposób, Ŝe nabywca działa świadomie na szkodę dłuŜnika, gdy w chwili nabycia wierzytelności wie oistnieniu po stronie dłuŜnika podstawy do zarzutu wobec zbywcy i nabywając wierzytelność chce pozbawić dłuŜnika, ze szkodą dla niego, moŜliwości podniesienia tego zarzutu107. Tak interpretowana ustawa stawia zatem dłuŜnikowi chcącemu powołać się na zarzut subiektywny, jaki miał wobec indosanta niezmiernie wysokie wymagania. Nie wystarczy bowiem zwykła zła wiara nabywcy, czy choćby zła wiara ograniczona do wiedzy lub raŜącego niedbalstwa (jak w art. 10 i 16 ust. 2 pr. weksl.). Nie wystarczy nawet dowód wiedzy nabywcy o przysługujących dłuŜnikowi zarzutach. Konieczne jest aŜ wykazanie złego zamiaru nabywcy, polegającego na jego świadomości, Ŝe przez indos pozbawia dłuŜnika zarzutów osobistych oraz dąŜeniu do wyrządzenia dłuŜnikowi szkody przezpozbawienie go tych zarzutów. W celu złagodzenia tego bardzo rygorystycznegostanowiska praktyka sądowa stosuje dość szeroko domniemania faktyczne złego zamiaru



nabywcy oparte na jego wiedzy o przysługujących dłuŜnikowi zarzutach108. Taka tendencja zasługuje na poparcie. Niekiedy teŜ "działanie na szkodę" interpretuje się nie tylko jako zamiar bezpośredni, ale takŜe zamiar ewentualny, czyli godzenie się z tym, Ŝe po stronie dłuŜnika moŜe powstać szkoda. Trzeba teŜ zaznaczyć, Ŝe pojęcia "szkody", uŜytego w art. 17, nie powinno się interpretować w sposób odwołujący się do przepisów o odpowiedzialności odszkodowawczej. Zarówno treść konwencji genewskiej ("to the detriment of the debtor"), jak i cel przepisu przemawiają za tym, by rozstrzygał istniejący po stronie nabywcy zamiar wywołania jakichkolwiek niekorzystnych następstw dla dłuŜnika, niekoniecznie mających postać szkody w sensie prawnym.

JeŜeli zachodzi po stronie nabywcy wierzytelności świadome działanie na szkodę dłuŜnika, ten ostatni nie traci zarzutów subiektywnych (zbycie wierzytelności wywołuje takie skutki, jak przelew), ale odnosi się to tylko do tych zarzutów, które są objęte świadomością nabywcy. Tylko te zarzuty dłuŜnik moŜe nabywcy przeciwstawić, natomiast zarzuty, o których nabywca nie wiedział, wygasają.

NaleŜy pamiętać o tym, Ŝe sam weksel jest wystarczającym dowodem istnienia roszczenia wekslowego. CięŜar udowodnienia okoliczności stanowiących podstawę do zarzutu spoczywa na dłuŜniku, niezaleŜnie od tego, czy zapłaty Ŝąda od niego remitent lub inna osoba, wobec której osobiście zarzuty te dłuŜnikowi słuŜą, czy teŜ Ŝąda jej indosatariusz, a dłuŜnik ma zarzuty wobec jego poprzednika prawnego. W tym ostatnim przypadku dłuŜnika obciąŜa konieczność udowodnienia, oprócz samych zarzutów, świadomego działania nabywcy na jego szkodę.

W kaŜdym przypadku natomiast, bez względu na dokonane przeniesienie wierzytelności, dłuŜnik moŜe podnosić wobec nabywcy wierzytelności zarzuty tzw. obiektywne. Są to zarzuty odnoszące się do waŜności dokumentu wekslowego oraz mające podstawę w jego treści. Tak więc w stosunku do kaŜdego wierzyciela dłuŜnik moŜe odmówić zapłaty ze względu na wadliwość formalną dokumentu (brak wymaganej przez przepisy treści weksla czy podpisu dłuŜnika), dokonane przez sąd umorzenie weksla, brak protestu - jeŜeli od jego dokonania uzaleŜniona była odpowiedzialność dłuŜnika. Wobec kaŜdego wierzyciela moŜna teŜ powoływać się na zmianę tekstu weksla juŜ po jego podpisaniu przez dłuŜnika. Zarzut ten, o czym była juŜ mowa, polega na twierdzeniu, Ŝe odpowiedzialność dłuŜnika (co do jej przesłanek i zakresu) regulowana jest przez pierwotny tekst weksla, a nie tekst aktualny.

Drugą grupę zarzutów obiektywnych tworzą zarzuty wynikające z treści dokumentu. Mogą one się odnosić do opisanej w dokumencie treści zobowiązania (np. rozmiaru i terminu spełnienia świadczenia); przedawnienia roszczeń wekslowych, jeŜeli termin przedawnienia wynika z podanego w wekslu terminu płatności lub z treści protestu; a takŜe częściowego spełnienia świadczenia czy zwolnienia z długu, jeŜeli zdarzenia te zostały w dokumencie odnotowane.

Zagadnieniem wymagającym rozstrzygnięcia jest to, czy przewidziana w art. 17 pr. weksl. ochrona nabywcy uzaleŜniona jest od istnienia po stronie zbywcy legitymacji formalnej. Dawniejsza literatura stała zdecydowanie na takim stanowisku. Zagadnienie to nabiera znaczenia w wyniku przyjęcia poglądu, Ŝe indosować weksel moŜe takŜe wierzyciel (materialnie uprawniony), który legitymacji formalnej nie ma. Rozwiązanie tego problemu uzaleŜnione jest od tego, jaką funkcję spełnia wekslowa legitymacja formalna. Stanowi ona tylko domniemanie przysługiwania wierzytelności wekslowej określonej osobie, nie zaś treści tej wierzytelności, o tym bowiem informuje tekst weksla, a nie znajdujący się na nim szereg indosów. Biorąc to pod uwagę trzeba przyjąć, Ŝe brak legitymacji formalnej zbywcy nie powinien wpływać na ochronę nabywcy przed zarzutami osobistymi dłuŜnika. Przedmioty dobrej wiary nabywcy chronionej przez art. 16 ust. 2 i art. 17 pr. weksl. są bowiem róŜne. Pierwszy z przepisów chroni zaufanie nabywcy w istnienie wierzytelności po stronie zbywcy, a zaufanie to jest uzasadnione ze względu na nieprzerwany szereg indosów, dlatego brak takiego szeregu wyklucza ochronę. Drugi przepis chroni zaufanie nabywcy w to, Ŝe uzyska wierzytelność taką, jaka jest opisana w wekslu, a więc uzasadnieniem tego zaufania jest treść weksla i nie powinien go podwaŜać brak nieprzerwanego szeregu indosów. Tak więc w przypadku nabycia weksla przez indos od osoby niemającej legitymacji formalnej dłuŜnik moŜe zarzucać tej osobie brak uprawnień z powodu ich nieistnienia po stronie zbywcy, zwłaszcza, gdy dłuŜnik nie zawarł skutecznie umowy o wydanie weksla. Nie moŜe on natomiast powoływać się na zarzuty osobiste, jakie miał w stosunku do zbywcy, odnoszące się do celu zaciągnięcia zobowiązania wekslowego oraz do zdarzeń wpływających na treść tego zobowiązania, a nieodnotowanych na wekslu.

Kolejnym problemem jest kwestia dopuszczalności stosowania art. 17 pr. weksl. w



przypadku indosu zwrotnego. Chodzi o sytuację, gdy osoba, wobec której dłuŜnikowi słuŜyły zarzuty osobiste dokonuje indosu, który zarzutów tych dłuŜnika pozbawia, ale w drodze któregoś z kolejnych indosów odzyskuje wierzytelność wekslową. Moim zdaniem naleŜy przyjąć, Ŝe zarzuty te będą dłuŜnikowi ponownie przysługiwały, gdyŜ nie ma aksjologicznego ani celowościowego uzasadnienia dla ich wyłączenia. Na tej samej zasadzie słusznie twierdzi się, Ŝe nawet jeŜeli w szeregu indosów doszło do nabycia wierzytelności przez indosatariusza będącego w dobrej wierze, wobec którego dłuŜnik nie mógł podnosić zarzutów osobistych, a następnie przeniósł on wierzytelność na kolejnego indosatariusza, który przy nabyciu działał świadomie na szkodę dłuŜnika, dłuŜnik będzie mógł się bronić zarzutami osobistymi. Rozstrzygnięcie takie, aksjologicznie i funkcjonalnie uzasadnione, pokazuje przy tym, Ŝe formuły "świadomego działania na szkodę dłuŜnika" nie moŜna traktować dosłownie, gdyŜ wówczas nabywca mógłby twierdzić, Ŝe skoro dłuŜnik utracił zarzuty juŜ przy poprzednim indosie, to kolejny indos Ŝadnej szkody wyrządzić mu juŜ nie mógł.

5.7. Indos powierniczy

Indos wekslowy jest wykorzystywany takŜe jako czynność prawna powiernicza. Jakwiadomo, czynność powiernicza to czynność prawna, która łączy w sobie elementrozporządzenia i zobowiązania. Jedna ze stron (powierzający) przenosi na drugą(powiernika) prawo, wskutek czego powiernik moŜe wobec osób trzecich korzystać z tego prawa w pełnym zakresie wyznaczonym jego treścią, natomiast powiernik zobowiązuje się wobec powierzającego, Ŝe będzie z powierzonego mu prawa korzystał w ograniczonym zakresie, wskazanym w treści umowy powierniczej. Rozporządzenie wywołuje pełne skutki prawne, zatem w stosunkach zewnętrznych powiernik występuje jako uprawniony, a jego uprawnienia nie są ograniczone. Zobowiązanie powiernika do ograniczonego korzystania z powierzonego mu prawa nie wiąŜe go względem osób trzecich i jeŜeli powiernik je naruszy, na przykład rozporządzając powierzonym mu prawem, będzie to działanie skuteczne, a spowoduje jedynie odpowiedzialność odszkodowawczą powiernika wobec powierzającego (art. 471 k.c.; ewentualnie moŜliwe jest teŜ zaskarŜenie czynności na podstawie art. 59k.c.). Podkreślić trzeba - poniewaŜ w przedwojennej literaturze i orzecznictwie dotyczącym prawa wekslowego sprawa ta nie była jasna - Ŝe czynności powiernicze z zasady nie są czynnościami pozornymi, poniewaŜ ich gospodarczy sens polega na rzeczywistym przeniesieniu prawa.

W praktyce gospodarki rynkowej funkcjonują dwa typy czynności prawnychpowierniczych. Pierwszy to czynności powiernicze typu zabezpieczającego, które słuŜą zabezpieczeniu wierzytelności powiernika, który moŜe wykonywać powierzone mu prawa w granicach swojej wierzytelności wobec powierzającego. Drugi typ stanowią czynności powiernicze typu zarządzającego, w których przeniesienie prawa na powiernika następuje w celu zarządzania przez niego powierzonym prawem, a następnie zwrotu i wydania uzyskanych korzyści (zwykle za wynagrodzeniem).

Tej ogólnej charakterystyce powiernictwa odpowiada wytworzona w praktyce obrotu szczególna odmiana indosu przenoszącego wierzytelność - indos powierniczy. Nie cechuje go Ŝadna szczególna treść, ale wyłącznie cel, dla którego czynność ta zostaje dokonana.

Indos powierniczy występuje w dwóch postaciach. Pierwszą stanowi indoswłasnościowy dokonany w celu umoŜliwienia indosatariuszowi działania w jego własnym imieniu na rachunek indosanta. To działanie indosatariusza ma polegać na ściągnięciu sumy wekslowej i wydaniu jej indosantowi, zwykle z potrąceniem naleŜnej indosatariuszowi prowizji. Jest to tzw. indos powierniczy inkasowy, który zastępuje właściwą dla tego celu formę indosu pełnomocniczego.

Drugą postać indosu powierniczego stanowi indos własnościowy dokonany w celu zabezpieczenia wierzytelności indosatariusza względem indosanta. Indosatariusz ma wówczas prawo (i zwykle obowiązek wobec indosanta) ściągnąć sumę wekslową, którą zalicza na poczet swojej wierzytelności w stosunku do indosanta, a pozostałą nadwyŜkę tej sumy wydaje indosantowi. Ten indos nazywa się indosem powierniczym zabezpieczającym i zastępuje właściwą dla tego celu formę indosu zastawniczego.

W obu wypadkach z punktu widzenia osób trzecich następuje poprawne i pełne nabycie praw wekslowych, ale w stosunku wewnętrznym, pomiędzy indosantem a indosatariuszem, uprawnienia indosatariusza są ograniczone. Ograniczenia te polegają przede wszystkim na tym, Ŝe przy powiernictwie inkasowym indosant nie odpowiada za zapłatę weksla wstosunku do indosatariusza oraz, Ŝe indosatariuszowi nie wolno zbywać wierzytelności wekslowej. Ponadto indosatariusz ma obowiązki wynikające z powierniczego charakteru



indosu, dotyczące realizacji weksla i wydania indosantowi całej sumy wekslowej lub jej nadwyŜki ponad kwotę zabezpieczonej wierzytelności.

Sporną kwestią w literaturze jest zastosowanie do indosu powierniczego art. 10 i art.17 pr. weksl., czyli wyłączenie zarzutów osobistych dłuŜnika. MoŜliwe, i prezentowane w literaturze oraz orzecznictwie, są trzy rozwiązania. Według pierwszego, jeŜeli dłuŜnik udowodni powierniczy charakter indosu, moŜe podnosić wszystkie zarzuty, jakie miał przeciwko zbywcy. Według drugiego poglądu naleŜy zawsze stosować art. 17, czyli nawet gdy dłuŜnik wykaŜe, Ŝe indos miał charakter powierniczy, aby skorzystać z zarzutów osobistych, jakie miał wobec indosanta, musi udowodnić świadome działanie indosatariusza na jego szkodę. Za trafny uwaŜam pogląd trzeci109, który uzaleŜnia zastosowanie art. 17 od tego, w czyim interesie dokonany został indos. W myśl tego poglądu, wyłączenie zarzutów osobistych nie następuje w przypadku indosu powierniczegoinkasowego, poniewaŜ indosatariusz działa w interesie indosanta i sytuacja prawna dłuŜnika nie powinna być gorsza niŜ byłaby, gdyby indosant działał osobiście. DłuŜnik traci jednak zarzuty osobiste w przypadku indosu powierniczego zabezpieczającego, gdy indosatariusz nabywa wierzytelność dla ochrony własnego interesu (wyraŜającego się w zabezpieczonej wierzytelności) i z tego powodu zasługuje na ochronę. Oprócz argumentacji funkcjonalnej za poglądem tym przemawia takŜe treść przepisów o zarzutach osobistych dłuŜnika odnoszących się do indosów pełnomocniczego i zastawniczego (art. 18 ust. 2 i art. 19 ust. 2 pr. weksl.), gdyŜ, jak zaznaczono, indosy te słuŜą tym samym celomco odpowiednie postacie indosu powierniczego, zatem przepisy ich dotyczące mogą być stosowane przez analogię do tej postaci indosu. Takie stanowisko zajął teŜ Sąd NajwyŜszy110.

5.8. Indos własnościowy poterminowy

Sam upływ terminu płatności weksla nie przekreśla moŜliwości przenoszenia wierzytelności przez indos, ze wszystkimi właściwymi dla indosu skutkami (art. 20 ust. 1zd. 1 pr. weksl.). Wprawdzie taki weksel nie pełni juŜ funkcji środka kredytu i nie ma potrzeby ułatwiania jego obiegu, ale ustawa przyjmuje, Ŝe dopiero sporządzenie protestu lub upływ terminu do jego sporządzenia powoduje, Ŝe weksel nie moŜe juŜ uzasadniać niczyjej dobrej wiary co do istnienia i treści wierzytelności. Weksel niezapłacony w terminie, i to terminie przedłuŜonym o czas na dokonanie protestu (termin do sporządzenia protestu określa art. 44 ust. 3), jest w pewnym sensie "podejrzany" -potencjalny nabywca powinien liczyć się z tym, Ŝe dłuŜnik miał jakiś powód, by odmówić zapłaty. Dlatego, zgodnie z art. 20 ust. 1 zd. 2 pr. weksl., indos po proteście z powodu niezapłacenia lub po upływie terminu ustanowionego dla protestu ma tylko skutki zwykłego przelewu. Na zastosowanie powyŜszego przepisu nie ma wpływu fakt, Ŝe w konkretnym przypadku wierzyciel wekslowy był zwolniony z konieczności dokonania protestu odpowiednią klauzulą zamieszczoną na wekslu przez wystawcę111. Przeniesieniawierzytelności po tym terminie moŜna zatem dokonać takŜe w formie indosu, nie trzeba zawierać umowy przelewu. Do indosu tego nie będą miały jednak zastosowania przepisy chroniące dobrą wiarę nabywcy (art. 10, 16 i 17 pr. weksl.) - jego skutki naleŜy oceniać według przepisów kodeksu cywilnego o przelewie, przede wszystkim art. 513 i 516 k.c.112

Ponadto indos ten nie rodzi zobowiązania wekslowego indosanta, choć moŜe on odpowiadać na podstawie przepisów kodeksu cywilnego za to, Ŝe zbywana wierzytelność mu przysługuje.

Stosowanie tego przepisu mogłoby sprawiać pewne problemy praktyczne związane z dowodzeniem kolejności zdarzeń (indosu, protestu, upływu terminu), ustawa jednak imzapobiega. JeŜeli dokonano protestu z powodu niezapłacenia weksla, trudności dowodowe w ogóle nie powstają, poniewaŜ protest pisze się na rewersie weksla bezpośrednio po ostatnim indosie (art. 88 pr. weksl.), wiadomo więc, który indos sporządzono przed, a który po proteście. JeŜeli natomiast nie sporządzono protestu w terminie, o kolejnościzdarzeń moŜe rozstrzygać data indosu (choć dłuŜnik moŜe dowodzić, Ŝe jest onanieprawdziwa). W razie braku daty, która nie jest wszak koniecznym elementem indosu, obowiązuje domniemanie, Ŝe indosu dokonano przed terminem (art. 20 ust. 2 pr. weksl.). Tak więc na dłuŜniku spoczywa cięŜar dowodu poterminowego charakteru indosu, który umoŜliwiałby mu podnoszenie zarzutów, które miał wobec indosanta i z powodu których odmówił zapłaty weksla. JeŜeli pozwanym z weksla jest indosant, udowodnienie przez niego, Ŝe indos był indosem poterminowym, pozwala mu uwolnić się od odpowiedzialności wekslowej.



5.9. Ograniczenia zbywania weksli związanych z umową o kredyt konsumencki

Regulację ograniczającą moŜliwość zbywania wierzytelności wekslowych, słuŜącą ochronie dłuŜnika będącego konsumentem przed zagroŜeniami wynikającymi z korzystnych dla nabywcy wierzytelności unormowań prawa wekslowego, zawiera art. 9ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim113. Zgodnie z jego postanowieniami, weksel konsumenta wręczony kredytodawcy w celu spełnienia lub zabezpieczenia świadczenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki powinien zawierać klauzulę "nie na zlecenie" lub inną równoznaczną. JeŜeli kredytodawca przyjmie weksel niezawierający tej klauzuli i przeniesie go na inną osobę lub nawet weksel ten znajdzie się w posiadaniu innej osoby wbrew woli kredytodawcy, ten ostatni będzie zobowiązany do naprawienia poniesionej przez konsumenta szkody w związku z zapłatą dokonaną na rzecz posiadacza weksla. Ponadto kredytodawca zobowiązany jest niezwłocznie po spełnieniu przez konsumenta świadczenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki zwrócić mu weksel.

NaleŜy przyjąć, Ŝe gdy chodzi o odpowiedzialność odszkodowawczą kredytodawcy, przepisy te nie odsyłają do podstaw odpowiedzialności zawartych w kodeksie cywilnym (zwłaszcza art. 416 k.c.), ale stanowią samodzielną podstawę odpowiedzialności kredytodawcy za szkody poniesione przez konsumenta na skutek zapłaty weksla. Odpowiedzialność jest zatem niezaleŜna od winy kredytodawcy, nie moŜe on teŜ powołać się na Ŝadne okoliczności, które by ją wyłączały, w tym na wyłączną winę osoby trzeciej. Jest to więc surowa postać odpowiedzialności na zasadzie bezprawności.

5.10. Indos dokonywany w toku egzekucji z weksla

Regulację indosu, która pod jednym względem odbiega od zasad ogólnych, zawierają przepisy normujące postępowanie egzekucyjne, zarówno administracyjne, jak i sądowe.

Postanowienia art. 96 i n. ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji114 regulujące egzekucję z weksli, stanowią, Ŝe organegzekucyjny dokonuje zajęcia weksla przez odebranie go zobowiązanemu (czylipodmiotowi egzekwowanego obowiązku administracyjnego, a w tym przypadkuwierzycielowi wekslowemu), a jednocześnie wzywa trasata, aby naleŜnej od niego sumy wekslowej nie uiszczał prawnemu posiadaczowi weksla, lecz wpłacił ją w terminie wykupu weksla organowi egzekucyjnemu, i zawiadamia zobowiązanego, Ŝe nie wolno mu rozporządzać zajętym wekslem ani teŜ odebrać od trasata sumy wekslowej. Organ egzekucyjny moŜe wykonywać wszelkie prawa zobowiązanego w zakresie realizacji zajętego weksla, a przede wszystkim przedstawia ten weksel do zapłaty lub sprzedaje go w trybie właściwym dla egzekucji z ruchomości. JeŜeli egzekucja z weksla jest dokonywana w formie sprzedaŜy, organ egzekucyjny indosuje weksel na nabywcę, a dokonany przez ten organ indos wywiera skutki indosu wpisanego przez zobowiązanego. JeŜeli jednak weksel zawiera klauzulę "nie na zlecenie", organ egzekucyjny moŜe przenieść weksel na nabywcę tylko w formie i ze skutkami zwykłego przelewu.

Bardzo podobną regulację zawierają przepisy o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Zgodnie z art. 901 k.p.c., zajęcia wierzytelności związanej z posiadaniem dokumentu dokonuje się przez odebranie dokumentu dłuŜnikowi lub osobie trzeciej. OddłuŜnika zajętej wierzytelności związanej z posiadaniem dokumentu komornik Ŝąda zapłaty poszukiwanej sumy. Na wniosek wierzyciela, dłuŜnika albo z urzędu, komornik dokonuje równieŜ czynności zachowawczych, jeŜeli zajdzie taka potrzeba. JeŜeli zobowiązany z weksla nie zapłaci poszukiwanej sumy, komornik sprzedaje weksel, co do zasady w drodze licytacji. Dokonany przez komornika indos wywiera skutki indosu wpisanego przez zobowiązanego. JeŜeli na wekslu została umieszczona klauzula "nie na zlecenie" lub inna równoznaczna, komornik moŜe przenieść weksel na nabywcę tylko w formie i ze skutkiem przewidzianym w przepisach o przelewie wierzytelności (art. 901 § 5 k.p.c.).

Specyfika indosu dokonywanego w postępowaniu egzekucyjnym sprowadza się zatem tylko do tego, Ŝe organ egzekucyjny jest ustawowo umocowany do dokonania czynności prawnej indosu ze skutkami dla wierzyciela wekslowego.

Porównanie przepisów o egzekucji administracyjnej i sądowej skłania do niemiłej refleksji nad jakością naszej najnowszej legislacji. Wprowadzając w 2004 r. przepisy o egzekucji z weksli do k.p.c., ustawodawca zastosował technikę "kopiuj i wklej" - przeniósłdo art. 901 § 5 zd. 2 k.p.c. treść art. 96d § 1 zd. 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym



w administracji ("dokonany przez organ egzekucyjny indos wywiera skutki indosu wpisanego przez zobowiązanego"), zamieniając jedynie "organ egzekucyjny" na "komornika". Nie zauwaŜył jednak, Ŝe w ustawie o postępowaniu administracyjnym termin"zobowiązany" jest zdefiniowany w art. 1a pkt 20 i oznacza osobę, przeciwko której prowadzona jest egzekucja administracyjna. Osobę, przeciwko której prowadzi się egzekucję sądową nazywa się w k.p.c. "dłuŜnikiem", natomiast termin "zobowiązany" w przepisach k.p.c. o postępowaniu egzekucyjnym w ogóle nie występuje, za wyjątkiem pierwszego zdania art. 901 § 5 k.p.c., w którym jest mowa o "zobowiązanym z weksla". W efekcie treść art. 901 § 5 k.p.c. jest zupełnie pozbawiona sensu, poniewaŜ zesformułowania:"JeŜeli zobowiązany z weksla nie zapłaci poszukiwanej sumy, komornik sprzeda weksel. Dokonany przez komornika indos wywiera skutki indosu wpisanego przez zobowiązanego" wynika, Ŝe indos dokonany przez komornika ma skutki indosu dokonanego przez dłuŜnika wekslowego, czyli przez osobę, która w ogóle nie moŜe weksla indosować. Dopiero wykładnia systemowa i funkcjonalna pozwala naprawić błąd ustawodawcy i przyjąć, Ŝe chodzi o indos dokonywany przez dłuŜnika, przeciwko któremu egzekucja się toczy - czyli wierzyciela wekslowego.

6. Wykorzystanie indosu własnościowego w operacjach dyskontowych

6.1. Pojęcie dyskonta i redyskonta weksla

Dyskonto weksla jest operacją wykonywaną przez bank (czynnością bankową), która polega na tym, Ŝe bank przed terminem płatności weksla nabywa w drodze indosu wierzytelność wekslową od wierzyciela (nazywanego podawcą) i wypłaca mu sumę wekslową pomniejszoną o odsetki dyskontowe, liczone według określonej stopy za czas pozostający do terminu płatności oraz o prowizję banku. Z punktu widzenia wierzyciela jest to zatem zamiana wierzytelności na pieniądz, z punktu widzenia banku -krótkoterminowa lokata wolnych środków pienięŜnych.

Bank, który przyjął weksel do dyskonta moŜe zachować go i ściągnąć sumę wekslową od dłuŜników wekslowych po nadejściu terminu płatności lub teŜ jeszcze przed tym terminem redyskontować weksel w NBP, co jest operacją odpowiadającą dyskontu, tylko stopa redyskontowa jest nieco niŜsza od stopy dyskontowej.

Dyskonto nie jest jednak prostym indosowaniem weksla, towarzyszą mu bowiem inne umowy pomiędzy podawcą a bankiem. Pierwszą z nich jest umowa o przyjęcie weksla do dyskonta. MoŜe to być umowa jedn orazowa dotycząca dyskonta konkretnego weksla albo umowa ramowa obejmująca stałe zobowiązanie banku do dyskontowania weksli do określonego limitu ich łącznej wartości (tzw. linia dyskontowa). W umowie takiej podawca często zobowiązuje się zwrócić otrzymaną sumę, jeŜeli weksel nie zostanie zapłacony przez dłuŜnika (choć zdarza się takŜe w praktyce dyskonto bez prawa regresu do podawcy). W wyniku jej zawarcia bank ma zatem do podawcy dwa roszczenia - jedno z tytułu indosu, a drugie wynikające z umowy o dyskonto. Drugą umową jest umowa rachunku bankowego, na podstawie której bank przyjmujący weksel do dyskonta prowadzi rachunek podawcy.

Niekiedy w praktyce relację pomiędzy bankiem a podawcą określa się mianem "kredytu dyskontowego". Oddaje to dobrze ekonomiczny aspekt transakcji (podawca otrzymuje środki pienięŜne, które zobowiązuje się zwrócić), jednak dyskonto weksla nie jest toŜsame z udzieleniem kredytu w ścisłym znaczeniu tego pojęcia, nadanym mu przez art. 69 ust. 1 prawa bankowego. Zasadnicza treść umowy dyskontowej odpowiada bowiem konstrukcji sprzedaŜy prawa, gdyŜ podawca, będący wierzycielem wekslowym,zobowiązuje się w niej wobec banku do zbycia przez indos wierzytelności w zamian za cenę odpowiadającą sumie wekslowej pomniejszonej o odsetki i prowizję. Często umowa zawiera dodatkowo pewne elementy umowy kredytowej, jeŜeli przewidziano w niej obowiązek zwrotu uzyskanej sumy przez podawcę. Z praktycznego punktu widzenia trzeba zauwaŜyć, Ŝe oddanie weksla do dyskonta nie wymaga, w odróŜnieniu od zaciągnięcia kredytu, posiadania zdolności kredytowej ani dania zabezpieczenia.

6.2. Weksle przyjmowane do dyskonta

Nie kaŜdy weksel nadaje się do dyskonta. Mimo braku ustawowej regulacji dyskonta istnieje jednolita praktyka bankowa przejawiająca się w formułowaniu, w wewnętrznych regulaminach banku, wymagań, jakie musi spełnić weksel, by mógł zostać zdyskontowany



w danym banku. Jednolitość tej praktyki wynika z faktu, Ŝe wymagania stawiane wekslom przyjmowanym do redyskonta określa uchwała nr 2/98 Zarządu Narodowego Banku Polskiego z dnia 27 lutego 1998 r. w sprawie rodzajów weksli przyjmowanych przez Narodowy Bank Polski do redyskonta oraz zasad i trybu ich redyskonta115. Banki przyjmujące weksle do dyskonta w swoich wewnętrznych uregulowaniach powtarzają zwykle treść uchwały Zarządu NBP, aby zapewnić sobie moŜliwość redyskontowania zdyskontowanych weksli.

Określone w §1 uchwały Zarządu NBP i w regulaminach bankowych warunki, które ma spełniać weksel przyjmowany do dyskonta czy redyskonta, moŜna podzielić na dwie grupy. Do pierwszej grupy naleŜy posiadanie przez weksel odpowiedniej treści. Weksleprzyjmowane do redyskonta:

1) muszą odpowiadać wymogom określonym w prawie wekslowym, przy czym uchwała Zarządu NBP wymienia wymogi określone w art. 1 i art. 101 pr. weksl., uznając tym samym za niedopuszczalne nawet te braki, które sanowane są przez art. 2 ust. 2-4lub art. 102 ust. 2-4;

2) muszą być płatne w oznaczonym dniu, który ma być odległy od daty przyjęcia do redyskonta nie bardziej niŜ o 3 miesiące i nie mniej niŜ jest to potrzebne dla zawiadomienia głównego dłuŜnika w przeddzień terminu płatności; dla weksli przyjmowanych do dyskonta często dopuszczalny jest bardziej odległy termin płatności, np. 6 miesięcy;

3) muszą być płatne w bankach, w których główni dłuŜnicy mają rachunki (domicylowane);

4) muszą być opatrzone bezwarunkowym akceptem trasata, obejmującym całą sumę wekslową (gdy są to weksle trasowane);

5) muszą być indosowane in blanco przez bank-podawcę do redyskonta (bankiprzyjmujące weksle do dyskonta wymagają indosowania ich in blanco przezwierzyciela-podawcę);

6) nie mogą zawierać wzmianek w tekście lub indosach ograniczających prawo przeniesienia własności weksla lub prawo zwrotnego poszukiwania (klauzul "nie na zlecenie", "bez obligu"); w przypadku dyskonta niektóre banki dopuszczają jednak klauzule wyłączające odpowiedzialność podawcy;

7) nie mogą zawierać poprawek ani skreśleń (z wyjątkiem skreślenia w tekście weksla, w części dotyczącej daty jego wystawienia, liczby "19");

8) muszą być podpisane w sposób umoŜliwiający bezsporną identyfikację osób podpisanych (co moŜe pozbawiać zdolności dyskontowej weksel z podpisem nieczytelnym, lecz zwykle uŜywanym przez wystawcę).

Do drugiej grupy wymagań stawianych wekslom przyjmowanym do dyskonta czy redyskonta naleŜą warunki odnoszące się nie do samego weksla jako dokumentu, ale do okoliczności zaciągnięcia zobowiązania oraz do osób zaciągających to zobowiązanie (dłuŜników wekslowych).

Po pierwsze, do dyskonta i redyskonta mogą być przyjmowane weksle pochodzące z dokonanych obrotów gospodarczych (tzw. weksle kupieckie i handlowe). Pojęcie ,,weksli handlowych" (odróŜnianych od weksli finansowych) było przedstawione wcześniej. UŜyte w regulaminach dyskontowych słuŜy temu, by do dyskonta przyjmowane były tylko weksle wystawiane w ramach działalności gospodarczej i stanowiące zapłatę, czy zabezpieczenie zapłaty za rzeczywiście wydaną rzecz lub zrealizowaną usługę. WiąŜe się to z większymprawdopodobieństwem istnienia w majątku dłuŜnika przedmiotu majątkowego, do którego wierzyciel mógłby skierować egzekucję. W praktyce banki wymagają udowodnienia handlowego charakteru weksla za pomocą kopii dokumentów wskazujących na zrealizowanie transakcji (przede wszystkim faktur), nie jest wystarczająca sama klauzula waluty zamieszczona na wekslu przez wystawcę.

Po drugie, omawiana uchwała Zarządu NBP stanowi, Ŝe weksle przyjmowane do redyskonta muszą być podpisane co najmniej przez - budzących zaufanie jako solidni płatnicy - wystawcę i akceptanta, a w przypadku weksli własnych - przez wystawcę. Uchwała definiuje jednocześnie, w tym samym punkcie, solidnego płatnika jako takiego, który terminowo wywiązuje się z zobowiązań wekslowych, tj. nie dopuszcza do protestu weksli przez niego wystawionych lub na niego trasowanych. Warto podkreślić, Ŝe kryterium terminowego wywiązywania się z zobowiązań wekslowych odnosi się nie tylko do weksli dyskontowanych w bankach, ale do wszelkich weksli wystawianych czy akceptowanych przez dłuŜnika. Terminowe wywiązanie się z zobowiązania wekslowego oznacza w odniesieniu do głównego dłuŜnika wekslowego (wystawcy weksla własnego lub



akceptanta weksla trasowanego) dokonanie zapłaty sumy wekslowej w określonym w wekslu terminie płatności (o ile oczywiście weksel został w tym terminie przedstawiony przez wierzyciela do zapłaty), a w odniesieniu do wystawcy weksla trasowanego -dokonanie na Ŝądanie posiadacza weksla zapłaty naleŜności określonych w art. 48 i 49 pr. weksl.. Zrównanie terminowego wywiązywania się z zobowiązań z niedopuszczaniem do protestu weksli jest jednak niepoprawne i słusznie niektóre banki przyjmujące weksle do dyskonta zmieniły treść tego przepisu, ograniczając wymagania stawiane dłuŜnikom do samego terminowego wywiązywania się ze zobowiązań. Są bowiem sytuacje, w których dopuszczenie do protestu wystawionego przez siebie weksla nie jest związane z jego niezapłaceniem, lecz np. nieprzyjęciem go przez trasata, co wcale nie świadczy o solidności wystawcy jako płatnika weksla, moŜe on bowiem niezwłocznie zapłacić sumę regresową. Są teŜ sytuacje, w których niezapłacenie weksla nie powoduje protestu - nie jest on konieczny, gdy zwalnia od niego odpowiednia klauzula na wekslu albo gdy nie ma w stosunku wekslowym dłuŜników ubocznych, których odpowiedzialność zaleŜy odsporządzenia protestu.

7. Indos pełnomocniczy

Forma indosu wykorzystywana jest nie tylko do przenoszenia wierzytelności wekslowej, ale takŜe do osiągania innych skutków prawnych. Jednym z nich jest udzielenie indosatariuszowi pełnomocnictwa do wykonywania uprawnień wierzycielskich. MoŜliwość ta wykorzystywana jest wówczas, gdy dla samego wierzyciela dochodzenie zapłaty byłoby zbyt uciąŜliwe (np. ze względu na odległe miejsce płatności weksla) albo czasochłonne. Indosowi pełnomocniczemu, który tylko upowaŜnia indosatariusza, towarzyszy zwykle umowa zlecenia zobowiązująca pełnomocnika do wykonania czynności inkasa weksla, zawynagrodzeniem lub bez.

Treść takiego indosu odpowiada treści zwykłego indosu własnościowego uzupełnionej o wzmiankę wskazującą na udzielenie pełnomocnictwa; ustawa w art. 18 ust. 1 wymienia przykładowo sformułowania: "waluta do odebrania", "do inkasa" i "per procura". Sporną kwestią jest, czy indos pełnomocniczy moŜe być indosem in blanco, czyli nie zawierać oznaczenia pełnomocnika, albo indosem na okaziciela. Moim zdaniem ani ustawa, ani względy celowościowe nie przemawiają przeciwko takiej moŜliwości; przy czym, oczywiście, nie wchodzi w grę indos złoŜony z samego podpisu indosanta. Sporządzeniu indosu w znaczeniu formalnym musi towarzyszyć wydanie weksla indosatariuszowi pełnomocniczemu.

Indos pełnomocniczy w znaczeniu materialnym (rozumiany jako czynność prawna) ma w tym przypadku charakter upowaŜniający, nie rozporządzający ani zobowiązujący. Indosatariusz nie nabywa wierzytelności wekslowej, a indosant nie zaciąga zobowiązania do zapłaty weksla. Indosatariusz uzyskuje jedynie umocowanie do wykonywania praw wekslowych w imieniu indosanta. Artykuł 18 ust. 1 pr. weksl. stanowi, Ŝe indosatariusz moŜe wykonywać wszystkie prawa z weksla; nie moŜe go jednak indosować inaczej, jak tylko ze skutkami pełnomocnictwa. Oznacza to, Ŝe umocowanie indosatariusza pełnomocniczego obejmuje przedstawienie weksla do zapłaty, sporządzenie protestu, dokonanie notyfikacji, pobranie sumy wekslowej, wydanie weksla, pokwitowanie zapłaty itd. - czyli wszystkie czynności, jakie wiąŜą się z dochodzeniem zapłaty. Zdaniemwiększości doktryny na podstawie indosu pełnomocniczego indosatariusz moŜe teŜwystępować w imieniu indosanta z powództwem o zapłatę weksla, czyli indos ten jest jednocześnie pełnomocnictwem procesowym. Takie stanowisko zajmowało takŜeprzedwojenne orzecznictwo116. Nie wyłącza to jednak, moim zdaniem, zastosowania przepisów prawa procesowego, określających kto moŜe być pełnomocnikiem procesowym (art. 87 k.p.c.).

PoniewaŜ wierzycielem wekslowym pozostaje indosant, on ponosi konsekwencje prawne czynności i zaniedbań indosatariusza pełnomocniczego (np. odpowiedzialność odszkodowawczą z powodu niedokonania notyfikacji, art. 45 ust. 6 pr. weksl.).

Końcowy fragment art. 18 ust. 1 pr. weksl., mówiący o tym, Ŝe indosatariusz pełnomocniczy nie moŜe weksla indosować inaczej, jak tylko ze skutkami pełnomocnictwa, naleŜy odczytywać mając na uwadze charakter tej czynności prawnej. Indosatariusz niejest wierzycielem, nie moŜe więc rozporządzać wierzytelnością. Jego umocowanie nie obejmuje takŜe rozporządzania wierzytelnością w imieniu indosanta i naleŜy przyjąć, Ŝe nie ma znaczenia, czy rozporządzenie miałoby nastąpić przez indos (o czym ustawa mówi wprost), czy teŜ przez przelew. Indosatariusz moŜe natomiast udzielać dalszych



pełnomocnictw w formie indosu i niezaleŜnie od tego, czy nada on mu postać indosu własnościowego, czy teŜ pełnomocniczego, jego skutkiem będzie wyłącznie powstanie umocowania po stronie kolejnego indosatariusza.

Konsekwencją tego, Ŝe wierzycielem pozostaje indosant, a indosatariusz tylko realizuje wierzytelność w jego imieniu, jest reguła wyraŜona w art. 18 ust. 2 pr. weksl., zgodnie z którą dłuŜnicy mogą podnosić wobec indosatariusza pełnomocniczego tylko zarzuty słuŜące im przeciw indosantowi. Dokonanie indosu pełnomocniczego nie wpływa zatem w Ŝaden sposób negatywnie na sytuację prawną osób zobowiązanych z weksla, nie tracą oni zarzutów, jakie mieli wobec indosanta. Nie mogą natomiast, co oczywiste, bronić się przed Ŝądaniem formułowanym w imieniu mocodawcy zarzutami, jakie mają osobiście wobec jego pełnomocnika.

Ze względu na to, Ŝe indos pełnomocniczy nie daje indosatariuszowi Ŝadnych praw ani nie pogarsza sytuacji dłuŜników wekslowych, jego dokonania nie wyłącza znajdujące się na wekslu zastrzeŜenie "nie na zlecenie". Sprawa ta była sporna w literaturze, przedstawione powyŜej, jak sądzę trafne, stanowisko zajmował S. Wróblewski117. Nie ma teŜ, moim zdaniem i wbrew panującemu w literaturze poglądowi, przeszkód do dokonywania indosu pełnomocniczego po proteście lub po upływie terminu do sporządzenia protestu (art. 20pr. weksl.).

JeŜeli na wekslu znajduje się nieprzerwany szereg indosów, indosatariusz pełnomocniczy ma legitymację formalną w postaci domniemania istnienia umocowania do wykonywania praw wekslowych w imieniu indosanta, na rzecz którego z kolei działa domniemanie przysługiwania mu tych praw. DłuŜnicy dokonujący w dobrej wierze zapłaty do rąk indosatariusza pełnomocniczego legitymowanego formalnie są chronieni nawet wówczas, gdyby jego pełnomocnictwo nie powstało skutecznie lub wygasło albo gdyby indosant nie był w rzeczywistości uprawniony z weksla (art. 40 ust. 3 pr. weksl.). Brak nieprzerwanego szeregu indosów nie stanowi jednak przeszkody do dokonania indosu pełnomocniczego, tyle tylko, Ŝe indosatariusz nie będzie miał legitymacji formalnej i nie znajdzie zastosowania przepis chroniący płacącego dłuŜnika.

Istnienie na wekslu indosu pełnomocniczego nie pozbawia indosanta moŜliwości samodzielnego realizowania uprawnień wekslowych, poniewaŜ przez udzielenie pełnomocnictwa mocodawca nie pozbawia się kompetencji do samodzielnego dokonywania czynności objętych umocowaniem. Indosant nie traci takŜe legitymacji formalnej wierzyciela i nie musi dla jej odzyskania wykreślać indosu pełnomocniczego118.

Do wygaśnięcia pełnomocnictwa zawartego w indosie mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego zmodyfikowane przez przepisy prawa wekslowego. Pełnomocnictwo to wygasa zatem przez jego odwołanie (art. 101 § 1 k.c.) oraz śmierć indosatariusza (art.101 § 2 k.c.). Nie wygasa natomiast w razie śmierci mocodawcy (indosanta) ani utraty przez niego zdolności do czynności prawnych (art. 18 ust. 3 pr. weksl., będący co do skutków śmierci indosanta przepisem szczególnym wobec art. 101 § 2 k.c.). Wracając do przypadku odwołania pełnomocnictwa, naleŜy zauwaŜyć, Ŝe samo odwołanie niepołączone z odebraniem indosatariuszowi weksla nie pozbawia go legitymacji formalnej, moŜe on zatem nadal skutecznie reprezentować indosanta wobec osób, które o odwołaniu pełnomocnictwa nie wiedziały ani nie działały z raŜącym niedbalstwem. Legitymacja formalna indosatariusza przestanie istnieć dopiero wtedy, gdy odwołanie pełnomocnictwaznajdzie wyraz bądź w zmianie faktycznego władztwa nad wekslem, bądź w treści weksla, w postaci skreślenia indosu pełnomocniczego, czy napisania przez indosanta po indosie pełnomocniczym kolejnego indosu własnościowego. KaŜda z tych czynności moŜe być teŜ traktowana jako dorozumiane odwołanie pełnomocnictwa.

Wzór 29. Weksel własny z indosem pełnomocniczym awers: Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


Stefan Nowakrewers: Ustępuję na zlecenie Barbary Kazimierskiej do inkasa Jan Kowalski

8. Indos zastawniczy



Ostatnim wyróŜnionym w ustawie rodzajem indosu, wywołującym inne skutki niŜ przeniesienie wierzytelności, jest indos zastawniczy, na skutek którego powstaje po stronie indosatariusza prawo zastawu na wierzytelności wekslowej przysługującej indosantowi. To prawo zastawu słuŜy zabezpieczeniu wierzytelności indosatariusza wobec indosanta lub innej osoby poprzez umoŜliwienie mu uzyskania zaspokojenia z obciąŜonej nim wierzytelności wekslowej. W literaturze panuje pogląd, Ŝe istnienie regulacji indosuzastawniczego w prawie wekslowym nie wyklucza ustanowienia zastawu na wierzytelności wekslowej według przepisów kodeksu cywilnego.

Forma tego indosu odpowiada formie indosu własnościowego wzbogaconej o wzmiankę wyraŜającą zastaw; ustawa w art. 19 ust. 1 wymienia przykładowo formuły "waluta na zabezpieczenie" i "waluta w zastaw". Ze względu na zabezpieczającą funkcję tego indosu i jego związek z wierzytelnością zabezpieczoną nie moŜe on być indosem in blanco. Zawarcie umowy indosu zastawniczego następuje jednak nie przez samo zamieszczenie nawekslu indosu zastawniczego i wydanie weksla; konieczne jest jeszcze uzgodnienie, jaka wierzytelność będzie zabezpieczona zastawem, nie musi ona jednak być w indosie wymieniona. Treść umowy indosu zastawniczego moŜe być teŜ bogatsza, np. określać sposób postępowania indosatariusza przy dochodzeniu wierzytelności wekslowej i zaspokojeniu z niej wierzytelności zabezpieczonej. WaŜne jest w kaŜdym razie, Ŝe jeŜeli strony wybierają indos zastawniczy, jego forma jest wystarczająca dla powstania tego prawa i nie ma do tej umowy zastosowania wymóg formy pisemnej z datą pewną, przewidziany dla zastawu na prawach w art. 329 § 1 k.c.

Omawiany rodzaj indosu jest czynnością rozporządzającą. Nie przenosi jednak wierzytelności wekslowej na indosatariusza, a tylko ustanawia na jego rzecz zastaw na tej wierzytelności dla zabezpieczenia pozawekslowej wierzytelności indosatariusza wobec indosanta lub innej osoby. MoŜliwe jest nabycie prawa zastawu na wierzytelności wekslowej wskutek indosu zastawniczego dokonanego przez nieuprawnionego na rzecz indosatariusza w dobrej wierze, jeŜeli indosant będzie miał legitymację formalną z weksla (art. 16 ust. 2 pr. weksl.). DłuŜnik wekslowy, który odmawia zapłaty do rąk indosatariusza zastawniczego powołując się na fakt, Ŝe indosant nie był wierzycielem, musi udowodnić złą wiarę indosatariusza (pomijając przypadki, omówione w toku prezentacji indosu własnościowego, gdy zarzut braku wierzytelności jest dopuszczalny wobec kaŜdego wierzyciela). Istnienie legitymacji formalnej indosanta nie jest jednak przesłanką skuteczności ustanowienia zastawu na wekslu, jeŜeli tylko indosant jest materialnieuprawniony.

Indos zastawniczy wywołuje takŜe skutek zobowiązujący - indosant zastawniczy odpowiada wekslowo wobec indosatariusza, co ułatwia temu ostatniemu zrealizowanie celu zabezpieczenia w razie, gdy główny dłuŜnik wekslowy nie spełnia świadczenia.

Indos zastawniczy, jeŜeli wchodzi w skład nieprzerwanego szeregu indosów, daje indosatariuszowi legitymację formalną, ułatwiającą mu dochodzenie roszczenia wekslowego i zapewniającą ochronę dłuŜnikowi, który w dobrej wierze płaci sumę wekslową do rąk indosatariusza.

Pomiędzy indosantem a indosatariuszem powstaje stosunek zastawu, w ramach którego indosatariusz moŜe zrealizować wierzytelność wekslową i zaspokoić z uzyskanej sumy swoją wierzytelność zabezpieczoną, zwracając indosantowi nadwyŜkę, a w razie zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonej ma zwrócić weksel. Do uprawnień indosatariusza nie mają zastosowania przepisy kodeksu cywilnego o zastawie, regulujące sposób realizacji prawa zastawu, w tym i te, które odnoszą się do zastawu nawierzytelności. Indosatariusz jest uprawniony do samodzielnego dochodzenia zapłaty i odebrania sumy wekslowej i z niej zaspokaja zabezpieczoną wierzytelność.

NaleŜy podkreślić, Ŝe przepisy prawa wekslowego o indosie zastawniczym nie wprowadzają odstępstwa od zasady akcesoryjności zastawu. JeŜeli zabezpieczona wierzytelność nie istnieje, to nie istnieje teŜ prawo indosatariusza do zaliczenia na jej poczet uzyskanej sumy wekslowej. TakŜe wielkość kwoty, jaką indosatariusz moŜe z sumy wekslowej zatrzymać, determinowana jest przez aktualny rozmiar wierzytelnościzabezpieczonej. Ochrona dobrej wiary indosatariusza, przejawiająca się w moŜliwości nabycia przez niego prawa zastawu od nieuprawnionego, nie rozciąga się na wierzytelność zabezpieczoną. Istniejąca w chwili dokonywania indosu dobra wiara indosatariusza co do istnienia i treści zabezpieczanej wierzytelności nie wywołuje takiego skutku, by wierzytelność nieistniejąca powstała lub jej treść się zmieniła. Zarzut nieistnienia zabezpieczonej wierzytelności lub teŜ określonej jej treści jest jednak skuteczny pomiędzy stronami stosunku zastawu, nie mogą się na niego powołać się dłuŜnicy wekslowi, od



których indosatariusz dochodzi zapłaty. Wobec osób trzecich indosatariusz zastawniczy występuje we własnym imieniu i działa

na własny rachunek. Ma jednak tylko ograniczone prawo rzeczowe na wierzytelności, wskutek czego moŜe jedynie dochodzić zapłaty weksla (wykonywać wszystkie prawa z weksla - art. 19 ust. 1 pr. weksl.), czyli przedstawić go do zapłaty, sporządzić protest, dokonać notyfikacji, pobrać sumę wekslową, wydać weksel dłuŜnikowi, pokwitować zapłatę częściową itd.

Nie będąc wierzycielem, indosatariusz zastawniczy nie moŜe wierzytelnością rozporządzać. Nie tylko nie moŜe dokonywać indosu przenoszącego wierzytelność, ale nie moŜe teŜ zawierać umowy przelewu. Indosatariusz zastawniczy moŜe natomiast udzielać pełnomocnictwa do wykonywania praw wekslowych, w tym w drodze indosu pełnomocniczego. Jak stanowi art. 19 ust. 1 pr. weksl., indos dokonany przez indosatariusza zastawniczego ma znaczenie jedynie indosu pełnomocniczego. Oznacza to, Ŝe nawet gdyby indosatariusz uŜył formy indosu własnościowego, wywoła to jedynie skutek pełnomocnictwa. Tak więc indosant, który przez indos zastawniczy zaciągnął wobec indosatariusza zobowiązanie do zapłaty weksla, nie ryzykuje ponoszenia odpowiedzialności wobec kolejnych posiadaczy weksla, którym nie mógłby przeciwstawić zarzutów odnoszących się do wierzytelności zabezpieczonej.

Pomimo tego, Ŝe indosatariusz ma tylko prawo zastawu na wierzytelności wekslowej, ustawa przyznaje mu taką samą ochronę jak nabywcy wierzytelności na podstawie indosu własnościowego. DłuŜnicy wekslowi nie mogą bowiem podnosić wobec niego zarzutów opartych na ich osobistych stosunkach z indosantem, chyba Ŝe indosatariusz nabywając weksel, działał świadomie na szkodę dłuŜnika (art. 19 ust. 2 pr. weksl.). Jego prawa na wierzytelności wekslowej mogą mieć zatem szerszy zakres niŜ sama wierzytelność. Taka ochrona dobrej wiary indosatariusza, ukształtowana na podobieństwo indosu własnościowego, uzasadniona jest tym, Ŝe działa on we własnym interesie, dąŜąc do zaspokojenia swojej wierzytelności zabezpieczonej. Jak juŜ wspominano wcześniej, dłuŜnicy nigdy nie mogą powoływać się wobec indosatariusza na zarzuty odnoszące się do zabezpieczonej zastawem wierzytelności.

Istnienie moŜliwości nabycia zastawu od nieuprawnionego oraz nabycia większych uprawnień w stosunku do dłuŜnika niŜ te, które przysługiwały indosantowi nakazuje przyjąć, odmiennie niŜ w przypadku indosu pełnomocniczego, Ŝe zamieszczona w wekslu klauzula "nie na zlecenie" wyłącza moŜliwość dokonania indosu zastawniczego. Indos taki nie jest teŜ dopuszczalny po proteście weksla lub po upływie terminu do sporządzenia protestu (art. 20 pr. weksl.).

Wzór 30. Weksel własny z indosem zastawniczym awers: Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


Stefan Nowak rewers: Ustępuję na zlecenie Barbary Kazimierskiej, waluta w zastaw Jan Kowalski

LITERATURA

Bączyk M. (w:) Prawo umów handlowych, (red.) S.Włodyka, Warszawa 2006 Fras M., Legitymacyjna i gwarancyjna funkcja indosu wekslowego, RP 1996, nr 2 Fras M., Szczególne postacie indosu wekslowego, PUG 1996, nr 5 Geldwerth J., Indos w zaufaniu, PS 1938, nr 3 Glasner A., Indos pełnomocniczy, PS 1938, nr 5 Goldberger S., Jeszcze o uprawnieniach indosatariusza per procura, PS 1938, nr 6 Goldberger S., Uprawnienia indosatariusza per procura, PS 1938, nr 2 Heropolitańska I., Zarzuty przeciwko nakazowi zapłaty weksla, Warszawa 2000 Jastrzębski J., Wady oświadczeń woli przy czynnościach wekslowych na tle umownej

koncepcji zobowiązania wekslowego (w:) Europeizacja Prawa Prywatnego, (red.) M. Pazdan, W. Popiołek, E. Rott-Pietrzyk, M. Szpunar, Warszawa 2008, t. I

Jastrzębski J., Kaliński M., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2008 Jastrzębski R., Zastaw na wekslu, PUG 1997, nr 5 Kaliński M., Kilka uwag o indosie wekslowym, SI 2002, t. 40



Kaliński M., O abstrakcyjności wekslowych czynności przysparzających, KPP 2001, nr 2 Kopyściański M., Indos pełnomocniczy, PPH 1995, nr 4 Kostecki T., Wekslowa legitymacja formalna, GS 1937, nr 5 Kostecki T., Zarzuty wekslowe, GS 1937, nr 10 i 11 Koziński M.H. (w:) System prawa prywatnego, t. 18, Prawo papierów wartościowych,

(red.) A. Szumański, Warszawa 2005 Langowski W., Indos wekslowy, Kraków 1998 Łętowska E. (w:) System prawa cywilnego, t. III, cz. 1, Zobowiązania - część ogólna,

(red.) Z. Radwański, Wrocław 1981 Machnikowski P., O niektórych zagadnieniach "weksli dyskontowych", PPH 2002, nr 3 Mojak J., Obrót wierzytelnościami. Podstawowe zagadnienia prawne, Lublin 1998 Mojak J., Przelew wierzytelności w polskim prawie cywilnym, Lublin 1990 Nazarewicz P., Wekslowy indos pełnomocniczy, PS 2003, nr 11-12 Nazarewicz P., Wekslowy indos poterminowy, PPH 2006, nr 1 Piekarczyk H., Przeniesienie weksla bez indosu, RP 1997, nr 5 Piś-Barganowska J., Prawne konsekwencje wystawienia weksla przez konsumenta-

kredytobiorcę, PB 2002, nr 3 Rosenblüth I., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo - przepisy

związkowe, Kraków 1936, t. I Szpunar A., O indosie wekslowym, PS 1991, nr 4 Szpunar A., Zarzuty przysługujące dłuŜnikom wekslowym, PPH 1993, nr 3 Szpunar A., M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego i czekowego, Warszawa

2003 Warman H., Zarzuty przeciwko wekslowemu nakazowi zapłaty w postępowaniu

nakazowym, Warszawa 1937 Wróblewski S., Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936 Zawada K., Ochrona dłuŜnika przy przelewie wierzytelności, Kraków 1992 Zawada K. (w:) Prawo papierów wartościowych, (red.) S. Włodyka, Kraków 1995 Zawada K., Umowa przelewu wierzytelności, Kraków 1990 Zoll F., Klauzule dokumentowe. Prawo dokumentów dłuŜnych ze szczególnym

uwzględnieniem papierów wartościowych, Warszawa 2004 Zoll F. (w:) Prawo papierów wartościowych, (red.) S. Włodyka, Warszawa 2004

Rozdział V

WYKONANIE ZOBOWIĄZANIA WEKSLOWEGO

1. Termin płatności weksla

Jak juŜ była o tym mowa, art. 33 pr. weksl. dopuszcza określenie terminu płatności weksla na cztery sposoby. Weksel moŜe być płatny za okazaniem, w pewien czas po okazaniu, w pewien czas po dacie lub w oznaczonym dniu. Wspomniano juŜ takŜe, Ŝe zgodnie z art. 72 ust. 1 pr. weksl., jeŜeli określony w wekslu termin płatności przypada na dzień ustawowo wolny od pracy, zapłaty moŜna Ŝądać dopiero w najbliŜszym dniu powszednim. Dodać trzeba, Ŝe nie są dopuszczalne dni ulgowe, ani na podstawie ustawy, ani według uznania sędziego (art. 74 pr. weksl.). Dni ulgowe oznaczają zastosowane wobec dłuŜnika przez sąd lub wynikające z ustawy szczególnej (a więc nieudzielone przez wierzyciela) odroczenie zapłaty. Przepis ten wyłącza zastosowanie w sprawach wekslowych przewidzianej w art. 320 k.p.c. moŜliwości rozłoŜenia zasądzanego świadczenia na raty.

O ile w przypadku płatności za okazaniem, w pewien czas po dacie wystawienia oraz w oznaczonym dniu, ustalenie dnia, w którym wierzyciel moŜe domagać się zapłaty od dłuŜnika nie stanowi szczególnego problemu (choć w kaŜdej z tych sytuacji dokonywane jest w inny sposób), to nieco bardziej skomplikowane jest ustalenie dnia, w którym powinien zostać zapłacony weksel płatny w pewien czas po okazaniu. Odmienne są zasady dla weksli własnych i trasowanych.

Weksel własny weksel naleŜy w terminie jednego roku od wystawienia przedstawić wystawcy w celu tzw. wizowania (zaznaczenia wizy), czyli umieszczenia przez wystawcę adnotacji potwierdzającej kiedy weksel mu okazano i podpisanej przez wystawcę. Termin roczny do wizowania weksla płatnego w pewien czas po okazaniu sam wystawca moŜe odpowiednią klauzulą wekslową zmienić. Indosant w swoim indosie moŜe termin określony w ustawie lub ustalony przez wystawcę skrócić, co będzie jednak skuteczne tylko wobec



niego (i jego poręczyciela) - odpowiedzialność tego indosanta będzie zaleŜna od przedstawienia weksla do wizowania w wyznaczonym przez niego krótszym terminie (art.53 pr. weksl.). Określony w wekslu termin płatności liczony po okazaniu weksla biegnie od daty wizy. JeŜeli wystawca odmawia zamieszczenia na wekslu wizy albo zapisania jej daty, naleŜy stwierdzić to protestem wekslowym. W takim przypadku termin płatności liczony po okazaniu weksla biegnie od daty protestu (art. 104 ust. 2 pr. weksl.).

Rozpoczęcie biegu terminu płatności weksla trasowanego płatnego w pewien czas po okazaniu uzaleŜnione jest od przedstawienia tego weksla trasatowi do przyjęcia; szczegółowe zasady w tym względzie określa art. 35 pr. weksl. JeŜeli trasat weksel przyjmuje, powinien oznaczyć w nim datę przyjęcia i od tego dnia liczy się termin do zapłaty. JeŜeli jednak trasat przyjmując weksel, nie oznaczy terminu albo w ogóle weksla nie przyjmie, naleŜy sporządzić protest i termin do zapłaty liczy się od dnia tego protestu. MoŜe jednak zdarzyć się i tak, Ŝe trasat weksel przyjmuje, ale nie oznacza daty przyjęcia, a wierzyciel nie sporządza protestu (wymaganego w tym przypadku przez art. 25 ust. 2zd. 2 pr. weksl.; przez brak protestu wierzyciel traci roszczenia do dłuŜników ubocznych). W takim przypadku uwaŜa się, Ŝe przyjęcia dokonano w ostatnim dniu terminu do przedstawienia do przyjęcia. Jest to w zasadzie termin roczny, jednak z dopuszczalnymi z mocy art. 23 pr. weksl. modyfikacjami.

JeŜeli weksel płatny w pewien czas po okazaniu nie został w terminie przedstawiony do przyjęcia czy wizowania, wierzyciel traci roszczenia przysługujące mu wobec ubocznychdłuŜników wekslowych (art. 53 ust. 1 pr. weksl.).

Ustawa zawiera takŜe szczególne reguły dotyczące obliczania terminów płatności biegnących od daty wystawienia lub okazania weksla (art. 36 ust. 1 i 2) oraz reguły wykładni niektórych klauzul wekslowych wyznaczających terminy płatności (art. 36 ust. 3, 4 i 5). Przepisy te uzupełniają ogólne przepisy o obliczaniu terminów, zawarte w art. 72 i 73 pr. weksl.

Co do terminów płatności liczonych po dacie wystawienia lub po okazaniu weksla, jeŜeli są one oznaczone w miesiącach, weksel jest płatny w odpowiednim dniu ostatniego miesiąca, a w braku takiego dnia - w ostatnim dniu tego miesiąca (odpowiada to regule z art. 112 zd. 1 k.c.). JeŜeli natomiast terminy te są oznaczone na jeden i pół miesiąca albo na więcej miesięcy i pół miesiąca, liczy się najpierw miesiące cało.

JeŜeli płatność weksla jest oznaczona na początek, na środek (np. połowę stycznia, połowę lutego itd.) lub na koniec miesiąca, naleŜy przez to rozumieć odpowiednio pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca. Określenie "osiem dni" lub "piętnaście dni" oznacza nie jeden lub dwa tygodnie, lecz okres całych ośmiu lub piętnastu dni. Natomiast określenie "pół miesiąca" oznacza piętnaście dni. Postanowienia te mają znaczenie przede wszystkim jako wiąŜące reguły wykładni treści weksla, ale ponadto przesądzają o tym, Ŝe weksel, w którym do oznaczenia terminu płatności uŜyto wymienionych powyŜej wyraŜeń nie jest z tego powodu niewaŜny. Nie oznacza to natomiast, wbrew spotykanemu niekiedy poglądowi, Ŝe jakiekolwiek inne wyraŜenie w oznaczeniu terminu płatności (np. "pół roku") musi powodować niewaŜność weksla. Podlega ono wykładni i jeŜeli jest moŜliwe jednoznaczne zinterpretowanie go (co w przypadku określenia "pół roku" nie stwarza większych trudności, inaczej niŜ w razie uŜycia zwrotu "pół tygodnia"), jego uŜycie nie powinno wpływać na waŜność weksla.

Wzór 31. Weksel własny płatny w pewien czas po okazaniu, wizowany Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dwa tygodnie po okazaniu zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć


Stefan NowakWidziałem 30.06.2009 r. Stefan Nowak

2. Przedstawienie do zapłaty

Dług wekslowy jest długiem odbiorczym w tym sensie, Ŝe przesłanką wymagalnościroszczeń wobec wszystkich dłuŜników wekslowych jest przedstawienie dokumentudłuŜnikowi głównemu119. JeŜeli weksel zawiera domicyl, naleŜy przedstawić go do zapłaty domicyliatowi, zamiast dłuŜnikowi.

Przedstawienie weksla do zapłaty jest konieczne takŜe wówczas, gdy weksel zawiera klauzulę "bez protestu" (art. 46 pr. weksl.), natomiast nie jest potrzebne jeŜeli doszło juŜ



do protestu z powodu nieprzyjęcia weksla (art. 44 ust. 4 pr. weksl.) albo jeŜeli ogłoszono upadłość dłuŜnika głównego (art. 44 ust. 6 pr. weksl.). Nie zwalnia natomiast od przedstawienia weksla do zapłaty zaprzestanie płacenia długów przez głównego dłuŜnika ani bezskuteczność prowadzonej przeciw niemu egzekucji (art. 44 ust. 5 pr. weksl.).

Posiadacz weksla moŜe przedstawiać go do zapłaty osobiście, ale takŜe przez pełnomocnika czy posłańca. Osobą, której weksel się przedstawia powinien być dłuŜnik główny czy domicyliat albo osoba umocowana do ich reprezentacji (pełnomocnik, prokurent).

Przedstawienia weksla do zapłaty dokonuje się w miejscu płatności, czyli w miejscowości podanej w tym charakterze na wekslu. JeŜeli klauzula miejsca płatności lub domicylu zawiera adres, w którym weksel ma być płatny, powinno się dokonać przedstawienia pod tym adresem. W braku adresu przedstawienia naleŜy dokonać w lokalu przedsiębiorstwa, a gdyby nie moŜna było znaleźć takiego lokalu - w mieszkaniu osoby, której weksel jest przedstawiany (art. 87 pr. weksl.)120. W innym miejscu moŜna przedstawić weksel tylko za zgodą osoby, której jest on przedstawiany. W literaturze sporne jest jednak, czy moŜna skutecznie przedstawić weksel do zapłaty bez zgody dłuŜnika w jego miejscu zamieszkania czy siedzibie, które nie jest miejscem płatności weksla. Wydaje się, Ŝe naleŜy odpowiedzieć na to pytanie twierdząco; takie teŜ byłostanowisko przedwojennej judykatury.

Przedstawić naleŜy oryginał weksla i to w taki sposób, by dłuŜnik mógł zbadać uprawnienia posiadacza, a posiadacz był gotów wydać weksel w razie dokonania zapłaty. Nie spełnia zatem wymogu przedstawienia do zapłaty samo wezwanie do zapłaty weksla,ani wezwanie połączone z doręczeniem kopii weksla, czy teŜ wezwanie dłuŜnika by stawił się u posiadacza weksla w celu przedstawienia weksla dłuŜnikowi, jeŜeli miejsce zamieszkania czy siedziba posiadacza nie jest miejscem płatności weksla. Natomiast wymóg przedstawienia weksla do zapłaty jest spełniony, jeŜeli dłuŜnikowi umoŜliwiono zapoznanie się z wekslem w miejscu i terminie płatności, ale on z tej moŜliwości nie skorzystał121. Tak więc nie moŜe powoływać się na brak przedstawienia weksla do zapłaty dłuŜnik, który w terminie płatności był nieobecny w miejscu płatności albo teŜ nie zgłosił się do wierzyciela, jeŜeli weksel był u wierzyciela płatny. Ponadto z art. 87 ust. 2 pr. weksl. wynika wniosek, Ŝe wymagania dotyczące przedstawienia weksla do zapłaty są spełnione takŜe wówczas, gdy wierzyciel nie mógł odnaleźć lokalu, w którym weksel miał być przedstawiony122.

Pewne istotne zagadnienia odnoszące się do przedstawienia do zapłaty są nadal sporne. Po pierwsze, w praktyce (odnoszącej się głównie do weksli in blanco) spotyka się postanowienia umowne, w których strony ustalają, Ŝe zamiast przedstawienia weksla do zapłaty wierzyciel wyśle dłuŜnikowi zawiadomienie o tym, Ŝe weksel będzie płatny w określonym dniu i kopię tego weksla. PoniewaŜ moŜliwość zapoznania się z oryginałem weksla jest uprawnieniem dłuŜnika, to nie ma, jak sądzę, przeszkód, by dłuŜnik w umowie zrzekł się tego uprawnienia. Zrzeczenie się jest jednak skuteczne tylko w stosunku do tegodłuŜnika, tak więc dłuŜnicy uboczni mogą bez ograniczeń powoływać się na korzystne dla nich następstwa nieprzedstawienia weksla do zapłaty w terminie. Trzeba teŜ wziąć pod uwagę, czy klauzula umowna rzeczywiście wyłącza konieczność przedstawiania weksla, czy tylko nakazuje wierzycielowi zawiadomić dłuŜnika o nadchodzącym terminie płatności, ale nie stanowi, Ŝe to zawiadomienie zastąpi przedstawienie do zapłaty.

Po drugie, dyskusyjne jest znaczenie doręczenia odpisu pozwu (ewentualnie wraz z nakazem zapłaty). W literaturze dominuje pogląd, Ŝe okazania oryginału weksla nie moŜe zastąpić doręczenie jego kopii. Tymczasem w procesie, zarówno w postępowaniu zwykłym, jak i nakazowym, nie doręcza się pozwanemu oryginału weksla; nie znajduje się on nawet w aktach sprawy. Zgodnie bowiem z § 79 Regulaminu urzędowania sądów powszechnych123 weksle powinny być przechowywane ze szczególną starannością, w miejscu wyznaczonym przez prezesa sądu, posiadającym odpowiednie zabezpieczenia techniczne, natomiast do akt sprawy dołącza się sporządzone przez kierownika sekretariatu ich odpisy z adnotacją o miejscu przechowywania oryginału. Konsekwentnie naleŜy zatem przyjąć, Ŝe doręczenie odpisu pozwu czy nakazu zapłaty nie zastępujeprzedstawienia weksla do zapłaty.

WiąŜe się z tym trzeci i najwaŜniejszy problem - zagadnienie skutków nieprzedstawienia weksla do zapłaty. Nie chodzi o nieprzedstawienie weksla do zapłaty w terminie (o czym będzie mowa nieco dalej), ale o brak jego przedstawienia w ogóle. Przyjmując, Ŝe przedstawienie weksla do zapłaty musi być dokonane przy uŜyciu oryginałudokumentu i jest przesłanką wymagalności roszczenia, naleŜy uznać, Ŝe dopiero od chwili



przedstawienia istnieje po stronie dłuŜników wekslowych opóźnienie, a po stronie wierzyciela roszczenie o odsetki oraz Ŝe w razie braku przedstawienia weksla do zapłaty moŜliwe jest teŜ zasądzenie od powoda kosztów procesu na podstawie art. 101 k.p.c. Konsekwentnie naleŜałoby jednak przyjąć teŜ, Ŝe skoro roszczenie z weksla nieprzedstawionego do zapłaty jest niewymagalne, to oparte na tym wekslu powództwo naleŜy oddalić jako przedwczesne. W orzecznictwie przyjęty jest pogląd o nieprzysługiwaniu wierzycielowi odsetek za czas od terminu płatności do dnia doręczenia dłuŜnikowi odpisu pozwu, jednak odrzuca się pogląd o zasadności oddalenia w takim przypadku powództwa124. Argumenty na rzecz tego ostatniego stanowiska polegają na stwierdzeniu, Ŝe prawo wekslowe przewiduje jako skutek nieprzedstawienia weksla w terminie do zapłaty jedynie wygaśnięcie roszczeń w stosunku do dłuŜników ubocznych, a nie dłuŜnika głównego oraz Ŝe przyznając dłuŜnikowi uprawnienie do złoŜenia sumy wekslowej do depozytu sądowego (art. 42), ustawa pośrednio potwierdza istnienie roszczenia. Nietrudno zauwaŜyć, Ŝe argumenty te wprawdzie w pełni uzasadniają twierdzenie, Ŝe wierzycielowi mimo nieprzedstawienia weksla do zapłaty nadal przysługuje roszczenie w stosunku do dłuŜnika, jednak w ogóle nie mają znaczenia dla oceny dopuszczalności oddalenia tego roszczenia jako przedwczesnego. Nie chodzi bowiem o kwestię istnienia roszczenia, ale jego wymagalności. Ścisła interpretacja prawa wekslowego prowadzi do wniosku, Ŝe dopóki dłuŜnik nie ma moŜliwości zapoznania się zoryginałem weksla, jego obowiązek spełnienia świadczenia nie aktualizuje się. Pytanie brzmi jednak, czy fakt, Ŝe oryginał weksla znajduje się w kasie sądu, a dłuŜnik jest o tym powiadomiony jest równoznaczny z przedstawieniem tego oryginału, zwłaszcza jeŜeli weźmie się pod uwagę, Ŝe sąd z reguły nie jest miejscem płatności weksla. UwaŜam, Ŝe naleŜy w tym przypadku kierować się funkcją przedstawienia weksla do zapłaty, którą jest umoŜliwienie dłuŜnikowi zbadania, czy istnieją podstawy jego odpowiedzialności. Z reguł prawa wekslowego (art. 34 ust. 1 i art. 38 ust. 1) wynika, Ŝe stworzenie dłuŜnikowi tej moŜliwości jest powinnością wierzyciela. Natomiast kwestia miejsca, w którym okazanie weksla się odbywa ma z punktu widzenia celu tej czynności drugorzędne znaczenie. Biorąc to wszystko pod uwagę, jestem skłonny przyjąć pogląd, Ŝe jeŜeli weksla nie przedstawiono do zapłaty przed wniesieniem pozwu, stan wymagalności roszczenia moŜna osiągnąćwyłącznie przez rzeczywiste okazanie dłuŜnikowi weksla w sądzie, co moŜe nastąpić na wniosek dłuŜnika lub - jeŜeli dłuŜnik tego wniosku nie składa - na rozprawie, na wniosek wierzyciela. Samo doręczenie kserokopii weksla wraz z odpisem pozwu nie czyni, moim zdaniem, roszczenia wekslowego wymagalnym.

Przedstawienie weksla do zapłaty jest nie tylko przesłanką wymagalności roszczeń wekslowych, ale teŜ aktem staranności wierzyciela, od którego dokonania zaleŜy zachowanie przysługujących mu roszczeń w stosunku do ubocznych dłuŜników wekslowych. Z tego względu ustawa wprowadza terminy do dokonania przedstawienia.

Weksel płatny za okazaniem powinien być, zgodnie z art. 34 pr. weksl., przedstawiony do zapłaty w ciągu roku od dnia jego wystawienia. Wystawca moŜe zmienić ten termin (zastrzegając np. klauzulę "przedstawić do zapłaty w ciągu 6 miesięcy" czy "przedstawić do zapłaty w ciągu 18 miesięcy"). Indosanci mogą termin ustawowy lub wyznaczony przez wystawcę tylko skrócić, ograniczając przez to swoją odpowiedzialność. Ponadto wystawcamoŜe zakazać przedstawiania weksla do zapłaty przed oznaczonym dniem, gdy chcewykluczyć moŜliwość płatności w niedogodnym dla niego, zbyt wczesnym terminie. Pisze wówczas na wekslu: "nie przedstawiać do zapłaty przed upływem 3 miesięcy" albo "przedstawić do zapłaty po 31 grudnia 2009 r." Przedstawienie do zapłaty przed wyznaczonym przez wystawcę dniem jest wówczas bezskuteczne, a termin doprzedstawienia (roczny lub inny określony w wekslu) biegnie dopiero od tego dnia. JeŜeli natomiast wystawca nie zastrzeŜe zakazu przedstawienia weksla do zapłaty przed określonym dniem, musi się liczyć z koniecznością jego zapłacenia nawet juŜ w dniu wystawienia, jeŜeli taka będzie wola wierzyciela.

Trzeba podkreślić, Ŝe ustawowy (roczny) czy umowny termin do przedstawienia do zapłaty weksla płatnego za okazaniem nie oznacza, Ŝe juŜ w pierwszym przypadku tego przedstawienia, jeŜeli do zapłaty nie dojdzie, wierzyciel zmuszony jest do dokonywania protestu. Przeciwnie, w ciągu tego terminu weksel moŜna przedstawiać ponownie, nawet wielokrotnie. Protest powinien jednak zostać dokonany - dla zachowania roszczeń w stosunku do dłuŜników ubocznych - najpóźniej w ostatnim dniu terminu wyznaczonego dla przedstawienia weksla do zapłaty. Ostatni dzień terminu do przedstawienia weksla wyznacza teŜ wtedy początek biegu terminu przedawnienia roszczenia wekslowego przeciwko dłuŜnikowi głównemu. Po upływie terminu do przedstawienia weksla płatnego za



okazaniem wierzyciel traci roszczenia przysługujące mu w stosunku do dłuŜnikówubocznych (art. 53 ust. 1 pr. weksl.).

Weksel płatny w oznaczonym dniu, w pewien czas po dacie wystawienia lub w pewien czas po okazaniu naleŜy, zgodnie z art. 38, przedstawić do zapłaty w pierwszym dniu, w którym moŜna wymagać zapłaty lub w jednym z dwóch następnych dni powszednich. Terminy te nie mogą być zmieniane wolą stron. W razie nieprzedstawienia takiego weksla (innego niŜ płatny za okazaniem) do zapłaty w wyznaczonym terminie kaŜdy dłuŜnik moŜe złoŜyć sumę wekslową do depozytu sądowego na koszt i niebezpieczeństwo posiadacza (art. 42 pr. weksl.). PoniewaŜ jednak z art. 53 pr. weksl. wynika, Ŝe nieprzedstawienie weksla do zapłaty w terminie skutkuje utratą roszczeń względem dłuŜników innych niŜ dłuŜnik główny (wystawca weksla własnego lub akceptant), w praktyce zainteresowany złoŜeniem sumy wekslowej do depozytu sądowego będzie jedynie dłuŜnik główny oraz osoby, które za niego poręczyły. Uprawnienie dłuŜnika do złoŜenia sumy wekslowej do depozytu sądowego słuŜy zwolnieniu się przez niego ze zobowiązania oraz uwolnieniu odryzyka związanego z upływem terminu (procesu, Ŝądania odsetek, waloryzacji świadczenia itp.). Właściwym do przyjęcia sumy do depozytu jest sąd miejsca płatności weksla. ZłoŜenie sumy do depozytu sądowego następuje "na koszt posiadacza" weksla, co nie oznacza jednak, Ŝe ten ostatni ponosi koszty sądowe związane z tym postępowaniem, ale Ŝe jest zobowiązany do ich zwrotu albo moŜna je odliczyć od sumy składanej do depozytu.

Terminy do przedstawienia weksla do zapłaty mogą ulec przedłuŜeniu w przypadkachokreślonych w art. 54 pr. weksl. Okolicznościami uzasadniającymi przedłuŜenie terminu są"przeszkody nie do przezwycięŜenia", przez które ustawa rozumie ustawowy przepispaństwa, w którym weksel jest płatny (tzw. moratorium) albo inny wypadek siły wyŜszej. Pojęcie siły wyŜszej nie jest w ustawie zdefiniowane, jedynie art. 54 ust. 6 precyzuje, Ŝe okoliczności czysto osobistych, dotyczących posiadacza weksla lub osoby, której zlecił on przedstawienie weksla, nie uwaŜa się za wypadki siły wyŜszej. NaleŜy zatem pojęcie to rozumieć w sposób właściwy dla całego prawa cywilnego - jako okoliczności zewnętrzne, nadzwyczajne, których skutków nie dało się uniknąć czy im zapobiec. Trzeba przy tym pamiętać, Ŝe istnienie siły wyŜszej przedłuŜa jedynie termin do dokonania czynnościzachowawczych, nie przesuwa natomiast terminu płatności weksla.

W razie istnienia siły wyŜszej w dniu, w którym naleŜało przedstawić weksel do zapłaty, termin do wykonania tej czynności przedłuŜa się do dnia, w którym wierzyciel po ustaniu przeszkody moŜe bez zwłoki jej dokonać. JeŜeli jednak siła wyŜsza trwa dłuŜej niŜ trzydzieści dni od terminu płatności, przedstawienie weksla do zapłaty staje się zbędne i wierzyciel moŜe dochodzić roszczenia regresowego bez przedstawienia weksla (a takŜe bez sporządzania protestu).

O zaistnieniu siły wyŜszej wierzyciel powinien niezwłocznie zawiadomić swojego indosanta i dokonanie tego zawiadomienia odnotować na wekslu z datą i podpisem. Indosant powinien zawiadomić swojego poprzednika i tak dalej, według przepisu o notyfikacji (art. 45 pr. weksl.). KaŜdy z dłuŜników moŜe zaoferować wierzycielowi zapłatęweksla według reguł zawartych w art. 50 pr. weksl.

W przypadku weksla płatnego za okazaniem lub w pewien czas po okazaniu, trzydziestodniowy termin, po którym moŜna dochodzić roszczeń regresowych biegnie od dnia, w którym wierzyciel dokonał zawiadomienia indosanta, nawet jeŜeli zawiadomił go jeszcze przed upływem terminu do przedstawienia weksla. Natomiast w przypadku weksla płatnego w pewien czas po okazaniu, termin trzydziestodniowy przedłuŜa się o ten czas, w jaki po okazaniu weksel był płatny.

Dowodem przedstawienia weksla do zapłaty jest protest z powodu niezapłacenia. Protest jednak nie zawsze jest sporządzany, a faktu przedstawienia do zapłaty moŜna teŜ dowodzić wszelkimi innymi środkami (np. zeznaniami świadków). JeŜeli jednak weksel nie zwalniał od sporządzenia protestu, jest niezbędny dla zachowania praw wobec dłuŜnikówubocznych, o czym będzie mowa poniŜej. Dowód dokonania przedstawienia weksla dozapłaty w zasadzie obciąŜa wierzyciela. W praktyce w postępowaniu nakazowymniezgłoszenie w pozwie dowodu przedstawienia weksla do zapłaty nie stanowi przeszkody do wydania nakazu zapłaty125. JeŜeli jednak w zarzutach od nakazu zapłaty dłuŜnik zakwestionuje fakt przedstawienia mu weksla, aktualizuje się obowiązek dowodowy powoda. Odmiennie przedstawia się rozkład cięŜaru dowodu w przypadku, dość często spotykanym, gdy weksel zawiera klauzulę zwalniającą wierzyciela z konieczności sporządzania protestu. Wówczas, zgodnie z art. 46 ust. 2 pr. weksl., dowód niezachowania terminu przedstawienia ciąŜy na tym, kto się na tę okoliczność powołuje. Nietrudno zauwaŜyć, Ŝe nie jest to dowód łatwy.



3. Sytuacja dłuŜnika głównego płacącego weksel

3.1. Pokwitowanie i zwrot weksla

DłuŜnik główny (a takŜe jego poręczyciel oraz domicyliat) płacąc całą sumę wekslową moŜe Ŝądać wydania pokwitowanego weksla (art. 39 ust. 1 pr. weksl.). Trzeba podkreślić, Ŝe dłuŜnik uprawniony jest do otrzymania oryginału weksla i nie powinien poprzestawać na samym pokwitowaniu mającym postać odrębnego dokumentu. W tym ostatnim wypadku w razie indosowania weksla zarzut, Ŝe zobowiązanie juŜ wygasło na skutek zapłaty mógłby nie być skuteczny wobec nabywcy. Roszczenie o wydanie zapłaconego weksla moŜe byćdochodzone przed sądem. Samo pokwitowanie na wekslu moŜe mieć dowolną postać.Dawniej przyjęte było pokwitowanie w formie indosu na rzecz płacącego dłuŜnika albo indosu in blanco. Podobną funkcję spełni teŜ wydanie weksla niepokwitowanego, poniewaŜ fakt władania nim przez dłuŜnika głównego po terminie płatności uzasadnia domniemanie, Ŝe zapłata została dokonana. Z kolei brak weksla uniemoŜliwia osobie wymienionej w nim jako wierzyciel Ŝądanie ponownej zapłaty.

3.2. Skutki zapłaty w terminie

W przypadku płatności dokonywanej w dniu płatności bądź teŜ po tym dniu (nie przed) chroniona jest dobra wiara dłuŜnika (art. 40 ust. 3 pr. weksl.). Legitymacja formalna wierzyciela działa na korzyść dłuŜnika w ten sposób, Ŝe jeŜeli spełnia on w dobrej wierze świadczenie osobie, która nie jest w rzeczywistości uprawniona, zwalnia się w ten sposób ze zobowiązania. Zwolnienie następuje niezaleŜnie od tego, czy rzeczywisty wierzyciel w jakimkolwiek stopniu ze spełnionego świadczenia skorzystał. Pomiędzy rzeczywiście uprawnionym a nieuprawnionym, który pobrał zapłatę istnieje zobowiązanie z bezpodstawnego wzbogacenia, a często i zobowiązanie odszkodowawcze.

Przesłankami ochrony dłuŜnika są: spełnienie świadczenia do rąk osoby okazującej weksel i legitymowanej formalnie oraz niedopuszczenie się przy tym podstępu ani raŜącego niedbalstwa. Podstęp oznacza w tym przypadku wiedzę płacącego dłuŜnika o braku uprawnień osoby, na której rzecz dokonywana jest zapłata. RaŜące niedbalstwo polega na niewiedzy o braku uprawnień osoby otrzymującej zapłatę, która to niewiedza spowodowana jest powaŜnym odstępstwem od wymogów naleŜytej staranności. W pewnym zakresie te wymogi naleŜytej staranności określa sama ustawa w art. 40 ust. 3zd. 2. Przepis ten kształtuje obowiązki dłuŜnika w ramach ustalania legitymacji formalnej Ŝądającego zapłaty. Ograniczają się one do kontroli prawidłowości szeregu indosów (pod względem jego zewnętrznego wyglądu), ale nie autentyczności podpisów indosantów. Do tego dodać naleŜy, Ŝe jeŜeli ostatni indos jest imienny, dłuŜnik musi sprawdzić toŜsamość osoby Ŝądającej świadczenia. RaŜące niedbalstwo dłuŜnika moŜe pojawić się w przypadku, gdy pomimo ustalenia legitymacji formalnej istnieją okoliczności wyraźnie wskazujące na brak rzeczywistego uprawnienia osoby Ŝądającej zapłaty, a dłuŜnik moŜe bez większych trudności wątpliwości te wyjaśnić, jednak tego nie czyni.

Doktryna rozszerza niekiedy ochronę dłuŜnika na przypadki, gdy posiadacz weksla Ŝądający zapłaty nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo nie ma umocowania jako pełnomocnik lub członek organu osoby prawnej. Poglądy te nie zasługują jednak na poparcie, jeŜeli weźmie się pod uwagę wyjątkowy charakter omawianego przepisu i uzasadniającą go funkcję. Przyznanie dłuŜnikowi szczególnej ochrony opiera się na dwóch motywach: (1) osoba przedstawiająca weksel jest legitymowana według jego treści (formalnie), co uzasadnia zaufanie dłuŜnika do jej uprawnień oraz (2) dłuŜnik znajduje się w przymusowej sytuacji, gdyŜ brak niezwłocznej zapłaty moŜe narazić go na protest i postępowanie sądowe. Dlatego niewiedza dłuŜnika moŜe być chroniona tylko w tymzakresie, w jakim jest ona skutkiem oparcia się przez niego na treści weksla. Tymczasem ani zdolność do czynności prawnych, ani umocowanie (z wyjątkiem indosupełnomocniczego) nie wynikają z treści weksla.

Sporne jest, czy dłuŜnik powinien być chroniony w przypadku, gdy spełnia świadczenie osobie, która nie wykazuje się nieprzerwanym szeregiem indosów, ale przerwy w tymszeregu zastępuje dowodami nabycia wierzytelności w inny sposób (np. stwierdzeniem nabycia spadku czy umową przelewu). Moim zdaniem ochrona z art. 40 ust. 3 pr. weksl. przysługuje tylko pod warunkiem nieprzerwanego szeregu indosów. W innych wypadkach, jeŜeli to nabycie wierzytelności przez aktualnego posiadacza było oparte na prawie



powszechnym, mogą znaleźć zastosowanie inne przepisy chroniące płacącego dłuŜnika, takie jak art. 515 k.c. czy art. 1025 § 2 k.c.

DłuŜnik moŜe takŜe zapłacić w terminie tylko część sumy wekslowej i wierzyciel zawsze musi częściową zapłatę przyjąć (art. 39 ust. 2 pr. weksl.). DłuŜnik nie moŜe wówczas Ŝądać wydania weksla, ale moŜe domagać się odnotowania częściowej zapłaty na wekslu (tylko to daje mu bowiem zarzut skuteczny wobec nabywców wierzytelności) oraz osobnego pokwitowania (art. 39 ust. 3 pr. weksl.). Zapłatę częściową wierzyciel moŜe w pierwszej kolejności zaliczyć na poczet naleŜności ubocznych (art. 451 § 1 zd. 2 k.c.).

3.3. Zapłata przed terminem płatności

Termin płatności weksla zastrzeŜony jest na korzyść obu stron. Odmiennie zatem niŜ w ogólnym prawie zobowiązań (por. art. 457 k.c.), wierzyciel moŜe odmówić przyjęcia zapłaty przed terminem i nie popada w zwłokę (art. 40 ust. 1 pr. weksl.). Wywołuje to pewne konsekwencje co do moŜliwości dokonania potrącenia. Jak wiadomo, wbrew dosłownemu brzmieniu art. 498 § 1 k.c., za dopuszczalne uwaŜa się takŜe dokonanie potrącenia własnego roszczenia wymagalnego z niewymagalnym jeszcze roszczeniem dłuŜnika. Jest to jednak konsekwencją przewidzianej w art. 457 k.c. moŜliwości spełnienia świadczenia przed terminem. Stąd w prawie wekslowym, które takiej moŜliwości dłuŜnikowi nie stwarza, przesłankę wymagalności obu potrącanych wierzytelności naleŜy traktować ściśle.

Wierzyciel nie ma obowiązku przyjmowania zapłaty przed terminem, moŜe jednak to uczynić. Sytuacja płacącego dłuŜnika jest mniej korzystna niŜ w przypadku zapłaty w terminie, bowiem, jak stanowi art. 40 ust. 2 pr. weksl., dłuŜnik płacący przed terminem czyni to na własne niebezpieczeństwo. Zwrot ten oznacza powrót do zwykłych zasad prawa zobowiązań - w razie, gdy Ŝądający zapłaty nie jest w rzeczywistości uprawniony i nieprzekazał uzyskanej sumy uprawnionemu, dłuŜnik nie zwalnia się ze zobowiązania, a jego dobra wiara co do uprawnień posiadacza weksla nie ma znaczenia prawnego.

Wyjątki od reguły pozwalającej wierzycielowi odmówić przyjęcia przedterminowej zapłaty zachodzą w tych przypadkach, gdy uzasadnione jest dochodzenie roszczenia regresowego przed terminem płatności (art. 43 pr. weksl., kwestie te będą omówione w punkcie 4). Wówczas dłuŜnik płacący przed terminem podlega takiej samej ochronie, z jakiej korzystałby płacąc w terminie.

3.4. Waluta płatności

Zawarta w prawie wekslowym regulacja waluty, w jakiej wyraŜone jest zobowiązanie wekslowe i w jakiej powinno ono być wykonane jest co do zasady zbliŜona do aktualnych rozwiązań kodeksu cywilnego (art. 358 k.c.).

NaleŜy przypomnieć, Ŝe suma wekslowa nie moŜe być określona za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, takŜe odwołującej się do kursu waluty obcej, czyli nie moŜe być oznaczona jako równowartość w złotych określonej kwoty wyraŜonej w obcej walucie. MoŜliwe jest natomiast wyraŜenie sumy wekslowej w walucie obcej, o ile prawo dewizowe tego nie wyklucza.

Unormowania prawa wekslowego (art. 41) odnoszą się do weksli, w których sumę wekslową określono w walucie innej niŜ obowiązująca w miejscu płatności. Mają one, rzecz jasna, zastosowanie tylko wówczas, gdy zobowiązanie wekslowe w ogóle podlega prawu polskiemu (zob. rozdział II pkt 12).

Podstawową regułą prawa wekslowego jest ta, Ŝe waluta, w jakiej określono wysokość sumy wekslowej niekoniecznie musi być tą walutą, w której zobowiązanie ma być wykonane (walutą płatności). JeŜeli zamiarem stron jest takie określenie treści zobowiązania, by dłuŜnik mógł spełnić swoje świadczenie tylko w tej walucie, na którą weksel został wystawiony, wystawca powinien zastrzec w nim tzw. klauzulę zapłaty rzeczywistej (efektywnej) w walucie obcej (art. 41 ust. 3 pr. weksl.). Klauzula ta polega na zamieszczeniu w przyrzeczeniu zapłaty słów "efektywnie", "rzeczywiście" albo skrótu "eff" czy innego zwrotu równoznacznego (np. "zapłacę za ten weksel 1000 euro efektywnie"). W razie jej zastrzeŜenia, zapłata musi nastąpić w walucie oznaczonej w wekslu, chyba Ŝestrony umownie dokonają zmiany tej waluty (choćby w postaci datio in solutum, art. 453k.c.).

JeŜeli natomiast określono sumę wekslową w walucie obcej, ale nie zastrzeŜono zapłaty efektywnej, dłuŜnik płacący w terminie moŜe zapłacić tę sumę w walucie polskiej (art. 41 ust. 1 pr. weksl.). Jest to upowaŜnienie przemienne przyznane przez ustawę



dłuŜnikowi. Zatem wierzyciel przedstawiając taki weksel do zapłaty, nie moŜe Ŝądać zapłaty w złotych polskich, natomiast dłuŜnik moŜe takiej zapłaty dokonać. JeŜeli jednak dłuŜnik wekslowy dopuścił się zwłoki, co oznacza nadejście terminu płatności i bezskuteczne przedstawienie weksla do zapłaty (a w przypadku dłuŜników ubocznych takŜe protest z powodu niezapłacenia, chyba Ŝe weksel zwalnia od konieczności jego dokonywania), uprawnienie do Ŝądania zapłaty w walucie krajowej przysługuje wierzycielowi. Choć poglądy doktryny w tej kwestii są rozbieŜne, moim zdaniem swojego upowaŜnienia nie traci takŜe dłuŜnik. Ma on zatem obowiązek zapłacić weksel w złotych, gdy Ŝąda tego wierzyciel, natomiast jeŜeli wierzyciel domaga się zapłaty w walucie obcej, dłuŜnik nadal moŜe dokonać zapłaty w walucie polskiej.

Sposób przeliczenia wartości waluty obcej na krajową dla celów zapłaty moŜe określić sam wystawca w wekslu, odwołując się do jakiegoś funkcjonującego w gospodarce kursu wymiany albo ustalając wprost relację wartości walut (np. "zapłacę sumę 1000 euro, a 1euro = 4 złote"). JeŜeli wystawca nie określił w wekslu kursu waluty, wartość waluty obcej określa się według zwyczajów miejsca płatności (art. 41 ust. 2 pr. weksl.). Rozpowszechniony, i w mojej ocenie trafny, pogląd (wsparty teŜ brzmieniem art. 358 k.c.) kaŜe uznać za zwyczajowo przyjęte w Polsce kursy średnie walut obcych NBP.

JeŜeli zapłata następuje bez zwłoki, datą, według której ustala się wartość waluty obcej jest dzień płatności. JeŜeli natomiast dłuŜnik popadł w zwłokę, wybór daty, z której kurs będzie podstawą przeliczenia naleŜy do wierzyciela. Wybór ten jest jednak ograniczony do dwóch dat - dnia płatności i dnia rzeczywistej zapłaty. Takie rozwiązanie zapewnia wierzycielowi ochronę przed ujemnymi następstwami zmiany kursu waluty, któramoŜe niekiedy być tak znaczna, Ŝe wynagradzałaby dłuŜnikowi koszty związane ze zwłoką, czyniąc opóźnianie zapłaty opłacalnym.

Wzór 32. Weksel własny z sumą w walucie obcej i z oznaczeniem kursu Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego dwa

tysiące euro. Przeliczenie według kursu sprzedaŜy walut Banku Zachodniego WBK S.A. Płatny we Wrocławiu.

Stefan NowakWzór 33. Weksel własny z klauzulą efektywnej zapłaty w walucie obcej Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego dwa

tysiące euro efektywnie. Płatny we Wrocławiu.

Stefan Nowak

4. Roszczenia regresowe

4.1. Odpowiedzialność solidarna i regres wekslowy

Jak wyjaśniono juŜ na wstępie, regułą prawa wekslowego (wyraŜoną w art. 47 pr. weksl.) jest solidarna odpowiedzialność wszystkich dłuŜników wekslowych - wystawcy, akceptanta (takŜe przez wyręczenie), indosantów i poręczycieli, podobnie jak rzekomych reprezentantów zobowiązanych z mocy art. 8 pr. weksl. Zgodnie z istotą solidarności, wierzyciel wekslowy (posiadacz weksla), a takŜe kaŜdy z dłuŜników, który wykupił weksel, moŜe dochodzić roszczeń nie tylko przeciwko swojemu poprzednikowi, ale takŜe przeciwkowszystkim lub niektórym dłuŜnikom, bez konieczności przestrzegania kolejności, w jakiej zaciągnęli oni swoje zobowiązania. MoŜe teŜ równocześnie, w osobnych procesach dochodzić roszczeń od poszczególnych dłuŜników, których nie wzywa się nawet do udziału w sprawach dotyczących innych dłuŜników.

Zgodnie z ogólnymi zasadami, kaŜdy z dłuŜników jest zobowiązany aŜ do całkowitego zaspokojenia wierzyciela, jednak tylko zapłata dokonana przez dłuŜnika głównego zwalnia wszystkich pozostałych dłuŜników. Zapłata dokonana przez dłuŜnika ubocznego zwalnia jedynie jego następców w obiegu weksla, natomiast uzyskuje on roszczenie regresowe przeciwko swoim poprzednikom.

Przepisy powszechnego prawa cywilnego określające sytuację dłuŜników solidarnych stosuje się do dłuŜników wekslowych ze znacznymi modyfikacjami. Niewątpliwie działania i zaniechania jednego z dłuŜników nie mogą szkodzić pozostałym (art. 371 k.c.); takŜe przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia w stosunku do jednego z dłuŜników nie ma skutku wobec pozostałych (art. 372 k.c.). Skutki zwolnienia jednego z dłuŜników z



długu oraz odnowienia zawartego z jednym dłuŜnikiem (art. 373 i 374 k.c.) zaleŜą od tego, czy czynność ta została dokonana w stosunku do dłuŜnika głównego, czy teŜ dłuŜnika ubocznego lub poręczyciela. JeŜeli umorzono w ten sposób zobowiązanie dłuŜnika głównego, wygasają równieŜ długi innych osób. JeŜeli natomiast umorzenie dotyczy długu osoby zwrotnie zobowiązanej albo poręczyciela, nie wpływa na zobowiązania pozostałych dłuŜników. Ponadto trzeba pamiętać, Ŝe nie odnotowane w wekslu czynności zwalniające ze zobowiązania dają dłuŜnikowi zarzut skuteczny tylko wobec osoby, która czynności tej dokonała oraz dalszych nabywców weksla, wierze którzy nabywając go działali świadomie na szkodę dłuŜnika (art. 17). Nie ma zastosowania do dłuŜników wekslowych kodeksowa regulacja zarzutów przysługujących solidarnie zobowiązanym (art. 375 k.c.), bowiem wyłącza ją art. 17. Przepisy kodeksu cywilnego o roszczeniach regresowych pomiędzydłuŜnikami solidarnymi (art. 376 k.c.) mają zastosowanie tylko wobec osób w taki sam sposób zobowiązanych wekslowo, czyli współwystawców weksla, akceptantów, poręczycieli za tego samego dłuŜnika oraz osób, które wspólnie weksel indosowały. Osoby te, w raziezapłacenia weksla przez jedną z nich, rozliczają się według zasad określonych przez łączący je stosunek wewnętrzny, a w braku takich zasad - w częściach równych. Natomiast w przypadku rozliczeń pomiędzy współdłuŜnikami solidarnymi zajmującymi róŜne pozycje w zobowiązaniu (indosantami z poszczególnych indosów, wystawcą, akceptantem) obowiązują szczególne przepisy prawa wekslowego o regresie.

Regres wekslowy, nazywany przez ustawę "zwrotnym poszukiwaniem", jest konsekwencją specyficznej konstrukcji solidarności w zobowiązaniu wekslowym, polegającej na tym, Ŝe wszyscy dłuŜnicy odpowiadają solidarnie, ale podmiotowy zakres ich zobowiązania (to, wobec kogo ponoszą odpowiedzialność) zaleŜy od ich roli w stosunku wekslowym oraz kolejności zaciągania zobowiązań. W razie nieuzyskania zapłaty w terminie od głównego dłuŜnika wekslowego oraz, w pewnych określonych w ustawie przypadkach, jeszcze przed terminem płatności wierzyciel moŜe Ŝądać zapłaty od kaŜdego z dłuŜników ubocznych. Dochodzenie roszczeń przez wierzyciela od dłuŜników ubocznych nazywa się regresem pierwotnym. Z kolei dłuŜnik uboczny (zwrotnie zobowiązany) pospełnieniu świadczenia moŜe dochodzić roszczenia regresowego od tych, którzy wobec niego z weksla odpowiadają, czyli poprzedzających go indosantów i ich poręczycieli, a takŜe od dłuŜnika głównego i jego poręczycieli. Ten przypadek zwrotnego poszukiwania nazywa się regresem wtórnym.

Jak wynika z powyŜszego, uprawnionym do dochodzenia roszczeń regresowych jestwierzyciel wekslowy - osoba, której w chwili dochodzenia roszczenia przysługujewierzytelność wekslowa, poniewaŜ nabyła ją w drodze indosu lub na skutek zdarzenia regulowanego przez powszechne prawo cywilne (przelew, dziedziczenie itd.). NaleŜy podkreślić, Ŝe istnienie po stronie osoby Ŝądającej zapłaty legitymacji formalnej nie jest przesłanką dochodzenia regresu. Osoba ta moŜe Ŝądać zapłaty od dłuŜników ubocznych, jeŜeli ma weksel, jest materialnie legitymowana i potrafi wykazać swoje uprawnienie (sukcesję). DłuŜnik ma prawo Ŝądać od osoby niedysponującej legitymacją formalną, by wykazała swoje materialne uprawnienie, poniewaŜ w razie zapłaty nie chroni go art. 40 ust. 3 pr. weksl. Z kolei osoba formalnie legitymowana, ale w rzeczywistości nieuprawniona nie ma roszczeń regresowych, ma jednak faktyczną moŜliwość ich dochodzenia dzięki władaniu wekslem i wskazującemu na nią nieprzerwanemu szeregowi indosów. Przepis art. 40 ust. 3, odnoszący się takŜe do dłuŜników regresowych, zapewnia zwolnienie z zobowiązania temu dłuŜnikowi ubocznemu, który w dobrej wierze świadczył do rąk osoby formalnie legitymowanej.

4.2. Materialne przesłanki regresu

Roszczenia regresowe stają się aktualne przede wszystkim w razie niezapłacenia weksla w terminie. Zasadniczą materialną przesłanką regresu jest zatem upływ terminu płatności weksla i brak zapłaty ze strony dłuŜnika głównego.

W pewnych przypadkach, wymienionych w art. 43 pr. weksl., roszczenia regresowe mogą być dochodzone juŜ przed terminem płatności weksla. Przypadki te są następujące:

1) Odmowa przyjęcia weksla przez trasata. Zarówno całkowita, jak i częściowa odmowa przyjęcia uzasadnia dochodzenie roszczeń regresowych, co nie dotyczy jedynie tych osób (wystawcy czy indosantów), które zwolniły się z odpowiedzialności za przyjęcie (art. 9 i 15 pr. weksl.). Na równi z odmową przyjęcia traktuje się brak przyjęcia z powodu nieistnienia trasata, wadliwego adresu na wekslu czy teŜ niemoŜności odnalezienia trasata pod tym adresem, a takŜe wadliwość przyjęcia powodującą jego niewaŜność, uniewaŜnienie



czy bezskuteczność. 2) Ogłoszenie upadłości trasata lub wystawcy weksla własnego. Dochodzenie roszczeń regresowych jeszcze przed terminem płatności weksla moŜliwe jest takŜe wówczas, gdy (według słów ustawy) "otwarto postępowanie układowe albo ogłoszono upadłość trasata". Dziś, w świetle art. 543 i 544 prawa upadłościowego i naprawczego126, naleŜy to rozumieć jako ogłoszenie upadłości zarówno obejmującej likwidację majątku upadłego, jak i z moŜliwością zawarcia przez niego układu. Na mocy art. 103 i 104 pr. weksl. odnosi się to równieŜ do ogłoszenia upadłości wystawcy weksla własnego. NaleŜy podkreślić, Ŝe skutek w postaci moŜliwości dochodzenia regresu przed terminem płatności weksla wywoływany jest przez upadłość ogłoszoną po wystawieniu weksla. W przypadku upadłości trasata nie ma natomiast znaczenia, czy doszło do przyjęcia przez niego weksla.

3) Zaprzestanie płacenia długów przez trasata lub wystawcę weksla własnego. Kolejnym zdarzeniem umoŜliwiającym dochodzenie regresu przed terminem płatności weksla jest zaprzestanie płacenia długów przez trasata lub wystawcę weksla własnego. Zaprzestanie płacenia długów polega na popadnięciu przez dłuŜnika w istotne (większe niŜ kilkudniowe) opóźnienie w spełnieniu przynajmniej kilku zobowiązań pienięŜnych. Ustawa podkreśla, Ŝe dochodzenie roszczeń zwrotnych jest moŜliwe, choćby zaprzestania płacenia długów nie stwierdzono orzeczeniem sądowym. Nie zmienia to jednak faktu, Ŝe wierzyciel musi zły stan majątkowy dłuŜnika udowodnić; słuŜą mu do tego wszelkie środki dowodowe. Sporną kwestią jest, czy wszczęcie przez trasata czy wystawcę weksla własnego postępowania naprawczego umoŜliwia dochodzenie przez wierzyciela roszczeń regresowych. Z jednej strony moŜna twierdzić, Ŝe przesłanką wszczęcia tego postępowania nie jestniewypłacalność, ale tylko zagroŜenie niewypłacalnością, czyli stan, w którym dłuŜnik wykonuje jeszcze swoje zobowiązania, ale według rozsądnej oceny jego sytuacji ekonomicznej jest oczywiste, Ŝe w niedługim czasie stanie się niewypłacalny (art.492 prawa upadłościowego i naprawczego). Z drugiej strony, z dniem wszczęciapostępowania naprawczego zawiesza się spłatę zobowiązań dłuŜnika i nie moŜnawszcząć przeciwko niemu egzekucji (art. 498 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego). W mojej ocenie, przesądza to o trafności poglądu dopuszczającego dochodzenie w takiej sytuacji roszczeń od dłuŜników ubocznych.

4) Bezskuteczna egzekucja z majątku trasata lub wystawcy weksla własnego. Roszczenia regresowe mogą być dochodzone przed terminem płatności weksla, jeŜeli ktokolwiek (niekoniecznie wierzyciel wekslowy) wszczął egzekucję z majątku trasata albo wystawcy weksla własnego i egzekucja ta okazała się bezskuteczna albo została umorzona, gdyŜ oczywiste było, Ŝe nie uzyska się z niej sumy wyŜszej od kosztów egzekucyjnych (art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.). Bezskuteczność egzekucji moŜe być wykazywana wszelkimi dowodami. NaleŜy jednak pamiętać o moŜliwości obrony pozwanych twierdzeniem, Ŝe przyczyną bezskuteczności egzekucji nie był brakwystarczającego majątku dłuŜnika, ale skierowanie egzekucji przez wierzyciela dotakich składników majątkowych, które okazały się niewystarczające do zaspokojenia roszczenia. Z tego względu wskazane jest, by wierzyciel wekslowy mógł udowodnić, Ŝe egzekucja skierowana do róŜnych przedmiotów majątkowych dłuŜnika nie dała efektu albo dysponował wykazem majątku złoŜonym przez dłuŜnika w trybie wyjawienia majątku (art. 913 i n. k.p.c.).

5) Upadłość wystawcy weksla trasowanego z zakazem przedstawienia do przyjęcia. Ostatnia okoliczność umoŜliwiająca dochodzenie roszczeń regresowych przed terminem płatności dotyczy wyłącznie weksli trasowanych, co do których wystawca zabronił przedstawiania ich do przyjęcia w ogóle albo przed oznaczonym dniem. W takim przypadku, niezaleŜnie od przesłanek wymienionych powyŜej, takŜe ogłoszenie upadłości wystawcy weksla umoŜliwia realizację roszczeń zwrotnych.

4.3. Protest jako formalna przesłanka regresu

4.3.1. Istota i sposób sporządzenia protestu

Formalną przesłanką dochodzenia roszczenia regresowego jest dokonanie protestu, czyli publicznego aktu stwierdzającego odmowę przyjęcia lub zapłaty weksla. Jak stanowi art. 44 ust. 1 pr. weksl., odmowa przyjęcia lub zapłaty powinna być stwierdzonaprotestem. Protest słuŜy, z jednej strony, zachowaniu roszczeń wierzyciela wekslowego w



stosunku do dłuŜników ubocznych, z drugiej zaś - uzyskaniu dowodu na fakty istotne dla dochodzenia tych roszczeń.

Prawo wekslowe przewiduje konieczność lub choćby moŜliwość dokonania protestu wrozmaitych sytuacjach, czemu odpowiadają róŜne rodzaje protestu. Najistotniejszy jest protest z powodu niezapłacenia weksla. Niewielkie znaczenie praktyczne zachowują nadal protesty z powodu: nieprzyjęcia weksla przez trasata (odmowy akceptu), odmowy datowania przyjęcia, odmowy zamieszczenia lub datowania wizy na wekslu płatnym w pewien czas po okazaniu oraz protest z powodu niewypłacalności czy bezskuteczności egzekucji prowadzonej wobec głównego dłuŜnika wekslowego. Zupełnie martwymi instytucjami są protesty z powodu działań czy zaniechań wyręczyciela oraz protesty odnoszące się do wtóropisów weksla.

Przedmiotem skutecznego protestu moŜe być wyłącznie poprawny formalnie weksel, czyli dokument mający wszystkie elementy konieczne.

Osoba, wobec której protest jest kierowany, nazywana jest protestatem. Protest z powodu nieprzyjęcia weksla bądź odmowy datowania przyjęcia sporządza się przeciwko trasatowi. Protest z powodu niezapłacenia weksla kierowany jest przeciwko głównemu dłuŜnikowi wekslowemu (akceptantowi lub wystawcy weksla własnego). W przypadku domicylowania weksla naleŜy jednak sporządzić protest przeciwko domicyliatowi, z wyjątkiem przypadku zaprzestania płacenia długów czy bezskutecznej egzekucji wobec trasata, czy wystawcy weksla własnego - wówczas weksel przedstawia się do zapłaty tej osobie i wobec niej sporządza protest (art. 44 ust. 5 pr. weksl.).

Protestu z powodu nieprzyjęcia weksla dokonuje się w miejscu zamieszkania (siedzibie) trasata. Protest z powodu niezapłacenia weksla dokonywany jest w miejscu płatności, a w przypadku weksla domicylowanego - u domicyliata.

Protest sporządza notariusz (art. 85 pr. weksl.)127. Organ sporządzający protest z powodu niezapłacenia jest teŜ ustawowo upowaŜniony i zobowiązany do odbioru ipokwitowania zapłaty w sytuacji, gdyby dłuŜnik zechciał jednak płacić (art. 91 ust. 1 pr. weksl.). W takim przypadku, gdy dłuŜnik oferuje pełną zapłatę weksla, protestu nie sporządza się. JeŜeli dłuŜnik płaci weksel częściowo, naleŜy odnotować to na wekslu, sporządzić odrębne pokwitowanie (art. 39 ust. 3 pr. weksl.) i protest z powodu niezapłacenia. DłuŜnika płacącego do rąk notariusza chroni art. 40 ust. 3 pr. weksl. Jest on jednak zobowiązany pokryć koszty protestu (art. 91 ust. 2 pr. weksl.), co oznacza, Ŝe chcąc zapobiec jego sporządzeniu, musi zapłacić sumę wekslową oraz wraz z opłatą notarialną za protest (opłata ta jest w takim wypadku zmniejszona o połowę w stosunku do zwykłej stawki - § 15 ust. 2 taksy notarialnej128).

Przedstawienia weksla oraz wszystkich innych czynności zachowawczych naleŜy dokonywać pod adresem podanym w wekslu. W braku wskazania adresu (zwłaszcza, gdy zawiera on tylko nazwę miejscowości), czynności tych powinno się dokonywać w lokalu przedsiębiorstwa, a gdyby nie moŜna było znaleźć takiego lokalu - w mieszkaniu osoby, wobec której skierowane czynność jest dokonywana. W innym miejscu niŜ wskazane powyŜej moŜna tych czynności dokonać jedynie za zgodą stron zainteresowanych (wierzyciela i protestata), przy czym nadal chodzi tylko o przypadki, gdy treść weksla nie wskazuje adresu, a "inne miejsce" musi znajdować się w miejscowości podanej w wekslu. Organ sporządzający protest obowiązany jest dokonać poszukiwania lokalu przedsiębiorstwa albo mieszkania osoby, do której wezwanie ma być skierowane. Zaniedbanie tych poszukiwań lub niestaranność w ich prowadzeniu nie powodują jednak niewaŜności protestu, a tylko rodzą odpowiedzialność odszkodowawczą organu, który go sporządzał (art. 87 pr. weksl.). JeŜeli notariusz nie zastanie protestata w lokalu jegoprzedsiębiorstwa lub w jego mieszkaniu, powinien zostawić tam zawiadomienie odokonaniu protestu, zawierające nazwisko i miejsce zamieszkania posiadacza weksla, nazwisko wystawcy i trasata, sumę wekslową, termin płatności oraz nazwisko i adres kancelarii notariusza (art. 92 pr. weksl.). TakŜe naruszenie tych obowiązków nie wpływa na waŜność protestu, a jedynie moŜe być przyczyną odpowiedzialności odszkodowawczejnotariusza.

W wyniku protestu, rozumianego jako czynność, powstaje dokument - protest w znaczeniu formalnym. NiezaleŜnie od ilości osób, wobec których kierowane jest wezwanie do zapłaty weksla, sporządza się jeden dokument protestowy (art. 89 pr. weksl.). Dokument protestowy ma charakter dokumentu urzędowego. Kwestionowanie faktu dokonania protestu mimo istnienia tego dokumentu jest moŜliwe, ale ten kto zaprzecza prawdziwości zawartych w dokumencie protestu danych, musi to udowodnić (art. 252k.p.c.). Z drugiej strony, wierzyciel powołujący się na dokonanie protestu, ale nie



dysponujący odpowiednim dokumentem moŜe posłuŜyć się wszelkimi środkami dowodowymi dla wykazania faktu protestowania weksla; nie ma tu zastosowania art. 246k.p.c., poniewaŜ protest nie jest czynnością prawną.

Protest naleŜy napisać na odwrotnej stronie weksla albo na osobnej karcie połączonej z wekslem. JeŜeli na odwrotnej stronie nie ma oświadczeń, naleŜy pisanie protestu zacząć od brzegu, a w przeciwnym razie - bezpośrednio po ostatnim oświadczeniu. JeŜeli protest ma być napisany w całości lub w części na osobnej karcie dodatkowej, naleŜy tę kartę połączyć z wekslem w ten sposób, aby nie było wolnych miejsc na odwrotnej stronie weksla; połączenie powinno być przypieczętowane pieczęcią urzędową lub przepisane treścią aktu protestowego (art. 88 pr. weksl.). Dzięki takiej technice pisania protestu usuwa się wątpliwości co do tego, komu w chwili jego sporządzania przysługiwałalegitymacja formalna z weksla. Jakkolwiek część wskazówek zawartych w powołanymprzepisie ma charakter techniczny, podstawowa zasada - wymóg połączenia protestu z wekslem - ma zasadnicze znaczenie i jego naruszenie (sporządzenie protestu w odrębnym od weksla dokumencie) powoduje niewaŜność protestu.

Treść dokumentu protestu określa art. 86, zgodnie z którym protest zawiera: 1) nazwisko osoby, która Ŝąda protestu oraz osoby, przeciw której protest ma być dokonany;

2) stwierdzenie, Ŝe osoba, przeciw której protest ma być dokonany, nie uczyniła zadość wezwaniu, skierowanemu do niej, a nadto oświadczenie złoŜone przez tę osobę albostwierdzenie, Ŝe jej nie zastano albo Ŝe nie moŜna było odnaleźć lokalu jejprzedsiębiorstwa lub mieszkania (oczywiste jest jednak, Ŝe oświadczenia protestata nie zamieszcza się w proteście takŜe wtedy, gdy w ogóle nie zostało złoŜone);

3) oznaczenie miejsca i dnia, w których wezwania dokonano lub bezskutecznie staranosię go dokonać;

4) oznaczenie, ile egzemplarzy weksla przedstawiono i jakie; 5) podpis organu, sporządzającego protest, pieczęć urzędową i numer protestu. Ponadto w proteście naleŜy teŜ odnotować Ŝądanie trasata, by przedstawiono mu

weksel ponownie do przyjęcia następnego dnia. Ustawa nie określa skutków braków formalnych protestu. Większość informacji

zawartych w treści protestu ma istotne znaczenie dla moŜliwości dochodzenia roszczeń, dlatego ich pominięcie powinno skutkować niewaŜnością protestu. Wyjątek moŜna jednak dopuścić w odniesieniu do składników czysto formalnych, takich jak: wymienienie egzemplarzy weksla przedstawionych do protestu (art. 86 pkt 4), a takŜe numer protestu oraz, choć tu poglądy są rozbieŜne, pieczęć (ale nigdy podpis) notariusza (art. 86 pkt 5).

Organ sporządzający protest obowiązany jest przechowywać osobno odpisy protestów wraz z wypisem istotnej treści weksla, zaopatrzone numerem i odpisy te składać w porządku chronologicznym, w jakim protesty zostały sporządzone. MoŜe wydawać zainteresowanym uwierzytelnione lub nie odpisy tych dokumentów (art. 94 pr. weksl.). Odpisy protestów i wypisy weksli mogą być zniszczone po upływie czterech lat, licząc od końca tego roku, w którym protest został sporządzony129.

4.3.2. Termin do sporządzenia protestu

Protest z powodu nieprzyjęcia weksla trasowanego powinien być dokonany w terminach, w których naleŜało weksel przedstawić do przyjęcia (art. 44 ust. 2 pr. weksl.). Terminy te określają art. 21, 22 i 23 pr. weksl, które były omówione powyŜej. Co do zasady zatem, protest akceptacyjny moŜe być dokonany aŜ do terminu płatności weksla, a w przypadku weksla płatnego w pewien czas po okazaniu - w ciągu roku od dnia wystawienia. JeŜeli weksel został po raz pierwszy przedstawiony do przyjęcia w ostatnim dniu terminu, a trasat korzysta z dnia do namysłu, przysługującego mu w myśl art. 24 ust. 1 pr. weksl., protest moŜe być dokonany jeszcze następnego dnia.

Protest z powodu niezapłacenia weksla płatnego za okazaniem powinno się sporządzić w tym terminie, w którym naleŜało przedstawić weksel trasowany do przyjęcia, a własny do wizowania (art. 44 ust. 3 zd. 2 pr. weksl.). Termin ten określa omówiony juŜ art. 34 pr. weksl. - jest to w zasadzie rok od dnia wystawienia weksla, chyba Ŝe wystawca lub indosanci oznaczyli inny termin. Jak juŜ wspomniano, wierzyciel moŜe wielokrotnie przedstawiać weksel dłuŜnikowi do zapłaty, ale ostatnie przedstawienie musi być stwierdzone protestem i odbyć się nie później niŜ rok od dnia wystawienia weksla.

Protest z powodu niezapłacenia weksla płatnego w oznaczonym dniu, w pewien czas po dacie wystawienia lub w pewien czas po okazaniu powinien zostać sporządzony w



jednym z dwóch dni powszednich następujących po dniu płatności (art. 44 ust. 3 zd. 1 pr. weksl.). Przede wszystkim trzeba zauwaŜyć, Ŝe protest nie moŜe być sporządzony w tym dniu, w którym dłuŜnik powinien sumę wekslową zapłacić, ale dopiero następnego dnia. Protest sporządzony przedwcześnie nie wywołuje skutków prawnych i powinien być powtórzony w terminie. Ponadto reguła określająca termin do sporządzenia protestu powinna być interpretowana z uwzględnieniem art. 72 ust. 1 zd. 1 pr. weksl., w myśl którego jeŜeli termin płatności weksla przypada na dzień ustawowo uznany za świąteczny, zapłaty domagać się moŜna dopiero w najbliŜszym dniu powszednim. JeŜeli na mocy tego przepisu przesuwa się termin wymagalności roszczenia wekslowego, odpowiedniemu przesunięciu ulega termin, w którym naleŜy dokonać protestu (weksel płatny w niedzielę moŜe być przedstawiony do zapłaty dopiero w poniedziałek, więc protest z powoduniezapłacenia powinien być sporządzony we wtorek lub środę, o ile dni te nie są świętami).

Terminy do dokonania protestu mogą ulec przedłuŜeniu w określonych w art. 54 pr. weksl. przypadkach przeszkód nie do przezwycięŜenia, do których zalicza się ustawowe przepisy państwa, w którym weksel jest płatny (tzw. moratorium) albo inne wypadki siły wyŜszej. Zagadnienia te zostały przedstawione powyŜej, przy omawianiu terminu do przedstawienia weksla do zapłaty.

4.3.3. Skutek braku protestu

Bezskuteczny upływ terminu do dokonania protestu z powodu nieprzyjęcia lub niezapłacenia weksla powoduje utratę przez wierzyciela roszczeń, jakie słuŜyły mu wobecindosantów, wystawcy weksla trasowanego oraz ich poręczycieli (art. 53 ust. 1 pr. weksl.). Wierzyciel zachowuje jedynie roszczenia wobec głównego dłuŜnika wekslowego (akceptanta lub wystawcy weksla własnego) oraz osób, które za niego poręczyły.

O bezskutecznym upływie terminu moŜna mówić wówczas, gdy do końca biegu tego terminu nie została w ogóle dokonana czynność protestu lub choćby nie został sporządzony poprawny formalnie dokument protestu.

4.3.4. Zwolnienia od protestu

Protest jest warunkiem dochodzenia roszczeń od ubocznych dłuŜników wekslowych. Odpowiedzialność dłuŜnika głównego i jego poręczyciela nie jest natomiast zaleŜna od dokonania protestu. Stąd wniosek, Ŝe protestowanie weksla jest zbędne, jeŜeli nie istnieją dłuŜnicy uboczni, czyli w częstym w praktyce przypadku weksla własnego pozbawionego indosów.

Od dokonywania protestu w tych sytuacjach, gdy byłby on potrzebny dla zachowania roszczeń zwrotnych wierzyciel moŜe zostać zwolniony przez odpowiednie zastrzeŜenie w treści weksla (art. 46 pr. weksl.). Ma ono postać klauzuli "bez protestu", "bez kosztów" lubinnej równoznacznej. ZastrzeŜenie takie moŜe być zamieszczone przez wystawcę,indosanta lub poręczyciela; nie moŜe go natomiast zamieścić akceptant. Wbrewdosłownemu brzmieniu art. 46 ust. 1 pr. weksl. klauzula ta nie wymaga odrębnego podpisu, jeŜeli jest objęta podpisem osoby dokonującej danej czynności wekslowej (wystawienia weksla, indosu, poręczenia). Dopiero w przypadku, gdyby klauzula znalazła się poza treścią weksla, indosu czy poręczenia (np. klauzula pochodząca od wystawcy, anapisana na odwrocie weksla), powinna być podpisana osobno.

ZastrzeŜenie "bez protestu" (taka formuła jest najczęściej uŜywana) moŜe precyzować, czy zwalnia od protestu z powodu nieprzyjęcia, czy teŜ z powodu niezapłacenia albo obu typów protestu; nie moŜe natomiast objąć innych rodzajów protestu. Najczęściej nie określa w ogóle, do jakiego rodzaju protestu się odnosi i wówczas naleŜy przyjąć, Ŝe zwalnia zarówno od protestu z powodu nieprzyjęcia weksla (oczywiście jeŜeli jest to weksel trasowany), jak i od protestu z powodu niezapłacenia.

Skutki klauzuli "bez protestu" zaleŜą od tego, który z dłuŜników wekslowych ją zamieścił (art. 46 ust. 3 pr. weksl.). JeŜeli zastrzeŜenia tego dokona wystawca, dotyczy ono wszystkich dłuŜników wekslowych, czyli protest nie jest w ogóle potrzebny i Ŝadne roszczenia wierzyciela nie wygasną z powodu jego niedokonania. Gdyby wierzyciel dokonał takiego niepotrzebnego protestu, jego koszty nie zostaną mu zwrócone przez dłuŜników ubocznych. Dyskusyjne jest, czy moŜe domagać się zwrotu tych kosztów od dłuŜnika głównego. Ustawa w art. 46 ust. 3 zd. 2 pr weksl. zdaje się taką moŜliwość wykluczać stanowiąc, Ŝe posiadacz sam ponosi koszty. W literaturze wskazuje się jednak, Ŝe dokonywanie protestu w takiej sytuacji nadal jest celowe, poniewaŜ protest spełnia funkcjędowodu przedstawienia weksla do zapłaty czy przyjęcia, wobec czego koszty protestu



powinien ponieść główny dłuŜnik130. Wagę tego argumentu osłabia jednak fakt, Ŝe klauzula "bez protestu" zwalnia wierzyciela z dowodu przedstawienia weksla do zapłaty (o czym będzie mowa dalej), więc czyni protest takŜe i pod tym względem czynnością zbędną.

JeŜeli zastrzeŜenia "bez protestu" dokona inny dłuŜnik (indosant lub poręczyciel), maono skutek tylko wobec tego dłuŜnika. Oznacza to, Ŝe brak protestu nie pozbawiwierzyciela roszczenia wobec tego dłuŜnika, który zwolnił z protestu, ale nie zapobiegnie utracie roszczeń wobec pozostałych dłuŜników, którzy takiego zastrzeŜenia nie zamieścili. Ponadto oceniając skutki klauzuli "bez protestu", trzeba mieć na względzie art. 32 ust. 1pr. weksl., zgodnie z którym poręczyciel wekslowy odpowiada tak samo jak ten, za kogo poręczył. Przepis ten powoduje, Ŝe klauzula "bez protestu" zamieszczona przez dłuŜnika wekslowego (w praktyce dotyczy to tylko indosanta) zwalnia od dokonywania protestu jako warunku odpowiedzialności tego dłuŜnika oraz osoby, która za niego udzieliła poręczenia. W przypadku klauzuli zwalniającej od protestu, pochodzącej od indosanta czy poręczyciela, koszty dokonanego protestu obciąŜają wszystkich dłuŜników wekslowych, w tym i tego, w stosunku do którego protest był zbędny (art. 46 ust. 3 zd. 3 pr. weksl.). Zwolnienie od protestu dokonane przez dłuŜnika zwrotnego jest takŜe z innego powodu niepraktyczne i niebezpieczne dla zwalniającego. JeŜeli bowiem wierzyciel nie dokona protestu, wygasną roszczenia w stosunku do pozostałych dłuŜników zwrotnych. Ten, kto zwolnienia dokonał, będzie zmuszony do wykupienia weksla, a zachowa moŜliwość dochodzenia regresu wyłącznie od dłuŜnika głównego, którego wypłacalność będzie co do zasady wątpliwa, skoro nie zapłacił weksla w terminie płatności.

Klauzula "bez protestu" nie zwalnia wierzyciela od konieczności przedstawienia weksla do zapłaty w terminie. Zwalnia go natomiast z konieczności dowodzenia, Ŝe weksel przedstawiono w terminie do zapłaty (art. 46 ust. 2 pr. weksl.). CięŜar dowodu niezachowania terminu spoczywa na tym, kto się na to powołuje, czyli przede wszystkim na dłuŜniku ubocznym, który z faktu nieprzedstawienia weksla do zapłaty we właściwym czasie chciałby wywodzić zarzut wygaśnięcia roszczenia w stosunku do niego. Jak juŜ wcześniej wspomniano, potrzeba dowodzenia przedstawienia weksla do zapłaty pojawia się dopiero po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty. W razie istnienia na wekslu klauzuli "bez protestu" pozwany dłuŜnik musi udowodnić fakt niezachowania terminu, co jest dość powaŜnym wyzwaniem procesowym.

Zwolnienie wierzyciela od protestu wekslowego nie zwalnia go takŜe z obowiązku dokonania tzw. notyfikacji, o której będzie mowa dalej.

Dalsze, ustawowe zwolnienia od konieczności dokonywania protestu weksla przewidziane są w art. 44 ust. 6 i art. 54 ust. 4. Zgodnie z pierwszym z tych przepisów, w przypadku ogłoszenia upadłości trasata, wystawcy weksla własnego albo wystawcy weksla trasowanego, co do którego istnieje zakaz przedstawienia do przyjęcia, wierzyciel moŜe dochodzić roszczeń zwrotnych juŜ na podstawie postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Niejest zatem wówczas konieczne ani sporządzenie protestu, ani przedstawienie weksla do zapłaty. Trzeba jednak podkreślić, Ŝe zwolnienie nie dotyczy innych przypadków niewypłacalności uzasadniających dochodzenie roszczeń regresowych przed terminem płatności - zaprzestania płacenia długów i bezskutecznej egzekucji. Drugi z powołanych przepisów zwalnia z konieczności dokonywania protestu w przypadku, gdy jest to niemoŜliwe z powodu siły wyŜszej trwającej dłuŜej niŜ 30 dni od terminu płatności. Gdy dotyczy to weksla płatnego za okazaniem lub w pewien czas po okazaniu, termin trzydziestodniowy biegnie od dnia, w którym posiadacz zawiadomił swego indosanta o zaistnieniu siły wyŜszej. Ponadto w przypadku weksla płatnego w pewien czas po okazaniu, termin trzydziestodniowy przedłuŜa się o czas, w jaki po okazaniu weksel był płatny.

Wreszcie naleŜy zauwaŜyć, Ŝe jeŜeli wierzyciel sporządził protest z powodu nieprzyjęcia weksla trasowanego przez trasata, zwalnia go to od konieczności przedstawiania weksla do zapłaty i dokonywania protestu z powodu niezapłacenia (art. 44 ust. 4 pr. weksl.).

Wzór 34. Weksel własny z klauzulą "bez protestu" zamieszczoną przez wystawcę Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć

tysięcy złotych. Bez protestu. Płatny we Wrocławiu.

Stefan NowakWzór 35. Weksel własny z klauzulą "bez protestu" zamieszczoną przez indosanta awers: Wrocław, dnia 16 maja 2009 r.



W dniu 31 maja 2009 r. zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Kowalskiego pięć tysięcy złotych.

Płatny we Wrocławiu. Stefan Nowak

rewers: Ustępuję na zlecenie Barbary Kazimierskiej. Bez protestu. Jan Kowalski

4.4. Notyfikacja

Prawo wekslowe w art. 45 przewiduje specjalną procedurę zawiadamiania dłuŜników zwrotnych o tym, Ŝe doszło do odmowy przyjęcia weksla lub odmowy jego zapłacenia. Zawiadomienie to, nazywane notyfikacją, ma na celu poinformowanie dłuŜników ubocznych o tym, Ŝe mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności wekslowej oraz umoŜliwienie im dobrowolnego spłacenia długu, które zapobiegnie wzrostowi kosztów i odsetek, a takŜe upływowi terminu przedawnienia własnego roszczenia zwrotnego wykupującego dłuŜnika.

Spełnienie przez wierzyciela i kolejnych dłuŜników zwrotnych obowiązku zawiadomienia poprzedników nie jest przesłanką warunkującą dochodzenie przez nich roszczeń regresowych. Zaniedbanie notyfikacji uzasadnia tylko odpowiedzialność odszkodowawczą, opartą na zasadzie winy i ograniczoną do wysokości sumy wekslowej. CięŜar dowodu zachowania terminu spoczywa przy tym na osobie obowiązanej do dokonania zawiadomienia.

Obowiązek zawiadomienia pojawia się w przypadku nieprzyjęcia weksla przez trasata,niezapłacenia weksla w terminie, a takŜe w tych przypadkach zwrotnego poszukiwania przed terminem płatności, w których wierzyciel nie jest zwolniony z obowiązku przedstawienia weksla do zapłaty i protestu. O nieprzyjęciu lub niezapłaceniu weksla wierzyciel ma zawiadomić swojego indosanta i jego poręczyciela oraz wystawcę weksla i jego poręczyciela. Zawiadomienie powinno być dokonane w ciągu czterech dni powszednich po dniu protestu, a w przypadku zamieszczenia na wekslu klauzuli "bez protestu" - po dniu przedstawienia. KaŜdy indosant powinien w ciągu dwóch dni powszednich po dniu otrzymania zawiadomienia, przekazać wszystkie otrzymane zawiadomienia swojemu poprzednikowi i jego poręczycielowi, wskazując im nazwiska i adresy autorów poprzednich zawiadomień. KaŜdy zawiadomiony indosant powtarza te czynności aŜ w końcu wystawca weksla zostaje zawiadomiony przez remitenta. Nie zawiadamia się jednak indosanta, który nie podał swojego adresu lub napisał go nieczytelnie. W takim wypadku naleŜy zawiadomić poprzedzającego go indosanta. To samo odnosi się do indosanta zwolnionego z odpowiedzialności wekslowej.

Dla zachowania terminu przewidzianego dla dokonania zawiadomienia wystarczające jest nadanie w tym terminie listu na poczcie. Zawiadomienie nie musi jednak mieć formy pisemnej, moŜna dokonać go w jakikolwiek sposób, takŜe ustnie.

4.5. Zakres roszczeń regresowych

Ustawa odrębnie reguluje zakres roszczeń przysługujących wierzycielowi wekslowemu w stosunku do ubocznych dłuŜników wekslowych (tzw. regres pierwotny, art. 48) i roszczeń przysługujących osobie, która będąc zobowiązaną z weksla, wykupiła ten weksel w toku zwrotnego poszukiwania, słuŜących jej w stosunku do dalszych dłuŜników zwrotnych, poprzedzających ją w obiegu weksla (tzw. regres wtórny, art. 49).

W ramach regresu pierwotnego wierzyciel moŜe Ŝądać od dłuŜnika ubocznego przede wszystkim nieprzyjętej lub niezapłaconej sumy wekslowej. Chodzi tu o róŜnicę pomiędzy sumą wekslową napisaną na wekslu a kwotą, którą wierzyciel na podstawie weksla juŜ otrzymał. JeŜeli w wekslu skutecznie zastrzeŜono oprocentowanie sumy wekslowej, równieŜ moŜna Ŝądać od dłuŜnika jego zapłaty.

Po drugie, dłuŜnik uboczny zobowiązany jest do zapłaty dalszych odsetek za okres od dnia płatności. Powinny to być odsetki ustawowe, jednak w przypadku weksla, który nie był wystawiony lub nie jest płatny w Polsce, wysokość naleŜnych odsetek ustawa określa na "sześć od sta", czyli 6% rocznie. Sformułowanie art. 48 pkt 2 o odsetkach "od dnia płatności" stwarza pewne wątpliwości. MoŜe z niego wynikać, Ŝe nawet jeŜeli dzień płatności jest dniem ustawowo wolnym od pracy, odsetki naleŜy liczyć od tej daty, a nie od najbliŜszego dnia powszedniego, w którym moŜna Ŝądać zapłaty zgodnie z art. 72 pr. weksl. Pogląd taki dominuje w literaturze; uzasadnia się go twierdzeniem, Ŝe nie mamy tu



do czynienia z odsetkami za zwłokę, ale odsetkami naleŜnymi z ustawy jako rekompensata dla wierzyciela z tytułu niemoŜności korzystania z udostępnionego dłuŜnikowi kapitału. Z drugiej strony dość powszechnie twierdzi się jednak, wbrew dosłownemu brzmieniu przepisu, Ŝe odsetki te nie biegną od samego dnia płatności, ale dopiero od następnego dnia, choć powoływany niekiedy na uzasadnienie tego poglądu art.73 pr. weksl. w ogóle do tej kwestii się nie odnosi. Moim zdaniem, dokonywane w literaturze przedwojennej rozróŜnienie "odsetek zwłoki" i "odsetek naleŜnych z ustawy" nie jest aktualne na tle art. 481 k.c. Trafnie wskazuje się, Ŝe odsetki naleŜne na podstawie art. 48 pkt 2 pr. weksl. mają stanowić dla wierzyciela wekslowego wynagrodzenie za to, Ŝe kto inny (dłuŜnik wekslowy) korzysta z jego kapitału. Jednak nawet przy takim załoŜeniu da się bronić poglądu, Ŝe odsetki od dłuŜników ubocznych naleŜą się dopiero od dnia następnego po dniu, w którym zapłata ma być dokonana (z uwzględnieniem przesunięcia terminu z powodu dni wolnych od pracy). Do tego dnia bowiem dłuŜnik główny nie miał obowiązku zapłaty weksla, czyli korzystanie przez niego z kapitału wierzyciela było prawnie usankcjonowane.

Trzecim elementem treści roszczenia regresowego jest Ŝądanie zwrotu kosztów dokonanego i potrzebnego (celowego) protestu, dokonanych przez wierzyciela zawiadomień oraz innych kosztów, jakie były konieczne do zachowania i dochodzenia roszczenia regresowego w stosunku do danego dłuŜnika.

Po czwarte, ustawa daje wierzycielowi prawo do zryczałtowanego zwrotu kosztów związanych z koniecznością dochodzenia zapłaty od dłuŜnika, nazywanego prowizją komisową. Prowizji ta wynosi "jedną szóstą od sta" (1/6%) sumy wekslowej. Wysokość prowizji moŜe być odmiennie określona w umowie pomiędzy wierzycielem a dłuŜnikiem regresowym, jednak i wtedy nie moŜe przekroczyć 1/6% sumy wekslowej.

JeŜeli roszczenie regresowe dochodzone jest przed terminem płatności, od sumy wekslowej naleŜy odliczyć dyskonto. Oblicza się je według stopy redyskontowej Narodowego Banku Polskiego z dnia wszczęcia zwrotnego poszukiwania. Dyskonta nie potrąca się, jeŜeli nie da się ustalić terminu płatności weksla, poniewaŜ jest płatny za okazaniem. W przypadku zastrzeŜenia oprocentowania sumy wekslowej w wekslu płatnym w pewien czas po okazaniu nie potrąca się dyskonta, ale nie nalicza się oprocentowania za czas od dnia wszczęcia zwrotnego poszukiwania.

Podkreślić trzeba, Ŝe omówiona regulacja regresu pierwotnego odnosi się do sytuacji, gdy wierzyciel dochodzi naleŜności od dłuŜników ubocznych po dokonaniu protestu lub poprzedstawieniu weksla do zapłaty w razie zastrzeŜenia "bez protestu". JeŜeli dłuŜnik uboczny spełnia dobrowolnie świadczenie wcześniej, płaci tylko sumę wekslową i, ewentualnie, oprocentowanie zastrzeŜone w wekslu, ale nie jest zobowiązany do zapłaty wymienionych powyŜej naleŜności dodatkowych.

Zakres roszczeń przysługujących dłuŜnikowi, który wykupił weksel, w stosunku do jego poprzedników został określony podobnie. MoŜe on zatem Ŝądać:

- całkowitej sumy zapłaconej; - odsetek ustawowych (a w przypadku weksla, który nie był wystawiony lub nie jest płatny w Polsce odsetek wynoszących 6% rocznie) od tej sumy, liczonych od dnia wykupienia weksla - ustawa dopuszcza w ten sposób pobieranie odsetek takŜe od zapłaconych poprzednikowi odsetek;

- własnych kosztów; - prowizji komisowej wynoszącej 1/6% sumy wekslowej. RozbieŜności poglądów istnieją co do wykładni zwrotu "całkowita suma zapłacona".

Większość doktryny i przedwojenne orzecznictwo przyjmowały, Ŝe roszczenie osobyuprawnionej do regresu wtórnego obejmuje całą sumę wekslową, nawet gdy wykupujący weksel nie musiał jej całej zapłacić, np. na skutek ugody zawartej z wierzycielem. NaleŜy jednak podzielić odmienny, choć mniejszościowy, pogląd, w myśl którego uzasadniona jest wyłącznie dosłowna interpretacja przepisu, pozwalająca na Ŝądanie zapłaty tej sumy, którą przy wykupie weksla zapłacono131. W praktyce problem moŜe się pojawić wówczas, gdywykupujący weksel skreśli swój indos i indosy następujące po nim (art. 50 ust. 2 pr. weksl.) i wystąpi przeciwko zwrotnie zobowiązanym, posługując się samym wekslem, a nie rachunkiem dokumentującym dokonaną przez niego zapłatę. W takim przypadku treść weksla wskazuje na przysługiwanie mu roszczenia o pełną sumę wekslową i zmusza dłuŜnika do dowodzenia, Ŝe kwota rzeczywiście zapłacona była mniejsza.

Przepisy art. 48 i 49 pr. weksl. wyczerpująco określają rozmiar roszczenia regresowego. Na podstawie weksla i w postępowaniu nakazowym moŜna domagać się tylko kwot wymienionych w tych przepisach. Nie wyklucza to dochodzenia dalszych



roszczeń, muszą one jednak być oparte na przepisach o odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania, którym przecieŜ jest niezapłacenie w terminie długu wekslowego.

Omówione przepisy określają wyłącznie obowiązki osoby zobowiązanej zwrotnie. Taki sam zakres ma jednak obowiązek głównego dłuŜnika, który popadł w opóźnienie. Zgodnie bowiem z art. 28 ust. 2 pr. weksl., w razie niezapłacenia weksla przez głównego dłuŜnikawekslowego wierzycielowi słuŜy bezpośrednie roszczenie z weksla przeciwko temudłuŜnikowi o wszystko, czego Ŝądać moŜna na podstawie art. 48 i 49 pr. weksl. Moim zdaniem jednak, z uwagi na to, co zostało powiedziane juŜ o charakterze i skutkach przedstawienia weksla do zapłaty, jeŜeli w terminie płatności nie dokonano tego przedstawienia, odsetki za opóźnienie naleŜą się od głównego dłuŜnika dopiero od dnia następnego po dniu przedstawienia mu weksla do zapłaty.

4.6. Uprawnienia i obowiązki zwrotnie zobowiązanego

Jak juŜ wyjaśniono, wszyscy dłuŜnicy wekslowi odpowiadają solidarnie, a wierzyciel prowadzący zwrotne poszukiwanie nie ma obowiązku dochodzenia roszczenia od swojego bezpośredniego poprzednika. Często jednak tak właśnie będzie czynił, bowiem najłatwiej zwrócić mu się po zapłatę do swojego indosanta. Ten z kolei zwykle skieruje roszczenie regresowe do swojego indosanta i w ten sposób weksel pokona tę samą drogę, którą raz juŜ pokonywał, tylko w przeciwnym kierunku. KaŜdy kolejny stopień regresu prowadzi jednak do wzrostu kosztów. Dlatego ustawa w art. 50 ust. 1 przyznaje kaŜdemu ze zwrotnie zobowiązanych prawo wykupu weksla (ius offerendi ). Prawo to aktualizuje się w chwili spełnienia przesłanek zwrotnego poszukiwania. Od tego momentu kaŜdy, wobec kogo moŜna dochodzić regresu moŜe, nie czekając na wytoczenie przeciw niemu powództwa ani na to, aŜ weksel dojdzie do niego zgodnie z kolejnością indosów, zaoferować wierzycielowi zapłatę sumy regresowej, a wierzyciel musi tę zapłatę przyjąć. RozbieŜne opinie panują co do tego, jak powinien postąpić wierzyciel, któremu zapłatę zaoferowało kilku dłuŜników. Za trafny naleŜy uznać pogląd, Ŝe pierwszeństwo ma ten dłuŜnik, który w łańcuchu regresowym zajmuje najdalsze miejsce, a zatem dokonana przez niego zapłata zwalnia ze zobowiązania największą liczbę osób132.

DłuŜnik uboczny, który płaci (wykupuje) weksel, niezaleŜnie od tego, czy czyni to na Ŝądanie wierzyciela, czy teŜ z własnej woli, korzystając z przyznanego mu ius offerendi, moŜe Ŝądać od wierzyciela wydania weksla, protestu oraz pokwitowanego rachunku, czyli odrębnego dokumentu wykazującego wszystkie składniki zapłaconej sumy. Dokumenty te są potrzebne płacącemu do dochodzenia dalszych roszczeń regresowych, w tym do wykazania całkowitej sumy zapłaconej, której moŜna Ŝądać od dalszych dłuŜnikówregresowych. Odmowa wydania dokumentów przez wierzyciela oznacza jego zwłokę, zeskutkami w postaci ustania stanu zwłoki dłuŜnika i moŜliwości Ŝądania od niego odsetek za dalszy okres oraz odpowiedzialności odszkodowawczej wierzyciela na podstawie art. 486k.c. Trzeba jednak zauwaŜyć, Ŝe wydanie płacącemu weksla nie jest moŜliwe, jeŜeli był juŜ podstawą wydania nakazu zapłaty, poniewaŜ weksel taki znajduje się w sądzie. Płacącemu dłuŜnikowi zwrotnemu naleŜy wydać odpis nakazu zapłaty, na podstawie którego, po dołączeniu dowodu z akt poprzedniego postępowania, będzie mógł być wydany kolejny nakaz na rzecz tego dłuŜnika, a przeciwko osobom, które wobec niego odpowiadają z weksla.

Indosant, który wykupił weksel ma prawo skreślić swój indos i indosy następujące po nim (art. 50 ust. 2 pr. weksl.). Jest to przypadek ustawowego upowaŜnienia dowprowadzenia zmian w dokumencie, czyli okoliczność zwalniająca z odpowiedzialności karnej za fałszerstwo. Skreślenie indosów zapewnia wykupującemu legitymację formalną, dzięki której moŜe dochodzić swoich roszczeń od osób wobec niego zobowiązanych, posługując się samym wekslem oraz protestem, jeŜeli jest on konieczny dla zachowania tych roszczeń. Wbrew opinii panującej w piśmiennictwie i reprezentowanej przez część przedwojennych orzeczeń Sądu NajwyŜszego naleŜy, moim zdaniem, przyjąć, Ŝe dłuŜnik wykupujący weksel, który nie skreślił własnego i kolejnych indosów, nie ma legitymacji formalnej. Treść weksla nie wskazuje bowiem na przysługiwanie mu uprawnień wekslowych - legitymuje ona ostatniego indosatariusza (pomijając przypadek, gdy ostatni indos jest in blanco). DłuŜnik taki musi natomiast wykazać nabycie uprawnień, posługując się łącznie wekslem, protestem oraz pokwitowanym rachunkiem. Nie bez znaczenia jest teŜ fakt, Ŝe skreślając swój indos, dłuŜnik uchyla niebezpieczeństwo ponownego ponoszenia odpowiedzialności w wypadku, gdyby weksel został mu skradziony, czy



zaginął. Do płacącego dłuŜnika zwrotnego stosuje się odpowiednio art. 40 ust. 3 pr. weksl. Ma

on zatem obowiązek sprawdzenia formalnej prawidłowości szeregu indosów, a w razie dokonania tego korzysta z ochrony dobrej wiary na wypadek, gdyby osoba Ŝądająca zapłaty i legitymowana formalnie nie była w rzeczywistości uprawniona. Trzeba przyjąć, Ŝe ochrona słuŜy dłuŜnikowi takŜe wówczas, gdy Ŝądający zapłaty nie jest legitymowany formalnie, gdyŜ wykupił weksel, a nie skreślił swojego i kolejnych indosów, ale dysponujewymienionymi powyŜej dowodami wykupu.

W literaturze panuje pogląd, Ŝe wykupienie weksla w toku poszukiwania zwrotnego powoduje odzyskanie praw, które słuŜyły wykupującemu indosantowi przed dokonaniem przez niego indosu. Na jego uzasadnienie formułuje się dość sztuczną konstrukcję indosu jako przeniesienia wierzytelności, ograniczonego warunkiem prawnym (conditio iuris) o charakterze rozwiązującym, którym jest późniejsze nabycie weksla w drodze regresu. Jest ona potrzebna do wykazania, Ŝe zarzuty dłuŜnika, jakie słuŜyły mu poprzednio osobiście wobec indosanta, stają się ponownie aktualne po wykupieniu weksla przez tego indosanta. MoŜna byłoby się natomiast obejść bez tej zawiłej konstrukcji przy uzasadnianiu innego słusznego twierdzenia, Ŝe dłuŜnicy nie mogą podnosić wobec tego, kto weksel wykupił zarzutów, jakie mieli w stosunku do osoby, od której został on wykupiony. To ograniczenie moŜna bowiem oprzeć na treści art. 17 pr. weksl., interpretowanego nieco rozszerzająco i stosowanego takŜe do tego przypadku nabycia wierzytelności wekslowej, nie będącego indosem.

Szczególnie określono uprawnienia płacącego dłuŜnika zwrotnego w przypadku zwrotnego poszukiwania spowodowanego częściowym tylko przyjęciem weksla trasowanego. Wynika to stąd, Ŝe weksel został częściowo przyjęty, a termin jego płatności jeszcze nie nadszedł, więc musi on pozostać w ręku wierzyciela. Dlatego dłuŜnik regresowy, płacąc nieprzyjętą część sumy wekslowej, moŜe Ŝądać stwierdzenia zapłaty na wekslu (co daje mu zarzut obiektywny) oraz wydania mu osobnego pokwitowania. Ponadto, dla umoŜliwienia mu dochodzenia dalszego regresu, moŜe on Ŝądać wydania poświadczonego przez posiadacza odpisu weksla, a takŜe wydania protestu (art. 51 pr. weksl.).

4.7. Regres za pomocą weksla zwrotnego

O ile sam regres wekslowy jest zjawiskiem nieczęstym, to uregulowana w art. 52 pr. weksl. instytucja regresu dokonywanego za pomocą tzw. weksla zwrotnego jest w praktyce zupełnie niespotykana. Polega ona na wystawieniu przez posiadacza uprawnionego do regresu weksla trasowanego na własne zlecenie wystawcy, płatnego za okazaniem w miejscu zamieszkania trasata, którym jest jeden z dłuŜników zwrotnych.

5. Zapłata przez wyręczenie

Podobnie jak przyjęcie, zapłata weksla (zarówno trasowanego, jak i własnego) moŜe nastąpić przez wyręczenie (art. 59-63 pr. weksl.), jakkolwiek w praktyce są to instytucje martwe. Wyręczyciela, czyli osobę mającą dokonać zapłaty weksla "w potrzebie" (gdy niemoŜna uzyskać tej zapłaty od dłuŜnika) moŜe wskazać wystawca, indosant orazporęczyciel. Teoretycznie ma to słuŜyć ułatwieniu uzyskania zapłaty przez uproszczenie dochodzenia roszczeń regresowych.

Zapłata przez wyręczenie moŜe nastąpić w tych wszystkich przypadkach, w których moŜna dochodzić roszczeń regresowych, zarówno po terminie płatności, jak i przed jegoupływem. Zapłata przez wyręczenie realizowana jest najpóźniej następnego dnia poostatnim dniu wyznaczonym na sporządzenie protestu z powodu niezapłacenia.

Wierzyciel wekslowy ma obowiązek przedstawić weksel do zapłaty osobie, którą wskazano jako wyręczyciela albo osobie, która przyjęła weksel przez wyręczenie oraz sporządzić protest z powodu niezapłacenia przez nią weksla tylko wówczas, jeŜeli jej miejsce zamieszkania jest jednocześnie miejscem płatności. W innym przypadku weksel nie musi być przedstawiany do zapłaty wyręczycielowi i nie ma potrzeby sporządzania protestu. JeŜeli jednak protest jest wymagany, jego brak skutkuje zwolnieniem z odpowiedzialności tego, kto wskazał wyręczyciela lub na czyją rzecz wyręczyciel weksel przyjął oraz następujących po nim indosantów.

Zapłata przez wyręczenie musi polegać na wręczeniu wierzycielowi całej sumy wekslowej; mniejszej kwoty wierzyciel moŜe nie przyjąć bez Ŝadnych ujemnych dla siebie następstw. JeŜeli natomiast wyręczyciel oferuje całą sumę wekslową, wierzyciel ma



obowiązek ją przyjąć, a dokonana zapłata zwalnia tych indosantów, którzy w szeregu indosów następują po wyręczonym. Nawet w sytuacji odmowy przyjęcia zapłaty od wyręczyciela wierzyciel traci roszczenia regresowe wobec tych, którzy przez taką zapłatę byliby zwolnieni z zobowiązania. JeŜeli kilku wyręczycieli oferuje wierzycielowi zapłatę, pierwszeństwo ma ten, który płacąc, zwolniłby z zobowiązania największą liczbę dłuŜników. JeŜeli ktoś, świadom braku pierwszeństwa, zapłaciłby przez wyręczenie, utraciłby roszczenia zwrotne wobec tych, którzy byliby zwolnieni przez zapłatę dokonaną przez osobę mającą pierwszeństwo.

Zapłatę przez wyręczenie wierzyciel stwierdza pokwitowaniem na wekslu, oznaczając przy tym osobę, na której rzecz zapłaty dokonano. W braku takiego oznaczenia uwaŜa się, Ŝe zapłaty dokonano na rzecz wystawcy.

Płacący wyręczyciel ma prawo otrzymać weksel i protest, jeŜeli go sporządzono. WiąŜe się to z tym, Ŝe płacąc nabywa on roszczenia wekslowe przeciwko wyręczonemu i osobom, które wobec niego odpowiadają. Nie moŜe natomiast przenosić wierzytelności przez indos.

LITERATURA

Jastrzębski J., Kaliński M., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2008 Jastrzębski R., Protest wekslowy w prawie polskim. Geneza. Historia. Znaczenie

współczesne, SPP 2003, z. 3 Jurga R., Michalski M., Dochodzenie roszczeń wekslowych na drodze dobrowolnej, PPH

1994, nr 11 Koziński M.H. (w:) System prawa prywatnego, t. 18, Prawo papierów wartościowych,

(red.) A. Szumański, Warszawa 2005 Miera A., Solidarność wekslowa, Rejent 1998, nr 10 Rosenblüth I., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo - przepisy

związkowe, Kraków 1936, t. II Szpunar A., O przedstawieniu weksla do zapłaty, PPH 2002, nr 7 Szpunar A., O solidarnej odpowiedzialności dłuŜników wekslowych, PPH 2002, nr 10 Szpunar A., O zapłacie sumy wekslowej, PPH 1999, nr 9 Szpunar A., M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego i czekowego, Warszawa

2003 Wróblewski S., Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936

Rozdział VI

PRZEDAWNIENIE I BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE W PRAWIE WEKSLOWYM

1. Przedawnienie roszczeń

1.1. Istota i skutek przedawnienia

W dziedzinie przedawnienia roszczeń zastosowanie znajdują przepisy kodeksu cywilnego, zmodyfikowane przez przepisy prawa wekslowego, które wprowadzają odmienne reguły dotyczące długości i początku biegu terminu przedawnienia.

Zgodnie z przyjętą powszechnie interpretacją art. 117 k.c. przedawnienie powoduje niezaskarŜalność roszczenia i jest uwzględniane na zarzut dłuŜnika. Do odmiennego wniosku mogłoby prowadzić sformułowanie "zobowiązanie wekslowe wygasło wskutek przedawnienia", zawarte w art. 76 pr. weksl., dotyczącym bezpodstawnego wzbogacenia. Trzeba jednak przyjąć, Ŝe ustawodawca nie zamierzał, w taki pośredni sposób, wprowadzić specjalnej konstrukcji przedawnienia, odmiennej od tej, która ma zastosowanie w całym prawie cywilnym133. Tak więc z chwilą upływu terminu przedawnienia roszczenie wekslowe istnieje nadal, ale dłuŜnik moŜe uchylić się od jego zaspokojenia, czyli bez ujemnych konsekwencji prawnych odmówić zapłaty weksla. Zobowiązanie wekslowe tego dłuŜnika staje się tzw. zobowiązaniem niezupełnym (naturalnym), co polega na tym, Ŝe:

- dłuŜnik ma prawny obowiązek świadczenia na rzecz wierzyciela, więc zapłata weksla będzie świadczeniem naleŜnym, niepodlegającym zwrotowi (art. 411 pkt 3 k.c.);

- wierzyciel nie moŜe skutecznie dochodzić zapłaty przed organami stosującymi prawo (sądem, komornikiem);

- tę niemoŜność przymusowego dochodzenia zapłaty organ stosujący prawo uwzględnia



wyłącznie wówczas, gdy dłuŜnik zgłosi w postępowaniu takie twierdzenie, czyli podniesie zarzut przedawnienia.

Wynika z tego, Ŝe przedawnione roszczenie wekslowe moŜe być przedmiotem powództwa, a takŜe moŜe zostać objęte nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym. W takim przypadku zarzut przedawnienia moŜe zostać przez pozwanego zgłoszony w zarzutach od nakazu zapłaty.

1.2. Długość terminów przedawnienia i ich bieg

Jak juŜ wyjaśniano, zobowiązanie wekslowe jest złoŜonym, wielopodmiotowym stosunkiem prawnym, w ramach którego istnieje wiele roszczeń pomiędzy róŜnymi osobami, słuŜących np. wierzycielowi przeciwko wystawcy, wierzycielowi przeciwko indosantom, czy indosantowi, który wykupił weksel wobec poprzedników itd. Szczególną cechą przedawnienia wekslowego jest jednak nie tylko to, Ŝe poszczególne roszczenia przysługujące jednym osobom wobec innych przedawniają się oddzielnie, ale Ŝe do róŜnych roszczeń mają zastosowanie róŜne terminy przedawnienia, o róŜnie wyznaczonym początku biegu.

Przede wszystkim naleŜy wskazać na termin przedawnienia roszczeń przeciwko głównemu dłuŜnikowi wekslowemu, czyli wystawcy weksla własnego lub akceptantowi, a takŜe osobom, które za nich poręczyły lub zaciągnęły zobowiązanie w roli głównego dłuŜnika bez umocowania. Roszczenia przeciwko tym osobom, przysługujące kaŜdemu z wierzycieli - a więc nie tylko ostatniemu posiadaczowi, ale teŜ indosantowi wykupującemu weksel, czy poręczycielowi dochodzącemu regresu - przedawniają się z upływem trzech lat od dnia płatności weksla (art. 70 ust. 1 pr. weksl.). Decyduje zatem data płatności napisana na wekslu. Nawet jeŜeli data ta przypada na dzień ustawowo wolny od pracy, wobec czego zapłaty moŜna Ŝądać dopiero w najbliŜszym dniu powszednim (art. 72 ust. 1pr. weksl.), przedawnienie biegnie od daty płatności wpisanej na wekslu. W przypadku weksla płatnego za okazaniem początkiem biegu przedawnienia jest ostatni dzień terminu, w którym weksel naleŜało przedstawić do zapłaty; termin ten wynosi rok od wystawienia, jeŜeli wystawca nie postanowił inaczej (art. 34 pr. weksl.). W przypadku weksla własnego płatnego w pewien czas po okazaniu, który nie został przedstawiony do wizowania, przedawnienie biegnie od dnia, w którym upłynął oznaczony w wekslu termin po okazaniu, liczony od ostatniego dnia, w którym powinno nastąpić przedstawienie do wizowania (art.104 ust. 2 pr. weksl.).

Drugi termin odnosi się do regresu pierwotnego, czyli roszczeń przysługujących wierzycielowi (posiadaczowi weksla w dniu jego płatności) przeciwko zwrotnie zobowiązanym, tj. indosantom oraz wystawcy weksla trasowanego i ich poręczycielom. Roszczenia te przedawniają się z upływem roku od dnia protestu dokonanego w terminie, a jeŜeli weksel zawiera zastrzeŜenie "bez protestu" - od dnia płatności (art. 70 ust. 2 pr. weksl.). Jak juŜ wspomniano, jeŜeli weksel nie zwalnia od protestu, a nie dokonano go w terminie, roszczenia wygasają. W przypadkach, gdy roszczenie regresowe moŜe być dochodzone przed terminem płatności weksla (art. 43 pr. weksl.), roczny termin jego przedawnienia biegnie od daty protestu, a jeŜeli protest nie był wymagany (art. 44 ust. 6, art. 46 pr. weksl.) - od daty płatności weksla. JeŜeli klauzula zwalniająca od protestu pochodzi od indosanta, wobec niego przedawnienie biegnie od daty płatności, a wobec pozostałych - od daty protestu.

Trzeci z terminów przedawniania ustalono dla regresu wtórnego - roszczeń indosantówmiędzy sobą i przeciwko wystawcy weksla trasowanego. Termin ten wynosi 6 miesięcy od dnia wykupienia weksla lub pociągnięcia indosanta, któremu roszczenie to słuŜy do odpowiedzialności sądowej (art. 70 ust. 3 pr. weksl.). Przez wykupienie weksla naleŜy rozumieć całkowitą zapłatę sumy wekslowej, prowadzącą do wydania weksla płacącemu, co umoŜliwia mu dochodzenie regresu. Wykupieniem weksla w rozumieniu tego przepisu jest teŜ kaŜdy inny sposób wygaśnięcia zobowiązania połączonego z zaspokojeniemwierzyciela (potrącenie, świadczenie w miejsce wykonania). Pociągnięcie doodpowiedzialności sądowej oznacza doręczenie pozwu lub nakazu zapłaty, a nie samo złoŜenie pozwu, poniewaŜ dopiero od chwili jego doręczenia pozwany wie o procesie i moŜe dochodzić własnego roszczenia regresowego. Pociągnięciem do odpowiedzialności jest teŜ zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, czy podniesienie zarzutu potrącenia.

Dodatkowy termin przedawnienia dotyczy roszczeń stwierdzonych juŜ prawomocnym orzeczeniem sądu albo sądu polubownego lub ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym. Roszczenie takie przedawnia się z upływem lat dziesięciu, przy czym



termin ten biegnie od dnia zakończenia postępowania (art. 124 i 125 k.c.). Terminy przedawnienia nie mogą być przedłuŜane ani skracane przez czynność prawną

(art. 119 k.c.). JeŜeli termin biegnie od daty płatności weksla, istotna jest wyłącznie data napisana na wekslu, a pozawekslowe umowy przedłuŜające ten termin, zawierane przez strony, nie przesuwają początku biegu przedawnienia. JeŜeli jednak umowa taka jest zawierana juŜ po terminie płatności, przerywa bieg przedawnienia, gdyŜ obejmuje w swojej treści uznanie długu przez zobowiązanego.

Do obliczania terminu przedawnienia stosuje się przepisy kodeksu cywilnego, a ściśle -skoro są to terminy oznaczone w miesiącach lub latach - art. 112 k.c. Nie ma natomiast, moim zdaniem, a wbrew powszechnej opinii, zastosowania art. 73 pr. weksl., zakazujący wliczania do terminu dnia początkowego.

Przerwanie i zawieszenie biegu przedawnienia następuje według przepisów kodeksu cywilnego (art. 71 ust. 1 pr. weksl.). Choć ustawa mówi o zawieszeniu biegu przedawnienia, zastosowanie do roszczeń wekslowych ma takŜe, zbliŜona do zawieszenia,instytucja wstrzymania zakończenia biegu przedawnienia (art. 122 k.c.).

Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się zatem, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na czas występowania okoliczności utrudniających wierzycielowi dochodzenie roszczenia. Okresu trwania tych okoliczności nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu. Dotyczy to, według art. 121 k.c.:

1) roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - zawieszenie bieguprzedawnienia istnieje przez czas trwania władzy rodzicielskiej;

2) roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - zawieszenie biegu przedawnienia istnieje przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;

3) roszczeń, które przysługują jednemu z małŜonków przeciwko drugiemu - zawieszenie biegu przedawnienia istnieje przez czas trwania małŜeństwa;

4) wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyŜszej uprawniony nie moŜe ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - zawieszenie biegu przedawnienia istnieje przez czas trwania przeszkody.

Ponadto, zgodnie z powołanym juŜ art. 122 k.c., przedawnienie roszczeń przysługujących osobie, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie moŜe skończyć się wcześniej niŜ z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia. JeŜeli termin przedawnienia jest krótszy niŜ dwa lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia. To samo dotyczyprzedawnienia roszczeń przysługujących osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, jednak nie orzeczono go.

W myśl art. 123 k.c. przerwanie biegu przedawnienia, powodujące rozpoczęcie jego biegu od nowa, moŜe nastąpić przez:

1) kaŜdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (w szczególności wytoczenie powództwa o zapłatę lub o ustalenie, zgłoszenie takiego Ŝądania w drodze zmiany powództwa, złoŜenie przez powoda wniosku na podstawie art. 194 § 1 lub 3 k.p.c., podniesienie przez pozwanego w procesie zarzutu potrącenia, wniosek o zabezpieczenie powództwa, wniosek o wszczęcie egzekucji, zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym);

2) uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje (zarówno uznanie właściwe, jak i niewłaściwe);

3) wszczęcie mediacji. Przerwanie przedawnienia ma skutek tylko wobec tego dłuŜnika, którego przyczyna

przerwania dotyczy (art. 70 ust. 2 pr. weksl.; to samo moŜna wywnioskować z art. 372k.c.). Ponadto, o czym ustawa nie mówi wprost, ale wynika to z istoty przerwania biegu przedawnienia, działa ono tylko na korzyść tego wierzyciela, do którego odnosi się dana przyczyna przerwania (np. tego, który wytoczył powództwo lub wobec którego dłuŜnik uznał dług). PoniewaŜ nabycie wierzytelności przez płacącego dłuŜnika uznaje się powszechnie za nabycie pierwotne, nowy wierzyciel nie moŜe powołać się na przerwanie biegu przedawnienia dokonane na korzyść poprzedniego wierzyciela. Prowadzi to do powaŜnych i trudnych niekiedy do uzasadnienia komplikacji.

1.3. Problemy wynikające ze specyfiki zobowiązania wekslowego



ZróŜnicowanie terminów i ich niezaleŜny od siebie bieg moŜe powodować, Ŝe np. w

chwili, gdy indosant czy poręczyciel zapłaci sumę wekslową, jego roszczenie regresowe będzie juŜ przedawnione. Zapobiega temu przyznane kaŜdemu dłuŜnikowi, w art. 50 ust. 1pr. weksl., prawo dobrowolnego wykupienia weksla, ale dłuŜnik, który nie chce z tego prawa skorzystać, poniewaŜ kwestionuje w ogóle istnienie swojego zobowiązania i chce podjąć obronę w procesie, ryzykuje wiele.

Najbardziej jest to widoczne w przypadku regresu wtórnego. Krótki, sześciomiesięczny termin przedawnienia roszczeń zwrotnych przysługujących indosantowi i rozpoczęcie biegu tego terminu juŜ na skutek wytoczenia przeciw indosantowi powództwa przez wierzyciela stwarza dla indosanta powaŜne zagroŜenie. Indosant nie korzysta bowiem z przerwy biegu przedawnienia, spowodowanej pozwem wniesionym przez wierzyciela, lecz w czasie procesu przedawnienie roszczeń indosanta biegnie bez zakłóceń. MoŜe się zatem okazać, Ŝe nieskutecznie próbując wykazać w procesie brak swojej odpowiedzialności indosantdoprowadzi do przedawnienia przysługujących mu roszczeń zwrotnych. Niezwłoczniezatem po pozwaniu go przez wierzyciela powinien przerwać bieg przedawnienia swojego roszczenia. W zasadzie powinien to uczynić przez powództwo. Skoro jednak sam nie spełnił świadczenia, nie nabył jeszcze roszczenia zwrotnego, którego mógłby dochodzić od poprzedników - jego powództwo byłoby zatem nieuzasadnione i podlegałoby oddaleniu. W literaturze przedwojennej134, a często i współczesnej135 twierdzi się, Ŝe indosant w procesie wytoczonym mu przez wierzyciela powinien przypozwać osoby, wobec których ma roszczenie regresowe, nawet jeŜeli pozwał je juŜ powód. Rzeczywiście, moŜliwośćprzypozwania istnieje, skoro w razie niekorzystnego rozstrzygnięcia sporu z wierzycielem indosantowi będzie przysługiwało roszczenie do poprzedników (art. 84 k.p.c.). Problem w tym, Ŝe przypozwanie wcale nie przerywa biegu przedawnienia. Pogląd prezentowany powyŜej był trafny na tle art. 279 pkt 2 k.z., który wprost wymieniał przypozwanie wśród czynności wywołujących ten skutek,. Obecnie jednak pogląd ten nie jest juŜ aktualny,poniewaŜ w myśl obowiązującego dziś art. 123 § 1 pkt 1 k.c. bieg przedawnienia przerywa się przez czynność uprawnionego przed sądem, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. NiezaleŜnie odistniejących kontrowersji co do rozumienia wymogu bezpośredniości w tym przepisie, nie ulega wątpliwości, Ŝe przypozwanie, które nie prowadzi do wydania wyroku przeciw przypozwanemu, a jedynie do zaistnienia skutków związanych z interwencją uboczną (art.85 w zw. z art. 82 k.p.c.), nie jest czynnością zmierzającą bezpośrednio do dochodzeniaroszczenia. To sprawia, Ŝe sytuacja pozwanego indosanta dysponującego roszczeniami zwrotnymi jest wyjątkowo niezręczna. Jakimś rozwiązaniem moŜe być wniesienie pozwu przeciwko dłuŜnikowi zwrotnemu mimo braku roszczenia, złoŜenie wniosku o zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. (jako Ŝe wynik procesu wszczętego przez indosanta zaleŜy od wyniku toczącego się juŜ procesu z powództwa wierzyciela przeciwko indosantowi) oraz liczenie na rozsądek sędziego. Inne moŜliwe postępowanie tozłoŜenie przez indosanta wniosku o zawezwanie zwrotnie zobowiązanego do próbyugodowej. Przyjmuje się bowiem, Ŝe czynność ta - jako bezpośrednio zmierzająca do uzyskania tytułu egzekucyjnego w postaci ugody sądowej - przerywa bieg przedawnienia. O ile z tym poglądem moŜna się co do zasady zgodzić, to jednak nie sądzę, by po pierwszej nieudanej próbie ugodowej ponowienie tej samej czynności znów przerywało bieg przedawnienia. W ten sposób bowiem, wobec braku powagi rzeczy osądzonej, moŜna byłoby odwlekać upływ terminu przedawnienia w nieskończoność.

Podobnie moŜe przedstawiać się sytuacja poręczyciela. JeŜeli, jak to jest najczęściej, udzielił on poręczenia za głównego dłuŜnika wekslowego (np. wystawcę weksla in blanco), jego roszczenie zwrotne wobec poręczonego przedawnia się po trzech latach od dniapłatności weksla (art. 70 ust. 1 pr. weksl.). JeŜeli poręczyciel zostanie wezwany do spełnienia świadczenia tuŜ przed upływem przedawnienia, a będzie uwaŜał, Ŝe roszczeniewierzyciela jest bezzasadne albo teŜ jeŜeli proces, w którym poręczyciel będzie się bronił przed Ŝądaniem zapłaty potrwa długo (co w praktyce zdarza się dość często), upłyną trzy lata od dnia płatności i roszczenie zwrotne poręczyciela przedawni się. Nie moŜe on - w zasadzie - zapobiec temu skutkowi, poniewaŜ dopóki nie spełnił świadczenia za poręczonego, regres w ogóle mu nie przysługuje. W przypadku poręczyciela moŜna jednak zmniejszyć to ryzyko uznając, Ŝe wstępuje on w prawa zaspokojonego wierzyciela na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. W takim wypadku, jeŜeli pozew wierzyciela skierowany był takŜe przeciwko poręczonemu, bieg przedawnienia roszczenia został przerwany i takie właśnie nieprzedawnione roszczenie nabywa poręczyciel spłacający wierzyciela.



Wątpliwa jest takŜe kwestia uprawnień dłuŜnika regresowego, który wykupuje weksel w chwili, gdy roszczenie przeciw niemu skierowane jest juŜ przedawnione. Trzymając się ściśle litery ustawy, naleŜałoby przyjąć, Ŝe ma on nieprzedawnione roszczenie regresowe do swoich dłuŜników, skoro termin przedawnienia biegnie od dnia wykupu. W literaturze bywa jednak prezentowany pogląd odmawiający mu takiego roszczenia136. Uzasadnia się go twierdzeniem, Ŝe dłuŜnik zwrotny, którego dług się przedawnił, nie ma obowiązku wykupienia weksla, więc nie nabywa wierzytelności na podstawie art. 49 pr. weksl., ale nabywa ją w sposób pochodny. Wskutek pochodnego charakteru nabycia przedawnienie, które nastąpiło przeciwko poprzednikowi działa równieŜ wobec następcy. Za stanowiskiem tym przemawiają pewne argumenty funkcjonalne. Trudno zwłaszcza przyjąć, by dłuŜnik zwrotny, względem którego wierzyciel nie moŜe juŜ dochodzić roszczenia z powodu przedawnienia określonego w art. 70 ust. 2 pr. weksl., nie mógł podnieść zarzutu przedawnienia wobec następującego po nim indosanta, który taki przedawniony weksel wykupił i dochodzi roszczenia powołując się na to, Ŝe termin z art. 70 ust. 3 pr. weksl. jeszcze nie upłynął. Wątpliwe jest jednak, czy to uzasadnienie funkcjonalne jest na tyle powaŜne, by pozwalało odejść od brzmienia przepisów i naruszyć konstrukcję przedawnienia. DłuŜnik regresowy mimo przedawnienia skierowanego przeciw niemu roszczenia jest bowiem nadal zobowiązany, więc pierwsza przesłanka tego rozumowania (brak obowiązku wykupienia weksla) nie wydaje się prawdziwa. Z kolei trudno znaleźć w ustawie podstawę dla róŜnicowania sposobów nabycia wierzytelności przez płacącegoindosanta w zaleŜności od tego, czy w chwili wykupu weksla słuŜył mu zarzutprzedawnienia, czy teŜ nie. Pewne wątpliwości stwarza teŜ twierdzenie o pochodnym nabyciu wierzytelności przez dłuŜnika spełniającego przedawnione roszczenie, naleŜałoby bowiem wskazać podstawę prawną tego nabycia. Część autorów pisze w tym kontekście o cesji, jednak zapłata długu (obojętnie, przedawnionego czy nie) cesją z pewnością nie jest. Bardziej uzasadnione byłoby sięgnięcie do instytucji wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela, choć i jej zastosowanie jest tu wątpliwe - trudno uznać, by indosant płacił długformalnie własny, a materialnie cudzy, jak tego wymaga art. 518 § 1 pkt 1 k.c. Wszystko to prowadzi raczej do wniosku, Ŝe kolejny dłuŜnik zwrotny nie moŜe powołać się na przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko jego poprzednikowi nawet wtedy, gdy przedawnienie to istniało juŜ w chwili wykupienia weksla. W skrajnych przypadkach, gdy dobrowolna zapłata przedawnionego roszczenia słuŜyła pokrzywdzeniu dalszego dłuŜnika, moŜna uznać dochodzenie dalszego roszczenia zwrotnego za naduŜycie prawa (art. 5 k.c.).

1.4. Dopuszczalność zarzutu przedawnienia

Jak juŜ wyjaśniono powyŜej, w związku z art. 17 pr. weksl. zarzuty dostępne dłuŜnikowi dzieli się na obiektywne - czyli takie, które moŜna przeciwstawić kaŜdemu wierzycielowi oraz subiektywne - czyli skuteczne tylko wobec konkretnego wierzyciela i wygasające (co do zasady) w razie indosu wierzytelności. W przypadku terminu przedawnienia określonego w art. 70 ust. 1 lub ust. 2 pr. weksl. zarzut przedawnienia roszczenia ma charakter obiektywny, wynika bowiem z treści weksla (z terminu płatności lub z napisanego na wekslu protestu).

Treść weksla nie daje natomiast informacji o upływie terminu przedawnienia określonego w art. 70 ust. 3 pr. weksl., teoretycznie jest zatem moŜliwe, Ŝe przedawnioneroszczenie zwrotne zostanie przeniesione w drodze indosu, przez co dłuŜnik utraci zarzut przedawnienia. Prawdopodobieństwo zaistnienia takiej sytuacji jest jednak znikome, poniewaŜ zasadniczą postacią regresu jest regres z powodu niezapłacenia weksla w terminie, a zatem indos dokonywany w toku takiego regresu jest indosem poterminowym (art. 20 pr. weksl.), niedającym nabywcy ochrony przed zarzutami dłuŜnika.

1.5. Przedawnienie roszczenia wekslowego a przedawnienie roszczeniazabezpieczonego wekslem

W zasadzie przedawnienia roszczenia wekslowego i roszczenia ze stosunkupodstawowego biegną zupełnie niezaleŜnie od siebie. Zarówno długości terminów, jak i początki ich biegu mogą być róŜne. TakŜe skuteczność zdarzeń przerywających bieg przedawnienia naleŜy oceniać odrębnie co do kaŜdego z roszczeń. Dotyczy to zwłaszcza wytoczenia i zmiany powództwa - wskazana przez wierzyciela podstawa faktyczna i prawna dochodzonego roszczenia procesowego przesądza o tym, bieg którego z terminów przedawnienia zostaje przerwany. Pozew oparty wyłącznie na wekslu nie przerywa biegu



przedawnienia roszczenia zabezpieczonego wekslem i odwrotnie. W przypadku weksli zupełnych przedawnienie roszczenia zabezpieczonego wekslem w

zasadzie nie ma znaczenia dla dochodzenia roszczenia wekslowego. Inaczej ta kwestia moŜe wyglądać w przypadku weksli in blanco, zostanie ona omówiona w rozdziale VIII.

Przedawnienie roszczenia wekslowego nie ma natomiast Ŝadnego wpływu na moŜliwość dochodzenia roszczenia ze stosunku podstawowego.

2. Regulacja bezpodstawnego wzbogacenia w prawie wekslowym

Zgodnie z art. 76 ust. 1 pr. weksl., wystawca i akceptant, których roszczenie wekslowewygasło wskutek przedawnienia lub zaniedbania czynności zachowawczych, sązobowiązani wobec posiadacza weksla, o ile z jego szkodą niesłusznie się wzbogacili. JuŜ z lektury tego przepisu widać, Ŝe bezpodstawne wzbogacenie ("niesłuszne zbogacenie", w terminologii ustawy) zostało w prawie wekslowym unormowane w sposób znacznie odbiegający od kształtu nadanego tej instytucji przez art. 405 i n. k.c. W literaturze sporna jest sama moŜliwość stosowania przepisów kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu w sprawach nieuregulowanych w art. 76 pr. weksl. Najbardziej trafne zdaje się być stanowisko pośrednie, które kaŜe traktować instytucję z art. 76 jako szczególną odmianę bezpodstawnego wzbogacenia, cechującą się przede wszystkim specyficznym pojmowaniem przesłanki bezpodstawności wzbogacenia. W konsekwencji naleŜy do niej stosować uzupełniająco przepisy kodeksu cywilnego, z pewnymi modyfikacjami i wyjątkami, które zostaną poniŜej wskazane.

Nietrudno dostrzec, Ŝe mamy do czynienia z odstępstwem od reguły powszechnego prawa cywilnego mówiącej, Ŝe skutków przedawnienia czy upływu terminu zawitego nie rekompensuje się przepisami o bezpodstawnym wzbogaceniu. Wyjątek ten uzasadniony jest krótkimi terminami do dokonania przez wierzyciela czynności zachowawczych i surowymi skutkami ich upływu, a takŜe stosunkowo niedługimi terminami przedawnienia roszczeń wekslowych. Za jego wprowadzeniem przemawia teŜ fakt, Ŝe zobowiązania wekslowe zaciągane są na podłoŜu innych istniejących pomiędzy stronami stosunków prawnych, w ramach których dochodzi do przesunięć majątkowych, które mają być "rozliczane" za pomocą zobowiązania wekslowego. Surowe reguły wekslowych czynności zachowawczych oraz przedawnienia mogłyby prowadzić do tego, Ŝe przesunięcia majątkowe poczynione w ramach stosunków podstawowych z myślą o ich "wyrównaniu" przez zapłatę weksla utrwalą się na skutek utraty przez wierzyciela praw wekslowych lub moŜliwości ich dochodzenia.

Roszczenie przewidziane w omawianym przepisie przysługuje wierzycielowi wekslowemu, czyli posiadaczowi weksla w chwili przedawnienia czy wygaśnięcia zobowiązania. Roszczenie to przysługuje przeciwko wystawcy weksla własnego albo wystawcy i akceptantowi weksla trasowanego, ale nie przeciwko innym zobowiązanym wekslowo - poręczycielom (takŜe tym, którzy poręczyli za wymienione powyŜej osoby) czy indosantom.

Roszczenie moŜe powstać w razie przedawnienia roszczenia wekslowego przeciwko wystawcy weksla własnego, akceptantowi lub wystawcy weksla trasowanego. Sformułowanie ustawy mówiące o wygaśnięciu zobowiązania wskutek przedawnienia nie odpowiada przyjętemu obecnie modelowi przedawnienia, w którym nie powoduje ono wygaśnięcia roszczenia, a tylko jego niezaskarŜalność. Sformułowanie to daje natomiast podstawę do przyjęcia, Ŝe roszczenie z bezpodstawnego wzbogacenia powstaje juŜ z chwilą upływu terminu przedawnienia, a nie dopiero w momencie podniesienia przez dłuŜnika odpowiedniego zarzutu, co zmuszałoby wierzyciela chcącego dochodzić roszczenia z art. 76 pr. weksl. do wytaczania najpierw nierokującego sukcesu powództwa o zapłatę weksla.

Roszczenie z bezpodstawnego wzbogacenia moŜe powstać takŜe w przypadku, gdy roszczenie wekslowe wierzyciela wobec wymienionego powyŜej dłuŜnika wygaśnie z powodu niedokonania aktów staranności (przedstawienia do zapłaty, protestu). Wbrew sugestii płynącej z brzmienia przepisu, moŜe to jednak dotyczyć tylko wystawcy weksla trasowanego, bowiem odpowiedzialność głównych dłuŜników wekslowych (akceptanta i wystawcy weksla własnego) nie zaleŜy od dokonania aktów staranności.

Przesłanką powstania roszczenia jest niesłuszne (bezpodstawne) wzbogacenie dłuŜnika. W zasadzie wzbogacenie polega tu na uzyskaniu korzyści majątkowej w postaci zaoszczędzenia koniecznego wydatku - zapłaty weksla, co do której istniał prawny obowiązek. O tym jednak, Ŝe wzbogacenie takie jest niesłuszne, czyli pozbawione podstawy prawnej, rozstrzygają stosunki kauzalne między stronami - one mogą stanowić



podstawę prawną wzbogacenia. JeŜeli według treści tych stosunków dłuŜnik wekslowy nie powinien był płacić sumy wekslowej, czyli nie otrzymał w zamian za to odpowiedniej korzyści, nie ma bezpodstawnego wzbogacenia. Praktycznie decydujące jest to, czy dłuŜnik otrzymał za weksel świadczenie: wystawca - od remitenta w stosunku waluty; akceptant - od wystawcy w stosunku pokrycia, przy czym otrzymanie świadczenia moŜe polegać na umorzeniu długu.

Istnienie wzbogacenia musi udowodnić wierzyciel. MoŜe on posługiwać się przy tym wszelkimi środkami dowodowymi. Jednym z takich dowodów jest klauzula "walutę otrzymałem" na wekslu, choć moŜna wykazywać, Ŝe świadczenie otrzymane przez wystawcę było wadliwe itd. Istnienie wzbogacenia ocenia się według stanu z dnia przedawnienia czy teŜ wygaśnięcia roszczenia wekslowego. Przyjmuje się przy tym, Ŝe do roszczenia z art. 76 pr. weksl. nie ma zastosowania art. 409 k.c., a zatem zobowiązany odpowiada takŜe wówczas, gdy uzyskaną korzyść zuŜył lub utracił.

Dodatkową przesłanką roszczenia, której nie przewiduje art. 405 k.c., jest szkoda posiadacza weksla. Przyjąć naleŜy, Ŝe szkoda ta polega na utracie moŜliwości dochodzenia wierzytelności wekslowej. O szkodzie posiadacza moŜna zatem mówić wówczas, gdy wygasł, czy przedawnił się dług osoby odpowiadającej na podstawie art. 76 pr. weksl. oraz nie moŜna dochodzić roszczenia wekslowego od innych dłuŜników wekslowych, poniewaŜ ich zobowiązania równieŜ wygasły albo ich majątek nie pozwala na zaspokojenie roszczeń wierzyciela. Dominujący obecnie pogląd przyjmuje, Ŝe przysługiwanie wierzycielowi roszczeń pozawekslowych wobec dłuŜnika wekslowego nie wyłącza przyjęcia, Ŝe wierzyciel poniósł szkodę w rozumieniu art. 76 pr. weksl.137 Inaczej mówiąc, sama niemoŜność dochodzenia roszczenia wekslowego jest juŜ szkodą. Odmienne stanowisko prezentowano w literaturze dawniejszej - podkreślając znaczenie szkody, ograniczano rolę kryterium "niesłuszności" wzbogacenia, dochodząc w efekcie do podobnych wniosków138.

Treścią roszczenia z art. 76 pr. weksl. jest Ŝądanie zapłaty niŜszej z dwóch wartości: niesłusznego wzbogacenia zobowiązanego i szkody uprawnionego, którą co do zasady wyznacza suma wekslowa. W myśl dominującego i, moim zdaniem, trafnego poglądu, roszczenie to nie jest roszczeniem z weksla (jakkolwiek jest związane ze zobowiązaniem wekslowym, którego wcześniejsze istnienie stanowi przesłankę powstania tego roszczenia). Nie moŜna twierdzić, Ŝe dłuŜnik wekslowy dokonując czynności prawnej z uŜyciem tego dokumentu, zobowiązuje się do zwrotu wierzycielowi wartości swojego bezpodstawnego wzbogacenia, a zatem nie da się uznać praw wierzyciela za inkorporowane w wekslu. W konsekwencji roszczenie to nie podlega zbyciu przez indos, ale w drodze przelewu wierzytelności. Nie moŜe ono być dochodzone w postępowaniu nakazowym, w którym podstawą wydania nakazu zapłaty miałby być weksel. Nie mają do tego roszczenia zastosowania takŜe przepisy prawa wekslowego o odpowiedzialności dłuŜników (o solidarności dłuŜników, o rozmiarze świadczenia itd.). Wreszcie zobowiązanie dłuŜnika oparte na art. 76 pr. weksl. nie jest objęte odpowiedzialnością osoby, która za tego dłuŜnika udzieliła poręczenia wekslowego.

Roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia przedawnia się z upływem trzech lat od dnia wygaśnięcia (przedawnienia) roszczenia wekslowego (art. 76 ust. 2 pr. weksl.).

LITERATURA

Grzybowski S. (w:) System prawa cywilnego, t. III, cz. 2, Prawo zobowiązań - część szczegółowa, (red) W. Czachórski, S. Grzybowski, Wrocław 1976

Heropolitańska I., Zarzuty przeciwko nakazowi zapłaty weksla, Warszawa 2000 Jastrzębski J., Kaliński M., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2008 Kordasiewicz B. (w:) System Prawa Prywatnego, t. 2, Prawo cywilne - część ogólna,

(red) Z. Radwański, Warszawa 2008 Koziński M.H. (w:) System Prawa Prywatnego, t. 18, Prawo papierów wartościowych,

(red.) A. Szumański, Warszawa 2005 Łętowska E., Bezpodstawne wzbogacenie, Warszawa 2000 Rosenblüth I., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo - przepisy

związkowe, Kraków 1936, t. I Szpunar A., Kaliński M., Komentarz do prawa wekslowego i czekowego, Warszawa

2003 Wróblewski S., Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936

Rozdział VII



UMORZENIE ZAGINIONYCH WEKSLI

1. Zagadnienia ogólne

Rządząca prawem papierów wartościowych zasada, iŜ władanie dokumentem jest niezbędną przesłanką realizacji inkorporowanego w nim prawa, nie jest przezustawodawcę przestrzegana ściśle. Wzgląd na ochronę interesów posiadacza papieruwartościowego nakazuje odstąpić od tej zasady wówczas, gdy zmiana w sferze posiadania dokumentu nastąpiła bez woli posiadacza. Odstępstwo polega na dopuszczeniu umorzenia (amortyzacji) papieru wartościowego w drodze orzeczenia sądowego. Umorzenie powoduje zerwanie więzi prawnej pomiędzy prawem a dokumentem, czyli pozbawienie mocy prawnej dokumentu zaginionego i umoŜliwienie realizacji uprawnień dotąd w nim inkorporowanych bez jego posiadania.

W przypadku stosunku wekslowego z elementem zagranicznym dopuszczalność, tryb i skutki umorzenia weksla podlegają regulacji prawa kraju miejsca jego płatności (art. 84pr. weksl.).

Regulacja umorzenia weksli, zawarta w art. 96-100 pr. weksl., ma charakter unormowania szczególnego w stosunku do art. 92114 § 2 k.c. oraz przepisów dekretu z dnia 10 grudnia 1946 r. o umarzaniu utraconych dokumentów139.

2. Przedmiot i przesłanki umorzenia

Umorzeniu podlegają weksle, ich wtóropisy oraz odpisy, jeŜeli zawierają podpisy dłuŜników. Umorzone mogą być takŜe weksle, których termin płatności upłynął, a nawet takie, co do których nastąpiło juŜ przedawnienie roszczenia140. Nie orzeka się natomiast o umorzeniu weksli, które zostały zapłacone przez głównego dłuŜnika wekslowego, wskutek czego związane z nimi zobowiązanie wygasło, a takŜe weksli, na podstawie których wydano juŜ prawomocny tytuł egzekucyjny (moim zdaniem jednak tylko, gdy tytuł ten obejmuje wszystkich dłuŜników wekslowych). Dopuszczalne jest teŜ, choć nie zawszekonieczne, umorzenie weksla, który zaginął z akt sądowych w toku postępowania141. Umorzeniu podlegają takŜe weksle in blanco, choć tu zachodzą pewne róŜnice w stosowaniu regulacji art. 96 i n. pr. weksl., które będą omówione w następnym rozdziale.

Zasadniczą przesłanką umorzenia weksla jest jego zaginięcie. Zaginięcie w art. 96 ust. 1 pr. weksl. rozumiane jest szeroko. Po pierwsze, oznacza ono - dosłownie - stan, w którym osoba władająca wcześniej wekslem utraciła władanie i nie wie, gdzie weksel się znajduje. Po drugie, przez zaginięcie rozumie się teŜ zniszczenie weksla lub jego uszkodzenie w stopniu uniemoŜliwiającym ustalenie treści albo wykonywanie praw wekslowych (np. oddarcie podpisu142).

Umorzenie dokonywane jest postanowieniem sądu wydawanym na wniosek uprawnionej osoby. Uprawnionym jest ten komu weksel zaginął (art. 96 ust. 1 pr. weksl.). W myśl dominującego w literaturze poglądu, moim zdaniem trafnego, chodzi nie tylko o posiadacza weksla, ale niekiedy teŜ o jego dzierŜyciela. WiąŜe się to z drugą przesłanką umorzenia, jaką jest interes prawny wnioskodawcy. DzierŜyciel moŜe mieć taki interes chociaŜby ze względu na moŜliwość ponoszenia odpowiedzialności odszkodowawczej wobec posiadacza w razie niemoŜności dochodzenia przez tego ostatniego roszczeń wekslowych (np. gdy weksel zaginął przechowawcy) albo ze względu na moŜliwość nabycia roszczenia o wynagrodzenie za wykonane czynności inkasa wierzytelności wekslowej (w przypadkuindosatariusza pełnomocniczego). JeŜeli zatem weksel był we władaniu dzierŜyciela, który dokument utracił, a ma interes prawny w jego umorzeniu, wniosek o umorzenie moŜe złoŜyć nie tylko posiadacz weksla, ale takŜe i ten dzierŜyciel.

3. Wszczęcie i przebieg postępowania

Sprawy o umorzenie weksla naleŜą do kompetencji sądów rejonowych, natomiast właściwość miejscową sądu określa się według miejsca płatności weksla (art. 96 ust. 1 pr. weksl.) JeŜeli weksel nie zawiera oznaczenia miejsca płatności, jego rolę pełni miejsce podane obok nazwiska trasata (w wekslu trasowanym, art. 2 ust. 3 pr. weksl.) albo miejsce wystawienia bądź miejsce podane obok nazwiska wystawcy (w wekslu własnym, art. 102 ust. 3 i 4 pr. weksl.).



Postępowanie wszczyna wniosek osoby, której weksel zaginął. We wniosku tym, oprócz sformułowania samego Ŝądania umorzenia weksla, naleŜy, zgodnie z art. 96 ust. 2pr. weksl.:

1) podać istotną treść weksla, czyli opisać weksel (jego treść) w sposób umoŜliwiający jego identyfikację; wskazane jest teŜ, by podać wszystkie wpisy na wekslu i oznaczyć osoby dłuŜników wekslowych, co jest konieczne najpierw do ich zawiadomienia przez sąd, a po wydaniu orzeczenia, do dochodzenia od nich naleŜności;

2) uprawdopodobnić fakt utraty weksla (ustawa nie wymaga dowodu tego faktu, a tylko wykazania okoliczności, które czynią fakt utraty weksla prawdopodobnym);

3) uprawdopodobnić interes prawny wnioskodawcy uzasadniający jego Ŝądanie (takŜe tu nie jest konieczny bezpośredni dowód).

Wniosek o umorzenie weksla podlega opłacie stałej w wysokości 200 zł (art. 66 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych143). Sprawa toczy się w postępowaniu nieprocesowym, w którym uczestniczą, oprócz wnioskodawcy, dłuŜnicy wekslowi. Jedynym celem tego postępowania jest ustalenie faktu zaginięcia weksla (i to dokonywane w uproszczony sposób) oraz, ewentualnie, jego umorzenie; nie bada się w nim istnienia wierzytelności i zarzutów dłuŜników.

Sąd zawiadamia o wszczęciu postępowania wszystkich wskazanych przez wnioskodawcę dłuŜników wekslowych (art. 96 ust. 7 pr. weksl.), a następnie zamieszcza ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, w którym wzywa posiadacza zaginionego weksla do zgłoszenia się i do okazania weksla sądowi (art. 96 ust. 3 pr. weksl.). Termin do zgłoszenia się wynosi sześćdziesiąt dni, jednak początek jego biegu zaleŜy od tego, czy oznaczony jest termin płatności weksla i czy termin ten w chwili złoŜenia wniosku o umorzenie weksla juŜ upłynął. JeŜeli weksel nie ma terminu płatności (bo jest wekslem płatnym za okazaniem albo płatnym w pewien czas po okazaniu i jeszcze nie przyjętym ani nie wizowanym) albo teŜ w chwili złoŜenia wniosku oznaczony w wekslu termin płatności juŜ minął, termin do okazania weksla sądowi biegnie od dnia ogłoszenia. JeŜeli natomiast w chwili złoŜenia wniosku oznaczony w wekslu termin płatności jeszcze nie upłynął, sześćdziesięciodniowy okres na zgłoszenie się posiadacza weksla naleŜy liczyć od dnia płatności weksla. W kaŜdym razie, w ogłoszeniu naleŜy termin oznaczyć datą kalendarzową (art. 96 ust. 4 pr. weksl.), co stwarza pewne techniczne trudności, biorąc pod uwagę cykl wydawniczy Monitora Sądowego i Gospodarczego.

Dalszy bieg postępowania moŜe być dwojaki. JeŜeli jakimś nadzwyczajnym zbiegiem okoliczności posiadacz zaginionego weksla przeczyta ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym i zgłosi się w sądzie z tym wekslem, sąd wyznacza rozprawę, przesłuchuje posiadacza i wnioskodawcę, a po ustaleniu, Ŝe przedstawiony weksel jest tym samym, który zaginął, umarza postępowanie (art. 96 ust. 6 pr. weksl.). Nie ma bowiem potrzeby umarzania weksla, który nie jest juŜ zaginiony. Aktualny posiadacz weksla jest znany, a wnioskodawca moŜe wytoczyć przeciwko niemu powództwo windykacyjne. Skuteczność tego powództwa zaleŜy jednak od tego, czy nie doszło do nabycia weksla przez aktualnegoposiadacza od osoby nieuprawnionej na zasadzie art. 16 ust. 2 pr. weksl. O umorzeniu postępowania zawiadamia się wszystkich wskazanych we wniosku dłuŜników wekslowych (art. 96 ust. 7 pr. weksl.).

JeŜeli natomiast, co jest o wiele bardziej prawdopodobne, aktualny posiadacz weksla nie zgłosi się do sądu i upłynie wyznaczony w ogłoszeniu termin, sąd wyda orzeczenie o uznaniu weksla za umorzony (art. 96 ust. 5 pr. weksl.). W orzeczeniu tym, mającym formę procesową postanowienia, naleŜy opisać umarzany weksel, podając wszystkie jego istotne cechy, w tym wymieniając podpisanych na wekslu dłuŜników wekslowych. O umorzeniu weksla zawiadamia się wszystkich wskazanych we wniosku dłuŜników wekslowych (art. 96 ust. 7 pr. weksl.). Postanowienie o uznaniu weksla za umorzony podlega zaskarŜeniu apelacją (art. 518 k.p.c.).

4. Konsekwencje umorzenia weksla

Postanowienie o umorzeniu weksla wywołuje dwa skutki. Pierwszy, nazywany negatywnym, polega na samym umorzeniu zaginionego dokumentu. Orzeczenie to pozbawia zatem zaginiony weksel charakteru papieru wartościowego (dokumentu inkorporującego wierzytelność), wyklucza dochodzenie na jego podstawie zapłaty, a jego aktualnego posiadacza pozbawia przysługującej mu być moŜe legitymacji formalnej. DłuŜnik, któremu przedstawia się do zapłaty umorzony weksel powinien odmówić



świadczenia, a jeŜeli je spełni na rzecz osoby nieuprawnionej, nie zwolni się ze zobowiązania wekslowego (uzyska natomiast roszczenie o zwrot nienaleŜnego świadczenia).

Drugi skutek postanowienia o uznaniu weksla za umorzony, nazywany skutkiem pozytywnym, wyraŜony został w art. 100 pr. weksl., zgodnie z którym na podstawie tego postanowienia moŜna wykonywać wszystkie prawa z weksla. Orzeczenie zapewnia zatem wnioskodawcy moŜliwość realizowania wierzytelności wekslowej wobec wymienionych w nim dłuŜników. Nie daje jednak wnioskodawcy moŜliwości przenoszenia uprawnień przezindos. Realizacja roszczeń następuje według zwykłych reguł, z tym Ŝe jeŜeli konieczne jest sporządzenie protestu, to jego podstawą nie jest weksel, ale odpis postanowienia o jego umorzeniu. Sporną kwestią jest zakres mocy dowodowej postanowienia o umorzeniu weksla, a co za tym idzie - dopuszczalność wydania na jego podstawie nakazu zapłaty. W myśl dominującego - i moim zdaniem trafnego - poglądu, oparcie postępowania amortyzacyjnego jedynie na uprawdopodobnieniu, a nie udowodnieniu zaginięcia weksla i interesu prawnego w umorzeniu nie pozwala przyjąć, Ŝe orzeczenie umarzające jest dowodem istnienia opisanej w nim wierzytelności. W razie zanegowania zatem przez pozwanego legitymacji materialnej powoda, ten ostatni musi przeprowadzić odpowiednidowód144. Prowadzi to do wniosku, Ŝe dochodzenie roszczeń z umorzonego weksla musi następować w postępowaniu zwykłym, a nie nakazowym. Postanowienie amortyzacyjne nie tylko nie jest bowiem, co oczywiste, wekslem, ale teŜ, choć stanowi dokument urzędowy, nie dowodzi uzasadniających Ŝądanie okoliczności, czyli istnienia roszczenia wekslowego (art. 485 § 1 pkt 1 k.p.c.).

WaŜnym zagadnieniem jest relacja pomiędzy instytucjami umorzenia weksla i nabycia wierzytelności od nieuprawnionego (art. 16 ust. 2 pr. weksl.). W literaturze wyraŜane są róŜne, nie zawsze w pełni jasne poglądy. Sprawa ma kluczowe znaczenie, poniewaŜ umorzenie weksla najczęściej nastąpi poza wiedzą jego aktualnego posiadacza, bowiem ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym jako sposób informowania zainteresowanych ma raczej charakter fikcji. MoŜe więc dojść do tego, Ŝe będący w dobrej wierze indosatariusz weksla zaginionego napotka ze strony dłuŜnika zarzut umorzenia tego weksla. Trzeba zatem rozstrzygnąć, czy po umorzeniu nabyta od nieuprawnionego wierzytelność nadal istnieje. Nie ulega wątpliwości, Ŝe jeŜeli postanowienie o umorzeniu zostało wydane przed dokonaniem indosu, nie moŜe on przenieść praw wekslowych na indosatariusza, poniewaŜ umorzony dokument nie jest juŜ wekslem i nie podlega skutecznemu indosowaniu. Problem stanowi jednak sytuacja odwrotna - gdy doszło do nabycia w dobrej wierze przed złoŜeniem wniosku o umorzenie weksla albo po jego złoŜeniu, ale przed rozstrzygnięciem. Moim zdaniem, naleŜy przyjąć stanowisko, Ŝe zarzut umorzenia weksla jest zarzutem skutecznym wobec kaŜdego wierzyciela wekslowego. NiezaleŜnie zatem od tego, czy po zaginięciu weksel był indosowany i czy spełnione zostały przesłanki zastosowania art. 16 ust. 2 czy art. 17 pr. weksl., kaŜdy z dłuŜników moŜe odmówić świadczenia z umorzonego weksla. Nie moŜna ignorować wydanego postanowienia o umorzeniu weksla ani obalać jego mocy, powołując się na fakt nabycia wierzytelności, który nie został wykazany w postępowaniu amortyzacyjnym. Nabywca w dobrej wierze zaginionego weksla powinien (jakkolwiek jest to mało realne) dla ochrony swoich praw zgłosić się do sądu w wyznaczonym terminie i weksel okazać, a następnie powołać się na skuteczne nabycie wierzytelności i samego weksla w wytoczonym przez wnioskodawcę procesie windykacyjnym. Niewątpliwie takie podejście do zagadnienia znacznie osłabia skuteczność mechanizmu nabycia wierzytelności od nieuprawnionego, jestto jednak, moim zdaniem, uzasadnione potrzebą ochrony interesu tego, kto weksel wbrew swej woli utracił. Nabywcy w dobrej wierze, który na skutek umorzenia weksla nie moŜe zrealizować praw wekslowych mogą słuŜyć roszczenia odszkodowawcze lub oparte na przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu.

5. Sytuacja stron stosunku wekslowego w toku postępowania

Szczególnie kształtuje się sytuacja wierzyciela (dotychczasowego posiadacza weksla) i dłuŜników wekslowych w okresie pomiędzy wszczęciem postępowania amortyzacyjnego a wydaniem postanowienia o umorzeniu weksla. Toczące się postępowanie wprowadza bowiem stan niepewności co do przysługiwania praw wekslowych i ustawa musi zapewnić równą ochronę interesów dłuŜników oraz osoby materialnie legitymowanej wekslowo.

Wszczęcie postępowania i zawiadomienie dłuŜnika o tym fakcie ma taki skutek, Ŝe mimo upływu terminu płatności dłuŜnik nie korzysta z ochrony w razie spełnienia



świadczenia w dobrej wierze na rzecz nieuprawnionego posiadacza weksla. Ochronę taką w zwykłych warunkach zapewnia dłuŜnikowi art. 40 ust. 3 pr. weksl., jednak w omawianym przypadku wyłącza ją art. 97 pr. weksl., który stwierdza, Ŝe dłuŜnik, który po otrzymaniu od sądu zawiadomienia o wszczęciu postępowania umorzeniowego płaci zaginiony weksel czyni to na własne niebezpieczeństwo. Oznacza to, Ŝe jeŜeli dłuŜnik płaci osobie w rzeczywistości nieuprawnionej, to jego zobowiązanie wobec rzeczywistego wierzyciela nie wygasa. Oczywiście, jeŜeli zapłata dokonywana jest do rąk uprawnionego, oznacza wykonanie zobowiązania. Ponadto kaŜdy z dłuŜników wekslowych moŜe złoŜyć sumę wekslową do depozytu sądowego, przez co zwalnia się ze zobowiązania (art. 97 pr. weksl.). Odstępstwem od zwykłych reguł prawa wekslowego jest teŜ to, Ŝe w przypadku wszczęcia postępowania amortyzacyjnego złoŜenie sumy wekslowej do depozytu sądowego moŜe nastąpić nawet przed terminem płatności.

Szczególnie uregulowane zostało takŜe dochodzenie roszczeń wekslowych w czasie postępowania umorzeniowego. JeŜeli bowiem upłynął termin płatności weksla i sąd dokonał ogłoszenia wzywającego posiadacza do jego okazania, wnioskodawca moŜe Ŝądać od głównego dłuŜnika wekslowego albo złoŜenia sumy wekslowej do depozytu sądowego, albo zapłaty za zabezpieczeniem, i to według wyboru dłuŜnika (art. 98 pr. weksl.). Sytuacja jest o tyle nietypowa, Ŝe wnioskodawca dokonuje przedstawienia weksla do zapłaty, mimo Ŝe samego weksla nie posiada. Powinien on zatem okazać dłuŜnikowi odpis czy kopię weksla (choćby odpis sporządzony "z pamięci" po zaginięciu weksla) i wykazać, Ŝe złoŜył wniosek o jego umorzenie oraz Ŝe opublikowano ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. DłuŜnik główny (akceptant czy wystawca weksla własnego) moŜe, według swojego wyboru, albo zapłacić weksel - o ile uzyska od wnioskodawcy zabezpieczenie zwrotu zapłaconej sumy na wypadek, gdyby okazała się ona nienaleŜna (wnioskodawca okazałby się wekslowo nieuprawniony), albo złoŜyć sumę wekslową do depozytu sądowego. Ta druga moŜliwość daje dłuŜnikowi większy komfort, poniewaŜ zwalnia go ze zobowiązania bez względu na istnienie po stronie wnioskodawcy wierzytelności (art. 98 zd. 2 pr. weksl.). JeŜeli natomiast dłuŜnik odmawia jednego i drugiego, naleŜy sporządzić protest z powodu niezapłacenia weksla (chyba Ŝe nie jest on konieczny) i moŜna wystąpić z powództwem do sądu. Wobec braku weksla nie jest jednak moŜliwe wydanie nakazu zapłaty - sprawa toczy się w zwykłym postępowaniu. Główny dłuŜnik wekslowy odpowiada w zakresie określonym w art. 28 ust. 2 w zw. z art. 48 pr. weksl., jednak treścią Ŝądania powoda nadal moŜe być tylko zapłata za zabezpieczeniem lub złoŜenie sumy do depozytu sądowego, według wyboru pozwanego. JeŜeli wybór ten nie nastąpi do momentu zamknięcia rozprawy, zastrzega się dłuŜnikowi prawo do jego dokonania w wyroku. W takim przypadku w postępowaniu egzekucyjnym komornik na wniosek wierzyciela wzywa dłuŜnika do dokonania wyboru, wyznaczając mu w tym celu odpowiedni termin, a po bezskutecznym upływie tego terminu prawo wyboru przechodzi na wierzyciela (art. 798 k.p.c.).

W toku postępowania amortyzacyjnego wierzyciel moŜe teŜ dochodzić roszczeń zwrotnych od indosantów, wystawcy weksla trasowanego oraz wszystkich innych zwrotnie zobowiązanych, jeŜeli dłuŜnik główny mimo wezwania nie złoŜy sumy wekslowej do depozytu sądowego ani nie dokona zapłaty za zabezpieczeniem i zostanie to stwierdzone protestem (chyba Ŝe zwalnia od niego odpowiednia klauzula na wekslu). Protest sporządzany jest na podstawie odpisu weksla. Do tych roszczeń regresowych stosuje się opisane powyŜej zasady dotyczące dochodzenia roszczenia głównego (art. 99 pr. weksl.). Zatem takŜe zwrotnie zobowiązani mają wybór pomiędzy zapłatą sumy regresowej za zabezpieczeniem a złoŜeniem jej do depozytu sądowego.

W przypadku, gdy dłuŜnik na podstawie któregokolwiek z powołanych wyŜej przepisów złoŜy sumę wekslową do depozytu sądowego, a następnie postępowanie amortyzacyjne zostanie umorzone, moŜe on zaŜądać zwrotu złoŜonej sumy.

LITERATURA

Goldberger S., Weksle zaginione, PPH 1938, nr 2, 3, 4 Jastrzębski J., Kaliński M., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2008 Koziński M.H. (w:) System prawa prywatnego, t. 18, Prawo papierów wartościowych,

(red.) A. Szumański, Warszawa 2005 Rosenblüth I., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo - przepisy

związkowe, Kraków 1936, t. II Szpunar A., Umorzenie zaginionych weksli, Rejent 1994, nr 12 Szpunar A., Kaliński M., Komentarz do prawa wekslowego i czekowego, Warszawa



2003 Warman H., Zarzuty przeciwko wekslowemu nakazowi zapłaty w postępowaniu

nakazowym, Warszawa 1937 Wróblewski S., Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936 Zoll F., Klauzule dokumentowe. Prawo dokumentów dłuŜnych ze szczególnym

uwzględnieniem papierów wartościowych, Warszawa 2004

Rozdział VIII

WEKSEL NIEZUPEŁNY (IN BLANCO)

1. Pojęcie i funkcja weksla in blanco

Weksle niezupełne, nazywane powszechnie wekslami in blanco, odgrywają niezwykle doniosłą rolę we współczesnym obrocie. Prawdopodobnie większość wystawianych w Polsce weksli to właśnie weksle in blanco. W praktyce są to wyłącznie weksle własne. O atrakcyjności tego instrumentu jako środka zabezpieczenia roszczeń przesądza, Ŝe juŜ po złoŜeniu przez dłuŜnika podpisu zostaje nadana wekslowi treść odpowiednia do aktualnych potrzeb, a tak uzupełniony weksel słuŜy do uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko dłuŜnikowi albo staje się przedmiotem obrotu. Dlatego weksle in blanco chętnie uŜywane są dla zabezpieczenia roszczeń mogących powstać w przyszłości albo juŜ istniejących, ale niemających jeszcze sprecyzowanej ostatecznie treści. Te same cechy, które czynią weksel in blanco instrumentem atrakcyjnym dla wierzyciela, sprawiają jednak, Ŝe jest on szczególnie niebezpieczny dla dłuŜnika ze względu na ryzyko wypełnienia go w sposób nierzetelny i dochodzenia na jego podstawie roszczeń bądź indosowania go na inną osobę. Zarówno regulacja prawna, jak i bogate orzecznictwo Sądu NajwyŜszego zmierzają do zminimalizowania tego ryzyka i wywaŜenia interesów wszystkich podmiotów uczestniczących w takich transakcjach - dłuŜników wekslowych, remitenta i nabywców wierzytelności wekslowej.

Praktyka wystawiania weksli o niekompletnej treści, z zamiarem ich późniejszego uzupełnienia przez posiadacza, nie była zjawiskiem specyficznie polskim, więc podczas konferencji genewskiej podjęto próbę uregulowania tego zjawiska, czego nie czyniła wcześniejsza ustawa haska. Przyjęty art. 10 ustawy jednolitej ogranicza się jednak do rozstrzygnięcia jednej tylko kwestii - skuteczności wypełnienia weksla niezgodnie z zawartym porozumieniem. Z materiałów konferencji wynika, Ŝe autorzy ustawy jednolitej mieli na myśli przypadek nabycia weksla juŜ po jego uzupełnieniu i ich intencją była ochrona będącego w dobrej wierze nabywcy weksla wypełnionego. Treść art. 10 ustawy genewskiej opracowana została przez polskiego delegata Józefa Sułkowskiego, jednak w ustawie znalazł się tylko fragment jego propozycji, która w całości obejmowała zarówno wypadek nabycia weksla juŜ uzupełnionego, jak i nabycia weksla jeszcze przed uzupełnieniem, przy czym w tym ostatnim wypadku nabywca pozbawiony byłby ochrony. Z materiałów konferencji genewskiej wynika jednak, Ŝe wyłączenie z treści art. 10 kwestii moŜliwości nabycia w dobrej wierze weksla przed jego wypełnieniem traktowano jako równoznaczne z jej rozstrzygnięciem negatywnym, nie było natomiast zamiarem uczestników konferencji pozostawienie tego zagadnienia bez rozwiązania.

Odpowiednie postanowienie ustawy jednolitej stało się treścią polskiego prawa wekslowego. Ustawa polska w art. 10 stanowi, Ŝe jeŜeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, nie moŜna wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, Ŝe nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba Ŝe posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się raŜącego niedbalstwa.

Artykuł 10 pr. weksl. mówi o wekslu niezupełnym w chwili wystawienia. Pojęcie wystawienia weksla oznacza jego stworzenie (napisanie) i umowne wręczenie innej osobie. Niezbędnym składnikiem weksla in blanco jest podpis. Najczęściej jest to podpis wystawcy, teoretycznie wchodzi jednak w grę takŜe jakikolwiek inny podpis zobowiązujący wekslowo (akceptanta, poręczyciela lub indosanta). Część autorów uwaŜa, Ŝe koniecznym elementem treści weksla niezupełnego jest teŜ nazwa "weksel", pogląd ten nie wydaje się jednak uzasadniony. Niewątpliwie natomiast zamieszczenie na wydawanym blankiecie słowa "weksel" zmniejsza prawdopodobieństwo skutecznego podniesienia przez dłuŜnika zarzutu braku woli zaciągnięcia zobowiązania wekslowego (dopisania treści weksla do podpisu złoŜonego w innym celu).

Weksel jest niezupełny w rozumieniu art. 10 pr. weksl., jeŜeli w chwili wydania nie



zawiera takiej treści, jaką strony zamierzają mu nadać. Najczęściej jest to weksel zaopatrzony w podpis, a czasem i niektóre składniki treści, ale niemający jednego lub kilku elementów niezbędnych dla jego waŜności w myśl art. 101 i 102 pr. weksl. (czy, w przypadku weksla trasowanego, art. 1 i 2 pr. weksl.). Za niezupełny w rozumieniu art. 10naleŜy uznać takŜe weksel, który ma niezbędną, minimalną treść, jednak brakuje w nim jakiegoś składnika treści wymienionego w art. 101 pr. weksl., ale objętego regulacją art.102 ust. 2-4 pr. weksl. (w przypadku weksla własnego) lub teŜ jakiegoś dodatkowego materialnie skutecznego składnika treści, który ma zostać w przyszłości dodany.

Charakter prawny tych dwóch rodzajów dokumentów jest odmienny. Dokument, który zawiera wszystkie konieczne elementy treści weksla, ale w myśl uzgodnień stron ma zostać uzupełniony jeszcze o inne składniki treści, jest wekslem w rozumieniu prawa wekslowego i podlega w pełni regulacji tego prawa. Do uzupełnienia brakujących elementów nie będzie miał jednak zastosowania przepis o zmianie treści weksla (art. 69pr. weksl.), a w razie jego zbycia wystąpi ograniczenie zarzutów przewidziane w art. 10 pr. weksl. Natomiast dokument niezawierający składników uznanych za konieczne w świetle art. 1 i 2 ust. 2-4 lub art. 101 i 102 ust. 2-4 pr. weksl., który moŜna nazwać wekslem niezupełnym w ścisłym znaczeniu, nie jest jeszcze wekslem.

2. Umowa będąca źródłem zobowiązania z weksla in blanco

2.1. Istota porozumienia wekslowego

Podobnie jak kaŜde inne zobowiązanie wekslowe, stosunek prawny związany z wekslem niezupełnym powstaje w drodze umowy. Umowa ta, nazywana często "porozumieniem wekslowym", zawierana jest pomiędzy podpisującym a odbiorcą weksla. Jej treścią jest przede wszystkim zobowiązanie się podpisującego do zapłaty odpowiedniouzupełnionego weksla i uprawnienie dla odbiorcy do wypełnienia tego weksla. Dalszym elementem treści porozumienia jest określenie sposobu wypełnienia weksla. Nie musi ono nastąpić w sposób wyraźny, moŜe być ustalone w drodze wykładni oświadczeń woli stron. Nawet brak oświadczeń woli w pewnym zakresie nie musi wykluczać istnienia wiąŜącego strony sposobu wypełnienia, który moŜe wynikać z ustalonych zwyczajów czy nawet zasad współŜycia społecznego (art. 56 k.c.).

Z przyjęcia umowy jako źródła zobowiązania wynika wniosek, Ŝe o wekslu in blancomoŜna mówić tylko wtedy, gdy niekompletność treści dokumentu jest przez podpisującego i odbiorcę zamierzona. Weksel taki zostaje wydany świadomie w stanie niezupełnym i przeznaczony jest do późniejszego uzupełnienia przez posiadacza. Rozstrzygając o tym, czy niezupełność weksla jest przez strony zamierzona, czy teŜ nie, naleŜy brać pod uwagę reguły wykładni oświadczeń woli (art. 65 k.c.). W przypadku rozbieŜności pomiędzy stronami co do sposobu rozumienia czynności wydania weksla niezupełnego reguły te nakazują przywiązywać większą wagę do obiektywnego znaczenia zachowania dłuŜnika niŜ do jego rzeczywistej woli.

Od weksla in blanco naleŜy zatem odróŜniać weksel wręczony w stanie niezupełnym w sposób niezamierzony, gdy wręczeniu nie towarzyszy porozumienie co do późniejszego uzupełnienia. JeŜeli dokumentowi takiemu brak któregoś z elementów koniecznych weksla, to czynność prawna zaciągnięcia zobowiązania wekslowego jest niewaŜna. Uzupełnieniebrakującego elementu dokonane przez posiadacza po wydaniu weksla nie wywoła skutku w postaci konwalidacji czynności zobowiązującej, co nie wyklucza jednak zaciągnięcia zobowiązania przez inną osobę na skutek złoŜenia podpisu na wekslu juŜ uzupełnionym (art. 7 pr. weksl.). JeŜeli natomiast brak jest w wekslu tylko jakiegoś elementuniekoniecznego (np. terminu płatności), dokument wywiera skutek jako weksel, ale skutek ten odbiega od oczekiwań stron. Uzupełnienie brakującego elementu przez posiadacza mimo braku odpowiedniego porozumienia zawartego z podpisanym stanowi zmianę treści weksla (art. 69 pr. weksl.), a nie podlega ocenie z punktu widzenia art. 10 pr. weksl.

2.2. Treść umowy

W wyniku wystawienia weksla in blanco pomiędzy stronami istnieje szczególnego rodzaju zobowiązanie wekslowe. Porozumienie wekslowe, które prowadzi do powstania zobowiązania, musi określać przynajmniej najwaŜniejsze cechy tego zobowiązania. RóŜnica między tą umową a wystawieniem weksla zupełnego polega na tym, Ŝe strony nie tworzą w całości dokumentu, ale upowaŜniają wierzyciela do takiego wypełnienia weksla, by jego



treść odpowiadała uzgodnionej treści zobowiązania. NajwaŜniejszym elementemporozumienia wekslowego jest określenie, w jaki sposób zostanie ustalona sumawekslowa. W zasadzie niezbędne jest teŜ wpisanie na wekslu lub uzgodnienie, jak będą wpisane w przyszłości data i miejsce wystawienia weksla. Do niekoniecznych, ale w praktyce bardzo istotnych postanowień porozumienia wekslowego naleŜy określenie terminu zapłaty, jaki ma na wekslu być wpisany oraz wpisanie bądź uzgodnienie przyszłego wpisania tzw. dodatkowych materialnie skutecznych składników weksla.

Weksel in blanco praktycznie zawsze wręczany jest w celu zabezpieczenia wierzytelności. Strony mogą zatem określić sposób realizacji tego zabezpieczenia, jednak nawet gdy nie uczynią tego wyraźnie, zabezpieczający cel umowy pozwala ustalić w drodze wykładni oświadczeń woli, Ŝe wierzyciel uprawniony jest do wypełnienia weksla idochodzenia od dłuŜnika wierzytelności wekslowej albo zbycia jej na podstawie odpłatnej umowy.

Elementem treści porozumienia wekslowego jest upowaŜnienie wierzyciela do uzupełnienia weksla. Strony mogą przy tym określić, w jakiej sytuacji wierzyciel będzie upowaŜniony do wypełnienia weksla, wykorzystując do tego instytucję warunku zawieszającego i rozwiązującego, terminu początkowego lub końcowego oraz ich kombinacje. Uprawnienie wierzyciela polega na tym, Ŝe wypełnia on weksel treścią odpowiadającą uzgodnionemu kształtowi zobowiązania wekslowego. Niekiedy moŜna mówić nawet o pewnych obowiązkach wierzyciela, przede wszystkim gdy chodzi o wpisanie na wekslu terminu płatności. Oznaczenie tego terminu nie jest koniecznym elementem treści weksla, jednak z reguły dłuŜnik zainteresowany jest tym, by wpisano na wekslupłatność w oznaczonym dniu, aby wykluczyć przewidzianą w art. 2 ust. 2 i art. 102 ust. 2pr. weksl. płatność za okazaniem.

Z uwagi na funkcję weksla in blanco jako środka zabezpieczenia roszczeń przyszłychbądź nieokreślonych co do wysokości i terminu wymagalności, określenie w porozumieniu wekslowym treści zobowiązania wekslowego (i treści odpowiednich klauzul wekslowych) nie jest dokonywane przez strony w sposób ścisły, ale raczej przez sformułowanie pewnych wskazówek, według których wierzyciel ma weksel uzupełnić. Z tego punktu widzenia, składniki treści kaŜdego wystawianego weksla niezupełnego moŜna podzielić na trzy grupy. Niektóre z nich juŜ w chwili wystawienia weksla są na nim napisane; jest to co najmniej podpis dłuŜnika. Pewne składniki nie są napisane na wekslu, ale ich treść jest jednoznacznie określona przez ustawę lub przez strony (przez ustawę - nazwa "weksel" ipolecenie lub przyrzeczenie zapłaty; przez strony - np. klauzula "bez protestu"). Są wreszcie takie składniki, które nie są napisane na wekslu, a do określenia ich treści upowaŜniony jest wierzyciel. Zakres dopuszczalnej treści postanowień porozumienia wekslowego przyznających wierzycielowi uprawnienie do ustalenia poszczególnych klauzul wekslowych wyznaczają granice swobody umów (art. 3531 k.c.). Nie ma szczególnych ograniczeń (poza wynikającymi z samego prawa wekslowego) w przypadku postanowień przyznających wierzycielowi uprawnienie do określenia daty i miejsca wystawienia weksla, miejsca płatności, domicylu i klauzuli "bez protestu". Dopuszczalne jest nawet pozostawienie określenia treści tych klauzul do swobodnego uznania wierzyciela. Bardziejdyskusyjna jest kwestia granic uprawnień wierzyciela do określenia wysokości świadczenia (zarówno co do sumy wekslowej, jak i wysokości ewentualnego jej oprocentowania) oraz terminu płatności. NaleŜy bowiem uznać za sprzeczne z zasadami współŜycia społecznego i niewaŜne takie postanowienie umowne, które przyznawałoby wierzycielowi wekslowemu uprawnienie do swobodnego (niczym nieograniczonego) określenia rozmiaru świadczenia dłuŜnika. Dozwolone są natomiast te postanowienia, w których swoboda wierzyciela w oznaczeniu świadczenia jest ograniczona, np. przez wskazanie maksymalnej wysokościświadczenia, czy wskazanie obiektywnych kryteriów, którymi naleŜy się kierować,dokonując oznaczenia i które w razie sporu pozwolą sądowi na dokonanie oceny i wydanie rozstrzygnięcia. Najczęściej są to kryteria odwołujące się do treści stosunku podstawowego, który jest zabezpieczony wekslem. W przypadku porozumienia wekslowego, które przyznając wierzycielowi uprawnienie do określenia świadczenia, nie pozostawia tego wyraźnie do swobodnego uznania uprawnionego, lecz nie ustanawia dla niego Ŝadnych ograniczeń, jego wykładnia doprowadzi najczęściej do ustalenia, Ŝe strony miały zamiar przyznania wierzycielowi uprawnienia ograniczonego przez treść stosunku podstawowego, a zatem wpisania takiej sumy wekslowej, jaką dłuŜnik jest wierzycielowi winien w tym stosunku.

TakŜe w przypadku określenia terminu płatności istnienie pełnej swobody stron w kształtowaniu treści uprawnienia wierzyciela moŜe budzić zastrzeŜenia ze względu na



wiąŜącą się z tym moŜliwość nieograniczonego w czasie związania dłuŜnika. Problem ten wiąŜe się z zagadnieniem przedawnienia roszczenia wekslowego oraz wpływu przedawnienia roszczenia zabezpieczonego na dochodzenie wierzytelności wekslowej, który będzie omówiony osobno.

Jak wskazano wcześniej, weksle in blanco spełniają niemal wyłącznie funkcję zabezpieczającą i funkcja ta jest objęta porozumieniem stron. Realizuje się ona przez to, Ŝe weksel niezupełny pozostaje w posiadaniu wierzyciela do nadejścia terminu wykonania zabezpieczonego zobowiązania, po bezskutecznym upływie terminu moŜe być wypełniony, a inkorporowana w nim wierzytelność dochodzona lub przeniesiona na inną osobę na podstawie odpłatnej umowy. JeŜeli zabezpieczone zobowiązanie nie powstanie lub zostanie naleŜycie wykonane bądź teŜ wygaśnie w sposób nierodzący odpowiedzialności odszkodowawczej dłuŜnika, nie ma uzasadnienia dla dalszego pozostawania weksla w rękach wierzyciela. Dlatego w typowym przypadku do treści porozumienia wekslowego naleŜy zobowiązanie się wierzyciela do zwrotu weksla niezupełnego w razie, gdy dłuŜnik wykona zabezpieczone nim zobowiązanie lub wygaśnie ono, czy teŜ w ogóle nie powstanie. Obowiązek zwrotu weksla niezupełnego powstaje w tych sytuacjach po stronie wierzyciela bez konieczności dokonania wezwania przez dłuŜnika145.

Zobowiązanie z weksla in blanco związane jest zwykle z jednym konkretnym stosunkiem podstawowym i weksel ten w braku odpowiednich oświadczeń woli stron nie moŜe być wykorzystany jako zabezpieczenie roszczeń z innych (późniejszych) stosunków prawnych pomiędzy stronami146.

2.3. Zawarcie umowy

Ze względu na konieczność zachowania wymaganej przez ustawę formy weksla, obejmującej własnoręczny podpis wystawcy, koniecznym elementem stanu faktycznego składania oświadczenia woli przez wystawcę weksla niezupełnego jest złoŜenie podpisu na jakimś nośniku i wydanie go odbiorcy. W tym jedynie zakresie oświadczenie woli wystawcy jest sformalizowane. Pozostała część oświadczenia, w tym upowaŜnienie odbiorcy do wypełnienia weksla i określenie sposobu wypełnienia, moŜe być wyraŜona przez kaŜde zachowanie się wystawcy, które w sposób dostateczny ujawnia jego wolę (art. 60 k.c.). Tak więc zawarcie porozumienia wekslowego nie wymaga zachowania formy szczególnej.

W większości przypadków istnienie po stronie wystawcy zamiaru wystawienia weksla in blanco nie budzi wątpliwości, gdyŜ jego oświadczenie zostaje złoŜone w sposób wyraźny - wyraŜa on za pomocą słów zamiar zaciągnięcia zobowiązania wekslowego i upowaŜnienia wierzyciela do uzupełnienia weksla. Oświadczenie to moŜe jednak zostać złoŜone takŜe w sposób dorozumiany, przez takie zachowanie, które tylko w szczególnym kontekście, w jakim zostało podjęte, nabiera znaczenia zaciągnięcia zobowiązania z weksla in blanco, a nie wystawienia niepoprawnego formalnie (niewaŜnego) weksla zupełnego.

Oświadczenie woli wierzyciela wekslowego równieŜ nie wymaga zachowania szczególnej formy i moŜe zostać złoŜone w sposób wyraźny lub dorozumiany. W tym ostatnim przypadku ma ono zwykle postać przyjęcia bez zastrzeŜeń dokumentu i ewentualnego dodatkowego (ustnego lub pisemnego) oświadczenia wystawcy147.

Rozpowszechniona jest praktyka utrwalania warunków wypełnienia weksla niezupełnego na piśmie, w postaci tzw. deklaracji wekslowej. Prawidłowe stosowanie tej praktyki wymaga jednak wzięcia pod uwagę funkcji weksla jako dokumentu dłuŜnego. Sprowadza się ona do tego, Ŝe przedstawienie przez wierzyciela wypełnionego weksla oznacza prowizoryczne przynajmniej udowodnienie roszczenia. CięŜar dowodu nieprawidłowego wypełnienia tego weksla spoczywa na pozwanym dłuŜniku. Deklaracja wekslowa jest jednym z dowodów, które mogą do tego posłuŜyć, zatem dłuŜnik powinien zachować przynajmniej jej kopię z podpisem wierzyciela, poświadczającym jej otrzymanie. Najbardziej wskazane jest, by była ona sporządzana, jak wiele umów, w dwóch egzemplarzach podpisanych przez obie strony.

2.4. Wykładnia porozumienia wekslowego

Olbrzymie znaczenie praktyczne ma zagadnienie interpretacji porozumienia wekslowego zawartego w sposób dorozumiany. Jest ona niezbędna dla ustalenia treści tego porozumienia, a w konsekwencji - treści, którą wierzyciel moŜe wypełnić weksel oraz sytuacji, w której moŜe on skorzystać z tego uprawnienia. Nie moŜna bowiem z góry załoŜyć, Ŝe brak wyraźnego określenia, w jakiej sytuacji wierzyciel moŜe weksel uzupełnić i



jaką treść moŜe mu nadać, oznacza przyznanie mu pełnej swobody. Treść przyznanego wierzycielowi uprawnienia do wypełnienia weksla naleŜy ustalić w drodze wykładni oświadczeń woli stron148.

Wykładnia porozumienia wekslowego dokonywana jest zgodnie z art. 65 k.c., a zatem podstawowe znaczenie mają: zgodny zamiar stron i cel umowy, a takŜe zasady współŜycia społecznego i ustalone zwyczaje oraz okoliczności, w jakich zostały złoŜone oświadczenia woli. Największe znaczenie ma istnienie i treść stosunku podstawowego. Jest to najistotniejsza spośród okoliczności towarzyszących złoŜeniu oświadczeń woli stron, treść tego stosunku jest kontekstem, do którego trzeba sięgać dla rekonstrukcji woli stron, zawiera on teŜ informacje o zamiarach stron i celu umowy.

Na tej podstawie moŜna przyjąć, w braku wyraźnych postanowień umowy, Ŝe wierzyciel jest upowaŜniony przede wszystkim do nadania wekslowi takiej treści, aby był on waŜny. Pewne wątpliwości mogą powstawać na tle art. 2 ust. 2-4 i art. 102 ust. 2-4 pr. weksl., powstaje bowiem pytanie, czy wierzyciel ma prawo wpisać w wekslu termin i miejsce płatności, skoro ich brak nie powoduje niewaŜności dokumentu. Ze względu na powszechną praktykę obrotu i interes samego dłuŜnika, dla którego płatność za okazaniem jest bardzo niewygodna, naleŜy przyznać wierzycielowi uprawnienie do wpisania płatności weksla w oznaczonym dniu. Natomiast jeŜeli weksel zawiera oznaczenie miejsca wystawienia lub inne oznaczenie miejsca obok nazwiska wystawcy, to w braku wyraźnego postanowienia umowy nie moŜna przyjąć, Ŝe odbiorca jest upowaŜniony do wpisania innego miejsca płatności. Dodatkowe składniki treści weksla (zwłaszcza domicyl i klauzula "bez protestu") nie mogą być przez wierzyciela wpisywane, chyba Ŝe umowa wyraźnie na to zezwala albo było to stale praktykowane pomiędzy tymi stronami149. Nie jest wykluczone teŜ ustalenie w drodze wykładni oświadczeń woli stron uprawnienia wierzyciela do wpisania oprocentowania sumy wekslowej, jeŜeli zastosowanie ma płatność za okazaniem lub w pewien czas po okazaniu, a zastrzeŜenie oprocentowania byłoby uzasadnione ze względu na treść stosunku podstawowego. Z kolei klauzula "nie na zlecenie" jest obiektywnie korzystna dla dłuŜnika, zatem jej wpisanie raczej nie bywa w praktyce przedmiotem uprawnienia wierzyciela. JeŜeli jest ona pomiędzy stronami uzgodniona, dłuŜnik zwykle zamieszcza ją sam na wekslu in blanco.

JeŜeli chodzi o treść klauzul, którymi wierzyciel ma uzupełnić weksel, to gdy strony nie określą wyraźnie zasad, którymi ma on się kierować, naleŜy przyjąć, Ŝe powinien wpisać siebie jako remitenta (choć wpisanie innego remitenta teŜ jest moŜliwe i będzie wyrazem przeniesienia praw przez wierzyciela) oraz prawdziwe miejsce i datę wystawienia weksla. Co do terminu płatności poglądy są rozbieŜne. MoŜna bronić tezy, Ŝe w braku wyraźnego uzgodnienia weksel powinien być płatny w oznaczonym dniu i jako datę płatności wierzyciel powinien wpisać datę wymagalności roszczenia zabezpieczonego. Jest to w interesie dłuŜnika, ze względu na termin przedawnienia wierzytelności wekslowej. Zwraca się jednak w orzecznictwie i literaturze uwagę, Ŝe wpisanie przez wierzyciela daty późniejszej moŜe być w konkretnym przypadku dla dłuŜnika korzystniejsze (jako forma prolongaty terminu płatności), więc nie powinno uzasadniać zarzutu niezgodnego z porozumieniem wypełnienia weksla. Zagadnienie to wiąŜe się z problemem czasowego ograniczenia odpowiedzialności dłuŜnika, który będzie omawiany odrębnie.

Treść uprawnienia wierzyciela do wpisania miejsca płatności weksla (jeŜeli nie jest ono juŜ określone wprost lub pośrednio w myśl art. 2 ust. 3 lub art. 102 ust. 3 pr. weksl.) ogranicza się do tego, Ŝe moŜe on wpisać płatność w miejscu zamieszkania (siedzibie) dłuŜnika albo wierzyciela, o ile z treści stosunku podstawowego bądź stałej praktyki stron nie wynika, Ŝe ich świadczenia mające charakter pienięŜny powinny być realizowane w jakimś innym miejscu.

TakŜe o wysokości sumy wekslowej decyduje wysokość roszczenia wierzyciela ze stosunku podstawowego. Dopóki funkcjonowały urzędowe blankiety wekslowe i od weksli pobierano opłatę skarbową, moŜna było spotkać poglądy, Ŝe dla wykładni porozumienia wekslowego w tej kwestii znaczenie ma wysokość opłaty skarbowej oznaczonej na blankiecie, która ma, w braku wyraźnego zastrzeŜenia odmiennego, wyznaczać górną granicę odpowiedzialności dłuŜnika. Takie stanowisko zajmowało przedwojenne orzecznictwo, jednak po wojnie dominowało bardziej trafne zapatrywanie przeciwne150.

Dokonując wykładni porozumienia wekslowego naleŜy pamiętać o tym, Ŝe weksel in blanco tworzy stosunek jednostronnie zobowiązujący i oparty na zaufaniu podpisanego (dłuŜnika) do wierzyciela. Uzasadnia to dokonywanie wykładni porozumienia wekslowego na korzyść dłuŜnika. JeŜeli zatem moŜliwe są dwie lub więcej interpretacji oświadczeń woli stron i ogólne reguły interpretacyjne nie pozwalają dokonać wyboru, naleŜy przyjąć tę z



nich, która przewiduje mniejsze obciąŜenia dla dłuŜnika. JeŜeli zamiarem stron jest zabezpieczenie przez weksel in blanco zobowiązania innej

osoby niŜ podpisujący, zwłaszcza gdy podpis na wekslu ma być podpisem poręczyciela, ado zaciągnięcia zobowiązania z weksla in blanco nie dochodzi wskutek niezłoŜenia czy wadliwości tego podpisu, jednak powstaje pisemna deklaracja wekslowa, moŜna przyjąć w drodze konwersji niewaŜnej czynności prawnej, Ŝe strony zawarły umowę poręczenia według kodeksu cywilnego151. Natomiast instytucja konwersji nie moŜe być stosowana w tych przypadkach, w których prawidłowa umowa wekslowa nie wywołała zamierzonego efektu z tego względu, Ŝe wierzyciel wypełnił weksel niezgodnie z wymogami ustawowymi152. Nie ma w tym przypadku podstawowej przesłanki konwersji, jaką jest niewaŜność czynności prawnej, skoro oświadczenia woli stron składające się na porozumienie wekslowe są skuteczne.

2.5. Zaciągnięcie zobowiązania przez poręczyciela

MoŜliwe jest stworzenie weksla niezupełnego i zaciągnięcie związanego z nim zobowiązania w drodze wydania dokumentu zaopatrzonego wyłącznie w podpis poręczyciela (a teoretycznie nawet i indosanta). Brak podpisu wystawcy weksla nie stoi temu na przeszkodzie, z uwagi na brak ustawowo określonej kolejności zaciągania zobowiązań przez dłuŜników wekslowych; zasadę samodzielności zobowiązań (art. 7 pr. weksl.) i zasadę samodzielności poręczenia (art. 32 ust. 2 pr. weksl.). Oznaczałoby to po prostu odwrócenie kolejności składania podpisów na wekslu. Do zaciągnięcia takiego zobowiązania odnosiłyby się uwagi wyraŜone powyŜej, dotyczące zobowiązania wystawcy z tym, Ŝe treść porozumienia wekslowego mogłaby być wzbogacona o element określenia osoby, która podpisze się na wekslu jako wystawca.

Największe znaczenie praktyczne ma jednak kwestia skutków poręczenia na wekslu niezupełnym podpisanym juŜ przez wystawcę. Udzielenie poręczenia na wekslu in blanconastępuje w drodze umowy, do której odnoszą się przedstawione powyŜej tezy o porozumieniu wekslowym zawieranym przez wystawcę. Treścią tej umowy jest zobowiązanie się poręczającego do spełnienia świadczenia z weksla wypełnionego przez wierzyciela w określony sposób w sytuacji, gdy nie spełni tego świadczenia wystawca.Elementem treści tego porozumienia jest więc upowaŜnienie dla wierzyciela do wypełnienia weksla. Warunki i sposób wypełnienia mogą być (i zwykle są) określone pośrednio, przez odwołanie się do treści porozumienia wekslowego zawartego przez wystawcę. Wydaje się, Ŝe moŜna mówić o istnieniu reguły interpretacyjnej, wywodzonej z funkcji poręczenia, w myśl której w braku wyraźnych oświadczeń woli poręczyciela i wierzyciela treść ich porozumienia wekslowego odpowiada treści porozumienia zawartego przez wystawcę153.Nie oznacza to jednak, Ŝe poręczyciel zawsze związany jest treścią umowy zawartej przez wystawcę. Łączy go z wierzycielem stosunek prawny odrębny od zobowiązania wystawcy i powstający z odrębnej czynności prawnej. MoŜliwe jest zatem autonomiczne określenie przez poręczyciela i wierzyciela warunków i sposobu wypełnienia weksla, nieodpowiadające treści porozumienia pomiędzy wystawcą a wierzycielem. Wówczas, w granicach określonych przez art. 10 pr. weksl., kaŜdy z dłuŜników moŜe powoływać się na treść własnego porozumienia wekslowego i zakres ich odpowiedzialności moŜe być zróŜnicowany. Do zróŜnicowania zakresu odpowiedzialności moŜe dojść takŜe wówczas, gdy po udzieleniu poręczenia wystawca weksla i wierzyciel zawierają nową umowę,zmieniającą poprzednie porozumienie wekslowe, a stosunek pomiędzy poręczycielem a wierzycielem pozostaje bez zmian.

Do przypadku wypełnienia weksla in blanco niezgodnie z porozumieniem zawartym z wierzycielem przez poręczyciela, a zgodnie z porozumieniem zawartym przez wystawcę nie ma zastosowania art. 32 ust. 1 pr. weksl. stanowiący, Ŝe poręczyciel wekslowy odpowiada tak samo jak ten, za kogo poręczył. Przepis ten odnosi się w pełni do charakteruodpowiedzialności i jej przesłanek, moŜliwa jest jednak rozbieŜność zakresuodpowiedzialności (art. 30 ust. 1 pr. weksl.), a nawet istnienie odpowiedzialności poręczyciela mimo braku zobowiązania wystawcy (art. 32 ust. 2 pr. weksl.). Ponadto art.10 pr. weksl., pozwalający na podniesienie zarzutu nieprawidłowego wypełnienia, dotyczy kwestii nieobjętej zakresem regulacji art. 32 pr. weksl. Odpowiedzialność poręczyciela moŜe zatem zostać w jego umowie z wierzycielem określona nawet szerzej niŜ odpowiedzialność wystawcy w umowie zawartej przez tego ostatniego.

Wzór 36. Weksel własny in blanco Wrocław, dnia 16 maja 2009 r.



W dniu zapłacę za ten weksel na zlecenie sumę Płatny w

Stefan NowakWzór 37. Weksel własny in blanco z poręczeniem wekslowym Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu zapłacę za ten weksel na zlecenie sumę Płatny w

Stefan NowakPoręczam za Nowaka Karol Jabłoński

3. Uprawnienia wierzyciela

Zobowiązanie związane z wekslem niezupełnym ma treść określoną przez umowę stron towarzyszącą wręczeniu tego weksla. Ta umowa rozstrzyga o tym, jaką treścią wierzyciel moŜe weksel wypełnić. Siłą faktu, jako władający dokumentem, moŜe on nadawać mu dowolną treść. Jednak skuteczne prawnie będzie tylko wypełnienie weksla zgodnie z porozumieniem.

W literaturze prezentowane są róŜne koncepcje mające opisać charakter uprawnieńprzysługujących wierzycielowi władającemu wekslem in blanco i trzeba przyznać, Ŝe klasyczna aparatura pojęciowa cywilistyki wydaje się do tego niewystarczająca. Najczęściej mówi się, Ŝe wierzycielowi przysługuje wierzytelność wekslowa o charakterze warunkowym lub uzaleŜniona od warunku prawnego (conditio iuris) wypełnienia weksla albo niepełna wierzytelność, czy wierzytelność o zawieszonej skuteczności. Wierzytelności tej towarzyszyuprawnienie do wypełnienia weksla ze skutkiem w postaci aktualizacji odpowiedzialności wekslowej dłuŜnika. Jest ono zwykle zaliczane do uprawnień kształtujących. Kwestia kwalifikacji praw wierzyciela z punktu widzenia doktrynalnej systematyki praw podmiotowych i uprawnień nie ma większego znaczenia praktycznego, o ile tylko da się opisać sytuację wierzyciela przez wskazanie, co moŜe on z wekslem czynić. NaleŜy jednak z całą mocą podkreślić, Ŝe uprawnienie to nie jest umocowaniem płynącym z udzielenia pełnomocnictwa. Nie zostaje ono udzielone w celu poszerzenia sfery działania mocodawcy i w jego interesie, ale wyłącznie w interesie uprawnionego154.

Wierzytelność związana z wekslem in blanco jeszcze przed jego uzupełnieniem moŜe być przedmiotem rozporządzenia, przede wszystkim zbycia.

Wierzytelność z weksla niezupełnego nie moŜe zostać przymusowo zrealizowana. Dopóki weksel jest niezupełny, to choćby nadszedł juŜ termin jego płatności, przedstawienie do zapłaty nie jest skuteczne, czyli nie rodzi zwłoki wystawcy i jego poręczyciela ani nie zapobiega wygaśnięciu praw wierzyciela względem pozostałych dłuŜników wekslowych. Niedopuszczalny i bezskuteczny jest teŜ protest weksla niezupełnego. Taki weksel nie moŜe stanowić takŜe podstawy wydania nakazu zapłaty, co wynika wprost z art. 485 § 2 k.p.c., ani wyroku zasądzającego w zwykłym postępowaniu. Trzeba jednak uznać, Ŝe mimo niezupełności weksla upływ określonego w nim lub wporozumieniu wekslowym terminu płatności daje wystawcy uprawnienie do złoŜeniadłuŜnej sumy, jeŜeli jest ona określona, do depozytu sądowego (art. 42 pr. weksl.). Uprawnienie to przyznano bowiem wystawcy dla ochrony jego interesu w sytuacji, gdy wierzyciel nie przedstawiając weksla do zapłaty, nie daje mu moŜliwości wykonania zobowiązania, a potrzeba ochrony tego interesu istnieje takŜe w przypadku weksla niezupełnego.

JeŜeli dłuŜnik dokona zapłaty przed uzupełnieniem weksla, to niezaleŜnie od tego, czypłaci dług ze stosunku podstawowego zabezpieczony wekslem, czy teŜ zobowiązaniewekslowe, moŜe Ŝądać od wierzyciela zwrotu pokwitowanego weksla niezupełnego. Osoba spełniająca świadczenie przed uzupełnieniem weksla nie moŜe jednak powołać się na art.40 ust. 3 pr. weksl., stanowiący, Ŝe kto płaci w terminie płatności (osobie materialnie nieuprawnionej), zwolniony jest z zobowiązania, chyba Ŝe dopuścił się podstępu lub raŜącego niedbalstwa.

Wierzytelność związana z wekslem in blanco moŜe być przedmiotem egzekucji w tymznaczeniu, Ŝe do niej skierowana jest egzekucja roszczeń przysługujących względem wierzyciela wekslowego. Egzekucja taka prowadzona jest według art. 901 k.p.c. Jej specyfika polega jednak na tym, Ŝe nie jest od razu moŜliwe skierowanie do dłuŜnika



wekslowego Ŝądania zapłaty, jak nakazuje art. 901 § 3 k.p.c. Niezbędne jest najpierw uzupełnienie weksla w sposób zgodny z wiąŜącym wierzyciela wekslowego (dłuŜnika w postępowaniu egzekucyjnym) porozumieniem. Egzekwujący wierzyciel ma do tego prawo na podstawie art. 887 § 1 zd. 1 k.p.c. (stosowanego na mocy odesłania zawartego w art.902 k.p.c.), zgodnie z którym z mocy samego zajęcia wierzyciel moŜe wykonywać wszelkie prawa dłuŜnika, a zatem takŜe przysługujące dłuŜnikowi uprawnienia kształtujące. Dopiero po wykonaniu przez wierzyciela uprawnienia do wypełnienia weksla moŜliwe jest przystąpienie do kolejnych stadiów egzekucji, opisanych w art. 901 § 3 i n. k.p.c.

4. Zabezpieczająca funkcja zobowiązania

Podkreślano juŜ, Ŝe wystawienie weksla niezupełnego niemal zawsze ma na celu zabezpieczenie wierzytelności płynącej z innego stosunku prawnego. Zabezpieczenie polega na tym, Ŝe w razie niezaspokojenia wierzytelności przez dłuŜnika wierzyciel moŜe wypełnić weksel i uzyskać zaspokojenie na jego podstawie, czy to w drodze procesu (korzystając z ułatwień postępowania nakazowego), czy to przez odpłatne zbycie weksla.

Pomiędzy stronami istnieją zatem dwa stosunki prawne, wierzycielowi przysługują względem dłuŜnika dwa niezaleŜne roszczenia155. Wierzyciel ma moŜliwość wyboru dochodzonego roszczenia, a w razie odmowy jego zasądzenia moŜe dochodzić drugiego z roszczeń.

Z zabezpieczającej funkcji weksla niezupełnego wynika, Ŝe uprawnienie do jego wypełnienia oraz inkorporowana w nim wierzytelność istnieją po to, by ułatwić zaspokojenie interesu wierzyciela w stosunku podstawowym. Dlatego wygaśnięcie stosunku podstawowego (zarówno związane, jak i niezwiązane z zaspokojeniem interesu wierzyciela) powoduje wygaśnięcie uprawnienia do wypełnienia weksla i obowiązek jego zwrotu wystawcy156.

PoniewaŜ zobowiązanie wekslowe odgrywa pomocniczą rolę względem stosunku podstawowego, wygaśnięcie zobowiązania wekslowego niepołączone z zaspokojeniem wierzyciela (co moŜe nastąpić wyłącznie w przypadkach konfuzji, zwolnienia z długu oraz rozwiązania umowy) nie ma Ŝadnego wpływu na stosunek podstawowy. Odmiennie naleŜy ocenić skutki wygaśnięcia zobowiązania wekslowego w sposób prowadzący do zaspokojenia interesu wierzyciela, a zatem przez jego prawidłowe wykonanie, świadczenie w miejsce wykonania, odnowienie, potrącenie lub złoŜenie sumy wekslowej do depozytu sądowego. Choć brak w ustawie przepisu, który stanowiłby wprost, Ŝe wierzytelność zabezpieczona ulega w takim wypadku umorzeniu w całości lub części, skutek taki jest niewątpliwy, wynika bowiem z istoty umowy zabezpieczającej157. MoŜna to uzasadnić teŜ tym, Ŝe wierzytelność wekslowa stanowi wprawdzie prawo podmiotowe niezaleŜne odwierzytelności zabezpieczonej i wynikające z odrębnego stosunku prawnego, aleprzysługujące wierzycielowi dla zaspokojenia tego samego interesu, którego zaspokojeniu słuŜy wierzytelność ze stosunku podstawowego.

Jak to zostanie szczegółowo opisane poniŜej, w braku odmiennego zastrzeŜenia wierzytelność z weksla in blanco jest zbywalna. Zbycie wierzytelności zabezpieczonej bez jednoczesnego przeniesienia na nabywcę wierzytelności wekslowej powoduje takie same skutki jak wygaśnięcie tej wierzytelności, czyli utratę uprawnienia do wypełnienia weksla. Natomiast w razie zbycia przez wierzyciela wierzytelności wekslowej wierzytelnośćzabezpieczona ulega umorzeniu w części odpowiadającej wartości uzyskanego przezwierzyciela od nabywcy weksla świadczenia. Umorzenie to jest uzasadnione w taki sam sposób, jak w przypadku realizacji wierzytelności wekslowej - odpłatne zbycie tej wierzytelności powoduje częściowe przynajmniej zaspokojenie tego interesu wierzyciela, któremu słuŜyła wierzytelność główna i wierzytelność zabezpieczona.

Ze względu na zabezpieczający charakter zobowiązania wekslowego, uprawnienia posiadacza weksla niezupełnego są ograniczone, jakkolwiek ograniczenia te są skuteczne tylko w stosunku do dłuŜnika wekslowego. Przede wszystkim, na wierzycielu ciąŜy obowiązek zwrotu weksla, jeŜeli zabezpieczona wierzytelność zostanie zrealizowana lub niepowstanie w określonym w porozumieniu wekslowym czasie. Ponadto wierzyciel nie moŜe zbywać weksla, dopóki nie stanie się wymagalna zabezpieczona nim wierzytelność. JeŜeli natomiast wierzytelność istnieje i jest wymagalna, wierzyciel, który chce realizować zabezpieczenie przez zbycie wierzytelności wekslowej, powinien dąŜyć do jak najpełniejszego zaspokojenia swojego roszczenia przy jak najmniejszym zagroŜeniu dla interesów dłuŜnika. Właściwym sposobem postępowania jest zatem wypełnienie weksla w sposób odpowiadający porozumieniu stron a następnie jego odpłatne przeniesienie na inną



osobę tak, by wzajemne świadczenie nabywcy odpowiadało rzeczywistej wartości wierzytelności wekslowej. Naruszenie tych obowiązków wierzyciela moŜe uzasadniać jego odpowiedzialność odszkodowawczą wobec dłuŜnika, którą naleŜy zaliczyć do kategorii odpowiedzialności kontraktowej (art. 471 k.c.).

5. Przenoszenie praw z weksla niezupełnego

5.1. Indos weksla niezupełnego

W myśl dominującego poglądu do przenoszenia praw związanych z wekslem niezupełnym juŜ przed jego uzupełnieniem naleŜy stosować przepisy prawa wekslowego. Nie oznacza to jednak, Ŝe regulacja skutków indosu znajduje w pełni zastosowanie. Jak juŜ bowiem wskazywano, część przepisów regulujących te skutki uzasadniona jest charakterem weksla jako dokumentu zawierającego informację o inkorporowanym w nim prawie, nie powinny być zatem stosowane w odniesieniu do dokumentu, który takiej informacji nie zawiera.

Wątpliwości moŜe budzić moŜliwość dokonywania indosu weksla niezupełnego, w którym nie wymieniono remitenta. W świetle przedstawionego juŜ wcześniej stanowiska Sądu NajwyŜszego dopuszczającego przeniesienie wierzytelności przez indos takŜe wówczas, gdy zbywca nie ma legitymacji formalnej naleŜy uznać, Ŝe takŜe weksle in blanco niezawierające oznaczenia remitenta mogą być indosowane.

Podobnie jak w przypadku weksli zupełnych, wystawca weksla in blanco moŜe wyłączyć moŜliwość przenoszenia go przez indos, umieszczając na nim formułę "nie na zlecenie" lub inne równoznaczne zastrzeŜenie. Stosowanie takiej klauzuli w odniesieniu do weksli niezupełnych jest nawet szczególnie uzasadnione, gdyŜ z przenoszeniem weksli in blanco wiąŜe się niebezpieczeństwo rozszerzenia zakresu odpowiedzialności dłuŜnika. Dopuszczalne jest takŜe wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności wekslowej indosanta (klauzule "bez obligu" i "nie na zlecenie", zamieszczone w treści indosu).

Do indosowania weksli niezupełnych mają zastosowanie równieŜ pozostałe reguły rządzące indosem wekslowym. Oświadczenie zbywcy powinno zatem być napisane na wekslu niezupełnym lub na złączonej z nim karcie dodatkowej (przedłuŜku) i podpisane przez zbywcę. Dopuszczalny jest indos in blanco i indos na okaziciela. Indos powinien być bezwarunkowy, a zawarty w nim warunek uwaŜa się za nieistniejący. Przeniesiona moŜe zostać tylko całość wierzytelności wekslowej, a indos częściowy jest niewaŜny.

Indos własnościowy weksla niezupełnego wywołuje zarówno skutek rozporządzający - przeniesienie wierzytelności, jak i skutek zobowiązujący - powstanie odpowiedzialności wekslowej indosanta. Zachodzą tu jednak pewne róŜnice w stosunku do indosu weksla zupełnego, które wymagają omówienia.

Skutkiem indosu jest nabycie przez indosatariusza wierzytelności wekslowej i związanego z nią uprawnienia do wypełnienia weksla. Formuła art. 14 ust. 1 pr. weksl., w myśl którego indos przenosi wszystkie prawa z weksla, pozwala na takie twierdzenie w przypadku weksla niezupełnego. Konieczne jest jednak rozwaŜenie, czy do weksla niezupełnego mogą znaleźć zastosowanie przewidziane w prawie wekslowym wyjątki od zasady nemo plus iuris... - nabycie prawa od osoby nieuprawnionej lub nabycie prawa o treści innej niŜ treść prawa przysługującego zbywcy (ograniczenie zarzutów dłuŜnika).

Jak juŜ wyjaśniono, art. 10 i 17 pr. weksl. pozwalają wierzycielowi nabyć wierzytelność o treści zgodnej z treścią weksla, mimo iŜ zbywcy wierzytelność o takiej treści nie przysługiwała czyli, jak to się ujmuje w literaturze, wierzytelność była obciąŜona zarzutami dłuŜnika. Natomiast art. 16 ust. 2 pr. weksl. wprowadza moŜliwość nabycia wierzytelności wekslowej od osoby, która nie jest wierzycielem. Te trzy przepisy stanowią instrumenty ochrony dobrej wiary indosatariusza, jego przekonania o istnieniu i określonej treści nabywanych praw. Moim zdaniem jednak, ich stosowanie musi być uzaleŜnione od tego, czy określone przekonanie dłuŜnika znajduje oparcie w treści dokumentu. Jakkolwiek w najnowszej literaturze moŜna spotkać odmienny pogląd158, uwaŜam, Ŝe przepisy chroniące dobrą wiarę nabywcy wierzytelności wekslowej mogą mieć zastosowanie tylko w przypadku nabycia prawidłowego formalnie (zupełnego) weksla, gdyŜ tylko wówczas istnieje materialna podstawa określonego przekonania nabywcy co do istnienia i treści nabywanej wierzytelności. Jakiekolwiek odstępstwo od tej reguły, pozwalające na indywidualną ocenę poszczególnych przypadków nabycia weksla niezupełnego, wprowadzałoby niepewność w stosunkach prawnych i powaŜne zagroŜenie dla interesów



dłuŜnika. Takie jest teŜ stanowisko orzecznictwa159. JeŜeli natomiast chodzi o zobowiązujący skutek indosu weksla niezupełnego, powstaje

pytanie o treść zobowiązania pomiędzy indosantem a wierzycielem. JeŜeli strony przenoszą weksel niezupełny przez indos, nie określając pomiędzy sobą (indosantem i indosatariuszem) zasad jego wypełnienia, naleŜy przyjąć, Ŝe odpowiedzialność indosanta przedstawia się tak samo, jak według porozumienia wekslowego przedstawia się odpowiedzialność wystawcy czy akceptanta. Takie powiązanie zakresu odpowiedzialności wynika bowiem z gwarancyjnej roli odpowiedzialności indosanta. Podkreślić przy tym naleŜy, Ŝe powiązanie to dotyczy tylko tego, co składa się na treść porozumienia wekslowego. Zachowana jest natomiast wynikająca z art. 7 pr. weksl. zasada, Ŝe istnienie zobowiązania indosanta jest niezaleŜne od skuteczności czynności zobowiązującej wystawcy. MoŜliwe jest jednak i to, Ŝe strony dokonując indosu, obejmują swoją umową odpowiedzialność indosanta. Wprawdzie powstanie długu indosanta jest skutkiem indosu wynikającym z ustawy, jednak nie ma przeszkód, by strony objęły powstanie tej odpowiedzialności swoimi oświadczeniami woli. Do umowy takiej odnoszą się mutatis mutandis uwagi poczynione przy omawianiu porozumienia wekslowego. Elementem jej treści jest więc upowaŜnienie dla wierzyciela do wypełnienia weksla. Warunki i sposób wypełnienia mogą być określone pośrednio, przez odwołanie się do treści porozumienia wekslowego zawartego przez wystawcę. MoŜna teŜ, podobnie jak przy poręczeniu, przyjąć istnienie reguły interpretacyjnej, w myśl której w braku wyraźnych oświadczeń woli stron umowy indosu treść ich porozumienia wekslowego odpowiada treści porozumienia zawartego przez wystawcę z wierzycielem. Nie ma jednak przeszkód, by treść zobowiązania indosanta została przez niego i indosatariusza ukształtowana inaczej niŜ treść zobowiązania wystawcy weksla. W kaŜdym wypadku na niezgodne z umową wypełnienie weksla indosant moŜe powołać się wobec swojego indosatariusza oraz wobec kaŜdego kolejnego wierzyciela, który nabył weksel przed wypełnieniem. Natomiast w przypadku nabycia weksla po wypełnieniu ma zastosowanie ograniczenie zarzutów przewidziane w art. 10 pr. weksl. Szczegóły dotyczące zastosowania tego przepisu zostaną przedstawione w punkcie 7 tego rozdziału.

Wzór 38. Weksel własny in blanco z klauzulą "nie na zlecenie" Wrocław, dnia 16 maja 2009 r. W dniu zapłacę za ten weksel Janowi Kowalskiemu, lecz nie na jego zlecenie sumę . Płatny w

Stefan Nowak

5.2. Przelew praw z weksla niezupełnego

Prawa z weksla in blanco mogą być przenoszone równieŜ w drodze przelewu, do którego mają zastosowanie uwagi poczynione w rozdziale poświęconym przeniesieniu wierzytelności wekslowej. Skutkiem przelewu jest przejście z majątku cedenta do majątku cesjonariusza zarówno wierzytelności inkorporowanej w wekslu niezupełnym, jak i związanego z nią uprawnienia do uzupełnienia weksla (art. 509 § 2 k.c. stanowi, Ŝe wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa). Jak w kaŜdym innym przypadku przelewu wierzytelności, cesjonariusz nabywa prawa związane z wekslem niezupełnym tylko, jeŜeli przysługiwały one cedentowi i tylko w takim rozmiarze, w jakim istniały u cedenta.

6. Umorzenie weksla niezupełnego

PowaŜne znaczenie ma zagadnienie moŜliwości umorzenia zaginionego weksla in blanco . Chodzi tu o prawną moŜliwość amortyzacji takiego weksla, na boku pozostawiamy natomiast trudności praktyczne w dochodzeniu takiego Ŝądania. Trudności te wynikają z samego faktu, Ŝe weksel jest niezupełny. Ilość charakteryzujących go cech jest zatem ograniczona, a jego treść moŜe juŜ po zaginięciu ulec uzupełnieniu. Stąd zarówno opisanie weksla we wniosku i w postanowieniu umarzającym, jak i ustalenie, czy okazany w sądzie weksel jest tym samym, który zaginął, moŜe być niełatwe.

O praktycznym znaczeniu kwestii dopuszczalności i skutków umorzenia weksla niezupełnego świadczy, Ŝe w okresie międzywojennym była ona kilkakrotnie przedmiotem publikowanych orzeczeń sądów, przede wszystkim Sądu NajwyŜszego (wydawanych jednak na podstawie prawa wekslowego z 1924 r.). Przykładowo Sąd Apelacyjny w Poznaniu w uzasadnieniu wyroku z dnia 3 listopada 1931 r.160 stwierdził, Ŝe weksel



niezupełny nie jest jeszcze wekslem, ale podpis na nim rodzi zobowiązanie wekslowe pod warunkiem późniejszego wypełnienia weksla, a odbiorca takiego dokumentu nabywa prawo wypełnienia go. Stąd wywodził Sąd wniosek, Ŝe przepis dopuszczający umorzenie weksla odnosi się takŜe do tych dokumentów, które mogą stać się wekslami przez ich wypełnienie. Dalej Sąd przyjął, Ŝe poniewaŜ w razie zaginięcia weksla juŜ uzupełnionego wierzyciel mógłby dochodzić zapłaty od dłuŜnika na podstawie orzeczenia amortyzacyjnego oraz sporządzonego przez siebie wiernego odpisu zaginionego weksla, to w wypadku zaginięcia weksla niezupełnego nie ma podstaw, by odmówić wierzycielowi prawa do stworzenia odpisu weksla takiego, jaki mógł on stworzyć przed jego zaginięciem. Rozpoznając tę samą sprawę na skutek skargi rewizyjnej, Sąd NajwyŜszy podzielił pogląd Sądu Apelacyjnego co do dopuszczalności umorzenia weksla niezupełnego, wskazując na interes byłego posiadacza takiego weksla w tym, by weksla nie wykorzystała osoba trzecia i by mógł on, jeŜeli otrzymał weksel na zabezpieczenie długu, domagać się od dłuŜnika ponownego jego wydania. W tym jednak, zdaniem Sądu NajwyŜszego, wyczerpują się skutki orzeczenia amortyzacyjnego, które nie stwarza surogatu weksla i nie daje byłemu posiadaczowi moŜliwości dochodzenia tych praw, które przysługiwałyby mu, gdyby weksel przed utratą wypełnił. Przepis mówiący o moŜliwości dochodzenia praw z weksla umorzonego ma na myśli dokument w tym stanie, w jakim znajdował się w chwili zaginięcia. JeŜeli dokument ten nie dawał posiadaczowi pełni praw wekslowych, to nie daje mu tych praw takŜe orzeczenie umarzające161. Najpełniej Sąd NajwyŜszy wypowiedział się w omawianej kwestii w uzasadnieniu orzeczenia z dnia 1 marca 1935 r.162 Stwierdzono w nim, Ŝe: "tak zwany weksel in blanco zawiera juŜ zobowiązanie wekslowe (...). Wprawdzie dokument powinien być wypełniony, aby mógł być uwaŜany za weksel, lecz wypełnienie nie jest koniecznym warunkiem powstania zobowiązania wekslowego, a jest tylko warunkiem realizowania wierzytelności wekslowej. Ten, kto podpisuje dokument, który nie zawierał wszystkich cech wekslu, odpowiada wekslowo (...); odpowiedzialność więc wekslowa istnieje, a tylko realizacja wierzytelności jest uzaleŜniona od wypełnienia dokumentu istotnemi warunkami wekslu, zgodnemi z wolą podpisującego. Weksel in blanco przez samo podpisanie go rodzi więc prawa i obowiązki wekslowe, a przeto ten, kto go podpisał, ma oczywisty interes prawny, aby utracony weksel in blanco został umorzony, gdyŜ w ten tylko sposób ochroni się podpisujący przed poszukiwaniem ze strony nawet trzeciego nabywcy, który go nabył w dobrej wierze po wypełnieniu (...). Interes prawny (...) w umorzeniu wekslu in blanco ma równieŜ i ten, komu weksel in blanco zaginął, tzn. jego dzierŜyciel, a więc i posiadacz, umorzenie bowiem takiego wekslu, choć nie stwarza jego surogatu w tem znaczeniu, by ten, kto go utracił, mógł na zasadzie uzyskanego orzeczenia dochodzić praw, któreby mu słuŜyły, gdyby go przed utratą wypełnił, zabezpiecza go jednak przed skutkami utraty wierzytelności, gdy trzeci nabywca w dobrej wierze rozpocznie kroki uŜyteczne w poszukiwaniu sumy wekslowej od podpisanego na wekslu. Interes prawny, choć nie równoznaczny z interesem, istniejącym przy umorzeniu wekslu wypełnionego, jaki w umorzeniu ma dzierŜyciel wekslu in blanco , który go utracił, jest na tyle powaŜny, iŜ zasługuje na otrzymanie ochrony z przepisu art. 94 pr. weksl. i dlatego Ŝądanie umorzenia wekslu in blanco uznać naleŜy za dopuszczalne". Jak widać, w orzeczeniu tym Sąd NajwyŜszy bardzo kategorycznie wypowiedział się o uprawnieniu dłuŜnika do Ŝądania umorzenia weksla, mimo iŜ uprawnienia takiego nie da się wywieść wprost z brzmienia przepisu.

Stanowisku Sądu NajwyŜszego w zasadzie odpowiadają poglądy doktryny, uznające dopuszczalność umorzenia weksla in blanco i przyznające orzeczeniu amortyzacyjnemu wyłącznie skutek negatywny (zwolnienie osób zobowiązanych z weksla od odpowiedzialności). Jednak doktryna jest bardziej ostroŜna w kwestii uprawnienia dłuŜnika do wystąpienia z wnioskiem o umorzenie. JeŜeli w ogóle przyznaje się takie uprawnienie, to tylko dłuŜnikowi, któremu weksel zaginął przed wydaniem. Moim zdaniem uzasadniony jest duŜo bardziej radykalny pogląd. Regulacja legitymacji do wszczęcia postępowania zawarta w prawie wekslowym (art. 96 ust. 1) jest w przypadku zaginięcia weksla niezupełnego zupełnie nieadekwatna, poniewaŜ stworzona została z myślą o wekslach zupełnych i nakierowana jest wyłącznie na ochronę interesu posiadacza, któremu dokument zaginął. Istotnie, w przypadku zaginięcia weksla zupełnego zagroŜony jest przede wszystkim interes wierzyciela, bowiem nie dysponując dokumentem, nie będzie mógł zrealizować swojego prawa. Nie ma natomiast potrzeby ochrony interesu dłuŜnika, gdyŜ zakres jego obowiązków wyznaczony jest przez treść weksla i nie zmienia się wskutek zaginięcia weksla. Nawet jeŜeli w następstwie zaginięcia weksla zapłaty zaŜąda inna osoba niŜ rzeczywiście uprawniona, nie stworzy to dodatkowego niebezpieczeństwa



dla dłuŜnika, poniewaŜ w razie zapłaty będzie chronił go art. 40 ust. 3 pr. weksl. Dlatego legitymację do złoŜenia wniosku o umorzenie przyznano w art. 96 ust. 1 pr. weksl. tylko tej osobie, której weksel zaginął. ZałoŜenia te okazują się jednak zupełnie nietrafne w przypadku weksla niezupełnego, którego treść nie jest jeszcze w pełni określona. Tu moŜliwe jest bowiem zwiększenie obowiązków dłuŜnika wskutek wypełnienia weksla przez znalazcę czy złodzieja inną treścią niŜ umówiona i przeniesienia go przez indos na nabywcę w dobrej wierze. Interes dłuŜnika moŜe zostać wskutek zaginięcia weksla naruszony nawet w większym stopniu niŜ interes wierzyciela. Dlatego sądzę, Ŝe rozwiązania kwestiilegitymacji naleŜy poszukiwać nie w art. 96 ust. 1 pr. weksl., ale w przepisie stanowiącym w stosunku do niego normę ogólną - art. 1 ust. 2 dekretu z dnia 10 grudnia 1946 r. o umarzaniu utraconych dokumentów163. Zgodnie z tym przepisem, z Ŝądaniem umorzenia na rzecz ostatniego prawnego posiadacza dokumentu moŜe wystąpić takŜe (obok tegoposiadacza) kaŜdy, kto ma interes prawny w umorzeniu. Zastosowanie tego przepisupozwala stwierdzić, Ŝe osoba podpisana na wekslu niemającym wszystkich niezbędnych składników treści, niewątpliwie mająca interes w jego umorzeniu, moŜe wystąpić z wnioskiem o umorzenie tego weksla na rzecz jego ostatniego prawnego posiadacza (wierzyciela). Umorzenie na rzecz wierzyciela oznacza, Ŝe z formalnych i materialnych skutków orzeczenia amortyzacyjnego korzystał będzie nie wnioskodawca, ale wierzyciel.

Stosowanie do weksli niezupełnych przepisów dotyczących treści wniosku o umorzenie oraz regulujących przebieg postępowania (art. 96 pr. weksl.) nie nastręcza zbyt wielu trudności. Wątpliwa moŜe być jedynie kwestia właściwości miejscowej sądu (art. 96 ust. 1pr. weksl.) i początku biegu terminu do okazania weksla (art. 96 ust. 4 pr. weksl.), gdy weksel nie zawiera oznaczenia (choćby pośredniego - art. 2 ust. 3 oraz art. 102 ust. 2 i 3pr. weksl.) miejsca płatności ani wskazania terminu płatności. W obu przypadkachmiarodajna jest, moim zdaniem, treść porozumienia wekslowego, choć co do właściwości miejscowej - w literaturze preferuje się niekiedy właściwość miejsca zamieszkania wnioskodawcy164.

Do weksla in blanco znajduje zastosowanie art. 97 pr. weksl., zgodnie z którym dłuŜnik, który płaci weksel, czyni to na własne niebezpieczeństwo, a dłuŜnik zawiadomiony o wszczęciu postępowania umorzeniowego moŜe złoŜyć sumę wekslową do depozytu sądowego. Skoro jednak zaginiony weksel był niezupełny, a więc nie mógł być podstawą dochodzenia roszczeń, to nie jest moŜliwe stosowanie do niego art. 98 i 99 pr. weksl., przyznających osobie wnioskującej o umorzenie weksla uprawnienie do Ŝądania złoŜenia sumy wekslowej do depozytu sądowego lub zapłaty za zabezpieczeniem oraz uprawnienie do dochodzenia tego samego od zwrotnie zobowiązanych.

Podobnie jak kwestii legitymacji do złoŜenia wniosku o umorzenie, takŜe zagadnienia skutków orzeczenia amortyzacyjnego wydanego w odniesieniu do weksla in blanco nie da się właściwie rozstrzygnąć na podstawie samego przepisu ustawy wekslowej. Bardzo lakoniczna treść art. 100 pr. weksl. ("na podstawie orzeczenia, uznającego weksel za umorzony moŜna wykonywać wszelkie prawa z weksla") jest efektem tego, Ŝe z wekslamizupełnymi związane są uprawnienia tylko jednego typu - roszczenia o świadczeniapienięŜne, a realizacja tych uprawnień na podstawie orzeczenia umarzającego weksel przebiega podobnie jak na podstawie samego weksla. Przepis ten nie moŜe być zastosowany do weksla niezupełnego. Nie moŜna mówić w tym przypadku o wykonywaniu praw z weksla, poniewaŜ wierzytelność inkorporowana w takim wekslu nie moŜe być wykonywana, a prawo do wypełnienia weksla nie jest "prawem z weksla" w dosłownym znaczeniu tego zwrotu, a ponadto, gdy nie ma weksla, nie moŜe być wykonane. NaleŜy raczej poszukiwać rozwiązania zgodnego z funkcją instytucji umorzenia weksla. Zasadniczym celem umorzenia nie jest tylko osiągnięcie skutku negatywnego, wyłączenie odpowiedzialności osób podpisanych na wekslu wobec jego aktualnego posiadacza. Równie istotne jest osiągnięcie skutku pozytywnego - umoŜliwienie byłemu posiadaczowi, który utracił dokument, realizowania związanych z nim uprawnień. Świadczy o tym przyznanie w art. 96 ust. 1 pr. weksl. legitymacji w postępowaniu umorzeniowym dotyczącym weksla zupełnego wyłącznie władającemu, którym prawie zawsze jest wierzyciel. Negatywny skutek umorzenia jest dla wierzyciela mniej istotny, w wielu wypadkach bowiem jest mu obojętne, komu przysługuje wierzytelność wekslowa, jeŜeli nie przysługuje jemu. JeŜeli przyjmiemy zatem, Ŝe art. 100 pr. weksl. wyraŜa regułę o zasadniczym dla ustawodawcy znaczeniu, polegającą na tym, Ŝe umorzenie weksla ma zapewniać jego byłemu posiadaczowi sytuację prawną moŜliwie najbardziej zbliŜoną do sytuacji, jaką miał przedzaginięciem weksla, to naleŜy poszukiwać odpowiedniej reguły dla przypadku umorzenia weksla niezupełnego. Za uzasadnione uwaŜam w takiej sytuacji zastosowanie przepisów



ogólnych o umorzeniu papierów wartościowych - art. 92114 § 2 k.c. i art. 11 ust. 1dekretu o umarzaniu utraconych dokumentów. Stosowanie tych przepisów pozwala na przyjęcie, Ŝe osoba, na której rzecz nastąpiło umorzenie weksla niezupełnego, moŜe domagać się od dłuŜnika wystawienia nowego weksla, który będzie następnie mogła uzupełnić i realizować165.

7. Skutki uzupełnienia weksla niezgodnie z porozumieniem

7.1. Niezgodne z porozumieniem uzupełnienie weksla

JeŜeli weksel niezupełny został wypełniony nieprawidłowo pod względem formalnym, czyli w taki sposób, Ŝe nie spełnia on wymogów treści określonych w art. 1 i 2 lub art. 101i 102 pr. weksl., to na brak zobowiązania z powodu niespełnienia wymogów formalnychdokumentu moŜe powołać się kaŜdy z dłuŜników, a sąd powinien uwzględniać ten fakt takŜe z urzędu. Nie jest teŜ, rzecz jasna, moŜliwe nabycie wierzytelności wekslowej przez osobę trzecią, nawet działającą w dobrej wierze.

Znacznie bardziej złoŜone problemy wiąŜą się z wypełnieniem weksla w sposób formalnie poprawny, ale niezgodny z treścią porozumienia wekslowego. W tej kwestii moŜliwe do obrony są co najmniej dwa poglądy. Zgodnie z pierwszym z nich, wypełniając weksel nawet niezgodnie z porozumieniem, wierzyciel kształtuje w ten sposób treść zobowiązania wekslowego166. Oznacza to, Ŝe wierzytelność wekslowa ma zawsze taki zakres, jaki opisano w wekslu, natomiast dłuŜnikowi przysługiwać moŜe zarzut niezgodnego z porozumieniem wypełnienia weksla. Istota tego zarzutu polegałaby na tym, Ŝe dłuŜnikowi przysługiwałoby prawo do zwolnienia się z odpowiedzialności czy teŜ ograniczenia tej odpowiedzialności przez odpowiednie twierdzenie. Sytuację stron moŜna zatem - według tej koncepcji - opisać jako przysługiwanie posiadaczowi wekslawierzytelności opisanej w tym wekslu, obciąŜonej zarzutem słuŜącym dłuŜnikowi. Zarzut ten przestaje istnieć w razie dokonania indosu weksla w warunkach określonych w art. 10pr. weksl.

Drugi pogląd, który uwaŜam za bardziej słuszny, uznaje, Ŝe treść zobowiązania wekslowego zawsze określona jest przez porozumienie wekslowe. W pewnym uproszczeniu moŜna stwierdzić, Ŝe istnieje wówczas weksel, ale zobowiązanie wekslowe bądź nie istnieje w ogóle, bądź teŜ istnieje w innym kształcie niŜ wynika to z weksla. Wypełniając weksel niezgodnie z umową, wierzyciel tworzy dokument, który w procesie moŜe stanowić dowódistnienia wierzytelności, ale w istocie fałszywie odzwierciedla rzeczywistość. Zarzut dłuŜnika dotyczący niewłaściwego wypełnienia weksla ma charakter odpowiedniego twierdzenia procesowego dotyczącego faktu (i wymagającego udowodnienia, wobec istnienia przeciwnego dowodu, jakim jest weksel). Twierdzenie to zmierza do ustalenia rzeczywistej treści uprawnień wierzyciela. Zarzut niezgodnego z porozumieniem wypełnienia weksla w tym ujęciu nie jest zatem jakimś odrębnym uprawnieniem dłuŜnika, którego charakter prawny byłby dość niejasny, a którego wykonanie ogranicza, czy znosi prawo wierzyciela. Prawo wierzyciela od początku nie istnieje bądź istnieje w określonym kształcie (węŜszym niŜ ten, który wynika z treści weksla), a dłuŜnik podnosząc zarzut,jedynie odwołuje się do rzeczywistego stanu prawnego, a nie zmienia go. MoŜliwe jest jednak nabycie wierzytelności wekslowej odpowiadającej treści weksla przez osobę trzecią działającą w dobrej wierze. O ile bowiem przeniesienie wierzytelności z weksla niezupełnego nie ogranicza moŜliwości podnoszenia zarzutów przez dłuŜnika i twierdzenia dłuŜnika o nieprawidłowym wypełnieniu weksla są wobec nabywcy wierzytelności tak samo skuteczne, jak wobec osoby, z którą dłuŜnik zawarł porozumienie wekslowe (nabywca uzyskuje to samo prawo, które przysługiwało zbywcy bądź teŜ nie uzyskuje go w ogóle, jeŜeli i zbywca prawa nie miał), to w myśl art. 10 pr. weksl. nabycie wierzytelności wekslowej przez indos lub przez wydanie weksla indosowanego in blanco (art. 14 ust. 2 pkt 3 pr. weksl.) w sytuacji, gdy indosowany weksel ma wszystkie elementy konieczne, prowadzi do uzyskania przez nabywcę wierzytelności w większym rozmiarze, niŜ istniała ona po stronie zbywcy.

Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, Ŝe pomiędzy tymi dwoma ujęciami niezachodzi rozbieŜność merytoryczna, a jedynie werbalna. Rzeczywiste odmiennościujawniają się jednak przy ocenie skutków upływu czasu, o czym będzie mowa poniŜej.

Przyjmując drugą z prezentowanych powyŜej koncepcji, uznaję zarzut niezgodnego z porozumieniem wypełnienia weksla za twierdzenia faktyczne dłuŜnika mówiące, Ŝe: (1)



treść weksla nie odpowiada rzeczywistemu kształtowi zobowiązania, uzgodnionemu pomiędzy stronami w porozumieniu wekslowym; (2) stosunek prawny pomiędzy stronami reguluje treść porozumienia, a nie treść weksla, więc (3) dłuŜnik odpowiada wobec wierzyciela w innym zakresie niŜ to wynika z weksla lub nie ponosi odpowiedzialności w ogóle. CięŜar udowodnienia odpowiednich twierdzeń faktycznych spoczywa na dłuŜniku.

NiezaleŜnie od przyjętej koncepcji powszechnie aprobowany jest pogląd, Ŝe wypełnienie weksla treścią nieodpowiadającą porozumieniu wekslowemu nie powoduje zawsze nieistnienia zobowiązania, lecz moŜe ono istnieć w kształcie określonym w porozumieniu wekslowym167.

Pokrótce moŜna przedstawić najczęstsze przypadki wypełnienia weksla w sposób formalnie prawidłowy, ale niezgodny z porozumieniem wekslowym. NaleŜy do nich przede wszystkim wypełnienie weksla przez wierzyciela mimo zupełnego braku takiego uprawnienia. Jest tak wówczas, gdy prawo wypełnienia weksla ograniczone było warunkiem lub terminem (chodzi zwłaszcza o warunki odwołujące się do istnienia i wymagalności wierzytelności zabezpieczonej). JeŜeli nie ziścił się warunek zawieszający (lub nie nadszedł termin początkowy), bądź teŜ ziścił się warunek rozwiązujący (lub nadszedł termin końcowy), dokonane uzupełnienie weksla jest sprzeczne z porozumieniem wekslowym. Takie wypełnienie weksla stanowi próbę wykonania uprawnienia kształtującego, które wykonującemu nie przysługuje, zatem nie wywołuje skutku prawnego. Oznacza to, Ŝe wierzytelność wekslowa nie staje się wierzytelnością skuteczną, a dłuŜnik nie ma obowiązku zapłaty168.

Kolejnym przypadkiem niezgodnego z porozumieniem wypełnienia weksla jest wypełnienie go treścią sprzeczną z porozumieniem wekslowym; zarówno wówczas, gdy treść ta jest wyznaczona przez strony ściśle, jak i gdy wierzycielowi przysługuje prawo do określenia tej treści w pewnych granicach lub według pewnych kryteriów, a wierzyciel te granice lub kryteria narusza. NaleŜy podkreślić, Ŝe "uzupełnienia" weksla nie naleŜy rozumieć dosłownie. Niezgodność uzupełnienia z porozumieniem polega po prostu na rozbieŜności pomiędzy treścią weksla a tym, jak treść ta powinna się przedstawiać według porozumienia wekslowego. Niezgodne z porozumieniem wypełnienie weksla moŜe więc polegać nie tylko na wypełnieniu weksla treścią nieodpowiadającą ustalonej (przez wpisanie dodatkowej, niekoniecznej klauzuli, do wpisania której wierzyciel nie byłupowaŜniony, albo przez wpisanie klauzuli o treści innej niŜ uzgodniona, co z natury rzeczy moŜe dotyczyć tylko tych klauzul wekslowych, których treści ustawa nie określa ściśle), ale teŜ na niewpisaniu w wekslu klauzuli, którą wierzyciel miał obowiązek wpisać (dotyczy to zwłaszcza terminu płatności).

Uzasadniony zarzut wpisania na wekslu sumy wekslowej niezgodnej z porozumieniem powoduje, Ŝe dłuŜnik ponosi odpowiedzialność tylko w granicach sumy określonej w porozumieniu wekslowym169. Nie zmienia to, co do zasady, rozkładu cięŜaru dowodu -wierzyciel nie musi dowodzić istnienia zobowiązania dłuŜnika, lecz dowód braku zadłuŜenia obciąŜa pozwanego170. Niekiedy jednak dowód niepoprawności sumy wpisanej na wekslu pozwoli przyjąć domniemanie faktyczne, Ŝe dłuŜnik w ogóle nie jest zobowiązany.

Podobnie zarzut wpisania dozwolonej w myśl przepisów, ale niezgodnej z porozumieniem wekslowym klauzuli oprocentowania sumy wekslowej powoduje, Ŝe dłuŜnik, zaleŜnie od treści porozumienia wekslowego, bądź nie jest zobowiązany do zapłaty odsetek, bądź teŜ jest zobowiązany do zapłaty odsetek liczonych według innej stopy niŜ wpisana na wekslu.

Niezgodne z porozumieniem wekslowym uzupełnienie weksla terminem płatności moŜe polegać na tym, Ŝe wierzyciel zastosował inny niŜ umówiony sposób określenia terminu płatności (np. w pewien czas po dacie zamiast w oznaczonym dniu albo wbrew umowie nie wpisał terminu w oznaczonym dniu, co spowodowało płatność za okazaniem), bądź teŜ na tym, Ŝe wierzyciel zastosował prawidłowy sposób określenia terminu płatności, jednak termin ten określił niezgodnie z umową (np. wpisał inną niŜ umówiona kalendarzową datę płatności). W zasadzie skutkiem zarzutu dłuŜnika jest uznanie weksla za płatny w terminie określonym w porozumieniu wekslowym. MoŜe to powodować oddalenie powództwa jakoprzedwczesnego (gdy termin określony w porozumieniu wekslowym jeszcze nie upłynął), oddalenie powództwa ze względu na przedawnienie (jeŜeli upłynął juŜ termin przedawnienia liczony od umówionego terminu płatności171), a takŜe utratę roszczeń regresowych ze względu na niedokonanie protestu w prawidłowym (liczonym od umówionej daty płatności) terminie bądź, w przypadku zastrzeŜenia "bez protestu", ze względu na nieprzedstawienie weksla do zapłaty w prawidłowym terminie. Co do tego



ostatniego skutku naleŜy jednak uczynić dodatkowe zastrzeŜenie. Utrata roszczeń regresowych nie budzi wątpliwości, gdy data płatności weksla była uzgodniona wyraźnie w porozumieniu wekslowym (przez wskazanie ściśle określonej daty, powiązanie daty płatności z terminem wymagalności zabezpieczonego roszczenia lub choćby wskazanie najpóźniejszej daty, jaką wierzyciel moŜe na wekslu wpisać). JeŜeli jednak daty takiej strony w porozumieniu wekslowym wyraźnie nie określiły, a jedynie w drodze wykładniustalono, Ŝe jest nią data wymagalności zabezpieczonego roszczenia, obciąŜeniewierzyciela skutkami niedokonania protestu w terminie liczonym od tej daty byłoby nieuzasadnione. Termin do dokonania protestu jest bardzo krótki, a wierzyciel najczęściej nie realizuje zabezpieczenia natychmiast po upływie terminu płatności długu zabezpieczonego, lecz przez pewien czas oczekuje na dobrowolne zrealizowanie tego długu przez dłuŜnika. JeŜeli dłuŜnik nie zadbał o ochronę swoich interesów i nie ograniczył swobody wierzyciela w określeniu daty płatności weksla, to nie moŜna wierzyciela obciąŜać negatywnymi skutkami opóźnienia w realizacji wierzytelności wekslowej, spowodowanego zamiarem niepogarszania sytuacji dłuŜnika. Tak więc, moim zdaniem, jeŜeli w porozumieniu wekslowym nie oznaczono wyraźnie daty płatności weksla i wierzyciel wpisał datę późniejszą od daty płatności długu zabezpieczonego, nie moŜna zarzucaćwierzycielowi niedokonania protestu czy przedstawienia w terminie liczonym od daty płatności tego długu.

Niezgodne z porozumieniem wekslowym uzupełnienie weksla o oznaczenie miejsca płatności moŜe wywoływać dwojakie skutki - materialnoprawne i procesowe. Po pierwsze, w miejscu płatności powinno nastąpić przedstawienie weksla do zapłaty. JeŜeli nie dojdzie do przedstawienia weksla, poniewaŜ wystawca będzie nieobecny w miejscu płatności,powstają skutki takie, jakby dłuŜnik po okazaniu weksla odmówił zapłaty. JeŜeli jednak dłuŜnik wykaŜe, Ŝe na wekslu wpisano inne miejsce płatności niŜ określone w porozumieniu wekslowym i Ŝe nie przedstawiono mu weksla we właściwym miejscu,nastąpi skutek braku przedstawienia weksla do zapłaty lub braku protestu - utrata roszczeń zwrotnych wierzyciela (art. 53 ust. 1 pr. weksl.). Co waŜniejsze jednak, brak przedstawienia weksla do zapłaty wyłącza moŜliwość przyjęcia zwłoki dłuŜnika, zatem nie jest on zobowiązany do zapłaty odsetek. Ponadto, w myśl art. 371 k.p.c., miejsce płatności moŜe określać właściwość miejscową sądu, zatem oparty na prawie materialnym zarzut niezgodnego z porozumieniem wpisania miejsca płatności moŜe uzasadniać formalnoprawny zarzut niewłaściwości sądu. Uwagi dotyczące miejsca płatności odnoszą się teŜ do niezgodnego z porozumieniem wekslowym uzupełnienia weksla własnego o miejsce wystawienia, jeŜeli na wekslu nie ma osobnego oznaczenia miejsca płatności (art.102 ust. 3 pr. weksl.). Ponadto uwagi te mają zastosowanie w przypadku wpisania przez wierzyciela na wekslu domicylu w sytuacji, gdy wierzyciel nie był uprawniony do wpisania tej klauzuli bądź był uprawniony do wpisania domicylu o innej treści.

Nie ma natomiast samodzielnego znaczenia zarzut niezgodnego z porozumieniem oznaczenia na wekslu remitenta. Zarzut taki ma wagę tylko wówczas, gdy porozumienie wekslowe określało, kto ma być wpisany jako uprawniony172 i jednocześnie strony wyłączyły zbywalność wierzytelności wekslowej, aczkolwiek stanowi on wówczas jedynie prolog do zasadniczego zarzutu, Ŝe osoba Ŝądająca zapłaty nie nabyła skuteczniewierzytelności.

Podniesienie (i udowodnienie) przez dłuŜnika zarzutu, Ŝe wierzyciel wpisał niezgodną z porozumieniem wekslowym (a więc przewaŜnie nieprawdziwą) datę wystawienia weksla moŜe wywoływać skutki dla odpowiedzialności dłuŜnika w róŜnych sytuacjach. Przede wszystkim, dla kaŜdego rodzaju weksli, zarzut ten zwalnia dłuŜnika od odpowiedzialności, jeŜeli w chwili faktycznego zaciągnięcia zobowiązania dłuŜnik nie miał zdolności prawnejalbo zdolności do czynności prawnych. Po drugie, w przypadku weksli płatnych zaokazaniem lub w pewien czas po okazaniu, w których zastrzeŜono odsetki, dłuŜnik moŜe zarzucać, Ŝe odsetki te naleŜy liczyć nie od daty wystawienia wpisanej na wekslu, ale określonej w porozumieniu wekslowym. Ponadto w przypadku weksla płatnego za okazaniem dłuŜnik moŜe podnosić zarzut, Ŝe nie przedstawiono weksla do zapłaty w prawidłowym terminie (liczonym od daty wystawienia określonej w porozumieniu wekslowym), co powoduje utratę roszczeń regresowych (art. 53 ust. 1 pr. weksl.), moŜe teŜ zarzucić przedawnienie roszczenia, gdy za termin płatności, stanowiący początek biegu przedawnienia, naleŜy uznać ostatni dzień rocznego terminu do przedstawienia do zapłaty, liczonego od dnia wystawienia weksla (art. 34 ust. 1 pr. weksl.). W przypadku weksla własnego płatnego w pewien czas po okazaniu moŜliwy jest zarzut, Ŝe weksla nie przedstawiono wystawcy w prawidłowym terminie (rok od dnia wystawienia) dla



zaznaczenia wizy (art. 104 ust. 2 w zw. z art. 23 ust. 1 pr. weksl.), co równieŜ powoduje utratę roszczeń zwrotnych (art. 53 ust. 1 pr. weksl.). W przypadku weksla płatnego w pewien czas po dacie wystawienia zarzut wpisania niezgodnej z porozumieniem daty wystawienia moŜe prowadzić do oddalenia powództwa jako przedwczesnego (gdy wpisano datę wcześniejszą od umówionej, a termin płatności liczony od prawidłowej datywystawienia weksla jeszcze nie nadszedł), do oddalenia powództwa ze względu naprzedawnienie (gdy wpisano datę późniejszą od umówionej, a przedawnienie biegnące od terminu płatności liczonego od umówionej daty wystawienia juŜ nastąpiło), bądź teŜ do utraty roszczeń zwrotnych z powodu niedokonania protestu w prawidłowym terminie (biegnącym od daty płatności liczonej od daty wystawienia weksla zgodnej z porozumieniem).

Klauzula "bez protestu" wpisana przez wierzyciela mimo braku upowaŜnienia jest bezskuteczna, powstają zatem takie konsekwencje, jakie wiąŜą się z niesporządzeniem koniecznego protestu - utrata roszczeń zwrotnych wierzyciela (art. 53 ust. 1 pr. weksl.).

W przypadku weksla stanowiącego zabezpieczenie wierzytelności jego niezgodne z porozumieniem wypełnienie stanowi naruszenie obowiązku ciąŜącego na wierzycielu i uzasadnia odpowiedzialność odszkodowawczą wierzyciela względem dłuŜnika, którą naleŜy zaliczyć do kategorii odpowiedzialności kontraktowej. NiezaleŜnie od tego, niezgodne z porozumieniem wypełnienie weksla stanowi zwykle czyn niedozwolony. O jego bezprawności przesądza nie tylko naruszenie zasad współŜycia społecznego, ale przedewszystkim naruszenie normy prawnej wyraŜonej w art. 270 § 2 k.k., w myśl którego podlega karze, kto wypełnia blankiet, opatrzony cudzym podpisem, niezgodnie z wolą podpisanego i na jego szkodę albo takiego dokumentu uŜywa. Szkoda po stronie dłuŜnika nie powstaje jeszcze wprawdzie w momencie nieprawidłowego wypełnienia weksla, ale powstaje wówczas, gdy dłuŜnik spełnia świadczenie zgodnie z treścią nieprawidłowo wypełnionego weksla albo gdy osoba trzecia działająca w dobrej wierze nabywa wierzytelność z nieprawidłowo wypełnionego weksla, przez co powstaje odpowiedni dług po stronie dłuŜnika wekslowego.

7.2. Skutki indosu weksla uzupełnionego niezgodnie z porozumieniem

Zgodnie z cytowanym juŜ art. 10 pr. weksl., jeŜeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, nie moŜna wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, Ŝe nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba Ŝe posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się raŜącego niedbalstwa.Nabycie, o którym przepis mówi, oznacza indos bądź umowne wydanie wekslaindosowanego in blanco lub na okaziciela.

Mimo Ŝe cytowany przepis mówi tylko o tym, Ŝe dłuŜnik nie moŜe powoływać się naokreślone zarzuty, chodzi, moim zdaniem, nie o samą nieskuteczność podnoszeniaokreślonych twierdzeń, ale o zmianę treści stosunku prawnego wskutek indosu - zmianę treści wierzytelności albo nawet powstanie wierzytelności wcześniej nieistniejącej. Indos weksla nieprawidłowo uzupełnionego, a mającego wskutek uzupełnienia wszystkie składniki konieczne powoduje, Ŝe nabywca, o ile jest w dobrej wierze, uzyskuje wierzytelność wekslową odpowiadającą treści weksla, mimo Ŝe wierzytelność taka indosantowi nie przysługiwała. Ustawodawca rozstrzyga zatem konflikt pomiędzy nabywcą weksla, zainteresowanym w uzyskaniu wierzytelności w takim kształcie, na jaki wskazuje treść dokumentu, a dłuŜnikiem, mającym interes w tym, by zakres jego obowiązków nie uległ wskutek czynności prawnej wierzyciela zmianie, na korzyść nabywcy. Uzasadnia to dobra wiara nabywcy, którą moŜna określić jako jego uzasadnione przekonanie wprzysługiwanie zbywcy wyraŜonego w wekslu prawa. Potrzeba ochrony tego przekonania jest naturalną konsekwencją faktu inkorporowania wierzytelności w papierze wartościowym. JeŜeli bowiem dokument jest jedynym prawnie skutecznym dowodem istnienia prawa, a rzeczywisty stan prawny moŜe nie być w dokumencie ujawniony i dla osoby trzeciej pozostać nieznany, to osoba działająca w zaufaniu do takiego dokumentu zasługuje na ochronę. Ochrona ta następuje kosztem dłuŜnika, którego interes zostaje poświęcony, jednak teŜ nie bez uzasadnienia. Prymat interesu nabywcy przed interesem dłuŜnika moŜna wyjaśnić w ten sposób, Ŝe dłuŜnik stwarzając weksel niezupełny, a więc okazując wierzycielowi zaufanie, przyjmuje na siebie ryzyko naduŜycia tego zaufania. Na tym tle ujawnia się wyraźnie (podkreślany juŜ wcześniej) fakt, Ŝe art. 10 pr. weksl. moŜe być stosowany wyłącznie do weksli zawierających konieczne elementy treści. O potrzebie ochrony zaufania nabywcy moŜna bowiem mówić tylko wtedy, gdy to zaufanie ma jakąś obiektywnie istniejącą podstawę. PoniewaŜ dobra wiara nabywcy moŜe odnosić się do



istnienia prawa, przysługiwania tego prawa zbywcy oraz określonej treści prawa, aby podlegała ochronie prawnej, jej materialna podstawa musi rozciągać się na wszystkie te okoliczności. Taką podstawę stwarza wyłącznie dokument, który zawiera wszystkie składniki uznane przez przepisy ustawy za konieczne, poniewaŜ tylko on daje nabywcy informację o stosunku zobowiązaniowym, z którym jest związany. W przypadku wekslaniezupełnego sensu stricto posiadanie dokumentu moŜe uzasadniać zaufanie nabywcy co do istnienia po stronie posiadacza wierzytelności wekslowej i prawa wypełnienia (chociaŜ i to mogłoby być wątpliwe, zwłaszcza jeŜeli w treści dokumentu nie byłoby słowa "weksel"), w Ŝadnym wypadku jednak taki dokument nie stanowi podstawy uzasadniającej określone oczekiwania nabywcy co do treści nabywanych uprawnień. NaleŜy przy tym zaznaczyć, Ŝe art. 10 pr. weksl. ma zastosowanie nie tylko do weksli niezupełnych sensu stricto, które zostały przed zbyciem wypełnione. Reguluje takŜe skutki indosu weksli mających wszystkie elementy konieczne, których niezupełność ogranicza się do składników niebędących koniecznymi. Nabywca takiego weksla jeszcze przed jego uzupełnieniem, o ile działa w dobrej wierze, uzyskuje wierzytelność odpowiadającą treści weksla i dłuŜnik nie moŜe powoływać się wobec niego na fakt, Ŝe porozumienie wekslowe nakazywało zbywcy wpisać na wekslu określone dodatkowe klauzule.

W razie niezgodnego z porozumieniem uzupełnienia weksla ustawa wyklucza nabycie przez indosatariusza wierzytelności wekslowej odpowiadającej treści weksla, jeŜeli nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się raŜącego niedbalstwa. Z treści art. 10pr. weksl. wynika jasno, Ŝe zła wiara jest w nim rozumiana wąsko, jako wiedza podmiotu o jakimś stanie rzeczy. Obok niej występuje natomiast, zrównana z nią w skutkach, niewiedza o tym stanie rzeczy spowodowana raŜącym niedbalstwem. Warto zauwaŜyć, Ŝe wyłączając z zakresu pojęcia złej wiary zwykłe niedbalstwo, a więc zmniejszając sferę zachowań nabywcy, z którymi związane są niekorzystne dla niego skutki prawne, ustawodawca działał w kierunku przyspieszenia obrotu i zwiększenia bezpieczeństwa nabywcy.

Przede wszystkim naleŜy wskazać przedmiot złej wiary (w szerokim znaczeniu, obejmującym wiedzę i nieusprawiedliwioną niewiedzę), czyli określić okoliczności, które mają być objęte świadomością, bądź których dotyczyć ma nieusprawiedliwiona nieświadomość nabywcy weksla. Na tle art. 10 pr. weksl. naleŜy uznać za przedmiot złej wiary niezgodne z porozumieniem wypełnienie weksla, czyli rozbieŜność między istniejącą treścią weksla a treścią, jaką powinien on mieć w myśl porozumienia wekslowego. Chodzi o rozbieŜność wynikającą z faktu, Ŝe wierzyciel w ogóle nie mógł weksla uzupełnić bądź powinien był uzupełnić go inną treścią. Z pewnością więc do przypisania nabywcy złej wiary nie wystarczy jego świadomość lub wywołany raŜącym niedbalstwem brak świadomości o tym tylko, Ŝe weksel był niezupełny, a następnie został uzupełniony.

JeŜeli niezgodność uzupełnienia z porozumieniem dotyczy więcej niŜ jednego elementu treści weksla, a nabywca zdaje sobie sprawę z nieprawidłowości jednej klauzuli (np. sumy wekslowej), natomiast jest w dobrej wierze co do pozostałych klauzul, równieŜ wpisanych z naruszeniem porozumienia (np. terminu zapłaty i domicylu), moim zdaniem, nabywca uzyskuje wierzytelność odpowiadającą treści weksla za wyjątkiem tej jednej cechy, co doktórej był w złej wierze. Zła wiara nabywcy co do jednego składnika treści weksla nie wyklucza zatem całkowicie nabycia wierzytelności odpowiadającej tej treści i nie pozwala dłuŜnikowi podnosić wszelkich zarzutów odnoszących się do niezgodnego z porozumieniem wypełnienia weksla, takŜe tych, co do których nabywca był w dobrej wierze. Tak więc dłuŜnik, który chce się powołać wobec indosatariusza weksla na niezgodność określonej klauzuli wekslowej z porozumieniem wekslowym, musi wykazać, Ŝe o tej konkretnej niezgodności indosatariusz wiedział lub nie wiedział na skutek raŜącego niedbalstwa. Nieoznacza to jednak, Ŝe świadomość niezgodnego z porozumieniem uzupełnienia weksla o jedną klauzulę pozostaje zupełnie bez znaczenia dla dobrej lub złej wiary co do pozostałych klauzul. JeŜeli bowiem nabywca wie, Ŝe weksel, który otrzymuje, jest w jednym fragmencie nieprawidłowo wypełniony, powinien wykazać większą ostroŜność co do prawidłowości pozostałych klauzul (jego wiara w prawidłowość wypełnienia weksla w ogóle musi być z natury rzeczy osłabione), łatwiej więc zarzucić mu raŜące niedbalstwo.

Dalej naleŜy określić moment, według którego kwalifikujemy stan psychiczny nabywcy jako dobrą lub złą wiarę. Wobec jasnych sformułowań ustawy (w art. 10 jest mowa o posiadaczu, który nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się raŜącego niedbalstwa) nie moŜe być wątpliwości, Ŝe jest to moment nabycia weksla. Późniejsza utrata dobrej wiary, polegająca na uzyskaniu wiadomości o niezgodności między treściąweksla a rzeczywistym stanem zobowiązania wekslowego, nie pozbawia indosatariusza



uzyskanych przez niego praw. Zła wiara w ścisłym znaczeniu polega na wiedzy nabywcy weksla o jego niewłaściwym

wypełnieniu. JeŜeli nabywca zna treść porozumienia wekslowego i zna treść nabywanego weksla, moŜna przypisać mu tę złą wiarę sensu stricto.

Pojęcie raŜącego niedbalstwa, uŜyte w art. 10 pr. weksl., wymaga szerszego wyjaśnienia. Przede wszystkim naleŜy podkreślić, Ŝe chodzi tu o niewiedzę o niezgodności wypełnienia weksla z porozumieniem, co zakłada nieznajomość tego porozumienia lub nieznajomość treści weksla (ewentualnie jedno i drugie). Za złą wiarę uznano w przepisie niewiedzę spowodowaną niedbalstwem, czyli niedołoŜeniem naleŜytej staranności, jednak w szczególnej jego postaci, nazywanej raŜącym niedbalstwem. O ile niedbalstwem jest kaŜde odstępstwo od właściwej miary staranności, to przez raŜące niedbalstwo rozumieć trzeba szczególnie powaŜne odchylenie zachowania się osoby od wzorca naleŜytej staranności. Pojęcia tego nie da się, oczywiście, zdefiniować w sposób precyzyjny i abstrakcyjny jednocześnie, nienawiązujący do okoliczności konkretnego przypadku. Ogólnie moŜna jedynie stwierdzić, Ŝe raŜącym niedbalstwem jest postępowanie, które pozostaje w wyraźnym kontraście z obiektywnym modelem zachowania, mającym zastosowanie w danym przypadku. Kontrast ten moŜe polegać albo na niewykonaniu przez ocenianą osobę jakiejś obciąŜającej ją powinności o podstawowym charakterze, albo na znacznym stopniu niewykonania jakiejś innej, mniej zasadniczej powinności. Nie jest zatem daleka od prawdy obiegowa opinia, w myśl której raŜące niedbalstwo to naruszenie podstawowych, elementarnych reguł ostroŜności.

Jak widać, kluczowe znaczenie dla przypisania raŜącego niedbalstwa ma określenie stosownej do danego przypadku miary staranności, mającej postać wzorca odpowiedniego zachowania się. Artykuł 355 § 1 k.c. określa ten wzorzec pojęciem naleŜytej staranności, którą definiuje jako staranność ogólnie wymaganą w stosunkach danego rodzaju. NaleŜytąstarannością jest staranność ogólnie wymagana (czyli wymagana w myśl powszechnejopinii). Wynika stąd wniosek o obiektywnym charakterze miary staranności, która jest niezaleŜna od indywidualnych cech osoby ocenianej. Ocena dołoŜenia naleŜytej staranności polega więc na porównaniu zachowania się ocenianej osoby ze wzorem prawidłowego zachowania się w podobnych warunkach, czyli z zachowaniem się, jakie w identycznej sytuacji powinna podjąć osoba rozsądna, sumienna, przezorna, wyposaŜona we właściwe w danej sytuacji cechy i kwalifikacje. Ustalenie, Ŝe zachowanie się ocenianej osoby znacznie odbiegało od tego hipotetycznego modelu oznacza, Ŝe osoba oceniania dopuściła się raŜącego niedbalstwa. WaŜne jest to, Ŝe w odróŜnieniu od winy jako przesłankiodpowiedzialności odszkodowawczej, dla przypisania komuś raŜącego niedbalstwa jako postaci złej wiary istotne są jedynie elementy obiektywne, natomiast czynniki subiektywne, dotyczące osobistych cech podmiotu i jego indywidualnego połoŜenia, nie mają znaczenia. Ewentualny wyjątek mógłby dotyczyć takich cech osoby ocenianej, jak specjalistyczne wykształcenie i doświadczenie, które mogłyby pozwolić na podwyŜszenie stawianych jej wymagań.

Podsumowując moŜna stwierdzić, Ŝe o raŜącym niedbalstwie nabywcy wekslawypełnionego niezgodnie z porozumieniem moŜna mówić wtedy, gdy nabywając weksel,nie wie o tym, Ŝe treść weksla nie odpowiada porozumieniu wekslowemu, a jego niewiedza spowodowana jest powaŜnym odstępstwem od modelu postępowania, jakie w danej sytuacji naleŜało podjąć. Z pewnością skonstruowanie szczegółowego modelu naleŜytej staranności przy nabywaniu weksli nie jest moŜliwe z uwagi na zmienność tego modelu w zaleŜności od sytuacji. MoŜliwe są tylko pewne wskazówki i przykłady.

NaleŜy wyjść z załoŜenia, Ŝe ochrona nabywcy polega na ochronie jego zaufania do dokumentu. Stąd wniosek, Ŝe obowiązkiem nabywcy zawsze jest zapoznanie się z treścią nabywanego weksla i jest to powinność o charakterze podstawowym. JeŜeli nabywca nie zna treści weksla, działa w sposób raŜąco niedbały. W modelu staranności nabywcy nie mieści się natomiast ogólny obowiązek zasięgania wiadomości o treści porozumieniawekslowego, ilekroć nabywca ma świadomość, Ŝe nabywa weksel, który był niezupełny. Wprowadzenie takiego wymogu nie dałoby się pogodzić z potrzebą szybkiego przenoszenia praw wekslowych oraz z załoŜoną w ustawie i realizowaną zwykle w praktyce regułą, Ŝe dłuŜnik nie tylko nie uczestniczy w przeniesieniu prawa, ale nawet o nim nie wie aŜ do czasu, gdy powinien spełnić świadczenie. Obowiązek zasięgnięcia informacji pojawia się tylko w szczególnych okolicznościach.

Na zakres wymaganej staranności wpływa wygląd zewnętrzny weksla. Obowiązek zasięgnięcia informacji co do treści porozumienia wekslowego pojawia się wtedy, gdy zewnętrzne cechy dokumentu uzasadniają wątpliwości co do jego prawidłowości. Jest tak



w sytuacjach, gdy wygląd weksla wskazuje, Ŝe został on wystawiony jako niezupełny, a jego aktualna treść znacznie odbiega od treści zwykle uŜywanej w obrocie. Przede wszystkim dotyczy to terminu płatności. W praktyce niemal wyłącznie uŜywa się weksli zkalendarzową datą płatności. Moim zdaniem, jeŜeli zbywca przedstawia nabywcy weksel bez oznaczenia terminu płatności, zawierający wyraźnie pozostawione miejsce na wpisanie tego terminu, nabywca ma podstawy przypuszczać, Ŝe nie jest to weksel płatny za okazaniem, lecz zgodnie z porozumieniem powinna była w nim zostać wpisana właśnie kalendarzowa data płatności i ma obowiązek zasięgnięcia co do tego informacji.

Ponadto obowiązek zasięgnięcia informacji występuje wtedy, gdy nabywca ma z wiarygodnych źródeł wiadomości, które podwaŜają jego zaufanie do prawidłowości wypełnienia bądź ze względu na osobę, która wypełnienia dokonała (np. nabywca wie, Ŝe osoba ta dopuściła się wcześniej nieprawidłowego wypełnienia weksla), bądź ze względu na inne okoliczności (np. nabywcy nie jest znana treść porozumienia wekslowego, aleznana jest mu treść stosunku podstawowego pomiędzy dłuŜnikiem a zbywcą i treści tej weksel nie odpowiada). Podobnie gdy nabywca wie o nieprawidłowym wypełnieniu jednej z klauzul wekslowych - powinien wówczas starać się o uzyskanie informacji co do poprawności pozostałej treści weksla.

JeŜeli w konkretnym przypadku zasięgnięcie informacji jest wymagane, to właściwym źródłem informacji jest albo sam dłuŜnik, albo pochodzący od niego dokumentstwierdzający treść porozumienia wekslowego. Nie spełnia wymogu staranności nabywca, który nie mogąc polegać na treści weksla, polega na informacjach uzyskanych wyłącznie u zbywcy. Zbywca juŜ indosując weksel, oświadcza w sposób dorozumiany, Ŝe przysługuje mu wyraŜone w nim prawo; wiarygodność jego odrębnego zapewnienia nie jest wcale większa.

Im powaŜniejsze są w konkretnym przypadku okoliczności podwaŜające wiarę nabywcy w prawidłowość wypełnienia weksla, tym większych starań powinien on dołoŜyć dla wyjaśnienia wątpliwości. W tym głównie aspekcie wzorzec staranności uzaleŜniony jest odokoliczności danego przypadku. Wykonując obowiązek zasięgnięcia informacji u dłuŜnika nabywca weksla moŜe działać w róŜny sposób. Tu właśnie pojawia się moŜliwość stopniowania naruszenia powinności. Niedbalstwo nabywcy zawsze będzie raŜące wtedy, gdy nie uzyskał wiadomości co do prawidłowego sposobu wypełnienia dlatego, Ŝe nie podjął Ŝadnych czynności, by te wiadomości uzyskać. Tak samo naleŜy ocenić nabywcę, który mimo istnienia licznych i powaŜnych cech wskazujących na nieprawidłowe wypełnienie weksla podjął jedynie najprostsze czynności w celu uzyskania kontaktu z dłuŜnikiem, a gdy okazały się one bezskuteczne, poniechał dalszych starań.

Obowiązek udowodnienia złej wiary indosatariusza spoczywa na dłuŜniku, który zamierza posłuŜyć się zarzutem niezgodnego z porozumieniem wypełnienia weksla.

7.3. Ograniczenie uprawnień wierzyciela wekslowego w czasie

Niezmiernie istotne praktycznie jest zagadnienie czasowego ograniczenia uprawnień wierzyciela dysponującego wekslem in blanco, w którym nie określono terminu płatności. Na wstępie naleŜy przypomnieć, Ŝe zgodnie z art. 70 ust. 1 pr. weksl. roszczenia wekslowe przeciwko akceptantowi oraz wystawcy weksla własnego (a takŜe, zgodnie z art. 32 ust. 1pr. weksl., przeciwko osobie, która poręczyła za nich) ulegają przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia płatności weksla. W orzecznictwie Sądu NajwyŜszego i w doktrynie utrwalił się bezdyskusyjny pogląd, Ŝe zobowiązanie wekslowe przedawnia się w tym właśnie terminie określonym w prawie wekslowym, nie zaś w terminie ustalonym dla zobowiązania, które zabezpiecza173. Wspomniany problem praktyczny wynika jednak stąd, Ŝe weksel w chwili wręczenia wierzycielowi najczęściej nie zawiera daty płatności, którą wpisuje dopiero wierzyciel. Co więcej, rozpowszechniona praktyka posługiwania się takimi wekslami pozostawia wierzycielowi swobodę w określeniu terminu płatności. Mogłoby to oznaczać, Ŝe wierzyciel rozstrzyga o początku biegu terminu przedawnienia z art. 70 ust. 1pr. weksl. Ponadto naleŜy zauwaŜyć, Ŝe weksel słuŜy zwykle na zabezpieczenie jakiegoś roszczenia, które podlega swojemu własnemu terminowi przedawnienia. Rodzi to pytanie, czy wypełnienie weksla i dochodzenie roszczenia wekslowego jest moŜliwe po przedawnieniu roszczenia zabezpieczonego wekslem.

Ustawa nie daje Ŝadnych wyraźnych podstaw do konstruowania dodatkowych czasowych ograniczeń uprawnień wierzyciela. Dość powszechnie przyjmowany jest jednak pogląd, Ŝe niedopuszczalne byłoby przysługiwanie uprawnień wierzycielowi przez czas nieograniczony. Względy słuszności, dąŜenie do ochrony dłuŜnika przed bezterminowym



związaniem stosunkiem zobowiązaniowym, wymagają zatem wprowadzenia jakiegoś ograniczenia. Potwierdza to analiza przepisów o przedawnieniu roszczeń. Pozwalają one na sformułowanie poglądu, Ŝe zasadą w prawie polskim jest, Ŝe upływ czasu powoduje osłabienie nierealizowanych roszczeń majątkowych. Dla zapewnienia realizacji celówprzedawnienia - przede wszystkim wymuszania dyscypliny w dochodzeniu roszczeń iochrony dłuŜnika w jego uzasadnionym przez upływ czasu przekonaniu o brakuzobowiązania - przyjęto, Ŝe długość i rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia nie są zaleŜne od wierzyciela (świadczy o tym zwłaszcza treść art. 119 i art. 120 § 1 zd. 2 k.c.). NaleŜy zatem takŜe na gruncie prawa wekslowego unikać sytuacji, w których wierzyciel będzie w sposób nieograniczony w czasie dysponował wierzytelnością, pozostawiając dłuŜnika w nieustannej niepewności co do konieczności spełnienia świadczenia.

W literaturze i orzecznictwie spotkać moŜna propozycje róŜnych sposobów zapobiegania wiecznemu związaniu dłuŜnika wekslowego. Pierwszy z nich przedstawiany jest dość konsekwentnie w nowszych wyrokach Sądu NajwyŜszego. O ile bowiem przedwojenne orzecznictwo stało raczej na stanowisku, Ŝe wierzyciel moŜe, w braku odmiennej umowy, wypełnić weksel kiedykolwiek oraz wpisać na nim dowolną datę płatności i od tej daty biegnie termin przedawnienia, o tyle współcześnie Sąd NajwyŜszy tego poglądu juŜ nie podziela174. Z funkcji weksla in blanco i jego związku z zabezpieczonym roszczeniem wywodzi natomiast tezę, Ŝe uzupełnienie weksla moŜe nastąpić tylko przed upływem terminu przedawnienia roszczenia zabezpieczonego. Koncepcja ta realizuje w praktyce postulat ograniczenia uprawnień wierzyciela terminem, a jednocześnie nie pozbawia stron w całości wpływu na wyznaczenie tego terminu. Ma jednak takŜe i słabe strony, dotyczące głównie jej merytorycznego uzasadnienia, ale takŜe i pewnych praktycznych konsekwencji. Zakłada bowiem istnienie terminu zawitego ograniczającego uprawnienie do wypełnienia weksla, obowiązującego na zasadzie dość niejasnej analogii z przepisów o przedawnieniu i sprzecznego z wyraźnie oświadczoną woląstron. Nie rozwiązuje takŜe kwestii uzupełnienia weksla dokonanego wprawdzie przed przedawnieniem roszczenia zabezpieczonego, ale polegającego na wpisaniu odległej daty płatności. Ponadto obrona dłuŜnika polegająca na twierdzeniu, Ŝe wypełnienie weksla przez wierzyciela jest nieskuteczne, bo dokonane zbyt późno, jest trudna z braku po stronie dłuŜnika dowodów stwierdzających moment wypełnienia.

Zwolennicy poglądu, zgodnie z którym wypełniając weksel nawet niezgodnie z porozumieniem, wierzyciel kształtuje treść zobowiązania wekslowego (wierzytelność wekslowa ma zawsze taką treść, jaką opisano w wekslu), konsekwentnie przyjmują, Ŝe termin przedawnienia roszczenia wekslowego nie moŜe biec od Ŝadnej innej daty niŜ wpisana przez wierzyciela data płatności weksla. Co więcej, część autorów opowiada się za przyznaniem wierzycielowi swobody w określeniu terminu płatności i przeciwko formułowaniu jakichkolwiek ograniczeń w tym względzie175. Jedynym mechanizmemchroniącym dłuŜnika byłby zatem zarzut naduŜycia prawa z art. 5 k.c.

Moim zdaniem warto poszukiwać jakiegoś sposobu zabezpieczenia interesów dłuŜnika przed nieograniczonym w czasie związaniem względem wierzyciela. Nie sądzę jednak, by sposobem tym mógł być rzekomy (niewyraŜony wszak w ustawie) termin zawity ograniczający prawo wierzyciela do wypełnienia weksla. W mojej ocenie właściwe rozwiązanie moŜna znaleźć na gruncie przepisów o przedawnieniu, i to przedawnieniu wekslowym. Nie ma bowiem przeszkód, by w sytuacji, gdy strony zabezpieczają wierzytelność wekslem, poddać kaŜde z roszczeń (roszczenie wekslowe i roszczenie zabezpieczone wekslem) właściwemu dla niego terminowi przedawnienia. Terminy te mogą róŜnić się długością, ale strony są przecieŜ tego świadome i zdają sobie sprawę z tego, Ŝena skorzystanie z zabezpieczenia wekslowego wierzyciel ma krótszy czy dłuŜszy termin niŜ na dochodzenie wierzytelności zabezpieczonej.

Poszukiwanie skutecznego mechanizmu jest jednak moŜliwe tylko przy przyjęciu przedstawionego powyŜej poglądu, Ŝe treść zobowiązania wekslowego określona jest przez zawarte przez strony porozumienie, a nie przez niezgodną z nim treść nadaną przez wierzyciela wekslowi176. Odnosi się to takŜe do terminu płatności, wyznaczającego początek biegu przedawnienia roszczenia. NaleŜy zatem poddać kontroli wyłącznie postanowienie porozumienia wekslowego rozstrzygające o tym, jaki termin płatności moŜe zostać wpisany na wekslu przez wierzyciela. Termin ten moŜe być określony ściśle w porozumieniu wekslowym lub teŜ dłuŜnik moŜe upowaŜnić wierzyciela do jego określenia, jednak tylko w pewnych granicach. Pełnej swobodzie wierzyciela w tym względzie sprzeciwia się zakaz obchodzenia przepisów o przedawnieniu oraz niedopuszczalność ustanawiania zobowiązań bezterminowo wiąŜących. Zarówno postanowienia umowy



wekslowej przyznające wierzycielowi prawo do dowolnego określenia terminu płatności weksla niezupełnego i niewskazujące najpóźniejszej daty, jaka moŜe zostać wpisana, jak i postanowienia przewidujące datę zbyt odległą w stosunku do terminu przedawnienia roszczenia zabezpieczonego naleŜy, moim zdaniem, uznać za sprzeczne z prawem i niewaŜne. Nie musi to prowadzić do niewaŜności całego porozumienia wekslowego, moŜna bowiem uznać w drodze konwersji niewaŜnej czynności prawnej, Ŝe wierzyciel moŜe wpisać jako termin płatności datę wymagalności roszczenia zabezpieczonego - w ten sposób zrealizowany zostanie cel gospodarczy, dla osiągnięcia którego czynność została dokonana. JeŜeli natomiast wierzyciel wpisze w wekslu inny termin płatności niŜ określony w umowie z dłuŜnikiem, dłuŜnikowi moŜe słuŜyć zarzut przedawnienia wekslowego, jeŜeli termin przedawnienia liczony od daty określonej w umowie juŜ upłynął. Przeciwko temu stanowisku podnosi się zarzut, Ŝe narusza ono interesy wierzyciela, który przed przymusowym dochodzeniem naleŜności moŜe chcieć zabiegać o dobrowolną zapłatę dłuŜnika, tymczasem konieczność wpisania na wekslu daty wymagalności naleŜności zabezpieczonej zmusza go do niezwłocznego dokonywania protestu lub przedstawienia weksla do zapłaty. Nie jest to jednak zarzut rozstrzygający. Przedstawiony powyŜej pogląd nie zmusza wierzyciela do rzeczywistego wpisania określonej daty płatności weksla, jeŜeli z jakichś powodów jest to dla niego niekorzystne, a tylko nakazuje liczyć termin przedawnienia wekslowego od daty, jaka powinna być na wekslu wpisana. Dopuszczalne jest, w mojej ocenie, zróŜnicowanie skutków niewłaściwie oznaczonej daty w ten sposób, by pozwolić dłuŜnikowi na podnoszenie zarzutu przedawnienia, ale odmówić mu zarzutu niedokonania protestu czy przedstawienia do zapłaty w odpowiednim terminie, jeŜeli przesunięcie oznaczonego na wekslu terminu miało na celu danie dłuŜnikowi szansy dobrowolnej zapłaty. Tak więc, moim zdaniem, w przypadku weksla niezupełnego, który w chwili wręczenia wierzycielowi nie zawiera oznaczenia terminu płatności, przedawnienie z art. 70 pr. weksl. biegnie od terminu płatności określonego w porozumieniu wekslowym. JeŜeli roszczenie wekslowe ulegnie przedawnieniu, a wierzyciel wypełni weksel datą płatności późniejszą niŜ umówiona, tak Ŝe bieg przedawnienia liczony od daty wpisanej w wekslu jeszcze by nie upłynął, dłuŜnik moŜe podnieść zarzut niezgodnego z porozumieniem wypełnienia weksla i przedawnienia roszczenia. W razie braku w porozumieniu wekslowym oznaczenia terminu płatności lub teŜ w przypadku gdyby to oznaczenie było niewaŜne (mówiło o "dowolnej dacie" lub bez wystarczającego uzasadnienia wskazywało bardzo odległy termin końcowy), termin przedawnienia wekslowego naleŜy liczyć od dnia wymagalności wierzytelności zabezpieczonej.

Warto teŜ odnotować zbliŜony pogląd zawarty w uzasadnieniu wyroku SN z dnia 19 listopada 2004 r.177, w myśl którego wykładnia porozumienia wekslowego nakazuje zazwyczaj przyjąć, Ŝe upowaŜnienie do uzupełnienia weksla in blanco obejmuje wstawienie jako terminu płatności weksla daty wymagalności roszczenia podlegającego zabezpieczeniu, natomiast w razie uŜycia przez strony zwrotu mówiącego, Ŝe wręczony weksel in blanco moŜe być opatrzony dowolną datą płatności, będzie zwykle chodziło jedynie o dowolną datę w okresie od dnia wymagalności do dnia upływu terminu przedawnienia roszczenia podlegającego zabezpieczeniu. Przyjęcie tego ostatniego stanowiska nakazywałoby uznać za maksymalny termin związania dłuŜnika sumę terminów przedawnienia roszczenia zabezpieczonego i roszczenia wekslowego.

LITERATURA

Bugajski K., Weksel własny in blanco - funkcja, charakter prawny, Rejent 2005, nr 6 Chrapoński D., Charakterystyka prawna weksla in blanco, Rejent 1993, nr 11 Honzatko M., Obieg weksla in blanco, Lwów 1934 Janiak A., Uzupełnienie weksla in blanco o element daty i miejsca wystawienia, PPH

1997, nr 12 Jastrzębski J., Kaliński M., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2008 Kondracka A., Zasady przenoszenia praw z weksla in blanco, "Rejent" 2000, nr 5 Koziński M.H. (w:) System prawa prywatnego, t. 18, Prawo papierów wartościowych,

(red.) A. Szumański, Warszawa 2005 Machnikowski P., Glosa do wyroku SN z 19.11.2004 r. (V CK 228/04), OSP 2005, nr

11, poz. 130 Machnikowski P., Porozumienie wekslowe, PS 2000, nr 6 Machnikowski P., Weksel własny in blanco, Warszawa 2002 Miera A., Czy dopuszczalne jest wypełnienie weksla gwarancyjnego in blanco po



przedawnieniu roszczenia ze stosunku podstawowego?, PB 2001, nr 9 Ritterman H., Weksel in blanco, GS 1933, nr 4 Rosenblüth I., Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo - przepisy

związkowe, Kraków 1936, t. I Szczygielski A.D., Weksel in blanco, Warszawa 1934 Szpunar A., Obieg weksla in blanco, PUG 1991, nr 10 Szpunar A., Wypełnienie weksla in blanco zgodnie z zawartym porozumieniem, PPW

2001, nr 3 Szpunar A.,. Kaliński M, Komentarz do prawa wekslowego i czekowego, Warszawa

2003 Wilejczyk M., Weksel in blanco jako papier wartościowy inkorporujący prawo

wypełnienia, PPH 1998, nr 4 Wróblewski S., Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936

Rozdział IX

DOCHODZENIE ROSZCZEŃ WEKSLOWYCH W POSTĘPOWANIU NAKAZOWYM

1. Sposoby dochodzenia roszczeń

Roszczenia wekslowe mogą wprawdzie być dochodzone przed sądem w postępowaniu zwykłym, jednak właściwą drogą ich dochodzenia jest postępowanie nakazowe (art. 4841 i n. k.p.c.). Dzięki szczególnym cechom tego postępowania, jakimi są: szybkość, obniŜone koszty obciąŜające powoda, ograniczenie moŜliwości obrony dłuŜnika oraz skutki prawne związane z nakazem zapłaty, ta właśnie droga dochodzenia roszczeń pozwala osiągnąć cele, dla których weksle są wystawiane. Reguły postępowania nakazowego są dodatkowo zmodyfikowane dla zapewnienia jeszcze większej ochrony interesów wierzyciela w przypadku, gdy dochodzone w tym postępowaniu jest roszczenie z weksla.

Zobowiązanie wekslowe moŜe być objęte zapisem na sąd polubowny, a sąd ten moŜe stosować przepisy o postępowaniu nakazowym178.

W sprawach roszczeń wekslowych dopuszczalne jest zawarcie umowy prorogacyjnej (art. 1104 k.p.c.) i derogacyjnej (art. 1105 k.p.c.).

2. Wszczęcie postępowania nakazowego i wydanie nakazu zapłaty

Zgodnie z art. 4841 § 2 k.p.c., sąd rozpoznaje sprawę w postępowaniu nakazowym nie z urzędu, ale tylko na pisemny wniosek powoda zgłoszony w pozwie. Tak więc brak w pozwie wniosku o rozpoznanie sprawy w tym trybie spowoduje doręczenie odpisu pozwu pozwanemu, wyznaczenie rozprawy i rozpatrywanie roszczenia w postępowaniu zwykłym lub postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych.

Właściwość rzeczową sądu reguluje art. 4841 § 1 k.p.c., w myśl którego postępowanie nakazowe prowadzą sądy rejonowe i okręgowe. PoniewaŜ roszczenie wekslowe jest roszczeniem majątkowym (pienięŜnym), dla ustalenia sądu właściwego naleŜy sięgnąć do art. 16 oraz art. 17 pkt 4 k.p.c. JeŜeli wartość przedmiotu sporu przewyŜsza 75.000 złotych, a w postępowaniu w sprawach gospodarczych - 100.000 złotych, właściwy jest sąd okręgowy. W pozostałych przypadkach sprawa naleŜy do właściwości sądu rejonowego.

Właściwy miejscowo jest sąd, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania (właściwość ogólna, art. 27 § 1 k.p.c.). JeŜeli jednak powód chciałby pozwać łącznie kilku dłuŜników wekslowych, ustawa nie daje mu moŜliwości wyboru jednego z sądów właściwych ze względu na miejsca zamieszkania pozwanych (jak stanowi art. 43 § 1 k.p.c.), ale nakazuje pozwać wszystkich dłuŜników przed sąd właściwości ogólnej dla głównego dłuŜnika wekslowego, czyli akceptanta lub wystawcy weksla własnego (art. 371 § 2 k.p.c.). Trzeba jednak przypomnieć, Ŝe powód nie ma obowiązku pozywania łącznie wszystkich dłuŜników wekslowych, moŜe pozwać tylko niektórych z nich albo wytaczać przeciwko poszczególnym dłuŜnikom odrębne powództwa.

NiezaleŜnie jednak od ilości pozwanych, powód moŜe skorzystać z właściwości przemiennej uregulowanej w art. 371 § 1 k.p.c. i wytoczyć powództwo przed sąd miejsca płatności weksla. JeŜeli weksel jest domicylowany, za miejsce płatności wyznaczające właściwość miejscową sądu naleŜy uznać miejsce zamieszkania czy siedzibę domicyliata.



W literaturze dominuje pogląd o dopuszczalności określenia właściwości miejscowej sądu w sprawie wekslowej w drodze pisemnej umowy stron, na podstawie art. 46 k.p.c.

Pozew o wydanie nakazu zapłaty z weksla musi mieć formę pisemną, spełniać ogólne wymagania formalne, odnoszące się do wszystkich pism procesowych (art. 126 i n. k.p.c.) oraz szczególne wymagania dotyczące pozwów (art. 187 § 1 k.p.c.; w postępowaniu w sprawach gospodarczych takŜe art. 47912 § 2 k.p.c.), a ponadto, jak juŜ wspomniano, zawierać wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu nakazowym (o wydanie nakazu zapłaty w tym postępowaniu, art. 4841 § 2 k.p.c.). Niezbędne jest teŜ uiszczenie opłaty sądowej, przy czym wpis od pozwu w postępowaniu nakazowym wynosi tylko ¼ opłatystosunkowej (art. 19 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych), co jest jednym z czynników decydujących o atrakcyjności tego sposobu dochodzenia roszczeń.

Do pozwu naleŜy dołączyć dokumenty dowodzące okoliczności, na których oparte jest dochodzone roszczenie. Dokumentem takim jest przede wszystkim weksel. Weksel stanowi, jak juŜ wielokrotnie podkreślano, dowód przysługiwania wierzytelności remitentowi (w razie braku indosów) albo osobie, na którą wskazuje nieprzerwany szereg indosów. Podkreślenia wymaga, Ŝe do pozwu naleŜy dołączyć oryginał weksla, a nie odpis, choćby poświadczony czy notarialny. NiezłoŜenie oryginału weksla uzasadnia wezwanie powoda na podstawie art. 130 k.p.c. do uzupełnienia tego braku w terminie 7 dni pod rygorem zwrotu pozwu (art. 485 § 4 zd. 2 k.p.c.). Wymóg złoŜenia weksla w oryginale związany jest z koniecznością dokonania przez sąd oceny jego prawdziwości (art. 485 § 2k.p.c.).

JeŜeli powód nabył wierzytelność wekslową w taki sposób, Ŝe jej nabycie nie wynika bezpośrednio z weksla, powinien dołączyć do pozwu dokumenty potwierdzające przejście na niego tej wierzytelności. Przejście praw wynika bezpośrednio z weksla, jeŜeli nastąpiło w drodze indosu, a na wekslu istnieje nieprzerwany szereg indosów. Z samego wekslawynika teŜ uprawnienie indosanta, który weksel wykupił, a następnie przywrócił sobie legitymację formalną przez skreślenie swojego i kolejnych indosów. Wątpliwa jest kwestia legitymacji poręczyciela, który zapłacił dług wekslowy i dochodzi regresu od poręczonego i osób wobec niego zobowiązanych. MoŜna, jak sądzę, bronić poglądu, Ŝe uprawnienie poręczyciela wynika z samego weksla, poniewaŜ fakt władania nim potwierdza dokonanie zapłaty.

Przejście praw nie wynika natomiast bezpośrednio z weksla przede wszystkim w przypadku ich nabycia przez dziedziczenie oraz przez przelew wierzytelności. Dokumentami dowodzącymi tych zdarzeń będą, odpowiednio, stwierdzenie nabycia spadku i umowa przelewu. Podkreślić trzeba, Ŝe jeŜeli szereg indosów na wekslu jest przerwany w którymkolwiek miejscu, sam weksel nie dowodzi juŜ uprawnień posiadacza. Niezbędne jest wówczas załączenie do pozwu dowodu przejścia uprawnień z ostatniej osoby legitymowanej formalnie na powoda lub przynajmniej na osobę, która dokonała kolejnego indosu, rozpoczynającego nowy szereg (po przerwie), prowadzący do powoda. NaleŜy zatem innym dowodem "wypełnić lukę" w szeregu indosów. Dalszym przypadkiem nabycia wierzytelności, które nie wynika bezpośrednio z treści weksla, jest wykupienie weksla przez indosanta, który nie skreślił swojego indosu. Odmiennie niŜ w przypadkuporęczyciela, władanie wekslem nie dowodzi nabycia uprawnień, poniewaŜ treść weksla (indos dokonany przez indosanta) wskazuje na to, Ŝe prawo przeszło na inną osobę. Taki nabywca musi zatem załączyć do pozwu, oprócz weksla, dowód zapłaty długu wekslowego - "rachunek pokwitowany", o którym mówi art. 50 pr. weksl.

Inaczej niŜ brak samego weksla, niezałączenie dodatkowych dokumentów nie stanowi braku formalnego pozwu, ale powoduje, Ŝe nie moŜna wydać nakazu zapłaty, gdyŜ nie wykazano materialnej legitymacji czynnej powoda. Sprawa rozpoznawana jest zatem w zwykłym postępowaniu.

Jak juŜ wyjaśniono w rozdziale V, nie ma konieczności dołączania do pozwu dowodu przedstawienia weksla do zapłaty. JeŜeli jednak dowodem tym jest protest, jest on zawsze składany w sądzie, jako Ŝe jest napisany na odwrocie weksla lub na złączonej z nim karcie dodatkowej (art. 88 pr. weksl.).

Zgodnie z art. 485 § 2 k.p.c., nakaz zapłaty na podstawie weksla moŜe być wydany, jeŜeli spełnione są trzy wymogi:

1) Weksel jest naleŜycie wypełniony, czyli ma wszystkie te elementy, które w myśl art.1 i 2 lub art. 101 i 102 pr. weksl. są niezbędne dla jego waŜności. NiewaŜność weksla wyklucza wydanie nakazu zapłaty, jest zatem uwzględniana przez sąd z urzędu179. Podkreślić ponownie trzeba, Ŝe weksel in blanco przed jego uzupełnieniem do takiej postaci, by odpowiadał minimalnym wymogom ustawy, nie



moŜe być podstawą wydania nakazu zapłaty; 2) Prawdziwość weksla nie nasuwa wątpliwości. Ustawa nie nakazuje sądowi jakiegoś szczególnego badania autentyczności weksla. Nie moŜna jednak wydać nakazu zapłaty, jeŜeli zewnętrzny wygląd dokumentu nasuwa wątpliwości co do tego, czy jest on w ogóle wekslem (np. czy treści weksla nie dopisano nad podpisem złoŜonym w innym celu) lub czy podpis pozwanego dłuŜnika jest autentyczny;

3) Treść weksla nie nasuwa wątpliwości. Nie naleŜy wydawać nakazu zapłaty na podstawie weksla mającego ślady przerobienia czy zmiany tekstu albo wypełnionego w sposób nie pozwalający ustalić jednoznacznie jego treści (np. nieczytelnego).

Opisane powyŜej ograniczenia dopuszczalności wydania nakazu zapłaty powinny być przez sądy ściśle przestrzegane, poniewaŜ skutki tego nakazu są tak powaŜne, a pozycja pozwanego w postępowaniu nakazowym na tyle trudna, Ŝe ryzyko wyrządzenia mu szkody niezasadnym orzeczeniem jest bardzo duŜe. Z drugiej strony jednak nie moŜna dopatrywać się w treści art. 485 § 2 k.p.c. jakichś obowiązków sądu odnoszących się do innych dokumentów niŜ sam weksel. Podstawą nakazu zapłaty jest weksel i tylko do niego ogranicza się badanie dowodów dokonywane przez sąd w pierwszym etapie postępowanianakazowego. Sąd nie bada natomiast zgodności treści weksla z innymi dokumentami, jakie mogłyby być załączone do pozwu (umową, deklaracją wekslową itd.) i nawet wyraźna sprzeczność między treścią tych dokumentów nie pozwala odstąpić od wydania nakazu zapłaty, jeŜeli weksel jest formalnie poprawny, a jego prawdziwość i treść są niewątpliwe. Na tym etapie postępowania sąd nie bada takŜe dokonania przez powoda czynności zachowawczych, od których zaleŜy dalsze istnienie jego roszczenia przeciwko pozwanemu. Tym bardziej sąd nie bierze pod uwagę z urzędu przedawnienia roszczenia wekslowego, nawet gdy upływ terminu przedawnienia wynika z treści weksla.

W postępowaniu nakazowym dochodzić moŜna roszczeń wynikających wprost z treści weksla, czyli roszczenia o zapłatę sumy wekslowej i odsetek, a ponadto roszczeń ubocznych wymienionych w art. 48 i 49 pr. weksl. Nie podlega rozpoznaniu w tym trybie roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia na podstawie art. 76 pr. weksl., a takŜe roszczenie o naprawienie szkody spowodowanej niewykonaniem zobowiązania wekslowego.

Jak juŜ wyjaśniono, w postępowaniu nakazowym moŜe dochodzić roszczeń ten, komu przysługuje wierzytelność wekslowa, nawet jeŜeli nabył ją w drodze innej niŜ przewidziana w prawie wekslowym180. Natomiast legitymacja bierna w tym postępowaniu przysługuje wyłącznie osobie "zobowiązanej z weksla" (art. 485 § 2 k.p.c.), czyli takiej, która dokonała wekslowej czynności zobowiązującej i w tym celu złoŜyła na wekslu podpis. Chodzi zatem o wystawcę weksla, akceptanta, indosanta, poręczyciela, wyręczyciela oraz osobę dokonującą czynności wekslowej bez umocowania lub z przekroczeniem jego zakresu (art.8 pr. weksl.). Nie ma natomiast moŜliwości wydania nakazu zapłaty przeciwko następcy prawnemu dłuŜnika wekslowego - przejemcy długu, spadkobiercy dłuŜnika, spółki, która nabyła dług w drodze połączenia spółek itp.

Sprawy w postępowaniu nakazowym rozpatrywane są w składzie jednego sędziego. śądanie pozwu w pierwszym etapie rozpoznawane jest na posiedzeniu niejawnym (art.4841 § 3 k.p.c.). Ten pierwszy etap procesu moŜe zakończyć się (oprócz zwrotu pozwu z powodu jego nieopłacenia czy nieusunięcia braków formalnych) wydaniem nakazu zapłaty albo zarządzeniem przewodniczącego o skierowaniu sprawy na rozprawę w celu rozpoznania jej w zwykłym procesie lub teŜ na posiedzenie niejawne, jeŜeli sprawa moŜe być w ten sposób rozpoznana.

Skierowanie sprawy na rozprawę lub posiedzenie niejawne następuje w razie braku podstaw do wydania nakazu zapłaty (art. 486 § 1 k.p.c.). Ten brak podstaw moŜe polegać na braku przesłanek procesowych, niespełnianiu przez weksel wymogów pozwalających wydać nakaz zapłaty (opisanych powyŜej), niedołączeniu przez powoda dokumentów wykazujących jego legitymację materialną, która nie wynika bezpośrednio z weksla itp.Szczególnym przypadkiem braku podstaw do wydania nakazu zapłaty jest sytuacja, gdy niecałe Ŝądanie pozwu ma swoją podstawę w wekslu, zwłaszcza gdy powód Ŝąda sumy większej niŜ suma wekslowa albo Ŝąda odsetek od daty wcześniejszej niŜ wynikająca z treści weksla. W tym przypadku naleŜy całe powództwo rozpoznać w postępowaniu zwykłym, poniewaŜ przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie pozwalają na wydawanie częściowych nakazów zapłaty (na orzekanie w tej formie o części Ŝądania powoda, zob. art. 491 § 1 k.p.c.).

JeŜeli istnieją do tego podstawy, sąd wydaje nakaz zapłaty, w którym orzeka, Ŝe pozwany ma w ciągu dwóch tygodni od doręczenia mu nakazu zaspokoić roszczenie w



całości wraz z kosztami albo wnieść w tym terminie zarzuty (art. 491 § 1 k.p.c.). Nakaz zapłaty nie podlega uzasadnieniu. Nakaz zapłaty z weksla moŜna zamieścić w skróconej formie na odpisie weksla (art. 491 § 2 k.p.c.), jeŜeli powód dołączy do pozwu taki dodatkowy odpis. Ta postać orzeczenia w praktyce jest jednak raczej niespotykana.

Nakaz zapłaty doręcza się powodowi oraz pozwanemu - temu ostatniemu wraz z pozwem i załącznikami do niego. JeŜeli jednak doręczenie nakazu zapłaty nie moŜe nastąpić, poniewaŜ nie jest znane miejsce pobytu pozwanego, to nie ma moŜliwości wyznaczenia dla niego kuratora, ale sąd z urzędu nakaz uchyla zapłaty, a przewodniczący podejmuje odpowiednie czynności, czyli wyznacza rozprawę lub posiedzenie niejawne. To samo odnosi się do przypadku, gdy doręczenie pozwanemu nakazu nie mogłoby nastąpić w kraju, choćby miejsce jego pobytu za granicą było znane (art. 4921 § 1 k.p.c.).

Jak moŜna zauwaŜyć, postępowanie nakazowe toczy się szybko oraz bez udziału (i zwykle bez wiedzy) dłuŜnika aŜ do momentu doręczenia mu wydanego przez sąd orzeczenia.

3. Skutki wydania nakazu zapłaty; zarzuty

Nakaz zapłaty jest postacią orzeczenia sądowego rozstrzygającego merytorycznie o Ŝądaniu pozwu (art. 3531 k.p.c.). Stosuje się do niego w sprawach nieuregulowanychprzepisy o wyrokach (art. 3532 k.p.c.). Nakaz moŜe zatem podlegać sprostowaniu, wykładni czy uzupełnieniu. To ostatnie ma równieŜ formę nakazu zapłaty, chyba Ŝe dotyczy tylko kosztów procesu, w tym przypadku ma postać postanowienia.

JeŜeli po wydaniu nakazu zapłaty okaŜe się, Ŝe pozwany w chwili wniesienia pozwu nie miał zdolności sądowej, zdolności procesowej albo organu powołanego do jego reprezentowania, a braki te nie zostały usunięte w wyznaczonym terminie zgodnie z przepisami kodeksu, sąd z urzędu uchyla nakaz zapłaty i wydaje odpowiednie postanowienie (o zwrocie lub odrzuceniu pozwu; art. 4921 § 2 k.p.c.).

KaŜdy nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym od chwili jego wydania stanowi tytuł zabezpieczenia. Tytuł ten jest wykonalny bez konieczności nadawania mu klauzuli wykonalności (art. 492 § 1 k.p.c.). Jedynie w przypadku roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa zabezpieczenie jest niedopuszczalne (art. 749 k.p.c.).

Do postępowania zabezpieczającego prowadzonego na podstawie nakazu zapłaty stosuje się art. 730 i n. k.p.c. Istotne jest jednak, Ŝe sąd ani w nakazie zapłaty, ani wŜadnej innej drodze nie określa sposobu zabezpieczenia. Sposób ten ma wskazać powód w kierowanym do komornika wniosku o dokonanie zabezpieczenia i w zasadzie nie jest ograniczony w wyborze w ramach sposobów zabezpieczenia przewidzianych w art. 747k.p.c. Pozwany moŜe natomiast wnosić o ograniczenie zabezpieczenia, a sąd w takim wypadku moŜe dokonać tego ograniczenia według swego uznania (art. 492 § 2 k.p.c.). Pozwany moŜe teŜ wnosić o uchylenie lub zmianę zabezpieczenia na podstawie art. 742k.p.c., jeŜeli odpadnie lub zmieni się przyczyna zabezpieczenia. W kaŜdym wypadku postanowienie o ograniczeniu, zmianie czy uchyleniu zabezpieczenia zapada po przeprowadzeniu rozprawy (art. 742 § 2 k.p.c.). Pozwany moŜe doprowadzić do upadku zabezpieczenia ustanowionego na wniosek powoda bez konieczności prowadzenia rozprawy przez złoŜenie na rachunku depozytów sądowych kwoty zasądzonej nakazem zapłaty wraz z wymagalnymi odsetkami (art. 492 § 1 i 2 k.p.c.).

Najistotniejszą praktycznie cechą postępowania nakazowego z weksla jest to, Ŝe nakaz zapłaty wydany na podstawie tego dokumentu staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia, a zatem w dwa tygodnie po doręczeniu nakazu pozwanemu (art. 492 § 3 zd. 1 k.p.c.). Nie dotyczy to jedynie roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa (art. 335 § 2 k.p.c.).

NiezaleŜnie zatem od tego, czy pozwany wniósł zarzuty w terminie, czy teŜ nie, powód moŜe, po uzyskaniu klauzuli wykonalności, egzekwować zasądzone nakazem roszczenie. W razie wniesienia zarzutów pozwany moŜe wnosić o wstrzymanie wykonania nakazu (art.492 § 3 zd. 2 k.p.c.); postanowienie w tym przedmiocie zapada na posiedzeniuniejawnym. Mimo braku wyraźnego rozstrzygnięcia w ustawie Sąd NajwyŜszy trafnieprzyjmuje, Ŝe jest ono zaskarŜalne zaŜaleniem na podstawie interpretowanegofunkcjonalnie i rozszerzająco art. 394 § 1 pkt 4 k.p.c.181

Środkiem zaskarŜenia nakazu zapłaty są zarzuty, które pozwany powinien wnieść w terminie dwóch tygodni od doręczenia mu nakazu, do sądu, który nakaz ten wydał. JeŜeli tego nie uczyni skutecznie, czyli nie wniesie zarzutów albo zostaną one odrzucone zpowodu przekroczenia terminu, nieopłacenia, nieusunięcia braków czy z innych przyczyn,



nakaz zapłaty będzie miał skutki prawomocnego wyroku takie jak związanie stron, sądu i innych organów państwowych oraz powaga rzeczy osądzonej (art. 494 k.p.c.). Będzie teŜ, oczywiście, podlegał wykonaniu. JeŜeli pozwany zaskarŜy nakaz zapłaty tylko w części, skutki prawomocnego wyroku uzyska jego pozostała, niezaskarŜona część.

W zarzutach od nakazu zapłaty pozwany powinien, oprócz spełnienia zwykłych wymogów stawianych pismom procesowym, w tym sformułowania wniosku (o uchylenie nakazu zapłaty i oddalenie, ewentualnie odrzucenie powództwa), określić zakres zaskarŜenia nakazu (w całości czy teŜ w części), przedstawić wszystkie zarzuty przeciwko Ŝądaniu pozwu oraz okoliczności faktyczne i dowody na ich potwierdzenie (art. 493 § 1k.p.c.). Zarzuty od nakazu zapłaty podlegają opłacie sądowej, która wynosi ¾ opłaty stosunkowej i ponosi ją pozwany (art. 19 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w postępowaniu cywilnym). Niewniesienie tej opłaty prowadzi do odrzucenia zarzutów. W połączeniu z moŜliwością zastosowania przez powoda zabezpieczenia roszczenia w formie zajęcia rachunku bankowego pozwanego pokazuje to, jak trudna jest sytuacja procesowa pozwanego w postępowaniu nakazowym.

Zarzutami przeciwko Ŝądaniu pozwu, które naleŜy zawrzeć w treści omawianego środka zaskarŜenia, są wszelkie twierdzenia odnoszące się do faktów, prawa materialnego czy procesowego, które w ocenie pozwanego mają wykazywać niedopuszczalność zasądzenia od niego naleŜności z weksla. Chodzi tu zatem zarówno o zarzuty formalne (oparte na przepisach prawa procesowego i dotyczące biegu postępowania sądowego), jak i zarzuty merytoryczne (dotyczące przedmiotu sporu, rozstrzygnięcia merytorycznego). O tym, jakie zarzuty merytoryczne mogą być skutecznie podnoszone, decyduje prawo materialne. W przypadku powództwa wytaczanego przez indosatariusza weksla szczególneznaczenie mają ograniczenia zawarte w art. 10, 16 ust. 2 i art. 17 pr. weksl.

4. Dalszy tok postępowania

Zarzuty od nakazu zapłaty są niedewolutywnym środkiem zaskarŜenia, rozpoznaje je ten sam sąd, który wydał nakaz zapłaty. Nie ma teŜ przeszkód, by rozpoznawał je ten sam sędzia, który wydał nakaz - nie podlega on wyłączeniu z mocy ustawy182. Po wniesieniu zarzutów sąd zarządza doręczenie ich powodowi i wyznacza rozprawę (art. 495 § 1 k.p.c.), na której rozpoznaje powództwo wyłącznie w stosunku do tych pozwanych, którzy zarzuty wnieśli (wobec pozostałych nakaz staje się prawomocny). Postępowanie toczy się w zasadzie według ogólnych reguł rządzących procesem cywilnym, jednak z kilkoma istotnymi modyfikacjami. Wynikają one z faktu, Ŝe celem tego etapu postępowania jest rozstrzygnięcie o nakazie zapłaty.

W postępowaniu nakazowym nie jest dopuszczalne powództwo wzajemne (art. 493 § 4k.p.c.), a zarzut potrącenia moŜe być podniesiony tylko wówczas, gdy mające ulec potrąceniu roszczenia pozwanego udowodnione są takimi dokumentami, które mogłyby być podstawą wydania nakazu zapłaty (art. 493 § 3 k.p.c.). W orzecznictwie, po pewnych wahaniach, trafnie przyjęto, Ŝe to ostatnie ograniczenie dotyczy tylko potrącenia dokonywanego na tym etapie procesu, a nie ogranicza moŜliwości powoływania się i dowodzenia potrącenia, do którego doszło przed doręczeniem pozwanemu nakazu zapłaty183.

W postępowaniu wywołanym wniesieniem zarzutów od nakazu zapłaty nie stosuje się art. 194-196 oraz art. 198 k.p.c., wyłączone są zatem zmiany podmiotowe po obu stronach procesowych.

Pozwany powinien, jak juŜ wspomniano, wszystkie twierdzenia i dowody przedstawić w zarzutach od nakazu zapłaty. Powód ma natomiast wskazać istotne fakty i dowody w pozwie, moŜe je jednak uzupełnić przez powołanie nowych faktów i dowodów w ciągu 7 dni od doręczenia mu zarzutów od nakazu zapłaty. Ponadto okoliczności faktyczne, zarzuty i wnioski dowodowe niezgłoszone w pozwie ani w piśmie zawierającym zarzuty od nakazu zapłaty mogą być rozpoznawane wtedy, gdy strona wykaŜe, Ŝe nie mogła z nich skorzystaćwcześniej lub potrzeba powołania się na nie wynikła później; decyzja o uwzględnieniu tych twierdzeń i wniosków naleŜy do sądu (art. 495 § 3 k.p.c.).

Po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty powód nie moŜe juŜ występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych (art. 495 § 2 k.p.c.). Stosowanie tego przepisu w praktyce budzi pewne wątpliwości wynikające stąd, Ŝe większość procesów wekslowych toczy się pomiędzy wystawcą weksla własnego i remitentem, a roszczenie wekslowe przewaŜnie słuŜy zabezpieczeniu innego roszczenia remitenta. Powstaje zatem pytanie, czy powołując się w drugim stadium postępowania nakazowego na istnienie



zabezpieczonego roszczenia, powód dokonuje niedozwolonej zmiany powództwa. Często moŜna spotkać w literaturze i orzecznictwie odwołania do uchwały połączonych

Izb Cywilnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu NajwyŜszego z dnia 24 kwietnia 1972 r.184, zgodnie z którą w postępowaniu nakazowym, po przekazaniu sprawy sądowi na skutek zarzutów, niedopuszczalne jest rozszerzenie powództwa ani przekształcenie podmiotowe, ani teŜ zmiana jego podstawy; jeŜeli jednak nakaz zapłaty wydano na podstawie weksla gwarancyjnego, strony mogą - w granicach nakazu - powoływać się na podstawy faktyczne i prawne wynikające z łączącego je stosunku prawnego185. Trzeba jednak zauwaŜyć, Ŝe w czasie wydawania tej uchwały186 w przepisach regulujących postępowanie nakazowe nie było wyraźnego zakazu zmiany powództwa. Znalazł się on dopiero w art. 495 § 2 k.p.c. w obecnym jego brzmieniu.

Pojęcie roszczenia nie jest w nauce postępowania cywilnego rozumiane w pełni jednolicie, przyjmuje się jednak w miarę zgodnie, Ŝe na roszczenie procesowe składa siędokładnie określone Ŝądanie i uzasadniające je okoliczności faktyczne. Obydwa elementy są równie istotne, pozostają teŜ ze sobą w związku - podstawa faktyczna precyzuje Ŝądanie i wspólnie z nim wyznacza granice procesu. W konsekwencji, przedmiotowa zmiana powództwa o charakterze "jakościowym" (nie ograniczona jedynie do zakresu Ŝądania) moŜe polegać na zgłoszeniu przez powoda nowego Ŝądania, wskazaniu nowej podstawy faktycznej bądź zmianie zarówno Ŝądania, jak i uzasadniających je okoliczności. W szczególności podkreślić naleŜy, Ŝe zmianą powództwa (mającą postać zgłoszenia nowego roszczenia zamiast dotychczasowego) jest zastąpienie dotychczasowej podstawy faktycznej inną, przy zachowaniu niezmienionego Ŝądania. O zastąpieniu podanej wcześniej podstawy faktycznej nową w sprawie o świadczenie moŜna mówić wtedy, gdy zmiana okoliczności faktycznych powoduje, Ŝe Ŝądanie (choć tak samo sformułowane, np. dotyczące zapłaty sumy pienięŜnej) nie jest juŜ tym samym, gdyŜ inne jest materialnoprawne źródło obowiązku, którego realizacji powód dochodzi.

Prowadzi to do wniosku, Ŝe powołanie się przez powoda w procesie wekslowym na stosunek podstawowy moŜe w niektórych przypadkach stanowić zmianę powództwa. Aby ustalić dokładniej, jakie to przypadki, trzeba bliŜej przyjrzeć się róŜnym moŜliwympostaciom odwołania się przez strony procesu wekslowego do treści stosunkupodstawowego.

Z pierwszą sytuacją mamy do czynienia wtedy, gdy pozwany w zarzutach od nakazu zapłaty nie kwestionuje formalnej poprawności weksla, ale twierdzi, Ŝe wierzytelność zabezpieczona wekslem nie istnieje lub istnieje w mniejszym rozmiarze niŜ wierzytelność wekslowa. MoŜe to dotyczyć zarówno weksla gwarancyjnego, który był wekslem zupełnym, jak i weksla in blanco . W tym ostatnim przypadku treścią zarzutu pozwanego jest zwykleuzupełnienie weksla niezgodnie z porozumieniem, które nakazywało wierzycielowiuwzględnić treść stosunku podstawowego. DłuŜnik kwestionuje zatem istnienie czy rozmiar roszczenia wekslowego ze względu na jego związek ze stosunkiem podstawowym, wynikający z porozumienia co do celu zaciągnięcia zobowiązania wekslowego. Wierzyciel, popierając swoje Ŝądanie, równieŜ musi odwołać się do treści stosunku podstawowego, aby wykazać, Ŝe roszczenie zabezpieczone mu przysługuje, a więc i roszczenie wekslowe istnieje. Mimo Ŝe postępowanie dowodowe (i faktyczna podstawa rozstrzygnięcia) obejmie okoliczności odnoszące się do stosunku podstawowego, przedmiotem procesu jest nadal to samo roszczenie procesowe, którego materialnoprawnym substratem jest roszczenie wekslowe.

Odmiennie przedstawia się jednak sytuacja, gdy dłuŜnik zobowiązany z weksla (zupełnego lub in blanco) wykaŜe, Ŝe w ogóle nie zaistniały określone w umowie pomiędzy nim a wierzycielem przesłanki, które upowaŜniały wierzyciela do dochodzenia roszczenia wekslowego, czy do wypełnienia weksla. MoŜe tak się stać zwłaszcza wtedy, gdy weksel wydano na zabezpieczenie określonego w umowie roszczenia, które w chwili dochodzenia praw z weksla nie istnieje (wygasło, zwłaszcza na skutek zapłacenia). Podobnie jest wówczas, gdy w umowie ustalono okoliczności uprawniające wierzyciela do skorzystania zroszczenia wekslowego, takie jak określony rozmiar zabezpieczonego długu czy wielkość opóźnienia dłuŜnika. Wreszcie moŜe zdarzyć się tak, Ŝe dłuŜnik neguje waŜność weksla wskazując na jego wady formalne. We wszystkich tych sytuacjach, jeŜeli zarzuty pozwanego potwierdzą się, materialnoprawne roszczenie wekslowe musi być uznane za nieistniejące. JeŜeli powód dysponuje innym roszczeniem przeciwko powodowi (roszczeniem zabezpieczonym wekslem lub w ogóle jakimś innym), chciałby się na nie powołać dla uzasadnienia zgłoszonego w pozwie Ŝądania. Chciałby zatem twierdzić, Ŝe wprawdzie pozwany nie jest mu winien dochodzonej pozwem kwoty na podstawie weksla,



ale jest mu winien tę kwotę na innej podstawie. Takie twierdzenie oznacza jednak zastąpienie dotychczasowej podstawy faktycznej inną, odnoszącą się do innych norm prawa materialnego, a zatem zmianę powództwa - zgłoszenie nowego roszczenia zamiast dotychczasowego. Zmiana taka jest, w myśl obowiązującego obecnie art. 495 § 2 k.p.c., niedopuszczalna. Powód nie moŜe więc zapobiec uchyleniu nakazu zapłaty i oddaleniu powództwa, a roszczenia wynikającego ze stosunku podstawowego musi dochodzić w innym postępowaniu (o ile nie jest ono jeszcze przedawnione). Teza ta realizuje zasadę równości stron w procesie. Obie strony mogą sięgać do stosunku podstawowego w takich granicach, w jakich jest to uzasadnione ze względu na przedmiot tego procesu, a zatem za pomocą argumentów odnoszących się do stosunku podstawowego popierać bądź zwalczać oparte na wekslu roszczenia powoda. Zakaz zmiany powództwa, w tym powoływania się na roszczenie zabezpieczone wekslem jako podstawę Ŝądania, jest konsekwencją podstawowych reguł rządzących postępowaniem nakazowym. Pierwszym warunkiem i podstawowym załoŜeniem tego postępowania jest bowiem to, Ŝe roszczenie powoda udowodnione jest takim dokumentem, który ustawodawca ocenia jako szczególnie mocny środek dowodowy ze względu na jego treść lub formę. Zakaz przekształceń przedmiotowych jest konsekwencją tego załoŜenia, bo surowe rygory postępowania nakazowego (zwłaszcza zabezpieczenie, natychmiastowa wykonalność wyroku i ograniczenie dotyczące powództwa wzajemnego oraz potrącenia) straciłyby uzasadnienie, gdyby w miejsce nieistniejącego roszczenia spełniającego wymagania art. 485 k.p.c. moŜna było podstawić inne, nie spełniające wymagań tego przepisu. Trzeba teŜ pamiętać o tym, Ŝe to powód decyduje o wyborze trybu postępowania i o uŜyciu weksla dla uzyskania zaspokojenia. JeŜeli podjął taką decyzję mimo tego, Ŝe roszczenie wekslowe mu nie przysługuje (weksel ma wadę formalną albo został przez powoda wypełniony bez upowaŜnienia), a zatem bezpodstawnie uzyskał korzystny dla siebie nakaz zapłaty, powinien ponieść tego procesowe konsekwencje.

Wierzyciel wekslowy moŜe zabezpieczyć się przed niekorzystnymi następstwami zakazu zmiany powództwa przez oparcie Ŝądania pozwu na dwóch podstawach faktycznych i prawnych - wekslowej i dotyczącej zobowiązania podstawowego. Skoro Ŝądanie jest udowodnione wekslem, moŜliwe jest wydanie nakazu zapłaty, a wskazanie w pozwie takŜe drugiej podstawy tego Ŝądania moŜliwości tej nie wyłącza. Oczywiście druga podstawa roszczenia takŜe musi być udowodniona, powód moŜe jednak zgłaszać dowody na jej istnienie aŜ do upływu terminu prekluzji (7 dni od doręczenia mu zarzutów od nakazu zapłaty). Wątpliwość moŜe dotyczyć tego, jak powinno być sformułowane uzasadnienie pozwu, by moŜna było uznać, Ŝe jego podstawą jest nie tylko weksel, ale i stosunekpodstawowy. Sąd NajwyŜszy zdaje się traktować tę kwestię dość liberalnie, uznając za wystarczającą samą wzmiankę w uzasadnieniu pozwu mówiącą o tym, Ŝe weksel wystawiony został na zabezpieczenie takiego a takiego roszczenia187. Kwestia musi być rozstrzygana z uwzględnieniem okoliczności poszczególnych przypadków. Pomocne w tym mogą być poglądy doktryny co do funkcji, jaką ma spełniać przytoczenie w pozwie okoliczności faktycznych. OtóŜ, mają one, jak wynika z art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c., uzasadniać Ŝądanie, czyli muszą pozwalać sądowi na stwierdzenie, Ŝe to Ŝądanie jest zasadne (Ŝe powodowi przysługuje materialnoprawne roszczenie). Ponadto okoliczności faktyczne mają to Ŝądanie indywidualizować, czyli bliŜej określać dochodzone roszczenie, bowiem treść Ŝądania nie opisuje roszczenia w pełni. Ponadto trzeba pamiętać, Ŝe jeŜeli powód wskaŜe podstawę prawną swojego Ŝądania (czego robić nie musi), to jest to dlasądu wiąŜące. Wszystko to skłania do wniosku, Ŝe samo zamieszczenie w uzasadnieniu pozwu opartego na wekslu twierdzenia, Ŝe pomiędzy stronami istnieje teŜ inne zobowiązanie moŜe nie wystarczać do przyjęcia, Ŝe to inne zobowiązanie stanowi drugą podstawę faktyczną i prawną zgłoszonego w pozwie roszczenia procesowego. Twierdzenie takie nie pozwala bowiem zrealizować funkcji indywidualizacji roszczenia ani uzasadnienia Ŝądania, jeŜeli powód nie oświadczy, Ŝe z tego właśnie faktu wywodzi swoje Ŝądanie.

Po przeprowadzeniu rozprawy sąd wydaje orzeczenie (art. 496 k.p.c.). O jego treści decyduje wynik postępowania spowodowanego wniesieniem zarzutów, a zatem przekonanie sądu o istnieniu bądź nieistnieniu roszczenia powoda oraz o moŜliwości lub jej braku dochodzenia go w procesie. Bezpośrednim przedmiotem orzeczenia nie jest jednak roszczenie powoda, ale wydany wcześniej przez sąd nakaz zapłaty.

Orzeczenie w postępowaniu nakazowym moŜe mieć postać wyroku lub postanowienia. W formie wyroku zapadają następujące rozstrzygnięcia:

1) utrzymanie nakazu zapłaty w mocy w całości, 2) utrzymanie nakazu zapłaty w mocy w części oraz oddalenie powództwa w pozostałej



części, 3) uchylenie nakazu zapłaty i oddalenie powództwa. Istotne znaczenie ma zawarcie w sentencji wyroku rozstrzygnięcia o utrzymaniu

nakazu zapłaty w części, jeŜeli roszczenie powoda okazało się częściowo uzasadnione. W braku tej wzmianki nie będzie przedmiotu zaskarŜenia apelacją pozwanego, niezbędne będzie natomiast uzupełnienie wyroku.

W formie postanowienia moŜna wydać natomiast rozstrzygnięcie o: 1) uchyleniu nakazu zapłaty i odrzuceniu pozwu albo 2) uchyleniu nakazu zapłaty i umorzeniu postępowania. Wątpliwą kwestią moŜe być dopuszczalność orzekania w wyroku uchylającym nakaz

zapłaty i oddalającym powództwo o zwrocie świadczenia wyegzekwowanego przez powoda na podstawie wykonalnego natychmiast nakazu. Przepisy o postępowaniu nakazowym nie upowaŜniają sądu do zasądzenia zwrotu wyegzekwowanego świadczenia, co trzeba, moim zdaniem, uznać za ich wadę. Sądzę jednak, Ŝe do wekslowego nakazu zapłaty naleŜy stosować przez analogię art. 338 k.p.c., dotyczący wyroków, którym nadano rygor natychmiastowej wykonalności188. Przemawia za tym generalna reguła z art. 3532 k.p.c., nakazująca stosować odpowiednio do nakazów zapłaty przepisy o wyrokach, brak szczegółowej regulacji skutków wyegzekwowania świadczenia na podstawie nieprawomocnego nakazu oraz istotne podobieństwo tego orzeczenia do wyroku z rygorem natychmiastowej wykonalności. Nie bez znaczenia jest fakt, Ŝe podobne rozumowanie aprobuje Sąd NajwyŜszy, dopuszczając zaskarŜanie zaŜaleniem postanowień w przedmiocie wstrzymania wykonania nakazu i wskazując jako podstawę zaŜalenia art. 394 § 1 pkt 4 k.p.c., dotyczący rygoru natychmiastowej wykonalności.

Pozwany moŜe teŜ przed wydaniem orzeczenia cofnąć zarzuty od nakazu zapłaty. Cofnięcie tego środka zaskarŜenia podlega badaniu przez sąd co do zgodności z prawem i zasadami współŜycia społecznego. JeŜeli nie zostanie uznane za niedopuszczalne, sąd orzeka postanowieniem, Ŝe nakaz zapłaty pozostaje w mocy (art. 497 § 1 k.p.c.).

Orzeczenie kończące postępowanie przed sądem pierwszej instancji podlega zaskarŜeniu na ogólnych zasadach, a zatem wyrok - apelacją, a postanowienie - zaŜaleniem.

LITERATURA

Cieślak S., Postępowania przyspieszone w procesie cywilnym. Zarys postępowania nakazowego, upominawczego i uproszczonego, Warszawa 2004

Dalka S., Dopuszczalność zmiany powództwa i przekształcenia podmiotowego w postępowaniu nakazowym, PiP 1974, nr 5

Dalka S. (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do artykułów 1-50514, (red.) K. Piasecki, t. I, Warszawa 2006

Flaga-Gieruszyńska K. (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, (red.) A. Zieliński, Warszawa 2008

Heropolitańska I., Zarzuty przeciwko nakazowi zapłaty weksla, Warszawa 2000 Jędrzejewska M. (w:) Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część pierwsza.

Postępowanie rozpoznawcze, (red.) T. Ereciński, t. 1, Warszawa 2004 Machnikowski P., Znaczenie nowelizacji art. 495 § 2 k.p.c. dla procesu wekslowego, PS

2003, nr 5 Manowska M., Postępowanie nakazowe i upominawcze, Warszawa 2001 Piasecki K., Zagadnienia procesowe weksla. Ogólne zagadnienia postępowania

nakazowego, PPW 2001, nr 10 Wiśniewska A., Przedmiotowa zmiana powództwa w procesie cywilnym, Warszawa

1986

WYKAZ WZORÓW WEKSLI

Wzór 1. Weksel własny bez klauzul dodatkowych, płatny w oznaczonym dniu Wzór 2. Weksel własny z klauzulą waluty, płatny za okazaniem Wzór 3. Weksel własny bez miejsca płatności i wystawienia, płatny w pewien czas po

dacie Wzór 4. Weksel trasowany bez klauzul dodatkowych, płatny w oznaczonym dniu Wzór 5. Weksel własny z domicylem bankowym Wzór 6. Weksel własny płatny w pewien czas po okazaniu, z zastrzeŜeniem odsetek



Wzór 7. Weksel trasowany z nakazem przedstawienia przed oznaczonym dniem Wzór 8. Weksel trasowany z zakazem przedstawiania do przyjęcia Wzór 9. Weksel trasowany z zakazem przedstawiania do przyjęcia przed oznaczonym

dniem Wzór 10. Weksel trasowany z akceptem w postaci pełnej Wzór 11. Weksel trasowany z akceptem w postaci skróconej Wzór 12. Weksel trasowany płatny w pewien czas po okazaniu, akceptowany Wzór 13. Weksel trasowany z akceptem częściowym Wzór 14. Weksel trasowany z akceptem i wskazaniem domicyliata Wzór 15. Weksel własny z poręczeniem za wystawcę Wzór 16. Weksel własny z poręczeniem (za wystawcę) w postaci skróconej Wzór 17. Weksel własny z poręczeniem (za wystawcę) w formie podpisu Wzór 18. Weksel własny z poręczeniem częściowym Wzór 19. Weksel własny wystawiony przez osobę prawną Wzór 20. Weksel własny podpisany przez pełnomocnika Wzór 21. Weksel własny z indosem własnościowym pełnym Wzór 22. Weksel własny z indosem własnościowym in blanco Wzór 23. Weksel własny z indosem własnościowym złoŜonym z samego podpisu Wzór 24. Weksel własny z indosem własnościowym na okaziciela Wzór 25. Weksel własny z nieprzerwanym szeregiem indosów własnościowych Wzór 26. Weksel własny z klauzulą "nie na zlecenie" Wzór 27. Weksel własny indosowany z wyłączeniem odpowiedzialności Wzór 28. Weksel własny indosowany z podmiotowym ograniczeniem odpowiedzialności Wzór 29. Weksel własny z indosem pełnomocniczym Wzór 30. Weksel własny z indosem zastawniczym Wzór 31. Weksel własny płatny w pewien czas po okazaniu, wizowany Wzór 32. Weksel własny z sumą w walucie obcej i z oznaczeniem kursu Wzór 33. Weksel własny z klauzulą efektywnej zapłaty w walucie obcej Wzór 34. Weksel własny z klauzulą "bez protestu" zamieszczoną przez wystawcę Wzór 35. Weksel własny z klauzulą "bez protestu" zamieszczoną przez indosanta Wzór 36. Weksel własny in blanco Wzór 37. Weksel własny in blanco z poręczeniem wekslowym Wzór 38. Weksel własny in blanco z klauzulą "nie na zlecenie"

—————— 1 Dz. U. z 1937 r. Nr 26, poz. 175. 2 Dz. U. z 1937 r. Nr 26, poz. 177. 3 Dz. U. z 1937 r. Nr 26, poz. 179. 4 Dz. U. Nr 100, poz. 926. 5 Zob. Oświadczenia rządowe z dnia 18 marca 1937 r., Dz. U. Nr 26, poz. 176. 6 Dz. U. Nr 37, poz. 282 z późn. zm. 7 Tak Z. Fenichel, Istota zobowiązania wekslowego, PPH 1934, nr 5, s. 194. 8 Tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm. 9 Dz. U. Nr 100, poz. 1081 z późn. zm. 10 Dz. U. Nr 141, poz. 1178 z późn. zm. 11 Dz. U. Nr 225, poz. 1635 z późn. zm.. 12 Co podkreśla Sąd NajwyŜszy w uchwale z dnia 23 kwietnia 1993 r., III CZP 7/93,

OSNC 1993, nr 11, poz. 199. 13 Zwłaszcza w powołanej uchwale z dnia 23 kwietnia 1993 r. oraz w uchwale składu 7

sędziów z dnia 29 czerwca 1995 r., III CZP 66/95, OSNC 1995, nr 12, poz. 168. Orzeczenia te stanowią kontynuację i rozwinięcie judykatury przedwojennej; zob. orzeczenie SN z dnia 14 czerwca 1927 r., III Rw. 2324/26, PPA 1927, poz. 316; z 15 września 1932 r., III 1 Rw. 1278/32, Zb. Urz. 1932, poz. 152; z 10 listopada 1932 r., C. 124/32, PPH 1933, poz. 1112; z 3 listopada 1933 r. - 19 stycznia 1934 r., C III 45/33, Zb. Urz. 1934, poz. 359; z 13 stycznia 1933 r., III. 2. C. 231/32, Zb. Urz. 1933, poz. 25; z 28 czerwca 1935 r. C. III. 231/34, PPH 1936, poz. 1465 i z 28 czerwca 1935 r., C. II 559/35, PPH 1935, poz. 1443.

14 Wyrok SN z dnia 23 stycznia 1998 r., CKN 431/97, OSNC 1998, nr 7-8, poz. 130. 15 Wyrok SN z dnia 25 maja 2005 r., I CK 741/04, LEX nr 180839.



16 Zob. orzeczenie SN z dnia 17 października 1928, Rw III 1367/28, OSP 1930, poz. 119 oraz z dnia 28 czerwca 1935, C II 559/35, OSP 1936, poz. 577.

17 Zob. uchwałę składu 7 sędziów SN z dnia 31 marca 1993 r., III CZP 176/92, OSNC 1993, nr 10, poz. 171 oraz uchwałę SN z dnia 23 kwietnia 1993 r., III CZP 7/93, OSNC 1993, nr 11, poz. 199.

18 Zob. uzasadnienia uchwał SN w składzie 7 sędziów z dnia 25 listopada 1963, III CO 56/63, OSNC 1966, nr 2, poz. 12; z dnia 7 stycznia 1967, III CZP 19/66, OSNC 1968, nr 5, poz. 79.

19 V CKN 264/00, LEX nr 52788. 20 Zob. wypowiedzi zawarte w tomie Mandat wolny a zobowiązania cywilnoprawne,

(red.) W. OdrowąŜ-Sypniewski, Warszawa 2007. 21 I C 905/37, OSP 1938, poz. 470. 22 Dz. U. Nr 46, poz. 290 z późn. zm. 23 Zob. S. Wróblewski, Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936, s. 15 i n. 24 Zob. I. Rosenblüth, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo - przepisy

związkowe, Kraków 1936, t. I, s. 18 i n. 25 Zob. L. Ogiegło, Charakter prawny powstania zobowiązania wekslowego, Rejent

1995, nr 9. Por. teŜ M.H. Koziński (w:) System prawa prywatnego, t. 18, Prawo papierów wartościowych, (red.) A. Szumański, Warszawa 2005, s. 170.

26 Zob. A. Szpunar, O powstaniu zobowiązania wekslowego, PUG 1992, nr 1; A. Szpunar, M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego i czekowego, Warszawa 2003, s. 31 i n.; M. Kaliński, Umowny charakter zobowiązania wekslowego, PPW 2000, nr 11 -12; J. Jastrzębski, Wady oświadczeń woli przy czynnościach wekslowych na tle umownej koncepcji zobowiązania wekslowego (w:) Europeizacja Prawa Prywatnego , (red.) M. Pazdan, W. Popiołek, E. Rott-Pietrzyk, M. Szpunar, t. I, Warszawa 2008.

27 Przede wszystkim w uzasadnieniu uchwały składu 7 sędziów SN z dnia 29 czerwca 1995 r., III CZP 66/95, OSNC 1995, nr 12, poz. 168 oraz w tezie wyroku z dnia 7 lipca 2006 r., I CSK 105/06, LEX nr 195406.

28 Przekonująco wykazał to ostatnio F. Zoll, Klauzule dokumentowe. Prawo dokumentów dłuŜnych ze szczególnym uwzględnieniem papierów wartościowych, Warszawa 2004, s. 163 i n.

29 Wyrok SN z dnia 23 stycznia 1998 r., I CKN 431/97, OSNC 1998, nr 7-8, poz. 130. 30 Wyrok SN z dnia 8 czerwca 2004 r., I CK 5/04, niepubl. 31 Zob. wyrok SN z dnia 24 października 2000 r., V CKN 136/00, OSNC 2001, nr 6,

poz. 89. 32 Zob. orzeczenie SN z dnia 30 grudnia 1927 r., I C 1930/27, RPiE 1928, nr 3, s. 763. 33 III CZP 105/95, OSNC 1995, nr 12, poz. 174. 34 Pogląd ten powtórzono w wyroku SN z dnia 28 września 2005 r., I CK 71/05, LEX nr

186994. 35 Zob. wyrok SN z dnia 20 lipca 2008 r., V CK 9/06, LEX nr 421047. 36 Zob. wyrok SN z dnia 7 lipca 2006 r., I CSK 105/06, LEX nr 195406 oraz

uzasadnienie wyroku SN z dnia 17 września 2004 r., V CK 60/04, OSNC 2005, nr 7 -8, poz. 144.

37 Prezentował je I. Rosenblüth, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo..., s. 404.

38 Tak teŜ wyrok SA w Krakowie z 5 września 1995, I ACr 384/95, TPP 2001, z. 1, s. 121 i n.

39 Tak wyrok SN z dnia 20 lipca 2008 r., V CK 9/06, LEX nr 421047. 40 WyraŜany m.in. przez S. Wróblewskiego, Prawo wekslowe..., s. 31 oraz A.

Szpunara, M. Kalińskiego, Komentarz do prawa wekslowego... , Warszawa 2003, s. 55. 41 Orzeczenie SN z dnia 22 lutego 1934 r., II CRw 3132/33, Zb. Orz. 1934, nr 9, poz.

596. 42 Głoszony przez I. Rosenblütha, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz.

Orzecznictwo..., s. 82; A. Szpunara, M. Kalińskiego, Komentarz do prawa wekslowego..., s. 57 oraz J. Jastrzębskiego (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2008, s. 66.



43 Zob. orzeczenie SN z dnia 10 kwietnia 1934 r., II C 47/33, OSNC 1934, nr 10, poz. 678.

44 Orzeczenie z dnia 12 maja 1933 r., II CRw 603/33, Zb. Orz. 1934, nr 1, poz. 33. 45 Zob. A. Szpunar, O podpisie wystawcy weksla, Rejent 1993, nr 2. 46 III CZP 146/93, OSNC 1994, nr 5, poz. 94. 47 Zob. np. A. Szpunar, W sprawie podpisu wystawcy weksla, PPH 1995, nr 4; A.

Szpunar, M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego..., s. 58 i n.; J. Jastrzębski (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s. 69 i n.; P. Machnikowski, Weksel własny in blanco, Warszawa 2002, s. 77 i n.

48 W tym i kolejnych wzorach kursywa oznacza pismo własnoręczne. 49 Odmienny pogląd wyraził jednak SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 16 listopada

1998 r., I CKN 889/97, OSP 1999, nr 7-8, poz. 144, z krytyczną w tej kwestii glosą A. Szpunara.

50 Wyrok SN z dnia 14 marca 2003 r., V CKN 1785/00, OSNC 2004, nr 5, poz. 86. 51 Trafnie podkreśla to SN w wyroku z dnia 24 października 2003 r., III CK 35/02, LEX

nr 148666. 52 Zob. w tej ostatniej kwestii wyrok SN z dnia 16 stycznia 1985 r., IV PR 217/85,

OSNC 1986, nr 6, poz. 105. 53 Zob. teŜ wyrok SN z dnia 5 września 1997 r., III CKN 158/97, OSNC 1998, nr 2,

poz. 25. 54 Zob. orzeczenie SN z dnia 17 grudnia 1937 r., I C 3269/36, OSNC 1938, nr 10, poz.

456. 55 Zob. wyrok SN z dnia 21 maja 2002 r., III CKN 880/00, LEX nr 56041. 56 Zob. orzeczenie SN z dnia 27 lutego 1936 r., I C 1572/35, OSP 1936, poz. 487. 57 Zob. wyrok SN z dnia 21 września 2006 r., I CSK 116/06, OSNC 2007, nr 5, poz.

76. 58 Zob. wyrok SN z dnia 15 kwietnia 2004 r., IV CK 274/03, M. Prawn. 2004, nr 10, s.

439. 59 Zob. wyrok SN z dnia 24 października 2003 r., III CK 35/02, LEX nr 148666. 60 Zob. wyrok SN z dnia 24 października 2003 r., III CK 35/02, LEX nr 148666. 61 Zob. uchwałę SN z dnia 29 listopada 2005 r., III CZP 107/05, OSNC 2006, nr 10,

poz. 163. 62 Odmienny i nietrafny pogląd wyraŜony został w wyroku SN z dnia 19 grudnia 1994

r. (I CRN 147/94, OSP 1995, nr 7-8, poz. 167, z glosą krytyczną A. Szpunara), w którym uznano klauzulę o poręczeniu za trasata zamieszczoną na wekslu własnym jedynie za falsa demonstratio, a nie za poręczenie za osobę niepodpisaną, czyli poręczenie niewaŜne.

63 Zob. wyrok SN z dnia 10 marca 1998 r., I CKN 575/87, niepubl. 64 zob. wyrok SN z dnia 21 września 2006 r., I CSK 116/06, OSNC 2007, nr 5, poz.

76. 65 Zob. I. Rosenblüth, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo..., s. 397

i n. 66 Zob. wyrok SN z dnia 10 października 2000 r., V CKN 98/00, OSNC 2001, nr 6, poz.

88, dotyczący podstępu remitenta. 67 Dlatego nietrafnie, moim zdaniem, na art. 7 pr. weksl. powołał się Sąd NajwyŜszy w

uzasadnieniu uchwały z dnia 31 maja 1994 r. (III CZP 75/94, OSP 1995, nr 2, poz. 33, z glosą aprobującą A. Szpunara), w której stwierdził, Ŝe "błąd poręczyciela wekslowego co do osoby wystawcy weksla własnego in blanco nie zwalnia poręczyciela od odpowiedzialności wekslowej".

68 Zob. wyrok SN z dnia 21 kwietnia 2004 r., III CZP 13/04, OSNC 2005, nr 6, poz. 101.

69 Rw 2483/27, OSP 1928, poz. 419. 70 Zob. A. Szpunar, M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego..., s. 78. 71 Zob. J. Jastrzębski (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s.

98 i n. 72 W tej ostatniej kwestii zob. wyrok SN z dnia 19 czerwca 2008 r., V CSK 48/08, LEX



nr 424395. 73 Zob. wyrok SN z dnia 19 stycznia 2007 r., III CSK 360/06, Biul. SN 2007, nr 6, poz.

13; wydany na tle pierwotnego brzmienia art. 230 k.s.h. 74 Tak trafnie Sąd NajwyŜszy w uzasadnieniu wyroku z dnia 4 grudnia 1998 r., III CKN

60/98, OSN 1999, nr 7-8, poz. 126. 75 Zob. I. Rosenblüth, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo..., s. 162. 76 Zob. J. Jastrzębski (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s.

109 i n. 77 Podobny pogląd wyraził dawniej Sąd NajwyŜszy w orzeczeniu z dnia 1 czerwca 1933

r. (I C 1014/32, OSP 1933, poz. 546), w którym stwierdził, Ŝe "odpowiedzialność osobista z mocy art. 8 prawa wekslowego podpisującego weksel bez naleŜytego upowaŜnienia ma charakter pomocniczy i moŜe zachodzić tylko wtedy, gdy zastąpiony uchyla się od wykonania zobowiązania".

78 III CKN 60/98, OSN 1999, nr 7-8, poz. 126. 79 Zob. I. Rosenblüth, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo... , s.

159. 80 Zob. A. Szpunar, M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego... , s. 80 i n.; J.

Jastrzębski (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s. 109. 81 Zob. A. Szpunar, M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego..., s. 209. Słuszne

wątpliwości zgłasza J. Jastrzębski (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s. 346.

82 Tak I. Rosenblüth, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo..., s. 645; A. Thaler (w:) A. Glasner, A. Thaler, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, cz. I Prawo wekslowe , Kraków 1936, s. 236; A. Szpunar, M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego..., s. 212.

83 C I 2513/33, RPEiS 1935, r. II, s. 709. 84 Zob. orzeczenie SN z dnia 28 listopada 1930 r., I C 1462/30, OSP 1931, poz. 214. 85 Głoszony przez S. Wróblewskiego, Prawo wekslowe..., s. 105 i n. 86 Zob. J. Mojak, Przelew wierzytelności w polskim prawie cywilnym, Lublin 1990, s.

51. 87 IV CKN 755/00, PPW 2001, nr 8, s. 37, z glosą krytyczną M. Kalińskiego. 88 Zob. orzeczenie SN z dnia 15 grudnia 1938 r., I C 2053/37, OSP 1939, poz. 354. 89 Zob. wyrok SN z dnia 19 stycznia 2006 r., IV CK 335/05, Biul. SN 2006, nr 6, poz.

7. 90 Zob. np. wyrok SN z dnia 21 września 2005 r., V CK 118/05, LEX nr 186927. 91 Zob. uzasadnienie wyroku SN z dnia 21 września 2006 r., I CSK 130/06, OSNC

2007, nr 6, poz. 93. 92 Zob. orzeczenie SN z dnia 22 lutego 1933 r., C.II.Rw. 249/33, Zb.Urz. 1933, poz.

118 i uzasadnienie wyroku SN z dnia 21 września 2006 r., I CSK 130/06, OSNC 2007, nr 6, poz. 93.

93 Zob. uzasadnienie wyroku SN z dnia 21 września 2006 r., I CSK 130/06, OSNC 2007, nr 6, poz. 93.

94 Pogląd ten wyraŜono w wyroku powołanym w poprzednim przypisie. 95 I CSK 130/06, OSNC 2007, nr 6, poz. 93. 96 Zob. wyrok SN z dnia 12 września 2003 r., I CK 65/02, OSNC 2004, nr 11, poz.

174. 97 Zob. orzeczenie SN z dnia 4 stycznia 1933 r., III Rw 2583/32, OSNC 1933, nr 1,

poz. 7. 98 Zwolennikiem takiej moŜliwości był S. Wróblewski, Prawo wekslowe..., s. 101;

sprzeciwiali się jej I. Rosenblüth, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo..., s. 251; A. Szpunar, M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego..., s. 113 oraz M. Kaliński, (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s. 181.

99 Zob. A. Szpunar, M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego..., s. 124. 100 Odstąpił od niego M. Kaliński (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i

czekowe..., s. 196.



101 Zob. orzeczenie SN z dnia 30 maja 1930 r., I C 374/30, PPH 1930, s. 648; orzeczenie SN z dnia 5 grudnia 1935 r., C II 1629/35, Orzecznictwo Sądowe - Zbiór Przeglądu Sądowego, Dział Cywilny 1936, poz. 106; wyrok SN z dnia 20 kwietnia 2004 r., V CK 427/03, PB 2005, nr 4, s. 32; wyrok SN z dnia 9 lutego 2005 r., II CK 426/04, LEX nr 147229.

102 II CKN 10/98, OSNC 1999, nr 5, poz. 93. 103 Zob. wyrok SN z dnia 9 grudnia 2004 r., II CK 170/04, LEX nr 146408. 104 Zob. A. Szpunar, M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego..., s. 127. 105 Odmienny pogląd wyraŜa teza wyroku SN z dnia 13 lutego 2003 r., III CKN

567/01, LEX nr 78866, z uzasadnienia wyroku wynika jednak, Ŝe teza ta odnosi się do przypadku, gdy przelewu dokonano juŜ po nabyciu wierzytelności wekslowej.

106 Między innymi: S. Wróblewski, Prawo wekslowe..., s. 119 i n.; I. Rosenblüth, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo..., s. 307 i n.; A. Szpunar, M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego..., s. 128 i n.; M. Kaliński (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s. 204 i n.

107 Zob. wyrok SN z dnia 21 października 1998 r., II CKN 10/98, OSN 1999, Nr 5, poz. 93; podobnie wyrok SN z dnia 13 lutego 2003 r., III CKN 567/01, LEX 78866.

108 Zob. wyrok SN z dnia 21 października 1998 r., II CKN 10/98, OSNC 1999, nr 5, poz. 93.

109 Głoszony m.in. przez A. Szpunara; zob. A. Szpunar, M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego..., s. 131 i n. Tak teŜ M. Kaliński (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s. 207.

110 Zob. wyrok SN z dnia 24 maja 2007 r., V CSK 23/07, Biul. SN 2007, nr 11 oraz z dnia 9 kwietnia 2008 r., V CSK 493/07, OSNC-ZD 2009, nr 1, poz. 7.

111 Tak wyrok SN z dnia 15 maja 2008 r., I CSK 488/07, OSNC-ZD 2009, nr 1, poz. 11.

112 Zob. wyrok SN z dnia 7 maja 2004 r., III CK 563/02, OSNC 2005, nr 5, poz. 88. 113 Dz. U. Nr 100, poz. 1081 z późn. zm. 114 Tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm. 115 Dz. Urz. NBP z 1998 r. Nr 3, poz. 5 z późn. zm. 116 Zob. np. orzeczenie SN z dnia 3 kwietnia 1929 r., III Rw 435/29, OSP 1929, poz.

510. 117 Zob. S. Wróblewski, Prawo wekslowe..., s. 139. 118 Zob. uchwałę SN z dnia 26 kwietnia 2007 r., III CZP 19/07, OSNC 2008, nr 6, poz.

60. 119 Wprawdzie w tezie wyroku SN z dnia 4 marca 2008 r. (IV CSK 457/07, LEX nr

457861) pojawił się pogląd o oddawczym charakterze długu wekslowego, jednak z uzasadnienia jasno wynika, Ŝe była to zwykła pomyłka pisarska.

120 Zob. wyrok SN z dnia 12 maja 2005 r., V CK 588/04, OSNC 2006, nr 4, poz. 71. 121 Zob. wyrok SN z dnia 21 marca 2001 r., III CKN 322/00, OSNC 2001, nr 11, poz.

164; wyrok SN z dnia 12 maja 2005 r., V CK 588/04, OSNC 2006, nr 4, poz. 71 oraz wyrok SN z dnia 31 marca 2006 r., IV CSK 132/05, LEX nr 195420.

122 Zob. wyrok SN z dnia 12 maja 2005 r., V CK 588/04, OSNC 2006, nr 4, poz. 71. 123 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. - Regulamin

urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 249). 124 Zob. wyrok SN z dnia 6 czerwca 2002 r., I CKN 738/00, LEX nr 55256; wyrok SN z

dnia 2 października 2003 r., V CK 241/02, LEX nr 175961; wyrok SN z dnia 5 sierpnia 2004 r., III CK 316/03, LEX nr 174193 oraz oraz wyrok SN z dnia 23 listopada 2004 r., I CK 224/04, LEX nr 277075.

125 W tym względzie aktualna jest uchwała pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 9 maja 1936 r., CPrez 22/35, OSP 1936, poz. 483.

126 Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60, poz. 535 z późn. zm.).

127 Formalnie do dokonywania protestu upowaŜnione są takŜe urzędy pocztowe, o czym stanowi rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 października 1965 r. w sprawie sporządzania protestów weksli przez urzędy pocztowe (Dz. U. Nr 45, poz. 282),



wydane na podstawie art. 95 pr. weksl.. Nie moŜna jednak wróŜyć powodzenia komuś, kto zechciałby z tej moŜliwości skorzystać.

128 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz. U. Nr 148, poz. 1564 z późn. zm.).

129 Zob. w tej sprawie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1936 r. o niszczeniu odpisów protestów weksli i czeków (Dz. U. Nr 90, poz. 625).

130 Zob. I. Rosenblüth, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo..., s. 536; M. Kaliński (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s. 296 i n.

131 Tak A. Glasner (w:) A. Glasner, A. Thaler, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, cz. I..., s. 211 i n.; M. Kaliński (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s. 310.

132 Tak m.in. I. Rosenblüth, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo..., s. 568 i n.; M. Kaliński, (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s. 311.

133 Tak trafnie w wyroku SN z dnia 7 stycznia 1998 r., II CKN 565/97, OSNC 1998, nr 7-8, poz. 121.

134 Zob. S. Wróblewski, Prawo wekslowe..., s. 257; I. Rosenblüth, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo..., s. 656.

135 Zob. I. Heropolitańska, Zarzuty przeciwko nakazowi zapłaty weksla, Warszawa 2000, s. 69; W. Langowski, Indos wekslowy, Kraków 1998, s. 226; M. Kaliński (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s. 359.

136 Zob. I. Rosenblüth, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz. Orzecznictwo..., s. 658 i n.; oraz M. Kaliński (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s. 359.

137 Tak m.in. A. Szpunar, M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego..., s. 229 i n.; J. Jastrzębski (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s. 373 i n.

138 Zob. S. Wróblewski, Prawo wekslowe..., s. 276 i n.; A. Glasner (w:) A. Glasner, A. Thaler, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, cz. I..., s. 259 i n.; S. Grzybowski (w:) System prawa cywilnego, t. III, cz. 2, Prawo zobowiązań - część szczegółowa, Wrocław 1976, s. 1036 i n.

139 Dz. U. z 1947 r. Nr 5, poz. 20. 140 Zob. orzeczenie SN z dnia 19 listopada 1936 r., II C 1697/36, OSP 1937, poz. 587. 141 Por. wyrok SN z dnia 4 września 2003 r., IV CKN 395/01, OSNC 2004, nr 10, poz.

164; wyrok SN z dnia 5 października 2005 r., II CK 748/04, LEX nr 187018. 142 W tej ostatniej kwestii odmiennie jednak orzeczenie SN z dnia 5 czerwca 1929 r.,

C 394/29, OSP 1929, poz. 551. 143 Dz. U. Nr 167, poz. 1398 z późn. zm. 144 Zob. orzeczenie SN z dnia 22 marca 1932, I C 1971/31, OSP 1932, poz. 276. 145 Zob. orzeczenie SN z dnia 3 listopada 1933 r., C III 21/33, Zb. Orz. 1934, z. 5,

poz. 351 oraz uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów SN z dnia 7 stycznia 1967 r., III CZP 19/66, OSNC 1968, nr 5, poz. 79.

146 Zob. np. uchwałę składu 7 sędziów SN z dnia 8 grudnia 1958 r., III CR 1063/58, OSP 1960, z. 7-8, poz. 188.

147 Zob. wyrok SN z dnia 2 października 2008 r., II CSK 195/08, LEX nr 470014. 148 Zob. orzeczenie SN z dnia 22 czerwca 1934 r., II C 721/34, OSP 1936, poz. 505

oraz orzeczenie SN z dnia 27 września 1933 r., I C 287/33, OSP 1934, poz. 109. 149 Zob. uzasadnienie orzeczenia SN z dnia 7 kwietnia 1933 r., III 2 C 376/32, Zb.

Orz. 1933, nr 4, poz. 212. 150 Obecnie kwestia traci aktualność, jednak z uwagi na to, Ŝe weksle wystawione na

dawnych blankietach są jeszcze w obrocie, warto zacytować wyrok SN z dnia 18 października 2006 r. (II CSK 141/06, LEX nr 385599), w którym stwierdzono, Ŝe posiadacz weksla moŜe wypełnić weksel in blanco powyŜej sumy wekslowej oznaczonej w wysokości opłaty skarbowej, jeŜeli uprawnia go do tego porozumienie wekslowe; obowiązek udowodnienia, Ŝe porozumienie nie zezwala na to obciąŜa dłuŜnika.

151 Zob. wyrok SN z dnia 22 października 1975 r., IV PR 162/75, OSNCP 1976, nr 6, poz. 147.

152 Odmienny, nietrafny pogląd wyraŜono w wyroku SN z dnia 24 sierpnia 1988 r., IV



PR 189/88, OSNC 1990, nr 12, poz. 154. 153 Zob. orzeczenie SN z dnia 6 marca 1935, C II 2659/34, OSP 1936, z. 1, poz. 35. 154 Odmienny, nietrafny pogląd wyraził SN w wyroku z dnia 13 grudnia 2007 r. (I CSK

317/07, OSNC 2009, nr 2, poz. 32), w którym zakwalifikował upowaŜnienie do wypełnienia weksla in blanco jako pełnomocnictwo i stwierdził jego wygaśnięcie z powodu ogłoszenia upadłości wystawcy weksla.

155 Zob. zwłaszcza uzasadnienia uchwał SN w składzie 7 sędziów z dnia 25 listopada 1963 r., III CO 56/63, OSNC 1966, nr 2, poz. 12 oraz z dnia 7 stycznia 1967 r., III CZP 19/66, OSNC 1968, nr 5, poz. 79.

156 Zob. wyrok SN z dnia 6 października 2004 r., I CK 156/04, LEX nr 197627. 157 Zob. wyrok SN z dnia 20 czerwca 2008 r., IV CSK 65/08, LEX nr 453032. 158 Zob. J. Jastrzębski (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s.

142 i n. 159 Zob. np. wyrok SN z dnia 9 września 2004 r., II CK 499/03, LEX nr 156489 oraz

wyrok SN z dnia 20 grudnia 2005 r., V CK 407/05, LEX nr 462935. 160 II U 300/31, PPH 1932, nr 7, s. 322. 161 Orzeczenie SN z dnia 1 grudnia 1933 r. - 19 stycznia 1934 r., C III 64/33, Zb. Orz.

1934, poz. 425. Pogląd o dopuszczalności umorzenia weksla niezupełnego powtórzył Sąd NajwyŜszy w orzeczeniu z dnia 19 października 1934 r. (C II 1545/34, PPH 1935, nr 1, s. 28 i n.), zaś tezę, Ŝe po umorzeniu weksla niezupełnego nie moŜna juŜ uzupełnić jego treści, wyraŜono w orzeczeniu z dnia 29 stycznia 1934 r. (C II Rw 2875/33, OSP 1934, poz. 166).

162 I C 2022/34, OSNC 1936, Nr 2, poz. 45. 163 Dz. U. z 1947 r. Nr 5, poz. 20. 164 Zob. S. Wróblewski, Prawo wekslowe..., s. 332; M. Kaliński (w:) J. Jastrzębski, M.

Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s. 417. 165 Taki pogląd wyraŜa teŜ M. Kaliński (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe

i czekowe..., s. 423 i n. 166 Zob. A. Szpunar, M. Kaliński, Komentarz do prawa wekslowego... , s. 87 i n.; J.

Jastrzębski (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s. 124 i n. 167 Zob. zwłaszcza wyrok SN z dnia 16 stycznia 2001 r., II CKN 25/00, OSNC 2001, nr

7-8, poz. 117. 168 Pozornie odmienny pogląd wyraŜa teza wyroku SN z dnia 30 listopada 2005 r. (III

CK 274/05, M. Prawn. 2005, Nr 24, s. 1225), jest ona jednak błędnie sformułowana, gdyŜ w rozstrzyganej przez Sąd NajwyŜszy sprawie nie istniała kwestia wypełnienia weksla po ustalonym terminie (jak to ujęto w tezie wyroku), ale wypełnienia go późniejszą niŜ umówiono datą płatności.

169 Zob. np. wyrok SN z dnia 22 czerwca 2006 r., V CSK 70/06, OSNC 2007, nr 4, poz. 59.

170 Zob. wyrok SN z dnia 17 stycznia 2008 r., III CSK 193/07, LEX nr 413645. 171 Zob. wyrok SN z dnia 30 listopada 2005 r., III CK 274/05, LEX nr 444482. 172 Zob. orzeczenie SN z dnia 31 maja 1935 r., C II 285/35, PPH 1936, nr 4, s. 181. 173 Zob. np. wyrok SN z dnia 19 listopada 2004 r., V CK 228/04, OSP 2005, nr 11,

poz. 130 oraz z dnia 19 grudnia 2007 r., V CSK 323/07, LEX nr 361457. 174 Nowe podejście do tego zagadnienia zasygnalizowane zostało juŜ w wyroku SN z

dnia 14 października 1971 r., II CR 277/71, OSP 1972, nr 7-8, poz. 139; a ostatnio zostało wyraŜone w wyrokach z dnia 19 listopada 2004 r., V CK 228/04, OSP 2005, nr 11, poz. 130; z dnia 24 listopada 2005 r., IV CK 236/05, LEX nr 194235; z dnia 15 lutego 2006 r., IV CSK 15/05, LEX nr 179731; z dnia 14 lipca 2006 r., II CSK 75/06, LEX nr 291045.

175 Tak m.in. M.H. Koziński (w:) System prawa prywatnego, t. 18, Prawo papierów wartościowych, (red.) A. Szumański, Warszawa 2005, s. 278 i n.; J. Jastrzębski (w:) J. Jastrzębski, M. Kaliński, Prawo wekslowe i czekowe..., s. 136 i n.

176 Podobnie w wyroku SN z dnia 30 listopada 2005 r., III CK 274/05, LEX nr 444482. 177 V CK 228/04, OSP 2005, nr 11, poz. 130. 178 Zob. postanowienie SN z dnia 2 kwietnia 2003 r., I CK 287/02, OSNC 2004, nr 6,



poz. 100 oraz uchwałę SN z dnia 24 lutego 2005 r., III CZP 86/04, OSNC 2006, nr 2, poz. 18.

179 Zob. wyrok SN z dnia 17 września 2004 r., V CK 60/04, OSNC 2005, nr 7 -8, poz. 144.

180 Do zupełnego pomieszania pojęć doszło w wyroku SN z dnia 4 września 1997 r. (IICKN 284/97, PB 1998, nr 2, s. 22), w którym uznano, Ŝe legitymacja formalna remitenta wynika z przepisu kodeksu postępowania cywilnego stanowiącego o dopuszczalności wydania nakazu zapłaty na podstawie weksla.

181 Zob. uchwałę SN z dnia 28 października 2003 r., III CZP 147/93, OSNC 1994, nr 5, poz. 104 oraz uchwałę SN z dnia 24 września 2003 r., III CZP 58/03, OSP 2004, nr 11, poz. 138 z glosą D. Zawistowskiego.

182 Zob. uchwałę SN z dnia 18 marca 2005 r., III CZP 97/04, OSNC 2006, nr 2, poz. 24.

183 Zob. uchwałę SN z dnia 13 października 2005 r., III CZP 56/05, OSNC 2006, nr 7-8, poz. 119 oraz wyrok SN z dnia 24 maja 2007 r., II CSK 88/07, LEX nr 485865.

184 III PZP 17/70, OSNC 1973, nr 5, poz. 72. 185 Pogląd ten podtrzymano m.in. w wyroku SN z dnia 14 marca 1997 r., I CKN 48/97,

OSNC 1997, nr 9, poz. 124; i w wyroku SN z dnia 24 października 2000 r., V CKN 136/00, OSNC 2001, nr 6, poz. 89.

186 Przed wejściem w Ŝycie ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 48, poz. 554).

187 Zob. wyrok SN z dnia 14 listopada 2006 r., II CSK 205/06, OSP 2008, nr 1, poz. 9, z glosą P. Machnikowskiego. Por. teŜ wyrok SN z dnia 15 marca 2007 r., II CSK 495/06, LEX nr 274227.

188 W uzasadnieniu wyroku z dnia 10 maja 2005 r. (II CK 712/04, LEX nr 180865) Sąd NajwyŜszy taką moŜliwość odrzucił, sprawa dotyczyła jednak nakazu stanowiącego tylko tytuł zabezpieczenia.



Documents

Machnikowski, Prawo wekslowe, 2009