PRAWO ZOBOWIĄZAŃ (prawo obligacyjne)

Prawo zobowiązań – dział prawa cywilnego, obejmujący zespół

norm prawnych regulujących formy wymiany dóbr i usług

(np. zobowiązania wynikające z umowy sprzedaży, zamiany,

umowy o dzieło, umowy zlecenia;).

Źródła prawa zobowiązań:

- Konstytucja

- Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r.(księga III)

- ustawy szczególne: prawo wekslowe, czekowe, bankowe

- rozporządzenia i akty prawa miejscowego

Pojęcie zobowiązania:

Jest to stosunek prawny między dwiema lub więcej osobami, na

mocy którego jedna osoba(wierzyciel) może żądać od drugiej

(dłużnika) określonego działania lub zaniechania

(świadczenia), a dłużnik jest zobowiązany to świadczenie

spełnić.

Klasycznym przykładem zobowiązania niepieniężnego jest

umowa zamiany z art. 603-604 k.c., w której każda ze stron

zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy

w zamian za zobowiązanie do przeniesienia własności innej

rzeczy.

Uprawnienie wierzyciela do domagania się spełnienia

świadczenia przez dłużnika nazywa się wierzytelnością.

Przykład: W ramach umowy przechowania przechowawcy

przysługuje roszczenie (wierzytelność) o wydanie przedmiotu

przechowania, a w trakcie trwania samej umowy roszczenie

o zapłatę wynagrodzenia.

Zaś obciążający dłużnika obowiązek spełnienia świadczenia

określany jest mianem długu.

Zobowiązanie jest rodzajem stosunku cywilnoprawnego, w

którym można wyróżnić następujące elementy: podmioty,

przedmiot i treść.

Podmiot uprawniony- wierzyciel

Podmiot zobowiązany- dłużnik

Może zdarzyć się, że podmioty stosunku zobowiązaniowego będą

występować w podwójnej roli (złożony model zobowiązania).

Przykład:

W umowie sprzedaży sprzedający jest wierzycielem w zakresie

prawa do otrzymania ceny oraz dłużnikiem w zakresie obowiązku

przeniesienia własności rzeczy i jej wydania kupującemu.

Kupujący natomiast jest dłużnikiem w zakresie obowiązku

uiszczenia ceny, wierzycielem zaś w zakresie prawa do

otrzymania nabytej rzeczy.

Zaś prosty model zobowiązania, tj. taki, w którym jedna strona

(wierzyciel) jest wyłącznie uprawniona, zaś druga (dłużnik)

wyłącznie zobowiązana: będziemy z nim mieli do czynienia

zwłaszcza na gruncie odpowiedzialności odszkodowawczej oraz

na gruncie tzw. bezpodstawnego wzbogacenia.

Przykład:

Gdy więc pracodawca omyłkowo wypłaci swemu pracownikowi

zbyt wysokie wynagrodzenie, może od tego ostatniego (jako

wzbogaconego bez podstawy prawnej dłużnika) żądać zwrotu

nadpłaconej kwoty, sam nie będąc do niczego zobowiązany.

Podobnie ukształtuje się sytuacja prawna, gdy X ze swej winy

wyrządzi Y szkodę (np. niszcząc należącą do Y rzecz).

W takim przypadku, z mocy art. 415 k.c., poszkodowany Y stanie

się wierzycielem sprawcy uszczerbku i będzie mógł domagać się

od niego odpowiedniego odszkodowania. Oczywiście, skoro on

sam nie ma tu żadnych obowiązków wobec X, powstałą między X

a Y więź prawną należy ocenić jako prosty stosunek

zobowiązaniowy.

Przedmiot zobowiązania- świadczenie, tj. określone zachowanie

się dłużnika, którego może domagać się wierzyciel

Przykład:

Świadczeniem jednorazowym jest zapłata ceny z umowy

sprzedaży;

Świadczeniem ciągłym jest wykonywanie umowy przechowania;

Świadczeniem okresowym jest zapłata czynszu w ramach umowy

najmu

Przykład: Strony zawarły umowę sprzedaży samochodu, z której

wynika w konsekwencji zobowiązanie sprzedaży. W tym

zobowiązaniu świadczenie sprzedawcy polega na działaniu w

postaci przeniesienia na kupującego własności samochodu i

wydania go nabywcy. Natomiast świadczeniem kupującego jest

działanie mające kształt zapłacenia ceny i odebrania samochodu.

Przedmiotem obu tych świadczeń jest sam samochód.

Przykład: W drodze umowy X zobowiązał się – za

wynagrodzeniem - do uczenia Y matematyki. Świadczenie X

polega na przekazywaniu Y wiedzy z zakresu nauk

matematycznych. Z kolei świadczenie Y to zapłacenie

wynagrodzenia za udzielanie korepetycji.

Treść stosunku zobowiązaniowego- to uprawnienia wierzyciela

i odpowiadające im obowiązki dłużnika.

Więź prawna, jaką stwarza stosunek zobowiązaniowy wymaga,

aby istniała ona między wierzycielem a dłużnikiem jako

oznaczonymi osobami. Uprawnienie wierzyciela jest

skierowane przeciw dłużnikowi i tylko dłużnik jest nim

związany i za dług odpowiada. Cecha ta odróżnia zobowiązanie

od praw bezwzględnych (od praw rzeczowych).

Uprawnienia wierzyciela:

1. Główne: przede wszystkim uprawnienie do uzyskania

świadczenia oraz uprawnienie do uzyskania

odszkodowania zamiast lub obok świadczenia.

2. Uboczne(pomocnicze wobec głównych): np. roszczenie o

odsetki, roszczenie o uzyskanie od dłużnika wiadomości o

przedmiocie świadczenia.

Uprawnienia wierzyciela są zabezpieczone sankcją przymusu

państwowego. Jeżeli dłużnik nie wykonuje zobowiązania mimo

nadejścia terminu spełnienia świadczenia , to wierzyciel może

dochodzić ochrony swego prawa przed odpowiednim organem

państwowym, którym z reguły jest sąd. Przymusowa realizacja

uprawnień wierzyciela następuje na drodze egzekucji

sądowej albo- bardzo rzadko administracyjnej.

Dług i odpowiedzialność dłużnika:

Odpowiedzialność osobista dłużnika- wierzyciel może

skierować egzekucję do całego majątku dłużnika, w takim

składzie , w jakim znajduje się on w chwili wszczęcia egzekucji.

Odpowiedzialność rzeczowa dłużnika- gwarancję zaspokojenia

wierzyciela stanowi nie cały majątek dłużnika, ale tylko ściśle

oznaczony przedmiot majątkowy, na którym została

zabezpieczona wierzytelność, i to bez względu na to, w czyich

rękach znajduje się ten przedmiot w chwili wszczęcia

egzekucji(odpowiedzialność rzeczowa powstaje w drodze

zastawu i hipoteki).

Powstanie zobowiązania:

Zobowiązanie powstaje na skutek wystąpienia zdarzeń

cywilnoprawnych.

Do tych zdarzeń, jako źródła stosunków zobowiązaniowych,

należą:

czynności prawne, a wśród nich:

- umowy obligacyjne

czyny niedozwolone (czynem niedozwolonym jest fakt

wyrządzenia szkody poza istniejącym stosunkiem

zobowiązaniowym. Treścią powstałego wskutek

wyrządzenia szkody zobowiązania jest uprawnienie

poszkodowanego do uzyskania odszkodowania

i odpowiadający temu uprawnieniu obowiązek naprawienia

szkody).

bezpodstawne wzbogacenie (fakt uzyskania kosztem innej

osoby jakiejś korzyści majątkowej bez należytego

usprawiedliwienia prawnego-zobowiązanie z tytułu

bezpodstawnego wzbogacenia). Ten, kto uzyskał korzyść i

przez to się wzbogacił, zobowiązany jest do dokonania jej

zwrotu na rzecz zobowiązanego.

Akty administracyjne.

Akty administracyjne, czyli jednostronne, indywidualne decyzje

organów administracji publiczne stanowią specjalne źródło

zobowiązań.

Takim źródłem zobowiązania jest decyzja organu

administracyjnego przyznająca obywatelowi A mieszkanie w

budynku należącym do obywatela B. Powoduje ona po

przekazaniu lokalu nawiązanie między wymienionymi osobami

stosunku zobowiązaniowego,

w którym B wystąpi w charakterze wynajmującego, zaś A w

charakterze najemcy. Powstanie opisanego zobowiązania nie jest

wynikiem zawarcia przez strony umowy najmu, lecz rezultatem

aktu administracyjnego.

Inne zdarzenia (prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia)

Przykład: odebranie przesyłki pocztowej i uiszczenie za nią

opłaty pobraniowej, zapłacenie za gaz pod nieobecność sąsiada z

własnej gotówki

Samo prowadzenie cudzej sprawy połączone z dokonywaniem

wydatków i zaciąganiem zobowiązań może spowodować

powstanie między tymi osobami stosunku zobowiązaniowego,

mimo że strony nie zawarły w tej sprawie żadnej umowy,

a nawet że jedna z nich, jak to się dzieje najczęściej, nic nie wie o

prowadzeniu jej sprawy przez drugą.

Powstanie zobowiązania zależy od tego czy sprawa była

prowadzona w sposób korzystny dla zainteresowanego, czy

podjęcie i prowadzenie sprawy było zgodne z domniemaną wolą

zainteresowanego i wreszcie, czy sprawę prowadzono z

zachowaniem należytej staranności.

Prowadzący sprawę powinien też w miarę możności powiadomić

zainteresowanego i stosownie do okoliczności albo oczekiwać jego

zleceń, albo prowadzić sprawę dopóty, dopóki osoba ta nie będzie

mogła sama się nią zająć.

Spełnienie przez prowadzącego tych wymagań daje mu prawo

żądania od osoby, której sprawę bez zlecenia prowadził,

zwrotu uzasadnionych wydatków i nakładów wraz z

ustawowymi odsetkami.

Świadczenie jako przedmiot zobowiązania:

Świadczeniem jest zachowanie się dłużnika zgodne z treścią

zobowiązania, czyniące zadość interesom wierzyciela.

Świadczenie może polegać bądź na działaniu, bądź zaniechaniu,

czyli na powstrzymaniu się od działania. Świadczenie musi być

oznaczone- wierzyciel musi wiedzieć, czego może domagać się od

dłużnika, a dłużnik jak ma się zachować, by zaspokoić chroniony

przez prawo interes wierzyciela.

Świadczenie musi być możliwe do spełnienia. Gdy ś. nie jest

możliwe do spełnienia od samego początku- zobowiązanie w

ogóle nie powstaje.

Jeśli ś. staje się niemożliwe do spełnienia już po powstaniu

zobowiązania- to samo zobowiązanie jest ważne- tym niemniej w

zależności od przyczyny powstania niemożliwości świadczenia

albo stosunek zobowiązaniowy wygaśnie i dłużnik będzie

zwolniony od obowiązku świadczenia, albo też utrzyma się w

mocy, a dłużnik będzie obowiązany do dania odszkodowania w

miejsce świadczenia.

Niektóre rodzaje świadczeń:

- ś. jednorazowe (np. wydanie rzeczy nabywcy przy umowie

sprzedaży) i ś. ciągłe (np. świadczenie najemcy i wynajmującego)

- ś. okresowe (np. świadczenie rentowe, czynsz najmu)

-ś. niepodzielne (np. dostarczenie maszyny do szycia) i

ś. podzielne (np. zapłata pewnej sumy pieniężnej)

-ś. oznaczone indywidualnie- przedmiotem świadczenia jest rzecz

oznaczona co do tożsamości( np. obraz Matejki „Sobieski pod

Wiedniem”)

ś. oznaczone rodzajowo- przedmiotem świadczenia jest rzecz

oznaczona co do gatunku(np. sprzedaż 10 kg. Worków cementu, 5

kg. ziemniaków).

-ś. pieniężne-

Szczególnym rodzajem świadczenia jest świadczenie pieniężne

wyrażone w sumie określonych jednostek pieniężnych np. 50

złotych. Świadczenia pieniężne są przedmiotem zobowiązań

pieniężnych stanowiących podstawową formę stosunków

występujących w obrocie prawnym.

Przykład:

Klasycznym przykładem stosunku obligacyjnego, w którym

występuje zobowiązanie pieniężne jest umowa sprzedaży.

Świadczeniem pieniężnym jest w tym przypadku obowiązek

zapłaty ceny przez kupującego.

-ś. odszkodowawcze (naprawienie szkody)- szczególny, bardzo

ważny rodzaj świadczenia.

Świadczenie odszkodowawcze:

Polega- bądź na przywróceniu stanu sprzed wyrządzenia szkody,

bądź na zapłacie odpowiedniej sumy pieniężnej(rekompensaty,

odszkodowania).

Aby poszkodowany mógł uzyskać świadczenie odszkodowawcze

od innej osoby, musi udowodnić, że ta osoba ponosi względem

niego odpowiedzialność odszkodowawczą.

Należy wyróżnić w prawie zobowiązań następujące rodzaje

odpowiedzialności odszkodowawczej:

1. odpowiedzialność deliktowa, która występuje wtedy, gdy

między poszkodowanym a podmiotem odpowiedzialnym za

szkodę nie ma stosunku zobowiązaniowego, lub też gdy

szkoda zostaje wyrządzona poza istniejącym stosunkiem;

zdarzenie wyrządzające szkodę rodzi stosunek

zobowiązaniowy jako stosunek samoistny (art. 415 i nast.

KC)

2. Odpowiedzialność kontraktowa, która powstaje wówczas, gdy

szkoda zostaje wyrządzona przez niewykonanie lub

nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika;

odszkodowanie w takim wypadku zastępuje główne

świadczenie lub je uzupełnia (art. 471 i nast. KC)

Powstanie określonego rodzaju odpowiedzialności

odszkodowawczej uzależnione jest od istnienia przesłanek

przewidzianych w przepisach prawa cywilnego, które dany rodzaj

odpowiedzialności regulują. Wśród tych przesłanek główna role

odgrywają:

a. wyrządzenie szkody

b. zdarzenie, z którym system prawny wiąże powstanie

obowiązku jakiegoś podmiotu do naprawienia tej szkody,

c. między tym zdarzeniem a szkodą musi zachodzić związek

przyczynowy. Oznacza to, że bez tego zdarzenia szkoda nie

mogłaby nastąpić.

Ad. a) szkoda- uszczerbek, najczęściej o charakterze

majątkowym, wyrządzony w dobrach poszkodowanego wbrew

jego woli. Szkoda majątkowa podlega naprawieniu w każdym

wypadku jej wyrządzenia, o ile tylko poszkodowany jest w

stanie wskazać osoby odpowiedzialne za szkodę i potrafi

udowodnić przesłanki powstania odpowiedzialności

odszkodowawczej tej osoby.

Krzywda- szkoda niemajątkowa, podlega naprawieniu tylko

wtedy gdy przepis szczególny tak stanowi, w drodze tzw.

zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę.

Podmioty stosunku zobowiązaniowego:

Zobowiązanie solidarne- pojęcie

Gdy w stosunku zobowiązaniowym po stronie wierzycielskiej lub

dłużniczej występuje więcej niż jeden podmiot

(np. oboje małżonkowie sprzedają osobie X samochód osobowy

wchodzący do ich majątku wspólnego; w miejsce pożyczkobiorcy

wchodzi trzech jego spadkobierców).

o

Solidarność dłużników (bierna):

Po stronie dłużników występuje kilka osób zobowiązanych

wobec jednego wierzyciela, który może wedle własnego wyboru

żądać wykonania zobowiązania w całości lub w części od

wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z

osobna.

Spełnienia świadczenia przez któregokolwiek z dłużników zwalnia

z długu pozostałych.

Ten, kto spełnił świadczenie może jednak domagać się od

pozostałych współdłużników zwrotu w częściach równych

przypadających na nich części (roszczenie zwrotne), chyba że co

innego wynika z umowy lub innego stosunku prawnego

istniejącego między współdłużnikami.

Np. współwłaściciele w częściach równych X, Y, Z zawarli

umowę o remont domu mieszkalnego przez A na kwotę 30 tys.

złotych, którą to kwotę zapłacił w całości X;

o wielkości roszczenia zwrotnego w takim wypadku będzie

decydował udział we współwłasności, który wynosi po 1/3,

dlatego też X będzie mógł żądać od Y i Z po 10 tysięcy złotych.

Źródłem solidarności biernej może być ustawa lub czynność

prawna.

Z mocy wyraźnego postanowienia ustawy solidarność dłużników

powstaje m.in. w wypadku wyrządzenia szkody czynem

niedozwolonym, za który odpowiada kilka osób (art. 441 par. 1

KC);

solidarnie odpowiadają wszyscy wspólnicy za zobowiązania spółki

cywilnej oraz współspadkobiercy za długi spadkowe – do działu

spadku. Solidarność bierna powstaje, gdy kilka osób zaciągnęło

zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia, np.

współwłaściciele domu zawarli umowę z rzemieślnikiem o remont

budynku.

Solidarność wierzycieli (czynna):

Po stronie wierzycieli występuje kilka osób uprawnionych do

przyjęcia świadczenia od jednego dłużnika, który może wedle

własnego wyboru spełnić świadczenie do rąk któregokolwiek z

nich, przez co zwolni się z długu wobec pozostałych. Jednakże po

wytoczeniu powództwa przez jednego z wierzycieli dłużnik

powinien spełnić świadczenie właśnie jemu.

Umowy jako źródło zobowiązań

1. Zasada swobody umów i jej ograniczenia:

Zasada swobody umów:

1. podmioty zawierające umowę mają pełną swobodę co do tego,

czy chcą zawiązać między sobą stosunek obligacyjny i od ich

woli zależy zatem samo powstanie zobowiązania umownego.

2. istnieje pełna swoboda wyboru kontrahenta

3. strony zawierające umowę mogą kształtować jej treść według

swojego uznania

4. swoboda umów pozwala na daleko posunięte uwolnienie stron

od formalizmu prawnego oznacza to że porozumienie stron nie

wymaga szczególnej formy.

art.353¹k.c. -Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek

prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie

sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani

zasadom współżycia społecznego.

Z przepisu tego wynika, że swoboda stron w określaniu stosunku

zobowiązaniowego nie jest absolutna.

Jedną ze szczególnych instytucji, ograniczających pole swobody

umów jest m.in. instytucja wyzysku (art. 388 KC)

Wyzysk (art. 388 k.c.):

§ 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie,

niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za

swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla

osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia

umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego

świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego

świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia,

a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione,

może ona żądać unieważnienia umowy.

§ 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od

dnia zawarcia umowy.

Umowa zawarta dla wyzysku nie jest bezwzględnie nieważna. Z

przepisu wynika że przede wszystkim należy przywrócić

zachwianą równowagę ekonomiczną między wzajemnymi

świadczeniami stron.

Wyzysk powoduje wadliwość umowy, jeżeli są spełnione dwie

przesłanki:

-obiektywna, tj. gdy jedna strona w zamian za swoje świadczenie

przyjmuje lub zastrzega dla siebie albo dla osoby trzeciej

świadczenie, ktrórego wartość majątkowa jest rażąco wysoka

w stosunku do wartości świadczenia wzajemnego

-subiektywna, która polega na tym, że zastrzeżenie lub przyjęcie

swiadczenia rażąco wysokiego następuje poprzez wykorzystanie

przymusowaego połozenia niedołęstwa lub niedoświadczenia

innej osoby.

Pokrzywdzony wyzyskiem może- według swego wyboru- żądać

zmniejszenia swego świadczenia albo zwiększenia świadczenia

wzajemnego, bądź w ostateczności przysługuje mu nawet

uprawnienie do unieważnienia umowy.

2. Umowy odnoszące się do osób trzecich:

1. Umowa o świadczenie przez osobę trzecią

2. Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej

Umowa o świadczenie przez osobę trzecią:

W umowie takiej, zawartej między stronami może znaleźć się

przyrzeczenie, że osoba trzecia zaciągnie wobec jednego z

kontrahentów zobowiązanie lub spełni świadczenie.

Przykład: osoba A zobowiązuje się wobec osoby B że artysta

namaluje portret osobie B. Osoba trzecia – artysta nie ma tutaj

żadnych obowiazków.

•art.391 k.c.

Umowa o świadczenie przez osobę trzecią zalicza się do umów o

charakterze gwarancyjnym. Cechą charakterystyczną jest to że

gwarant przyjmuje w nich ryzyko związane z realizacją bądź

niepowodzeniem określonego w umowie przedsięwzięcia.

Jedna ze stron (gwarant) przyrzeka drugiej (beneficjentowi

gwarancji), że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie

albo spełni określone świadczenie. Umowa taka nie wywiera

żadnych skutków prawnych wobec osoby trzeciej.

Jej skutek polega jedynie na tym, że, ten kto uczynił wyżej

wymienione przyrzeczenie (gwarant), jest odpowiedzialny za

szkodę, którą ponosi druga strona przez to, że osoba trzecia

odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia

świadczenia.

Przyżekający może jednak uwolnić się od obowiązku naprawienia

szkody, jeżeli sam spełni świadczenie, chyba, że sprzeciwia się to

umowie lub właściwości świadczenia.

Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej:

Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej uregulowana jest w

art.393 k.c.

Umowa ta dopuszcza, że osoba trzecia nabywa bezpośrednie

uprawnienia przeciwko dłużnikowi. Osoba ta staje się

wierzycielem mimo ,że nie brała udziału w zawarciu umowy.

Przykładami takich umów są karta gwarancyjna, lub umowa

ubezpieczenia.

Celem tej umowy jest wola stron, aby trzeciej osobie, niebędącej

stroną dać bezpośrednie uprawnienie żądania świadczenia.

Dłużnik (przyżekający) zobowiązuje się wobec wierzyciela

(zastrzegającego)spełnić świadczenie na rzecz osoby trzeciej, a

osoba ta może żądać od przyrzekającego spełnienia świadczenia.

Osoba trzecia, chociaż nie brała udziału w zawarciu umowy, staje

się wierzycielem. I tak karta gwarancyjna okresla nie tylko zakres

udzielonej gwarancji, ale także osobe uprawnioną, którą może być

posiadacz gwarancji.

3. Szczególne zagadnienia związane z zawarciem umów:

A. Umowa przedwstępna:

Umowa przedwstępna to umowa przygotowująca zawarcie

właściwej umowy między tymi samymi stronami. Strony tej

umowy (lub jedna z nich) zobowiązują się do zawarcia

oznaczonej umowy.

Umowa przedwstępna nie wymaga żadnej szczególnej

formy(pisemnej, notarialnej), chociaż zawarcie umowy

przedwstępnej w jednej z form szczególnych ma istotne

znaczenie dla skutków prawnych, jakie wywołuje.

Jeżli bowiem u.p. czyni zadość wymaganiom, od których zależy

ważność umowy przyrzeczonej,w szczególności wymaganiom co

do formy tej umowy, to strona uprawniona (wierzyciel)z umowy

przedswastepnej może przymusowo dochodzic zawarcia umowy

przyrzeczonej,

a wyrok sądowy zapadły w procesie będzie równoznaczny ze

złożeniem oświadczenia przez kontrahenta, który nie wykonywał

umowy przedwstępnej (skutek silniejszy u.p.).

Skutek słabszy tej umowy polega na tym, że strona uprawniona

może dochodzodzić jedynie odszkodowania za niezawarcie

umowy przyrzeczonej. Realizacja tego skutku zależy od

wykazania przez uprawnionego faktu poniesienia szkody,

jakiej doznał przez to, że liczył na zawarcie umowy przyrzeczonej.

Jeżeli umowa przedwstępna była zawarta w formie aktu

notarialnego to uprawniony może żądać zawarcia umowy

przyrzeczonej.

Jeżeli umowa ta nie była zawarta w formie aktu notarialnego to

umowa jest ważna, ale skutek jest słabszy i osoba uprawniona

może żądać odszkodowania.

Termin zawarcia umowy przyrzeczonej:

Termin ten może zostać ustalony w samej umowie

przedwstępnej.

Jeżeli jednak nie zostanie w ten sposób oznaczony, wówczas

umowa przyrzeczona powinna zostać zawarta w terminie

wskazanym przez stronę uprawnioną do żądania jej zawarcia

(ale gdyby obie strony były uprawnione do żądanie zawarcia

umowy przyrzeczonej i każda wyznaczy inny termin, to strony

będą związane tym terminem, który został wcześniej

wyznaczony).

Istotne jest, że nie można żądać zawarcia umowy

przyrzeczonej, jeżeli w ciągu roku od zawarcia umowy

przedwstępnej strony nie wyznaczą terminu do jej zawarcia.

Przedawnienie roszczeń:

Roszczenia z umowy przedwstępnej ulegają przedawnieniu po

roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być

zawarta.

B. Zadatek - dodatkowe zastrzeżenie umowne.

Służy do zabezpieczenia interesów obu stron umowy.

Strona, która nie wykona swojego zobowiązania traci zadatek, jeśli

sama go dała; albo obowiązana jest go zwrócić w dwukrotnej

wysokości.

Zadatkiem może być określona suma wyrażona w pieniądzu jak

również rzecz ruchoma. Wysokość zadatku nie powinna

przekraczać wartości przyszłego zobowiązania.

Zadatek jest najczęściej stosowany w umowach przedwstępnych

(sprzedaży nieruchomości, samochodu itp.). Dzięki niemu każda

ze stron zabezpiecza się na wypadek zerwania umowy w

ostatniej chwili przez drugą stronę.

Zadatek różni się od zaliczki tym, że w razie niewykonania

umowy przez jedną ze stron, druga strona wzbogaca się o

wysokość zadatku;

natomiast zaliczka jest po prostu zwracana, bez dodatkowych

konsekwencji.

Zadatek staje się nim tylko wtedy, gdy zostanie to jasno

określone w umowie - bez takiego określenia będzie to zaliczka.

Najczęstszy scenariusz: kupujący, zawierając umowę

przedwstępną, płaci sprzedającemu zadatek (zwykle 10%).

Jeśli umowa właściwa zostanie zawarta, zadatek jest zaliczony

jako część zapłaty i kupujący dopłaca brakujące 90%

Jeśli kupujący wycofa się z zakupu, to sprzedający może

zatrzymać zadatek

Jeśli sprzedający wycofa się ze sprzedaży, to kupujący może

żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości

Jeśli właściwa umowa nie zostanie zawarta z winy obu stron

lub z przyczyn niezależnych, to zadatek ulega zwrotowi

Zadatek jest zdefiniowany w art. 394 k.c.

C. Umowne prawo odstąpienia:

Zasadą jest, że strony, które zawarły umowę są nią związane i nie

mogą jej rozwiązać bez zgody drugiej strony.

W treści zobowiązania można jednak zastrzec możliwość

odstąpienia od niego. Jest to umowne prawo odstąpienia.

Jednostronne prawo odstąpienia od umowy jest przewidziane

tylko w niektórych przypadkach, m.in. w razie niewykonania

zobowiązania przez drugą stronę.

Natomiast przy zawarciu każdej umowy strony w niej

uczestniczące mogą ustalić dodatkowe zastrzeżenie umowne, na

mocy którego w ciągu oznaczonego terminu obie lub jedna ze

stron mogą od umowy odstąpić.

Kiedy można skorzystać z prawa odstąpienia:

Strony danego zobowiązania same wyznaczają termin, w którym

dopuszczają taką możliwość jak odstąpienie od umowy. Ma to na

celu ochronę interesów podmiotu przeciwnego.

Musi on bowiem wiedzieć jak długo ma trwać stan niepewności

odnośnie tego czy umowa dojdzie do skutku czy nie.

Termin powinien być zapisany:

przez podanie daty końcowej - np. „Odstąpić od umowy można

do dnia 04.11.2008 roku” albo

przez podanie okresu czasu - np. „Od niniejszej umowy można

odstąpić w ciągu 3 miesięcy od momentu jej zawarcia”.

W przypadku niewskazania w umowie terminu na odstąpienie,

zapis nie będzie ważny.

Jakie są skutki odstąpienia

Odstąpienie od umowy skutkuje tym, że umowę uważa się za nie

zawartą. To co strony sobie nawzajem świadczyły, ulega

zwrotowi w stanie niezmienionym.

D. Odstępne

Odstępne to pewna odmiana umownego prawa odstąpienia od

umowy. Strony mogą się umówić, że skorzystać z odstąpienia

od umowy można dopiero po zapłaceniu oznaczonej sumy

pieniężnej, tzw. odstępnego.

Zapłata powinna nastąpić dopiero w momencie skorzystania z

prawa do odstąpienia. Odstępne ma tak naprawdę charakter

odszkodowawczy. Jest to pewien sposób na wyrównanie strat tej

stronie, która liczyła, że umowa dojdzie do skutku. Kwotę

odstępnego określają strony.

Bezpodstawne wzbogacenie- źródło zobowiązań

Bezpodstawne wzbogacenie stanowi samoistne źródło

zobowiązań. Obok umów i czynów niedozwolonych bezpodstawne

wzbogacenie należy z pewnością do najczęstszych zdarzeń,

które rodzą obowiązek świadczenia dłużnika na rzecz

wierzyciela.

Istotę instytucji bezpodstawnego wzbogacenia wyraża art. 405

k.c., w myśl którego kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść

majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania

korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej

wartości.

Z normy zawartej w art. 405 k.c. wynika, że dla powstania

roszczenia o wydanie bezpodstawnego wzbogacenia konieczne

jest spełnienie następujących przesłanek:

1) określona osoba uzyskała korzyść, czyli wzbogaciła się;

2) korzyść ta została osiągnięta kosztem innej osoby, czyli

nastąpiło zubożenie innej osoby;

3) pomiędzy wzbogaceniem jednej a zubożeniem drugiej osoby

zachodził związek;

4) uzyskanie korzyści nastąpiło bez podstawy prawnej.

Podstawą prawną jest przyczyna, która usprawiedliwia

wzbogacenie, czyli czyni je zgodne z porządkiem prawny.

Bezpodstawne wzbogacenie może nastąpić:

1)nie tylko w wyniku działania wzbogaconego

np. poprzez wybudowanie na swoim gruncie budynku z cudzych

materiałów,

ale także poprzez:

2) działanie osoby trzeciej

np. gdy osoba trzecia wybuduje na nie należącym do niej gruncie

budynek z cudzych materiałów;

2) przez działanie tego, czyim kosztem wzbogaca się ktoś drugi

np. gdy ktoś stawia budynek ze swoich materiałów na cudzym

gruncie;

Przedmiotem roszczenia o zwrot z tytułu bezpodstawnego

wzbogacenia jest co do zasady:

-zwrot korzyści w naturze, a gdyby to było niemożliwe

-zwrot wartości korzyści. To roszczenie będzie mieć miejsce w

szczególności, gdy wzbogacony utracił przedmiot wzbogacenia.

Czyny niedozwolone- źródła zobowiązań

Przykład:Jeżeli hotel nie wykona obowiązku zapewnienia

bezpieczeństwa klientom, to w razie powstania szkody

poszkodowanemu, niezależnie od roszczeń kontraktowych,

przysługują roszczenia deliktowe, ponieważ wyrządzenie szkody

na osobie, stanowiące naruszenie obowiązku umownego, jest

jednocześnie czynem niedozwolonym i prowadzi do zbiegu

odpowiedzialności kontraktowej z odpowiedzialnością deliktową.

Nie ma podstaw do odpowiedzialności, jeżeli hotelowi nie można

przypisać żadnej winy, np. jeżeli gość hotelowy na skutek własnej

nieostrożności poślizgnął się w mokrej wannie i doznał obrażeń

czy spadł z dobrze utrzymywanych schodów albo z bezpiecznego

krzesła, doznając złamania ręki. W razie doznania szkody gość

hotelowy musi ją udowodnić. Odpowiedzialność hotelarza

generalnie opiera się na zasadzie winy.

Może to być nawet wina domniemana (np. w razie pogryzienia

gościa przez psa hotelowego), a także na zasadzie ryzyka,

niezależnie od winy (np. w razie zawalenia się balkonu w hotelu

lub szkody doznanej przez gościa przewożonego samochodem

hotelowym na dworzec). Hotel odpowiada także za szkodę, której

dozna gość hotelowy w restauracji hotelowej, np. na skutek

zatrucia nieświeżą potrawą.

Tak samo w przypadku, gdy np. gość szedł boso po dywanie w

zajmowanym pokoju i nadepnął na igłę, która poważnie zraniła mu

stopę, a nie było dowodu, że pokój był sprzątany zanim się do

niego wprowadził. Podobnie gdy gość opuszczał hotel i wsiadał do

zamówionej taksówki. Drzwi samochodu otwierał i zamykał boy

hotelowy. Na skutek nieostrożności przyciął palec gościa, czym

spowodował jego szkodę.

Boy nie dołożył należytej staranności, dopuścił się niedbalstwa

w zamykaniu drzwi, za co ponosi odpowiedzialność hotel. W razie

szkody gość hotelowy może żądać pokrycia kosztów leczenia, a w

przypadku utraty zdolności do pracy odpowiedniej renty i

zadośćuczynienia pieniężnego za cierpienia fizyczne i krzywdę

moralną (art. 444-445 k.c.). Jeżeli zaś na skutek uszkodzenia ciała

lub rozstroju zdrowia poniesie śmierć, roszczenia

odszkodowawcze mają osoby bliskie pośrednio poszkodowane

(art. 446 k.c.).

Inne przykłady odpowiedzialności deliktowej:

-zarysowanie komuś samochodu

-przywłszczenie cudzej własności- kradzież

-wybicie szyby piłką w domu sąsiada

- w czasie zwiedzania przedsiębiorstwa przez grupę uczniów,

jeden z nich dozna obrażeń cielesnych na skutek pracy maszyny,

odszkodowanie zostanie wypłacone z tytułu ubezpieczenia OC

działalności przedsiębiorstwa, przy czym obowiązek

odszkodowania powstanie z tytułu odpowiedzialności deliktowej.

1. Przesłanki i zasady odpowiedzialności deliktowej:

Za czyn niedozwolony (delikt) uznaje się fakt wyrzadzenia

szkody poza istniejącym dotychczas stosunkiem

zobowiązaniowym, z którym to faktem ustawa wiąże

powstanie obowiązku naprawienia szkody.

Treścią nowo powstałego- na skutek wystapienia deliktu-

stosunku obligacyjnego jest uprawnienie poszkodowanego do

uzyskania odszkodowania i odpowiadający temu uprawnieniu

obowiązek naprawienia szkody.

Przepisem mającym podstawowe znaczenie dla tego reżimu

odpowiedzialności- deliktowej- ma niewątpliwie art. 415 k. c.,

który stanowi, że: „ Kto z winy swej wyrządził drugiemu

szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.”

Jak wynika z powołanego przepisu źródłem stosunku prawnego

między sprawcą, a poszkodowanym jest sam fakt wyrządzenia

szkody.

Oznacza to, że w momencie wyrządzenia szkody po stronie

sprawcy powstaje obowiązek naprawienia szkody (staje się on

dłużnikiem),

a po stronie poszkodowanego powstaje uprawnienie do uzyskania

stosownego odszkodowania(poszkodowany staje się

wierzycielem).

Wyrządzenie szkody powoduje powstanie odpowiedzialności

deliktowej zarówno wtedy, gdy strony nie są związanie

jakimkolwiek stosunkiem prawnym, jak również wtedy, gdy

szkoda powstała poza tym stosunkiem.

Dla powstania odpowiedzialności z tytułu czynów

niedozwolonych nie istotne jest to, czy stronami stosunku

zobowiązaniowego są osoby fizyczne, osoby prawne czy też

podmioty nie posiadające osobowości prawnej.

Warunkiem powstania odpowiedzialności deliktowej jest

łączne spełnienie trzech następujących przesłanek:

powstanie szkody rozumianej jako uszczerbek dóbr osoby

poszkodowanej,

zaistnienie zdarzenia wywołującego szkodę (czyjegoś

działania bądź zaniechania lub innego zdarzenia, z którym

ustawa łączy obowiązek naprawienia szkody),

istnienie związku przyczynowego pomiędzy szkodą, a

zdarzeniem.

Obciążenie obowiązkiem naprawienia szkody określonej osoby

wymaga, aby- przy istnieniu wyżej wymienionych trzech

przesłanek- odpowiedzialność tej osoby opierała się na jednej z

trzech zasad odpowiedzialności: zasadzie winy, zasadzie

ryzyka lub zasadzie słuszności.

W sferze odpowiedzialności deliktowej wiodącą jest zasada

winy, natomiast zasada ryzyka oraz słuszności mają znaczenie

uzupełniające.

Jeżeli odpowiedzialność delktowa jest w konkretnym wypadku

oparta na zasadzie winy, to można się od tej odpowiedzialności

uwolnić w drodze wykazania braku winy.

W celu uniknięcia zaś odpowiedzialności opartej na zasadzie

ryzyka należy wykazać istnienie podstaw: siła wyższa, wyłączna

wina poszkodowanego lub wyłączna wina osoby trzeciej.

2. Odpowiedzialność deliktowa za własne czyny

Podstawowe znaczenie przy określaniu przesłanek i zasad

odpowiedialności deliktowej za własne czyny ma art. 415 k.c.,

który głosi „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę,

obowiązany jest do jej naprawienia”.

Przewidziana w art. 415 KC odpowiedzialność za czyn własny

oparta jest na zasadzie winy.

Przesłankami tej odpowiedzialności są:

-szkoda,

-czyn sprawcy noszący znamiona winy oraz

-związek przyczynowy pomiędzy tymże czynem a szkodą.

Aby jednak sprawca szkody został obciążony obowiązkiem

naprawienia szkody, poszkodowany musi wykazać: istnienie i

rozmiar szkody; działanie lub zaniechanie sprawcy wyrzadzające

szkodę; istnienie związku przyczynowego między tym działaniem

lub zaniechaniem a szkodą oraz winę sprawcy szkody.

Podmiotem odpowiedzialnym za czyn własny wyrządzający

szkodę może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna.

Wina składa się z dwóch elementów:

a) obiektywnego określanego mianem bezprawność

postępowania, tzn. niezgodność zachowania się sprawcy z

porządkiem prawnym. Okoliczności wyłączające bezprawność to:

obrona konieczną (art. 423); stan wyższej konieczności (art. 424);

dozwolona samopomoc (art. 343 §2 i art. 432); zgodę

pokrzywdzonego.

Obrona konieczna. Polega na odparciu bezpośredniego i

bezprawnego zamachu pochodzącego od człowieka na

jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby. W takiej sytuacji

wyrzadzający szkodę napastnikowi nie ponosi

odpowiedzialności.

Stan wyższej konieczności, który polega na istnieniu

bezpośrednigo zagrożenia dla dobra własnego lub cudzego nie

wskutek zamachu człowieka, lecz na skutek innych zdarzeń,

gdy przeciwdziałanie tym zdarzeniom wymaga konecznego

wyrządzenia szkody.

Działający w stanie wyższej konieczności nie ponosi

odpowiedzialności, o ile niebezpieczeństwa sam nie wywołał, a

ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze aniżeli dobro

poswięcone.

Dozwolona samopomoc. Po dokonanym naruszeniu posiadania

obrona konieczna byłaby już spóźniona. Natomiast w jej

miejsce w określonych granicach ustawodawca dopuszcza

możliwość przywrócenia własnym działaniem posiadacza

poprzedniego stanu posiadania.

Przykład: Właściciel nieruchomości władnącej (tej, dla której

ustanowiono służebność dojazdu) został pozbawiony dojazdu

(właściciel nieruchomości służebnej stawia ogrodzenie), może

wystąpić do sądu o przywrócenie naruszonego posiadania i

zaniechanie naruszeń (art. 344 k.c.) i może zastosować dozwoloną

samopomoc- na przykład usunąć ogrodzenie lub bramę

zagradzającą przejazd. Trzeba jednak pamiętać, że w takich

sytuacjach nie wolno stosować przemocy względem osób. Nie

można też doprowadzić do nieuzasadnionego zniszczenia czyjegoś

mienia, bo wtedy osoba poszkodowana może wystąpić z

roszczeniem o naprawienie szkody

Zgoda pokrzywdzonego w takim zakresie, w jakim podmiot

może dysponować przysługujacymi mu dobrami lub zezwalać na

działania ingerujące w sferę tych dóbr, np. zgoda na zabiegi

lekarskie.

b) oraz subiektywnego określanego mianem winy sensu stricte.

Przez winę rozumie się naganną decyzję człowieka odnoszącą się

do podjętego przez niego bezprawnego czynu (także zaniechania).

Okoliczności, które nie pozwalają przypisać winy sprawcy:

-Niepoczytalność (art. 425)

art. 425 wskazuje niepoczytalność jako okoliczność wyłączającą

winę. Przyczyny jakie zdecydowały o stanie niepoczytalności

sprawcy w chwili wyrządzenia przez niego szkody: w

szczególności choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, albo

o przejściowe tylko zaburzenia czynności psychicznych,

wynikające z różnych przyczyn.

Kto uległ zakłóceniu czynności psychicznej wskutek użycia

napojów odurzających albo innych podobnych środków (np.

narkotyków), ten nie jest zwolniony od odpowiedzialności, chyba

że stan zakłócenia został wywołany bez jego winy.

-Brak wymaganego wieku (art. 426)

Art. 426 stanowi, że małoletni, który nie ukończył 13 lat, nie

ponosi odpowiedzialności. Sąd może z reguły przyjąć, że

małoletni, który ukończył 13 lat, jest poczytalny.

Jeżeli małoletni sprawca twierdzi, że jest inaczej- powinien

swoją niepoczytalność udowodnić.

Postaci winy:

Wina umyślna- sprawca chce przez swoje bezprawne

zachowanie (działanie lub zaniechanie) wyrządzić drugiemu

szkodę lub co najmniej świadomie godzi się na to;

Wina nieumyślna- (niedbalstwo) wiąże się z niedołożeniem

należytej wymaganej staranności.

Co do zasady odpowiedzialność odszkodowawczą ponosi

się niezależnie od postaci winy. W praktyce dominujące

znaczenie maja wypadki wyrządzenia szkody z winy

nieumyślnej.

3. Odpowiedzialność deliktowa za cudze czyny:

Odpowiedzialność deliktowa za szkodę wyrzadzoną przez inną

osobę obejmuje trzy grupy wypadków:

a) odpowiedzialność za czyny osób niepoczytalnych,

b) odpowiedzialność za czyny osób, którym powierzono

dokonanie czynności- którymi się posłużono,

c) odpowiedzialność za czyny podwładnych.

Ad. a) Osoby niepoczytalne nie ponoszą odpowiedzialności

deliktowej za szkodę wyrzadzona czynem własnym, gdyz nie

można im przypisać winy.

Odpowiedzialność za czyny osób niepoczytalnych obciąża

tych, na których ciąży obowiązek sprawowania nad nimi

nadzoru. Jest to odpowiedzialność za cudze czyny, która tym

się różni od odpowiedzialności za czyny własne, że

bezpośrednim sprawcą szkody jest kto inny niż osoba, która za

szkodę ponosi odpowiedzialność.

Obowiązek sprawowania nadzoru nad osobą niepoczytalną

może wynikać z ustawy lub zawartej umowy, a jego celem

jest między innymi zapobieżenie szkodom, jakich osoby

trzecie mogą doznać wskutek czynów niepoczytalnego.

Ustawowy obowiązek sprawowania nadzoru obciąża

rodziców, albo wyznaczonego przez sąd opiekuna lub

kuratora.

Natomiast obowiązek umowny spoczywa na przykład na

szkole, szpitalu dla nerwowo chorych, opiekunce dzieci.

Odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru opiera się

na zasadzie domniemanej winy. Przepisy każą domniemywać,

że wyrządzenie szkody przez niepoczytalnego jest następstwem

zaniedbań w nadzorze.

Wobec tego dochodzący naprawienia szkody nie musi udowadniać

winy, natomiast osoba sprawująca nadzór chcąc uwolnić się od

odpowiedzialności musi wykazać, że nadzór wykonywała

prawidłowo lub że szkoda powstałaby także przy starannym

wykonywaniu nadzoru.

Wyjątkowo, gdy brak osób zobowiązanych do nadzoru nad

niepoczytalnym albo gdy nie można od nich uzyskać

naprawienia szkody, art. 428 KC pozwala na obciążenie samego

niepoczytalnego całkowitym lub częściowym obowiązkiem

naprawienia wyrządzonej przez niego szkody na podstawie

zasady słuszności, tzn. gdy z okoliczności, a zwłaszcza z

porównania stanu majatkowego poszkodowanego i sprawcy

wynika, że wymagają tego zasady współzycia społecznego.

Ad b) Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez osobę,

której powierzono dokonanie czynności ponosi ten, kto

czynność powierzył.

Chodzi tu o szkody wyrządzone osobom trzecim przy

dokonywaniu zleconej czynności.

Również ten rodzaj odpowiedzialności opiera się na

zasadzie domniemanej winy. Przepisy każą domniemywać,

że wina tkwi w wyborze niewłaściwej osoby.

Jeśli bezpośredni sprawca szkody, za którego zleceniodawca

ponosi odpowiedzialność, zawinił szkodę, odpowiedzialność

ciąży na obu tych osobach i jest solidarna.

Osoba, która zgodnie z przedstawionymi zasadami naprawiła

szkodę wyrządzoną przez kogo innego, ma roszczenie

regresowe wobec bezpośredniego sprawcy.

Ad.c) Podwładnym jest osoba, która przy wykonywaniu

czynności na polecenie drugiej osoby i na jej rachunek podlega

kierownictwu tej osoby i jest obowiązana stosować się do jej

wskazówek. Taki stosunek zachodzi przede wszystkim między

pracodawcą i pracownikiem.

Powierzający wykonanie czynności swemu podwładnemu

odpowiada za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej przy

wykonywaniu czynności, jeśli podwładny szkodę zawinił.

Odpowiedzialność ta, w odróżnieniu od poprzednich, oparta

jest na zasadzie ryzyka, pracodawca nie może się więc uwolnić

od odpowiedzialności przez wykazanie, że nie ponosi winy w

nadzorze nad pracownikiem, albo w wyborze podwładnego.

Obok pracodawcy odpowiada za szkodę również podwładny na

zasadzie winy.

4. Odpowiedzialność przedsiebiorstw stosujących siły przyrody

Przedsiębiorstwo lub zakład wprawiane w ruch za pomocą siły

przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych, wody,

energii jądrowej itp.) ponoszą odpowiedzialność deliktowąza

wszelką szkodę wyrządzoną osobom trzecim w związku z ruchem

przedsiębiorstwa lub zakładu. Odpowiedzialność ta oparta jest na

zasadzie ryzyka, jakie wiąże się zawsze z prowadzeniem tego

rodzaju przedsiębiorstw.

Ryzyko powinien ponosić właściciel przedsiębiorstwa, który

decyduje o jego uruchomieniu i który czerpie z niego korzyści.

Dotyczy to wszelkich przedsiębiorstw - państwowych, prywatnych

spółdzielczych itd.

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka jest bardzo rygorystyczna,

gdyż w omawianym przypadku osoba poszkodowana ma prawo

dochodzić naprawienia szkody bez względu na to, czy można

przedsiębiorstwu wykazać jakąkolwiek winę. Przedsiębiorstwo

odpowiada także za wypadki nie

zawinione.

Dla powstania odpowiedzialności nie jest jednak potrzebny

związek przyczynowy między powstałą szkodą a użyciem sił

przyrody, wystarczy taki związek między szkodą a ruchem

przedsiębiorstwa jako całości, jego działalnością eksploatacyjną,

czynnościami pracowników. W związku z tym przedsiębiorstwo

odpowiada wobec osoby trzeciej nie tylko wtedy, gdy dozna ona

obrażeń wskutek porażenia prądem lub wybuchu kotła parowego,

ale także wówczas, gdy wpadnie do nie zabezpieczonego wykopu

albo na oblodzonym dziedzińcu złamie nogę.

Przedsiębiorstwo poruszane siłami przyrody może się uwolnić od

odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej tylko

przez wykazanie jednej z następujących okoliczności:

a) szkoda powstała wskutek działania siły wyższej,

b) szkoda powstała z wyłącznej winy poszkodowanego,

c) szkoda powstała z wyłącznej winy osoby, za którą

przedsiębiorstwo nie odpowiada.

Omówione zasady odpowiedzialności odnoszą się także do

przedsiębiorstw i zakładów produkujących środki wybuchowe

albo posługujących się takimi środkami, bez względu na to, czy w

swojej działalności wykorzystują siły przyrody. Przepisy o

odpowiedzialności na zasadzie ryzyka mają charakter

bezwzględnie obowiązujący i dlatego ograniczenie lub wyłączenie

tej odpowiedzialności w drodze umowy czy jednostronnego

ogłoszenia jest nieważne.

5. Odpowiedzialnosć posiadaczy mechanicznych środków

komunikacji

Posiadacze mechanicznych środków komunikacji, takich jak

samochody, motocykle, ciągniki, motorówki itp., odpowiadają

na zasadzie ryzyka za wszelkie szkody wyrządzone wskutek

ruchu ich pojazdów.

Ponoszą oni odpowiedzialność bez względu na winę, a więc

również wtedy, gdy szkoda nie została zawiniona ani przez nich

samych, ani przez osoby, którymi się posługiwali i za które

odpowiadają zgodnie z przepisami prawa zobowiązaniowego (np.

kierowców).

Odpowiedzialność ponosi samoistny posiadacz pojazdu, którym

jest z reguły właściciel. Jeśli samochód lub inny pojazd zostanie

przekazany w posiadanie zależne (np. wynajęty lub użyczony),

odpowiedzialność przechodzi na posiadacza zależnego.

Kierowca zatrudniony w przedsiębiorstwie, który samowolnie

zabiera pojazd należący do przedsiębiorstwa lub wykonuje nim w

czasie pracy jazdy na własny rachunek,

nie jest posiadaczem pojazdu, lecz dzierżycielem i dlatego za

wszelkie szkody wyrządzone podczas takich jazd odpowiada

przedsiębiorstwo. Posiadacz pojazdu, który naprawił

wyrządzoną szkodę, ma roszczenie zwrotne (regresowe) wobec

kierowcy na zasadzie winy. Kierowca odpowiada wobec niego

tylko wówczas, gdy szkoda powstała wskutek jego własnego

zawinionego działania.

Posiadacz pojazdu dochodzący zwrotu odszkodowania od

kierowcy musi mu udowodnić winę, związek przyczynowy i

szkodę, zgodnie z zasadami odpowiedzialności deliktowej.

Posiadacz samochodu lub innego podobnego środka komunikacji

odpowiada wobec każdego poszkodowanego, a więc zarówno

wobec osób trzecich, jak i wobec przewożonych pasażerów.

Jednakże wobec pasażerów przewożonych grzecznościowo

(bezpłatnie) posiadacz odpowiada tylko na zasadzie winy.

W wypadku zderzenia się mechanicznych środków komunikacji

ich posiadacze odpowiadają wobec siebie również na zasadzie

winy, czyli ponoszą odpowiedzialność za szkody wyrządzone

sobie nawzajem w stosunku odpowiadającym stopniowi

zawinienia. Ich odpowiedzialność wobec innych osób, na

przykład wobec przechodniów, oparta, jak o tym była mowa,

na zasadzie ryzyka, jest solidarna.

6. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez zwierzę

(bydło, psa, drób) ponosi ten, kto zwierzę chowa albo się nim

posługuje, niezależnie od tego czy zwierzę znajdowało się pod

jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło. Osobą tą jest

oczywiście najczęściej właściciel, ale własność nie stanowi

koniecznego warunku odpowiedzialności. Może się on uwolnić od

odpowiedzialności tylko przez wykazanie, że ani sam, ani żadna

osoba, za którą odpowiada, nie ponoszą winy. Nawet w takim

przypadku sąd jednak może przysądzić odszkodowanie, jeśli

wymagają tego zasady współżycia społecznego, a zwłaszcza

wskazuje na taką potrzebę porównanie stanu majątkowego

poszkodowanego i osoby chowającej zwierzę.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta żyjące

w stanie wolnym regulują przepisy szczególne. Zwierzęta takie nie

należą do kategorii rzeczy niczyich, lecz są własnością państwa,

które też ponosi za nie odpowiedzialność. Zasady tej

odpowiedzialności są odmienne.

7. Za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub

spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia

odpowiada ten, kto pomieszczenie zajmuje.

Właściciel domu lub najemca odpowiada więc nie tylko wtedy,

gdy sam wyrzucił jakiś przedmiot, ale również gdy zrobił to jego

domownik, gość itp. Z odpowiedzialnością tą spotykamy się w

razie wyrządzenia szkody przez spadającą z okna doniczkę lub

inną rzecz nie będącą częścią budynku.

Zajmujący pomieszczenie może się uwolnić od ponoszenia

odpowiedzialności tylko przez wykazanie, że szkoda nastąpiła

wskutek siły wyższej, albo z wyłącznej winy osoby trzeciej, za

którą nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł

zapobiec.

7. Za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub

oderwanie jej części odpowiada samoistny posiadacz budowli,

najczęściej właściciel. Poza całkowitym zawaleniem się budynku

w grę wchodzi tu najczęściej oderwanie fragmentów murów,

dachówek, wypadnięcie szyb okiennych, które spadając mogą

wyrządzić komuś szkodę. Uwolnienie się od odpowiedzialności

jest możliwe po wykazaniu, że budowla była należycie

konserwowana i że nie była dotknięta wadą.

8. Problemy szczególne dotyczące naprawienia szkody

deliktowej

Naprawienie szkody na osobie:

Uszczerbek na osobie może mieć charakter majątkowy oraz

niemajątkowy. Szkoda na osobie polegać może na uszkodzeniu

ciała, wywołaniu rozstroju zdrowia, pozbawieniu życia,

pozbawieniu wolności oraz naruszeniu innych dóbr osobistych

człowieka (w szczególności takich jak zdrowie, wolność, cześć,

swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica

korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa,

artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska).

Co do szkód o charakterze majątkowym wynikających z

uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia,

naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu

koszty.

Za takie wydatki uznaje się: koszty leczenia, pielęgnacji,

odpowiedniego odżywiania, dojazdów osób bliskich w celu

odwiedzenia chorego, a także tzw. koszy restytucji zastępczej (np.

wózek inwalidzki, protezy, aparaty).

Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia

szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty

leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę

potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu.

Gdyby skutkiem uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia była

śmierć poszkodowanego, to zobowiązany do naprawienia szkody

powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu osobie która

koszty te poniosła.

Ze śmiercią poszkodowanego wiąże się jeszcze jedna sytuacja, w

której podmiotami uprawnionymi są najbliżsi członkowie rodziny

zmarłego. Sąd może przyznać im stosowne odszkodowanie jeśli

wskutek śmierci poszkodowanego nastąpiło znaczne

pogorszenie ich sytuacji życiowej.

Przepisy kodeksu cywilnego przewidują w określonych

przypadkach możność domagania się szczególnego rodzaju

odszkodowania jakim jest renta.

Renty może żądać poszkodowany, który utracił całkowicie

lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli

zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki

powodzenia na przyszłość. Jeżeli w chwili wydania wyroku sąd

nie mógł dokładnie ustalić szkody, to wówczas

poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa.

Drugi przypadek, w którym można dochodzić renty wiąże się

ze śmiercią poszkodowanego. W takim przypadku renty może

domagać się osoba względem której ciążył na zmarłym

ustawowy obowiązek alimentacyjny (np. dzieci,

współmałżonek). Takiej samej renty mogą żądać również inne

osoby bliskie (np. konkubina), jeśli zmarła osoba dobrowolnie i

stale dostarczała im środków utrzymania.

W każdej z sytuacji, gdy możliwe jest zasądzenie przez sąd na

rzecz uprawnionych osób renty, osoby te mogą skorzystać z

określonego prawa. Mianowicie mogą zwrócić się do sądu z

żądaniem przyznania zamiast renty lub jej części

jednorazowego odszkodowania. Jeśli sąd uzna ważność

powodów takiego wniosku osoby uprawnionej przyczyn takie

jednorazowe odszkodowanie. Uczyni tak w szczególności, gdy

poszkodowany stał się inwalidą, a przyznanie jednorazowego

odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu.

W przypadku szkód niemajątkowych na osobie, szkodę

nazywamy krzywdą. Odszkodowanie zaś zwane jest

zadośćuczynieniem. Zgodnie z zasadami ogólnymi, formą

naprawienia krzywdy związanej z naruszeniem dóbr osobistych

określonych w artykule 24 k.c. jest dopełnienie czynności

potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. W przeważającej

części przypadków polegać to będzie na złożeniu oświadczenia

woli o określonej treści np. przeproszenie pokrzywdzonego. W

pewnych przypadkach możliwe jest zadośćuczynienie w formie

pieniężnej.

Zadośćuczynienie pieniężne możliwe jest w 5 przypadkach:

- uszkodzenie ciała,

- wywołania rozstroju zdrowia,

- pozbawienia osoby wolności,

- skłonienia kobiety za pomocą podstępu, gwałtu lub

nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi

nierządnemu,

W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać

zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę bądź samemu

poszkodowanemu, bądź zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na

wskazany przez niego cel społeczny.

Wykonanie zobowiązania

Wykonanie zobowiązania nastepuje przez spełnienie

świadczenia.

Z art. 354 KC wynika, że dłużnik winien wykonać zobowiązanie

zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi

społeczno- gospodarczemu oraz zgodnie z zasadami współżycia

społecznego.

Przy wykonywaniu zobowiązania obowiązuje zasada pacta sunt

servanda- umów należy dotrzymywać.

Obowiązuje również klauzula rebus sic stantibus: w ujęciu

cywilistycznym jest to instytucja prawna, która pozwala stronom

umowy na sądową zmianę pierwotnego zobowiązania

wynikającego z tej umowy, w przypadku nadzwyczajnej

zmiany stosunków społecznych.

Aby zastosować klauzulę rebus sic stantibus muszą zaistnieć

wszystkie następujące przesłanki:

nastąpi nadzwyczajna zmiana stosunków,

zmiana ta powoduje nadmierne trudności w spełnieniu

świadczenia albo grozi jednej ze stron rażącą stratą,

strony nie przewidywały wpływu nadzwyczajnej zmiany

stosunków na zobowiązanie, przy czym istotny jest brak

przewidzenia nie tyle samej zmiany stosunków, co jej wpływu

na zobowiązanie.

Nadzwyczajna zmiana stosunków może mieć charakter bądź

naturalny (powódź, niezwykle surowa zima) bądź też być

wywołana czynnikiem ludzkim (wojna, strajk, zamieszki).

W przypadku zajścia powyższych przesłanek, sąd jest władny:

oznaczyć sposób wykonania zobowiązania (w szczególności

wyznaczyć nowy termin czy miejsce świadczenia),

zmienić wysokość świadczenia każdej ze stron,

rozwiązać umowę.

1. Osobisty charakter świadczenia dłużnika:

Wierzyciel może domagać się, ażeby dłużnik spełnił osobiście

świadczenie tylko wtedy, gdy wynika to z treści czynności

prawnej, z ustawy lub właściwości świadczenia.

Np. portret zamówiony u malarza x musi on wykonac osobiście.

Poza wymienionymi wypadkami świadczenie może spelnć

również osoba inna aniżeli dłużnik, o ile tylko działa ona za

wiedzą i za zgoda dłużnika.

Jeżeli zaś chodzi o podmioty uprawnione do odbioru świadczenia,

to poza wierzycielem wchodzą tu w grę jedynie osoby przez niego

upoważnione do przyjecia swidczenia.

Miejsce wykonania zobowiązania:

Miejsce wykonania zobowiązania

-decyduje o tym treść zobowiązania, jeśli nie wynika z treści może

wynikać z właściwości.

Jeśli nie wynika z właściwości to decyduje miejsce zamieszkania

lub siedziba dłużnika w chwili powstania zobowiązania

-przy świadczeniach pieniężnych miejsce zamieszkania lub

siedziba wierzyciela.

Czas wykonania zobowiązania:

-wynika z treści zobowiązania

-jeśli nie wynika z treści to może wynikać z właściwości

zobowiązania

-jeśli nie wynika z właściwości, to niezwłocznie po wezwaniu

wierzyciela

-z ustawy art. 723KC (6 tyg od wezwania)

Dowody wykonania zobowiązania:

Ciężar udowodnienia faktu wykonania zobowiązania spoczywa

na dłużniku, gdyz on z tego faktu wywodzi skutki prawne (art.

6 KC). Dlatego tez dłużnik, spełniając świadczenie, może żądać

od wierzyciela wydania pokwitowania.

Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania

zobowiązania

I. Pojęcie niewykonania lub nienależytego wykonania

zobowiązania.

Niewykonanie zobowiązania ma miejsce wtedy, gdy dłużnik nie

spełnia świadczenia należnego wierzycielowi zgodnie z treścią

stosunku obligacyjnego.

Nienależyte wykonanie zobowiązania polega na tym, że dłużnik

wprawdzie świadczy wierzycielowi, ale w sposób nienależyty

(niezgodny z treścią zobowiązania).

Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania

powoduje, że wierzyciel może dochodzić:

-przymusowego wyegzekwowania świadczenia,

-jeżeli wyegzekwowanie świadczenia drogą przymusu nie jest

możliwe lub wierzyciel nie ma już interesu w uzyskaniu

pierwotnego świadczenia, to może żądać naprawienia szkody.

Roszczenie odszkodowawcze przysługuje zatem wierzycielowi

w sytuacjach :

1) gdy wykonanie zobowiązania przez dłużnika zgodnie z jego

treścią jest niemożliwe, (świadczenie odszkodowawcze

występuje tu zamiast świadczenia głównego);

2) gdy dłużnik dopuszcza się zwłoki w spełnieniu świadczenia

(świadczenie odszkodowawcze występuje to obok możliwości

żądania wykonania zobowiązania);

3) gdy dłużnik spełnia świadczenie w sposób nienależyty

(świadczenie odszkodowawcze występuje tu obok roszczenia o

należyte spełnienie świadczenia) .

Odpowiedzialność dłużnika za niewykonanie lub nienależyte

wykonanie zobowiązania podlega w systemie prawa polskiego

reżimowi zwanemu reżimem odpowiedzialności ex

conctractu(kontraktowej).

Przykład: Z momentem wejścia klienta do zakładu fryzjerskiego,

zgodnego ustalenia z fryzjerem o jaką usługę chodzi, kiedy

zostanie wykonana i za jaką cenę, dochodzi do zawarcia umowy.

Chwila, w której klient siada na fotel, to rozpoczęcie

wykonywania zawartej (ustnie) umowy.

Jeśli podczas wykonywania usługi fryzjer nieprawidłowo się

zachowa, używając np. zbyt gorącej wody i oparzy klienta przy

myciu włosów lub użyje farby w sposób niezgodny z instrukcją, a

klient poniesie szkodę w wyniku tego działania, to prowadzący

zakład fryzjerski ponosi odpowiedzialność kontraktową za szkody,

jakie poniósł klient. Szkoda może mieć postać jedynie majątkową

(np. wydatki poniesione na operację, rehabilitację, dietę,

przyuczenie do wykonywania nowego zawodu).

Dlatego w sytuacji, gdy klient jest po prostu niezadowolony z

efektów pracy fryzjera, ale nie poniósł z tego tytułu żadnej

wymiernej szkody (np. nie musiał zapłacić za kurację regenerującą

włosy, nie musiał przedłużać włosów itd.), to nie ma podstaw do

dochodzenia odszkodowania od fryzjera.

Inne przykłady odpowiedzilność kontraktowej:

-niewykonanie remontu w terminie określonym w umowie lub

nieodpowiednie jego wykonanie

-źle zamontowane drzwi przez firmę wymieniającą drzwi (nie

domykają się)

-niezapłacenie rachunku za telefon

-przedsiębiorstwo robót malarskich zawiera umowę o wykonanie

prac malarskich.

Przy ich przeprowadzaniu stosuje niewłaściwą farbę, co powoduje

uszkodzenie malowanej powierzchni. W takim przypadku mamy

do czynienia z powstaniem obowiązku odszkodowawczego z

tytułu odpowiedzialności kontraktowej wynikającej z

niewłaściwego wykonania zobowiązania umownego.

II. Przesłanki i zasady kontraktowej odpowiedzialności

dłużnika:

1) Wyrządzenie wierzycielowi szkody w znaczeniu

uszczerbku majątkowego (szkoda majątkowa, zarówno

rzeczywista strata jak, jak również utracone korzyści);

2) powstanie szkody wynika z niewykonania lub

nienależytego wykonania zobowiązania przez dłuznika

(zdarzenie będące źródłem szkody);

3) miedzy zdarzeniem, z którego szkoda wynikła, a szkodą

istnieje związek przyczynowy (szkoda będąca normalnym

następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania

zob.);

4) niewykonania lub nienależytego wykonania

zobowiązania musi być następstwem okoliczności, za które

dłużnik odpowiada.

Okoliczności za które dłużnik odpowiada:

1) działania i zaniechania własne dłużnika noszące znamiona

winy;

2) działania i zaniechania osób, z których pomocą dłużnik

zobowiązanie wykonywał, jak również którym wykonanie

zobowiązanie powierza (odpowiada na zasadzie ryzyka);

III. Zasada winy

W kodeksie cywilnym istnieje wzmianka o dwóch stopniach

winy:

1.umyślność- może polegać zarówno na zamierzonym podjęciu

działania sprzecznego z obowiązkiem dłużnika jak i na

zamierzonym powstrzymywaniu się od działania, pomimo

istnienia obowiązku czynnego zachowania się.

2.niedbalstwo- jest ono rozumiane jako niedołożoenie należytej

staranności, co może być uznane za wystarczające dla odróżnienia

od umyślności.

Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej lub jeżeli co innego nie wynika z

czynności prawnej, względnie z umowy stron, dłużnik nie ponosi

odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie

zobowiązanie, gdy nie można mu uczynić zarzutu

niezachowania należytej staranności.

Oznacza to brak winy i jest jednoznaczne z przyjęciem, że

przyczyną niewykonania lub nienależytego wykonania

zobowiązania jest zdarzenie postronne – przypadek, a niekiedy

siła wyższa.

Te same strony mogą w umowie rozszerzyć zakres okoliczności,

za które dłużnik nie będzie odpowiadał. Ponadto strony mogą

złagodzić odpowiedzialność dłużnika.

Jednakże niedopuszczalne jest uchylenie odpowiedzialności

dłużnika za winę umyślną. Odpowiedzialność na zasadzie winy

może być przypisana tylko osobie poczytalnej.

V. Odpowiedzialność kontraktowa za osoby trzecie.

Odpowiedzialność dłużnika w zakresie odpowiedzialności za osoby

trzecie jest oparta na zasadzie ryzyka.

Dotyczy to :

1) osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywał lub

którym wykonanie zobowiązania powierzał

Dłużnik nie może uchylić się od odpowiedzialności, powołując

się na brak winy po swojej stronie;

zwłaszcza za to, że nie dołożył należytej staranności w wyborze

osoby lub w sprawowaniu nadzoru nad wykonywaniem przez nią

świadczeniem.

Jego odpowiedzialność względem wierzyciela opiera się tu na

zasadzie ryzyka, aczkolwiek jej przesłanką jest wina innej

osoby.

V. Ciężar dowodu.

Na wierzycielu występującym z roszczeniem odszkodowawczym

ciąży dowód podstawowych przesłanek roszczenia.

Powinien on udowodnić :

1) istnienie i rozmiar szkody;

2) fakt, że szkoda powstała wskutek niewykonania lub

nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika;

3) związek przyczynowy.

Natomiast z faktem, że dłużnik nie wykonał lub nienależycie

wykonał zobowiązanie, sprzężone zostało domniemanie prawne

iż nastąpiło to wskutek okoliczności, za które dłużnik ponosi

odpowiedzialność, a więc w zasadzie z winy dłużnika lub osób,

za które odpowiada on na mocy art. 474 KC.

Wniosek domniemania zostanie obalony dopiero wtedy, gdy w

procesie wykaże się, że naruszenie zobowiązania nastąpiło

wskutek okoliczności za które dłużnik nie ponosi

odpowiedzialności, a zwłaszcza nie z jego winy lub nie z winy

osób za które opowiada on z mocy art. 474 KC

VI. Opóźnienie i zwłoka dłużnika

1. Opóźnienie dłużnika.

Dłużnik opóźnia się z wykonaniem zobowiązania, jeżeli nie

spełnia świadczenia w terminie oznaczonym w sposób

dostatecznie ścisły lub wynikającym z właściwości zobowiązania,

a gdy termin nie został w ten sposób oznaczony – jeżeli nie spełnia

świadczenia niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Opóźnienie w spełnieniu świadczenia dotyczy sytuacji w której

spełnienie świadczenia jest możliwe, ale świadczenie nie zostało

spełnione w terminie.

Opóźnienie ma miejsce wtedy gdy niewykonanie zobowiązania w

terminie jest następstwem okoliczności za które dłużnik nie

ponosi odpowiedzialności.

Niespełnienie świadczenia we właściwym terminie powoduje, ze

zobowiązanie nie zostaje należycie wykonane.

W takiej sytuacji wierzyciel może :

1) żądać spełnienia świadczenia, nie przysługuje w tym

wypadku roszczenie odszkodowawcze;

2) żądać zapłaty odsetek za opóźnienie, choćby wierzyciel

nie poniósł z powodu opóźnienia żadnej szkody i chociażby

opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik

nie ponosi odpowiedzialności (dot. to sytuacji, w której

przedmiotem świadczenia są pieniądze, wierzycielowi

przysługują odsetki ustawowe)

2. Zwłoka dłużnika.

A. Skutki zwłoki dłużnika: Zwłoka ma miejsce wtedy, gdy

dłużnik nie spełnia świadczenia w oznaczonym terminie, a gdy

termin ten nie został oznaczony, jeżeli nie spełnia świadczenia

niezwłocznie po wezwaniu go do wykonania i jest to następstwem

okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.

Skutki prawne zwłoki dłużnika:

a) wierzyciel może nadal domagać się wykonania

zobowiązania, a dodatkowo może żądać naprawienia

szkody wynikłej ze zwłoki;

b) Wierzyciel może świadczenia nie przyjąć i żądać

naprawienia szkody wynikłej z niewykonania

zobowiązania, jeżeli wskutek zwłoki dłużnika świadczenie

utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym

stopniu znaczenie.

c) Jeżeli przedmiotem świadczenia była rzecz oznaczona

co do tożsamości to dłużnik będący w zwłoce odpowiada za

utratę lub uszkodzenie przedmiotu świadczenia, dłużnik

może się zwolnić z tej odpowiedzialności kiedy wykaże, że

utrata lub uszkodzenie rzeczy nastąpiłoby także wtedy

gdyby świadczenie zostało we właściwym czasie spełnione;

I. Zwłoka wierzyciela.

Zwłoka wierzyciela ma miejsce wówczas, gdy wykonanie

zobowiązania doznaje opóźnienia z przyczyn obciążających

wierzyciela.

Według kodeksu cywilnego, zwłoka następuje wówczas gdy

wierzyciel bez uzasadnionego powodu :

1) uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia;

2) odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie

może być spełnione;

3) oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie.

Koniecznym warunkiem zwłoki wierzyciela jest zaistnienie

sytuacji, w której dłużnik mógł i było mu wolno świadczyć.

Należy ponadto ustalić, że świadczenie dłużnika stało się

wymagalne.

Aby wierzyciel popadł w zwłokę, świadczenie dłużnika musi być

rzeczywiście zaofiarowane i to zgodnie z treścią zobowiązania.

Skutki zwłoki wierzyciela są następujące:

a) dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu

sądowego i tą drogą w dalszej kolejności zwolnić się z

zobowiązania;

b) może żądać od wierzyciela naprawienia szkody wynikłej

ze zwłoki;

c) istnienie zwłoki wierzyciela wyłącza możliwość

kwalifikowania opóźnienia w spełnieniu świadczenia przez

dłużnika jako zwłoki dłużnika.

Wygaśnięcie zobowiązania

1. Sposoby wygaśnięcia zobowiązań bez zaspokojenia

wierzyciela.

Do zdarzeń powodujących wygaśnięcie zobowiązania bez

zaspokojenia wierzyciela należy zaliczyć:

1) zdarzenia wskazane w treści czynności prawnej- zwłaszcza

zastrzeżenie warunku rozwiązującego lub terminu umowy

2) upływ czasu, jeżeli ustawa wiąże z tym faktem wspomniany

skutek prawny,

3) śmierć dłużnika lub wierzyciela, jeśli zobowiązanie ma

charakter ściśle osobisty

4) połączenie w jednej osobie praw wierzyciela i obowiązków

dłużnika (tzw. confusio)

5) niemożność świadczenia

6) rozwiązanie umowy przez sąd

7) zwolnienie z długu

8) rozwiązanie umowy

Ad 1) zdarzenia wskazane w treści czynności prawnej-

zwłaszcza zastrzeżenie warunku rozwiązującego lub terminu

umowy

Zgodnie z zasadą swobody umów, strony mogą w treści czynności

prawnej określić zdarzenie, które powoduje wygaśnięcie

zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela. W szczególności

można wyróznić zdarzenie:

zastrzeżenie warunku rozwiązującego - wyraża się ono w tym, iż

jego ziszczenie się powoduje wygaśnięcie zobowiązania

(np. przedłużenie umowy spółki z zastrzeżeniem osiągnięcia

zysku w danym roku obrotowym).

Ad. 3)śmierć dłużnika lub wierzyciela, jeśli zobowiązanie ma

charakter ściśle osobisty

Zobowiązania z reguły nie wygasają wskutek śmierci czy to

dłużnika czy to wierzyciela, w większości bowiem przypadków

w miejsce zmarłego wstępują jego spadkobiercy.

Istnieją jednak zobowiązania o charakterze osobistym, które

związane są z osobą dłużnika lub wierzyciela. Śmierć dłużnika lub

wierzyciela w takim przypadku powoduje wygaśnięcie

zobowiązania nawet bez zaspokojenia wierzyciela np.:

umowa dożywocia (art. 908 KC); zadośćuczynienie (art. 445 KC)

4) połączenie w jednej osobie praw wierzyciela i

obowiązków dłużnika (tzw. confusio)

Przykładem konfuzji może być połączenie w jednej osobie praw

wierzyciela i obowiązków dłużnika w skutek fuzji osób prawnych

bądź w skutek dziedziczenia.

5) rozwiązanie umowy przez sąd

Sąd może orzec rozwiązanie umowy jeżeli z powodu

nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby

połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze

stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu

umowy (Art. 3571 KC – klauzula rebus sic stantibus) np.: Rolnik

który zawarł umowę z cukrownią o dostarczenie odpowiedniej

ilości buraków cukrowych, a wyniku powodzi nie jest wstanie

spełnić świadczenia.

6) Zwolnienie z długu

Skoro wierzytelność jest prawem wierzyciela, nie ma przeszkody

by wierzyciel zrzekł się tego prawa tj. by umorzył świadczenie bez

uzyskania świadczenia ze strony wierzyciela.

Niemniej jednak nie można uznać, że do rozwiązania

zobowiązania w tym przypadku wystarczy jednostronne

oświadczenie woli wierzyciela. Zgodnie z art. 508 KC, który

mówi, że zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z

długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje należy jednoznacznie

stwierdzić, że zwolnienie z długu jest umową.

7)rozwiązanie umowy

Powołując się na swobodę umów istnieje możliwość „rozwiązania

przez strony zawartej umowy mocą wzajemnego porozumienia”

Wygasnięcie zobowiązania z zaspokojeniem wierzyciela:

1. Świadczenie w miejsce wypełnienia

Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za

zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa; np.

dłużnik zamiast pozyczonej sumy uzycza wierzycielowi

szwajcarski zegarek

2. Odnowienie (nowacja)

Jest to umowa miedzy wierzycielem a dłuznikiem prowadząca

do umorzenia istniejącego zobowiązania poprzez zastąpienie

go nowym stosunkiem obligacyjnym; np. dłuznik umawia się z

wierzycielem , że zamiast pozyczonej kwoty 1 tys. Zł.

Przeniesie na jego rzecz własność radiomagnetofonu.

3. Potracenie (kompensacja)

Potrącenie- nastepuje wtedy, gdy dane podmioty będące wobec

siebie wierzycielami nie pełniają- każdy oddzielnie- świadczeń, a

jeden z nich zamiast spełniać swoje świadzczenie umarza je przez

zaliczenie świadzcenia drugiej strony na poczet swojej nalezności.

Przesłanki potrącenia:

dwie osoby muszą być względem siebie zarówno

wierzycielami jak i dłużnikami,

przedmiotem świadczeń w obu przypadkach są pieniądze lub

rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku,

obie wierzytelności są wymagalne,

wierzytelność osoby dokonującej potrącenia jest zaskarżalna.