2017

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი

თბილისი _ 2017

LVII

ასტრონომიული კალენდარი გამოიცემა 1961 წლიდან.

1961-2008 წლებში მას ერთობლივად გამოსცემდა ე. ხარაძის სახე ლობის ეროვნული ასტროფიზიკური ობსერვატორია და ივ. ჯა-ვახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმ წიფო უნივერსიტეტი.

2009 წლიდან ასტრონომიულ კალენდარს გამოსცემს ილიას სახელ-მწი ფო უნივერსიტეტი.

შემდგენელი:

ე. ხარაძის სახელობის ეროვნული ასტ როფიზიკური ობსერვატორია.

სარედაქციო კოლეგია:

შ. საბაშვილი (პ/მგ.რედაქტორი)გ. რამიშვილინ. საბაშვილიე. ჯანიაშვილია. როგავა

კომპიუტერული უზრუნველყოფა:ქ. გოგავა

ISSN 0134-9856

ISBN 978-9941-18-261-7

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა ქაქუცა ჩოლოყაშვილის 3/5, თბილისი, 0162, საქართველო

ILIA STATE UNIVERSITY PRESS 3/5 Cholokashvili Ave, Tbilisi, 0162, Georgia

ევგენი კირილეს ძე ხარაძე(1907-2001)

2017 წლის 31 ოქტომბერს სრულდება 110 წელი გამოჩენილი ქართველი ასტრონომისა და საზოგადო მოღვაწის, აბასთუმნის ასტ-როფიზიკური ობსერვატორიისა და საქართველოში უმაღლესი ასტ-რონომიული განათლების დამფუძნებლის, საქართველოსა და საბ-ჭოთა კავშირის მეცნიერებათა აკადემიების აკადემიკოსის, საქართ-ველოს მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდენტის, ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორის, დიდი საერთაშორისო ავტორიტეტის მქონე მეცნიერის, საერთაშორისო ას-ტრონომიული კავშირის ვიცე-პრეზიდენტის, ევგენი კირილეს ძე ხა-რაძის დაბადებიდან.

განსაკუთრებულია ე. ხარაძის როლი საქართველოს სამეცნი-ერო-კულტურული და საზოგადოებრივი ცხოვრების განვითარებაში. ქართველმა ხალხმა მას ჩვენი ერის სახელოვან პიროვნებათა რიგში ფრიად საპატიო ადგილი მიუჩინა და სიყვარულით შემოსა.

„ასტრონომიული კალენდრის“ რედკოლეგია სიამოვნებით აცხა-დებს, რომ ე. ხარაძის მრავალფეროვანი მოღვაწეობის ერთ-ერთი გამოვლინება იყო მის მიერ 1960 წელს ქართული ყოველწლიური ასტრონომიული საცნობარო გამოცემის – კალენდრის დაარსება. სა-ყურადღებოა, რომ სახელმწიფოებრივი ცხოვრების მრავალ სიძნე-ლეთა მიუხედავად ამ ალმანახის გამოცემა დაფუძნებიდან დღემდე უწყვეტლივ მიმდინარეობს, რაც ე. ხარაძის სახელისადმი პატივისცე-მის ერთ-ერთი გამოვლინებაა.

„ასტრონომიული კალენდრის“ მიმდინარე გამოცემა ე. ხარაძის ხსოვნას ეძღვნება.

რედკოლეგია

5

წინასიტყვაობა

ორმოცდამეჩვიდმეტე გამოცემისათვის

ას ტ რო ნო მი უ ლი კა ლენ და რი (წელიწდეული) მო ი ცავს ყვე ლა უმ-თავ რეს ცნო ბას, რო მე ლიც, ჩვე უ ლებ რივ, ამ გ ვარ ცნო ბა რებ ში მო ი-პო ვე ბა. ესე ნი ა: მზის, მთვა რი სა და პლა ნე ტე ბის ამოს ვ ლა- ჩას ვ ლის წი ნას წარ გა მოთ ვ ლი ლი მო მენ ტე ბი მთე ლი წლი სათ ვის, მა თი მდე ბა-რე ო ბა ცა ზე, მთვა რის ფა ზე ბი, მზი სა და მთვა რის დაბ ნე ლე ბა ნი, კო-მე ტე ბის და მე ტე ო რუ ლი ნა კა დე ბის გა მო ჩე ნა, დრო ის სა აღ რიცხ ვო და გა რე მო ში ორი ენ ტი რე ბი სათ ვის სა ჭი რო მო ნა ცე მე ბი და სხვა დას-ხ ვა ცი უ რი მოვ ლე ნე ბის დაკ ვირ ვე ბას თან და კავ ში რე ბუ ლი ცნო ბე ბი. კა ლენ დ რის შე სა ვალ ნა წილ ში _ „როგორ ვი სარ გებ ლოთ კა ლენ დ-რით” _ მკითხ ვე ლი ყვე ლა აუცი ლე ბელ გან მარ ტე ბას იპო ვის.

გა მოთ ვ ლე ბის ძი რი თა დი ნა წი ლი შეს რუ ლე ბუ ლია აბას თუმ ნის ას-ტ რო ფი ზი კუ რი ობ სერ ვა ტო რი ის თა ნამ შ რომ ლე ბის გ. რა მიშ ვი ლი სა და ე. ჯა ნი აშ ვი ლის მი ერ. კა ლენ დარს თან ერ თ ვის რამ დე ნი მე სა მეც-ნი ე რო- პო პუ ლა რუ ლი წე რი ლიც.

ტექსტის კომპიუტერზე აწყობა განახორციელა ვ.საბაშვილმა. ხელნაწერი მოამზადა და საბოლოო კორექტურა შეასრულა ნ. სა ბაშ-ვილმა.

შ. საბაშვილი2016 წ.

6

2017 წლის დროების დასაწყისი

(თბილისის საშუალო დროით)

გ ა ზ ა ფ ხ უ ლ ი – 20 მარტი 13h 25m

ზ ა ფ ხ უ ლ ი – 21 ივნისი 7h 22m

შ ე მ ო დ გ ო მ ა – 22 სექტემბერი 22h 59m

ზ ა მ თ ა რ ი – 21 დეკემბერი 19h 28m

დეკ რე ტულ დრო ზე გა და სას ვ ლე ლად თბი ლი სის სა შუ ა ლო დროს უნ და და ე მა ტოს 1 სა ა თი და 1 წუ თი.

სა ქარ თ ვე ლოს ტე რი ტო რია ვრცელ დე ბააღ მო სავ ლე თის გრძე დით 40°.0-დან 46°.7-მდე,ჩრდი ლო ე თის გა ნე დით 41°.1-დან 43°.6-მდე.

ზო გი ერ თი ქა ლა ქის გე ოგ რა ფი უ ლი კო ორ დი ნა ტე ბი

ქალაქი გრძედი განედი ქალაქი გრძედი განედი

აბასთუმანი°

42.8°

41.8 ლაგოდეხი°

46.3°

41.8

ახალქალაქი 43.5 41.4 მესტია 42.7 43.1

ახალციხე 43.0 41.6 ოზურგეთი 42.0 41.9

ბათუმი 41.6 41.6 სამტრედია 42.3 42.2

ბოლნისი 44.5 41.4 საჩხერე 43.4 42.4

ბორჯომი 43.4 41.8 სოხუმი 41.0 43.0

გორი 44.1 42.0 ფოთი 41.7 42.1

დუშეთი 44.7 42.1 ქუთაისი 42.7 42.3

ზუგდიდი 41.9 42.5 ყაზბეგი 44.6 42.6

თბილისი 44.8 41.7 ცხინვალი 44.0 42.2

თელავი 45.5 41.9 ხაშური 43.6 42.0

7

ტაბელ-კალენდარი

2017

იანვარი თებერვალი მარტი

ორშაბათი 2 9 16 23 30 6 13 20 27 6 13 20 27სამშაბათი 3 10 17 24 31 7 14 21 28 7 14 21 28ოთხშაბათი 4 11 18 25 1 8 15 22 1 8 15 22 29ხუთშაბათი 5 12 19 26 2 9 16 23 2 9 16 23 30პარასკევი 6 13 20 27 3 10 17 24 3 10 17 24 31შაბათი 7 14 21 28 4 11 18 25 4 11 18 25კვირა 1 8 15 22 29 5 12 19 26 5 12 19 26

აპრილი მაისი ივნისიორშაბათი 3 10 17 24 1 8 15 22 29 5 12 19 26სამშაბათი 4 11 18 25 2 9 16 23 30 6 13 20 27ოთხშაბათი 5 12 19 26 3 10 17 24 31 7 14 21 28ხუთშაბათი 6 13 20 27 4 11 18 25 1 8 15 22 29პარასკევი 7 14 21 28 5 12 19 26 2 9 16 23 30შაბათი 1 8 15 22 29 6 13 20 27 3 10 17 24კვირა 2 9 16 23 30 7 14 21 28 4 11 18 25

ივლისი აგვისტო სექტემბერიორშაბათი 3 10 17 24 31 7 14 21 28 4 11 18 25სამშაბათი 4 11 18 25 1 8 15 22 29 5 12 19 26ოთხშაბათი 5 12 19 26 2 9 16 23 30 6 13 20 27ხუთშაბათი 6 13 20 27 3 10 17 24 31 7 14 21 28პარასკევი 7 14 21 28 4 11 18 25 1 8 15 22 29შაბათი 1 8 15 22 29 5 12 19 26 2 9 16 23 30კვირა 2 9 16 23 30 6 13 20 27 3 10 17 24

ოქტომბერი ნოემბერი დეკემბერიორშაბათი 2 9 16 23 30 6 13 20 27 4 11 18 25სამშაბათი 3 10 17 24 31 7 14 21 28 5 12 19 26ოთხშაბათი 4 11 18 25 1 8 15 22 29 6 13 20 27ხუთშაბათი 5 12 19 26 2 9 16 23 30 7 14 21 28პარასკევი 6 13 20 27 3 10 17 24 1 8 15 22 29შაბათი 7 14 21 28 4 11 18 25 2 9 16 23 30კვირა 1 8 15 22 29 5 12 19 26 3 10 17 24 31

8

საქართველოს რესპუბლიკის შრომის კანონთა კოდექსის 64-ე მუხლის თანახმად, ამიერიდან დაკანონებულია ქვემოთ ჩამოთვ-ლილი უქმე დღეები, რომლებშიც საწარმოები, დაწესებულებები, ორგანიზაციები არ მუშაობენ: 1 და 2 იანვარს _ ახალი წლის სად-ღესასწაულო დღეებში; 7 იანვარს _ ქრისტეშობის დღეს; 19 იან-ვარს _ ნათლისღებას; 3 მარტს _ დედის დღეს; 8 მარტს – ქალთა საერთაშორისო დღეს; 9 აპრილს _ სამშობლოსათვის დაღუპულთა მოგონების დღეს; სააღდგომო დღეებში – დიდ პარასკევს, დიდ შა-ბათს, იესო ქრისტეს ბრწყინვალე აღდგომის დღეს; მიცვალებულთა მოხსენიების დღეს – აღდგომის მეორე დღეს, ორშაბათს (თარიღები გარდამავალია); 9 მაისს _ ფაშიზმზე გამარჯვების დღეს; 12 მაისს – წმინდა ანდრია მოციქულის ხსენების დღეს; 26 მაისს – საქართ-ველოს დამოუკიდებლობის დღეს; 28 აგვისტოს _ ღვთისმშობლის მიძინების დღეს (მარიამობას); 14 ოქტომბერს _ მცხეთობის (სვეტიც-ხოვლობის, კვართის დღესასწაულის) დღეს; 23 ნოემბერს _ გიორ-გობის დღეს.

ასტრონომიული ნიშნები და აღნიშვნები

მზე შემოდგომის დღეღამტოლობის (ბუნიობის) წერტილი

მთვარე E აღმოსავლეთის წერტილი

მერკური SE სამხრეთ-აღმოსავლეთი

ვენერა S სამხრეთის წერტილი

დედამიწა SW სამხრეთ-დასავლეთი

მარსი W დასავლეთის წერტილი

იუპიტერი NW ჩრდილო-დასავლეთი

სატურნი

ურანი

ნეპტუნი

N ჩრდილოეთის წერტილი

ახალმთვარეობა NE ჩრდილო-აღმოსავლეთი

მთვარის პირველი მეოთხედი a წელიწადი

სავსემთვარეობა d დღე-ღამე

მთვარის უკანასკნელი მეოთხედი

h საათი

Z ზენიტური მანძილი m წუთი ანუ მინუტი

A აზიმუტი s წამი ანუ სეკუნდი გეოგრაფიული განედი გრადუსი

გეოგრაფიული გრძედი ‘ წუთი (რკალისა) პირდაპირი აღვლენა “ წამი (რკალისა) დახრილობა გაზაფხულის დღეღამტოლობის

(ბუნიობის) წერტილი

9

ბერძნული ანბანი

ალფა ეტა ნიუ ტაუ

ბეტა თეტა ქსი იპსილონ

გამა იოტა ომიკრონ ფი

დელტა კაპპა პი ხი

ეფსილონი ლამბდა რო ფსი

ძეტა მიუ სიგმა ომეგა

როგორ ვისარგებლოთ კალენდრით

კა ლენ დარ ში, სხვა ცნო ბებ თან ერ თად, მო ცე მუ ლია მზის, მთვა რის და პლა ნე ტე ბის კო ორ დი ნა ტე ბი და სხვა სი დი დე ე ბი დრო ის ფიქ სი-რე ბუ ლი მო მენ ტე ბი სათ ვის. ეს მო მენ ტე ბი უმ თავ რე სად წარ მო ად გე-ნენ ყო ვე ლი დღე- ღა მის და საწყის თა მიმ დევ რო ბას; ნე ლაც ვა ლე ბა დი სი დი დე ე ბის თ ვის (პლანეტათა კო ორ დი ნა ტე ბი) მო მენ ტე ბი აღე ბუ ლია ყო ველ მე-7 დღე- ღა მე ზე. ასე აღე ბუ ლი მო მენ ტე ბი წარ მო ად გე ნენ ცხრი ლე ბის არ გუ მენ ტებს, გან საზღ ვ რა ვენ ცხრი ლე ბის ინ ტერ ვა ლებს და სა შუ ა ლე ბას გვაძ ლე ვენ ვი პო ვოთ აღ ნიშ ნუ ლი ცვა ლე ბა დი სი დი-დე ე ბის მნიშ ვ ნე ლო ბე ბი წლის ნე ბის მი ე რი დღის თ ვის და ნე ბის მი ე რი მო მენ ტის თ ვის ინ ტერ პო ლა ცი ის წე სით.

დროის აღრიცხვის შესახებ

კა ლენ დარ ში რი გი მოვ ლე ნე ბი სა მო ცე მუ ლია თბი ლი სის სა შუ ა-ლო დრო ით, ზო გი _ მსოფ ლიო დრო ით, ე.წ. დე და მი წის დი ნა მი კუ რი ან ვარ ს კ ვ ლა ვი ე რი დრო ით. ხში რად პრაქ ტი კუ ლი ას ტ რო ნო მი ის ამო-ცა ნე ბის გა დაწყ ვე ტი სას მო ითხო ვე ბა ერ თი სის ტე მის დრო ის გა დაყ-ვა ნა მე ო რე სი სტე მის დრო ში, ამი ტომ, მოკ ლედ გა ვეც ნოთ დრო ის აღ რიცხ ვი სა და დროს სხვა დას ხ ვა სა ხე ო ბა თა ურ თი ერ თ და მო კი დე-ბუ ლე ბის ზო გი ერთ სა კითხს.

დრო ის მუდ მი ვი ერ თე უ ლი, რო მელ საც თვით ბუ ნე ბა იძ ლე ვა, ვარ-ს კ ვ ლა ვი ე რი დღე- ღა მეა ანუ დრო ის ის ხან გ რ ძ ლი ვო ბა, რო მელ ში აც ხდე ბა დე და მი წის ერ თი სრუ ლი შე მობ რუ ნე ბა თა ვი სი ღერ ძის გარ შე-მო. ეს შე მობ რუ ნე ბა გა ნი საზღ ვ რე ბა გა ზაფხუ ლის ბუ ნი ო ბის წერ ტი ლის მი მართ, რომ ლის ზე და კულ მი ნა ცია ვარ ს კ ვ ლა ვი ე რი დღე- ღა მის და-საწყი სად მი ი ღე ბა.

10

მა შა სა და მე, ვარ­ს­კ­ვ­ლა­ვი­ე­რი­დღე–ღა­მე­დრო­ის­ის­ინ­ტერ­ვა­ლი­ა,­რო­მე­ლიც­გა­ივ­ლის­გა­ზაფხუ­ლის­ბუ­ნი­ო­ბის­წერ­ტი­ლის­ორ­თან­მიმ­დევ­ნო­ზე­და­კულ­მი­ნა­ცი­ას­შო­რის. ვარ ს კ ვ ლა ვი ე რი დღე- ღა მის და საწყი სი დან მო ცე მულ მო მენ ტამ დე გან ვ ლილ დროს, გა მო-ხა ტულს ვარ ს კ ვ ლა ვი ე რი სა ა თე ბით, წუ თე ბით და წა მე ბით, ეწო დე ბა ვარ ს კ ვ ლა ვი ე რი დრო.

მო ცე მულ მო მენ ტ ში ზე და კულ მი ნა ცი ა ში მყო ფი ვარ ს კ ვ ლა ვის პირ და პი რი აღ ვ ლე ნა ეტო ლე ბა ვარ ს კ ვ ლა ვი ერ დროს. ამის გა მო ცის მე რი დი ან ზე ისე თი ვარ ს კ ვ ლა ვის გავ ლის მო მენ ტის ას ტ რო ნო მი უ ლი დაკ ვირ ვე ბით დად გე ნა, რომ ლის პირ და პი რი აღ ვ ლე ნა ცნო ბი ლი ა, წარ მო ად გენს პირ ველ წყა როს ზუს ტი დრო ის მი სა ღე ბად.

ადა მი ა ნის ყო ველ დღი უ რი საქ მი ა ნო ბა კავ შირ შია მზის ამოს ვ-ლა- ჩას ვ ლას თან, მის დღე ღა მურ და წლი ურ მოძ რა ო ბას თან. ცხა დი ა, დრო უნ და იზო მე ბო დეს მზის მი ხედ ვით. მზე თა ვი სი ხი ლუ ლი წლი უ რი მოძ რა ო ბი სას ვარ ს კ ვ ლა ვი ერ ცა ზე ერთ დღე- ღა მე ში გა და ად გილ დე ბა აღ მო სავ ლე თის კენ და ახ ლო ე ბით 1 -ით. ამის გა მო მზე, ვარ ს კ ვ ლა-ვებ თან შე და რე ბით, კულ მი ნა ცი ას აგ ვი ა ნებს ყო ველ დღი უ რად და ახ-ლო ე ბით 4 წუ თით. მზის ცენ ტ რის ორ თან მიმ დევ ნო ზე და კულ მი ნა-ცი ას შო რის დრო ის ხან გ რ ძ ლი ვო ბას ეწო დე ბა ჭეშ მა რი ტი მზი სი ე რი დღე- ღა მე და იგი 4 ვარ ს კ ვ ლა ვი ე რი წუ თით უფ რო გრძე ლია ვარ ს კ ვ-ლა ვი ერ დღე- ღა მე ზე. ვარ ს კ ვ ლა ვე ბი სა და მზის კულ მი ნა ცი ის მო მენ-ტ თა შო რის სხვა ო ბა ყო ველ დღი უ რად იკ რი ბე ბა და ერთ წე ლი წად ში ნაზ რ დი ერთ დღე- ღა მეს გა უ ტოლ დე ბა.

მზის ხი ლუ ლი წლი უ რი მოძ რა ო ბა ვარ ს კ ვ ლა ვი ერ ცა ზე უთა ნაბ-რო ა, ამი ტომ ჭეშ მა რი ტი დღე- ღა მის სი დი დე არ არის მუდ მი ვი. იგი მცი რედ, მაგ რამ მა ინც იც ვ ლე ბა წლის გან მავ ლო ბა ში და თა ნაბ რად მო მუ შა ვე სა ათს არ შე უძ ლია სწო რად გვიჩ ვე ნოს ჭეშ მა რი ტი დრო. მი ზან შე წო ნი ლია დრო ავით ვა ლოთ ისე თი წარ მო სახ ვი თი წერ ტი ლით (ე.წ. ,,საშუალო მზე”), რო მე ლიც, ჭეშ მა რი ტი მზი სა გან გან ს ხ ვა ვე ბით, მოძ რა ობს არა ეკ ლიპ ტი კა ზე, არა მედ ცის ეკ ვა ტორ ზე, ამას თან თა-ნაბ რად, და ვარ ს კ ვ ლა ვი ე რი ცის სრულ გარ შე მოვ ლას უნ დე ბა ზუს ტად იმ დენ ხანს, რამ დენ საც ჭეშ მა რი ტი მზე.დრო­ის­ინ­ტერ­ვალს­სა­შუ­ა­ლო­მზის­ორ­ქვე­და­თან­მიმ­დევ­ნო­

კულ­მი­ნა­ცი­ას­შო­რის­ეწო­დე­ბა­სა­შუ­ა­ლო­დღე­­ღა­მე.კა­ლენ­დარ­ში­სა­შუ­ა­ლო­დღე­­ღა­მის­და­საწყი­სად­მი­ღე­ბუ­ლია­

სა­შუ­ა­ლო­შუ­ა­ღა­მე _ სა­მო­ქა­ლა­ქო­დღე­­ღა­მის­და­საწყი­სი,­ე.ი.­ის­მო­მენ­ტი,­რო­ცა­სა­შუ­ა­ლო­მზე­იმ­ყო­ფე­ბა­ქვე­და­კულ­მი­ნა­ცი­ა­ში.

სა შუ ა ლო დღე- ღა მის ხან გ რ ძ ლი ვო ბა მუდ მი ვი ინ ტერ ვა ლია და ის მი ღე ბუ ლია დრო ის ძი რი თად სა ზომ ერ თე უ ლად. დი დი პე რი ო დის გა-

11

სა ზო მად მო ხერ ხე ბუ ლია ტრო­პი­კუ­ლი­წე­ლი­წა­დი _ დრო­ის­ინ­ტერ­ვა­ლი­ჭეშ­მა­რი­ტი­მზის­ცენ­ტ­რის­ორ­თან­მიმ­დევ­ნო­გავ­ლას­შო­რის­გა­ზაფხუ­ლის­ბუ­ნი­ო­ბის­წერ­ტილ­ზე.

სა მო ქა ლა ქო წელ თაღ რიცხ ვის სა ფუძ ველს ტრო პი კუ ლი წე ლი წა-დი წარ მო ად გენს, რო მე ლიც 366.2422 ვარ ს კ ვ ლა ვი ერ ან 365.2422 სა შუ ა ლო დღე- ღა მეს შე ი ცავს. აქე დან ერ თი სა შუ ა ლო დღე- ღა მე უდ-რის 366.2422/365.2422=1.002738 ვარ ს კ ვ ლა ვი ერ დღე- ღა მეს, ანუ 24h03m56s.5555-ს ვარ­ს­კ­ვ­ლა­ვი­ე­რი­დრო­ით.­ერ­თი­ვარ­ს­კ­ვ­ლა­ვი­ე­რი­დღე­­ღა­მე­არის­365.2422/366.2422=0.997270 სა­შუ­ა­ლო­დღე­­ღა­მე,­ანუ 23h56m04s.091­სა­შუ­ა­ლო­დრო­ით.

ასე თი და მო კი დე ბუ ლე ბა სა შუ ა ლე ბას გვაძ ლევს ვარ ს კ ვ ლა ვი ე რი დრო ის ნე ბის მი ე რი ინ ტერ ვა ლი გა და ვიყ ვა ნოთ სა შუ ა ლო დრო ის ერ-თე უ ლებ ში და პი რი ქით. ამ და მო კი დე ბუ ლე ბა თა სა ფუძ ველ ზე შედ გე-ნი ლია გა და საყ ვა ნი ცხრი ლე ბი (გვ.­104­105).

რო ცა ჩვენ თან შუ ადღე ა, მა შინ დე და მი წის ზე და პი რის მო პირ და-პი რე მხა რე ზე შუ ა ღა მე ა. მა შა სა და მე, სხვა დას ხ ვა პუნ ქ ტის მე რი დი ან-ზე ერთ აბ სო ლუ ტურ მო მენ ტ ში სხვა დას ხ ვა დროა და ამა ვე მო მენ ტ ში ად გი ლობ რივ დრო თა სხვა ო ბა ტო ლია ამ პუნ ქ ტე ბის გე ოგ რა ფი ულ გრძედ თა სხვა ო ბი სა. ამ გ ვა რად, თუ დე და მი წის ორი პუნ ქ ტი არ ძევს ერთ მე რი დი ან ზე, მა შინ ყო ველ მათ გან ზე იქ ნე ბა თა ვი სი გან სა კუთ-რე ბუ ლი დრო.დე­და­მი­წის­ზე­და­პირ­ზე­მო­ცე­მუ­ლი­პუნ­ქ­ტის­დროს­ეწო­დე­ბა­ამ­

პუნ­ქ­ტის­ად­გი­ლობ­რი­ვი­დრო. მა გა ლი თად: თბი ლი სის, სან კ ტ - პე-ტერ ბურ გის, მოს კო ვის, გრინ ვი ჩის და სხვა თა ად გი ლობ რი ვი დრო.

გრინ ვიჩ ში გა მა ვა ლი მე რი დი ა ნი, სა ერ თა შო რი სო შე თან ხ მე ბით, მი ღე ბუ ლია საწყის ანუ ნუ ლო ვან მე რი დი ა ნად გე ოგ რა ფი უ ლი გრძე-დის ათ ვ ლი სას და ამ­მე­რი­დი­ა­ნის­სა­შუ­ა­ლო­დროს­ეწო­დე­ბა­მსოფ­ლიო­დრო.

1986 წლი დან ხი ლუ ლი გე ო ცენ ტ რუ ლი ეფე მე რი დე ბის ძი რი თად არ გუ მენ ტად, ად რე ხმა რე ბუ ლი არ გუ მენ ტის _ ,,ეფემერიდული დრო-ის” ნაც ვ ლად, შე მო ღე ბუ ლია არ გუ მენ ტი ,,დედამიწის დი ნა მი კუ რი დრო”. დრო ის ამ ახა ლი სკა ლის ნულ - პუნ ქ ტი არის 1977 1,0003725 იან ვა რი სა ერ თა შო რი სო ატო მუ რი დრო ით 1977, 1d00h00m00s იან ვ-რის მო მენ ტ ში. ამ სკა ლა ში დრო ის ერ თე უ ლია დღე- ღა მე, რო მე ლიც შე ი ცავს ვარ ს კ ვ ლა ვი ე რი დრო ის 86 400 წამს საშ. ზღვის დო ნე ზე.

გან ს ხ ვა ვე ბა დე და მი წის დი ნა მი კურ სა და მსოფ ლიო დროს შო რის ცვა ლე ბა დობს დრო ის მსვლე ლო ბა ში, მაგ რამ სა ერ თოდ, ჩვენს ეპო ქა-ში ეს გან ს ხ ვა ვე ბა ერ თობ მცი რე ა, ამის გა მო დე­და­მი­წის­დი­ნა­მი­კუ­რი­დრო­ის­არ­გუ­მენ­ტით­გა­მოთ­ვ­ლი­ლი­ცი­ურ­სხე­ულ­თა­კო­ორ­დი­ნა­ტე­

12

ბის­რიცხ­ვი­თი­მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბე­ბი­ან­სხვა­მო­ნა­ცე­მე­ბი­იმ­მო­ნა­ცე­მებ­თან­შე­და­რე­ბით,­რაც­მსოფ­ლიო­დრო­ის­არ­გუ­მენ­ტი­თაა­მი­ღე­ბუ­ლი,­იმ­დე­ნად­მცი­რედ­გან­ს­ხ­ვავ­დე­ბა,­რომ­მარ­ტი­ვი­პრაქ­ტი­კუ­ლი­ამო­ცა­ნე­ბის­გა­დაწყ­ვე­ტი­სას­უმ­რავ­ლეს­შემ­თხ­ვე­ვა­ში­ეს­გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბა­უგუ­ლე­ბელ­სა­ყო­ფი­ა.

სა შუ ა ლო ად გი ლობ რი ვი დრო ით სარ გებ ლო ბა ყო ველ დღი ურ ცხოვ რე ბა ში მო უ ხერ ხე ბე ლი ა, რად გა ნაც სხვა დას ხ ვა გე ოგ რა ფი უ-ლი გრძე დის მქო ნე ყო ველ ორ პუნ ქ ტ ში სხვა დას ხ ვა ად გი ლობ რი ვი დრო ა. ამ უხერ ხუ ლო ბის თა ვი დან ასა ცი ლებ ლად შე მო ი ღეს ზო ლუ-რი დრო. დე და მი წის მთე ლი ზე და პი რი და ი ყო მე რი დი ა ნე ბით 24 ზო-ლად, ნუ ლო ვა ნი დან ოც და მე სა მემ დე.

გრინ ვი ჩის მე რი დი ა ნი დან და სავ ლე თით 7°.5-ით და აღ მო სავ ლე-თით 7°.5-ით და შო რე ბულ მე რი დი ან თა შო რის მო თავ სე ბუ ლი ზო ლი მი ღე ბუ ლია ნუ ლო ვან ზო ლად.

პირ ვე ლი ზო ლი ვრცელ დე ბა 7°.5 გრძე დის მქო ნე მე რი დი ა ნი დან 22°.5 გრძე დის მქო ნე მე რი დი ა ნამ დე, მე ო რე _ 22°.5-დან 37°.5-მდე და ა. შ. თი­თო­ე­ულ­ზოლ­ში­მოქ­ცე­ულ­ყო­ველ­პუნ­ქ­ტ­ში­მი­ღე­ბუ­ლია­ამ­ზო­ლის­ცენ­ტ­რა­ლუ­რი,­შუ­ა­ზე­გა­მა­ვა­ლი­მე­რი­დი­ა­ნის­სა­შუ­ა­­ლო­დრო.

რო გორც ჩანს, მო საზღ ვ რე ზოლ თა ცენ ტ რა ლუ რი მე რი დი ა ნე ბის მდე ბა რე ო ბა ერ თი მე ო რი სა გან 15°-ით გან ს ხ ვავ დე ბა, ამი ტომ ორ მე-ზო ბელ ზოლ ში სა ა თის მაჩ ვე ნე ბე ლი ისა რი გან ს ხ ვა ვე ბას გვიჩ ვე ნებს ერ თი სა ა თით. მა გა ლი თად, თუ გრინ ვიჩ ში (ნულოვან ზოლ ში) 9 სა ა-თი ა, ამ მო მენ ტ ში პირ ველ ზოლ ში 10 სა ა თი ა, მე ო რე ში _ 11 სა ა თი და ა. შ.

ზო ლე ბის საზღ ვ რე ბი ყველ გან რო დი მიჰ ყ ვე ბა მკაც რად მე რი დი-ა ნებს. თუ სა საზღ ვ რო მე რი დი ა ნი ქა ლაქს ან ერ თ გ ვარ ეკო ნო მი კურ რა ი ონს კვეთს, მა შინ იმის თ ვის, რომ ერ თ სა და იმა ვე ქა ლაქ ში ან რა ი ონ ში სხვა დას ხ ვა დრო არ იხ მა რე ბო დეს, ზო ლის საზღ ვარს მე-რი დი ა ნი დან მო ა შო რე ბენ და ქა ლა ქის ან რა ი ო ნის ეკო ნო მი კურ _

გე ოგ რა ფი ულ საზღ ვარს გა ა ყო ლე ბენ. საბ ჭო თა კავ შირ ში 1930 წელს გა მო ი ცა დეკ რე ტი ზო ლურ დროს-

თან შე და რე ბით სა ა თის ის რის ხე ლოვ ნუ რად ერ თი სა ა თით წინ გა და-წე ვის შე სა ხებ.

ამ გა დაწყ ვე ტი ლე ბის მი ზა ნი იყო ყო ველ დღი უ რი სა ზო გა დო ებ რი-ვი ცხოვ რე ბის შე და რე ბით ად რე დაწყე ბა, რაც გა მო იწ ვევ და დი ლის ნა თე ლი პე რი ო დის გა მო ყე ნე ბას და ამით ერ თ გ ვარ ეკო ნო მი კურ მო-გე ბას ენერ გი ის წყა რო ე ბის და ზოგ ვის თვალ საზ რი სით. ასე გან საზღ ვ-რულ დროს დეკ­რე­ტუ­ლი­დრო­ეწო­დე­ბა.

13

დეკ რე ტუ ლი დრო ხე ლოვ ნუ რა დაა წინ წა წე უ ლი მზის მოძ რა ო ბა ზე დამ ყა რე ბულ დროს თან შე და რე ბით და, რო გორც გა მო ირ კ ვა, მი სით სარ გებ ლო ბა უარ ყო ფით ბი ო ლო გი ურ ზე მოქ მე დე ბებს იწ ვევს. ამას გარ და, სა ეჭ ვოა თვით რე ფორ მის ეკო ნო მი კუ რი ეფექ ტუ რო ბაც, რად-გან ზო მი ერ სარ ტყელ შიც კი და კერ ძოდ, სა ქარ თ ვე ლო ში, რომ აღა-რა ფე რი ით ქ ვას ჩრდი ლო ე თის რა ი ო ნებ ზე, სა დაც ზამ თ რის დღე ე ბი უაღ რე სად მოკ ლე ა, წე ლი წა დის საკ მა ოდ საგ რ ძ ნობ პე რი ოდ ში დღის გა ნა თე ბუ ლი ნა წი ლი მნიშ ვ ნე ლოვ ნად ხან მოკ ლე ა, ვიდ რე სა ზო გა დო-ებ რი ვი ცხოვ რე ბის აქ ტი უ რი პე რი ო დის ხან გ რ ძ ლი ვო ბა. მა შა სა და მე დღის საკ მა ოდ დიდ ნა წილ ში ცხოვ რე ბა მა ინც მოგ ვი წევს ხე ლოვ ნუ რი გა ნა თე ბის პი რო ბებ ში, რის გა მო მო გე ბა აქ ტი უ რი ცხოვ რე ბის დი ლით ად რე დაწყე ბის გა მო ნე იტ რალ დე ბა მი სი გვი ან ღა მით დამ თავ რე ბით. ამას გარ და, კი დეც რომ ეფექ ტუ რი იყოს სა ზო გა დო ებ რი ვი ცხოვ რე ბის დაწყე ბის პე რი ო დუ ლი ცვლი ლე ბე ბი, იგი შე იძ ლე ბა უმ ტ კივ ნე უ ლოდ გან ხორ ცი ელ დეს სა მუ შა ოს თუ სწავ ლის დაწყე ბის სა ა თის ოპე რა ტი-უ ლი ცვლი ლე ბე ბით, დრო ის ათ ვ ლის პრინ ცი პის და ურ ღ ვევ ლად და სა ა თის ის რის გა უ მარ თ ლე ბე ლი გა და წე ვის გა რე შე, რა საც უარ ყო ფი-თი შე დე გი მო აქვს სხვა მხრი ვაც _ რთულ დე ბა დრო ის აღ რიცხ ვა და წარ სუ ლის ამა თუ იმ ეპო ქა ში მომ ხ დარ მოვ ლე ნა თა მო მენ ტე ბის ფი ზი კუ რი დღე- ღა მის და საწყი სის მი მართ ჭეშ მა რი ტი გან ლა გე ბის გა-მოთ ვ ლა, აგ რეთ ვე სხვა დას ხ ვა წლე ბის კა ლენ დარ თა ურ თი ერ თ შე სა-ბა მი სო ბის აღ დ გე ნა.

ყოველივე ამის გათვალისწინებით საქართველოს უზენაესი საბჭოს სესიამ 1990 წლის 20 ივნისს გააუქმა საქართველოს ტერიტორიაზე დეკრეტული დრო. 1994 წლის 24 ოქტომბერს საქართველოს პარლამენტმა, თითქოსდა ეკონომიკური მოსაზრებით, დეკრეტული დრო დროებით აღადგინა. 1998 წლის 29 მარტიდან საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებით დეკრეტული დრო საქართველოს ტერიტორიაზე კვლავ გაუქმდა, მაგრამ იმავე წლის 14 ნოემბრიდან, მოსახლეობის ნაწილის ინტერესთა გათვალისწინებით, ისევ აღდგა.

მაგრამ საფიქრებელი იყო _ და ამას განუწყვეტლივ ითხოვ-და ასტრონომიული საზოგადოებრიობაც _ რომ ბუნებრივი დრო ოდესმე მაინც აღდგებოდა, რადგან იგი ყველაზე მეტად შეესაბამე-ბა ნებისმიერი ქვეყნის გეოგრაფიულ მდებარეობას და, ამდენად, ყველაზე უკეთ შეესატყვისება ქვეყნის საზოგადოებრივი ცხოვრების ოპტიმალურად წარმართვასაც როგორც სახელმწიფოს ფარგლებ-ში, ისე საერთაშორისო მასშტაბებშიც ქვეყნებს შორის სულ უფრო მზარდ კავშირთა გათვალისწინებით. ერთი შეხედვით სწორედ ამგ-ვარი გადაწყვეტილება მიიღო საქართველოს პრეზიდენტმა მ. სა-

14

აკაშვილმა, რომლის N 177 ბრძანებით 2004 წლის 27 ივნისის ღამის 3 საათიდან საქართველოს ტერიტორიაზე საათის ისრები 1 საათით უკან გადასწიეს. შეიძლებოდა გვეფიქრა, რომ დეკრეტული დრო გაუქმდა, საფიქრებელი იყო _ საბოლოოდ. მაგრამ 2005 წლის 30 ოქტომბერს ახალი ბრძანებით აღარ განხორციელდა ამ მომენტისათვის წინასწარ გათვალისწინებული საათის ისრის ერთი საათით უკან გადაწევა (იხ. ქვემოთ), ამჯერადაც ენერგიის დაზოგვის მოსაზრებათა მოშველიებით. ეს კი დეკრეტული დროის აღდგენის ტოლფასი იყო. როგორც ვხედავთ, დროის აღრიცხვის სფეროში არცთუ გამართლებული ექსპერიმენტები გრძელდება.

ანალოგიური ვითარებაა ე.წ. სეზონური დროების საკითხშიც, რომლის არსი ისაა, რომ წელიწადის სხვადასხვა სეზონში საათის ისრები რიგრიგობით იწევა ხან წინ, ხან უკან. ამ მხრივ მიღწეული ეკონომიკური ეფექტიც ისევე საეჭვოა, როგორც დეკრეტული დროის ზემოგანხილულ შემთხვევაში, და იგი არასოდეს არც ერთ ქვეყანაში ზუსტად არ დაუთვლიათ. ვერც შეძლებდნენ დათვლას, რადგან საათის ისრების წამდაუწუმ გადაწევის თანმხლები ფსიქოლოგიური დისკომფორტის უარყოფითი შედეგები უზარმაზარი კია, მაგრამ ძნელია ისინი რიცხვებით გამოიხატოს. ამდენად, საათის ისრის სეზონური გადაწევ-გადმოწევაც უარყოფით მოვლენად მიგვაჩნია. მაგრამ იგი შეთანხმებულად ხდება მსოფლიოს ქვეყნების საკმაოდ დიდ ჯგუფში და იქ დღემდე ძალაშია ხან ე.წ. ზამთრის, ხან კი ზაფხულის დრო. საქართველოშიც მრავალი წლის განმავლობაში მოქმედებდა წესი: ყოველი წლის მარტის თვის ბოლო კვირადღის ღამის 2 საათიდან საათის ისარი გადაიწეოდა ერთი საათით წინ, ხოლო ოქტომბრის თვის ბოლო კვირადღის ღამის 3 საათიდან - ერთი საათით უკან. ეს თითქოსდა საშუალებას გვაძლევდა უფრო მეტად გამოგვეყენებინა დღე-ღამის ნათელი ნაწილი, რითაც დაიზოგებოდა ენერგეტიკული რესურსები. თუმცა ამ შემთხვევაშიც შეიძლებოდა სამუშაო დროის რეგულირება საათის ისრების გადაწევის გარეშე. ძნელი განსაჭვრეტი იყო, რომელ სტრატეგიას აირჩევდა საქართველოს მთავრობა ამ მიმართულებით შემდგომში. მოხდა კი ის, რომ ამ საკითხს დღემდე აღარავინ დაბრუნებია. არსებული ვითარება იმას ნიშნავს, რომ 2004 წლის 27 ივნისის ღამის 3 საათიდან საქართველოში საზაფხულო დრო გაუქმებულია და მთელი წლის განმავლობაში ვიყენებთ ზოლურთან შედარებით 1 საათით წინ წაწეულ დროს.

15

შე მო ვი ღოთ აღ ნიშ ვ ნე ბი: S - ადგილობრივი ვარსკვლავიერი დრო. S0 - თბილისის ვარსკვლავიერი დრო 0h-ზე (შუაღამეზე). S - გრინვიჩის ვარსკვლავიერი დრო 0h-ზე (შუაღამეზე). M - მსოფლიო დრო. n - ადგილობრივი საშუალო დრო. D - დეკრეტული დრო. N - ზოლის ნომერი (საქართველო III ზოლშია).λ - ადგილის გრძედი.n0 - თბილისის საშუალო დრო.

სა ქარ თ ვე ლოს ტე რი ტო რი ი სათ ვის გვექ ნე ბა შემ დე გიდა მო კი დე ბუ ლე ბა ნი:I D=M+N+1=M+4h

II D=n+4h-λh

III n=M+λh

IV n=D-4h+λh

V n0=D-1h

რიგი მოსაზრებების გამო კალენდრის სხვადასხვა წლების გამოშ-ვებათა ცხრილებში ნახმარია ერთგან ერთგვარი, სხვაგან - სხვაგვა-რი დრო: მსოფლიო, დედამიწის დინამიკური, ადგილობრივი, თბი-ლისის საშუალო და სხვ., რაც სათანადო ადგილებში აღნიშნულია. მკითხველი განსაკუთრებული ყურადღებით უნდა მოეპყროს ამ სა-კითხს, რათა ყოველთვის სწორად დაუკავშიროს სათანადო მოვლენა თუ მონაცემი დროს და მოახერხოს კიდეც მისი მიყვანა იმ დრომ-დე, რომელსაც ყოველდღიურ ცხოვრებაში ვხმარობთ. გვახსოვდეს, რომ საინფორმაციო გამოშვებებში ნახსენები და, კერძოდ, რადიოთი გადმოცემული „მოსკოვის დრო” იგივეა, რაც II ზოლის შუა მერიდი-ანის საშუალო დეკრეტული დრო (ე. წ. „ზამთრის” სეზონში), ან ამავე მერიდიანის დეკრეტული პლუს ზაფხულის დრო (ე.წ. „ზაფხულის” სეზონში). იმავე გამოცემებში ნახსენები „თბილისის დრო” კი ქვეყა-ნაში დეკრეტული დროის მოქმედების პერიოდებში წარმოადგენდა (მაშასადამე, ამჟამადაც წარმოადგენს) III ზოლის შუა მერიდიანის საშუალო დეკრეტულ დროს („ზამთრის” სეზონში), ან ამავე მერიდი-ანის დეკრეტულ პლუს ზაფხულის დროს („ზაფხულის” სეზონში, თუ საათის საგაზაფხულო წინწაწევა ხორციელდებოდა), დეკრეტული დროის გაუქმებულობის პერიოდებში კი „თბილისის დრო” უბრალოდ ემთხვეოდა III ზოლის შუა მერიდიანის საშუალო დროს („ზამთრის სეზონში”) ან ერთი საათით წინ იყო მასზე („ზაფხულის სეზონში”).

16

ამჟამად კი „თბილისის დრო” მთელი წლის მანძილზე 1 საათით უსწრებს III ზოლის შუა მერიდიანის ადგილობრივ საშუალო დროს. უფრო გასაგებად თუ ვიტყვით, დეკრეტული და საზაფხულო დროების ერთდროული მოქმედების პირობებში თბილისში შუადღე „ზამთრის სეზონში” დგებოდა „თბილისის დროით” 13, „ზაფხულის სეზონში” კი 14 საათზე. ამჟამად კი ჩვენს ქვეყანაში შუადღე მთელი წლის განმავ-ლობაში თბილისის დროით 13 საათზე დგება.

ვიმეორებთ, 2004 წლის 27 ივნისის შემდეგ საათის ისრის სე-ზონური წინ და უკან გადაწევა შეწყვეტილია. ეს სიტუაცია შეიძლე-ბა განვიხილოთ ან როგორც დეკრეტული დროის არსებობა, მთელი წლის მანძილზე „ზამთრის“ დროის ფორმით, ან, როგორც დეკრეტუ-ლი დროის გაუქმებულობა, მაგრამ მთელი წლის მანძილზე „ზაფ-ხულის” დროის მოქმედებით. ეს მხოლოდ ინტერპრეტაციის საკით-ხია. დეკრეტული და სეზონური დროების მიმართ საკუთარი პოზიცია მთავრობას აშკარა ფორმით ჯერაც არ გამოუხატავს, ამიტომ არაა ცხადი, საბოლოოა თუ არა არსებული მდგომარეობა. ის კი ევროპის ქვეყნებში არსებულისგან განსხვავებულია.

მზე

(გვ. 24-47). ლუწ გვერ დებ ზე III, IV, V სვე ტებ ში 41°, 42° და 43° გე ოგ რა ფი უ ლი გა ნე დის მქო ნე პუნ ქ ტე ბი სათ ვის მო ცე მუ ლია მზის ამოს ვ ლის, ხო ლო VII, VIII, IX სვე ტებ ში კი ჩას ვ ლის მო მენ ტე ბი ამ პუნ ქ ტე ბის სა შუ ა ლო დრო ით. მზის ამოს ვ ლის და ჩას ვ ლის მო მენ-ტე ბად ით ვ ლე ბა მი სი დის კოს ზე და კი დის ამოს ვ ლი სა და ჩას ვ ლის მო მენ ტე ბი ჭეშ მა რიტ ჰო რი ზონ ტ ზე. ად გი ლის რე ა ლუ რი ჰო რი ზონ ტი ყო ველ თ ვის გან ს ხ ვავ დე ბა ჭეშ მა რი ტი სა გან და, მა შა სა და მე, მო ცე მულ ად გი ლას ამოს ვ ლა- ჩას ვ ლის ფაქ ტობ რი ვი მო მენ ტე ბიც რამ დე ნი მე წუ თით (მაღალი მთე ბის სი ახ ლო ვეს შე იძ ლე ბა 1 სა ათ ზე მე ტი თაც) გან ს ხ ვა ვე ბუ ლია გა მოთ ვ ლი ლი მო მენ ტე ბი სა გან (ეს ეხე ბა სხვა ცი ურ სხე ულ თა ამოს ვ ლა- ჩას ვ ლა საც).

მზის ამოს ვ ლა- ჩას ვ ლის მო ცე მუ ლი მო მენ ტე ბი სა ქარ თ ვე ლოს სხვა დას ხ ვა პუნ ქ ტი სათ ვის, თბი ლი სის დრო ით გა მო სახ ვი სას, ერ თ მა-ნე თის გან შე იძ ლე ბა გან ს ხ ვავ დე ბო დეს 40 წუ თამ დე.

მათ სა პოვ ნე ლად უნ და მო ვახ დი ნოთ ინ ტერ პო ლა ცია კა ლენ დ რის ცხრი ლე ბის მო ნა ცე მე ბი სა მო ცე მუ ლი პუნ ქ ტის φ გა ნე დი სათ ვის, შემ-დეგ კი მი ღე ბულ მო მენტს და ვა მა ტოთ (3h_λ) სი დი დე, სა დაც λ მო ცე-მუ ლი პუნ ქ ტის გრძე დი ა, გა მო სა ხუ ლი სა ა თე ბი თა და წუ თე ბით.

17

X სვე ტი მო ი ცავს მზის ამოს ვ ლი სა და ჩას ვ ლის ად გი ლის გე ო დე ზი უ-რი А აზი მუ ტის რიცხ ვით მნიშ ვ ნე ლო ბებს თბი ლი სი სათ ვის. А აითვლება ჰო რი ზონ ტის წრე წირ ზე ჩრდი ლო ე თის წერ ტი ლი დან აღ მო სავ ლე თით (+) ნიშ ნით და და სავ ლე თით (_) ნიშ ნით. სა ქარ თ ვე ლოს სხვა პუნ ქ ტე-ბი სათ ვის А-ს სი დი დე უმ ნიშ ვ ნე ლოდ იქ ნე ბა გან ს ხ ვა ვე ბუ ლი ამ მნიშ ვ-ნე ლო ბე ბი სა გან. ეს მო ნა ცე მე ბი გა მო ი ყე ნე ბა იმი სათ ვის, რომ წი ნას წარ გა ვი გოთ ჰო რი ზონ ტის რა ად გი ლას უნ და მო ვე ლო დეთ მზის ამოს ვ ლა- ჩას ვ ლას. ად ვი ლი მი სახ ვედ რია რომ, თუ A=90°, მზე ზუს ტად აღ მო-სავ ლე თის წერ ტილ ში ამო დის (ეს ხდე ბა გა ზაფხუ ლის და შე მოდ გო მის დღე ღამ ტო ლო ბის დღე ებ ში). ზაფხუ ლის თვე ებ ში A<90°; მზე ამო დის აღ მო სავ ლე თი სა და ჩრდი ლო ე თის წერ ტი ლებს შო რის.

კენტ გვერ დებ ზე III სვეტ ში მო ცე მუ ლია დღე ე ბი იული უ სის პე რი-ო დი სა, რო მე ლიც შე ი ცავს 7980 წე ლი წადს და რომ ლის და საწყი სად ით ვ ლე ბა ჩვენს წელ თაღ რიცხ ვამ დე 4713 წლის 1 იან ვ რის გრინ ვი-ჩი სე უ ლი სა შუ ა ლო შუ ადღე. მა გა ლი თად, 2017 წლის 1 თე ბერ ვალს (გვ. 25) ჩვენს წელ თაღ რიცხ ვამ დე 4713 წლის 1 იან ვ რი დან გა სუ ლია 2 457 785.5 დღე- ღა მე.

იული უ სის აღ რიცხ ვით დღე თა რა ო დე ნო ბას ყო ველ ორ თა რიღს შო რის მარ ტი ვად და შე უც დომ ლად გა ვი გებთ. ამი ტომ ის ხში რად გა-მო ი ყე ნე ბა ას ტ რო ნო მი ა ში.

თვით იული უ სის პე რი ო დი უმ ცი რე სი სა ერ თო ჯე რა დია 28, 19 და 15-წლიანი პე რი ო დე ბი სა და ამ რიცხ ვ თა ნამ რავ ლით მი ი ღე ბა: 28X19X15=7980. ყო ვე ლი 28 წლის შემ დეგ მე ორ დე ბა კა ლენ და-რულ თა რიღ თა შე სა ბა მი სი კვი რის დღე ე ბი, ყო ვე ლი 19 წლის შემ-დეგ (ე.წ. მე ტო ნის ციკ ლი) და ახ ლო ე ბით მე ორ დე ბა კა ლენ და რულ თა რიღ თა შე სა ბა მი სი მთვა რის ფა ზე ბი, 15-წლიანი პე რი ო დი კი ძვე-ლი რო მის სა ბე გა რო სის ტე მა ში გა მო ი ყე ნე ბო და. ამ რი გად, იული უ სის პე რი ო დის გას ვ ლის შემ დეგ 1 იან ვარს კვლავ დად გე ბა ამ სა მი ვე შე-მად გე ნე ლი პე რი ო დის და საწყი სი.

მთვა რე

(გვ 48-51). II, IV და VI სვე ტებ ში მო ცე მუ ლია მთვა რის ამოს ვ ლის, III, V და VII სვე ტებ ში კი ჩას ვ ლის მო მენ ტე ბი, თბი ლი სი სათ ვის ად-გი ლობ რი ვი სა შუ ა ლო დრო ით წლის ყო ვე ლი დღის თ ვის. მთვა რის ამოს ვ ლა- ჩას ვ ლის მო მენ ტე ბი სა ქარ თ ვე ლოს სხვა დას ხ ვა პუნ ქ ტ ში ად გი ლობ რი ვი სა შუ ა ლო დრო ით შე იძ ლე ბა ერ თ მა ნე თის გან გან ს ხ ვავ-დე ბო დეს და ახ ლო ე ბით 10 წუ თამ დე, ამ ცხრილ ში მოყ ვა ნი ლი მო მენ-

18

ტე ბი სა გან კი და ახ ლო ე ბით 20 წუ თამ დე (თბილისის დრო ით გა მო სახ-ვი სას ეს სხვა ო ბა ნი შე იძ ლე ბა 1 სა ათს აღ წევ დეს). დეკ რე ტულ დრო ზე გა და საყ ვა ნად ამ მო ნა ცე მებს უნ და და ე მა ტოს 1 სა ა თი, სა ზაფხუ ლო დრო ზე გა და საყ ვა ნად კი, სა თა ნა დო შუ ა ლედ ში, კი დევ ერ თი სა ა თი. რე ა ლურ მა ჰო რი ზონ ტ მა, მა ღა ლი მთე ბის სი ახ ლო ვეს, ცხა დი ა, შე იძ-ლე ბა საგ რ ძ ნო ბი კო რექ ტი ვი შე ი ტა ნოს მთვა რის ამოს ვ ლა- ჩას ვ ლის რე ა ლურ მო მენ ტებ ში.

მთვა რის ფა ზე ბი

(გვ. 52). ცხრილში მოცემულია მთვარის ძირითადი ფაზების მომენტები თბილისის საშუალო დროით. ნაჩვენებია დღე, საათი და წუთი.

მაგალითად, იანვარში, ახალმთვარეობა 28-შია; ეს ფაზა ზუსტად 3 საათსა და 08 წუთზე დგება. იმის გამო, რომ მთვარის თვე კალენდარულ თვეზე მოკლეა, ისეც შეიძლება მოხდეს, რომ ერთი და იგივე ფაზა მოცემულ თვეში განმეორდეს, მაგალითად 1 და 30 ივლისს.

პლა ნე ტე ბი

(გვ. 58-67). მო ცე მუ ლია 2017 წლის გან მავ ლო ბა ში პლა ნე ტე ბის მდე ბა რე ო ბი სა და მა თი ხილ ვა დო ბის აღ წე რი ლო ბა. (გვ. 54-63). წარ-მოდ გე ნი ლია ცხრი ლე ბი, რო მელ თა მე-2, მე-3 და მე-4 სვე ტე ბი შე ი-ცავს პლა ნე ტე ბის ამოს ვ ლის, ზე და კულ მი ნა ცი ის და ჩას ვ ლის მო მენ-ტებს თბი ლის ში, ად გი ლობ რი ვი სა შუ ა ლო დრო ით, დაწყე ბუ ლი 1 იან-ვ რი დან ყო ვე ლი შემ დე გი მე-7 დღის თ ვის, მთე ლი წლის მან ძილ ზე. ეს მო მენ ტე ბი სა ქარ თ ვე ლოს სხვა პუნ ქ ტე ბი სათ ვის თბი ლი სის დრო ით შე იძ ლე ბა გან ს ხ ვავ დე ბო დეს 40 წუ თამ დე. მო მენ ტე ბი და კო ორ დი-ნა ტე ბი მო ცე მუ ლია ასე იშ ვი ა თად იმის გა მო, რომ ისი ნი შე და რე ბით მცი რედ ცვა ლე ბა დო ბენ. ინ ტერ პო ლა ცი ით გა მო ვით ვ ლით ამ სი დი დე-ებს ნე ბის მი ე რი დღის თ ვის პრაქ ტი კუ ლად საკ მა რი სი სი ზუს ტით. მე-5, მე-6, მე-7 და მე-8 სვე ტე ბის მო ნა ცე მე ბი მიგ ვი თი თებს სად უნ და მო-ვე ლო დეთ ცთო მი ლის ამოს ვ ლას (ჩასვლას), რა მან ძილ ზე უნ და იმ-ყო ფე ბო დეს დე და მი წის ცენ ტ რი დან და რო მელ თა ნა ვარ ს კ ვ ლა ვედ ში უნ და ვე ძებ დეთ მას.

19

თუ გვა ინ ტე რე სებს თბი ლი სის დრო ით რო მელ სა ათ ზე ამო ვა, გა-ივ ლის ზე და კულ მი ნა ცი ა ში ან ჩა ვა ესა თუ ის პლა ნე ტა, კა ლენ და-რულ მო ნა ცე მებს უნ და და ვა მა ტოთ 1 წუ თი. საქ მე ისა ა, რომ თბი ლი-სის გრძე დი 1m-ით ნაკ ლე ბია მე სა მე სა სა ა თო ზო ლის შუა მე რი დი ა ნის გრძედ ზე, რომ ლის ად გი ლობ რივ დროს „თბილისის დრო” ეწო დე ბა. ამი ტომ „თბილისის დრო” 1 წუ თით წი ნაა ქ.თბი ლი სის ად გი ლობ რივ დრო ზე და სწო რედ ამას ეყ რ დ ნო ბა ზე მო თაღ ნიშ ნუ ლი წე სი.

სა მო ქა ლა ქო და ას ტ რო ნო მი უ ლი ბინ დი და დღის ხან გ რ ძ ლი ვო ბა

(გვ. 68-69). სა ღა მოს ბინ დის და საწყი სი და დი ლის ბინ დის და-სას რუ ლი მზის დის კოს ზე და კი დის ჰო რი ზონ ტის ხაზ თან შე ხე ბის მო-მენ ტე ბი ა.

სა მო ქა ლა ქო ბინ დის ხან გ რ ძ ლი ვო ბა უდ რის დრო ის იმ ინ ტერ-ვალს, რაც მზეს დას ჭირ დე ბა ჰო რი ზონ ტის ქვე მოთ 6°-ით ჩაშ ვე ბი-სათ ვის (ან ამ მან ძი ლის გავ ლი სათ ვის ქვე ვი დან ზე ვით - ჰო რი ზონ ტამ-დე), ხო ლო ას ტ რო ნო მი უ ლი ბინ დი სა - ჰორიზონტს ქვე მოთ 18°-ით ჩაშ ვე ბი სათ ვის.

VI და VII სვე ტებ ში მო ცე მუ ლია ბინ დის ხან გ რ ძ ლი ვო ბა. მი სი გა-მოთ ვ ლა ად ვი ლი ა, რო გორც სხვა ო ბი სა, მა გა ლი თად, მზის ამოს ვ ლის მო მენ ტ სა და დი ლის ბინ დის და საწყი სის მო მენტს შო რის (სათანადო ცხრი ლი დან).

VIII სვეტ ში მო ცე მუ ლია დღის ხან გ რ ძ ლი ვო ბა, რაც დრო ის ინ ტერ-ვა ლია დი ლის ბინ დის და სას რუ ლი დან სა ღა მოს ბინ დის და საწყი სამ დე.

ეს ცხრი ლი შედ გე ნი ლია 42° გა ნე დი სათ ვის და გა მო სა დე გია სა-ქარ თ ვე ლოს მთე ლი ტე რი ტო რი ის თ ვის.

მზი სა და მთვა რის დაბ ნე ლე ბა ნი

(გვ. 70-71). მოცემულია ცნობები მზისა და მთვარის დაბნელებების შესახებ.

2017 წელს მოხდება მზის ორი დაბნელება: 26 თებერვალს რგოლისებრი და 21 აგვისტოს სრული. საქართველოდან არც ერთი მათგანი არ გამოჩნდება. აგრეთვე მოხდება მთვარის ნაწილობრივი დაბნელება 7 აგვისტოს. საქართველოდან ეს დაბნელება ხილვადია.

20

შე სა ნიშ ნა ვი მე ტე ო რუ ლი ნა კა დე ბი

(გვ. 72). მეტეორთა ნაკადების სიაში შეტანილია ძირითადად მხოლოდ ისეთები, რომელთა დაკვირვებისათვის საუკეთესო პი-რობებია მეტეორების სიხშირისა და ხილვადობის მხრივ.

მე-2 სვეტში მოცემულია ნაკადის სახელწოდება იმ თანა ვარსკ-ვლავედის ლათინური დასახელებით, რომელშიც იმყოფება მისი რადიანტი ანუ წერტილი, საიდანაც თითქოს შემოიჭრებიან ცაზე მო-ცემული ნაკადის მეტეორები.

მე-4 სვეტი შეიცავს მაქსიმუმის დღეს, რომელიც შეესაბამება ჩვენს ცაზე შემოჭრილ მეტეორთა მაქსიმალურ რაოდენობას ერთ საათში. მე-8 სვეტში მოცემულია მეტეორთა რაოდენობა, რაც წარმოადგენს უმთვარო ღამით ერთი დამკვირვებლის მიერ ერთ საათში დათვლილ მეტეორთა რიცხვს.

ვარ ს კ ვ ლავ თა სა შუ ა ლო მდე ბა რე ო ბა ნი 2017 წლის მო მენ ტი სათ ვის

(გვ. 73-76). მო ცე მუ ლია კაშ კა შა ვარ ს კ ვ ლა ვე ბის სა შუ ა ლო მდე-ბა რე ო ბე ბის ზუს ტი ეკ ვა ტო რუ ლი კო ორ დი ნა ტე ბი. ამ ცხრილ ში შე ვი-და 3.5 ვარ ს კ ვ ლა ვი ერ სი დი დე ზე უფ რო კაშ კა შა ყვე ლა ვარ ს კ ვ ლა ვი, რო მელ თა დახ რი ლო ბა +90°-სა და -30°-ს შო რი სა ა.

ცვა ლე ბა დი ვარ ს კ ვ ლა ვე ბი

(გვ. 77-80). ვარ ს კ ვ ლა ვებს, რო მელ თა სი კაშ კა შე არას ტა ბი ლუ-რი ა, ცვა ლე ბად ვარ ს კ ვ ლა ვებს უწო დე ბენ. მა თი სი კაშ კა შის ცვა ლე-ბა დო ბის ხა სი ა თის შეს წავ ლა სა ინ ტე რე სო მეც ნი ე რულ ამო ცა ნას წარ მო ად გენს. სი კაშ კა შის ცვა ლე ბა დო ბა გა მოწ ვე უ ლია ან ფი ზი კუ რი მოვ ლე ნე ბით თვით ვარ ს კ ვ ლა ვებ ში (მაგ. ცე ფე ი დე ბი), ან ოპ ტი კუ რი ეფექ ტით, რაც გა მო ი ხა ტე ბა ორ მა გი ვარ ს კ ვ ლა ვე ბის კომ პო ნენ ტე ბის მი ერ ერ თ მა ნე თის პე რი ო დუ ლი დაბ ნე ლე ბით (ბნელებადი ცვა ლე ბა დი ვარ ს კ ვ ლა ვე ბი). ცხრილ ში მოყ ვა ნი ლია მო ნა ცე მე ბი ისე თი ცვა ლე ბა-დი ვარ ს კ ვ ლა ვე ბი სათ ვის, რო მელ თა დაკ ვირ ვე ბა მი საწ ვ დო მია მცი რე ზო მის ტე ლეს კო პე ბით.

IV სვეტ ში მო ცე მუ ლია ვარ ს კ ვ ლა ვის მაქ სი მა ლუ რი და მი ნი მა ლუ-რი სი კაშ კა შის მნიშ ვ ნე ლო ბა ნი, გა მო ხა ტუ ლი ვარ ს კ ვ ლა ვი ე რი სი დი-

21

დე ე ბით. მა თი სხვა ო ბა გვაძ ლევს სი კაშ კა შის ცვა ლე ბა დო ბის ფარ გ-ლებს, ანუ ამ პ ლი ტუ დას.

V სვეტ ში მო ცე მუ ლია სი კაშ კა შის მაქ სი მუ მის (ბნელებადი ცვა ლე-ბა დი ვარ ს კ ვ ლა ვე ბის შემ თხ ვე ვა ში მი ნი მუ მის) მო მენ ტის გა მო სათ ვ-ლე ლი ფორ მუ ლა, რო მელ შიც პირ ვე ლი წევ რი წარ მო ად გენს სი კაშ-კა შის მაქ სი მუ მის (მინიმუმის) საწყის მო მენტს, გა მო ხა ტულს იული უ სის დღე ე ბით; მე ო რე წევ რი კი წარ მო ად გენს ცვა ლე ბა დო ბის პე რი ო დი სა და E ფაქ ტო რის ნამ რავლს, გა მო ხა ტულს დღე-ღა მე ე ბით. E ფაქ ტო-რი ნიშ ნავს საწყი სი მო მენ ტი დან დაკ ვირ ვე ბის მო მენ ტამ დე გა სუ ლი პე რი ო დე ბის რიცხვს.

დაკ ვირ ვე ბა ისეთ ცვა ლე ბად ვარ ს კ ვ ლავ ზე, რო მე ლიც სწრა ფად იც ვ ლის სი კაშ კა შეს და ჩანს შე უ ი ა რა ღე ბე ლი თვა ლით, ერ თობ სა ინ-ტე რე სო ა. იმის თ ვის, რომ სწო რი წარ მოდ გე ნა ვი ქო ნი ოთ სხვა დას ხ ვა ტი პის ვარ ს კ ვ ლავ თა ცვა ლე ბა დო ბის ხა სი ათ ზე, სა ჭი როა მათ ზე სის-ტე მა ტუ რი დაკ ვირ ვე ბა.

მოყ ვა ნი ლია მო ნა ცე მე ბი რამ დე ნი მე გრძელ პე რი ო დი ა ნი ცვა ლე-ბა დი სა და ერ თი ტი პი უ რი ცვა ლე ბა დი ვარ ს კ ვ ლა ვის პერ სევ სის -ს სი კაშ კა შის ცვა ლე ბა დო ბის შე სა ხებ, რო მელ ზეც დაკ ვირ ვე ბა ად ვი ლი მო სა ხერ ხე ბე ლი ა.

რეფ რაქ ცი ის ცხრი ლე ბი

(გვ. 83-84). დე და მი წის ატ მოს ფე რო ამ რუ დებს ცი ურ მნა თობ თა სხი ვე ბის სვლას, სა ხელ დობრ, აახ ლო ებს მას ვერ ტი კა ლურ მი მარ-თუ ლე ბას თან. ამის გა მო მნა თო ბე ბი მა თი ჭეშ მა რი ტი მდე ბა რე ო ბე ბი-სა გან რამ დე ნად მე ზე ნი ტის კენ გა და ად გი ლე ბულ ნი გვეჩ ვე ნე ბა. ამ გა-და ად გი ლე ბის სი დი დეს და თვით მოვ ლე ნა საც რეფ რაქ ცი ას უწო დე ბენ (რეფრაქცია გარ და ტე ხას ნიშ ნავს). რეფ რაქ ცი ის სი დი დე სხვა დას ხ-ვაა ზე ნი ტი დან სხვა დას ხ ვა ნა ი რად და შო რე ბუ ლი მნა თო ბე ბის თ ვის და, ამას გარ და, რამ დე ნად მე და მო კი დე ბუ ლია ატ მოს ფე როს ტემ პე რა ტუ-რა სა და ბა რო მეტ რულ წნე ვა ზე.

რეფ რაქ ცი ის სი დი დის ცოდ ნა აუცი ლე ბე ლი ა, რა თა მნა თო ბე ბის ნამ დ ვი ლი, კა ტა ლო გებ ში აღ ნიშ ნუ ლი მდე ბა რე ო ბე ბის მი ხედ ვით გა-მო ვით ვა ლოთ ცა ზე მა თი ხი ლუ ლი მდე ბა რე ო ბა ნი ან პი რი ქით: დაკ-ვირ ვე ბით გან საზღ ვ რუ ლი მნა თო ბე ბის ხი ლუ ლი კო ორ დი ნა ტე ბის სა-შუ ა ლე ბით გან ვ საზღ ვ როთ მა თი ვე ჭეშ მა რი ტი კო ორ დი ნა ტე ბი.

მოგ ვ ყავს სა შუ ა ლო რეფ რაქ ცი ის, აგ რეთ ვე რეფ რაქ ცი ა ზე წნე ვი სა და ტემ პე რა ტუ რის გავ ლე ნის ამ სახ ვე ლი ცხრი ლე ბი.

22

ცნო ბე ბი რამ დე ნი მე უკაშ კა შე სი და უახ ლო ე სი ვარ ს კ ვ ლა ვის შე სა ხებ

(გვ. 85-85). მო ცე მუ ლია ძი რი თა დი ცნო ბე ბი ბრწყინ ვა ლე ბის, მან-ძი ლის, ტემ პე რა ტუ რის და სხვა თა შე სა ხებ.

ორ ჯე რა დი ვარ ს კ ვ ლა ვე ბი კომ პო ნენ ტებს შო რის მკვეთ რად გან ს ხ ვა ვე ბუ ლი ფე რე ბით

(გვ. 86). დაკ ვირ ვე ბის თ ვის თა ვი სე ბურ ინ ტე რესს წარ მო ად გენს ორ ჯე რა დი ვარ ს კ ვ ლა ვე ბი, რო მელ თა კომ პო ნენ ტებს გან ს ხ ვა ვე ბუ ლი ფე რე ბი ახა სი ა თებთ, რაც მა თი ტემ პე რა ტუ რე ბის სხვა დას ხ ვა ო ბით არის გა მოწ ვე უ ლი. ცხრილ ში მო ცე მუ ლია ასე თი კაშ კა შა სის ტე მე ბი.

ორ ჯე რა დი ვარ ს კ ვ ლა ვე ბი

(გვ. 87). ორ ვარ ს კ ვ ლავს, რო მელ ნიც მა თი სა ერ თო სიმ ძი მის ცენ ტ რის გარ შე მო ბრუ ნა ვენ, ორ ჯე რად ვარ ს კ ვ ლავს უწო დე ბენ. თუ ასეთ სის ტე მას ქმნის სა მი ვარ ს კ ვ ლა ვი, მას სამ ჯე რადს უწო დე ბენ და ა.შ. ორ ჯე რად სის ტე მა ში უფ რო კაშ კა შა ვარ ს კ ვ ლავს აღ ნიშ ნა ვენ რო-გორც А კომ პო ნენტს, მე ო რეს კი რო გორც B კომ პო ნენტს.

ცხრილ ში მო ცე მუ ლია შე და რე ბით კაშ კა შა ჯე რა დი სის ტე მე ბი, რო-მელ თა კომ პო ნენ ტებს შო რის და შო რე ბა არ ც თუ ძა ლი ან მცი რე ა. მა თი ჯე რა დო ბის შემ ჩ ნე ვა და დაკ ვირ ვე ბა შე საძ ლე ბე ლია მცი რე ზო მის ტე-ლეს კო პით ან ძლი ე რი დურ ბინ დით.

ღია და სფე რუ ლი გრო ვე ბი

(გვ. 88). სივ რ ცის შე და რე ბით მცი რე მო ცუ ლო ბა ში ვარ ს კ ვ ლავ თა სივ რ ცულ შეჯ გუ ფე ბას ეწო დე ბა ვარ ს კ ვ ლავ თა გრო ვა. თუ ვარ ს კ ვ ლა-ვე ბი თავ მოყ რი ლია სფე როს ან ბრუნ ვი თი ელიფ სო ი დის ფორ მის მქო-ნე არე ში, მა შინ ასეთ გრო ვას ეწო დე ბა სფე რუ ლი. სფე რულ გრო ვა ში შე იძ ლე ბა შე დი ო დეს ათე უ ლო ბით ათა სი ვარ ს კ ვ ლა ვი. ასეთ გრო ვებ ში ვარ ს კ ვ ლა ვე ბის ერ თ მა ნეთ თან მჭიდ რო გან ლა გე ბის გა მო არ ხერ ხ დე-ბა მა თი რა ო დე ნო ბის ზუს ტი დად გე ნა და ძნელ დე ბა ცალ კე უ ლი ვარ-ს კ ვ ლა ვის ბრწყინ ვა ლე ბის გა ზომ ვა. თუ ვარ ს კ ვ ლა ვე ბი თავ მოყ რი ლია უწე სო ფორ მის სა ხით და ხში რად ისი ნი ად ვი ლად არ გა მო ირ ჩე ვი ან

23

მათ გარ შე მო მდე ბა რე ვარ ს კ ვ ლავ თა გან, მა შინ ასე თებს ვარ ს კ ვ ლავთ ღია გრო ვებს უწო დე ბენ. ასეთ გრო ვებ ში შე იძ ლე ბა შე დი ო დეს რამ დე-ნი მე ასე უ ლი ვარ ს კ ვ ლა ვი. ცხრილ ში თავ მოყ რილ ვარ ს კ ვ ლავ თა გრო-ვე ბის დაკ ვირ ვე ბა მცი რე ზო მის ტე ლეს კო პი თაც შე იძ ლე ბა.

ბნე ლი, დი ფუ ზუ რი და პლა ნეტ სა ხის ნის ლე უ ლე ბი

(გვ. 89). მოყ ვა ნი ლია ჩვენს გა ლაქ ტი კა ში შე მა ვა ლი ზო გი ერ თი სხვა დას ხ ვა ფორ მის, სუს ტად მნა თი აირე ბი სა და კოს მო სუ რი მტვრის მა სე ბი, ან დი ფუ ზუ რი (დიფ) ნის ლე უ ლე ბი. ასე თი მა სე ბი, თუ არ ანა-თე ბენ, ბნელ (ბნ) ნის ლე უ ლე ბად იწო დე ბი ან. თუ ნის ლე უ ლი მცი რე ზო მის არეს იჭერს, მრგვა ლი ან შებ რ ტყე ლე ბუ ლი ფორ მი საა და მის ცენ ტ რ ში ვარ ს კ ვ ლა ვი გა მოს ჭ ვი ვის, მა შინ ასეთს პლა ნეტ სა ხის (პლ) ნის ლე უ ლი ეწო დე ბა.

გა ლაქ ტი კე ბი

(გვ. 90). მოყ ვა ნი ლია ვარ ს კ ვ ლავ თა სის ტე მე ბი, რომ ლე ბიც ჩვე ნი ვარ ს კ ვ ლავთ სის ტე მის ანუ ჩვე ნი გა ლაქ ტი კის მსგავ სია და იმ ყო ფე ბა ზე სივ რ ცე ში ჩვე ნი გა ლაქ ტი კის გა რეთ. ასე თი სის ტე მე ბი, ანუ გა ლაქ-ტი კე ბი სამ ყა რო ში აურაცხე ლი რა ო დე ნო ბი თა ა. გა ლაქ ტი კე ბი თა ვი-ან თი ფორ მის და ევო ლუ ცი ის მი ხედ ვით იყო ფი ან სპე ცი ფი კურ ჯგუ ფე-ბად: E, Sb, Sc და სხვ.

სხვა მო ნა ცე მე ბი

შემ დ გომ გვერ დებ ზე (გვ. 91-101). მო ცე მუ ლია ძი რი თა დი ცნო ბე-ბი პლა ნე ტებ სა და მათ თა ნამ გ ზავ რებ ზე: დე და მი წა ზე, მთვა რე სა და მზე ზე: მო ცე მუ ლია ზო გი ერ თი მუდ მი ვი სი დი დის მნიშ ვ ნე ლო ბა ნი, სხვა დამ ხ მა რე ცხრი ლე ბი და აღ ნიშ ვ ნე ბიც. ყვე ლა სა ჭი რო გან მარ ტე ბა თვით ცხრი ლებ ში მო ი პო ვე ბა. აღ ვ ნიშ ნავთ მხო ლოდ, რომ სა ერ თა-შო რი სო ას ტ რო ნო მი უ ლი კავ ში რის გა დაწყ ვე ტი ლე ბის შე სა ბა მი სად, ჩვე ნი კა ლენ დ რის 2008 წლის გა მოშ ვე ბი დან დაწყე ბუ ლი, პლუ ტო ნი ამო ვი ღეთ მზის სის ტე მის დი დი პლა ნე ტე ბის ცხრი ლი დან. ამას გარ-და, გან ვა ახ ლეთ პლა ნე ტე ბის თა ნამ გ ზავ რ თა ცხრი ლე ბი ბო ლო წლებ-ში აღ მო ჩე ნილ თა ნამ გ ზავ რ თა გათ ვა ლის წი ნე ბით.

24

თვი

ს რ

იცხვ

ი

კვირ

ის დ

ღე

ამოსვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ცენტ

რის

ზედ

ა კუ

ლმი

ნაცი

ა თ

ბილ

ისში

თბი

ლის

ის

საშუ

ალო

დრ

ოით

ჩასვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩა

სვლ

ის ა

ზიმუ

ტი

41° 42° 43° 41° 42° 43°

        ი ა ნ ვ ა რ ი      

    h m h m h m h m s h m h m h m °

                   1 კვ 7 25 7 28 7 32 12 03 36 16 42 16 39 16 36 1212 ორ 7 25 7 28 7 32 12 04 04 16 43 16 40 16 37 1213 სმ 7 25 7 28 7 32 12 04 32 16 44 16 41 16 38 1204 ოთ 7 25 7 28 7 32 12 04 59 16 45 16 42 16 38 1205 ხთ 7 25 7 28 7 31 12 05 26 16 46 16 43 16 40 1206 პრ 7 25 7 28 7 31 12 05 53 16 47 16 44 16 41 1207 შბ 7 25 7 28 7 31 12 06 19 16 48 16 45 16 42 120

8 კვ 7 25 7 28 7 31 12 06 44 16 49 16 46 16 43 1209 ორ 7 25 7 28 7 31 12 07 09 16 50 16 47 16 44 11910 სმ 7 24 7 28 7 30 12 07 33 16 51 16 48 16 45 11911 ოთ 7 24 7 28 7 30 12 07 57 16 52 16 49 16 46 11912 ხთ 7 24 7 27 7 30 12 08 20 16 53 16 50 16 47 11913 პრ 7 24 7 26 7 30 12 08 43 16 54 16 51 16 48 11914 შბ 7 23 7 26 7 29 12 09 05 16 55 16 52 16 50 118

15 კვ 7 23 7 26 7 28 12 09 26 16 56 16 54 16 51 11816 ორ 7 22 7 25 7 28 12 09 47 16 58 16 55 16 52 11817 სმ 7 22 7 24 7 28 12 10 07 16 59 16 56 16 53 11818 ოთ 7 22 7 24 7 27 12 10 27 17 00 16 58 16 54 11719 ხთ 7 22 7 24 7 26 12 10 45 17 01 16 59 16 56 11720 პრ 7 21 7 23 7 26 12 11 03 17 02 17 00 16 57 11721 შბ 7 20 7 22 7 25 12 11 20 17 04 17 01 16 58 116

22 კვ 7 19 7 22 7 24 12 11 37 17 05 17 02 17 00 11623 ორ 7 18 7 21 7 23 12 11 52 17 06 17 04 17 01 11624 სმ 7 18 7 20 7 22 12 12 07 17 08 17 05 17 02 11525 ოთ 7 17 7 19 7 22 12 12 21 17 09 17 06 17 03 11526 ხთ 7 16 7 18 7 21 12 12 35 17 10 17 08 17 05 11527 პრ 7 15 7 18 7 20 12 12 47 17 11 17 09 17 06 11428 შბ 7 14 7 17 7 20 12 12 59 17 12 17 10 17 08 114

29 კვ 7 14 7 16 7 18 12 13 10 17 13 17 11 17 09 11430 ორ 7 13 7 15 7 18 12 13 20 17 14 17 12 17 10 11331 სმ 7 12 7 14 7 16 12 13 29 17 16 17 14 17 11 113

მზე 2 0 1 7

25

მზე 2 0 1 7

თვი

ს რ

იცხვ

ი

წლის

დას

აწყი

სიდ

ან

განვ

ლილ

ი მი

სი ნ

აწილ

ი

იულ

იუსი

სეულ

ი

პერ

იოდ

ის დ

ღე

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე მს

ოფ

ლიო

დ

რო

ით

დედამიწის დინამიკური

დროით 0h -ზე

ხილ

ული

რად

იუსი

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე თ

ბილ

ისის

სა

შუალ

ო დ

რო

ით

ხილული α

ხილული δ

ი ა ნ ვ ა რ ი    2457 h m s h m s ° ‘ ' " h m s               1 0.002 754.5 6 43 20 18 46 45 -23 01 16 18 6 42 512 .004 755.5 6 47 17 18 51 10 22 56 16 18 6 46 473 .007 756.5 6 51 13 18 55 34 22 50 16 18 6 50 444 .010 757.5 6 55 10 18 59 58 22 44 16 18 6 54 405 .013 758.5 6 59 06 19 04 22 22 38 16 18 6 58 376 .015 759.5 7 03 03 19 08 45 22 31 16 18 7 02 347 .018 760.5 7 06 59 19 13 08 22 24 16 18 7 06 30

8 .021 761.5 7 10 56 19 17 30 22 16 16 17 7 10 279 .024 762.5 7 14 53 19 21 52 22 08 16 17 7 14 2310 .026 763.5 7 18 49 19 26 13 21 59 16 17 7 18 2011 .029 764.5 7 22 46 19 30 33 21 50 16 17 7 22 1612 .032 765.5 7 26 42 19 34 53 21 40 16 17 7 26 1313 .034 766.5 7 30 39 19 39 13 21 31 16 17 7 30 0914 .037 767.5 7 34 35 19 43 32 21 20 16 17 7 34 06

15 .040 768.5 7 38 32 19 47 50 21 10 16 17 7 38 0316 .043 769.5 7 42 28 19 52 07 20 58 16 17 7 41 5917 .045 770.5 7 46 26 19 56 24 20 47 16 17 7 45 5618 .048 771.5 7 50 22 20 00 40 20 35 16 17 7 49 5219 .051 772.5 7 54 18 20 04 56 20 23 16 17 7 53 4920 .054 773.5 7 58 15 20 09 11 20 10 16 17 7 57 4521 .056 774.5 8 02 11 20 13 25 19 57 16 17 8 01 42

22 .059 775.5 8 06 08 20 17 38 19 43 16 17 8 05 3823 .062 776.5 8 10 12 20 21 51 19 29 16 16 8 09 4224 .065 777.5 8 14 01 20 26 02 19 15 16 16 8 13 3225 .067 778.5 8 17 57 20 30 13 19 01 16 16 8 17 2826 .070 779.5 8 21 54 20 34 23 18 46 16 16 8 21 2527 .073 780.5 8 25 51 20 38 33 18 30 16 16 8 25 2128 .076 781.5 8 29 47 20 42 41 18 15 16 16 8 29 18

29 .078 782.5 8 33 44 20 46 49 17 59 16 16 8 33 1430 .081 783.5 8 37 40 20 50 56 17 43 16 16 8 37 1131 0.084 784.5 8 41 37 20 55 02 -17 26 16 16 8 41 07

26

მზე 2 0 1 7თ

ვის

რიც

ხვი

კვირ

ის დ

ღე

ამოსვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ცენტ

რის

ზედ

ა კუ

ლმი

ნაცი

ა

თბი

ლის

ში თ

ბილ

ისის

სა

შუალ

ო დ

რო

ით

ჩასვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩა

სვლ

ის ა

ზიმუ

ტი

41° 42° 43° 41° 42° 43°

        თ ე ბ ე რ ვ ა ლ ი      

    h m h m h m h m s h m h m h m °

1 ოთ 7 11 7 13 7 16 12 13 37 17 17 17 15 17 12 1122 ხთ 7 10 7 12 7 14 12 13 45 17 18 17 16 17 14 1123 პრ 7 09 7 11 7 13 12 13 51 17 20 17 18 17 15 1124 შბ 7 08 7 10 7 12 12 13 57 17 21 17 19 17 17 111

5 კვ 7 07 7 09 7 11 12 14 02 17 22 17 20 17 18 1116 ორ 7 06 7 08 7 10 12 14 06 17 23 17 21 17 19 1107 სმ 7 04 7 06 7 08 12 14 10 17 24 17 22 17 20 1108 ოთ 7 03 7 05 7 07 12 14 12 17 26 17 24 17 22 1109 ხთ 7 02 7 04 7 06 12 14 14 17 27 17 25 17 23 10910 პრ 7 01 7 03 7 05 12 14 15 17 28 17 26 17 24 10911 შბ 7 00 7 02 7 03 12 14 15 17 29 17 28 17 26 108

12 კვ 6 59 7 00 7 02 12 14 15 17 30 17 29 17 27 10813 ორ 6 58 6 59 7 00 12 14 13 17 32 17 30 17 28 10714 სმ 6 56 6 58 6 59 12 14 11 17 33 17 31 17 30 10715 ოთ 6 54 6 56 6 58 12 14 09 17 34 17 32 17 31 10616 ხთ 6 53 6 54 6 56 12 14 05 17 35 17 34 17 32 10617 პრ 6 52 6 53 6 54 12 14 01 17 36 17 35 17 34 10518 შბ 6 50 6 52 6 53 12 13 57 17 38 17 36 17 35 105

19 კვ 6 49 6 50 6 52 12 13 51 17 39 17 38 17 36 10520 ორ 6 48 6 49 6 50 12 13 45 17 40 17 39 17 38 10421 სმ 6 46 6 48 6 49 12 13 38 17 42 17 40 17 39 10422 ოთ 6 45 6 46 6 48 12 13 31 17 43 17 41 17 40 10323 ხთ 6 44 6 45 6 46 12 13 23 17 44 17 42 17 42 10324 პრ 6 42 6 44 6 44 12 13 14 17 45 17 44 17 43 10225 შბ 6 40 6 42 6 43 12 13 05 17 46 17 45 17 44 102

26 კვ 6 39 6 40 6 41 12 12 55 16 47 17 46 17 45 10127 ორ 6 38 6 38 6 40 12 12 45 17 48 17 48 17 46 10128 სმ 6 36 6 37 6 38 12 12 34 17 50 17 49 17 48 100

27

მზე 2 0 1 7

თვი

ს რ

იცხვ

ი

წლის

დას

აწყი

სიდ

ან

განვ

ლილ

ი მი

სი ნ

აწილ

ი

იულ

იუსი

სეულ

ი

პერ

იოდ

ის დ

ღე

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე მს

ოფ

ლიო

დ

რო

ით

დედამიწის დინამიკური დროით 0h -ზე

ხილ

ული

რად

იუსი

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე თ

ბილ

ისის

სა

შუალ

ო დ

რო

ით

ხილული α

ხილული δ

თ ე ბ ე რ ვ ა ლ ი

    2457 h m s h m s ° ‘ ' " h m s1 0.086 785.5 8 45 33 20 59 07 -17 09 16 15 8 45 042 .089 786.5 8 49 30 21 03 11 16 52 16 15 8 49 013 .092 787.5 8 53 26 21 07 15 16 35 16 15 8 52 574 .095 788.5 8 57 23 21 11 17 16 17 16 15 8 56 54

5 .098 789.5 9 01 20 21 15 19 15 59 16 15 9 00 506 .100 790.5 9 05 16 21 19 20 15 41 16 15 9 04 477 .103 791.5 9 09 13 21 23 21 15 22 16 15 9 08 438 .106 792.5 9 13 09 21 27 20 15 03 16 14 9 12 409 .108 793.5 9 17 06 21 31 19 14 44 16 14 9 16 3610 .111 794.5 9 21 02 21 35 17 14 25 16 14 9 20 3311 .114 795.5 9 24 59 21 39 14 14 05 16 14 9 24 30

12 .117 796.5 9 28 55 21 43 10 13 45 16 14 9 28 2613 .119 797.5 9 32 52 21 47 06 13 25 16 13 9 32 2314 .122 798.5 9 36 49 21 51 01 13 05 16 13 9 36 1915 .125 799.5 9 40 45 21 54 55 12 45 16 13 9 40 1616 .128 800.5 9 44 42 21 58 48 12 24 16 13 9 44 1217 .130 801.5 9 48 38 22 02 41 12 03 16 13 9 48 0918 .133 802.5 9 52 35 22 06 33 11 42 16 12 9 52 05

19 .136 803.5 9 56 31 22 10 24 11 21 16 12 9 56 0220 .138 804.5 10 00 28 22 14 15 10 59 16 12 9 59 5921 .141 805.5 10 04 24 22 18 05 10 38 16 12 10 03 5522 .144 806.5 10 08 21 22 21 55 10 16 16 12 10 07 5223 .147 807.5 10 12 18 22 25 43 9 54 16 11 10 11 4824 .150 808.5 10 16 14 22 29 32 9 32 16 11 10 15 4525 .152 809.5 10 20 11 22 33 19 9 10 16 11 10 19 41

26 .155 810.5 10 24 07 22 37 06 8 48 16 11 10 23 3827 .158 811.5 10 28 04 22 40 53 8 25 16 10 10 27 3428 .160 812.5 10 32 00 22 44 38 -8 02 16 10 10 31 31

28

მზე 2 0 1 7თ

ვის

რიც

ხვი

კვირ

ის დ

ღე

ამოსვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ცენტ

რის

ზედ

ა კუ

ლმი

ნაცი

ა თ

ბილ

ისში

თ

ბილ

ისის

საშ

უალ

ო

დრ

ოით

ჩასვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩასვ

ლის

აზი

მუტი

41° 42° 43° 41° 42° 43°

        მ ა რ ტ ი      

    h m h m h m h m s h m h m h m °

1 ოთ 6 34 6 35 6 36 12 12 23 17 51 17 50 17 49 1002 ხთ 6 33 6 34 6 34 12 12 11 17 52 17 51 17 50 993 პრ 6 31 6 32 6 33 12 11 58 17 53 17 52 17 52 994 შბ 6 30 6 30 6 31 12 11 45 17 54 17 54 17 53 98

5 კვ 6 28 6 29 6 30 12 11 32 17 56 17 55 17 54 976 ორ 6 26 6 27 6 28 12 11 18 17 57 17 56 17 55 977 სმ 6 25 6 26 6 26 12 11 04 17 58 17 58 17 57 968 ოთ 6 23 6 24 6 24 12 10 49 17 59 17 59 17 58 969 ხთ 6 22 6 22 6 22 12 10 34 18 00 18 00 18 00 95

10 პრ 6 20 6 20 6 21 12 10 18 18 01 18 01 18 01 9511 შბ 6 18 6 19 6 19 12 10 03 18 02 18 02 18 02 94

12 კვ 6 17 6 18 6 18 12 09 47 18 03 18 03 18 03 9413 ორ 6 16 6 16 6 16 12 09 30 18 04 18 04 18 04 9314 სმ 6 14 6 14 6 14 12 09 14 18 06 18 05 18 05 9315 ოთ 6 12 6 12 6 12 12 08 57 18 07 18 06 18 06 9216 ხთ 6 11 6 11 6 11 12 08 40 19 08 19 08 18 08 9217 პრ 6 09 6 09 6 09 12 08 23 18 09 18 09 18 09 9118 შბ 6 07 6 07 6 07 12 08 05 18 10 18 10 18 10 91

19 კვ 6 06 6 06 6 06 12 07 48 18 11 18 11 18 11 9020 ორ 6 04 6 04 6 04 12 07 30 18 12 18 12 18 12 9021 სმ 6 02 6 02 6 02 12 07 12 18 13 18 13 18 13 8922 ოთ 6 00 6 00 6 00 12 06 55 18 14 18 14 18 14 8823 ხთ 5 59 5 58 5 58 12 06 37 18 15 18 16 18 16 8824 პრ 5 57 5 57 5 56 12 06 19 18 16 18 17 18 17 8725 შბ 5 56 5 55 5 54 12 06 00 18 18 18 18 18 18 87

26 კვ 5 54 5 53 5 53 12 05 42 18 18 18 19 18 19 8627 ორ 5 52 5 52 5 51 12 05 24 18 20 18 20 18 20 8628 სმ 5 50 5 50 5 49 12 05 06 18 20 18 21 18 21 8529 ოთ 5 48 5 48 5 48 12 04 48 18 22 18 22 18 22 8530 ხთ 5 47 5 46 5 46 12 04 30 18 23 18 23 18 24 8431 პრ 5 45 5 44 5 44 12 04 12 18 24 18 24 18 25 84

29

მზე 2 0 1 7

თვი

ს რ

იცხვ

ი

წლის

დას

აწყი

სიდ

ან

განვ

ლილ

ი მი

სი

ნაწი

ლი

იულ

იუსი

სეულ

ი პე

რიო

დის

დღ

ე

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე მს

ოფ

ლიო

დ

რო

ით

დედამიწის დინამიკური დროით 0h-ზე

ხილ

ული

რად

იუსი

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე თ

ბილ

ისის

სა

შუალ

ო დ

რო

ით

ხილული α

ხილული δ

მ ა რ ტ ი    2457 h m s h m s ° ‘ ' " h m s1 0.163 813.5 10 35 57 22 48 24 -7 40 16 10 10 35 272 .166 814.5 10 39 53 22 52 08 7 17 16 10 10 39 243 .169 815.5 10 43 50 22 55 53 6 54 16 10 10 43 214 .171 816.5 10 47 47 22 59 36 6 31 16 09 10 47 17

5 .174 817.5 10 51 43 23 03 20 6 08 16 09 10 51 146 .177 818.5 10 55 40 23 07 03 5 45 16 09 10 55 107 .180 819.5 10 59 36 23 10 45 5 21 16 09 10 59 078 .182 820.5 11 03 33 23 14 27 4 58 16 08 11 03 039 .185 821.5 11 07 29 23 18 09 4 35 16 08 11 07 00

10 .188 822.5 11 11 26 23 21 50 4 11 16 08 11 10 5711 .191 823.5 11 15 22 23 25 31 3 48 16 08 11 14 53

12 .193 824.5 11 19 19 23 29 11 3 24 16 07 11 18 5013 .196 825.5 11 23 16 23 32 52 3 00 16 07 11 22 4614 .199 826.5 11 27 12 23 36 32 2 37 16 07 11 26 4315 .202 827.5 11 31 09 23 40 12 2 13 16 06 11 30 3916 .204 828.5 11 35 05 23 43 51 1 49 16 06 11 34 3617 .207 829.5 11 39 02 23 47 31 1 26 16 06 11 38 3218 .210 830.5 11 42 58 23 51 10 1 02 16 06 11 42 29

19 .212 831.5 11 46 55 23 54 49 0 38 16 05 11 46 2520 .215 832.5 11 50 51 23 58 28 -0 15 16 05 11 50 2221 .218 833.5 11 54 48 0 02 07 +0 09 16 05 11 54 1922 .221 834.5 11 58 45 0 05 45 0 33 16 05 11 58 1523 .223 835.5 12 02 41 0 09 24 0 57 16 04 12 02 1224 .226 836.5 12 06 38 0 13 03 1 20 16 04 12 06 0825 .229 837.5 12 10 34 0 16 41 1 44 16 04 12 10 05

26 .232 838.5 12 14 31 0 20 20 2 07 16 03 12 14 0127 .234 839.5 12 18 27 0 23 58 2 31 16 03 12 17 5828 .237 840.5 12 22 24 0 27 36 2 54 16 03 12 21 5429 .240 841.5 12 26 20 0 31 15 3 18 16 03 12 25 5130 .243 842.5 12 30 17 0 34 53 3 41 16 02 12 29 4831 0.245 843.5 12 34 14 0 38 32 +4 04 16 02 12 33 44

30

მზე 2 0 1 7თ

ვის

რიც

ხვი

კვირ

ის დ

ღე

ამოსვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ცენტ

რის

ზედ

ა კუ

ლმი

ნაცი

ა თ

ბილ

ისში

თ

ბილ

ისის

საშ

უალ

ო

დრ

ოით

ჩასვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩასვ

ლის

აზი

მუტი

41° 42° 43° 41° 42° 43°

        ა პ რ ი ლ ი      

    h m h m h m h m s h m h m h m °

1 შბ 5 44 5 43 5 42 12 03 54 18 25 18 26 18 26 83

2 კვ 5 42 5 41 5 40 12 03 36 18 26 18 27 18 28 833 ორ 5 40 5 40 5 39 12 03 18 18 27 18 28 18 29 824 სმ 5 39 5 38 5 37 12 03 01 18 28 18 29 18 30 825 ოთ 5 37 5 36 5 36 12 02 43 18 29 18 30 18 31 816 ხთ 5 36 5 35 5 34 12 02 26 18 30 18 31 18 32 817 პრ 5 34 5 33 5 32 12 02 09 18 31 18 32 18 33 808 შბ 5 32 5 32 5 30 12 01 52 18 32 18 33 18 34 80

9 კვ 5 31 5 30 5 29 12 01 36 18 33 18 34 18 35 7910 ორ 5 29 5 28 5 27 12 01 19 18 34 18 35 18 36 7911 სმ 5 27 5 26 5 25 12 01 03 18 35 18 36 18 38 7812 ოთ 5 26 5 24 5 24 12 00 47 18 36 18 38 18 39 7813 ხთ 5 24 5 23 5 22 12 00 32 18 37 18 39 18 40 7714 პრ 5 22 5 21 5 20 12 00 17 18 38 18 40 18 42 7715 შბ 5 21 5 20 5 18 12 00 02 18 40 18 41 18 42 76

16 კვ 5 20 5 18 5 17 11 59 48 18 40 18 42 18 44 7617 ორ 5 18 5 16 5 15 11 59 34 18 42 18 43 18 44 7518 სმ 5 16 5 15 5 14 11 59 20 18 42 18 44 18 46 7519 ოთ 5 15 5 14 5 12 11 59 07 18 44 18 45 18 47 7420 ხთ 5 14 6 12 5 10 11 58 55 18 45 18 46 18 48 7421 პრ 5 12 5 10 5 09 11 58 42 18 46 18 48 18 49 7322 შბ 5 10 5 09 5 07 11 58 30 18 47 18 49 18 50 73

23 კვ 5 09 5 08 5 06 11 58 19 18 48 18 50 18 52 7224 ორ 5 08 5 06 5 04 11 58 08 18 49 18 51 18 53 7225 სმ 5 06 5 04 5 02 11 57 58 18 50 18 52 18 54 7226 ოთ 5 05 5 03 5 01 11 57 48 18 52 18 53 18 55 7127 ხთ 5 04 5 02 5 00 11 57 38 18 53 18 54 18 56 7128 პრ 5 02 5 00 4 58 11 57 29 18 54 18 56 18 58 7029 შბ 5 01 4 59 4 57 11 57 20 18 55 18 57 18 59 70

30 კვ 5 00 4 58 4 56 11 57 12 18 56 18 58 19 00 69

31

მზე 2 0 1 7

თვი

ს რ

იცხვ

ი

წლის

დას

აწყი

სიდ

ან

განვ

ლილ

ი მი

სი

ნაწი

ლი

იულ

იუსი

სეულ

ი პე

რიო

დის

დღ

ე

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე მს

ოფ

ლიო

დ

რო

ით

დედამიწის დინამიკური დროით

0h -ზე

ხილ

ული

რად

იუსი

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე თ

ბილ

ისის

სა

შუალ

ო დ

რო

ით

ხილული α

ხილული δ

ა პ რ ი ლ ი    2457 h m s h m s ° ‘ ' " h m s1 0.248 844.5 12 38 10 0 42 10 +4 28 16 02 12 37 41

2 .251 845.5 12 42 07 0 45 49 4 51 16 02 12 41 373 .254 846.5 12 46 03 0 49 28 5 14 16 01 12 45 344 ..256 847.5 12 50 00 0 53 07 5 37 16 01 12 49 305 .259 848.5 12 53 56 0 56 46 6 00 16 01 12 53 276 .262 849.5 12 57 53 1 00 25 6 22 16 01 12 57 237 .264 850.5 13 01 49 1 04 04 6 45 16 00 13 01 208 .267 851.5 13 05 46 1 07 44 7 08 16 00 13 05 17

9 .270 852.5 13 09 43 1 11 24 7 30 16 00 13 09 1310 .273 853.5 13 13 39 1 15 04 7 52 15 59 13 13 1011 .275 854.5 13 17 36 1 18 44 8 14 15 59 13 17 0612 .278 855.5 13 21 32 1 22 25 8 36 15 59 13 21 0313 .281 856.5 13 25 29 1 26 06 8 58 15 59 13 24 5914 .284 857.5 13 29 25 1 29 47 9 20 15 58 13 28 5615 .286 858.5 13 33 22 1 33 29 9 41 15 58 13 32 52

16 .289 859.5 13 37 18 1 37 11 10 03 15 58 13 36 4917 .292 860.5 13 41 15 1 40 54 10 24 15 57 13 40 4618 .295 861.5 13 45 12 1 44 37 10 45 15 57 13 44 4219 .297 862.5 13 49 08 1 48 20 11 06 15 57 13 48 3920 .300 863.5 13 53 05 1 52 03 11 27 15 57 13 52 3521 .303 864.5 13 57 01 1 55 47 11 47 15 56 13 56 3222 .306 865.5 14 00 58 1 59 32 12 08 15 56 14 00 28

23 .308 866.5 14 04 54 2 03 17 12 28 15 56 14 04 2524 .311 867.5 14 08 51 2 07 03 12 48 15 56 14 08 2125 .314 868.5 14 12 47 2 10 48 13 07 15 55 14 12 1826 .316 869.5 14 16 44 2 14 35 13 27 15 55 14 16 1527 .319 870.5 14 20 41 2 18 22 13 46 15 55 14 20 1128 .322 871.5 14 24 37 2 22 09 14 05 15 55 14 24 0829 .325 872.5 14 28 34 2 25 57 14 24 15 54 14 28 04

30 0.328 873.5 14 32 30 2 29 45 +14 42 15 54 14 32 01

32

მზე 2 0 1 7თ

ვის

რიც

ხვი

კვირ

ის დ

ღე

ამოსვლა ადგილობივი

საშუალო დროით

ცენტ

რის

ზედ

ა კუ

ლმი

ნაცი

ა თ

ბილ

ისში

თ

ბილ

ისის

საშ

უალ

ო

დრ

ოით

ჩასვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩა

სვლ

ის ა

ზიმუ

ტი

41° 42° 43° 41° 42° 43°

        მ ა ი ს ი      

    h m h m h m h m s h m h m h m °

1 ორ 4 58 4 56 4 54 11 57 05 18 57 18 59 19 01 692 სმ 4 57 4 55 4 53 11 56 58 18 58 19 00 19 02 683 ოთ 4 56 4 54 4 52 11 56 51 18 59 19 01 19 03 684 ხთ 4 54 4 52 4 50 11 56 45 19 00 19 02 19 04 685 პრ 4 53 4 51 4 49 11 56 40 19 01 19 03 19 06 676 შბ 4 52 4 50 4 47 11 56 35 19 02 19 04 19 06 67

7 კვ 4 51 4 48 4 46 11 56 31 19 03 19 05 19 08 668 ორ 4 50 4 47 4 44 11 56 27 19 04 19 06 19 08 669 სმ 4 48 4 46 4 43 11 56 24 19 05 19 07 19 10 6510 ოთ 4 48 4 45 4 42 11 56 22 19 06 19 08 19 11 6511 ხთ 4 46 4 44 4 41 11 56 20 19 07 19 09 19 12 6512 პრ 4 46 4 43 4 40 11 56 18 19 08 19 10 19 13 6513 შბ 4 44 4 42 4 39 11 56 18 19 09 19 11 19 14 64

14 კვ 4 44 4 41 4 38 11 56 17 19 10 19 12 19 15 6415 ორ 4 42 4 40 4 37 11 56 18 19 11 19 14 19 16 6416 სმ 4 42 4 39 4 36 11 56 19 19 12 19 15 19 18 6317 ოთ 4 41 4 38 4 35 11 56 20 19 13 19 16 19 19 6318 ხთ 4 40 4 37 4 34 11 56 22 19 14 19 17 19 20 6319 პრ 4 39 4 36 4 33 11 56 25 19 15 19 18 19 21 6220 შბ 4 38 4 35 4 32 11 56 28 19 16 19 19 19 22 62

21 კვ 4 37 4 34 4 31 11 56 32 19 17 19 20 19 23 6222 ორ 4 36 4 34 4 30 11 56 37 19 18 19 20 19 24 6123 სმ 4 36 4 33 4 30 11 56 41 19 18 19 21 19 25 6124 ოთ 4 35 4 32 4 29 11 56 47 19 19 19 22 19 26 6125 ხთ 4 34 4 31 4 28 11 56 53 19 20 19 23 19 26 6126 პრ 4 34 4 30 4 28 11 56 59 19 21 19 24 19 27 6027 შბ 4 33 4 30 4 27 11 57 06 19 22 19 25 19 28 60

28 კვ 4 32 4 29 4 26 11 57 13 19 23 19 26 19 29 6029 ორ 4 32 4 28 4 25 11 57 21 19 24 19 27 19 30 6030 სმ 4 31 4 28 4 25 11 57 29 19 24 19 28 19 31 5931 ოთ 4 30 4 28 4 24 11 57 37 19 25 19 29 19 32 59

33

მზე 2 0 1 7

თვი

ს რ

იცხვ

ი

წლის

დას

აწყი

სიდ

ან

განვ

ლილ

ი მი

სი

ნაწი

ლი

იულ

იუსი

სეულ

ი პე

რიო

დის

დღ

ე

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე მს

ოფ

ლიო

დ

რო

ით

დედამიწის დინამიკური დროით 0h -ზე

ხილ

ული

რად

იუსი

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე თ

ბილ

ისის

სა

შუალ

ო დ

რო

ით

ხილული α

ხილული δ

მ ა ი ს ი    2457 h m s h m s ° ‘ ' " h m s1 0.330 874.5 14 36 27 2 33 34 +15 01 15 54 14 35 572 .333 875.5 14 40 23 2 37 23 15 19 15 54 14 39 543 .336 876.5 14 44 20 2 41 13 15 37 15 53 14 43 504 .338 877.5 14 48 16 2 45 03 15 54 15 53 14 47 475 .341 878.5 14 52 13 2 48 54 16 12 15 53 14 51 446 .344 879.5 14 56 10 2 52 46 16 29 15 53 14 55 40

7 .347 880.5 15 00 06 2 56 38 16 45 15 53 14 59 378 .349 881.5 15 04 03 3 00 31 17 02 15 52 15 03 339 .352 882.5 15 07 59 3 04 24 17 18 15 52 15 07 30

10 .355 883.5 15 11 56 3 08 18 17 34 15 52 15 11 2611 .358 884.5 15 15 52 3 12 12 17 50 15 52 15 15 2312 .360 885.5 15 19 49 3 16 07 18 05 15 51 15 19 1913 .363 886.5 15 23 45 3 20 03 18 20 15 51 15 23 16

14 .366 887.5 15 27 42 3 23 59 18 35 15 51 15 27 1315 .368 888.5 15 31 39 3 27 55 18 49 15 51 15 31 0916 .371 889.5 15 35 35 3 31 53 19 03 15 51 15 35 0617 .374 890.5 15 39 32 3 35 51 19 17 15 50 15 39 0218 .377 891.5 15 43 28 3 39 49 19 30 15 50 15 42 5919 .380 892.5 15 47 25 3 43 48 19 43 15 50 15 46 5520 .382 893.5 15 51 21 3 47 48 19 56 15 50 15 50 52

21 .385 894.5 15 55 18 3 51 48 20 08 15 50 15 54 4822 .388 895.5 15 59 14 3 55 49 20 21 15 49 15 58 4523 .390 896.5 16 03 11 3 59 50 20 32 15 49 16 02 4224 .393 897.5 16 07 08 4 03 52 20 44 15 49 16 06 3825 .396 898.5 16 11 04 4 07 54 20 55 15 49 16 10 3526 .399 899.5 16 15 01 4 11 57 21 05 15 49 16 14 3127 .401 900.5 16 18 57 4 16 00 21 16 15 49 16 18 28

28 .404 901.5 16 22 54 4 20 03 21 26 15 48 16 22 2429 .407 902.5 16 26 50 4 24 08 21 35 15 48 16 26 2130 .410 903.5 16 30 47 4 28 12 21 44 15 48 16 30 1731 0.412 904.5 16 34 43 4 32 17 +21 53 15 48 16 34 14

34

მზე 2 0 1 7თ

ვის

რიც

ხვი

კვირ

ის დ

ღე

ამოსვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ცენტ

რის

ზედ

ა კუ

ლმი

ნაცი

ა თ

ბილ

ისში

თ

ბილ

ისის

საშ

უალ

ო

დრ

ოით

ჩასვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩასვ

ლის

აზი

მუტი

41° 42° 43° 41° 42° 43°

        ი ვ ნ ი ს ი      

    h m h m h m h m s h m h m h m °

1 ხთ 4 30 4 27 4 24 11 57 46 19 26 19 29 19 32 592 პრ 4 30 4 26 4 23 11 57 55 19 27 19 30 19 33 593 შბ 4 29 4 26 4 22 11 58 05 19 27 19 30 19 34 59

4 კვ 4 29 4 26 4 22 11 58 15 19 28 19 31 19 35 585 ორ 4 28 4 25 4 22 11 58 25 19 28 19 32 19 36 586 სმ 4 28 4 25 4 21 11 58 36 19 29 19 32 19 36 587 ოთ 4 28 4 24 4 21 11 58 47 19 30 19 33 19 36 588 ხთ 4 28 4 24 4 21 11 58 58 19 30 19 34 19 37 589 პრ 4 28 4 24 4 20 11 59 10 19 31 19 34 19 38 58

10 შბ 4 27 4 24 4 20 11 59 22 19 32 19 34 19 38 58

11 კვ 4 27 4 24 4 20 11 59 34 19 32 19 35 19 39 5712 ორ 4 27 4 24 4 20 11 59 46 19 32 19 36 19 39 5713 სმ 4 27 4 24 4 20 11 59 59 19 33 19 36 19 40 5714 ოთ 4 27 4 24 4 20 12 00 11 19 33 19 36 19 40 5715 ხთ 4 27 4 24 4 20 12 00 24 19 34 19 37 19 41 5716 პრ 4 27 4 24 4 20 12 00 37 19 34 19 38 19 41 5717 შბ 4 28 4 24 4 20 12 00 50 19 34 19 38 19 42 57

18 კვ 4 28 4 24 4 20 12 01 03 19 35 19 38 19 42 5719 ორ 4 28 4 24 4 20 12 01 16 19 35 19 38 19 42 5720 სმ 4 28 4 24 4 20 12 01 29 19 35 19 39 19 42 5721 ოთ 4 28 4 24 4 20 12 01 43 19 36 19 39 19 42 5722 ხთ 4 28 4 24 4 21 12 01 56 19 36 19 39 19 43 5723 პრ 4 28 4 25 4 21 12 02 09 19 36 19 40 19 43 5724 შბ 4 29 4 26 4 22 12 02 22 19 36 19 40 19 43 57

25 კვ 4 29 4 26 4 22 12 02 35 19 36 19 40 19 44 5726 ორ 4 29 4 26 4 22 12 02 47 19 36 19 40 19 44 5727 სმ 4 30 4 26 4 23 12 03 00 19 36 19 40 19 44 5728 ოთ 4 30 4 27 4 23 12 03 12 19 36 19 40 19 44 5729 ხთ 4 30 4 27 4 24 12 03 24 19 36 19 40 19 44 5730 პრ 4 31 4 28 4 24 12 03 36 19 36 19 40 19 43 57

35

მზე 2 0 1 7

თვი

ს რ

იცხვ

ი

წლის

დას

აწყი

სიდ

ან

განვ

ლილ

ი მი

სი ნ

აწილ

ი

იულ

იუსი

სეულ

ი პე

რიო

დის

დ

ღე

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე მს

ოფ

ლიო

დ

რო

ით

დედამიწის დინამიკური დროით 0h -ზე

ხილ

ული

რად

იუსი

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე თ

ბილ

ისის

სა

შუალ

ო დ

რო

ით

ხილული α

ხილული δ

ი ვ ნ ი ს ი    2457 h m s h m s ° ‘ ' " h m s1 0.415 905.5 16 38 40 4 36 22 +22 01 15 48 16 38 102 .418 906.5 16 42 37 4 40 28 22 10 15 48 16 42 073 .420 907.5 16 46 33 4 44 34 22 17 15 48 16 46 04

4 .423 908.5 16 50 30 4 48 40 22 24 15 47 16 50 005 .426 909.5 16 54 26 4 52 47 22 31 15 47 16 53 576 .429 910.5 16 58 23 4 56 54 22 38 15 47 16 57 537 .432 911.5 17 02 19 5 01 02 22 44 15 47 17 01 508 .434 912.5 17 06 16 5 05 09 22 50 15 47 17 05 469 .437 913.5 17 10 12 5 09 17 22 55 15 47 17 09 43

10 .440 914.5 17 14 09 5 13 26 23 00 15 47 17 13 40

11 .442 915.5 17 18 06 5 17 34 23 04 15 47 17 17 3612 .445 916.5 17 22 02 5 21 43 23 08 15 47 17 21 3313 .448 917.5 17 25 59 5 25 52 23 12 15 46 17 25 2914 .451 918.5 17 29 55 5 30 01 23 15 15 46 17 29 2615 .453 919.5 17 33 52 5 34 10 23 18 15 46 17 33 2216 .456 920.5 17 37 48 5 38 20 23 20 15 46 17 37 1917 .459 921.5 17 41 45 5 42 29 23 22 15 46 17 41 15

18 .462 922.5 17 45 41 5 46 39 23 24 15 46 17 45 1219 .464 923.5 17 49 38 5 50 49 23 25 15 46 17 49 0920 .467 924.5 17 53 35 5 54 58 23 26 15 46 17 53 0521 .470 925.5 17 57 31 5 59 08 23 26 15 46 17 57 0222 .473 926.5 18 01 28 6 03 18 23 26 15 46 18 00 5823 .475 927.5 18 05 24 6 07 28 23 26 15 46 18 04 5524 .478 928.5 18 09 21 6 11 37 23 25 15 46 18 08 51

25 .481 929.5 18 13 17 6 15 47 23 24 15 46 18 12 4826 .484 930.5 18 17 14 6 19 56 23 22 15 46 18 16 4427 .486 931.5 18 21 10 6 24 05 23 20 15 46 18 20 4128 .489 932.5 18 25 07 6 28 14 23 17 15 46 18 24 3829 .492 933.5 18 29 04 6 32 23 23 14 15 45 18 28 3430 0.494 934.5 18 33 00 6 36 31 +23 11 15 45 18 32 31

36

მზე 2 0 1 7თ

ვის

რიც

ხვი

კვირ

ის დ

ღე

ამოსვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ცენტ

რის

ზედ

ა კუ

ლმი

ნაცი

ა თ

ბილ

ისში

თბი

ლის

ის

საშუ

ალო

დრ

ოით

ჩასვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩა

სვლ

ის ა

ზიმუ

ტი

41° 42° 43° 41° 42° 43°

        ი ვ ლ ი ს ი      

    h m h m h m h m s h m h m h m °

1 შბ 4 32 4 28 4 24 12 03 48 19 36 19 40 19 43 57

2 კვ 4 32 4 29 4 25 12 03 59 19 36 19 39 19 43 573 ორ 4 32 4 29 4 26 12 04 10 19 36 19 39 19 42 584 სმ 4 33 4 30 4 26 12 04 21 19 35 19 39 19 42 585 ოთ 4 34 4 30 4 27 12 04 31 19 35 19 39 19 42 586 ხთ 4 34 4 31 4 28 12 04 41 19 35 19 38 19 42 587 პრ 4 35 4 32 4 28 12 04 51 19 34 19 38 19 42 588 შბ 4 36 4 32 4 29 12 05 01 19 34 19 38 19 41 58

9 კვ 4 36 4 33 4 30 12 05 10 19 34 19 37 19 40 5810 ორ 4 37 4 34 4 30 12 05 18 19 33 19 36 19 40 5911 სმ 4 38 4 34 4 31 12 05 26 19 33 19 36 19 40 5912 ოთ 4 38 4 35 4 32 12 05 34 19 32 19 36 19 39 5913 ხთ 4 39 4 36 4 32 12 05 41 19 32 19 35 19 38 5914 პრ 4 39 4 36 4 33 12 05 48 19 32 19 34 19 38 5915 შბ 4 40 4 37 4 34 12 05 54 19 31 19 34 19 37 60

16 კვ 4 41 4 38 4 35 12 06 01 19 31 19 33 19 36 6017 ორ 4 42 4 39 4 36 12 06 06 19 30 19 32 19 36 6018 სმ 4 43 4 40 4 37 12 06 11 19 29 19 32 19 35 6019 ოთ 4 44 4 41 4 38 12 06 15 19 28 19 31 19 34 6120 ხთ 4 45 4 42 4 39 12 06 19 19 27 19 30 19 33 6121 პრ 4 46 4 43 4 40 12 06 22 19 26 19 30 19 32 6122 შბ 4 47 4 44 4 41 12 06 25 19 26 19 29 19 32 61

23 კვ 4 48 4 45 4 42 12 06 27 19 25 19 28 19 31 6224 ორ 4 48 4 46 4 43 12 06 28 19 24 19 27 19 30 6225 სმ 4 49 4 46 4 44 12 06 29 19 23 19 26 19 29 6226 ოთ 4 50 4 47 4 44 12 06 29 19 22 19 25 19 28 6327 ხთ 4 51 4 48 4 46 12 06 29 19 22 19 24 19 27 6328 პრ 4 52 4 49 4 46 12 06 28 19 20 19 23 19 26 6329 შბ 4 53 4 50 4 48 12 06 26 19 20 19 22 19 25 64

30 კვ 4 54 4 51 4 49 12 06 23 19 18 19 21 19 24 6431 ორ 4 54 4 52 4 50 12 06 20 19 18 19 20 19 22 64

37

მზე 2 0 1 7

თვი

ს რ

იცხვ

ი

წლის

დას

აწყი

სიდ

ან

განვ

ლილ

ი მი

სი ნ

აწილ

ი

იულ

იუსი

სეულ

ი პე

რიო

დის

დღ

ე

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე მს

ოფ

ლიო

დ

რო

ით

დედამიწის დინამიკური დროით 0h -ზე

ხილ

ული

რად

იუსი

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე თ

ბილ

ისის

სა

შუალ

ო დ

რო

ით

ხილული α

ხილული α

ი ვ ლ ი ს ი

    2457 h m s h m s ° ‘ ' " h m s1 0.497 935.5 18 36 57 6 40 39 +23 07 15 45 18 36 27

2 .500 936.5 18 40 53 6 44 48 23 03 15 45 18 40 243 .503 937.5 18 44 50 6 48 55 22 59 15 45 18 44 204 .505 938.5 18 48 46 6 53 03 22 54 15 45 18 48 175 .508 939.5 18 52 43 6 57 10 22 48 15 45 18 52 136 .511 940.5 18 56 39 7 01 17 22 43 15 45 18 56 107 .514 941.5 19 00 36 7 05 23 22 36 15 45 19 00 078 .516 942.5 19 04 33 7 09 29 22 30 15 45 19 04 03

9 .519 943.5 19 08 29 7 13 35 22 23 15 45 19 08 0010 .522 944.5 19 12 26 7 17 40 22 16 15 45 19 11 5611 .525 945.5 19 16 22 7 21 45 22 08 15 45 19 15 5312 .527 946.5 19 20 19 7 25 50 22 00 15 46 19 19 4913 .530 947.5 19 24 15 7 29 54 21 51 15 46 19 23 4614 .533 948.5 19 28 12 7 33 57 21 43 15 46 19 27 4215 .536 949.5 19 32 08 7 38 00 21 33 15 46 19 31 39

16 .538 950.5 19 36 05 7 42 03 21 24 15 46 19 35 3617 .541 951.5 19 40 02 7 46 05 21 14 15 46 19 39 3218 .544 952.5 19 43 58 7 50 07 21 04 15 46 19 43 2919 .546 953.5 19 47 55 7 54 08 20 53 15 46 19 47 2520 .549 954.5 19 51 51 7 58 08 20 42 15 46 19 51 2221 .552 955.5 19 55 48 8 02 08 20 31 15 46 19 55 1822 .555 956.5 19 59 44 8 06 08 20 19 15 46 19 59 15

23 .557 957.5 20 03 41 8 10 07 20 07 15 46 20 03 1124 .560 958.5 20 07 37 8 14 05 19 55 15 46 20 07 0825 .563 959.5 20 11 34 8 18 02 19 42 15 46 20 11 0526 .566 960.5 20 15 31 8 21 59 19 29 15 46 20 15 0127 .568 961.5 20 19 27 8 25 56 19 15 15 46 20 18 5728 .571 962.5 20 23 24 8 29 52 19 02 15 47 20 22 5429 .574 963.5 20 27 20 8 33 47 18 48 15 47 20 26 51

30 .577 964.5 20 31 17 8 37 41 18 34 15 47 20 30 4731 0.579 965.5 20 35 13 8 41 35 +18 19 15 47 20 34 43

38

მზე 2 0 1 7თ

ვის

რიც

ხვი

კვირ

ის დ

ღე

ამოსვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ცენტ

რის

ზედ

ა კუ

ლმი

ნაცი

ა თ

ბილ

ისში

თბი

ლის

ის

საშუ

ალო

დრ

ოით

ჩასვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩა

სვლ

ის ა

ზიმუ

ტი

41° 42° 43° 41° 42° 43°

        ა გ ვ ი ს ტ ო      

    h m h m h m h m s h m h m h m °

1 სმ 4 56 4 53 4 50 12 06 18 19 16 19 19 19 21 652 ოთ 4 56 4 54 4 52 12 06 14 19 15 19 18 19 20 653 ხთ 4 58 4 55 4 52 12 06 09 19 14 19 16 19 19 654 პრ 4 58 4 56 4 54 12 06 04 19 13 19 15 19 18 665 შბ 5 00 4 57 4 55 12 05 58 19 12 19 14 19 16 66

6 კვ 5 00 4 58 4 56 12 05 51 19 10 19 12 19 15 667 ორ 5 02 4 59 4 57 12 05 44 19 09 19 11 19 14 678 სმ 5 02 5 00 4 58 12 05 37 19 08 19 10 19 12 679 ოთ 5 04 5 01 4 59 12 05 28 19 07 19 09 19 11 68

10 ხთ 5 05 5 02 5 00 12 05 20 19 06 19 08 19 10 6811 პრ 5 06 5 04 5 01 12 05 10 19 04 19 06 19 08 6812 შბ 5 07 5 05 5 02 12 05 00 19 03 19 05 19 07 69

13 კვ 5 08 5 06 5 04 12 04 50 19 02 19 04 19 06 6914 ორ 5 09 5 07 5 05 12 04 39 19 00 19 02 19 04 7015 სმ 5 10 5 08 5 06 12 04 28 18 58 19 00 19 02 7016 ოთ 5 10 5 09 5 07 12 04 16 18 57 18 59 19 01 7117 ხთ 5 12 5 10 5 08 12 04 03 18 56 18 58 19 00 7118 პრ 5 12 5 11 5 09 12 03 50 18 54 18 56 18 58 7119 შბ 5 14 5 12 5 10 12 03 37 18 53 18 54 18 56 72

20 კვ 5 14 5 13 5 11 12 03 23 18 52 18 53 18 55 7221 ორ 5 16 5 14 5 12 12 03 08 18 50 18 52 18 53 7322 სმ 5 16 5 15 5 13 12 02 53 18 48 18 50 18 52 7323 ოთ 5 18 5 16 5 14 12 02 38 18 47 18 48 18 50 7424 ხთ 5 18 5 17 5 16 12 02 22 18 46 18 47 18 48 7425 პრ 5 20 5 18 5 16 12 02 05 18 44 18 45 18 47 7526 შბ 5 20 5 19 5 18 12 01 49 18 42 18 44 18 45 75

27 კვ 5 22 5 20 5 18 12 01 32 18 41 18 42 18 43 7628 ორ 5 22 5 21 5 20 12 01 14 18 39 18 40 18 42 7629 სმ 5 24 5 22 5 21 12 00 56 18 38 18 38 19 40 7730 ოთ 5 24 5 23 5 22 12 00 38 18 36 18 37 18 38 7731 ხთ 5 26 5 24 5 23 12 00 19 18 34 18 36 18 37 77

39

მზე 2 0 1 7

თვი

ს რ

იცხვ

ი

წლის

დას

აწყი

სიდ

ან

განვ

ლილ

ი მი

სი ნ

აწილ

ი

იულ

იუსი

სეულ

ი

პერ

იოდ

ის დ

ღე

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე მს

ოფ

ლიო

დ

რო

ით

დედამიწის დინამიკური დროით 0h -ზე

ხილ

ული

რად

იუსი

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე თ

ბილ

ისის

სა

შუალ

ო დ

რო

ით

ხილული α

ხილული δ

ა გ ვ ი ს ტ ო

    2457 h m s h m s ° ‘ ' " h m s1 0.582 966.5 20 39 10 8 45 30 +18 04 15 47 20 38 402 .585 967.5 20 43 06 8 49 21 17 49 15 47 20 42 373 .588 968.5 20 47 03 8 53 13 17 33 15 47 20 46 344 .590 969.5 20 51 00 8 57 05 17 18 15 47 20 50 305 .593 970.5 20 54 56 9 00 56 17 02 15 48 20 54 27

6 .596 971.5 20 58 53 9 04 46 16 45 15 48 20 58 237 .598 972.5 21 02 49 9 08 36 16 29 15 48 21 02 20 8 .601 973.5 21 06 46 9 12 25 16 12 15 48 21 06 169 .604 974.5 21 10 42 9 16 13 15 55 15 48 21 10 13

10 .607 975.5 21 14 39 9 20 01 15 37 15 48 21 14 0911 .609 976.5 21 18 35 9 23 49 15 20 15 48 21 18 0612 .612 977.5 21 22 32 9 27 36 15 02 15 49 21 22 03

13 .615 978.5 21 26 29 9 31 22 14 44 15 49 21 25 5914 .618 979.5 21 30 25 9 35 08 14 26 15 49 21 29 5615 .620 980.5 21 34 22 9 38 53 14 07 15 49 21 33 5216 .623 981.5 21 38 18 9 42 38 13 48 15 49 21 37 4917 .626 982.5 21 42 15 9 46 22 13 29 15 49 21 41 4518 .629 983.5 21 46 11 9 50 06 13 10 15 50 21 45 4219 .631 984.5 21 50 08 9 53 49 12 50 15 50 21 49 38

20 .634 985.5 21 54 04 9 57 32 12 31 15 50 21 53 3521 .637 986.5 21 58 01 10 01 14 12 11 15 50 21 57 3222 .640 987.5 22 01 58 10 04 56 11 51 15 50 22 01 2823 .642 988.5 22 05 54 10 08 37 11 31 15 51 22 05 2524 .645 989.5 22 09 51 10 12 18 11 10 15 51 22 09 2125 .648 990.5 22 13 47 10 15 58 10 50 15 51 22 13 1826 .650 991.5 22 17 44 10 19 38 10 29 15 51 22 17 14

27 .653 992.5 22 21 40 10 23 18 10 08 15 51 22 21 1128 .656 993.5 22 25 37 10 26 57 9 47 15 52 22 25 0729 .659 994.5 22 29 33 10 30 36 9 26 15 52 22 29 0430 .662 995.5 22 33 30 10 34 14 9 04 15 52 22 33 0131 0.664 996.5 22 37 27 10 37 52 +8 43 15 52 22 36 57

40

მზე 2 0 1 7თ

ვის

რიც

ხვი

კვირ

ის დ

ღე

ამოსვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ცენტ

რის

ზედ

ა კუ

ლმი

ნაცი

ა თ

ბილ

ისში

თ

ბილ

ისის

საშ

უალ

ო

დრ

ოით

ჩასვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩასვ

ლის

აზი

მუტი

41° 42° 43° 41° 42° 43°

        ს ე ქ ტ ე მ ბ ე რ ი      

    h m h m h m h m s h m h m h m °

1 პრ 5 26 5 25 5 24 12 00 00 18 33 18 34 18 35 782 შბ 5 28 5 26 5 25 12 59 41 18 31 18 32 18 32 78

3 კვ 5 28 5 28 5 26 12 59 22 18 30 18 30 18 32 794 ორ 5 30 5 29 5 28 12 59 02 18 28 18 29 18 30 795 სმ 5 30 5 30 5 29 12 58 42 18 26 28 27 28 28 806 ოთ 5 32 5 31 5 30 12 58 22 18 24 18 25 18 26 807 ხთ 5 32 5 32 5 31 12 58 01 18 23 18 24 18 24 818 პრ 5 34 5 33 5 32 12 57 41 18 21 18 22 18 23 819 შბ 5 34 5 34 5 33 12 57 20 18 20 18 20 18 21 82

10 კვ 5 36 5 35 5 34 12 56 59 18 18 18 18 18 19 8211 ორ 5 36 5 36 5 35 12 56 38 18 16 18 16 18 17 8312 სმ 5 38 5 37 5 36 12 56 17 18 14 18 15 18 15 8313 ოთ 5 38 5 38 5 38 12 55 56 18 12 18 13 18 14 8414 ხთ 5 40 5 39 5 38 12 55 35 18 11 18 11 18 12 8515 პრ 5 40 5 40 5 40 12 55 14 18 09 18 10 18 10 8516 შბ 5 42 5 41 5 40 12 54 52 18 08 18 08 18 08 86

17 კვ 5 42 5 42 5 42 12 54 31 18 06 18 06 18 06 8618 ორ 5 43 5 43 5 43 12 54 10 18 04 18 04 18 05 8619 სმ 5 44 5 44 5 44 12 53 48 18 02 18 02 18 03 8720 ოთ 5 45 5 45 5 45 12 53 27 18 01 18 01 18 01 8821 ხთ 5 46 5 46 5 46 12 53 06 17 59 17 59 18 00 8822 პრ 5 47 5 47 5 47 12 52 45 17 57 17 57 17 58 8923 შბ 5 48 5 48 5 48 12 52 24 17 56 17 56 17 56 89

24 კვ 5 49 5 49 5 49 12 52 03 17 54 17 54 17 54 9025 ორ 5 50 5 50 5 50 12 51 42 17 52 17 52 17 52 9026 სმ 5 51 5 51 5 51 12 51 22 17 50 17 50 17 50 9127 ოთ 5 52 5 52 5 52 12 51 01 17 49 17 48 17 48 9128 ხთ 5 53 5 54 5 54 12 50 41 17 47 17 47 17 47 9229 პრ 5 54 5 55 5 55 12 50 21 17 46 17 45 17 45 9230 შბ 5 56 5 56 5 56 12 50 01 17 44 17 43 17 43 93

41

მზე 2 0 1 7

თვი

ს რ

იცხვ

ი

წლის

დას

აწყი

სიდ

ან

განვ

ლილ

ი მი

სი ნ

აწილ

ი

იულ

იუსი

სეულ

ი პე

რიო

დის

დღ

ე

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე მს

ოფ

ლიო

დ

რო

ით

დედამიწის დინამიკური დროით 0h -ზე

ხილ

ული

რად

იუსი

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე თ

ბილ

ისის

სა

შუალ

ო დ

რო

ით

ხილული α

ხილული δ

ს ე ქ ტ ე მ ბ ე რ ი

    2457 h m s h m s ° ‘ ' " h m s1 0.667 997.5 22 41 23 10 41 30 +8 21 15 52 22 40 532 .670 998.5 22 45 20 10 45 07 8 00 15 53 22 44 50

3 .672 999.5 22 49 16 10 48 45 7 38 15 53 22 48 464 .675 000.5 22 53 13 10 52 21 7 16 15 53 22 52 435 .678 001.5 22 57 09 10 55 58 6 53 15 53 22 56 396 .681 002.5 23 01 06 10 59 35 6 31 15 54 23 00 367 .683 003.5 23 05 02 11 03 11 6 09 15 54 23 04 328 .686 004.5 23 08 59 11 06 47 5 46 15 54 23 08 299 .689 005.5 23 12 56 11 10 23 5 24 15 54 23 12 26

10 .692 006.5 23 16 52 11 13 59 5 01 15 55 23 16 2211 .694 007.5 23 20 49 11 17 34 4 38 15 55 23 20 1912 .697 008.5 23 24 45 11 21 10 4 15 15 55 23 24 1513 .700 009.5 23 28 42 11 24 45 3 52 15 55 23 28 1214 .702 010.5 23 32 38 11 28 21 3 29 15 56 23 32 0915 .705 011.5 23 36 35 11 31 56 3 06 15 56 23 36 0516 .708 012.5 23 40 31 11 35 31 2 43 15 56 23 40 02

17 .711 013.5 23 44 28 11 39 06 2 20 15 56 23 43 5918 .714 014.5 23 48 25 11 42 42 1 57 15 57 23 47 5519 .716 015.5 23 52 21 11 46 17 1 34 15 57 23 51 5220 .719 016.6 23 56 18 11 49 52 1 10 15 57 23 55 4821 .722 017.5 0 00 14 11 53 28 0 47 15 57 23 59 4422 .724 018.5 0 04 11 11 51 03 +0 24 15 58 0 03 4123 .727 019.5 0 08 07 12 00 39 0 00 15 58 0 07 37

24 .730 020.5 0 12 04 12 04 14 _0 23 15 58 0 11 3425 .733 021.5 0 16 00 12 07 50 0 46 15 58 0 15 3026 .735 022.5 0 19 57 12 11 26 1 10 15 59 0 19 2727 .738 023.5 0 23 54 12 15 02 1 33 15 59 0 23 2428 .741 024.5 0 27 50 12 18 39 1 56 15 59 0 27 2029 .744 025.5 0 31 47 12 22 14 2 20 16 00 0 31 1730 0.746 026.5 0 35 43 12 25 51 _2 43 16 00 0 35 13

2458

42

მზე 2 0 1 7თ

ვის

რიც

ხვი

კვირ

ის დ

ღე

ამოსვლა ადგილობრივი საშუალო დროით

ცენტ

რის

ზედ

ა კუ

ლმი

ნაცი

ა თ

ბილ

ისში

თ

ბილ

ისის

საშ

უალ

ო

დრ

ოით

ჩასვლა ადგილობრივი საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩა

სვლ

ის ა

ზიმუ

ტი

41° 42° 43° 41° 42° 43°

        ო ქ ტ ო მ ბ ე რ ი      

    h m h m h m h m s h m h m h m °

1 კვ 5 56 5 57 5 57 11 49 42 17 42 17 42 17 41 932 ორ 5 58 5 58 5 58 11 49 22 17 40 17 40 17 39 943 სმ 5 58 5 59 6 00 11 49 03 17 38 17 38 17 38 944 ოთ 6 00 6 00 6 01 11 48 45 17 37 17 36 17 36 955 ხთ 6 00 6 01 6 02 11 48 27 17 36 17 35 17 34 956 პრ 6 02 6 02 6 03 11 48 09 17 34 17 34 17 33 967 შბ 6 02 6 03 6 04 11 47 51 17 32 17 32 17 31 96

8 კვ 6 04 6 04 6 05 11 47 34 17 31 17 30 17 29 979 ორ 6 05 6 06 6 06 11 47 18 17 29 17 28 17 28 98

10 სმ 6 06 6 07 6 07 11 47 02 17 28 17 27 17 26 9811 ოთ 6 07 6 08 6 08 11 46 46 17 26 17 25 17 24 9912 ხთ 6 08 6 09 6 10 11 46 31 17 24 17 24 17 22 9913 პრ 6 09 6 10 6 11 11 46 16 17 23 17 22 17 21 10014 შბ 6 10 6 11 6 12 11 46 02 17 22 17 20 17 19 100

15 კვ 6 11 6 12 6 13 11 45 49 17 20 17 19 17 18 10116 ორ 6 12 6 13 6 14 11 45 36 17 18 17 17 17 16 10117 სმ 6 14 6 14 6 16 11 45 24 17 17 17 16 17 14 10218 ოთ 6 15 6 16 6 17 11 45 12 17 15 17 14 17 13 10219 ხთ 6 16 6 17 6 18 11 45 01 17 13 17 12 17 11 10320 პრ 6 17 6 18 6 19 11 44 50 17 12 17 10 17 09 10321 შბ 6 18 6 20 6 21 11 44 40 17 10 17 09 17 08 104

22 კვ 6 19 6 21 6 22 11 44 31 17 09 17 08 17 06 10423 ორ 6 20 6 22 6 24 11 44 22 17 07 17 06 17 04 10424 სმ 6 22 6 23 6 25 11 44 15 17 06 17 05 17 03 10525 ოთ 6 22 6 24 6 26 11 44 07 17 05 17 04 17 02 10526 ხთ 6 24 6 25 6 27 11 44 01 17 04 17 02 17 00 10627 პრ 6 24 6 26 6 28 11 43 55 17 02 17 01 16 59 10628 შბ 6 26 6 27 6 29 11 43 50 17 01 17 00 16 58 107

29 კვ 6 27 6 28 6 30 11 43 46 17 00 16 58 16 56 10730 ორ 6 28 6 30 6 32 11 43 42 16 58 16 56 16 56 10831 სმ 6 30 6 31 6 33 11 43 39 16 57 16 55 16 54 108

43

მზე 2 0 1 7

თვი

ს რ

იცხვ

ი

წლის

დას

აწყი

სიდ

ან

განვ

ლილ

ი მი

სი

ნაწი

ლი

იულ

იუსი

სეულ

ი პე

რიო

დის

დღ

ე

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h -ზე

მსო

ფლ

იო

დრ

ოით

დედამიწის დინამიკური დროით 0h -ზე

ხილ

ული

რად

იუსი

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h -ზე

თბი

ლის

ის

საშუ

ალო

დრ

ოით

ხილული α

ხილული δ

ო ქ ტ ო მ ბ ე რ ი

    2457 h m s h m s ° ‘ ' " h m s1 0.749 027.5 0 39 39 12 29 28 _3 06 16 00 0 39 102 .752 028.5 0 43 36 12 33 03 3 30 16 00 0 43 073 .755 029.5 0 47 33 12 36 43 3 53 16 01 0 47 034 .757 030.5 0 51 29 12 40 20 4 16 16 01 0 51 005 .760 031.5 0 55 26 12 43 49 4 39 16 01 0 54 576 .763 032.5 0 59 23 12 47 37 5 02 16 01 0 58 537 .766 033.5 1 03 19 12 51 16 5 25 16 02 1 02 50

8 .768 034.5 1 07 16 12 54 56 5 48 16 02 1 06 469 .771 035.5 1 11 12 12 58 35 6 11 16 02 1 10 4310 .774 036.5 1 15 09 13 02 16 6 34 16 03 1 14 3911 .776 037.5 1 19 05 13 05 57 6 57 16 03 1 18 3612 .779 038.5 1 23 02 13 09 38 7 19 16 03 1 22 3213 .782 039.5 1 26 58 13 13 20 7 42 16 03 1 26 2914 .785 040.5 1 30 55 13 17 02 8 04 16 04 1 30 26

15 .787 041.5 1 34 52 13 20 45 8 26 16 04 1 34 2216 .790 042.5 1 38 48 13 24 28 8 49 16 04 1 38 1917 .793 043.5 1 42 44 13 28 12 9 11 16 05 1 42 1518 .796 044.5 1 46 41 13 31 57 9 32 16 05 1 46 1219 .798 045.5 1 50 37 13 35 42 9 54 16 05 1 50 0820 .801 046.5 1 54 34 13 39 28 10 16 16 06 1 54 0521 .804 047.5 1 58 31 13 43 14 10 37 16 06 1 58 01

22 .807 048.5 2 02 27 13 47 01 10 59 16 06 2 01 5823 .809 049.5 2 06 24 13 50 49 11 20 16 06 2 05 5524 .812 050.5 2 10 21 13 54 37 11 41 16 06 2 09 5125 .815 051.5 2 14 17 13 58 26 12 02 16 07 2 13 4826 .818 052.5 2 18 14 14 02 16 12 22 16 07 2 17 4427 .820 053.5 2 22 10 14 06 07 12 43 16 07 2 21 4128 .823 054.5 2 26 07 14 09 58 13 03 16 07 2 25 37

29 .826 055.5 2 30 03 14 13 50 13 23 16 08 2 29 3430 .828 056.5 2 34 00 14 17 42 13 43 16 08 2 33 3031 0.831 057.5 2 37 56 14 21 36 _14 02 16 08 2 37 27

44

მზე 2 0 1 7თ

ვის

რიც

ხვი

კვირ

ის დ

ღე

ამოსვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ცენტ

რის

ზედ

ა კუ

ლმი

ნაცი

ა თ

ბილ

ისში

თბი

ლის

ის

საშუ

ალო

დრ

ოით

ჩასვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩა

სვლ

ის ა

ზიმუ

ტი

41° 42° 43° 41° 42° 43°

        ნ ო ე მ ბ ე რ ი      

    h m h m h m h m s h m h m h m °

1 ოთ 6 31 6 32 6 34 11 43 37 16 56 16 54 16 52 1092 ხთ 6 32 6 34 6 36 11 43 36 16 54 16 52 16 51 1093 პრ 6 33 6 35 6 37 11 43 35 16 53 16 51 16 49 1094 შბ 6 34 6 36 6 38 11 43 36 16 52 16 50 16 48 110

5 კვ 6 35 6 37 6 39 11 43 37 16 51 16 49 16 47 1106 ორ 6 36 6 38 6 41 11 43 39 16 50 16 48 16 46 1117 სმ 6 38 6 40 6 42 11 43 42 16 49 16 47 16 45 1118 ოთ 6 39 6 41 6 44 11 43 46 16 48 16 46 16 44 1129 ხთ 6 40 6 42 6 45 11 43 51 16 47 16 45 16 42 112

10 პრ 6 42 6 44 6 46 11 43 57 16 46 16 44 16 42 11211 შბ 6 43 6 45 6 47 11 44 03 16 45 16 43 16 40 113

12 კვ 6 44 6 46 6 48 11 44 10 16 44 16 42 16 40 11313 ორ 6 45 6 47 6 50 11 44 18 16 43 16 41 16 38 11314 სმ 6 46 6 48 6 51 11 44 27 16 42 16 40 16 38 11315 ოთ 6 47 6 50 6 52 11 44 37 15 41 16 39 16 36 11416 ხთ 6 48 6 51 6 54 11 44 48 16 40 16 38 16 36 11517 პრ 6 50 6 52 6 55 11 45 00 16 40 16 37 16 35 11518 შბ 6 51 6 54 6 56 11 45 12 16 39 16 36 16 34 115

19 კვ 6 52 6 55 6 57 11 45 25 16 38 16 36 16 33 11620 ორ 6 54 6 56 6 58 11 45 39 16 38 15 35 16 32 11621 სმ 6 54 6 57 7 00 11 45 54 16 37 16 34 16 32 11622 ოთ 6 56 6 58 7 01 11 46 09 16 36 16 34 16 31 11723 ხთ 6 57 7 00 7 02 11 46 26 16 36 16 34 16 31 11724 პრ 6 58 7 01 7 04 11 46 43 16 36 16 33 16 30 11725 შბ 6 59 7 02 7 05 11 47 00 16 35 16 32 16 30 117

26 კვ 7 00 7 03 7 06 11 47 19 16 34 16 32 16 29 11827 ორ 7 01 7 04 7 07 11 47 38 16 34 16 32 16 28 11828 სმ 7 02 7 05 7 08 11 47 58 16 34 16 31 16 28 11829 ოთ 7 03 7 06 7 09 11 48 19 16 33 16 30 16 28 11830 ხთ 7 04 7 07 7 10 11 48 40 16 32 16 30 16 27 119

45

მზე 2 0 1 7

თვი

ს რ

იცხვ

ი

წლის

დას

აწყი

სიდ

ან

განვ

ლილ

ი მი

სი

ნაწი

ლი

იულ

იუსი

სეულ

ი პე

რიო

დის

დ

ღე

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე მს

ოფ

ლიო

დრ

ოით დედამიწის დინამიკური

დროით 0h -ზე

ხილ

ული

რად

იუსი

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h-ზ

ე თ

ბილ

ისის

სა

შუალ

ო დ

რო

ით

ხილული α

ხილული δ

ნ ო ე მ ბ ე რ ი

    2457 h m s h m s ° ‘ ' " h m s1 0.834 058.5 2 41 53 14 25 30 _14 22 16 08 2 41 242 .837 059.5 2 45 50 14 29 25 14 41 16 09 2 45 203 .839 060.5 2 49 46 14 33 21 15 00 16 09 2 49 174 .842 061.5 2 53 43 14 37 18 15 18 16 09 3 53 13

5 .845 062.5 2 57 39 14 41 15 15 37 16 09 2 57 106 .848 063.5 3 01 36 14 45 14 15 55 16 10 3 01 067 .850 064.5 3 05 32 14 49 13 16 13 16 10 3 05 038 .853 065.5 3 09 29 14 53 13 16 31 16 10 3 08 599 .856 066.5 3 13 25 14 57 14 16 48 16 10 3 12 56

10 .859 067.5 3 17 22 15 01 16 17 05 16 11 3 16 5311 .861 068.5 3 21 19 15 05 18 17 22 16 11 3 20 49

12 .864 069.5 3 25 15 15 09 24 17 38 16 11 3 24 4613 .867 070.5 3 29 12 15 13 26 17 54 16 11 3 28 4214 .870 071.5 3 33 08 15 17 32 18 10 16 12 3 32 3915 .872 072.5 3 37 05 15 21 38 18 26 16 12 3 36 3516 .875 073.5 3 41 01 15 25 45 18 41 16 12 3 40 3217 .878 074.5 3 44 58 15 29 52 18 56 16 12 3 44 2818 .880 075.5 3 48 54 15 34 01 19 10 16 12 3 48 25

19 .883 076.5 3 52 51 15 38 10 19 25 16 13 3 52 2220 .886 077.5 3 56 48 15 42 21 19 39 16 13 3 56 1821 .889 078.5 4 00 44 15 46 32 19 52 16 13 4 00 1522 .892 079.5 4 04 41 15 50 44 20 05 16 13 4 04 1123 .894 080.5 4 08 37 15 54 56 20 18 16 13 4 08 0824 .897 081.5 4 12 34 15 59 09 20 30 16 13 4 12 0425 .900 082.5 4 16 30 16 03 24 20 42 16 14 4 16 01

26 .902 083.5 4 20 27 16 07 38 20 54 16 14 4 19 5727 .905 084.5 4 24 23 16 11 54 21 05 16 14 4 23 5428 .908 085.5 4 28 20 16 16 10 21 16 16 14 4 27 5129 .911 086.5 4 32 17 16 20 27 21 26 16 14 4 31 4730 0.913 087.5 4 36 13 16 24 45 _21 37 16 15 4 35 44

46

მზე 2 0 1 7თ

ვის

რიც

ხვი

კვირ

ის დ

ღე

ამოსვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ცენტ

რის

ზედ

ა კუ

ლმი

ნაცი

ა თ

ბილ

ისში

თ

ბილ

ისის

საშ

უალ

ო

დრ

ოით

ჩასვლა ადგილობრივი

საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩა

სვლ

ის ა

ზიმუ

ტი

41° 42° 43° 41° 42° 43°

        დ ე კ ე მ ბ ე რ ი      

    h m h m h m h m s h m h m h m °

1 პრ 7 05 7 08 7 11 11 49 02 16 32 16 30 16 26 1192 შბ 7 06 7 09 7 12 11 49 25 16 32 16 29 16 26 119

3 კვ 7 07 7 10 7 14 11 49 48 16 32 16 29 16 26 1194 ორ 7 08 7 11 7 14 11 50 12 16 32 16 29 16 26 1205 სმ 7 09 7 12 7 16 11 50 37 16 32 16 29 16 26 1206 ოთ 7 10 7 13 7 16 11 51 02 16 32 16 29 16 26 1207 ხთ 7 11 7 14 7 18 11 51 28 16 32 16 29 16 26 1208 პრ 7 12 7 15 7 18 11 51 54 16 32 16 29 16 26 1209 შბ 7 13 7 16 7 20 11 52 20 16 32 16 29 16 26 120

10 კვ 7 14 7 17 7 20 11 52 48 16 32 16 29 16 26 12111 ორ 7 15 7 18 7 21 11 53 15 16 32 16 29 16 26 12112 სმ 7 16 7 18 7 22 11 53 43 16 32 16 29 16 26 12113 ოთ 7 16 7 19 7 23 11 54 11 16 32 16 29 16 26 12114 ხთ 7 17 7 20 7 24 11 54 40 16 32 16 29 16 26 12115 პრ 7 18 7 21 7 24 11 55 09 16 32 16 29 16 26 12116 შბ 7 18 7 22 7 25 11 55 38 16 33 16 30 16 26 121

17 კვ 7 19 7 22 7 26 11 56 07 16 33 16 30 16 26 12118 ორ 7 20 7 23 7 26 11 56 37 16 34 16 30 16 26 12119 სმ 7 20 7 24 7 27 11 57 06 16 34 16 30 16 27 12120 ოთ 7 21 7 24 7 28 11 57 36 16 34 16 31 16 28 12121 ხთ 7 22 7 24 7 28 11 58 06 16 35 16 32 16 28 12122 პრ 7 22 7 25 7 28 11 58 36 16 36 16 32 16 28 12123 შბ 7 22 7 26 7 29 11 59 06 16 36 16 33 16 29 121

24 კვ 7 23 7 26 7 30 11 59 36 16 37 16 34 16 30 12125 ორ 7 23 7 26 7 30 12 00 05 16 37 16 34 16 31 12126 სმ 7 24 7 27 7 30 12 00 35 16 38 16 35 16 32 12127 ოთ 7 24 7 27 7 31 12 01 04 16 39 16 36 16 32 12128 ხთ 7 24 7 28 7 31 12 01 34 16 39 16 36 16 33 12129 პრ 7 25 7 28 7 31 12 02 03 16 40 16 36 16 33 12130 შბ 7 25 7 28 7 32 12 02 32 16 40 16 37 16 34 121

31 კვ 7 25 7 28 7 32 12 03 00 16 41 16 38 16 35 121

47

მზე 2 0 1 7

თვი

ს რ

იცხვ

ი

წლის

დას

აწყი

სიდ

ან

განვ

ლილ

ი მი

სი

ნაწი

ლი

იულ

იუსი

სეულ

ი პე

რიო

დის

დღ

ე

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h -ზე

მსო

ფლ

იო

დრ

ოით

დედამიწის დინამიკური დროით 0h-ზე

ხილ

ული

რად

იუსი

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

დრ

ო

0h -ზე

თბი

ლის

ის

საშუ

ალო

დრ

ოით

ხილული α

ხილული δ

დ ე კ ე მ ბ ე რ ი

    2457 h m s h m s ° ‘ ' " h m s1 0.916 088.5 4 40 09 16 29 03 _21 46 16 15 4 39 402 .919 089.5 4 44 06 16 33 22 21 55 16 15 4 43 37

3 .922 090.5 4 48 03 16 37 42 22 04 16 15 4 47 334 .924 091.5 4 51 59 16 42 02 22 12 16 15 4 51 305 .927 092.5 4 55 56 16 46 23 22 20 16 15 4 55 266 .930 093.5 4 59 52 16 50 45 22 28 16 16 4 59 237 .932 094.5 5 03 49 16 55 07 22 35 16 16 5 03 208 .935 095.5 5 07 46 16 59 29 22 42 16 16 5 07 169 .938 096.5 5 11 42 17 03 52 22 48 16 16 5 11 13

10 .941 097.5 5 15 39 17 08 16 22 53 16 16 5 15 0911 .944 098.5 5 19 35 17 12 39 22 59 16 16 5 19 0612 .946 099.5 5 23 32 17 17 04 23 04 16 16 5 23 0213 .949 100.5 5 27 28 17 21 29 23 08 16 16 5 26 5914 .952 101.5 5 31 25 17 25 54 23 12 16 16 5 30 5515 .954 102.5 5 35 21 17 30 19 23 15 16 17 5 34 5216 .957 103.5 5 39 18 17 34 45 23 18 16 17 5 38 49

17 .960 104.5 5 43 15 17 39 10 23 21 16 17 5 42 4518 .963 105.5 5 47 11 17 43 36 23 23 16 17 5 46 4219 .965 106.5 5 51 08 17 48 02 23 24 16 17 5 50 3820 .968 107.5 5 55 04 17 52 29 23 26 16 17 5 54 3521 .971 108.5 5 59 01 17 56 55 23 26 16 17 5 58 3122 .974 109.5 6 02 57 18 01 21 23 26 16 17 6 02 2823 .976 110.5 6 06 54 18 05 48 23 26 16 17 6 06 24

24 .979 111.5 6 10 50 18 10 14 23 25 16 17 6 10 2125 .982 112.5 6 14 47 18 14 41 23 24 16 17 6 14 1826 .985 113.5 6 18 44 18 19 07 23 22 16 17 6 18 1427 .987 114.5 6 22 40 18 23 33 23 20 16 17 6 22 1128 .990 115.5 6 26 37 18 27 59 23 17 16 17 6 26 0729 .993 116.5 6 30 33 18 32 25 23 14 16 17 6 30 0430 .996 117.5 6 34 30 18 36 50 23 11 16 17 6 34 00

31 0.998 118.5 6 38 26 18 41 15 _23 07 16 17 6 37 57

48

თვი

ს რ

იცხვ

ი

იანვარი თებერვალი მარტი

ამოსვლა ჩასვლა ამოსვლა ჩასვლა ამოსვლა ჩასვლა

  h m h m h m h m h m h m1 9 20 19 57 9 40 22 08 8 15 21 062 9 57 20 59 10 14 23 16 8 50 22 163 10 31 22 04 10 48 _ 9 27 23 254 11 04 23 09 11 26 0 24 10 08 _

5 11 37 _ 12 09 1 33 10 54 0 336 12 10 0 16 12 56 2 40 11 45 1 38 7 12 47 1 24 13 50 3 45 12 41 2 38 8 13 27 2 34 14 50 4 45 13 42 3 339 14 13 3 45 15 53 5 38 14 46 4 2110 15 05 4 54 16 59 6 25 15 50 5 0311 16 03 5 59 18 05 7 07 16 55 5 4112 17 07 6 58 19 10 7 43 17 58 6 1413 18 13 7 50 20 13 8 16 19 00 6 4614 19 20 8 34 21 14 8 47 20 00 7 1615 20 25 9 13 22 13 9 17 20 59 7 4616 21 29 9 47 23 12 9 47 21 57 8 1617 22 30 10 19 _ 10 17 22 54 8 48 18 23 29 10 48 0 08 10 50 23 49 9 2319 _ 11 17 1 04 11 26 _ 10 0120 0 27 11 47 1 59 12 06 0 42 10 4321 1 24 12 18 2 52 12 50 1 33 11 2922 2 20 12 52 3 42 13 39 2 21 12 2123 3 15 13 29 4 29 14 34 3 06 13 1724 4 09 14 11 5 13 15 33 3 47 14 18 25 5 01 14 58 5 53 16 36 4 25 15 21 26 5 51 15 50 6 31 17 41 5 02 16 2827 6 36 16 47 7 06 18 48 5 36 17 3728 7 19 17 48 7 40 19 57 6 11 18 4729 7 57 18 51 _ 6 46 19 5930 8 33 19 56 7 24 21 1131 9 07 21 01 8 05 22 22

მთვარე 2 0 1 7

49

თვი

ს რ

იცხვ

ი

აპრილი მაისი ივნისი

ამოსვლა ჩასვლა ამოსვლა ჩასვლა ამოსვლა ჩასვლა

  h m h m h m h m h m h m1 8 50 23 30 9 27 _ 11 33 0 222 9 40 _ 10 30 0 18 12 35 0 553 10 36 0 34 11 35 1 04 13 36 1 254 11 36 1 30 12 38 1 44 14 36 1 545 12 38 2 20 13 41 2 19 15 34 2 236 13 42 3 03 14 42 2 51 16 31 2 527 14 45 3 42 15 42 3 21 17 28 3 238 15 48 4 16 16 42 3 50 18 24 3 579 16 49 4 47 17 40 4 19 19 18 4 34

10 17 49 5 17 18 37 4 49 20 09 5 1511 18 49 5 46 19 34 5 21 20 57 6 0112 19 47 6 16 20 29 5 56 21 41 6 5113 20 45 6 47 21 22 6 35 22 21 7 4514 21 41 7 21 22 12 7 18 22 58 8 4315 22 35 7 57 22 58 8 05 23 32 9 4216 23 27 8 37 23 41 8 56 _ 10 4417 _ 9 22 _ 9 52 0 04 11 4718 0 15 10 11 0 20 10 50 0 36 12 5319 1 01 11 04 0 56 11 51 1 08 14 0120 1 42 12 02 1 30 12 55 1 42 15 1121 2 21 13 03 2 03 14 01 2 20 16 2422 2 57 14 07 2 36 15 10 3 03 17 3623 3 32 15 14 3 10 16 22 3 53 18 4724 4 06 16 23 3 47 17 35 4 50 19 5125 4 40 17 35 4 29 18 49 5 53 20 4826 5 17 18 48 5 16 20 02 7 01 21 3727 5 56 20 02 6 10 21 09 8 10 22 1928 6 41 21 15 7 10 22 09 9 18 22 5529 7 31 22 23 8 15 23 00 10 23 23 2830 8 26 23 24 9 21 23 44 11 26 23 5831 10 28 _

მთვარე 2 0 1 7

50

თვი

ს რ

იცხვ

ი

ივლისი აგვისტო სექტემბერი

ამოსვლა ჩასვლა ამოსვლა ჩასვლა ამოსვლა ჩასვლა

  h m h m h m h m h m h m1 12 27 _ 14 10 _ 15 31 0 342 13 27 0 27 15 05 0 34 16 16 1 243 14 25 0 56 15 59 1 12 16 57 2 194 15 22 1 26 16 49 1 54 17 35 3 175 16 18 1 59 17 37 2 42 18 10 4 186 17 13 2 34 18 20 3 33 18 43 5 217 18 05 3 14 19 00 4 29 19 15 6 268 18 55 3 58 19 37 5 28 19 48 7 329 19 40 4 47 20 10 6 30 20 21 8 39

10 20 22 5 40 20 43 7 32 20 57 9 4811 21 00 6 37 21 14 8 37 21 37 10 5612 21 35 7 36 21 46 9 42 22 22 12 0413 22 08 8 37 22 19 10 48 23 13 13 1014 22 39 9 40 22 56 11 56 _ 14 1215 23 10 10 44 23 37 13 04 0 11 15 0716 23 43 11 49 _ 14 12 1 13 15 5717 _ 12 56 0 25 15 17 2 19 16 4018 0 18 14 06 1 19 16 19 3 26 17 1819 0 57 15 16 2 20 17 14 4 34 17 5220 1 42 16 25 3 26 18 02 5 40 18 2421 2 33 17 32 4 35 18 44 6 44 18 5522 3 32 18 32 5 43 19 21 7 47 19 2523 4 38 19 25 6 51 19 55 8 48 19 5624 5 47 20 11 7 57 20 26 9 47 20 2925 6 56 20 51 9 00 20 56 10 45 21 0526 8 05 21 26 10 02 21 27 11 41 21 4427 9 11 21 58 11 01 21 58 12 34 22 2728 10 14 22 28 11 59 22 32 13 24 23 1529 11 15 22 57 12 56 23 09 14 10 _

30 12 15 23 27 13 50 23 49 14 52 0 0731 13 13 23 59 14 42 _

მთვარე 2 0 1 7

51

თვი

ს რ

იცხვ

ი

ოქტომბერი ნოემბერი დეკემბერი

ამოსვლა ჩასვლა ამოსვლა ჩასვლა ამოსვლა ჩასვლა

  h m h m h m h m h m h m1 15 31 1 03 15 42 2 54 15 19 3 562 16 07 2 02 16 15 4 02 15 59 5 093 16 41 3 04 16 50 5 11 16 45 6 224 17 14 4 09 17 28 6 23 17 38 7 355 17 46 5 15 18 11 7 36 18 39 8 436 18 20 6 24 19 00 8 48 19 46 9 447 18 55 7 34 19 55 9 57 20 55 10 378 19 35 8 45 20 57 10 59 22 04 11 219 20 19 9 55 22 02 11 54 23 11 11 5910 21 09 11 03 23 08 12 41 _ 12 3311 22 05 12 07 _ 13 21 0 16 13 0312 23 06 13 05 0 15 13 57 1 19 13 3213 _ 13 56 1 20 14 29 2 20 14 0114 0 10 14 40 2 23 14 59 3 20 14 3115 1 16 15 19 3 25 15 28 4 19 15 0216 2 22 15 53 4 26 15 57 5 17 15 3717 3 27 16 25 5 27 16 28 6 13 16 15 18 4 31 16 55 6 26 17 01 7 07 16 5719 5 34 17 25 7 24 17 37 7 58 17 4420 6 35 17 55 8 19 18 16 8 45 18 3521 7 36 18 27 9 12 19 01 9 27 19 2922 8 35 19 01 10 01 19 49 10 05 20 26 23 9 32 19 39 10 46 20 41 10 40 21 2424 10 26 20 21 11 27 21 36 11 11 22 2425 11 17 21 06 12 04 22 34 11 42 23 2626 12 05 21 56 12 37 23 34 12 11 _

27 12 48 22 50 13 09 _ 12 42 0 2928 13 28 23 47 13 40 0 36 13 14 1 3529 14 04 _ 14 11 1 40 13 50 2 4330 14 38 0 47 14 44 2 47 14 31 3 5431 15 10 1 49 15 20 5 07

მთვარე 2 0 1 7

52

მთ

ვარ

ე

2

0 1 7

ფ ა

ზ ე

ბ ი

თვე

პირ

ველ

ი მე

ოთ

ხედ

ისა

ვსე

მთვა

რე

უკან

ასკნ

ელი

მეო

თხე

დი

ახალ

ი მთ

ვარ

ეპი

რვე

ლი

მეო

თხე

დი

იანვ

არი

5 22

48

12 1

4 35

20 0

1 14

28 0

3 08

თებ

ერვა

ლი

4 07

20

11 0

3 34

18 2

2 35

26 1

8 00

მარ

ტი5

14 3

4 12

17

5520

19

0128

05

59

აპრ

ილი

3 21

41

11

09

0919

13

0026

15

18

მაის

ი3

05 4

811

00

4419

03

3625

22

46

ივნი

სი1

15 4

3 9

16 1

117

14

3524

05

33

ივლ

ისი

1 03

52

9 07

09

16 2

2 28

23 1

2 47

30 1

8 24

აგვი

სტო

7

21 1

315

04

1721

21

3229

11

14

სექტ

ემბე

რი

6

10 0

513

09

2720

08

3128

05

55

ოქტ

ომბ

ერი

5

21 4

212

15

2719

22

1328

01

23

ნოემ

ბერ

ი

4 08

24

10 2

3 38

18 1

4 43

26 2

0 03

დეკ

ემბე

რი

3 18

49

10 1

0 53

18 0

9 31

26 1

2 20

53

კაშკაშა პლანეტების ხილვადობა

2 0 1 7

მ ე რ კ უ რ ი

2017 წელს პლანეტა მერკურის დანახვა შესაძლებელი იქნება დილით, მზის ამოსვლამდე, აღმოსავლეთის ცაზე იანვრის განმავ-ლობაში და თებერვლის I დეკადაში (კარგი ხილვადობა), მაისსა (I კვირის გარდა) და ივნისის პირველ კვირაში (ძალიან ხანმოკლედ), სექტემბრის განმავლობაში (შედარებით ხანგრძლივად), აგრეთვე დე-კემბრის II ნახევარში, (ყველაზე ხანგრძლივი ხილვადობა), საღამოს კი, მზის ჩასვლის მერე, დასავლეთის ცაზე – მარტის II და აპრილის I ნახევრებში (კარგი ხილვადობა), ივლისსა და აგვისტოს I კვირაში (ხანმოკლე ხილვადობა), აგრეთვე ნოემბრის II-III დეკადებსა და დე-კემბრის I კვირაში (ხანმოკლე ხილვადობა).

მერკური უხილავი იქნება 7 მარტის, 21 მაისის და 9 ოქტომბრის (ზ ე დ ა შ ე ე რ თ ე ბ ა ), აგრეთვე 20 აპრილის, 27 აგვისტოსა და 13 დეკემბრის (ქ ვ ე დ ა შ ე ე რ თ ე ბ ა ), თარიღების წინა და მომდევნო პერიოდებში, ხოლო მზიდან მაქსიმალურ კუთხურ დაშორებაში იქნე-ბა 1 აპრილის, 30 ივლისისა და 24 ნოემბრის (ა ღ მ ო ს ა ვ ლ ე თ ი ე ლ ო ნ გ ა ც ი ა ), აგრეთვე 19 იანვრის, 18 მაისისა და 12 სექტემბრის (დ ა ს ა ვ ლ ე თ ი ე ლ ო ნ გ ა ც ი ა ) თარიღების სიახლოვეს.

2017 წელს მერკური შეერთებაშია: ვენერასთან – 18 მარტს (8,5oS) და 15 დეკემბერს (2oN), მარსთან – 28 ივნისს (1oN), 5 სექ-ტემბერს (5oS) და 16 სექტემბერს (0oN), იუპიტერთან – 18 ოქტომ-ბერს (1oS) და სატურნთან – 28 ნოემბერს (3oS) და 7 დეკემბერს (1,2oS)

ვ ე ნ ე რ ა

2017 წლის დასაწყისში პლანეტა ვენერას ახალი განვლილი აქვს ა ღ მ ო ს ა ვ ლ ე თ ი ე ლ ო ნ გ ა ც ი ა (წინა წლის 23 დეკემბერს), ამი-ტომ მზიდან 48o კუთხურ მანძილზეა და ჩანს – 4 სიდიდის კაშკაშა საღამოს მნათობის სახით მზის ჩასვლის შემდეგ დასავლეთის ცაზე. მისი ხილვადობის ხანგრძლივობა ამ დროს 3 საათს აღემატება. ამის შემდეგ მისი კუთხური მანძილი მზის მიმართ სულ უფრო მცირდება, ამიტომ ვენერა ჩადის მზის ჩასვლიდან სულ უფრო და უფრო ნაკ-

54

ლები დროის შემდეგ, რის გამოც იანვრის ბოლოდან ვენერას ხილ-ვადობა ნელ-ნელა მოკლდება: მარტის დასაწყისში 2 სთ-ზე ოდნავ მეტია, მარტის II დეკადის მიწურულს კი ათეულ წთ-მდე მცირდება. 24 მარტს ვენერა მზესთან ქ ვ ე დ ა შ ე ე რ თ ე ბ ა შ ი გაივლის, რის გამო ამ თარიღის წინა და მომდევნო კვირის განმავლობაში პრაქ-ტიკულად მზის სხივებში უჩინარდება და მასზე დაკვირვება მოუხერ-ხებელია, მარტის მიწურულიდან კი უკვე საკმაოდ დასცილდება მზეს დასავლეთის მიმართულებით, ამოვა მზეზე უფრო ადრე აღმოსავ-ლეთის ცაზე და ამრიგად, დილის მნათობად გადაიქცევა. მისი სი-კაშკაშე ჯერ +2 ვარსკვლავიერი სიდიდე იქნება, მერე სულ უფრო გაიზრდება. ამის შემდეგ ვენერას კუთხური დაშორება მზის მიმართ თანდათან სულ უფრო გადიდდება, ყოველ მომდევნო დღეს პლანეტა ამოვა მზის ამოსვლამდე სულ უფრო და უფრო მეტი ხნით ადრე, ანუ მისი ხილვადობის პერიოდი ნელ-ნელა მოიმატებს: აპრილის ბოლოს იგი 1 სთ-ს გადააჭარბებს, ივნისის ბოლოს – 2 სთ-ს, 10 აგვისტოს კი მაქსიმალური იქნება (თითქმის 2,5 სთ). დ ა ს ა ვ ლ ე თ ე ლ ო ნ გ ა -ც ი ა ს პლანეტა 21 ივნისს გაივლის, თუმცა დახრილობის ზრდის გამო მისი ხილვადობა ერთხანს ისევ გახანგრძლივდება, შუა აგვისტოდან კი იკლებს: სექტემბრის ბოლოს 1,5 სთ-მდე, ოქტომბრის ბოლოს კი 1 სთ-მდე. ამის მერე მზიდან ვენერას კუთხური მანძილი უკიდურესად შემცირდება (31 დეკემბერს სულ 2o დარჩება ზ ე დ ა შ ე ე რ თ ე ბ ა მ -დ ე ), ამიტომ ნოემბრის მიწურულიდან პლანეტა მზის სხივებში გაუჩი-ნარდება და დაკვირვებისთვის მიუწვდომელი იქნება მომდევნო წლის დაწყებამდე.

2017 წელს ვენერა შეერთებაშია: მერკურთან – 18 მარტსა (8,5oN) და 15 დეკემბერს (2oS), მარსთან – 5 ოქტომბერს (0,2oN), იუპიტერთან – 13 ნოემბერს (0,3oN) და სატურნთან – 25 დეკემბერს (1oS).

მარსი

2017 წლის დასაწყისში პლანეტა მარსი მზიდან აღმოსავლეთ მხარეზეა მისგან დაახლ. 60o კუთხურ მანძილზე და მოჩანს პირვე-ლი ვარსკვლავიერი სიდიდის მნათობის სახით საღამოს, მზის ჩას-ვლიდან, 4 საათზე მეტი ხნის განმავლობაში. ამის შემდეგ იგი ყო-ველდღიურად ნელ-ნელა უახლოვდება (ცაზე კუთხური მდებარეობის თვალსაზრისით) მზეს, შესაბამისად ჩადის მზის ჩასვლის მერე სულ უფრო და უფრო ნაკლები ხნის გასვლის მერე, ამიტომ მისი ხილვა-

55

დობის პერიოდიც ნელ-ნელა, მაგრამ განუწყვეტლივ კლებულობს. თებერვლის დასაწყისში იგი 3,5 სთ-ს სჭარბობს, მარტის დასაწყისში 3 სთ-ია, აპრილში 2 სთ-ის მახლობლობაშია, მაისის დასაწყისში 1,5 სთ, ივნისის დასაწყისში კი სულ 0,5 სთ. 28 ივლისს მარსი გაივლის მზესთან ზ ე დ ა შ ე ე რ თ ე ბ ა ს , ამიტომ ამ თარიღის წინა და მომდევ-ნო შუალედებში (ივნისის მეორე ნახევარში, ივლისსა და აგვისტოს I-II დეკადებში) ხილულ ცაზე იმდენად ახლოსაა მზესთან, რომ მის სხივებშია გაუჩინარებული და პრაქტიკულად მიუწვდომელია დაკვირ-ვებებისთვის. აგვისტოს მიწურულიდან კი იგი იმდენად დაშორდება მზეს დასავლეთის მხარეს, რომ მასზე საგრძნობლად ადრე ამოვა და დილის მნათობის სახით მოგვევლინება, ამასთან მისი ხილვადობის პერიოდიც ყოველდღიურად სულ უფრო და უფრო გაიზრდება, თუმცა უაღრესად ნელა: ოქტომბრის დასაწყისში ოდნავ გადააჭარბებს 1 სთ-ს, ნოემბრის დასაწყისში – 2 სთ-ს, დეკემბრის განმავლობაში კი 3–4 სთ-ის ფარგლებში დარჩება. რაც შეეხება სიკაშკაშეს, წლის დასაწ-ყისიდან ჩვენგან მისი მანძილის ზრდის შედეგად იგი შემცირდება და თებერვლის მერე წლის ბოლომდე 1,5–2 ვარსკვლავიერი სიდიდის ფარგლებში იქნება.

2017 წელს პლანეტა მარსი შეერთებაში იქნება მერკურთან – 28 ივნისს (1oS), 5 სექტემბერსა (5oN) და 16 სექტემბერს (0oS), ვენერას-თან – 5 ოქტომბერს (0,2oS), წლის ბოლოს კი ძალზე მიუახლოვდება შეერთებას იუპიტერთან (გაივლის 2018 წლის 5 იანვარს).

იუპიტერი

2017 წლის დასაწყისში იუპიტერი მზის დასავლეთითაა და თან-დათან უახლოვდება დ ა ს ა ვ ლ ე თ კ ვ ა დ რ ა ტ უ რ ა ს (გაივლის 10 იანვარს), ამიტომ ამოდის ნაშუაღამევს და ცაზე ჩანს მზის ამოსვლამ-დე თითქმის 6 საათის განმავლობაში. შემდგომში ყოველდღიურად პლანეტა ამოდის სულ უფრო და უფრო ადრე, და ჩანს დილამდე, ამიტომ მისი ხილვადობის ხანგძლივობა განუწყვეტლივ იმატებს. თე-ბერვლის დასაწყისში იგი 7,5 სთ-ს აღწევს, მარტის დასაწყისში – 9 სთ-ს, აპრილის დასაწყისში 10 სთ-ს; შემდგომში იგი თანდათან იკ-ლებს, ვინაიდან 9 აპრილს პლანეტა პ ი რ ი ს პ ი რ დ გ ო მ ა ს გაივლის (ამ დროს უარყოფითი დახრილობის გამო მისი ხილვადობა 10 სთ-ს ვერ ამეტებს), მერე კი ცაზე მისი მდებარეობა სულ უფრო უახლოვდე-ბა მზისას, რის გამოც პლანეტა, თუმცა ცაზეა შეღამებისთანავე, ჩადის გათენებამდე სულ უფრო და უფრო ადრე. სახელდობრ, მაისის და-

56

საწყისში პლანეტა ხილვადია მხოლოდ 8,5 სთ-ის, ივნისის დასაწყის-ში – 6 სთ-ზე ნაკლები ხნის, ივლისის დასაწყისში – 4 სთ-ზე ნაკლები დროის, (ამ პერიოდიდან პლანეტა საღამოს მნათობია) აგვისტოში – 1–2 სთ-ის განმავლობაში. 5 ივლისს იუპიტერი ა ღ მ ო ს ა ვ ლ ე თ კ ვ ა დ რ ა ტ უ რ ა შ ი ა . (ჩადის შუაღამეზე), 28 ოქტომბერს კი მზესთან ზ ე დ ა შ ე ე რ თ ე ბ ა შ ი . ამრიგად, სექტემბრის დასაწყისიდან ცაზე იუპიტერის მდებარეობა მკვეთრად უახლოვდება მზისას, რის გამო მისი საღამოს ხილვადობა მკვეთრად იკლებს: სექტემბრის დასაწყის-ში 1 სთ-ია, სექტემბრის ბოლოს კი 20 წთ-მდე.

ოქტომბერში და ნოემბრის პირველ დეკადაში პლანეტა პრაქტი-კულად თითქმის მზესთან ერთდროულად ამოდის და ჩადის, ანუ მზის სხივებშია გაუჩინარებული და მასზე დაკვირვებაც რეალურად შეუძ-ლებელია. ნოემბრის მეორე დეკადიდან კი იგი უკვე საკმაოდ დაშორ-დება ცაზე მზის ხილულ მდებარეობას დასავლეთისკენ, ანუ დილის მნათობად მოგვევლინება მზის ამოსვლის წინ აღმოსავლეთის ცაზე, თანაც ყოველდღიურად სულ უფრო და უფრო ადრე ამოვა (მზესთან მიმართებაში), რის გამოც მისი ხილვადობის ხანგრძლივობა თანდა-თან მოიმატებს: ნოემბრის ბოლოს 1,5 სთ-ს, დეკემბრის ბოლოს კი 3 სთ-ს გადააჭარბებს.

2017 წელს პლანეტა იუპიტერი შეერთებაში იქნება: მერკურთან – 18 ოქტომბერს (1oN), ვენერასთან – 13 ნოემბერს (0,3oS), მარსთან მის შეერთებას კი სულ რაღაც 5o დააკლდება 2018 წლის 5 იანვარს.

სატურნი

2017 წლის დასაწყისში პლანეტა სატურნს ახალი განვლილი აქვს მზესთან ზ ე დ ა შ ე ე რ თ ე ბ ა , ამიტომ დილის მნათობის სახით მოჩანს ცის აღმოსავლეთ მხარეს ხანმოკლედ, 1 სთ-ზე ნაკლებ ხანს მზის ამოსვლის წინ. მისი სიკაშკაშე ამ დროს პირველი ვარსკვლავი-ერი სიდიდის მახლობლობაშია. ამის მერე სატურნი სულ უფრო შორ-დება მზეს ცაზე მისი კუთხური მდებარეობის თვალსაზრისით, ამიტომ ამოდის გათენებამდე სულ უფრო და უფრო მეტი ხნით ადრე და ჩანს დილამდე, ანუ მისი ხილვადობის ხანგრძლივობა ყოველდღიურად სულ უფრო და უფრო ხანგრძლივდება: თებერვლის დასაწყისში 2,5 სთ-ს აღწევს, მარტის დასაწყისში 3,5 სთ-ს აპრილის დასაწყისში 4,5 სთ-ზე მეტია, მაისის დასაწყისში 6 სთ-ს უახლოვდება, ივნისის დასაწ-ყისში კი მაქსიმუმს აღწევს (7,5 სთ). წლის II კვარტალში იგი ჩანს, ღამით და დილით. 18 მარტს პლანეტა დ ა ს ა ვ ლ ე თ კ ვ ა დ რ ა ტ უ -

57

რ ა ს გაივლის, 16 ივნისს კი – მზესთან პ ი რ ი ს პ ი რ დ გ ო მ ა ს . ის, რომ ამ პერიოდში მისი ხილვადობა ბევრად ხანმოკლეა ნახევარ დღ-ღ-ზე, სატურნის დიდი უარყოფითი დახრილობით აიხსნება. პლანეტა ნელა მოძრაობს და მთელ წელიწადს მშვილდოსნისა და გველის-მჭერის თანავარსკვლავედებში ატარებს. ივნისის II ნახევრიდან სა-ტურნი უკვე ნელ-ნელა უახლოვდება მზეს ცაზე კუთხური მდებარეობის თვალსაზრისით, ამიტომ თუმცა ცაზეა შეღამებისთანავე, ყოველ მომ-დევნო დღეს ჩადის დილის დადგომამდე სულ უფრო და უფრო ადრე, ანუ მისი ხილვადობის პერიოდი თანდათან მოკლდება: აგვისტოს და-საწყისში იგი 5,5 სთ-ზე მცირეა, სექტემბრის დასაწყისში – 4 სთ, ნოემ-ბრის დასაწყისში – 2 სთ, დეკემბრის დასაწყისში კი სულ 0,5 სთ. 13 სექტემბერს პლანეტა დ ა ს ა ვ ლ ე თ კ ვ ა დ რ ა ტ უ რ ა ს გაივლის, 22 დეკემბერს კი მზესთან ზ ე დ ა შ ე ე რ თ ე ბ ა ს . ამ უკანასკნელი გარე-მოების გამო დეკემბრის II და III დეკადებში სატურნი პრაქტიკულად უხილავია – იგი მზის სხივებშია გაუჩინარებული. რაც შეეხება პლა-ნეტის სიკაშკაშეს, წლის შუა პერიოდამდე იგი ნულოვან სიდიდემდე იზრდება დედამიწიდან მისი მანძილის კლების გამო, მერე კი წლის ბოლომდე ისევ ნელ-ნელა მცირდება 1-ელ სიდიდემდე.

2017 წელს სატურნი შეერთებაში იქნება: მერკურთან – 28 ნოემ-ბერს (3oN) (აქვთ ტოლი პირდაპირი აღვლენები) და 7 დეკემბერს (1,2oN), ვენერასთან – 25 დეკემბერს (1oN).

58

თარიღი

თბილისის საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩასვ

ლის

აზი

მუტი

±

A

მანძ

ილი

მილ

იონ

კმ-ი

თ

დედამიწის დინამიკური

დროით 0h-ზე

ამო

სვლ

ა

ზედ

ა კუ

ლმი

ნაცი

ა

ჩასვ

ლა

ხილ

ული

α

ხილ

ული

δ

    h m h m h m °   h m ° ‘ იანვარი 1 6 43 11 27 16 12 117 102.5 18 14 -20 21

8 5 58 10 43 15 27 117 117.6 17 55 -20 2415 5 46 10 28 15 09 119 138.4 18 07 -21 2222 5 51 10 30 15 07 120 157.8 18 35 -22 1529 6 02 10 40 15 17 120 174.1 19 13 -22 29

თებერვალი 5 6 14 10 54 15 35 119 187.0 19 55 -21 4912 6 23 11 11 15 59 117 196.7 20 39 -20 0619 6 30 11 29 16 29 113 203.3 21 25 -17 1926 6 34 11 49 17 04 107 206.5 22 12 -13 26

მარტი 4 6 35 12 06 17 38 101 205.8 22 53 -9 1411 6 35 12 27 18 20 94 199.5 23 41 -3 2418 6 33 12 48 19 05 85 185.3 0 30 3 0425 6 28 13 05 19 44 77 162.2 1 15 9 16

აპრილი 1 6 16 13 11 20 06 70 134.5 1 49 13 568 5 56 12 58 20 00 68 109.4 2 05 16 0215 5 28 12 26 19 23 69 92.2 2 02 15 1622 4 57 11 43 18 28 73 85.2 1 47 12 1629 4 30 11 04 17 37 78 87.8 1 34 9 01

მაისი 6 4 08 10 37 17 05 80 97.4 1 34 7 2013 3 52 10 23 16 53 79 111.4 1 47 7 3920 3 41 10 19 16 57 76 128.0 2 11 9 3727 3 35 10 25 17 15 72 146.4 2 43 12 44

ივნისი 3 3 34 10 39 17 46 67 165.3 3 25 16 3210 3 41 11 04 18 27 61 182.8 4 17 20 2417 4 02 11 38 19 15 57 195.1 5 18 23 2824 4 35 12 18 20 00 55 197.9 6 25 24 42

მერკური 2 0 1 7

59

თარიღი

თბილისის საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩასვ

ლის

აზი

მუტი

±

A

მანძ

ილი

მილ

იონ

კმ-ი

თ

დედამიწის დინამიკური

დროით 0h-ზეამ

ოსვ

ლა

ზედ

ა კუ

ლმი

ნაცი

ა

ჩასვ

ლა

ხილ

ული

α

ხილ

ული

δ

  h m h m h m °   h m ° ‘ ივლისი 1 5 17 12 54 20 30 57 191.4 7 29 23 44

  8 5 58 13 22 20 45 61 179.0 8 25 21 03  15 6 32 13 41 20 48 66 164.2 9 12 17 23  22 6 59 13 51 20 41 72 148.6 9 50 13 19  29 7 15 13 52 20 27 77 133.0 10 19 9 21 

აგვისტო 5 7 19 13 43 20 05 82 117.9 10 39 5 56  12 7 07 13 22 19 37 85 104.4 10 46 3 44  19 6 32 12 47 19 01 85 94.7 10 39 3 31  26 5 37 11 59 18 21 82 92.9 10 19 5 46 

სექტემბერი 2 4 39 11 15 17 50 77 103.4 10 02 9 13  9 4 08 10 52 17 35 74 126.2 10 05 11 13  16 4 12 10 53 17 33 76 155.2 10 33 10 17  23 4 41 11 09 17 35 81 181.2 11 16 6 40  30 5 18 11 28 17 35 88 199.1 12 03 1 38

ოქტომბერი  7 5 56 11 46 17 34 95 209.1 12 48 -3 46  14 6 31 12 02 17 31 102 213.1 13 32 -8 58  21 7 03 12 16 17 28 108 212.4 14 14 -13 42  28 7 34 12 31 17 26 114 207.7 14 56 -17 49 

ნოემბერი 4 8 03 12 46 17 27 119 199.2 15 39 -21 13  11 8 29 13 00 17 31 122 186.7 16 21 -23 46  18 8 49 13 13 17 37 124 170.0 17 02 -25 20  25 8 58 13 20 17 42 125 148.9 17 37 -25 45 

დეკემბერი 2 8 46 13 11 17 36 124 125.0 17 56 -24 59  9 7 56 12 29 17 03 121 105.4 17 44 -23 00  16 6 39 11 24 16 08 117 103.4 17 06 -20 23  23 5 50 10 40 15 28 116 120.3 16 48 -19 26  30 5 41 10 26 15 11 117 143.1 17 01 -20 27

მერკური 2 0 1 7

60

თარიღი

თბილისის საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩასვ

ლის

აზი

მუტი

±

A

მანძ

ილი

მილ

იონ

კმ-ი

თ დედამიწის დინამიკური

დროით 0h-ზე

ამო

სვლ

ა

ზედ

ა კუ

ლმი

ნაცი

ა

ჩასვ

ლა

ხილ

ული

α

ხილ

ული

δ

    h m h m h m °   h m ° ‘ იანვარი 1 10 04 15 18 20 31 108 115.1 22 01 -13 42

  8 9 52 15 18 20 43 103 107.4 22 29 -10 33  15 9 38 15 16 20 54 99 99.6 22 55 -7 16  22 9 23 15 12 21 02 94 91.9 23 19 -3 56  29 9 05 15 06 21 08 90 84.2 23 41 -0 37 

თებერვალი 5 8 46 14 58 21 11 86 76.6 0 00 2 34  12 8 24 14 47 21 10 82 69.2 0 16 5 33  19 7 59 14 31 21 04 78 62.2 0 29 8 10  26 7 31 14 11 20 50 75 55.7 0 36 10 17 

მარტი 4 7 04 13 48 20 32 74 50.8 0 38 11 32  11 6 29 13 15 20 00 73 46.2 0 32 12 05  18 5 52 12 36 19 18 74 43.1 0 21 11 29  25 5 16 11 53 18 28 77 42.0 0 06 9 43 

აპრილი 1 4 44 11 12 17 38 80 43.1 23 52 7 16  8 4 17 10 36 16 54 83 46.2 23 43 4 49  15 3 54 10 07 16 19 86 50.9 23 42 2 56  22 3 36 9 45 15 54 87 56.9 23 47 1 51  29 3 21 9 29 15 37 87 63.8 23 58 1 35 

მაისი 6 3 07 9 17 15 27 87 71.3 0 14 2 01  13 2 55 9 09 15 22 85 79.3 0 33 3 01  20 2 44 9 03 15 22 83 87.4 0 54 4 28  27 2 33 8 59 15 24 81 95.8 1 18 6 15 

ივნისი 3 2 23 8 56 15 29 78 104.2 1 43 8 15  10 2 14 8 55 15 36 75 112.6 2 09 10 22  17 2 06 8 55 15 44 72 121.0 2 37 12 31  24 1 59 8 56 15 54 70 129.3 3 06 14 36

ვენერა 2 0 1 7

61

თარიღი

თბილისის საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩასვ

ლის

აზი

მუტი

±

A

მანძ

ილი

მილ

იონ

კმ-ი

თ დედამიწის დინამიკური

დროით 0h-ზეამ

ოსვ

ლა

ზედ

ა

კულ

მინა

ცია

ჩასვ

ლა

ხილ

ული

α

ხილ

ული

δ

    h m h m h m °   h m ° ‘ ივლისი 1 1 54 8 59 16 04 67 137.5 3 36 16 34

  8 1 50 9 03 16 15 64 145.5 4 07 18 20  15 1 49 9 08 16 26 62 153.4 4 40 19 49  22 1 50 9 13 16 37 61 161.0 5 13 20 57  29 1 53 9 20 16 47 60 168.5 5 47 21 41 

აგვისტო 5 1 59 9 27 16 55 59 175.7 6 22 21 58  12 2 07 9 35 17 02 60 182.6 6 57 21 47  19 2 18 9 43 17 06 61 189.3 7 32 21 07  26 2 31 9 50 17 09 62 195.7 8 08 19 58 

სექტემბერი 2 2 45 9 57 17 09 65 201.8 8 42 18 21  9 3 00 10 04 17 07 67 207.6 9 17 16 19  16 3 16 10 10 17 03 71 213.1 9 50 13 53  23 3 32 10 16 16 58 75 218.2 10 24 11 09  30 3 48 10 21 16 52 79 223.0 10 56 8 08

ოქტომბერი  7 4 04 10 25 16 45 83 227.5 11 28 4 55  14 4 21 10 30 16 37 88 231.6 12 00 1 35  21 4 38 10 34 16 29 92 235.4 12 32 -1 50  28 4 54 10 39 16 22 97 238.9 13 05 -5 14 

ნოემბერი 4 5 11 10 44 16 15 101 242.0 13 37 -8 34  11 5 29 10 49 16 09 105 244.8 14 10 -11 45  18 5 47 10 56 16 04 110 247.3 14 44 -14 42  25 6 04 11 03 16 01 113 249.4 15 19 -17 21 

დეკემბერი 2 6 22 11 11 16 00 116 251.2 15 55 -19 38  9 6 39 11 21 16 02 119 252.8 16 32 -21 27  16 6 55 11 31 16 06 121 254.0 17 10 -22 46  23 7 09 11 41 16 13 122 254.9 17 48 -23 32  30 7 20 11 52 16 24 122 255.6 18 26 -23 42

ვენერა 2 0 1 7

62

თარიღი

თბილისის საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩასვ

ლის

აზი

მუტი

±

A

მანძ

ილი

მილ

იონ

კმ-ი

თ დედამიწის დინამიკური

დროით 0h-ზე

ამო

სვლ

ა

ზედ

ა კუ

ლმი

ნაცი

ა

ჩასვ

ლა

ხილ

ული

α

ხილ

ული

δ

    h m h m h m °   h m ° ‘ იანვარი 1 10 30 16 02 21 33 101 245.4 22 46 -8 48

  8 10 14 15 54 21 33 98 252.4 23 05 -6 41  15 9 58 15 45 21 32 96 259.5 23 25 -4 31  22 9 42 15 37 21 32 92 266.5 23 44 -2 20  29 9 26 15 28 21 31 89 273.6 0 03 -0 09 

თებერვალი 5 9 09 15 20 21 30 87 280.7 0 22 2 01  12 8 53 15 11 21 29 84 287.8 0 41 4 09  19 8 37 15 02 21 28 81 294.8 0 60 6 14  26 8 21 14 54 21 27 78 301.7 1 19 8 16 

მარტი 4 8 07 14 47 21 26 76 307.6 1 35 9 58  11 7 52 14 38 21 24 73 314.3 1 54 11 51  18 7 37 14 30 21 23 71 320.9 2 13 13 39  25 7 22 14 22 21 22 69 327.4 2 33 15 20 

აპრილი 1 7 08 14 14 21 20 66 333.7 2 53 16 55  8 6 54 14 06 21 18 64 339.8 3 12 18 21  15 6 41 13 58 21 16 63 345.8 3 32 19 39  22 6 28 13 51 21 13 61 351.5 3 52 20 48  29 6 17 13 44 21 10 59 356.9 4 13 21 48 

მაისი 6 6 06 13 36 21 07 58 362.1 4 33 22 38  13 5 56 13 29 21 03 57 367.0 4 54 23 19  20 5 46 13 22 20 58 57 371.6 5 14 23 49  27 5 37 13 15 20 52 56 375.9 5 35 24 09 

ივნისი 3 5 30 13 08 20 46 56 379.8 5 55 24 19  10 5 22 13 01 20 39 56 383.4 6 15 24 19  17 5 16 12 54 20 31 56 386.6 6 36 24 08  24 5 10 12 46 20 21 57 389.4 6 56 23 48

მარსი 2 0 1 7

63

თარიღი

თბილისის საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩასვ

ლის

აზი

მუტი

±

A

მანძ

ილი

მილ

იონ

კმ-ი

თ დედამიწის დინამიკური

დროით 0h-ზეამ

ოსვ

ლა

ზედ

ა

კულ

მინა

ცია

ჩასვ

ლა

ხილ

ული

α

ხილ

ული

δ

    h m h m h m °   h m ° ‘ ივლისი 1 5 05 12 38 20 11 57 391.9 7 16 23 19

  8 5 00 12 30 20 00 58 393.9 7 35 22 41  15 4 55 12 22 19 48 59 395.5 7 55 21 54  22 4 50 12 14 19 36 61 396.7 8 14 21 00  29 4 46 12 05 19 22 62 397.4 8 33 19 58 

აგვისტო 5 4 42 11 55 19 08 64 397.7 8 51 18 50  12 4 37 11 46 18 54 66 397.4 9 09 17 35  19 4 33 11 36 18 38 68 396.8 9 27 16 15  26 4 29 11 26 18 23 70 395.6 9 44 14 49 

სექტემბერი 2 4 24 11 16 18 06 72 394.0 10 02 13 19  9 4 20 11 05 17 50 74 391.9 10 19 11 45  16 4 15 10 55 17 33 76 389.2 10 36 10 08  23 4 10 10 44 17 16 78 386.1 10 52 8 28  30 4 06 10 33 16 59 81 382.5 11 09 6 45

ოქტომბერი  7 4 01 10 21 16 41 83 378.5 11 25 5 01  14 3 56 10 10 16 23 85 373.9 11 42 3 16  21 3 51 9 59 16 06 88 368.8 11 58 1 30  28 3 46 9 47 15 48 90 363.3 12 14 -0 16 

ნოემბერი 4 3 41 9 36 15 31 92 357.3 12 30 -2 02  11 3 35 9 25 15 13 95 350.9 12 46 -3 46  18 3 30 9 13 14 55 97 344.1 13 03 -5 30  25 3 25 9 02 14 38 99 336.8 13 19 -7 11 

დეკემბერი 2 3 20 8 51 14 21 101 329.2 13 36 -8 50  9 3 15 8 40 14 04 104 321.1 13 52 -10 26  16 3 10 8 29 13 48 106 312.8 14 09 -11 58  23 3 05 8 19 13 32 108 304.1 14 26 -13 27  30 3 00 8 08 13 16 110 295.2 14 43 -14 51

მარსი 2 0 17

64

თარიღი

თბილისის საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩასვ

ლის

აზი

მუტი

±

A

მანძ

ილი

მილ

იონ

კმ-ი

თ დედამიწის დინამიკური

დროით 0h-ზე

ამო

სვლ

ა

ზედ

ა

კულ

მინა

ცია

ჩასვ

ლა

ხილ

ული

α

ხილ

ული

δ

    h m h m h m °   h m ° ‘ იანვარი 1 0 59 6 36 12 13 99 830.1 13 20 -7 04

  8 0 35 6 11 11 47 99 813.3 13 23 -7 18  15 0 10 5 46 11 21 100 796.3 13 25 -7 28  22 23 41 5 20 10 54 100 779.5 13 26 -7 36  29 23 15 4 53 10 28 100 763.0 13 27 -7 40 

თებერვალი 5 22 48 4 26 10 00 100 747.0 13 28 -7 41  12 22 20 3 59 9 33 100 731.9 13 28 -7 38  19 21 51 3 30 9 05 100 717.8 13 27 -7 32  26 21 22 3 02 8 37 99 705.0 13 26 -7 23 

მარტი 4 20 56 2 36 8 12 99 695.3 13 24 -7 12  11 20 25 2 07 7 43 99 685.5 13 22 -6 58  18 19 54 1 37 7 14 98 677.6 13 19 -6 41  25 19 22 1 06 6 45 98 671.8 13 16 -6 22 

აპრილი 1 18 50 0 35 6 15 98 668.2 13 13 -6 02  8 18 18 0 05 5 46 97 666.7 13 10 -5 42  15 17 46 23 29 5 16 97 667.6 13 06 -5 22  22 17 14 22 59 4 47 96 670.6 13 03 -5 02  29 16 43 22 28 4 17 96 675.8 13 00 -4 45 

მაისი 6 16 12 21 58 3 48 95 683.0 12 58 -4 29  13 15 41 21 28 3 19 95 692.0 12 55 -4 16  20 15 11 20 59 2 50 95 702.7 12 53 -4 06  27 14 42 20 30 2 22 95 714.9 12 52 -3 59 

ივნისი 3 14 14 20 02 1 53 95 728.3 12 51 -3 56  10 13 46 19 34 1 26 95 742.7 12 51 -3 56  17 13 19 19 07 0 58 95 757.9 12 51 -4 00  24 12 53 18 40 0 31 95 773.6 12 52 -4 07

იუპიტერი 2 0 1 7

65

თარიღი

თბილისის საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩასვ

ლის

აზი

მუტი

±

A

მანძ

ილი

მილ

იონ

კმ-ი

თ დედამიწის დინამიკური

დროით 0h-ზეამ

ოსვ

ლა

ზედ

ა

კულ

მინა

ცია

ჩასვ

ლა

ხილ

ული

α

ხილ

ული

δ

    h m h m h m °   h m ° ‘ ივლისი 1 12 27 18 14 0 04 95 789.7 12 53 -4 17

  8 12 02 17 48 23 34 96 806.0 12 55 -4 30  15 11 38 17 23 23 08 96 822.1 12 57 -4 46  22 11 14 16 58 22 42 96 838.1 13 00 -5 05  29 10 51 16 34 22 16 97 853.6 13 03 -5 26 

აგვისტო 5 10 28 16 10 21 51 97 868.6 13 07 -5 49  12 10 06 15 46 21 25 98 882.9 13 10 -6 14  19 9 44 15 23 21 00 98 896.3 13 15 -6 40  26 9 23 15 00 20 36 99 908.8 13 19 -7 09 

სექტემბერი 2 9 02 14 37 20 11 100 920.2 13 24 -7 38  9 8 41 14 14 19 47 100 930.4 13 29 -8 08  16 8 21 13 52 19 22 101 939.4 13 34 -8 39  23 8 00 13 30 18 58 102 947.0 13 39 -9 11  30 7 40 13 08 18 34 103 953.2 13 45 -9 43

ოქტომბერი  7 7 20 12 46 18 10 103 957.9 13 50 -10 15  14 7 00 12 24 17 47 104 961.2 13 56 -10 47  21 6 41 12 02 17 23 105 962.9 14 02 -11 18  28 6 21 11 40 16 59 105 963.0 14 08 -11 50 

ნოემბერი 4 6 01 11 19 16 36 106 961.5 14 14 -12 21  11 5 41 10 57 16 12 107 958.4 14 19 -12 51  18 5 22 10 35 15 49 107 953.8 14 25 -13 20  25 5 02 10 14 15 25 108 947.6 14 31 -13 48 

დეკემბერი 2 4 41 9 52 15 01 109 940.0 14 37 -14 15  9 4 21 9 30 14 38 109 930.9 14 42 -14 40  16 4 00 9 08 14 14 110 920.4 14 48 -15 04  23 3 40 8 45 13 50 110 908.6 14 53 -15 27  30 3 18 8 23 13 26 111 895.7 14 58 -15 48

იუპიტერი 2 0 1 7

66

თარიღი

თბილისის საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩასვ

ლის

აზი

მუტი

±

A

მანძ

ილი

მილ

იონ

კმ-ი

თ დედამიწის დინამიკური

დროით 0h-ზე

ამო

სვლ

ა

ზედ

ა

კულ

მინა

ცია

ჩასვ

ლა

ხილ

ული

α

ხილ

ული

δ

    h m h m h m °   h m ° ‘ იანვარი 1 6 00 10 39 15 17 119 1640.4 17 23 -21 53

  8 5 36 10 15 14 53 119 1633.6 17 27 -21 56  15 5 12 9 50 14 28 119 1625.2 17 30 -21 58  22 4 47 9 26 14 04 120 1615.1 17 33 -22 01  29 4 23 9 01 13 39 120 1603.4 17 36 -22 02 

თებერვალი 5 3 58 8 36 13 14 120 1590.4 17 39 -22 04  12 3 33 8 11 12 49 120 1576.2 17 41 -22 04  19 3 08 7 46 12 24 120 1560.9 17 43 -22 05  26 2 43 7 21 11 58 120 1544.7 17 45 -22 06 

მარტი 4 2 21 6 59 11 36 120 1530.3 17 47 -22 06  11 1 54 6 32 11 10 120 1513.1 17 48 -22 06  18 1 28 6 06 10 44 120 1495.6 17 50 -22 06  25 1 01 5 39 10 17 120 1478.2 17 50 -22 05 

აპრილი 1 0 34 5 12 9 50 120 1461.0 17 51 -22 05  8 0 07 4 45 9 22 120 1444.3 17 51 -22 04  15 23 35 4 17 8 55 120 1428.3 17 51 -22 04  22 23 07 3 49 8 27 120 1413.3 17 50 -22 03  29 22 38 3 20 7 58 120 1399.5 17 49 -22 03 

მაისი 6 22 09 2 52 7 29 120 1387.1 17 48 -22 02  13 21 40 2 23 7 00 120 1376.4 17 46 -22 02  20 21 11 1 53 6 31 120 1367.4 17 45 -22 01  27 20 41 1 24 6 02 120 1360.4 17 43 -22 01 

ივნისი 3 20 12 0 54 5 32 120 1355.4 17 41 -22 00  10 19 42 0 25 5 03 120 1352.5 17 38 -21 59  17 19 12 23 51 4 33 119 1351.8 17 36 -21 58  24 18 42 23 21 4 03 119 1353.4 17 34 -21 58

სატურნი 2 0 1 7

67

თარიღი

თბილისის საშუალო დროით

ამო

სვლ

ისა

და

ჩასვ

ლის

აზი

მუტი

±

A

მანძ

ილი

მილ

იონ

კმ-ი

თ დედამიწის დინამიკური

დროით 0h-ზე

ამო

სვლ

ა

ზედ

ა

კულ

მინა

ცია

ჩასვ

ლა

ხილ

ული

α

ხილ

ული

δ

    h m h m h m °   h m ° ‘ ივლისი 1 18 13 22 51 3 34 119 1357.0 17 32 -21 57

  8 17 43 22 22 3 04 119 1362.8 17 30 -21 56  15 17 14 21 52 2 35 119 1370.5 17 28 -21 56  22 16 45 21 23 2 06 119 1380.1 17 26 -21 56  29 16 16 20 54 1 37 119 1391.4 17 25 -21 56 

აგვისტო 5 15 47 20 26 1 08 119 1404.4 17 24 -21 56  12 15 19 19 58 0 40 119 1418.4 17 23 -21 57  19 14 51 19 30 0 12 119 1433.7 17 22 -21 57  26 14 23 19 02 23 40 119 1449.8 17 22 -21 59 

სექტემბერი 2 13 56 18 35 23 13 120 1466.6 17 22 -22 00  9 13 29 18 08 22 45 120 1483.8 17 23 -22 02  16 13 03 17 41 22 19 120 1501.1 17 24 -22 04  23 12 37 17 15 21 52 120 1518.4 17 25 -22 06  30 12 11 16 49 21 26 120 1535.5 17 27 -22 09

ოქტომბერი  7 11 45 16 23 21 00 120 1552.0 17 28 -22 11  14 11 20 15 58 20 35 120 1567.8 17 31 -22 14  21 10 55 15 32 20 09 120 1582.7 17 33 -22 16  28 10 30 15 08 19 44 120 1596.5 17 35 -22 19 

ნოემბერი 4 10 06 14 43 19 19 120 1609.1 17 38 -22 22  11 9 42 14 18 18 55 120 1620.2 17 41 -22 24  18 9 17 13 54 18 30 120 1629.9 17 44 -22 26  25 8 53 13 30 18 06 120 1637.8 17 48 -22 28 

დეკემბერი 2 8 29 13 06 17 41 120 1644.1 17 51 -22 29  9 8 05 12 42 17 17 120 1648.5 17 55 -22 31  16 7 41 12 18 16 53 120 1651.0 17 58 -22 31  23 7 17 11 54 16 29 120 1651.6 18 02 -22 32  30 6 53 11 30 16 05 120 1650.3 18 05 -22 32

სატურნი 2 0 1 7

68

თარიღი

დილის ბინდი ადგილ.

საშუალო დროით

საღამოს ბინდი ადგილ.

საშუალო დროით

ასტრ

ონო

მ. ბ

ინდ

ის

ხანგ

რძლ

ივო

ბა (დ

ილის

ან

საღ

ამო

ს)

სამო

ქალ

აქო

ბინ

დის

ხა

ნგრ

ძლივ

ობა

(დილ

ის ა

ნ სა

ღამ

ოს)

დღ

ის ხ

ანგრ

ძლივ

ობა

ასტრ

ონო

მ. ბ

ინდ

ის

დას

აწყი

სი

სამო

ქ. ბ

ინდ

ის

დას

აწყი

სი

სამო

ქ. ბ

ინდ

ის

დას

ასრ

ული

ასტრ

ონო

მ. ბ

ინდ

ის

დას

ასრ

ული

    h m h m h m h m m m h mიანვარი 1 5 46 6 55 17 11 18 20 100 31 9 13

  5 46 55 15 24 100 31 17  10 46 55 20 28 100 31 26  15 45 53 26 34 99 30 29  20 44 51 31 38 98 30 40  25 41 48 37 44 97 30 48

თებერვალი 1 5 36 6 42 17 46 18 52 96 30 10 03  5 33 39 50 56 95 29 12  10 27 32 56 19 01 94 29 27  15 22 27 18 02 07 94 29 37  20 16 21 07 12 93 29 50  25 09 14 13 18 93 29 11 03

მარტი 1 5 04 6 08 18 18 19 22 93 28 11 14  5 4 57 01 23 27 93 28 26  10 48 5 53 29 34 93 28 43  15 39 44 34 39 93 28 53  20 33 36 40 46 94 28 12 08  25 20 27 46 52 95 28 22

აპრილი 1 4 08 5 16 18 53 20 01 96 28 12 41  5 3 58 06 19 00 08 97 28 53  10 49 4 59 04 14 99 28 13 06  15 40 51 09 20 100 28 21  20 30 43 16 29 103 29 33  25 21 36 21 36 105 29 46

მაისი 1 3 09 4 27 19 27 20 45 108 30 14 01  5 02 21 33 52 111 31 11  10 2 53 15 39 21 01 114 31 21  15 46 10 44 08 116 32 31  20 36 03 51 18 120 32 41  25 30 3 59 55 24 122 33 50

ივნისი 1 2 22 3 54 20 02 21 34 124 34 15 00  5 18 52 05 39 128 34 05  10 13 49 08 44 130 34 08  15 14 51 10 47 130 34 11  20 14 51 13 50 132 34 13  25 14 51 15 52 132 34 12

30 5 46 6 55 17 11 18 20 101 32 9 12

სამოქალაქო და ასტრონომიული ბინდი და დღის ხანგრძლივობა 2017

69

სამოქალაქო და ასტრონომიული ბინდი და დღის ხანგრძლივობა 2017

თარიღი

დილის ბინდი ადგილ.

საშუალო დროით

საღამოს ბინდი ადგილ.

საშუალო დროით

ასტრ

ონო

მ. ბ

ინდ

ის

ხანგ

რძლ

ივო

ბა (დ

ილის

ან

საღ

ამო

ს)

სამო

ქალ

აქო

ბინ

დის

ხა

ნგრ

ძლივ

ობა

(დილ

ის ა

ნ სა

ღამ

ოს)

დღ

ის ხ

ანგრ

ძლივ

ობა

ასტრ

ონო

მ. ბ

ინდ

ის

დას

აწყი

სი

სამო

ქ. ბ

ინდ

ის

დას

აწყი

სი

სამო

ქ. ბ

ინდ

ის

დას

ასრ

ული

ასტრ

ონო

მ. ბ

ინდ

ის

დას

ასრ

ული

    h m h m h m h m m m h mივლისი 1 2 19 3 55 20 12 21 48 132 34 15 09

  5 21 56 12 47 128 34 07  10 29 4 01 10 42 127 34 01  15 34 05 06 37 124 33 14 55  20 42 09 03 30 121 33 47  25 49 15 19 57 23 118 32 38

აგვისტო 1 3 01 4 22 19 50 21 11 113 32 14 24  5 07 27 44 04 111 32 16  10 15 32 38 20 55 108 32 05  15 22 38 30 46 105 30 13 53  20 30 44 23 36 104 30 40  25 36 49 14 27 102 29 27

სექტემბერი 1 3 46 4 56 19 03 20 13 99 29 13 09  5 51 5 01 18 56 06 99 29 12 58  10 58 06 47 19 55 96 29 45  15 4 05 12 38 45 95 28 30  20 11 17 29 35 94 28 16  25 17 22 21 26 94 28 03

ოქტომბერი 1 4 24 5 29 18 10 19 15 94 28 11 45  5 28 33 03 08 92 28 34  10 34 39 17 56 00 92 28 20  15 39 44 47 18 52 92 28 07  20 45 50 40 45 92 28 10 53  25 50 55 32 37 93 28 41

ნოემბერი 1 4 58 6 03 17 24 18 29 94 28 10 23  5 5 01 07 20 26 95 29 14  10 06 12 15 21 96 30 02  15 12 19 10 17 96 30 9 51  20 17 24 07 14 97 30 42  25 23 30 04 11 97 31 32

დეკემბერი 1 5 28 6 36 17 02 18 10 98 31 9 24  5 31 41 01 10 99 31 19  10 35 44 02 11 100 32 14  15 40 49 02 11 100 32 10  20 42 51 04 13 100 32 10  25 44 53 07 16 101 32 09

დეკემბერი 30 5 46 6 55 17 11 18 20 101 32 9 12

70

მზის დაბნელებანი 2017 წელს

2017 წელს დედამიწაზე მოხდება მზის ორი დაბნელება: 26 თე-ბერვალს – რგოლისებრი და 21 აგვისტოს – სრული. საქართველო-დან არც ერთი მათგანი არ გამოჩნდება.

26 თებერვლის მზის რგოლისებრი დაბნელების ცენტრალური მო-მენტია მსოფლიო დროის 14 სთ 54 წთ ანუ თბილისის დეკრეტული დროით 18 სთ 54 წთ. (ამ დროს თბილისში მზე ახალი ჩასულია). დედამიწაზე დაბნელების დასაწყისისა და დასასრულის მომენტებია 16 სთ 12 წთ და 21 სთ 35 წთ, ცენტრალური დაბნელების დასაწყისი-სა და დასასრულისა კი: 17 სთ 17 წთ და 20 სთ 30 წთ. დაბნელების ცენტრალური ზოლი იწყება წყნარ ოკეანეში, სამხრეთ ამერიკის კონ-ტინენტის დასავლეთით, გადაკვეთს ამ კონტინენტის უკიდურეს სამხრ. ნაწილს, შემდეგ ატლანტის ოკეანეს, აფრიკის კონტინენტის სამხრ. ნაწილს და დასრულდება ამ კონტინენტის შუა ნაწილში, კუნძულ მა-დაგასკარის ჩრდ. ნაწილის შესაბამის პარალელთან. დაბნელების ცენტრალური მომენტი, მთლიანი დედამიწის მასშტაბით, ხვდება ატ-ლანტის ოკეანეში. სამხრ. ამერიკისა და აფრიკის კონტინენტებს შო-რის თითქმის შუაში.

21 აგვისტოს მზის სრული დაბნელების ცენტრალური მომენტი მთელი დედამიწის მასშტაბით არის თბილისის დეკრეტული დროით 22 სთ 26 წთ. მთლიანობაში დაბნელების საწყისი და ბოლო მომენ-ტებია 19 სთ 47 წთ და 22 აგვისტოს 01 სთ 04 წთ, ცენტრალური (ანუ სრული) დაბნელების საწყისი და ბოლო მომენტები კი დედამიწისთ-ვის 20 სთ 49 წთ და 22 აგვისტოს 00 სთ 02 წთ. სრული დაბნელების ზოლი იწყება წყნარ ოკეანეში, ჩრდ. ამერიკის კონტინენტის სამხრ. ნაწილიდან თითქმის 50o მანძილზე, გადაკვეთს ჩრდ. ამერიკის სამხრ. ნაწილს (აშშ-ს ტერიტორია), გაგრძელდება ატლანტის ოკე-ანეში მექსიკის ყურეზე უფრო ჩრდილო განედებზე და დასრულდება ატლანტის ოკეანეშივე აფრიკის კონტინენტის ჩრდ. ნაწილის დასავ-ლეთ მხარეს. დაბნელების ცენტრალური მომენტი, მთლიანი დედამი-წის მასშტაბით, მექსიკის ყურის სიახლოვეს ხვდება (აშშ).

მთვარის დაბნელებანი 2017 წელს

2017 წლის განმავლობაში დედამიწაზე მოხდება მთვარის ერთი დაბნელება – 7 აგვისტოს. იგი ნაწილობრივია. საქართველოდან ეს დაბნელება ხილვადია.

მთვარის ნაწილობრივი ფაზის საწყისი და ბოლო მომენტებია თბი-ლისის დეკრეტული დროით 21 სთ 22 წთ და 23 სთ 18 წთ; ცენტ-

71

რალური მომენტი კი: 22 სთ 20 წთ. (ამ დროს დედამიწის ჩრდილში ექცევა მთვარის ხილული დისკოს ფართობის 0,25 ნაწილი) თბილის-ში ამ დღეს მთვარე ამოდის 19 სთ 59 წთ-ზე და ჩადის მომდევნო თარიღის 5 სთ 28 წთ-ზე, ამდენად 7 აგვისტოს მთვარის ნაწილობრი-ვი დაბნელების ყველა ფაზა თბილისიდან (და ასევე, საქართველოს ნებისმიერი რეგიონიდანაც) ხილვადი იქნება.

გარდა ამისა, 2017 წელს მოხდება აგრეთვე მთვარის ერთი, მკრთალჩრდილოვანი დაბნელებაც – 11 თებერვალს. ამ ტიპის დაბ-ნელებისას მთვარის დისკოს არც ერთი წერტილი არ ხვდება დედა-მიწის სრულ ჩრდილში, ამიტომ მთვარის არც ერთი არე არ დაბნელ-დება, მაგრამ სამაგიეროდ მთვარე შედის დედამიწის ე.წ. მკრთალ ჩრდილში. ამ დროს მთვარის ზედაპირის გარკვეული არეებიდან ჩანს არა მზის სრული დისკო, არამედ მხოლოდ მისი ნაწილი, ამი-ტომ მთვარეზე დაცემული მზის გამოსხივების ნაკადი იკლებს. და მთვარე, თუმცა არ ბნელდება, მაინც რამდენადმე ნაკლებ კაშკაშა ხდება. ასეთი ,,დაბნელება” ვიზუალურად განუზომლად ნაკლებ გა-მოკვეთილი და ძნელად დასაფიქსირებელია უბრალო თვალით, ამ-დენად მკრთალჩრდილოვანი დაბნელებები ასტრონომიულ კალენ-დრებში იშვიათად შეაქვთ, გარეგნულადაც, მკრთალჩრდილოვანი დაბნელების დროს მთვარე კვლავ სრული კაშკაშა დისკოს სახეს ინარჩუნებს. 11 თებერვალს ამგვარი დაბნელება დაიწყება 2 სთ 34 წთ-ზე, ამ დღეს თბილისში მთვარე ამოდის 19 სთ 04 წთ-ზე და ჩადის მომდევნო თარიღის 8 სთ 06 წთ-ზე, ამიტომ აღნიშნული მკრთალჩრ-დილოვანი დაბნელება თბილისიდან და საქართველოს ყველა სხვა პუნქტიდანაც „ხილვადი” იქნება.

72

შესანიშნავი მეტეორული ნაკადები 2017

#ნა

კად

ის

სახე

ლწო

დებ

ა

 ხი

ლვა

დო

ბის

დრ

ო  

მაქს

იმუმ

ის

დღ

ე

რად

იანტ

ისეკ

ვატო

რულ

იკო

ორ

დინ

ატებ

ი

უახლ

ოეს

ი

კაშკ

აშა

ვარ

სკვლ

ავი

მეტე

ორ

თა

რაო

დენ

ობა

სა

ათში

α δ

             

1 კვადრანტიდები 1.I-5.I 4.I 230 +50 ι გველეშაპისა 120

2 აურიგიდები 8--12.II 9.II 75 +42 η მეეტლისა 12

3 ლირიდები 16--25.IV 23.IV 270 +33 α ქნარისა 15

4 γ - აკვარიდები 19.IV--28.V 6.V 338 -1 γ მერწყულისა 60

5 სკორპიონიდები მაისი-ივნისი 23.VI 250 -27 α ღრიანკალისა 16

6 δ - აკვარიდები 22.VII--9.VIII 29.VII 338 -12 σ მერწყულისა 12

7 β - კაპრიკორნიდები ივლისი 16.VII 310 -15 τ თხის რქისა 10

8 კასიოპეიდები 7.VII--15.VIII 28.VII 14 -63 γ კასიოპეასი 18

9 სამხრ. პისციდები ივლ.-აგვის. 1.VIII 345 -30 α სამხრ. თევზისა 10

10 φ - პერსეიდები 1--14..VIII _ 31 +46 φ პერსევსისა 15

11 პერსეიდები 17.VII--24.VIII 13.VIII 45 +57 h პერსევსისა 140

12 κ - ციგნიდები 3--25.VIII 17.VIII 291 +53 ι გედისა 3

13 α - არიეტიდები 11--27.X 14.X 32 +20 η ვერძისა 11

14 ცეტიდები 13--24.X _ 45 +10 λ ვეშაპისა 10

15 ორიონიდები 2.X--7.XI 23.X 95 +16 υ ორიონისა 10

16 სამხრ. ტაურიდები 1.X--25.XI 4.XI 52 +13 f კუროსი 5

17 არიეტიდები ნოემბერი 12.XI 50 +22 τ ვერძისა 11

18 ანდრომედიდები 15--27.XI 24.XI 24 +44 χ ანდრომედესი _

19 ლეონიდები 14--21.XI 18.XI 152 +22 ζ ლომისა ცვალ.

20 გემინიდები 7--17.XII 15.XII 112 +33 α მარჩბივისა 120

21 ურსიდები 7--26.XII 22.XII 217 +76 β პატ. დათვისა 10

73

# ვარსკვლავი

აღნი

შვნა

საკუთარი სახელი

ხილ

ული

ვარ

სკვლ

. სი

დიდ

ე

α 2017.5 δ 2017.5

          m h m s ° ‘ ’’1 α ანდრომედესი α And ალფერაცი 2.1 0 09 17.5 +29 11 162 β კასიოპეასი β Cas შაფი 2.3 0 10 06.7 +59 14 493 γ პეგასისა γ Peg ალგენიბი 2.8 0 14 08.4 +15 16 514 α კასიოპეასი α Cas შედარი 2.2 0 41 29.9 +56 38 055 β ვეშაპისა β Cet დენებ კაიტოსი 2.0 0 44 27.9 _17 53 22       6 γ კასიოპეასი γ Cas   2.31 0 57 47.3 +60 48 337 β ანდრომედესი β And მირახი 2.1 1 10 43.4 +35 42 468 δ კასიოპეასი δ Cas რუხბაჰი 2.7 1 26 59.0 +60 19 409 β ვერძისა β Ari   2.6 1 55 36.1 +20 53 26

10 γ ანდრომედესი γ And ალმაკი 2.3 2 04 58.7 +42 24 44       11 α ვერძისა α Ari ჰამალი 2.0 2 08 09.9 +23 32 4212 α პატარა

დათვისა α Umi პოლარული 2.1 2 50 10.6 +89 29 0113 α ვეშაპისა α Cet მენქარი 2.5 3 03 11.0 +4 09 2814 γ პერსევსისა γ Per   2.9 3 06 04.8 +53 34 2815 β პერსევსისა β Per ალგოლი 2.82 3 09 18.4 +41 01 26       16 α პერსევსისა α Per მირფაკი 1.8 3 25 34.6 +49 55 2817 δ პერსევსისა δ Per   3.0 3 44 10.8 +47 49 28 18 η კუროსი η Tau ალციონე 2.9 3 48 32.1 +24 10 2219 ζ პერსევსისა ζ Per   2.8 3 55 14.4 +31 55 5120 ε პერსევსისა ε Per   2.9 3 59 01.2 +40 03 32       21 γ ერიდანუსისა γ Eri   3.0 3 58 50.8 _13 27 3622 α კუროსი α Tau ალდებარანი 0.8 4 36 54.7 +16 32 36 23 π3 ორიონისა π3 Ori   3.2 4 50 48.2 +6 59 2624 ι მეეტლისა ι Aur   2.7 4 58 07.9 +33 11 2525 η მეეტლისა η Aur   3.2 5 07 44.4 +41 15 32       

26 β ერიდანუსისა β Eri   2.8 5 08 43.5 _5 04 0127 β ორიონისა β Ori რიგელი 0.1 5 15 23.0 _8 10 5628 α მეეტლისა α Aur კაპელა 0.1 5 17 58.3 +46 00 4529 η ორიონისა η Ori   3.4 5 25 21.1 _2 22 5730 γ ორიონისა γ Ori ბელატრიქსი 1.6 5 26 03.6 +6 21 51

         

1) ცვალებ. ვარსკვლ. 1.6-3.0 2) 2.1-3.4    

ვარსკვლავთა საშუალო მდებარეობანი

2 0 1 7

74

# ვარსკვლავი

აღნი

შვნა

საკუთარი სახელი

ხილ

ული

ვარ

სკვლ

. სი

დიდ

ე

α 2017.5 δ 2017.5

          m h m s ° ‘ ’’31 β კუროსი β Tau ნათი 1.6 5 27 24.0 +23 37 1932 β კურდღლისა β Lep   2.8 5 29 00.2 _20 44 4133 δ ორიონისა δ Ori მინტაკა 2.2 5 32 54.7 _0 17 2234 α კურდღლისა α Lep არნები 2.6 5 33 29.3 _17 43 4535 ι ორიონისა ι Ori   2.8 5 36 16.7 _5 54 01       36 ε ორიონისა ε Ori ალნილამი 1.7 5 37 05.3 +1 11 3637 ζ კუროსი ζ Tau   3.0 5 38 41.7 +21 09 0838 ζ1 ორიონისა ζ1 Ori ალნიტაკი 2.0 5 41 38.0 _1 55 5839 χ ორიონისა χ Ori საიფი 2.1 5 48 34.4 _9 39 5340 α ორიონისა α Ori ბეთელჰეიზე 0.61 5 56 06.3 +7 24 25       41 β მეეტლისა β Aur   1.9 6 00 48.7 +44 56 5142 θ მეეტლისა θ Aur   2.6 6 00 55.0 +37 12 4543 ζ დიდი ქოფაკისა ζ CMa   3.0 6 20 59.0 _30 04 2344 β დიდი ქოფაკისა β CMa მირზამი 2.0 6 23 27.4 +17 57 2845 μ მარჩბივისა μ Gem   2.9 6 24 00.6 +22 30 14     46 γ მარჩბივისა γ Cem ალჰენა 1.9 6 38 44.0 +16 23 0547 ε მარჩბივისა ε Cem   3.0 6 45 00.7 +25 06 4248 α დიდი ქოფაკისა α CMa სირიუსი -1.5 6 45 54.4 _16 44 2549 ξ მარჩბივისა ξ Cem   3.4 6 46 16.9 +12 52 3450 ε დიდი ქოფაკისა ε CMa ადჰარა 1.5 6 59 19.6 _28 59 47     51 o2 დიდი ქოფაკისა o2 CMa   3.0 7 03 45.2 _23 51 2752 δ დიდი ქოფაკისა δ CMa   1.9 7 09 05.5 _26 25 2153 η დიდი ქოფაკისა η CMa   2.4 7 24 47.7 _29 20 1454 β პატარა ქოფაკისა β CMi   2.9 7 28 06.8 +8 15 1955 α მარჩბივისა α Gem კასტორი 2.42 7 35 42.5 +31 50 59     56 α პატარა ქოფაკისა α CMi პროციონი 0.4 7 40 12.3 +5 10 5457 β მარჩბივისა β Gem პოლუქსი 1.1 7 46 23.7 +27 58 5758 ρ კიჩოსი ρ Pup   2.8 8 08 18.2 _24 21 2859 ζ ჰიდრასი ζ Hya   3.1 8 56 19.1 +5 57 3960 ι დიდი დათვისა ι UMa   3.1 9 00 24.2 +47 58 25     61 α ფოცხვერისა α Lin   3.1 9 22 06.3 +34 19 1162 α ჰიდრასი α Hya ალფარდი 2.0 9 28 26.0 _8 44 1063 θ დიდი დათვისა θ UMa   3.2 9 34 01.4 +51 35 4164 ε ლომისა ε Leo ალგენუბი 3.0 9 46 50.6 +23 41 3065 α ლომისა α Leo რეგული 1.4 10 09 18.3 +11 52 47     66 γ1 ლომისა γ1 Leo ალგიება 2.6 10 21 01.2 +19 45 1567 μ დიდი დათვისა μ UMa   3.0 10 23 22.8 +41 24 4368 υ ჰიდრასი υ Hya   3.1 10 50 30.0 _16 17 1069 β დიდი დათვისა β UMa მერაკი 2.4 11 02 53.5 +56 17 2470 α დიდი დათვისა α UMa დუბჰე 1.8 11 04 48.4 +61 39 13

          1) ცვალებ. ვარსკვლ. 0.4 -1.3. 2) 1.95 - 2.85.    

75

# ვარსკვლავი

აღნი

შვნა

საკუთარი სახელი

ხილ

ული

ვარ

სკვლ

. სი

დიდ

ე

α 2017.5 δ 2017.5

            m h m s ° ‘ ’’71 ϕ დიდი დათვისა ϕ UMa   3.0 11 10 39.3 +44 24 0472 δ ლომისა δ Leo ზოსმა 2.6 11 15 02.5 +20 25 3573 θ ლომისა θ Leo ხორტი 3.3 11 15 08.6 +15 19 5674 β ლომისა β Leo დენებოლა 2.1 11 49 57.8 +14 28 4075 γ დიდი დათვისა γ UMa ფეკდა 2.4 11 54 44.1 +53 36 51       

76 ε ყორნისა ε Crv   3.0 12 11 01.7 _22 43 0177 δ დიდი დათვისა δ UMA მეგრეცი 3.3 12 16 18.1 +56 56 0778 γ ყორნისა γ Crv   2.6 12 16 42.6 _17 38 2179 β ყორნისა β Crv   2.6 12 35 19.3 _23 29 3880 ε დიდი დათვისა ε UMa ალიოთი 1.8 12 54 47.2 +55 51 45       

81 α მწევრებისა α CVn   2.9 12 56 50.7 +38 13 3482 ε ქალწულისა ε Vir ვინდემი-

ატრიქსი 2.8 13 03 03.1 +10 52 0183 γ ჰიდრასი γ Hya   3.0 13 19 53.0 _23 15 5084 ζ დიდი დათვისა ζ UMa მიცარი 2.3 13 24 37.5 +54 49 5985 α ქალწულისა α Vir სპიკა 1.0 13 26 07.6 _11 15 13       

86 ζ ქალწულისა ζ Vir   3.4 13 35 35.8 _0 41 0087 η დიდი დათვისა η UMA ბენეტნაში 1.9 13 48 14.4 +49 13 3388 η მენახირისა η Boo   2.7 13 55 31.8 +18 18 3789 α მენახირისა α Boo არქტური 0.0 14 16 26.9 +19 05 2490 γ მენახირისა γ Boo   3.0 14 32 46.7 +38 13 50       

91 ε მენახირისა ε Boo   2.7 14 45 44.7 +27 00 0592 α2 სასწორისა α2 Lib   2.8 14 51 41.8 _16 06 5393 β პატარა დათვისა β Umi ქოხაბი 2.1 14 50 49.2 +74 04 5794 β სასწორისა β Lib   2.6 15 17 56.4 _9 26 4695 γ პატარა დათვისა γ UMi   3.0 15 20 42.3 +71 46 15       

96 α ჩრდ.გვირგვინისა α CrB გემა 2.2 15 35 25.0 +26 39 23

97 α გველისა α Ser უნუკი 2.6 14 45 08.6 +6 22 2098 π ღრიანკლისა π Sco   2.9 14 59 54.1 _26 09 4699 δ ღრიანკლისა δ Sco   2.3 16 01 23.0 _22 40 13

100 β ღრიანკლისა β Sco   2.6 16 06 27.5 _19 51 15       

101 δ გველისმჭერისა δ Oph   2.7 16 15 15.0 _3 44 17102 ε გველისმჭერისა ε Oph   3.2 16 19 15.3 _4 44 11103 σ ღრიანკლისა σ Sco   2.9 16 22 14.3 _25 37 54104 η გველეშაპისა η Dra   2.7 16 24 13.5 +61 28 31105 α ღრიანკლისა α Sco ანტარესი 1.21 16 30 29.2 _26 28 15

       106 β ჰერკულესისა β Her რუტილიკუსი 2.8 16 30 58.7 +21 27 02107 τ ღრიანკლისა τ Sco   2.8 16 36 57.7 _28 15 00108 ζ გველისმჭერისა ζ Oph   2.6 16 39 07.3 _10 36 04109 ζ ჰერკულესისა ζ Her   2.8 16 41 57.5 +31 34 26110 χ გველისმჭერისა χ Oph   3.2 16 58 29.1 +9 21 03

          1) ცვალებ. ვარსკვლ. 0.9 - 1.8    

76

# ვარსკვლავი

აღნი

შვნა

საკუთარი სახელი

ხილ

ული

ვარ

სკვლ

. სი

დიდ

ე

α 2017.5 δ 2017.5

            m h m s ° ‘ ’’111 ζ გველეშაპისა ζ Dra   3.2 17 08 50.7 +65 41 43112 η გველისმჭერისა η Oph   2.6 17 11 22.2 _15 44 39113 δ ჰერკულესისა δ Her   3.2 17 15 45.7 +24 49 11114 π ჰერკულესისა π Her   3.4 17 15 39.6 +36 47 23115 θ გველისმჭერისა θ Oph   3.4 17 23 05.3 _25 00 51       116 β გველეშაპისა β Dra   3.0 17 30 50.5 +52 17 12117 α გველისმჭერისა α Oph რას-ალჰაგე 2.1 17 35 45.1 +12 33 01118 β გველისმჭერისა β Oph   2.9 17 44 20.9 +4 33 45119 γ გველეშაპისა γ Dra ეტამინი 2.4 17 57 00.9 +51 29 20120 δ მშვილდოსნისა δ Sgr   2.8 18 22 06.1 _29 49 06       121 η გველისა η Ser   3.4 18 22 19.8 _2 53 38122 λ მშვილდოსნისა λ Sgr   2.9 18 29 03.0 _25 24 43123 α ქნარისა α Lyr ვეგა 0.1 18 37 31.3 +38 47 55124 σ მშვილდოსნისა σ Sgr   2.1 18 56 20.6 _26 16 21125 γ ქნარისა γ Lyr   3.3 18 59 35.1 +32 42 50       126 ζ მშვილდოსნისა ζ Sgr   2.7 19 03 43.2 _29 51 22127 ζ არწივისა ζ Aql   3.0 19 06 13.6 +13 53 34128 π მშვილდოსნისა π Sgr   3.0 19 10 48.8 _20 57 42129 δ გველეშაპისა δ Dra   3.2 19 12 33.3 +67 41 26130 δ არწივისა δ Aql   3.4 19 26 22.4 +3 08 55       131 β გედისა β Cyg ალბირეო 3.2 19 31 25.3 +27 59 55132 δ გედისა δ Cyg   3.0 19 45 31.8 +45 10 28133 γ არწივისა γ Aql   2.8 19 47 06.4 +10 39 25134 α არწივისა α Aql ალტაირი 0.9 19 51 37.7 +8 55 01135 θ არწივისა θ Aql   3.4 19 12 12.5 _0 46 05       136 γ გედისა γ Cyg   2.3 20 22 52.2 +40 18 54137 α გედისა α Cyg დენები 1.3 20 42 00.9 +45 20 37138 ε გედისა ε Cyg   2.6 20 46 54.7 +34 02 18139 ζ გედისა ζ Cyg   3.4 21 13 41.7 +30 18 00140 α ცეფევსისა α Cep ალდერამინი 2.6 21 18 59.3 +62 39 30       141 β ცეფევსისა β Cep   3.3 21 28 53.6 +70 38 19142 β მერწყულისა β Aqr   3.7 21 32 29.6 _5 29 36143 ε პეგასისა ε Peg ენიფი 2.5 21 45 01.9 +9 57 28144 δ თხის რქისა δ Cap   3.0 21 48 00.2 _16 03 01145 α მერწყულისა α Aqr სადალმელიქი 3.2 22 06 41.3 _0 14 04       146 η პეგასისა η Peg   3.1 22 43 49.1 +30 18 49147 α სამხრ. თევზისა α PsA ფომალჰაუტი 1.3 22 58 36.8 _29 32 12148 β პეგასისა β Peg შეატი 2.61 23 04 37.2 +28 10 42149 α პეგასისა α Peg მარქაბი 2.6 23 05 38.2 +15 17 51150 γ ცეფევსისა γ Cep   3.4 23 40 04.6 +77 43 47

          1) ცვალებ. ვარსკვლ. 2.1 - 3.0    

77

ცვალებადი ვარსკვლავები

ვარსკვ-ლავი

α2017.5

δ2017.5

სიკაშკაშისცვალება-

დობისამპლი-ტუდა

ცვალებადობისელემენტები

ცეფეიდებიh m s ‘ '' m m d d

RT Aur 06 29 25.7 -30 29 48 5.00 – 5.82 2442361.115 + 3.728115 * Eζ Gem 07 05 09.3 +20 32 30 3.62 – 4.18 2443805.927 + 10.15073 * Eψ Sgr 18 22 24.0 -18 50 59 5.25 – 6.24 2440762.380 + 5.77335 * E η Aql 19 53 21.9 +01 03 08 3.48 – 4.39 2436084.656 + 7.17664 * ES Sge 19 56 55.5 -16 37 42 5.24 – 6.04 2442678.792 + 8.382086 * E T Vul 20 52 13.2 +28 06 15 5.41 – 6.09 2441705.121 + 4.435462 * Eδ Cep 22 29 43.7 +58 12 52 3.48 – 4.37 2436075.445 + 5.366341 * E

გრძელპერიოდიანი ცვალებადი ვარსკვლავები h m s ‘ '' m m d d

Cet 02 2013.6 -02 53 42 2.0 – 10.1 2444839 + 331.96 * ER Leo 09 48 29.6 +11 20 51 4.4 – 11.3 2444164 + 309.95 * ER Hya 13 30 40.2 -23 22 17 3.5 – 10.9 2443596 + 388.87 * Eχ Cyg 19 5113.7 +32 57 34 3.3 – 14.2 2442140 + 408.05 * ET Cep 21 09 46.0 +68 33 48 5.2 – 11.3 2444177 + 388.14 * ER Cas 23 5918.5 +51 29 08 4.7 – 13.5 2444463 + 430.46 * E

ბნელებადი – ცვალებადი ვარსკვლავები h m s ‘ '' m m d d

β Per 03 09 42.2 +41 01 23 2.12 – 3.39 2445641.5135 + 2.8673043 * EAR Aur 05 19 28.0 +33 47 09 6.15 – 6.82 2438402.1832 + 4.134695 * EWW Aur 06 33 26.2 +32 26 24 5.70 – 6.54 2432945.53930 + 2.52501922* EU Oph 17 17 24.2 +01 11 32 5.84 – 6.56 2444416.3864 + 1.67734617 * Eβ Lyr 18 50 43.4 +33 22 59 3.25 – 4.36 2408247.950 + 12.913834 * E

მონაცემები გრძელპერიოდიან ცვალებად ვარსკვლავებზე დაკვირვებისათვის

ვარსკვლავი ცვალებადობისპერიოდი

სიკაშკაშისმაქსიმუმი (m)

მაქსიმუმის მომენტი2017 წელს

ვეშაპის O 332 დღე-ღამე 2.0 30 იანვარილომის R 309 „ 4.4 15 თებერვალიჰიდრას R 389 „ 3.5 16 აგვისტოგედის χ 408 „ 3.3 25 ოქტომბერიცეფევსის T 388 „ 5.2 6 იანვარი

კასიოპეას R 430 „ 4.7 20 თებერვალი

78

გრძელპერიოდიან ცვალებად ვარსკვლავებზე დაკვირვება იწყება რამდენიმე დღით ადრე და გრძელდება რამდენიმე დღე მინიმუმის მომენტის შემდეგ. დაკვირვების დაწყებისა და დამთავრების მომენ-ტები დასაშვებია 10-15 წუთის ცდომილებით.

მონაცემები ბნელებადი-ცვალებადი ვარსკვლავის პერსევსის β-ს დაკვირვებისთვის

β Per ბნელებადი-ცვალებადი ვარსკვლავის კოორდინატე-ბი 2017.5(წლის შუა) მომენტისათვის არის α=03h09m42s.2, δ=+41°01’23’’. სიკაშკაშე ცვალებადობს 2.მ12 ვარსკვლავიერი სიდიდიდან (მაქსიმუმი) 3.მ39 ვარსკვლავიერ სიდიდემდე (მინიმუ-მი) ფარგლებში. ცვალებადობის პერიოდია (სიკაშკაშის ორ მთავარ, მომდევნო მინიმუმს შორის დროის ხანგრძლივობა) 2 დღე-ღამე, 20 საათი, 48 წუთი და 55.1 წამი.

სიკაშკაშის მაქსიმუმიდან ვარსკვლავი 4 საათსა და 48 წუთში აღწევს სიკაშკაშის მინიმუმს. სასურველია ამ ცვალებად ვარსკვლავ-ზე დაკვირვება დაიწყოს მინიმუმის მომენტამდე 4ჰ48მ–ით ადრე და გაგრძელდეს ამდენივე დროით, მინიმუმის შემდეგ. სიკაშკაშის სხვა მომენტებისათვის საჭიროა პერიოდულად დავაკვირდეთ ამ ვარსკვ-ლავს, სრული ცვალებადობის შესასწავლად.

β Per-ის სიკაშკაშის ცვალებადობის შენიშვნისა და შესწავლისათ-ვის საჭიროა ცვალებად ვარსკვლავთან ერთად დავაკვირდეთ შესა-დარებლად, მუდმივი სიკაშკაშის შემდეგ ვარსკვლავებს: პერსევსის α(ვარსკვლავიერი სიდიდით 1.72), ანდრომედეს α(2.06), პერსევსის ε(2.89), სამკუთხედის α(3.42).

დაკვირვებებისათვის ხელსაყრელი თვეებისათვის, სიკაშკაშის მინიმუმის მომენტები მოცემულია ცხრილში. ამასთან, ცხრილის პირ-ველ სვეტში მოცემულია თვის რიცხვი, მეორეში – თვის დღე, მესა-მეში - მინიმუმის მომენტები თბილისის საშუალო დროით, მეოთხეში – სასურველი დაკვირვების დროის შუალედი, ასტრონომიული ბინდის გათვალისწინებით, მეხუთეში – ფაზა. მეხუთე სვეტში 0.0 აღნიშნავს მთავარ მინიმუმს, ხოლო 0.5 მეორად მინიმუმს.

ქვევით მოყვანილი გვაქვს დაკვირვების მომენტები გამოთვლი-ლი საღამოს 18 საათიდან დილის 6 საათამდე თბილისის საშუალო დროით.

79

დღე კვირის მომენტი დაკვირვების შუალედი ფაზა

დღე h m s h m - h m

ი ა ნ ვ ა რ ი3 სმ 22 23 14 18 22 – 03 11 0.56 პრ 19 12 09 18 24 – 00 00 0.511 ოთ 02 25 32 21 38 – 05 46 0.013 პრ 23 14 27 18 35 – 04 02 0.016 ორ 20 03 22 18 36 – 00 54 0.021 შბ 03 16 45 22 29 – 05 43 0.524 სმ 00 05 40 19 18 – 04 52 0.526 ხთ 20 54 35 18 43 – 01 43 0.529 კვ 17 43 30 18 49 – 22 32 0.531 სმ 04 07 58 23 20 – 05 37 0.0

თ ე ბ ე რ ვ ა ლ ი3 პრ 00 56 53 20 09 – 05 45 0.05 კვ 21 45 48 18 56 – 02 34 0.08 ოთ 18 34 43 18 59 – 23 23 0.010 პრ 04 59 11 00 11 – 05 27 0.513 ორ 01 48 06 21 00 – 05 25 0.515 ოთ 22 37 01 19 01 – 03 25 0.518 შბ 19 25 56 19 07 – 00 14 0.523 ხთ 02 39 19 21 51 – 05 13 0.025 შბ 23 28 13 19 18 – 04 16 0.028 სმ 20 17 09 19 20 – 01 05 0.0

მ ა რ ტ ი5 კვ 03 30 31 22 43 – 04 56 0.58 ოთ 00 19 26 19 31 – 04 51 0.510 პრ 21 08 21 19 33 – 01 56 0.515 ოთ 04 21 44 23 34 – 04 38 0.018 შბ 01 10 39 20 23 – 04 34 0.020 ორ 21 59 34 19 38 – 02 48 0.023 ხთ 18 48 29 19 48 – 23 32 0.028 სმ 02 01 52 21 14 – 04 02 0.530 ხთ 22 50 47 20 02 – 03 39 0.5

ბნელებადი ცვალებადი ვარსკვლავის β Per-ის მინიმუმის მომენტები თბილისის საშუალო დროით

80

დღე კვირის მომენტი დაკვირვების შუალედი ფაზა

დღე h m s h m - h m

ო ქ ტ ო მ ბ ე რ ი1 კვ 21 26 00 19 14 – 02 14 0.04 ოთ 18 14 56 19 07 – 23 03 0.06 პრ 04 39 23 23 51 – 04 27 0.59 ორ 01 28 18 20 40 – 04 33 0.511 ოთ 22 17 13 18 58 – 03 05 0.514 შბ 19 06 08 18 54 – 23 54 0.519 ხთ 02 19 31 21 32 – 04 43 0.021 შბ 23 08 26 18 42 _ 03 56 0.024 სმ 19 57 21 18 36 – 23 45 0.029 კვ 03 10 44 22 23 – 04 57 0.531 სმ 23 59 39 18 30 – 04 48 0.5

ნ ო ე მ ბ ე რ ი3 პრ 20 48 34 18 28 – 01 37 0.56 ორ 17 37 29 18 25 – 22 25 0.58 ოთ 04 01 57 23 14 – 05 04 0.011 შბ 00 50 52 20 03 – 05 06 0.013 ორ 21 39 47 18 21 – 02 28 0.016 ხთ 18 28 42 18 20 – 23 17 0.018 შბ 04 53 10 00 05 – 05 14 0.521 სმ 01 42 05 20 54 – 05 18 0.523 ხთ 22 31 00 18 12 – 03 19 0.526 კვ 19 19 55 18 10 – 00 08 0.531 პრ 02 33 17 21 45 – 05 27 0.0

დ ე კ ე მ ბ ე რ ი3 კვ 23 2213 18 10 – 04 10 0.06 ოთ 20 11 08 18 10 – 00 59 0.011 ორ 03 24 30 22 36 – 05 36 0.514 ხთ 00 13 25 18 11 – 01 01 0.516 შბ 21 02 21 18 12 – 01 50 0.519 სმ 17 51 15 18 12 – 22 39 0.521 ხთ 04 15 43 23 28 – 05 43 0.024 კვ 01 04 38 20 17 – 05 45 0.026 სმ 21 53 33 18 17 – 02 42 0.029 პრ 18 42 28 18 21 – 23 30 0.0

81

ზოგიერთი თანავარსკვლავედის მდებარეობა ცაზე სხვადასხვა თვეში

ი ა ნ ვ ა რ ი. შუ ა ღა მეს დი დი დათ ვის თა ნა ვარ ს კ ვ ლა ვე დი ცის ჩრდი ლო -აღ მო სავ ლეთ მხა რე სა ა, ჰო რი ზონ ტი დან დიდ სი მაღ ლე ზე. სამ ხ რე თით მე რი დი ა ნის ახ ლოს ორი ო ნი ა, ზე ნიტ ში _ მე ეტ ლე.

თ ე ბ ე რ ვ ა ლ ი. შუ ა ღა მეს დი დი დათ ვის თა ნა ვარ ს კ ვ ლა ვე დი დიდ სი მაღ ლე ზე ა. ცის სამ ხ რეთ -აღ მო სავ ლეთ ნა წილ ში ლო მის თა ნა-ვარ ს კ ვ ლა ვე დი ა, სამ ხ რეთ - და სავ ლეთ ში _ ორი ო ნი და კუ რო.

მ ა რ ტ ი. ჩრდი ლო -აღ მო სავ ლეთ ცა ზე შუ ა ღა მი სას მო ჩანს კაშ-კა შა ვე გა (ქნარის α) და დე ნე ბი (გედის α). დი დი დათ ვი ზე ნიტს უახ-ლოვ დე ბა, მე რი დი ა ნის ახ ლოს არის, სამ ხ რე თით, ლო მის კაშ კა შა ვარ ს კ ვ ლა ვი რე გუ ლი.

აპ რი ლი. შუ ა ღა მეს დი დი დათ ვი ზე ნიტ ში ა. სამ ხ რეთ -აღ მო სავ ლე -თით მაღ ლა ასუ ლია არ ქ ტუ რი (მენახირის α).

მ ა ი ს ი. შუ ა ღა მეს სამ ხ რე თით ქალ წუ ლის თა ნა ვარ ს კ ვ ლა ვე დი ა; მის ზე მოთ - არ ქ ტუ რი, რომ ლის აღ მო სავ ლე თით ჩრდი ლო ე თის გვირ-გ ვი ნი ა .აღ მო სავ ლე თით კი ა ფო ბენ სამ კუთხე დად და ლა გე ბუ ლი დე ნე-ბი, ვე გა და ალ ტა ი რი (არწივის α).

ი ვ ნ ი ს ი. შუ ა ღა მეს მე რი დი ან ზე, სამ ხ რე თით ჩრდი ლო ე თის გვირ გ ვი ნი ა. მის ქვე მოთ _ გვე ლის მ ჭე რი ა. და სავ ლე თით ჰო რი ზონტს უახ ლოვ დე ბა ლო მი.

ი ვ ლ ი ს ი. მაღ ლა, სამ ხ რე თით კი ა ფო ბენ „ზაფხულის სამ კუთხე-დის“ ვარ ს კ ვ ლა ვე ბი: დე ნე ბი, ვე გა, ალ ტა ი რი. არ ქ ტუ რი და სავ ლე თით ეშ ვე ბა. დი დი დათ ვი ჩრდი ლო- და სავ ლე თი თა ა.

ა გ ვ ი ს ტ ო. ღა მის ცას ამ შ ვე ნებს ირ მის ნახ ტო მი, რო მე ლიც გა და ჭი მუ ლია სამ ხ რე თი დან ჩრდი ლო ე თით, თით ქ მის ზე ნი ტის გა დაკ-ვე თით. დი დი დათ ვი და სავ ლე თით ჰო რი ზონ ტის ახ ლო სა ა.

ცის ჩრდი ლო -აღ მო სავ ლეთ მხა რე ზე მაღ ლა ადის კა პე ლა (მეეტლის α).

ს ე ქ ტ ე მ ბ ე რ ი. ზე ნიტს უახ ლოვ დე ბა კა სი ო პე ა. აღ მო სავ ლე-თით ამო დის პლე ა დე ბი (ხომლი). დი დი დათ ვი ჰო რი ზონ ტ თან არის ჩრდი ლო ე თის წერ ტი ლის ახ ლოს.

ო ქ ტ ო მ ბ ე რ ი. ქნა რი, გე დი და არ წი ვი და სავ ლე თით ეშ ვე ბი ან. აღ მო სავ ლე თით _ კუ რო და მას ში პლე ა დე ბი საკ მა ოდ მაღ ლა არის ჰო რი ზონ ტი დან. კა პე ლა მაღ ლაა აღ მო სავ ლე თის ცა ზე. ღა მის მე ო რე ნა ხე ვარ ში გა მოჩ ნ დე ბა ორი ო ნი.

ნ ო ე მ ბ ე რ ი. კა სი ო პეა ნა შუ ა ღა მევს და სავ ლე თის კენ ეშ ვე-ბა. კუ რო და ორი ო ნი სამ ხ რეთ -აღ მო სავ ლეთ ცა ზე ა. კა პე ლა ზე-

82

ნიტს უახ ლოვ დე ბა. სამ ხ რეთ -აღ მო სავ ლე თით სი რი უ სიც მო ჩანს. დი-დი დათ ვი ჩრდი ლო -აღ მო სავ ლეთ ცა ზე ა.

დ ე კ ე მ ბ ე რ ი. შუ ა ღა მე ზე ქნა რი ჰო რი ზონ ტის ახ ლოს არის, მის ჩრდი ლო- და სავ ლეთ ნა წილ თან. აღ მო სავ ლე თით ამო დის ლო-მი. ორი ო ნის, მე ეტ ლის, მარ ჩ ბი ვის და სხვა თა ნა ვარ ს კ ვ ლა ვე დე ბის კაშ კა შა ვარ ს კ ვ ლა ვე ბის მთე ლი არე მაღ ლაა ჰო რი ზონ ტი დან; კუ რო პლე ა დე ბი თურთ და მე ტად რე პერ სევ სი და კა პე ლა _ ზე ნიტ თან ახ-ლოს. დი დი დათ ვი საკ მა ოდ მაღ ლა ა, ჩრდი ლო -აღ მო სავ ლე თით.

83

რეფრაქცია (1”-ის სიზუსტით)  საშუალო რეფრაქცია (T=10 C; B=760 მმ)

ზენი

ტურ

ი

მა

ნძილ

ი Z

რეფ

რაქ

ცია

ზენი

ტურ

ი

მა

ნძილ

ი Z

რეფ

რაქ

ცია

ზენი

ტურ

ი

მა

ნძილ

ი Z

რეფ

რაქ

ცია

  o “ o ‘ “ o

‘ “  0 0 32 0 36 56 1 26

  5 5 34 0 39 58 1 33

  10 10 36 0 42 60 1 41

  14 14 38 0 45 61 1 45

  16 17 40 0 49 62 1 49

18 19 42 0 52 63 1 54

  20 21 44 0 56 64 1 59

  22 24 46 1 0 65 2 4

  24 26 48 1 5 66 2 10

  26 28 50 1 9 67 2 16

  28 31 52 1 14 68 2 23

  30 34 54 1 20 69 2 30

  32 36 56 1 26 70 2 38

მ უ დ მ ი ვ ი ნ ა წ ი ლ ი

84

რეფ

რაქ

ციის

შეს

წორ

ება

T ტე

მპერ

ატურ

ასა

და

B ბა

რო

მეტრ

ულ წ

ნევა

ზე

- 20o

- 15o

- 10o

- 5o

0o

+ 5o

+ 10o

+ 15o

+ 20o

+ 25o

+ 30o

+ 35o

B

Z

760

750

740

730

720

 “

““

““

““

““

““

“ 

““

““

“ 0

o0

00

00

00

00

00

0 0

o0

00

00

101

11

10

00

00

11

110

00

00

120

32

21

10

00

11

22

200

00

11

304

33

21

10

11

23

330

00

11

240

64

43

21

01

23

44

400

12

23

457

55

32

10

12

34

445

01

23

450

86

54

31

01

34

55

500

12

34

5510

86

43

20

23

46

655

01

24

560

1210

75

42

02

45

78

600

13

45

6515

1210

75

20

24

68

105

02

35

670

1915

129

63

03

58

1012

700

24

68

  

  

  

  

  

  

 Z

'

B

  +

+ +

+ 

  

  

  

  

  

  

760

770

780

790

800

 

მა

გალ

ითი:

h=

4145

' 7

z=

4814

' 3

T=+

25C

საშ.

რეფ

. 

1’ 5

” 

  

  

  

  

 

B=75

0 მმ

შეს

წორ

ება

T-ზ

ე

- 4

  

  

  

  

  

  

  

“

B-

ზე

- 1

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  რ

ეფრ

აქცი

ა

r =

1' 0

“ 

TZ

85

ცნო

ბები

რამ

დენ

იმე

უკაშ

კაშე

სი ვ

არსკ

ვლავ

ის შ

ესახ

ებ

ვარ

სკვლ

ავის

სა

ხელ

წოდ

ება

დ

ა აღ

ნიშვ

ნა

პირდაპირი აღვლენა 1950

დახრილობა 1950

ვარსკვლავიერი სიდიდე

მანძილი სინათლის წლებით

ბრწყინვალება მზესთან შედარებით

მასა (მზესთან შედარებით)

საკუთარი მოძრაობა (წელიწადში)

სხივური სიჩქარე კმ/წმ-ით

ტემპერატურა

ფერი

 რ

ომე

ლ

თვე

-ებ

შია

ზედ

აკუ

ლმი

ნაცი

აშუ

აღამ

ეზე

  

h

m

o

'

  

 

“ 

o

  

სირ

იუსი

α C

Ma

6 4

2.9

_ 16

39

_ 1.

68.

822

.93

1.32

4_

810

300

თია

ნვარ

იარ

ქტურ

იα

Boo

14 1

3.4

+19

27

+0.

2 ცვ

.35

.910

04

2.28

5_

538

00წ

აპრ

ილი

ვეგა

α L

yr18

35.

2+

38 4

4+

0.1

ცვ.

26.4

52.5

40.

345

_ 14

1100

0თ

ივლ

ისი

კაპე

ლა

α A

ur 5

13.

0+

45 5

7+

0.2

ცვ.

45.6

145

40.

436

+30

5500

ყდ

ეკემ

ბერ

ირ

იგელ

იβ

Ori

5 1

2.1

_ 8

15+

0.3

ცვ.

815

5250

030

0.00

1+

2112

800

თდ

ეკემ

ბერ

იპრ

ოცი

ონი

α C

Mi

7 3

6.7

+ 5

21

+0.

5 ცვ

.11

.47.

252

1.24

8_

366

00ყ

იანვ

არი

ბეთ

ელჰე

იზე

α O

ri 5

52.

5+

7 2

4+

0.6

ცვ.

652

2090

035

0.02

9+

2130

00წ

დეკ

ემბე

რი

ალტა

ირი

α A

ql19

48.

3+

8 4

4+

0.9

16.3

102

0.65

8_

2681

00თ

ივლ

ისი

ალდ

ებარ

ანი

α T

au 4

33.

0+

16 2

5+

1.1

ცვ.

68.5

158.

55

0.20

3+

5435

00წ

ნოემ

ბერ

ისპ

იკა

α V

ir13

22.

6_

10 5

4+

1.2

ცვ.

260.

819

0512

0.05

2+

122

500

თაპ

რილ

იან

ტარ

ესი

α S

co16

26.

3_

26 1

9+

1.2

ცვ.

423.

863

1030

0.03

0_

330

00წ

მაის

იპო

ლუქ

სიβ

Gem

7 4

2.3

+28

09

+1.

2 ცვ

.35

.933

.114

0.62

5+

353

00ყ

იანვ

არი

ფო

მალ

ჰაუტ

იα

PsA

22 5

4.9

_ 29

53

+1.

322

.814

.53

0.36

7+

791

00თ

სექტ

ემბე

რი

დენ

ები

α C

yg20

39.

7+

45 0

6+

1.3

ცვ.

1630

9200

025

0.00

3_

597

00თ

აგვი

სტო

რეგ

ული

α L

eo10

05.

7+

12 1

3+

1.3

ცვ.

84.8

145

50.

248

+ 4

1400

0თ

თებ

ერვა

ლი

შ ე

ნ ი

შ ვ

ნ ა:

1. ი

მ თ

ვეში

, რო

ცა ვ

არსკ

ვლავ

ი ზე

და

კულ

მინა

ციაშ

ი შუ

აღამ

ეზეა

, მის

ი ხი

ლვა

დო

ბის

საუკ

ეთეს

ო პ

ირო

ბები

ა.

2. მ

ე-11

სვე

ტში

შემო

კლებ

ები

თ. წ

. ყ. ა

ღნი

შნავ

ს თ

ეთრ

ს, წ

ითელ

ს, ყ

ვით

ელს.

86

ცნობები რამდენიმე უახლოესი ვარსკვლავის შესახებ

ვარ

სკვლ

ავის

სა

ხელ

წოდ

ება

პირ

დაპ

ირი

აღვლ

ენა

1950

დახ

რილ

ობა

19

50

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

სიდ

იდე

მანძ

ილი

სინა

თლ

ის

წლებ

ით

საკუ

თარ

ი

მო

ძრაო

ბა

(წელ

იწად

ში)

სხივ

ური

სი

ჩქარ

ე

  h m o '   “  კენტავრის უახლოესი 14 26 - 62 28 +11.0 4.3 3.8 - 16

კენტავრის α A 14 36 - 60 38 0.0 4.4 3.7 - 17კენტავრის α B “ “ + 1.3 “ “  ბარნარდისა 17 55 + 4.33 + 9.5 5.9 10.3 -108ვოლფის 359 10 54 + 7.19 +13.5 7.6 4.7 + 13+36o 2147 11 01 +36

18 + 7.5 8.1 4.8 - 84სირიუსი A 6 43 -16 39 - 1.5 8.6 1.3 - 8სირიუსი B “ “ + 8.7 “ “  L726-8 A 1 36 -18 13 +12.4 8.9 3.4 + 29როსის 154 18 47 -23 53 +10.6 9.4 0.7 - 4როსის 248 23 39 +43

55 +12.3 10.3 1.6 - 81e Eri 3 31 - 9 38 + 3.7 10.8 1.0 + 16L789-6 22 36 -15 36 +12.2 10.8 3.3 - 60როსის 128 11 45 + 1 06 +11.1 10.8 1.4 - 13

ორჯერადი ვარსკვლავები კომპონენტებს შორის მკვეთრად განსხვავებული ფერებით

დას

ახელ

ება

α19

50.0

d195

0.0 პირველი

კომპო-ნენტი-A

მეორე კომპო-ნენტი-B

d” ფ ე რ ე ბ ი

  h m o '     “γ And 2 0.8 +42 5 2.3 5.0 10 ნარინჯისფერი და ცისფერიη Per 2 47.0 +55 41 3.9 8.6 28 ყვითელი და ცისფერიc Gem 7 41.4 +24 31 3.7 9.5 6.8 ნარინჯისფერი და ცისფერიl Cne 8 43.7 +28 57 4.2 6.6 30.7 ყვითელი და ცისფერიα CVn 12 53.7 +38 35 2.9 5.4 20 ყვითელი და ლილისფერი

β Sco 16 2.5 -19 40 2.9 5.0 13.7 თეთრი და მომწვანო-ყვითელი 

c Her 16 19.7 +19 16 4.5 5.5 11 წითელი და ზურმუხტისფერი

α Her 17 12.4 +14 27 3.5 5.4 5 ყვითელი და ცისფერიβ Cyg 19 28.7 +27 52 3.2 5.4 35 ყვითელი და ცისფერი

87

ვარსკვლავი

α1950.0

 d1950.0

A კო

მპო

ნენტ

ის

ხილ

ული

ვარ

ს კვ

ლავ

ი-ერ

ი სი

დიდ

ე

სპექტრი

B კო

მპო

ნენტ

ის

ხილ

ული

ვარ

ს-კვ

ლავ

იერ

ისი

დიდ

ე

სპექტრი

მანძ

ილი

კომპ

ონე

ნ-ტე

ბს შ

ორ

ისრ

კალ

ის

სეკუ

ნდებ

ით

შ ე

ნ ი

შ ვ

ნ ა

  

  h

m

o

'

  

  

“ 

  

1α

U M

i1

48.8

+89

. 22.

1F8

8.8

 18

.3პო

ლარ

ული

ვარ

სკვლ

ავი

ცვალ

ებად

ი2

γAr

i1

50.8

+19

34.

8A0

4.8

A08.

2 

  

3γ

And

2 00

.8+

42 5

2.3

K05.

0A0

10.0

სამჯ

ერად

ი ვა

რსკ

ვლავ

ი,მე

სამე

კო

მპო

ნენტ

ის ს

იკაშ

-კა

შე: 6

m; მ

ანძი

ლი

BC=

0”.6

.4

qO

ri5

32.8

-5 2

56.

8B5

7.9

B28.

8

}  ჯე

რად

ი სი

სტემ

ა:ცნ

ობი

ლი

“ტრ

აპეც

ია”

ორ

იონი

ს ნი

სლეუ

ლში

5.4

B313

.66.

8 

21.6

11.3

 4.

310

.8 

4.1

5β

Mon

6 26

.4-7

04.

7B2

4.6

 7.

4სა

მჯერ

ადი

ვარ

სკვლ

ავი

BC=

2”.8

. მა

ნძილ

ი AC

=+

73”.

 6

αG

em7

31.4

+32

02.

0A0

2.9

A02.

2 

  

7γ

Leo

10

17.2

+20

62.

6K0

3.8

G5

4.3

  

 8

γVi

r12

39.

1-1

11

3.6

F03.

6F0

5.2

  

 9

αCV

n 1

2 53

.7+

38 3

52.

9A0

5.4

A020

.0 

  

10z

Um

a 1

3 21

.9+

55 1

12.

4A2

4.0

A214

.5ვა

რსკ

ვლავ

ის ს

ახელ

წო-

  

  

  

  

 დ

ება

მიცა

რი

11α

Boo

14 3

8.4

+16

38

4.9

A05.

8A0

5.6

  

 12

αH

er17

12.

4+

14 2

73.

5M

55.

4F9

4.6

  

 13

βCy

g19

28.

7+

27 5

23.

2K0

5.4

B934

.6 

  

14α

Cap

20 1

4.9

-12

404.

5G

59.

0G

045

.6 

  

15γ

Del

20 4

4.3

+15

57

5.5

G5

4.5

F810

.4 

  

ო რ

ჯ ე

რ ა

დ ი

ვ ა

რ ს

კ ვ

ლ ა

ვ ე

ბ ი

88

ღია

და

სფერ

ული

გრო

ვები

ნომერიკატა-

ლოგით

ნომერიკატა-

ლოგით

თანავა-რსკვლავედი

α1950.0

d1950.0

გრო

ვის

 სახ

ეობა

ხილული დიამეტრისაშ. ვარსკვლ. სიდიდე ღია გროვის ხუთი უკაშკაშესი ვარსკვლავისაგროვაში შემავალი ვარსკვლავების რიცხვი

გროვის ინტეგრა- ლური ვარსკვლა- ვიერი სიდიდე

საშუალო მანძილი გროვამდე სინათლის წლებით

შენიშვნა

NG

C M

  

 h

m

o

'

  ‘

  

  

 86

9(h

per

)Pe

r2

15.5

+56

55

ღია

367

350

4.5

7300

1

884

(X p

er)

Per

2 18

.9+

56 5

3ღ

ია36

730

04.

773

001

 45

Tau

3 43

.9+

23 5

8ღ

ია10

04.

225

01.

441

0 პ

ლეა

დებ

ი  

  

  

  

  

  

(ხო

მლი)

  

Tau

4 17

.0+

15

31ღ

ია33

04.

010

00.

814

02

ჰია

დებ

ი26

3244

Cnc

8 37

.5+

19 5

2ღ

ია95

6.5

350

3.7

515

3

5272

3CV

n13

39.

9+

28 3

8სფ

ერულ

ი10

  

4.5

4500

0 

5904

5Se

r15

15.

9+

2 1

6სფ

ერულ

ი13

  

3.6

2700

04

6205

13H

er16

39.

9+

36

33სფ

ერულ

ი10

  

4.0

2200

04

6656

22Sg

r18

33.

3-2

3 58

სფერ

ული

17 

 6.

310

000

5

7092

39Cy

g21

30.

5+

48 1

3ღ

ია30

6.5

255.

281

5 

1) შ

ეუია

რაღ

ებელ

ი თ

ვალ

ითაც

შეი

მჩნე

ვა. ხ

ილვა

დო

ბის

პირ

ობე

ბი ს

აუკე

თეს

ოა

შემო

დგო

მა-ზ

ამთ

არში

2) ს

აუცხ

ოო

სან

ახავ

ია დ

ურბი

ნდში

(შემ

ოდ

გომა

_ზამ

თარ

ი).

3) უ

ბრალ

ო თ

ვალ

ითაც

მო

ჩანს

: დურ

ბინდ

ში_კ

არგა

დ (ზ

ამთ

არი)

.4)

ძლ

იერ

დურ

ბინდ

ში ა

ნ სა

სკო

ლო

ჭო

გრში

დაი

ნახე

ბა ნ

ისლ

ოვა

ნი ლ

აქის

სახ

ით (ზ

აფხუ

ლი_

შემო

დგო

მა)

5)

«

«

«

«

«

«

«

(

ზაფ

ხულ

ი)

89

ბნელ

ი, დ

იფუზ

ური

და

პლან

ეტსა

ხის

ნისლ

ეულ

ები

NG

C M

თანავარსკვ-ლავედი

α1950.0

d1950.0

ნისლეულის სახეობა

ხილული დიამეტრი

ინტეგრალური ვარსკვ-ლავიერი სიდიდე

ცენტრალური ვარსკვლავის ხილული ვარსკვლავი-ერი სიდიდე

მანძილი სინათლის წლებში

სახელწოდება და შენიშვნა საუკეთესო ხილვადობის პერიოდი

  

 h

m

o

'

  ‘

  

  

1952

1Ta

u5

31.5

+21

59

პლ6

816

1000

კიბო

რჩხ

ალსა

ხის

1976

42O

ri5

32.9

+56

53

დიფ

60 

 10

00ო

რიო

ნისა

. ზამ

თარ

იB

33 

Ori

5 38

.0+

23 5

8ბნ

4 

  3

00ცხ

ენის

თავ

ი22

61 

Mon

6 36

.4 

დიფ

2 

 65

00ცვ

ალებ

ადი

სიკა

შკაშ

ისა

2392

 G

em7

26.2

+ 2

1 2

პლ

0.8

810

1400

ბუB

72 

Oph

17 2

0.5

+19

52

ბნ20

  

400

 65

1420

Sgr

17 5

9.0

+28

38

დიფ

27 

 22

00 

6523

8Sg

r18

1.6

+ 2

16

დიფ

50 

 25

00ზა

ფხუ

ლი

6543

 D

ra17

58.

8+

36

33პლ

0.4

911

1700

 B

92 

Sgr

18 1

2.7

-23

58ბნ

15 

  

 66

1817

Sgr

18 1

8.0

+48

13

დიფ

40 

 32

00ნა

ლი.

ზაფ

ხულ

ი67

2057

Lyr

18 5

2.0

+32

58

პლ1.

49

1421

00რ

გოლ

ისებ

რი.

ზაფ

ხულ

ი-შე

მოდ

გომა

6826

 Cy

g19

43.

5+

50 2

4პლ

0.4

911

1700

 68

5327

Vul

19 5

7.4

+22

35

პლ8

813

1000

ორ

ბირ

თულ

ა. ზ

აფხუ

ლი-

შემო

დგო

მა69

60 

Cyg

20 4

3.6

+30

32

დიფ

60 

 13

00ბა

დე

7000

 Cy

g20

57.

0+

44 7

დიფ

100

  

9

0ჩრ

დ. ა

მერ

იკა

7009

 Aq

r21

1.4

-11

34პლ

0.7

812

1500

სატუ

რნმ

სგავ

სი

90

გალ

აქტ

იკებ

ი

ნომე

რი

კატა

-ლ

ოგი

თ N

GC

 

ნომე

რი

კატა

-ლ

ოგი

თ M  

თანავარსკვლა-ვედი

α1950.0

d1950.0

გალაქტიკის ტიპი

ხილული კუთხური

ზომა

ინტეგრალური სიკაშკაშე

  

 h

m

o

'

  ‘

‘

 22

132

And

0 39

.9+

40 3

6E

2.6X

2.1

8.8

224

31*

And

0 40

.0+

41 0

0Sb

450X

110

4.8

598

33*

Tri

1 31

.0+

30 2

4Sc

60X4

07.

030

3181

Um

a9

51.5

+69

18

Sb16

X10

8.0

3627

66Le

o11

17.

6+

13 1

6Sb

8X2

8.4

4258

106

Cvn

12 1

6.5

+47

34

Sb20

X68.

747

3694

Cvn

12 4

8.6

+41

24

Sb5X

48.

051

9451

Cvn

13 2

7.6

+47

27

Sc12

X68.

152

3683

Hya

13 3

4.2

-29

36Sc

10X8

8

* სა

უკეთ

ესო

ხილ

ვად

ობა

შემ

ოდ

გომა

-ზამ

თარ

ში

91

ცნო

ბები

პლ

ანეტ

ებზე

პლან

ეტა

პლან

ეტის

ორ

ბიტი

ს მა

ხასი

ათებ

ლებ

იპლ

ანეტ

ის გ

ეომე

ტრიუ

ლი

და

მექა

ნიკუ

რი

ელემ

ენტე

ბიპლ

ანეტ

ის ფ

იზიკ

ური

ელემ

ენტე

ბი

საშუალო მანძილი მზემდე მილიონ კმ-ით

მზის გარემოქცევის სიდერული პერიოდი წლებით

ორბიტაზე მოძრაობ-ის საშ. სიჩქარე, კმ/წმ

საშუალო დიამეტრი კმ-ით

მოცულობა დედამი- წასთან შედარებით

მასა დედამიწასთან შედარებით

საშუალო სიმკვრივე წყალთან შედარებით

კრიზისული სიჩქარე, კმ/წმ

საკუთარი ღერძის ირგვლივ ბრუნვის პერიოდი

პლანეტის სიკაშკაშე ხილვადობის ხელსაყრელ პირობებში ვარსკვლავიერი სიდიდეებით

თანამგზავრთა რაო-დენობა

  

  

  

  

  

  

მერ

კურ

ი58

0.24

47.8

4770

0.06

0.05

5.7

4.3

59 დ

ღე-

ღამ

ე- 1

.20

ვენე

რა

108

0.62

35.0

1235

00.

91 0

.84.

9 1

0.4

243

დღ

ე-ღ

ამე?

**- 4

.30

დედ

ამიწ

ა15

01.

0029

.812

757

1.00

1.0

5.5

11.

323

h 56m

04s .0

9- 3

.5*

1მა

რსი

228

1.88

24.1

6740

0.15

0.1

4.0

5.

124

37

22.5

8- 2

.82

იუპი

ტერ

ი77

8 1

1.86

13.1

1395

5013

1431

71.

361

9 50

_ 56- 2

.563

სატუ

რნი

1426

29.

469.

611

5500

744

950.

737

10 1

4_ 38- 0

.462

ურან

ი28

69 8

4.0

6.8

4823

054

151.

522

17 4

2 *

*+

5.7

27ნე

პტუნ

ი44

9616

4.8

5.4

4940

046

172.

125

16 0

3+

7.6

13

* იგ

ულის

ხმებ

ა ხი

ლვა

დო

ბა მ

ზიდ

ან**

ბრ

უნავ

ს შე

ბრუნ

ებულ

ი მი

მარ

თულ

ებით

 

92

ცნობები პლანეტათა თანამგზავრებზე

თან

ამგზ

ავრ

ისსა

ხელ

ი 

საშუ

ალო

მანძ

ილი

პლან

ეტიდ

ან,

ათას

ი კმ

. 

პლანეტის გარშემომოქცევის სიდერული

პერიოდი, დღ-ღ.

დია

მეტრ

ი,კმ

;

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

სიდ

იდე

საშუ

ალო

პირ

ისპი

რდ

-გო

მისა

ს

1 2 3 4 5დედამიწა

1. მთვარე 384. 4 27.322 3474 -12.7მარსი

1. ფობოსი 9.4 0.319 27 +11.42. დეიმოსი 23.5 1.262 15 +12.5იუპიტერი        

1. იო 422 1.769 3630 +5.02. ევროპა 671 3.551 3138 +5.33. განიმედე 1070 7.155 5262 +4.64. კალისტო 1883 16.689 4806 +5.75. ამალთეა 181 0.498 250 +14.16. ჰიმალია 11460 250.6 170 +14.67. ელარა 11740 259.6 80 +16.38. პაციფე 23620 743.6 36 +17.09. სინოპე 23940 758.9 28 +18.310. ლისითეა 11720 259.2 24 +18.411. კარმე 23400 734.2 30 +18.012. ანანკე 21280 629.8 20 +18.913. ლედა 11160 240.9 10 +20.014. თებე 222 0.675 116 +15.715 .ადრასთეა 129 0.298 20 +19.116. მეტიდა 128 0.295 60 +17.517. კალიროე 23498 735.9 10 +20.718. თემისტო 7398 130.0 8 +21.419. მეგაკლიტე 23463 734.3 5 +21.720. ტაიგეტე 22350 682.6 5 +21.921. ქალდენე 22452 687.3 4 +22.522. ჰარპალიკე 20836 614.5 4 +22.223. კალიკე 22623 695.2 5 +21.824. იოკასტე 20424 596.3 5 +21.825. ერინომე 24062 762.6 3 +22.826. ისონოე 23795 749.9 4 +22.527. პრაქსიდიკე 21342 637.0 7 +21.228. ავთონოე 23776 752.9 4 +22.029. თიონე 20841 614.7 4 +22.330. ჰერმიპე 21324 629.8 4 +22.131. ეთნე 23401 735.5 3 +22.732. ევრიდომე 23317 713.1 3 +22.733. ევანტე 20997 621.5 3 +22.834. ევფორიე 18978 534.1 2 +23.135. ორთოზიე 20816 616.7 2 +23.1

93

თან

ამგზ

ავრ

ისსა

ხელ

ი 

საშუ

ალო

მანძ

ილი

პლან

ეტიდ

ან,

ათას

ი კმ

. 

პლანეტის გარშემომოქცევის სიდერული

პერიოდი, დღ-ღ.

დია

მეტრ

ი,კმ

;

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

სიდ

იდე

საშუ

ალო

პირ

ისპი

რდ

-გო

მისა

ს

1 2 3 4 536. სპონდე 23,515 732.3 2 +23.037. კალე 20,712 609.0 2 +23.038. პაზიფეე 22,877 715.3 2 +23.239. გეგემონე 24,514 781.6 3 +22.840. მნემე 20,800 613.9 2 +23.341. აიოდე 23,808 748.8 4 +22.542. ტელქსინოე 21,300 635.8 2 +23.543. არქე 22,931 732.9 3 +22.844. კალიქორე 22,395 683.0 2 +23.745. ჰელიკე 20,979 617.3 4 +22.646. კარპო 17,100 456.5 3 +23.047. ევკელადე 24,557 781.6 4 +22.648. კილენე 24,000 737.8 2 +23.249. S/2000 J 11 12,623 289.7 4 +22.450. S/2003 J 2 28,570 982.5 2 +23.251. S/2003 J 3 18,340 504.0 2 +23.452. S/2003 J 4 23,258 723.2 2 +23.053. S/2003 J 5 24,084 759.7 4 +22.454. S/2003 J 9 22,442 683.0 1 +23.755. S/2003 J 10 24,250 767.0 2 +23.656. S/2003 J 12 19,002 533.3 1 +23.957. S/2003 J 14 25,000 807.8 2 +23.658. S/2003 J 15 22,000 668.4 2 +23.559. S/2003 J 16 21,000 595.4 2 +23.360. S/2003 J 17 22,000 690.3 2 +23.461. S/2003 J 18 20,700 606.3 2 +23.462. S/2003 J 19 22,800 701.3 2 +23.763. S/2003 J 23 24,000 759.2 2 +23.6

სატურნი        1. მიმასი 185.6 0.942 397 +12.82. ენცელადე 238.1 1.370 500 +11.83. ტეფია 294.7 1.888 1060 +10.24. დიონე 377.4 2.737 1120 +10.45. რეა 527.1 4.518 1530 +9.66. ტიტანი 1221.9 15.945 5150 +8.47. ჰიპერიონი 1464.1 21.277 410 +14.48. იაფეტი 3560.8 79.331 1460 +9.5-11.79. ფება 12944.3 548.21 220 +16.410. იანუსი 151.5 0.695 178 +14.411. ეპიმეთე 151.4 0.694 120 +15.612. ელენე 377.4 2.737 32 +18.413. თელესტო 294.7 1.888 24 +18.514. კალიფსო 294.7 1.888 19 +18.715. ატლასი 137.7 0.602 32 +19.0

94

თან

ამგზ

ავრ

ისსა

ხელ

ი 

საშუ

ალო

მანძ

ილი

პლან

ეტიდ

ან,

ათას

ი კმ

.  პლანეტის გარშემომოქცევის

სიდერულიპერიოდი, დღ-ღ. დ

იამე

ტრი,

კმ;

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

სიდ

იდე

საშუ

ალო

პირ

ისპი

რდ

-გო

მისა

ს

1 2 3 4 516. პრომეთე 139.4 0.613 100 +15.817. პანდორა 141.7 0.629 84 +16.418. პანი 133.6 0.575 20 +19.419. იმირი 23130.0 1315.33 16 +21.820. პალიაკი 15198.0 686.94 19 +21.421. თარვოსი 18239.0 926.13 13 +22.322. იჯირაკი 11442.0 451.47 10 +22.723. სუტუნგი 19465.0 1016.51 6 +23.824. კივიოკი 11365.0 449.22 14 +22.225. მუნდილფარი 18722.0 951.56 6 +24.026. ალბიორიქსი 16394.0 783.47 26 +20.927. სკადი 15641.0 728.18 6 +23.728. ერიპო 17604.0 871.25 8 +23.229. სიარნაკი 18195.0 895.55 32 +20.130. ტრიუმი 20219.0 1091.76 6 +23.931. ნარვი 18719.0 956.19 7 +23.832. მეტონა 194.0 1.01 3 ?33. პალენა 211.0 1.14 4 ?34. პოლიდევკი 377.4 2.74 4 ?35. დაფნისი 136.5 0.594 7 ?36. S/2004 S 7 20576.7 1101.99 6 +24.537. S/2004 S 8 23608.9 1354.34 6 +24.638. S/2004 S 9 20290.8 1079.10 5 +24.739. S/2004 S 10 19618.4 1025.91 6 +24.440. S/2004 S 11 16898.4 820.13 6 +24.141. S/2004 S 12 19905.9 1048.54 5 +24.842. S/2004 S 13 18056.3 905.85 6 +24.5

43. S/2004 S 14 20303.3 1080.10 6 +24.444. S/2004 S 15 19372.2 1006.66 6 +24.245. S/2004 S 16 22610.7 1269.36 4 +25.046. S/2004 S 17 19099.2 985.45 4 +25.247. S/2004 S 18 19958.7 1052.72 7 +23.8

ურანი        1. არიელი 190.9 2.520 1158 +14.12. უმბრიელი 266.0 4.144 1172 +14.83. ტიტანია 436.3 8.706 1580 +13.84. ობერონი 583.5 13.463 1524 +14.05. მირანდა 129.9 1.414 480 +16.46. კორდელია 49.8 0.336 26 +24.17. ოფელია 53.8 0.377 30 +23.88. ბიანკა 59.1 0.435 42 +23.09. კრესიდა 61.8 0.464 62 +22.210. დეზდემონა 62.7 0.474 54 +22.511. ჯულიეტა 64.3 0.494 84 +21.5

95

თან

ამგზ

ავრ

ისსა

ხელ

ი 

საშუ

ალო

მანძ

ილი

პლან

ეტიდ

ან,

ათას

ი კმ

.  პლანეტის გარშემომოქცევის

სიდერულიპერიოდი, დღ-ღ. დ

იამე

ტრი,

კმ;

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

სიდ

იდე

საშუ

ალო

პირ

ისპი

რდ

-გო

მისა

ს

1 2 3 4 512. პორცია 66.1 0.514 108 +21.013. როზალინდა 69.9 0.559 54 +22.514. ბელინდა 75.2 0.624 66 +22.115. პაკი 86.0 0.762 154 +20.316. კალიბანი 7168.9 579 60 +21.117. სიკორაქსი 12213.6 1289 120 +20.618. პროსპერო 16113.5 1953 30 +22.419. სეტებოსი 18205.2 2345 30 +22.520. სტეფანო 7942.5 676 20 +23.521. ტრინკულო 8578.0 759.0 10 +25.422. ფრანცისკო 4281.0 266.6 12 +25.023. მარგარიტა 14688.7 1694.8 11 +25.224. ფერდინანდი 21000.0 2823.4 12 +25.125. პერდიტა 76.4 0.638 40 +23.626. მაბი 97.7 0.922 10 +26.027. კუპიდონი 74.8 0.617 10 +26.0

­ნეპტუნი        1. ტრიტონი 354.6 5.877 2700 +13.52. ნერეიდა 5511.2 360.13 340 +18.73. ნაიადა 48.2 0.295 54 +24.74. თალასა 50.1 0.312 80 +23.85. დესპინა 52.5 0.335 150 +22.66. გალათეა 61.9 0.429 160 +22.37. ლარისა 73.5 0.555 208 +22.08. პროთეოსი 117.6 1.123 436 +20.39. S/2002 N 1 21990 2868.23 60 +24.410. S/2002 N 2 20151 2515.96 40 +25.711. S/2002 N 3 21365 2746.72 40 +25.3

12. S/2002 N 4 47279.7 9007.1 60 +24.613. S/2003 N 1 46738.0 9136.1 40 +25.5

შენიშვნა: 2006 -2009 წლებში აღმოჩენილია სატურნის კიდევ მცირე ზომის 15 თანამგზავრი, რომელთა უმეტესობას ჯერ მხოლოდ წინასწარი სახელები აქვთ მიკუთვნებული.

96

ცნობები დედამიწაზე, მზეზე, მთვარეზე დ ე დ ა მ ი წ ა

დედამიწის ელიფსოიდი (საბჭოთა განსაზღვრებით,1940)ეკვატორული რადიუსი a= 6 378.245 კმპოლარული რადიუსი b= 6 356.863 კმდედამიწის ელიფსოიდის შეკუმშულობა a= 1/298.3±04ხმელეთის ფართობი 149 860 000 კმ2. (29%)წყლით დაფარული ზედაპირის ფართობი 361 460 000 კმ2. (71%)მოცულობა 1.08X1012კმ3

მასა 5.98X1027გ საშუალო სიმკვრივე 5.5 (წყალთან შედარებით)უმაღლესი წერტილი ზღვის დონიდან(მწვ. ჯომოლუნგმა)

8 848 მ.

უდიდესი სიღრმე ოკეანეში (მარიანისღრმული)

11 035 მ.

განთავისუფლების კრიზისული სიჩქარე 11.2 კმ/წმსაშუალო ორბიტული სიჩქარე 29.8 კმ/წმბრუნვის ხაზოვანი სიჩქარე ეკვატორზე 465 მ/წმ

მ ზ ესაშუალო მანძილი დედამიწიდან 149 604 000 კმ (± 17 000 კმ)ხილული დიამეტრი 1 ასტრონომიულიერთეულის მანძილზე

31’59”.3

დიამეტრი 1 390 600კმბრუნვის სიდერული პერიოდი(ეკვატორზე)

25. 38 საშუალო დღე-ღამე

ბრუნვის სინოდური პერიოდი(ეკვატორზე)

27.35 საშუალო დღე-ღამე

ეკვატორის დახრა ეკლიპტიკის მიმართ 7 15’მასა 333 434 (დედამიწასთან

შედარებით)საშუალო სიმკვრივე 1.41 (წყალთან შედარებით)სიმკვრივე გარე ფენებში 10-10 (წყალთან შედარებით)სიმკვრივე ცენტრში 11.0 (წყალთან შედარებით)სიმძიმის ძალის აჩქარება ფოტოსფეროში 27.9 (დედამიწასთან შედარებით)განთავისუფლების კრიზისული სიჩქარე 619.4 კმ/წმმოცულობა 1 301 200 (დედამიწასთან

შედარებით)მზის მუდმივა 1.94 კალ/ სმ2.წთ.ვიზუალური ვარსკვლავიერი სიდიდე -26.72ტემპერატურა ფოტოსფეროში 5 730 Cტემპერატურა ლაქისა 4 000 Cტემპერატურა გულში ~ 14 000 000 C ნათობა 3.7X1033ერგ/წმ

97

მ თ ვ ა რ ე

საშუალო მანძილი დედამიწიდან 384 400 კმ (60.267 დედამიწის რადიუსთან შედარებით)

ორბიტის ექსცენტრისიტეტი 0.056 ორბიტის საშუალო დახრა ეკლიპტიკის მიმართ

5°8’

გარემოქცევის სიდერული პერიოდი 27.322 (საშუალო დღე-ღამე)გარემოქცევის სინოდური პერიოდი 29.531 (საშუალო დღე-ღამე)ხილული დიამეტრი დედამიწიდან საშ. მანძილზე

31’ 05”.2

ეკვატორის დახრა ორბიტის მიმართ 6°40’.7ეკვატორის დახრა ეკლიპტიკის მიმართ 1°32’.1დიამეტრი 3473 კმ დიამეტრი 0.272 (დედამიწასთან შედარებით) მასა 0.012 (დედამიწასთან შედარებით)სიმკვრივე 3.33 (წყალთან შედარებით) სიმკვრივე 0.61 (დედამიწასთან შედარებით)მოცულობა 0. 020 (დედამიწასთან შედარებით) სიმძიმის ძალის აჩქარება ზედაპირზე 0.165 (დედამიწასთან შედარებით)განთავისუფლების კრიზისული სიჩქარე 2.4 კმ/წმფოტოვიზუალური ვარსკვლავიერი სიდიდე

-12.67

საშუალო პარალაქსი 57’03”ტემპერატურა მთვარის განათებულ ზედაპირზე

+120°C, ჩრდილში-130°C

ცენტრის ზედა კულმინაციის ყოველდღიური დაგვიანება

მაქსიმალური 66 წთ მინიმალური 38 წუთი საშუალო 50 წთ

საშუალო ორბიტული სიჩქარე 1.02 კმ/წმ

სხვადასხვა მონაცემი

გალაქტიკის ჩრდილოეთ პოლუსის მდებარეობა: α=191 , d=+27 .7.მზის დაშორება გალაქტიკის ცენტრიდან: 8 200 პარსეკიგალაქტიკის მასა: 1.6X1011 მზის მასაგალაქტიკის დიამეტრი: 30 კილოპარსეკი

98

ზოგიერთი მნიშვნელოვანი სიდიდე (მნიშვნელობები, მიღებული საერთაშორისო შეთანხმებით)

მზის პარალაქსი 8”.79წლიური აბერაციის მუდმივა 20”.49დღეღამური აბერაციის მუდმივა 0”.32წლიური პრეცესია 50”.2564 - 0”.00022.t. 1)ეკვატორის დახრა ეკლიპტიკასთან 23o27'8”.26 - 0”468.t. 2)დედამიწის ეკვატორის სიგრძე 40 076 კმდედამიწის ეკვატორული რადიუსი a=6 378.388 კმდედამიწის პოლარული რადიუსი b=6 356.912 კმ  a - b 1დედამიწის შეკუმშულობა (a= ) a 297სიმძიმის ძალის სტანდარტული აჩქარება g=9.78049+0.05282 sin2φ მ/წმ2

დედამიწის მთელი ზედაპირის ფართობი 5.101X108 კმ2

ასტრონომიული ერთეული 149 604 000 კმსაშუალო დღე-ღამის ხანგრძლივობა

1.002738 ვარსკვ. დღე-ღამე=24h03m56s.555 (ვარსკვ. დროით)ვარსკვლავიერი დღე-ღამე

0.997269 საშ. დღე-ღამე=23h56m04s.0905 (საშ. დროით)სიდერული თვე 27.321661 საშ. დღე-ღამე =27d07h43m11s.51 (საშ. დროით)სინოდური თვე 29.530588 საშ. დღე-ღამე =29d12h44m02s.82 (საშ. დროით)სიდერული წელიწადი 365.256360 საშ. დღე-ღამე =365d06h09m09s.54 (საშ. დროით)ტროპიკული წელიწადი 365.242196 საშ. დღე-ღამე =365d05h48m45s.98 (საშ. დროით)

ფიზიკური მუდმივებიმიზიდულობის უნივერსალური მუდმივა G, რომელიც შედის ნიუტონის მსოფლიო მიზიდულობის კანონის გამოსახულებაში F=G.m1m2/R2

გაუსის მუდმივა

k=0.01720210სიმძიმის ძალის აჩქარება 45o განედზე (აბსოლუტური)

    g45o=980.616 სმ წმ-2

სიმძიმის ძალის სტანდარტული აჩქარება (მიღებულია ბარომეტრული გამოთვლებისათვის) g0=980.665 სმ წმ-2

სინათლის სიჩქარე ვაკუუმში c=299 792. 458±1,2 კმ/წმ-1

1 მცირე კალორია =4.182 ჯოულიაბსოლუტური ნული 0' K=-273o.16C

1) t აქ აითვლება 1900 წლიდან იულიუსის წლებით.

2) აქ t გამოსახულია ტროპიკული წლებით. ათვლილია 1900 წლიდან.3) პროცენტის მეოცედი ნაწილის სიზუსტით შეგვიძლია მივიღოთ: G=2000/3X10-10 გრ-1 სმ3 წმ-2 (პ.პ. პარენაგოს მიხედვით).

G=(6,670 ± 0,005) x 10-8 გრ-1 სმ3 წმ-2 3)

99

სიგრძისა და მანძილის ერთეულები

ანგსტრემი (A) =10-8 სმმილიმიკრონი (mm) =10-7 სმმიკრონი (m) =10-4 სმმეტრი (მ) =102 სმკილომეტრი (კმ) =105 სმასტრონომიული ერთეული (ა.ე) 1.49604X1013 სმ სინათლის წელი 9.460X1017 სმ=0.3069 პარსეკიპარსეკი 30.84X1017სმ=3.263 სინათლის წელიკილოპარსეკი =1 000 პარსეკიმეგაპარსეკი =30.84X1023 სმ=3.263X106 სინათლის წელიინგლისური დუიმი=2.540 სმინგლისური ფუტი=12 დუიმი=30.48 სმინგლისური მილი=1.609344 კმსაზღვაო მილი=1.853 კმ (შეესაბამება მერიდიანის რკალის 1'-ს)

 

მათემატიკური სიდიდეები

p=3.1415926536 lgp= 0.497149873e=2.7182818285 lgM= _1.6377843 1M=lge=0.4342944819 ____ = ln 10=2.3025850930 M 1lg ____ =0.3622157 M 180o1 რადიანი=_____ =57o.295779513=57o17'44.806=3437'.7467708=206264’’.80625 pსფეროს ფართობი=41 253 კვადრატულ გრადუსს360o =21 600'=1296000’’

2p=6.28319

�4 

 

4�3  

 

√�  

√2  

√3  

1� 

 

 

=0.31831 sin 1o =0.017452

�4 

 

4�3  

 

√�  

√2  

√3  

1� 

 

 

=0.78540

�4 

 

4�3  

 

√�  

√2  

√3  

1� 

 

 

=1.77245 sin 1’=0.0002909

�4 

 

4�3  

 

√�  

√2  

√3  

1� 

 

 

=4.18879

�4 

 

4�3  

 

√�  

√2  

√3  

1� 

 

 

=1.41421 sin 1”=0.00000485

p2=9.86960

�4 

 

4�3  

 

√�  

√2  

√3  

1� 

 

 

=1.73205

100

თანავარსკვლავედების სახელწოდებანი და აღნიშვნები

ლათინური სახელწოდება

აღნი

შვნა

ქართულისახელწოდება

რუსული სახელწოდება

       Andromeda And ანდრომედე АндромедаAntlia Ant ტუმბო НасосApus Aps სამოთხის ჩიტი Райская птицаAquarius Aqr მერწყული ВодолейAquila Aql არწივი ОрелAra Ara სამსხვერპლო ЖертвенникAries Ari ვერძი ОвенAuriga Aur მეეტლე ВозничийBootes Boo მენახირე ВолопасCaelum Cae საჭრისი Резец Camelopardalis Cam ჟირაფი ЖирафCancer Cnc კირჩხიბი РакCanes Venatici CVn მეძებარი ძაღლები Гончие псыCanis Major CMa დიდი ქოფაკი Большой песCanis Minor CMi პატარა ქოფაკი Малый песCapricornus Cap თხის რქა КозерогCarina Car გემის ხერხემალი КильCassiopeia Cas კასიოპეა КассиопеяCentaurus Cen კენტავრი КентаврCepheus Cep ცეფევსი ЦефейCetus Cet ვეშაპი КитChamaeleon Cha ქამელეონი ХамелеонCircinus Cir ფარგალი ЦиркульColumba Col მტრედი ГолубьComa berenices Com ბერენიკეს თმები Волосы ВероникиCorona Austrina CrA სამხრ. Gგვირგვინი Южная КоронаCorona Borealis CrB ჩრდ. Gგვირგვინი Северная КоронаCorvus Crv ყორანი ВоронCrater Crt ფიალა ЧашаCrux Cru სამხრეთის ჯვარი Южный КрестCygnus Cyg გედი ЛебедьDelphinus Del დელფინი ДельфинDorado Dor ოქროს თევზი Золотая рыбаDraco Dra გველეშაპი ДраконEquuleus Equ კვიცი Малый КоньEridanus Eri ერიდანუსი ЭриданFornax For ღუმელი ПечьGemini Gem მარჩბივი БлизнецыGrus Gru წერო ЖуравльHerkules Her ჰერკულესი Геркулес

101

ლათინური სახელწოდება

აღნი

შვნა

ქართულისახელწოდება

რუსულისახელწოდება

Horologium Hor საათი ЧасыHydra Hya ჰიდრა ГидраHydrus Hyi სამხ. ჰიდრა Южная гидраIndus Ind ინდოელი ИндеецLacerta Lac ხვლიკი ЯщерицаLeo Leo ლომი ЛевLeo Minor L Mi პატარა ლომი Малый левLepus Lep კურდღელი ЗаяцLibra Lib სასწორი ВесыLupus Lup მგელი ВолкLunx Lyn ფოცხვერი РысьLura Lur ქნარი ЛираMensa Men მაგიდა მთა Столовая гораMicroscopium Mic მიკროსკოპი МикроскопMonoceros Mon მარტორქა ЕдинорогMusca Mus ბუზი МухаNorma Nor გონიო НаугольникOctans Oct ოქტანტი ОктантOphiuchus Oph გველისმჭერი ЗмееносецOrion Ori ორიონი ОрионPavo Pav ფარშევანგი ПавлинPegasus Peg პეგასი ПегасPerseus Per პერსევსი ПерсейPhoenix Phx ფენიქსი ФениксPictor Pic მხატვარი ЖивописецPisces Psc თევზი РыбаPiscis Austrinus PsA სამხ. თევზი Южная рыбаPuppis Pup კიჩო КормаPyxis Pux კომპასი КомпасReticulum Ret ბადურა Сетка Sagitta Sge ისარი СтрелаSagittarius Sgr მშვილდოსანი СтрелецScorpius Sco ღრიანკალი СкорпионSculptor Scl მოქანდაკე СкульпторScutum Sct ფარი ЩитSerpens Ser გველი ЗмеяSexstans Sex სექსტანტი СекстантTaurus Tau კურო ТелецTelescopium Tel ტელესკოპი ТелескопTriangulum Tri სამკუთხედი ТреугольникTriangulum Australe TrA სამხ. სამკუთხედი Южный ТреугольникTucana Tuc ტუკანი ТуканUrsa Major Uma დიდი დათვი Большая МедведицаUrsa minor Umi პატარა დათვი Малая МедведицаVela Vel იალქნები ПарусаVigro Vir ქალწული ДеваVolans Vol მფრინავი თევზი Летучая рыбаVulpecula Vul მელა Лисичка

102

საშუალო დროის შუალედის ვარსკვლავიერ დროში გადასაყვანი ცხრილი

(შესწორება მიემატება)სა

შუალ

ო ს

აათ

ი h

შესწორება

საშუ

ალო

წუთ

ი

შესწ

ორ

ება

s

საშუ

ალო

წუთ

ი

შესწ

ორ

ება

s

საშუ

ალო

წამ

ი

შესწ

ორ

ება

s

საშუ

ალო

წამ

ი

შესწ

ორ

ება

s

m s

1 0 9.856 1 0.164 31 5.093 1 0.003 31 0.0852 0 19.713 2 0.329 32 5.257 2 0.005 32 0.0883 0 29.569 3 0.493 33 5.421 3 0.008 33 0.0904 0 39.426 4 0.657 34 5.585 4 0.011 34 0.0935 0 49.282 5 0.821 35 5.750 5 0.014 35 0.096

6 0 59.139 6 0.986 36 5.914 6 0.016 36 0.0997 1 8.995 7 1.150 37 6.078 7 0.019 37 0.1018 1 18.852 8 1.314 38 6.242 8 0.022 38 0.1049 1 28.708 9 1.478 39 6.407 9 0.025 39 0.10710 1 38.565 10 1.643 40 6.571 10 0.027 40 0.110

11 1 48.421 11 1.807 41 6.735 11 0.030 41 0.11212 1 58.278 12 1.971 42 6.900 12 0.033 42 0.11513 2 8.134 13 2.136 43 7.064 13 0.036 43 0.11814 2 17.991 14 2.300 44 7.228 14 0.038 44 0.12015 2 27.847 15 2.464 45 7.392 15 0.041 45 0.123

16 2 37.704 16 2.628 46 7.557 16 0.044 46 0.12617 2 47.560 17 2.793 47 7.721 17 0.047 47 0.12918 2 57.417 18 2.957 48 7.885 18 0.049 48 0.13119 3 7.273 19 3.121 49 8.049 19 0.052 49 0.13420 3 17.129 20 3.285 50 8.214 20 0.055 50 0.137

21 3 26.986 21 3.450 51 8.378 21 0.057 51 0.14022 3 36.842 22 3.614 52 8.542 22 0.060 52 0.14223 3 46.699 23 3.778 53 8.707 23 0.063 53 0.14524 3 56.555 24 3.943 54 8.871 24 0.066 54 0.148

  25 4.107 55 9.035 25 0.068 55 0.151საშუალო დღე-ღამე =

=24h03m56s.555= = 1.002738

ვარსკვლავიერდღე-ღამეს

             26 4.271 56 9.199 26 0.071 56 0.15327 4.435 57 9.364 27 0.074 57 0.15628 4.600 58 9.528 28 0.077 58 0.15929 4.764 59 9.692 28 0.079 59 0.16230 4.928 60 9.856 30 0.082 60 0.164

103

ვარსკვლავიერი დროის შუალედის საშუალო დროში გადასაყვანი ცხრილი

(შესწორება გამოაკლდება)

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

საათ

ი h

შესწორება

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

წუთ

ი

შესწ

ორ

ება

s

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

წუთ

ი

შესწ

ორ

ება

s

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

წამი

შესწ

ორ

ება

s

ვარ

სკვლ

ავიე

რი

წამი

შესწ

ორ

ება

s

m s

1 0 9.830 1 0.164 31 5.079 1 0.003 31 0.0852 0 19.659 2 0.328 32 5.242 2 0.005 32 0.0873 0 29.489 3 0.491 33 5.406 3 0.008 33 0.0904 0 39.318 4 0.655 34 5.570 4 0.011 34 0.0935 0 49.148 5 0.819 35 5.731 5 0.014 35 0.096                   6 0 58.977 6 0.983 36 5.898 6 0.016 36 0.0987 1 8.807 7 1.147 37 6.062 7 0.019 37 0.1018 1 18.636 8 1.311 38 6.225 8 0.022 38 0.1049 1 28.466 9 1.474 39 6.389 9 0.025 39 0.10610 1 38.296 10 1.638 40 6.553 10 0.027 40 0.109                   11 1 48.125 11 1.802 41 6.717 11 0.030 41 0.11212 1 57.955 12 1.966 42 6.881 12 0.033 42 0.11513 2 7.784 13 2.130 43 7.045 13 0.035 43 0.11714 2 17.614 14 2.294 44 7.208 14 0.038 44 0.12015 2 27.443 15 2.457 45 7.372 15 0.041 45 0.123                   16 2 37.273 16 2.621 46 7.536 16 0.044 46 0.12617 2 47.102 17 2.785 47 7.700 17 0.046 47 0.12818 2 56.932 18 2.949 48 7.864 18 0.049 48 0.13119 3 6.762 19 3.113 49 8.027 19 0.052 49 0.13420 3 16.591 20 3.277 50 8.191 20 0.055 50 0.137                   21 3 26.421 21 3.440 51 8.355 21 0.057 51 0.13922 3 36.250 22 3.604 52 8.519 22 0.060 52 0.14223 3 46.080 23 3.768 53 8.683 23 0.063 53 0.14524 3 55.909 24 3.932 54 8.847 24 0.066 54 0.147

  25 4.096 55 9.010 25 0.068 55 0.150ვარსკვლავიერი

დღე-ღამე = =23h56m04s.091=

= 0.997270 საშუალო

დღე-ღამეს

             26 4.259 56 9.174 26 0.071 56 0.15327 4.423 57 9.338 27 0.074 57 0.15628 4.587 58 9.502 28 0.076 58 0.15829 4.751 59 9.666 29 0.079 59 0.16130 4.915 60 9.830 30 0.082 60 0.164

104

რკალის გრადუსებისა და მინუტების დროის საათებსა და წუთებში გადასაყვანი ცხრილი

  0 1 2 3 4 5 6 7 8 9o h m h m h m h m h m h m h m h m h m h m0 0 0 0 4 0 8 0 12 0 16 0 20 0 24 0 28 0 32 0 3610 0 40 0 44 0 48 0 52 0 56 1 0 1 4 1 8 1 12 1 1620 1 20 1 24 1 28 1 32 1 36 1 40 1 44 1 48 1 52 1 5630 2 0 2 4 2 8 2 12 2 16 2 20 2 24 2 28 2 32 2 3640 2 40 2 44 2 48 2 52 2 56 3 0 3 4 3 8 3 12 3 16                     50 3 20 3 24 3 28 3 32 3 36 3 40 3 44 3 48 3 52 3 5660 4 0 4 4 4 8 4 12 4 16 4 20 4 24 4 28 4 32 4 3670 4 40 4 44 4 48 4 52 4 56 5 0 5 4 5 8 5 12 5 1680 5 20 5 24 5 28 5 32 5 36 5 40 5 44 5 48 5 52 5 5690 6 0 6 4 6 8 6 12 6 16 6 20 6 24 6 28 6 32 6 36                     

100 6 40 6 44 6 48 6 52 6 56 7 0 7 4 7 8 7 12 7 16110 7 20 7 24 7 28 7 32 7 36 7 40 7 44 7 48 7 52 7 56120 8 0 8 4 8 8 8 12 8 16 8 20 8 24 8 28 8 32 8 36130 8 40 8 44 8 48 8 52 8 56 9 0 9 4 9 8 9 12 9 16140 9 20 9 24 9 28 9 32 9 36 9 40 9 44 9 48 9 52 9 56                     

150 10 0 10 4 10 8 10 12 10 16 10 20 10 24 10 28 10 32 10 36160 10 40 10 44 10 48 10 52 10 56 11 0 11 4 11 8 11 12 11 16170 11 20 11 24 11 28 11 32 11 36 11 40 11 44 11 48 11 52 11 56180 12 0 12 4 12 8 12 12 12 16 12 20 12 24 12 28 12 32 12 36190 12 40 12 44 12 48 12 52 12 56 13 0 13 4 13 8 13 12 13 16                     

200 13 20 13 24 13 28 13 32 13 36 13 40 13 44 13 48 13 52 13 56210 14 0 14 4 14 8 14 12 14 16 14 20 14 24 14 28 14 32 14 36220 14 40 14 44 14 48 14 52 14 56 15 0 15 4 15 8 15 12 15 16230 15 20 15 24 15 28 15 32 15 36 15 40 15 44 15 48 15 52 15 56240 16 0 16 4 16 8 16 12 16 16 16 20 16 24 16 28 16 32 16 36                     

250 16 40 16 44 16 48 16 52 16 56 17 0 17 4 17 8 17 12 17 16260 17 20 17 24 17 28 17 32 17 36 17 40 17 44 17 48 17 52 17 56270 18 0 18 4 18 8 18 12 18 16 18 20 18 24 18 28 18 32 18 36280 18 40 18 44 18 48 18 52 18 56 19 0 19 4 19 8 19 12 19 16290 19 20 19 24 19 28 19 32 19 36 19 40 19 44 19 48 19 52 19 56                     

300 20 0 20 4 20 8 20 12 20 16 20 20 20 24 20 28 20 32 20 36310 20 40 20 44 20 48 20 52 20 56 21 0 21 4 21 8 21 12 21 16320 21 20 21 24 21 28 21 32 21 36 21 40 21 44 21 48 21 52 21 56330 22 0 22 4 22 8 22 12 22 16 22 20 22 24 22 28 22 32 22 36340 22 40 22 44 22 48 22 52 22 56 23 0 23 4 23 8 23 12 23 16                     

350 23 20 23 24 23 28 23 32 23 36 23 40 23 44 23 48 23 52 23 56360 24 0                  

105

დ ა მ ა ტ ე ბ ა ნ ი

სამყაროს შეცნობა ღრმავდება

(ახალ აღმოჩენათა კვალდაკვალ)

შალვა სა ბაშ ვი ლი

1 . დ ო პ ლ ე რ ი ს ფ ო რ მ უ ლ ა დ ა ა ს ტ რ ო ნ ო მ ი ა

ტერმინებს „მოძრაობა“ და „უძრაობა“ არ გააჩნიათ აბსოლუტუ-რი აზრი, ანუ შეუძლებელია ითქვას, უძრავია თუ მოძრავი რომელიმე კონკრეტული სხეული. იგი შეიძლება მოძრავი იყოს ერთი სხეულის და უძრავი – სხვა სხეულის მიმართ. ერთი „წერტილის“ მეორის მი-მართ მოძრაობისას ზოგჯერ იცვლება მანძილი ამ ორ „წერტილს“ შორის. ეს შეიძლება ხდებოდეს ამ წერტილებზე გამავალი წრფის გასწვრივ ან მისდამი რაიმე არანულოვანი კუთხით, თანაბრად ან არათანაბრად და ა.შ. შეიძლება მანძილი არც იცვლებოდეს, მაგრამ იცვლებოდეს ამ წერტილებზე გამავალი წრფის ორიენტაცია სივრ-ცეში, მაგალითად მეორე წერტილი ბრუნავდეს პირველის ირგვლივ (აქაც: თანაბრად ან არათანაბრად), მაგრამ ამგვარი მოძრაობის გან-სამარტავად აუცილებლად დაგვჭირდება იმ მესამე სხეულზე მითი-თება, რომლის მიმართაც „ბრუნავს“ განსახილველ ორ წერტილზე გამავალი წრფე. ანუ არც ბრუნვას აქვს აბსოლუტური აზრი. ერთი ნი-მუში: დედამიწა ბრუნავს თავისი ღერძის გარშემო, ოღონდ სხვადასხ-ვა სხეულთა მიმართ განსხვავებული სიჩქარით. შორეულ („უძრავ“) ვარსკვლავთა მიმართ დედამიწის ერთ სრულ ღერძულ შემობრუნებას 23 სთ 56 წთ სჭირდება, მზის ცენტრის მიმართ 24 სთ, მთვარის ცენტ-რის მიმართ 24 სთ 50 წთ (საშუალოდ) და ა.შ., ხოლო დედამიწის ისეთი ხელოვნური თანამგზავრის მიმართ, რომელიც „დაკიდულია“ დედამიწის ზედაპირის რომელიმე წერტილზე (ანუ სინამდვილეში გა-რემოიქცევა დედამიწის ღერძული ბრუნვის სინქრონულად) დედამი-წა, ზუსტად თუ ვიტყვით, არც ბრუნავს.

მოძრაობა ფიზიკური ცნებაა, მაგრამ ფართოდ გამოიყენება ასტ-რონომიაშიც. ციურ სხეულებზე ინფორმაციას ძირითადად მათ მოძ-რაობაზე დაკვირვებით ვიღებთ. მეორე მხრივ, ციურ სხეულთა შეს-წავლის წყარო მათი გამოსხივების მიღება და გამოკვლევაა. ამიტომ საინტერესოა ამ ორი მოვლენის – ციური სხეულის მოძრაობისა და მისი ჩვენამდე მოღწეული გამოსხივების მახასიათებლებს შორის კავ-შირის დამყარება.

106

გამოსხივება, თავის მხრივ, რთული ფენომენია – იგი ამჟღავნებს როგორც ნაწილაკის, ისე ტალღის თვისებებს. ანუ, ერთი მხრივ გა-მოსხივების ენერგია ცალკეული ფოტონების (სინათლის დისკრეტუ-ლი ნაწილაკების) სახით გადაიტანება, მეორე მხრივ კი წარმოადგენს ტალღურ პროცესსაც. ხოლო ასეთი პროცესის ერთ-ერთი ძირითადი მახასიათებელი ტალღის სიგრძეა. ამ შემთხვევაში გარეგნულად მოძ-რაობა აღიწერება ზღვის ტალღისებური რხევით, ანუ მას აქვს ე.წ. მაქსიმუმები და მინიმუმები, ტალღის სიგრძე კი უახლოეს მაქსიმუმთა შორის მანძილია. ბუნებაში სხვადასხვა სახის რხევითი პროცესები არსებობს: ჩვეულებრივი („ზღვის“) ტალღები, ბგერითი ტალღები, ელექტრომაგნიტური ტალღები (მათი კერძო შემთხვევაა ხილული სი-ნათლე, სხვები – რადიოტალღები, ულტრაიისფერი „სინათლე“, ინფ-რაწითელი გამოსხივება, რენტგენული ან გამა-ტალღები – ყველა ამ შემთხვევაში ირხევა ელექტრული და მაგნიტური ვექტორების სიდიდე თუ მიმართულება), და სხვ.

გამოსხივება, რომელიც დედამიწაზე აღწევს მზიდან ან სხვა კონ-კრეტული ვარსკვლავიდან, სინამდვილეში უთვალავი სხვადასხვა ტალღის სიგრძის გამოსხივებათა ნაკრებია, რომელთა ცალ-ცალკე გამოყოფა შეგვიძლია ამ გამოსხივების გატარებით, ვთქვათ, სამკუთ-ხა პრიზმაში. იგივე პროცესი, ატმოსფერული წვიმის წვეთების გავ-ლით მიმდინარე, გვირგვინდება ჰაერში მრავალფერადი ცისარტყე-ლის წარმოქმნით. აქედან იკვეთება კავშირი ტალღის სიგრძესა და ფერს შორის – ყოველ ტალღის სიგრძეს თავისი ფერი შეესაბამება. ხილულ სპექტრში ყველაზე მოკლეტალღოვანია იისფერი, ყველაზე გრძელტალღოვანი კი – წითელი გამოსხივება, თუმცა თითოეული ამ შვიდ ფერთაგან სინამდვილეში უამრავ შემადგენელ ფერს შეიცავს (მაგალითად წითელი ფერი ათეულობით სახის არსებობს). ყველაზე ზღვრულად ვიწრო ზოლი სპექტრისა – ესაა მონოქრომატული, ანუ ერთადერთი ტალღის სიგრძის მქონე რხევებით განპირობებული გა-მოსხივება. ასეთია, მაგალითად, წყალბადის ე.წ. ლაიმანის სერიის პირველი ხაზის ცენტრის შესაბამისი გამოსხივება, რომლის ტალღის სიგრძე 1216 ანგსტრემია (ანგსტრემი არის სმ-ის მეასმილიონედი ნაწილი).

ახლა შევაერთოთ ზემონათქვამები: ფიქსირებული ციური სხე-ულის გამოსხივება უსასრულოდ ბევრი განსხვავებული ტალღის სიგ-რძის მდგენელისგან შედგება და იგი წარმოიდგინება ინტენსივობის განაწილების მრუდით, რომლის მაქსიმუმი ციური სხეულის ტემპერა-ტურაზეა დამოკიდებული, კონკრეტული ფოტონის ტალღის სიგრძე კი, როგორც ირკვევა, აბსოლუტურად განსაზღვრული კი არაა, არამედ

107

დამოკიდებული დამკვირვებლის მიმართ გამომსხივებელი სხეულის მოძრაობაზე. ეს არც თუ ძნელად გასაგები მოვლენაა! უმარტივესი ახ-სნა კი „ჩვეულებრივი ზღვის ტალღების“ მაგალითზეა შესაძლებელი.

მართლაც, წარმოვიდგინოთ, რომ ზღვის ნაპირზე დგას დამკვირ-ვებელი, რომელიც „ითვლის“ 1 სთ-ში ნაპირთან მისული ტალღების რაოდენობას. რადგან ტალღა რხევითი პროცესია, აღნიშნული „რა-ოდენობა“ სინამდვილეში დროის ერთეულში შესრულებულ სრულ რხევათა რიცხვია. მას შეიძლება სიხშირეც ვუწოდოთ. დამკვირვე-ბელს შეუძლია ტალღებს (ანუ წყლის მაქსიმუმებს) შორის მანძილიც გაზომოს – ეს ტალღის სიგრძე იქნება. იგი შეიძლება სხვადასხვა იყოს. ადვილად მივხვდებით, რომ ტალღებისადმი შემხვედრი მი-მართულებით მოძრავი დამკვირვებელი „ჩავლილ“ ტალღათა მეტ რაოდენობას დააფიქსირებს, საწინააღმდეგოდ მოძრავი კი (ის, ვინც „გაურბის“ ტალღებს) – ნაკლებს, ვიდრე ნაპირზე მდგარი „უძრავი“ დამკვირვებელი, და ისიც ცხადია, რომ ტალღათშორისი მანძილებიც ამ დამკვირვებლებს სხვადასხვაგვარი გამოუვათ – ზღვისკენ მოძრავ დამკვირვებლებს – უფრო ნაკლები (თანაც მით მეტად, რაც უფრო ჩქარა იმოძრავებენ), ნაპირზე მოძრავთ კი უფრო მეტი, ვიდრე ნაპირ-ზე მდგართ. ასე რომ, თითქოსდა სრულიად ობიექტური მახასიათებ-ლები: ტალღის სიგრძე და სიხშირე სინამდვილეში დამკვირვებლის მოძრაობის სიჩქარეზე დამოკიდებული გამოდის. თანაც ეს უნივერ-სალური დასკვნაა, ანუ იგი ვრცელდება ბგერით ტალღებზეც (ჩვენკენ მომავალი მატარებლის კივილის ტონი უფრო მაღალია, მიმავლისა კი უფრო დაბალი, ვიდრე უძრავი მატარებლის კივილი იქნებოდა), და ელექტრომაგნიტურ ტალღებზეც: გამოსხივების წყაროს მოახ-ლოების შემთხვევაში ჩვენ მის სინათლეს უფრო მოკლეტალღოვნად აღვიქვამთ (ტალღა „იისფერდება“), დაშორების შემთხვევაში კი, პი-რიქით, უფრო გრძელტალღოვნად (ტალღა „წითლდება“), ვიდრე ეს იქნებოდა მაშინ, გამოსხივების წყარო რომ უძრავი ყოფილიყო ჩვენს მიმართ.

ეს ყოველივე უკვე ძალიან მნიშვნელოვანია და შეადგენს შემდ-გომში ცდით აღმოჩენილი და მრავალმხრივ დადასტურებული ე.წ დოპლერის ეფექტის შინაარსს. ცხადია, მას ზუსტი ფიზიკური აღწერა და მათემატიკური ფორმულირება სჭირდება. საბოლოოდ დადგენილ კანონზომიერებათა გამოყენებით კი შეიძლება უამრავი რამ გავიგოთ გამოსხივების წყაროს შესახებ.

განვიხილოთ კონკრეტული, მონოქრომატული ელექტრომაგნიტუ-რი ტალღა, რომელსაც ახასიათებს ტალღის სიგრძე λ და სიხშირე ν. ამგვარ ტალღათა ყველა სახეობა სიცარიელეში c=300 000 კმ/წმ

108

სიჩქარით ვრცელდება, 1 წმ-ში შესრულებულ ანუ 300 000 კმ მან-ძილზე „ჩალაგებულ” სრულ რხევათა ν რიცხვი კი მიიღება 300 000 კმ-ის გაყოფით ტალღის სიგრძეზე, რაც გვაძლევს ν=c/λ ფორმულას. ეს უკანასკნელი ჩვენთვის საყრდენი იქნება.

გავიხსენოთ მთავარი: გარკვეული λ და ν მახასიათებლების მქო-ნე გამოსხივებას იძლევა დამკვირვებლისადმი უძრავი ციური სხეული, მაგრამ თუ დამკვირვებელსა და გამოსხივების წყაროს შორის მანძი-ლი იცვლება, მაშინ დამკვირვებელი ამავე გამოსხივებას აღიქვამს შეცვლილი λ' და ν' მახასიათებლების მქონედ. ტალღის სიგრძისა და სიხშირის დამახინჯებანი კი ანუ λ'-λ და ν'-ν სხვაობების სიდიდეები წყაროსა და დამკვირვებელს შორის მანძილის ცვლილების ხასიათ-ზეა დამოკიდებული. დავარქვათ (λ'-λ)-ს ∆λ, (ν'-ν)-ს კი ∆ν. ფორმუ-ლა, რომელიც ავსტრიელმა ფიზიკოსმა კ. დოპლერმა თეორიულად დაასაბუთა 1842 წელს, ჩაიწერება მარტივად , სადაც ν დამკ-ვირვებლისადმი წყაროს მოძრაობის რადიალური ანუ მხედველობის სხივის გასწვრივი სიჩქარეა, c კი – სინათლის სიჩქარე. ამ აზრით, ტალღის სიგრძის ფარდობითი ცვლილება წყაროს მოძრაობის სიჩ-ქარის პირდაპირპროპორციულია. კერძოდ, იგი მიისწრაფვის 1-ის-კენ, როცა ν მიისწრაფვის c – სკენ. მაგრამ ფარდობითობის თეორიის შექმნის მერე გამოირკვა, რომ ზემომოყვანილი ფორმულა მიახლო-ებითია და საკმარისად ზუსტი მხოლოდ მცირე ν სიჩქარეებისთვისაა, სიჩქარეთა უფრო დიდი დიაპაზონისთვის კი სამართლიანია უფრო ზოგადი ფორმულა: , სადაც Z-ით აღნიშნულია სიდი-დე. დამკვირვებლის მიერ აღქმული გამოსხივების ν' სიხშირე გამო-ისახება წყაროს მიერ გამოსხივებული ν სიხშირით შემდეგნაირად:

. აქ ν სიჩქარე დადებითად ითვლება წყაროს დაშორების, ხოლო უარყოფითად – მისი მოახლოების შემთხვევაში.

ზედა ფორმულაში მრიცხველი ყოველთვის ნაკლებია მნიშვნელ-ზე, ამიტომ როცა ν მიისწრაფვის c-სკენ, Z ანუ ტალღის სიგრძის ფარ-დობითი ცვლილება უსასრულობისკენ მიისწრაფვის (თავდაპირველი ფორმულით Z მუდამ 1-ზე ნაკლები რჩებოდა). ქვედა ფორმულიდან კი გამოდის, რომ თუ გამოსხივების წყარო გვიახლოვდება (ანუ ν უარყოფითია), ν' მეტია ν-ზე: დამკვირვებელი აფიქსირებს უფრო მეტ სიხშირეს, ვიდრე ასხივებს წყარო. წყაროს დაშორებისას კი (დადე-ბითი ν-ს შემთხვევა) დამკვირვებლის მიერ აღქმული სიხშირე უფრო დაბალია, ვიდრე წყაროს მიერ გამოსხივებული.

იგივე შედეგები გვექნება მაშინაც, თუ ჩვენს მიერ შერჩეულ სა-კოორდინატო სისტემაში უძრავი იქნება სინათლის წყარო, მოძრავი კი დამკვირვებელი.

109

და ერთიც: თუ წყარო დამკვირვებლისკენ მიმართულებისადმი რაღაც α კუთხით მოძრაობს, მაშინ ფარდობითობის თეორია იძლევა ფორმულას:

.ამ უკანასკნელიდან წინა ფორმულებიც მიიღება (α=0° და α=180°

შემთხვევებში), რაც სიგრძივი დოპლერის ეფექტის შემთხვევაა (წყა-რო გვშორდება ან გვიახლოვდება), და ისიც ჩანს, რომ არსებობს ე.წ. განივი დოპლერის ეფექტიც, რომლის არსი შემდეგია: დამკვირვებე-ლი აფიქსირებს წყაროს მიერ გამოსხივებული ν სიხშირისგან განსხ-ვავებულ ν' სიხშირეს იმ შემთხვევაშიც კი, თუ წყაროს სიჩქარეს არა აქვს რადიალური მდგენელი, ანუ მოცემულ მომენტში მიმართულია მხედველობის სხივისადმი მა რთობულად (α=±90°). ეს შეიძლება იყოს წყაროს წრიული (დამკვირვებლისადმი) მოძრაობაც. ამ შემთ-ხვევაში cosα=0 და გვრჩება: ან, მცირე ν-სთვის, მიახლო-ებით: . ამ შემთხვევაში ეფექტი გაცილებით მცირეა, რადგან ν' განსხვავდება ν-სგან წევრით, რომელიც მეორე რიგისაა -ს მი-მართ. დოპლერის სიგრძივი ეფექტის დროს ν'-ν სხვაობა –ს მიმართ პირველი რიგის წევრით გამოისახება, ანუ განუზომლად დიდია.

სიგრძივი ეფექტის დროს ტალღათა იგივე რაოდენობა დამკვირ-ვებლიდან წყარომდე შეცვლილ მანძილზე ლაგდება, ვიდრე დამკ-ვირვებლისადმი უძრავი წყაროს შემთხვევაში იქნებოდა, ამიტომ აღქმული ტალღის სიგრძე განსხვავდება გამოსხივებულისგან, განი-ვი ეფექტის დროს კი დამკვირვებელსა და წყაროს შორის მანძილი უცვლელია, ხოლო ტალღის სიგრძის ცვლილება (გამოსხივებისა და აღქმის მომენტებში) დაკავშირებულია დროის სხვადასხვაგვარ მიმ-დინარეობასთან წყაროსა და დამკვირვებლის ათვლის სისტემებში. ეს მეტად ფაქიზი საკითხებია.

ახლა ვნახოთ რაში იყენებენ ასტრონომები დოპლერის ეფექტს.

1. ციურ სხეულთა სპექტრებში არსებობს კონკრეტული ქიმიური ელემენტების შემადგენელ ატომთა მკვეთრად გამოკვეთილი სპექ-ტრული ხაზები, რომელთა ცენტრალური უბნის შესაბამისი ტალღის სიგრძე, უძრავი გამომსხივებლის შემთხვევაში, ფიზიკური მუდმივაა და გამოთვლილია თეორიულად. თუ კონკრეტული ციური სხეულის სპექტრში ამავე ხაზის ტალღის სიგრძე განსხვავდება თეორიულისგან, დოპლერის ფორმულით ადვილად განვსაზღვრავთ ჩვენს მიმართ ამ ციური სხეულის მოძრაობის სიჩქარეს და მიმართულებას. სწორედ ასე აღმოაჩინეს სამყაროს გაფართოების მოვლენა: ჰაბლის დაკვირ-

110

ვებათა თანახმად გალაქტიკების სპექტრებში ხაზების ტალღის სიგრ-ძეები გაზრდილი იყო, თანაც მით უფრო მეტად, რაც უფრო შორს იყო გალაქტიკა.

2. ატომი მოცემული სპექტრული ხაზის ფოტონებს შთანთქავს იმავე სიხშირეზე, რა სიხშირეზეც იგი მათ ასხივებს. ამიტომ, თუ შო-რეული წყაროს გამოსხივებამ გამოიარა ცნობილი სიჩქარის მქონე რომელიმე გარემო, ვთქვათ, ჩვენი გალაქტიკის ესა თუ ის სპირალუ-რი შტო, მის სპექტრში ჩნდება ამ გარემოში გავლისას წარმოქმნილი ხაზიც, რომლის მდებარეობა შეესატყვისება გარემოს სიჩქარეს. სხვა-დასხვა სიჩქარის მქონე რამდენიმე სპირალური შტოს გავლისას იქმ-ნება ერთი და იმავე ხაზის მრავალი კომპონენტი. ამიტომ შეგვიძლია ვიმსჯელოთ, რომელ შტოთა მიღმა, ანუ დაახლოებით რა მანძილზე მდებარეობს განსახილველი ციური სხეული.

3. თუ ვარსკვლავი ბრუნავს საკუთარი ღერძის ირგვლივ, რო-მელიც მხედველობის სხივის შემცველ სიბრტყეში არაა, მაშინ მისი ერთი მხარე გვიახლოვდება, მეორე კი გვშორდება. შესაბამისად, ვარსკვლავის ეკვატორის სხვადასხვა არე წარმოქმნის შთანთქმას სხვადასხვა ტალღის სიგრძეზე და მთლიანობაში ვარსკვლავის სპექ-ტრული ხაზი ფართოვდება. რაც მეტია ვარსკვლავის ბრუნვის ხაზოვა-ნი სიჩქარე, მით უფრო განიერი იქნება მისი სპექტრული ხაზები. ანუ სპექტრი საშუალებას გვაძლევს აღმოვაჩინოთ ვარსკვლავის ბრუნვა და გავზომოთ ამ ბრუნვის სიჩქარე.

საინტერესოა, რომ დოპლერის ეფექტი თავდაპირველად ასტ-რონომმა ბელოპოლსკიმ აღმოაჩინა იმ ფაქტის დადგენით, რომ მზის მარცხენა და მარჯვენა კიდეების სპექტრებში ხაზების ტალღის სიგრ-ძეები სხვადასხვაა. ეს მზის ბრუნვით აიხსნა. კანონის უნივერსალური ხასიათი კი მხოლოდ შემდგომში დადგინდა.

4. სპექტრული ხაზის წარმოქმნაში ატომთა დიდი რიცხვი მონა-წილეობს, ისინი კი სხვადასხვა სიჩქარით მოძრაობენ მხედველო-ბის სხივის გასწვრივ. ამდენად, მოცემული ხაზის ფარგლებშიც კი სხვადასხვა ატომები გამოსხივებას სხვადასხვა ტალღის სიგრძეებზე შთანთქავენ. შედეგად ხაზიც გაფართოებული გამოდის და მისი სი-განე ტემპერატურის ზუსტი ინდიკატორია, რადგან ატომთა სიჩქარე-ების დიაპაზონი სწორედ ტემპერატურის სიდიდეზეა დამოკიდებული. ცხელ ვარსკვლავებში სპექტრული ხაზები ბევრად განიერია, ვიდრე ცივ ვარსკვლავებში. მზის გვირგვინის სპექტრშიც ხაზები მრავალჯერ უფრო განიერია, ვიდრე, თუნდაც, მზის ფოტოსფეროს სპექტრში (აქე-

111

დან ვიგებთ, რომ გვირგვინი რამდენიმე ასეულჯერ უფრო ცხელია, ვიდრე ფოტოსფერო).

5. შორეულ გალაქტიკათა სპექტრებში ხაზების ტალღის სიგრ-ძეებიც განსხვავდებიან მათი „ლაბორატორიული“ სიგრძეებისგან. სხვაობა გალაქტიკების სიჩქარის, საბოლოოდ კი მათი მანძილის ცალსახა ფუნქციაა. ასე რომ ხაზის წანაცვლება უშუალოდ გვაძლევს გალაქტიკამდე მანძილს. ესაა ყველაზე უფრო შორს შეღწევადი მე-თოდი ციურ სხეულებამდე მანძილების განსაზღვრისა, ანუ სამყაროს სტრუქტურის დადგენისა.

და კიდევ ერთი ასპექტი. დოპლერის ეფექტი მარტო გამოსხივე-ბის წყაროს მოძრაობას არ უკავშირდება. მას გრავიტაციაც იწვევს. სახელდობრ, ვარსკვლავის მიერ გამოსხივებულმა ν სიხშირის გამოს-ხივებამ უნდა გადალახოს ამ ვარსკვლავის გრავიტაციული მიზიდუ-ლობა, რათა გამოაღწიოს გარე სივრცეში და მოვიდეს დამკვირვებ-ლამდე. ამაზე მას ენერგიის ნაწილის „დათმობა“ უხდება. ფოტონის ენერგია კი E=hν ფორმულით გამოისახება, სადაც h პლანკის მუდმი-ვაა. შედეგად E მცირდება, ანუ ასევე მცირდება ν – ფოტონი წითლდე-ბა (იგივე დაემართებათ დედამიწიდან გამოსხივებულ ფოტონებს მისი მიმღები შორეული დამკვირვებლის თვალსაზრისით). ობსერვატორი-აში მოსვლამდე კი სხივი შემოდის დედამიწის გრავიტაციულ ველში და მისი სიხშირე ისევ იცვლება, თუმცა საპირისპირო მიმართულე-ბით. საბოლოოდ, მნათობის მიერ გამოსხივებული ტალღის სიგრძის ფარდობითი ცვლილება ჩვენს მიერ მისი მიღებისას გამოითვლება ფორმულით: G

cM1 MR1 R

, სადაც M1 და R1 დედამიწის, M და R კი წყაროს მასა და რადიუსია შესაბამისად, G – გრავიტაციული მუდმივა, c კი სინათლის სიჩქარე. ეს ეფექტი მით უფრო მეტია, რაც უფრო კომპაქტურია გამოსხივების წყარო. კომპაქტურობა დიდ სიმკვრი-ვეს გულისხმობს და მით მეტია, რაც მეტი მასა და ნაკლები რადიუსი აქვს მნათობს. ამიტომ ზედა ფორმულის პირველი წევრი შეგვიძლია უგულებელვყოთ (დედამიწის მასა M1 მილიონჯერ მცირეა ვარსკვ-ლავების მასაზე), ასე რომ მიახლოებით: . ადვილად დავ-რწმუნდებით, რომ ჩვეულებრივი ვარსკვლავებიდან გამოსხივებული სინათლისთვისაც კი Z უმნიშვნელო სიდიდეა, ნაკლები 0,0000001-ზე. საგრძნობი იგი მხოლოდ უკიდურესად შეკუმშული ობიექტების შემთხვევაშია. თეთრი ჯუჯებისთვისაც კი იგი არ აღემატება 0,0001-ს.

მთავარი კი შემდეგია: ციურ სხეულთა უდიდესი უმრავლესობისთ-ვის, მათი სივრცული სიჩქარის სიმცირის გამო, სამართლიანია ფორმულა. აქედან კი ჩანს, რომ მოცემული წყაროს სპექტრში

112

ერთი და იგივეა ყველა ხაზისთვის, ანუ ∆λ პირდაპირპროპორ-ციულია ხაზის λ ტალღის სიგრძისა. ამრიგად, სპექტრის სხვადასხ-ვა უბანში დოპლერისეული წანაცვლება ერთმანეთისგან მკვეთრად განსხვავდება. მაგალითად, თუ წყაროს სიჩქარე 30 000 კმ/წმ-ია, ხაზთა ფარდობითი წანაცვლება 0,1 იქნება. ეს ნიშნავს, რომ ულტ-რაიისფერი უბნის კიდეზე, λ=200 ანგსტრემ სიგრძეზე, ხაზები 20 ანგ-სტრემით წანაცვლდებიან, ინფრაწითელი უბნის დასაწყისში კი, λ=10 000 ანგსტრემ სიგრძეზე, 1000 ანგსტრემით. ეს ამახინჯებს და ძნე-ლამოსაცნობს ხდის კარგად ცნობილ ხაზთა ფიზიკურ სერიებს. მაგ-რამ გრავიტაციულ დოპლერის ეფექტსაც, როგორც ბოლო ფორმულა გვიჩვენებს, იგივე ხასიათი აქვს: მოცემული წყაროს ყველა ხაზისთვის Z ერთნაირია, ანუ ხაზის λ ტალღის სიგრძის წანაცვლება ასევე პირ-დაპირპროპორციულია ტალღის სიგრძისა. ეს მსგავსება შეუძლებელს ხდის მივხვდეთ, რითია გამოწვეული სპექტრში ხაზთა წანაცვლება – წყაროთა მოძრაობით თუ მათზე გრავიტაციული ეფექტების მოქმედე-ბით. ამგვარი ბუნდოვანება ხანგრძლივი დროის განმავლობაში იყო (და ნაწილობრივ დღესაც არის) ასტრონომთა შორის ორი კარდინა-ლური აღმოჩენის გააზრების ეტაპზე: პირველი იყო ზემოაღნიშნული სამყაროს გაფართოება, მეორე კი კვაზარების ფენომენი. ჰაბლის აღმოჩენის ინტერპრეტაციაც (1929 წ.) და კვაზარების რთული სპექ-ტრის გაშიფვრაც (1963 წ.) გარდუვალად დაუკავშირდა დოპლერის ეფექტის გამოყენებას. ამაზე აქ აღარ შევჩერდებით.

ვფიქრობ, დოპლერის ეფექტის დიდი ასტრონომიული მნიშვნე-ლობა უკვე ვაჩვენეთ. ქვემოთ შევეხებით ამ ეფექტის როლს არამზი-სიერი პლანეტების ძებნის პრობლემისთვისაც.

2 . პ ლ ა ნ ე ტ ი ს ა ღ მ ო ჩ ე ნ ა უ ა ხ ლ ო ე ს ი ვ ა რ ს კ ვ ლ ა ვ ი ს ს ი ს ტ ე მ ა შ ი

არამიწიერ ცივლიზაციათა არსებობის საკითხი ადამიანთა უდი-დესი ნაწილის ცხოველი ინტერესის საგანია. ამიტომ ყოველი ცნობა გალაქტიკის სხვა ვარსკვლავთა ირგვლივ გარემომქცევი პლანეტების აღმოჩენის შესახებ უდიდეს ინტერესს აღძრავს. პირველ ნიშნებს ასე-თი არამზისიერი ანუ ეკზოპლანეტების არსებობისას ჯერ კიდევ XX ს-ის შუახანებში მიაგნეს, XX ს-ის მიწურულიდან კი ტექნიკის წინსვ-ლისა და ძებნის მეთოდების დახვეწის გამო ახალ პლანეტათა მიგნე-ბა სულ უფრო გახშირდა. 2016-წლის მიწურულისთვის უკვე 3000-ზე მეტი არამზისიერი პლანეტაა ნაპოვნი ჩვენს გალაქტიკაში. ამასთან, თუ თავიდან უმეტესად ახლო ვარსკვლავთა მახლობლად განლაგე-

113

ბულ დიდმასიან (იუპიტერზე არანაკლები მასის) პლანეტებს პოულობ-დნენ, მეთოდების მგრძნობიარობის გაზრდის წყალობით ბოლო ხა-ნებში დაკვირვებისთვის მისაწვდომი გახდა სულ უფრო შორეული და, თან, სულ უფრო მცირე მასიანი, დედამიწისმსგავსი პლანეტები. ამ მსგავსებაში მათი მყარი და კლდოვანი ზედაპირიც იგულისხმება, აგრეთვე, რიგ შემთხვევებში, ატმოსფერული გარსისა და თხიერი წყლის არსებობაც.

ყველაზე საინტერესო, ცხადია, ჩვენთვის დედამიწისნაირ პლა-ნეტათა აღმოჩენაა, თანაც, რაც შეიძლება ახლო ვარსკვლავებთან. სივრცული სიახლოვე ბევრად ზრდის ასეთ პლანეტათა აგებულების, ქიმიური შედგენილობისა და ატმოსფეროს მახასიათებლების დაწვ-რილებით გაანგარიშების შესაძლებლობას.

წინა წლებში არაერთხელ განაცხადეს ასტრონომებმა რაღაც აზ-რით ჩვენი პლანეტის მსგავს ეკზოპლანეტათა მიკვლევის შესახებ. ეს კია, უმეტესად ისინი სივრცულად ჩვენგან ასეული სინათლის წლე-ბითაა დაშორებული, რაც აძნელებს მათ შესახებ სარწმუნო ცნობე-ბის მოპოვებას. სულ ახლახან კი მოხდა ახალი გარღვევა – იპოვეს პლანეტა, თანაც დედამიწის მსგავსი, უკიდურესად ახლო სივრცეში, სახელდობრ ჩვენთან უახლოეს ვარსკვლავთან! ამაზე მეტს ალბათ ვერც იოცნებებდა არამიწიერი სიცოცხლის არსებობის პრობლემით გატაცებული ვერც ერთი ადამიანი.

პირველ რიგში თვით ვარსკვლავის შესახებ. მას კენტავრის პროქ-სიმა ეწოდება, ლათინურად Proxima Centaurus. კენტავრის თანავარს-კვლავედი საქართველოდან ნაწილობრივ ჩანს, თვით პროქსიმა კი, როგორც მისი სახელის ლათინური ფორმა მიუთითებს, ამ თანავარ-სკვლავედის ჩვენთან ყველაზე ახლო განლაგებული ვარსკვლავია. მისი შემცველი ცის უბანი ჩვენგან უხილავია, სამაგიეროდ კარგად მო-იხილება დედამიწის სამხრეთი ნახევარსფეროდან. ამ ვარსკვლავი-დან დაახლ. 30-ჯერ უფრო ახლოს, ვიდრე მისგან ჩვენს პლანეტამდე მანძილია, განლაგებულია კენტავრის α ორმაგი ვარსკვლავი A და B კომპონენტებით, რომელთაგან პირველი მზისნაირი სპექტრის მქონე, მოყვითალო ფერის კაშკაშა მნათობია. თვით პროქსიმა კი წითელი ჯუჯა ვარსკვლავია, მე-11 ვარსკვლავიერი სიდიდისა. იგი თითქმის 10 000-ჯერ ნაკლებ სინათლეს ასხივებს, ვიდრე მზე და მას მხოლოდ ტელესკოპით ვხედავთ. პროქსიმადან აღნიშნული წყვილის A კომ-პონენტი 10-ჯერ უფრო კაშკაშა მნათობად მოჩანს, ვიდრე პლანეტა ვენერაა ხოლმე დედამიწიდან უდიდესი სიკაშკაშის დროს.

ვარსკვლავ კენტავრის პროქსიმას პლანეტის აღმოჩენის შესახებ

114

ინფორმაცია ჟურნალ “Nature”-ს 2016 წლის 24 აგვისტოსა და ჟურ-ნალ “Science”-ს 26 აგვისტოს ნომრებშია. კვლევა ჩაატარა მეცნიერ-თა ჯგუფმა ჯ. ანგლადა-ესკუდეს მეთაურობით (ლონდონის ერთ-ერ-თი უნივერსიტეტი), რომელმაც გამოიყენა მაღალი სიზუსტის სხივური სიჩქარის პლანეტათა მაძიებლის – High Accuracy Radial velosity Planet Searcher (HARPS) სპექტროგრაფი ჩილეს ევროპის სამხრეთული ობ-სერვატორიის 3,6 მ დიამეტრიან ტელესკოპზე. მეთოდი ემყარება იმას, რომ პლანეტის მქონე ვარსკვლავი იმოძრავებს ვარსკვლავ-პლანეტის საერთო გრავიტაციული ცენტრის ირგვლივ და ორბიტის გარკვეული ორიენტაციის შემთხვევაში (თუ მისი სიბრტყე ახლოსაა მხედველობის სხივთან) პერიოდულად მოგვიახლოვდება და დაგვ-შორდება, ანუ მისი სხივური სიჩქარე პერიოდულ რხევებს განიცდის. სწორედ ამგვარი რხევები იპოვა აღნიშნულმა ჯგუფმა, რამაც საბო-ლოოდ დაადასტურა ბოლო წლებში რამდენიმე ასტრონომის მიერ ვარსკვლავ პროქსიმასთან მინიშნებული პლანეტის არსებობა. კვლე-ვა იანვარ-მარტში განხორციელდა.

ეს პლანეტა ოდნავ დიდია დედამიწაზე, მისი მასაც სულ 1,3-ჯერ სჭარბობს დედამიწისას. გარემოექცევა თავის „მზეს“ (პროქსიმას) 11,2 დღე-ღამის ტოლი პერიოდით. როგორც ჩანს, იგი კლდოვან-მყარი პლანეტაა, დედამიწის მსგავსი, და როგორც მკვლევრები ას-კვნიან, ამგვარი პლანეტები თითქმის ყველა ტიპის ვარსკვლავებს ჰყავთ.

რადგან პროქსიმა მცირედმნათი ვარსკვლავია, მას შეიძლება დასახლებადი ზონა ძალიან ახლოს, მზე-დედამიწის დაშორების მე-ოცედის ტოლ მანძილზეც ჰქონდეს – იგულისხმება ის არე, სადაც შე-საძლებელია წყლის არსებობა თხიერ (გაუყინავ და აუორთქლებელ) მდგომარეობაში. ეს დიდი უპირატესობაა. თუმცა მეტი შესაშური მას არაფერი აქვს – ასობით უკეთესი პირობების მქონე პლანეტებია აღ-მოჩენილი გალაქტიკაში. მაგალითად, ახალაღმოჩენილი პლანეტა შეიძლება ვარსკვლავ პროქსიმასთან მოქცევით ბმაში იყოს – მიშვე-რილი ჰქონდეს მისკენ მუდმივად ერთი და იგივე მხარე (ანუ ღერძუ-ლი ბრუნვის პერიოდიც 11,2 დღ-ღ ჰქონდეს). მაშინ მას ერთი მუდმი-ვად გადახურებული და მეორე მუდმივად გაყინული ნახევარი ექნება. თუმცა, ამ შემთხვევაში, როგორც „ასტრონომიული კალენდრის“ წინა გამოცემაში ჩვენს მიერ მიმოხილული ერთ-ერთი ნაშრომიდან გამომ-დინარეობს, შეიძლება ატმოსფერულმა ცირკულაციებმა რამდენადმე გაათანაბრონ პლანეტის სხვადასხვა არეთა ტემპერატურები. მკვლევ-რებს მიაჩნიათ, რომ შესაძლოა პროქსიმას პლანეტა სხვა მხრივაც რამდენადმე ხელსაყრელი აღმოჩნდეს ბიოლოგიური თვალსაზრი-

115

სით. საჭიროა დამატებითი გამოკვლევა. ასტრონომები უკვე სწავ-ლობენ აღმოჩენილი პლანეტის ორბიტას, რათა გამოიკვლიონ – ხომ არ გადის იგი პერიოდულად დედამიწასა და პროქსიმას შორის. ასეთ შემთხვევაში ვარსკვლავის გამოსხივება გამოივლის პლანეტის ატ-მოსფეროში და ამ გზით მის სპექტრში წარმოქმნილი ხაზები ინფორ-მაციას მოგვცემენ პლანეტის ატმოსფერულ მახასიათებლებზეც. ახლო მომავალში ზემძლავრი ტელესკოპები უფრო კარგად დაგვანახებენ ამ პლანეტას, მომავალში კი არც კოსმოსური ექსპედიციებია გამორიცხუ-ლი ჩვენს უახლოეს კოსმოსურ მეზობლებთან.

3 . ს ი ა ხ ლ ე ვ ა რ ს კ ვ ლ ა ვ თ ა ი რ გ ვ ლ ი ვ ა რ ს ე ბ უ ლ ი პ რ ო ტ ო პ ლ ა ნ ე ტ უ რ ი დ ი ს კ ო ე ბ ი ს კ ვ ლ ე ვ ა შ ი

ჟურნალ “Science”-ს 2016 წლის 30 სექტემბრის ნომერში გამოქ-ვეყნდა ლ.პერეზისა (მაქს პლანკის რადიოასტრონომიის ინსტიტუ-ტი, ბონი, გერმანია) და სხვ. (სულ 18 ავტორი) სტატია „სპირალური სიმკვრივის ტალღები ახალგაზრდა პროტოპლანეტურ დისკოში“, რომელიც მიმოხილულია ჟურნალის ამავე ნომერში კ.რაისის მიერ. სტატიაში აღწერილია ექსპერიმენტი, რომელშიც პირველადაა და-დასტურებული უშუალო დაკვირვებით გალაქტიკაში ვარკვლავთწარ-მოქმნის პროცესის თანამდევი, პლანეტათა სისტემის წარმოშობის საწყისი ეტაპის მაცნე სპირალურ სტრუქტურათა არსებობა. ამ შე-დეგის გადაჭარბებით შეფასება ძნელია – ესაა გარდამტეხი ეტაპი ვარკვლავთა და პლანეტათა კოსმოგონიის მთავარი პრობლემის გადაჭრის გზაზე.

დღეისათვის ვარკვლავთა წარმოშობის პრობლემის შემსწავლელ ასტრონომთა უმრავლესობა ემხრობა ჰიპოთეზას, რომ ვარკვლავე-ბი წარმოიქმნება აირ-მტვრის გრანდიოზული კოსმოსური ღრუბლე-ბის ბუნებრივი გრავიტაციული კუმშვის – კოლაფსის გზით. მაგრამ ამ პროცესის რაოდენობრივი მხარე ჯერ კიდევ არაა გათვლილი ფიზი-კურ-მათემატიკური მეთოდებით, ამიტომ ვერც აღნიშნული ჰიპოთე-ზა ჩაითვლება დამტკიცებულად, მით უფრო, რომ არსებობდა სხვა (ასევე რაოდენობრივად დაუმუშავებელი) ჰიპოთეზებიც, მაგალი-თად, აკად. ვ.ამბარცუმიანისა, რომლის მიხედვითაც ვარასკვლავე-ბი იქმნებიან უცნობი, ზემკვრივი, „წინარევარსკვლავური“ მატერიის გაფართოების შედეგად. გარდა ამისა, აირ-მტვრის კომპლექსების კოლაფსის თეორიას აშკარა სიძნელეებიც ახლავს. მაგალითად, თუ კომპლექსის მთლიანი მასა შეიკუმშება მცირე ზომის ბირთვად, ეს

116

უკანასკნელი ისეთ დიდ ბრუნვის სიჩქარეს შეიძენს ბრუნვითი მომენ-ტის უცვლელობის ფიზიკური კანონის შესაბამისად (მასის, რადიუსის და ბრუნვის სიჩქარის ნამრავლის მუდმივობა), რომ მთელი კოლაფ-სირებული მასა დაუყოვნებლივ განიფანტება სივრცეში. მაშასადამე, უნდა მოძებნილიყო რაღაც შუალედური სტრუქტურა კოლაფსის ად-რეულ სტადიაში, რომელში განვითარებული პროცესებიც ბრუნვითი მომენტის უმეტეს ნაწილს რაღაც მექანიზმით გაიტანდა კოლაფსირე-ბადი სისტემიდან გარეთ (ამან არ შეიძლება არ გაგვახსენოს მზის სისტემის წარმოშობის თეორიის ერთი სიძნელე, რაც იმაში მდგომა-რეობს, რომ სავარაუდო კოლაფსგანცდილი აირ-მტვრის კომპლექ-სის ბრუნვითი მომენტის უდიდესი ნაწილი მზეში კი არაა, რომელშიც აღნიშნული მასის უდიდესი ნაწილი მოექცა, არამედ პლანეტებში!). სწორედ ამგვარ მისიას კისრულობს კონცეფცია, რომ კოლაფსის პროცესში მკვრივი პროტოვარსკვლავური ბირთვის გარდა სისტემაში წარმოიქმნება გაცილებით დიდი რადიუსის პროტოპლანეტური დის-კო, რომლიდანაც, ერთი მხრივ, ბრუნვითი მომენტის ნაწილი აღარ ხვდება მომავალი ვარსკვლავის ჩანასახში – პროტოვარსკვლავურ ბირთვში, მეორე მხრივ კი ეს დისკო ნივთიერებით ამარაგებს და თანდათან მასიურს ხდის ამ ბირთვს, აქცევს რა მას ვარსკვლავად. შემდგომში კი პროტოპლანეტური დისკო რაღაც გზით პლანეტების (და მათი თანამგზავრების) სისტემად გარდაიქმნება. ეს კონცეფცია ნაყოფიერად განვითარდა და დამზერითი ასტრონომიის მეთოდე-ბით კიდევაც აღმოაჩინეს პროტოპლანეტური დისკოები მრავალი ვარსკვლავის ირგვლივ (ასზე მეტი ამგვარი დისკო მარტო ორიონის ნისლეულის ახალგაზრდა ვარსკვლავთა ირგვლივაა მიკვლეული), მაგრამ ამ დისკოებში მიმდინარე პროცესები ჯერ არაა თეორიულად გათვლილი და არც პლანეტების წარმოქმნის სქემაა დამუშავებული, ანუ კვლევის მთავარი ნაწილი ჯერ წინაა. ამდენად პერეზისა და სხვ. შრომა უაღრესად მნიშვნელოვანია.

არსებითია, რომ თხელი პროტოპლანეტური დისკოები გამჭ-ვირვალენი არიან ხილული გამოსხივებისთვის, ამიტომ მათ შიგნით მიმდინარე სპირალური სტრუქტურების (თუნდაც, სიმკვრივის ტალ-ღების) აღმოსაჩენად საჭირო იყო მაღალი გარჩევის დაკვირვებითი საშუალებანი და, მეორეც, ისეთი ტალღის სიგრძის შერჩევა, რო-მელზეც დისკოს ოპტიკური სისქე 1-ზე ბევრად ნაკლებია, ანუ დის-კო გამჭვირვალეა ამ ტალღის სიგრძის გამოსხივებისთვის. პერეზის გუნდმა ორივე პრობლემა გადაჭრა. მათ გამოიყენეს ატაკამას დიდი მილიმეტრულ-სუბმილიმეტრული მასივი – Atacama Large Millimeter Subмillimeter Array (ALMA), რომელსაც ძალიან მაღალი გარჩევა

117

აქვს, და დააკვირდნენ პროტოპლანეტურ დისკოს ახალგაზრდა ვარ-სკვლავ Elias 2-27-ის გარშემო, 1,3 მმ ტალღის სიგრძეზე (თეორი-ული მეთოდების გამოყენებითაც აჩვენეს, რომ სპექტრის ამ უბანში დისკო მართლაც გამჭვირვალეა). ამის წყალობით მათ აღმოაჩინეს ორი სიმეტრიული სპირალური შტო, რომლებიც დისკოს გარე არე-ებისკენ ვრცელდებიან. იპოვეს ვარსკვლავთან უფრო ახლომდებარე ემისიური (გამომსხივარი) სტრუქტურაც. ავტორები ასაბუთებენ, რომ სწორედ ეს სპირალები წარმოშობენ სიმკვრივის სპირალურ ტალ-ღებს. შესაბამისი ძალები თუნდაც გრავიტაციული არამდგრადობით შეიძლება აღიძრან.

უნდა ითქვას, რომ სპირალური მახასიათებლები ადრეც აღმოუჩე-ნიათ პროტოპლანეტურ დისკოებში ოპტიკური გაბნეული სინათლით ან აირის სპექტრული ხაზებით, მაგრამ სპექტრის ამ უბნებში დისკო გაუმჭვირვალეა, ამიტომ ჩანს მარტო ზედაპირული სტრუქტურა და არა მატერიის შიდა განაწილება. 1,3 მმ ტალღაზე კი ავტორებმა შეძ-ლეს შიდა სტრუქტურის დანახვა – სპირალური შტოები პროტოვარსკ-ვლავიდან 70 ა.ე. მანძილზე (დაახლ. 10 მლრდ კმ, ანუ ნეპტუნის ორ-ბიტის დიამეტრისოდენა დაშორება). კონტრასტის გასაძლიერებლად შემნიღბავი შუქ-ფილტრებიც გამოიყენეს.

გამოკვლეული ვარსკვლავი გველისმჭერის ρ ვარსკვლავთ-წარმომქმნელი კომპლექსის წევრია, განლაგებული მზიდან 139 პს (დაახლ. 450 სინ. წ.) მანძილზე. მას მზეზე 2-ჯერ ნაკლები მასა აქვს, მაგრამ ქმნის უჩვეულოდ მასიურ (0,04 – 0,14 მზის მასის ტოლ) პრო-ტოპლანეტურ დისკოს. ოპტიკურ უბანში სისტემის გამოსხივება ეკ-რანირებულია 15 ვარსკვლავიერი სიდიდის შთანთქმის გამომწვევი მოლეკულური ღრუბლით. ვარსკვლავი იწოვს (ე.წ. აკრეცია) დისკოს ნივთიერებას მაღალი ტემპით: დაახლოებით მზის მასის მემილიარ-დედი ყოველწლიურად.

ვარსკვლავიდან 100 და 300 ა.ე. მანძილებზე დისკოს ოპტიკური სისქე 1,3 მმ ტალღაზე შესაბამისად 0,1 და 0,02-ია. ეს ეთანხმება 150 ა.ე. მანძილზე სპირალებში მატერიის 1,2 კელვინის გრადუსის ტოლ ტემპერატურას. ავტორებმა გამოავლინეს ნახშირჟანგის (CO) ხაზი, ასევე დააკვირდნენ უწყვეტ სპექტრშიც (კონტინუუმი). მათ ააგეს სპირალებისა და ბნელი რგოლის თეორიული მოდელი.

ავტორთა თქმით, დანაკვირვები სპირალები რომ ნივთიერების რეალური შტოები ყოფილიყო, მაშინ კეპლერის კანონების თანახ-მად, სპირალთა შიგა ნაწილები (100 ა.ე. მანძილი ვარსკვლავიდან) 5-ჯერ უფრო სწრაფად იბრუნებდნენ ვარსკვლავის ირგვლივ, გარეთა (300 ა.ე.) ნაწილებთან შედარებით, ამიტომ სპირალური სტრუქტურა

118

წაიშლებოდა სისტემის სიცოცხლის ხანგრძლივობაზე ბევრად უფრო ნაკლებ დროში, სახელდობრ, რამდენიმე ორბიტული ბრუნვის განმავ-ლობაში (დაახლ. 1000 წელი). ამიტომ ასკვნიან, რომ ესაა არა ნივ-თიერების სტაბილური სპირალები, არამედ სიმკვრივის ტალღები, ანუ არა მასათა რეალური ჩამოყალიბებული განაწილება, არამედ სიმკ-ვრივისა და ტემპერატურის დამახასიათებელი დეტალების მყისიერი კონფიგურაციები (ტალღა გულისხმობს მოძრაობას ანუ აღნიშნულ მახასიათებელთა, ვთქვათ, მომატებული სიმკვრივის მდგომარეობის განუწყვეტელ, თანდათანობით გადაადგილებას პროტოპლანეტური ღრუბლის სხვა ადგილებში) .

და კიდევ ერთი ნიუანსი: სიმკვრივის სპირალური ტალღები ად-რეც აღმოუჩენიათ პროტოპლანეტურ დისკოებში, მაგრამ მეტწილ შემთხვევებში ისინი იყო არა თვითგრავიტირებადი, არამედ გარეშე სხეულებთან კონტაქტის შედეგი. თვითგრავიტირებადი ფაზის დაკ-ვირვება იმიტომაც იყო ძნელი, რომ იგი დგება ადრინდელ სტადიაში, როცა პროტოვარსკვლავური ბირთვი ჯერ ძლიერ ახალგაზრდაა, დის-კო კი კვლავაც მასიური. მას ახასიათებს ბირთვზე აკრეციის მაღალი ტემპი და ჩაძირულია გაუმჭვირვალე ღრუბელში. Elias 2-27 ვარსკვ-ლავის პროტოპლანეტური დისკო პარამეტრთა იმ ზოლშია (ცენტრა-ლური ვარსკვლავის მასის მეოთხედის ტოლი მასა, წელიწადში 10-7 მზის მასამდე აკრეცია), როცა გრავიტაციული თავისთავადი არამდგ-რადობა შეიძლებოდა განვითარებულიყო.

მაგრამ სიძნელეები რჩება. კ.რაისი (ედინბურგის უნივერსიტეტის ასტრონომიის უნივერსიტეტი) მიუთითებს, რომ ჯერაც ბუნდოვანია კუთხური მომენტის გადატანის მექანიზმი. შემჩნეული ორშტოიანი სპირალი კი ისეთ დისკოებშია მოსალოდნელი, რომელთა მასა პრო-ტოვარსკვლავის მასის ნახევარია, და დისკოს რადიუსიც ისეთი, რომ გრავიტაციული არამდგრადობა უფრო ნაკლები შთანთქმის დროსაა მოსალოდნელი, ვიდრე ამ სისტემაში გვაქვს. და ამ შემთხვევაშიც კი რაისი აღიარებს, რომ მოცემული ნაშრომის წყალობით პროტოპლა-ნეტური დისკოების შესწავლის იმ ახალ ფაზაში გადავედით, როცა მასის უმეტესი ნაწილი უკვე პროტოვარსკვლავურ ბირთვშია აკრეცი-რებული და აკრეციის პროცესის სახეც შეიძლება გამოვიკვლიოთ.

მნიშვნელოვნად მიაჩნიათ, რომ ეს ფაზა დაგვეხმარება იმ გზის მოძებნაშიც, რომლითაც მიკრომეტრული ზომის მტვრის ნაწილაკე-ბი გარდაიქმნებიან ასეულობით მ ზომის ე.წ. პლანეტეზიმალიებად, რომლებიც შეკრებით შემდგომში ყალიბდებიან კლდოვან პლანე-ტებად ან გიგანტური აიროვანი პლანეტების მყარ გულებად. აქამდე ეს გზა უცნობი იყო – არ ჩანდა სათანადო გარეგანი ზემოქმედების

119

წყარო. ახლა კი შეგვიძლია ვიფიქროთ, რომ მტვერი მზარდი ზომის მკვრივ გუნდებად კონდენსირდება სწორედ გრავიტაციული ძალების წყალობით გაზრდილი სიმკვრივის არეებში – სიმკვრივის სპირალურ ტალღებში. მათში მოქცევა დაკვირვებადს გახდის მტვერს და შევძ-ლებთ შემოწმებას – ხდება თუ არა ამ პროცესში მისი ნაწილაკების ზომების ზრდა.

შემოწმდება პლანეტწარმოქმნის აღიარებული სქემაც – ჯერ ზრდა-დი მყარი გუნდების განვითარება და მათი შემდგომი შემოსვა ატმოს-ფეროებით (იუპიტერის მაგავსი სისტემები). უკვე არსებობს ზოგი ეკ-ზოპლანეტის პირდაპირი გამოახულებანი. ისინი ადასტურებენ, რომ დასაშვებია მათი წარმოქმნა მცირე ასაკის თვითგრავიტირებადი დის-კოებიდან.

ასევე იხსნება შესაძლებლობა შევამოწმოთ გამოთქმული ვარა-უდი, რომ პროტოპლანეტური დისკოების გარე ნაწილებში წარმოქმ-ნილმა იუპიტერის ტიპის პლანეტებმა შეიძლება განიცადონ კოლაფსი შიგნით, ცენტრალური ვარსკვლავით აღძრული მოქცევითი ძალების შედეგად დაკარგონ აირის ვრცელი გარსები და გადაიქცნენ დედამი-წის მსგავს კლდოვან პლანეტებად.

როგორც ვრწმუნდებით, პერეზისა და სხვ. განსახილველი ნაშ-რომი დიდმნიშვნელოვანია როგორც პლანეტწარმოქმნის მექანიზმის დადგენის, ისე ვარსკვლავთწარმოქმნის პროცესის ყველაზე ადრე-ული სტადიების თეორიული თუ დაკვირვებითი შესწავლის თვალსაზ-რისით, ამისტომ მას დიდი ასტრონომიული ღირებულება აქვს.

4 . ა ხ ა ლ ი ზ ო ნ დ ი მ ზ ი ს ს ი ს ტ ე მ ი ს უ დ ი დ ე ს პ ლ ა ნ ე ტ ა ს თ ა ნ

როგორც ჟურნალი “Science” (8 ივლისი, 2016 წელი) იუწყება, ხუთწლიანი მგზავრობის შემდეგ მზის სისტემის უდიდეს პლანეტა იუპი-ტერამდე მიაღწია ნასას ბოლო ზონდმა. 2016 წლის 4 ივლისს მან შეასრულა საჭირო მანევრი და გადავიდა 14-დღიან ელიფსურ ორბი-ტაზე იუპიტერის ირგვლივ, რისი წყალობითაც იგი პერიოდულად და-უახლოვდება იუპიტერის გარე ღრუბლოვან ფენას 4 000 კმ მანძილზე – ყველაზე მცირეზე, ვიდრე რომელიმე სხვა კოსმოსური ხომალდი მიახლოვებია ამ პლანეტას წინა მისიების დროს. ზონდი ღრუბლებშიც გაივლის, რათა შეისწავლოს იუპიტერის სტრუქტურა.

მეცნიერები იმედოვნებენ, რომ გაარკვევენ იუპიტერის ძლი-ერი მაგნიტური ველის არსებობის მიზეზს, და იმასაც, აქვს თუ არა ამ პლანეტას კლდოვანი (მყარი) ბირთვი. და საერთოდ, მიაჩნიათ,

120

რომ სწორედ იუპიტერში ძევს პასუხი უმთავრეს კითხვაზე: როგორ წარმოიქმნა პლანეტათა სისტემა იმ პროტოვარსკვლავის გარშემო, რომელიც დროთა განმავლობაში ჩვენს მზედ მოგვევლინა (ამასთან დაკავშირებით იხ. ამ მიმოხილვის წინა მასალა).

121

მზის აქტივობა და კორონული ხვრელების მახასიათებლები

ნათელა ოღრაპიშვილი

1 . პ რ ო ბ ლ ე მ ი ს ა ქ ტ უ ა ლ ო ბ ა დ ა კ ვ ლ ე ვ ი ს ს ი ა ხ ლ ე

მზე დედამიწისათვის სიცოცხლისა და ენერგიის წყარო და მთელი ჩვენი პლანეტური სისტემის სტაბილურობის გარანტია. იგი უმნიშვნე-ლოვანესი ფაქტორია ჩვენს პლანეტაზე მიმდინარე ფიზიკურ და ქი-მიურ პროცესებში.

მზე ჩვენი უახლოესი ვარსკვლავია. მზის, როგორც ვარსკვლავის, გამოსხივების სიმძლავრე საკმარისად მდგრადია, დაახლოებით წამში 4×1033 ერგის რიგისა, თუმცა მის ატმოსფეროში შეინიშნება სწრაფად მიმდინარე მოვლენები, რომელთა ერთობლიობას მზის აქტივობას უწოდებენ. მზის აქტივობის ევოლუციის შესწავლა, გარდა თეორი-ულისა, იძენს წმინდა პრაქტიკულ მნივნელობას, რადგან წარმოად-გენს მზის აქტივობის პროგნოზირების საფუძველს, ეს უკანასკნელი კი აუცილებელია ადამიანის საქმიანობის მრავალ სფეროში.

მზის აქტივობის ისეთ გამოვლინებებს, როგორიცაა ლაქები, ამოფრქვევები, კორონული მასის გამონატყორცნები, მზის ქარი და მრავალი სხვა, მივყავართ პლანეტათშორის სივრცეში გამოსხივების ფონის მნიშვნელოვან ვარიაციებამდე, რაც თავის მხრივ მნიშვნელო-ვან ზეგავლენას ახდენს დედამიწის მაგნიტოსფეროზე და ატმოსფე-როს ზედა ფენებზე. მზის ატმოსფეროში. მზის ულტრაიისფერი რადი-აცია და პლანეტათშორისი მაგნიტური ველი ასევე ახდენს გავლენას დედამიწის ატმოსფეროს ზედა ფენებზე. ამგვარმა პროცესებმა შეიძ-ლება გამოიწვიოს მოკლეტალღოვანი რადიოკავშირების დარღვევა, ხელოვნური თანამგზავრების სიჩქარეთა შენელება ან შეფერხება, ელექტრო გამტარების გადატვირთვა და მრავალი სხვა მოვლენა.

დედამიწის ორგანული სამყაროსთვის არსებით როლს ასრულებს არა მარტო მზის მიერ მუდმივად გამოსხივებული ენერგია, არამედ მზის აქტივობის პერიოდული ცვლილებებიც.

საყოველთაოდ ცნობილია, რომ მაგნიტური ველი მზის ყველა სტრუქტურული დეტალის წარმოქმნისა და გარკვეული პერიოდის განმავლობაში არსებობის გადამწყვეტი ფაქტორია. სტატისტიკური გამოკვლევები ყველა იმ წარმონაქმნისა, რომლებიც ამა თუ იმ სა-ხით, მჭიდროდ არიან დაკავშირებულნი მზის პლაზმაში „ჩაყინულ“ მაგნიტურ ველებთან, ავლენენ მზის მაგნიტური ველის გარკვეულ მახასიათებლებს და მათ შესწავლას აქვს როგორც ფუნდამენტური, ასევე გამოყენებითი მნიშვნელობა.

ბოლო წლების განმავლობაში მზის ფიზიკის კვლევაში ახალი ეტაპი დაიწყო. წინა პლანზე წამოიწია მზის ატმოსფეროს სხვადასხ-ვა ფენაში მიმდინარე ფიზიკურ პროცესებში უფრო ღრმად წვდომამ.

122

მზეზე მიმდინარე მრავალი მოვლენის ახსნა მოითხოვს უფრო მკაცრ დასაბუთებას და დამზერითი მასალის დამუშავებისას ცდომილებათა ყველა შესაძლო მიზეზების გათვალისწინებას.

მზის ატმოსფეროში მოცულობის ყოველი ელემენტი, რომელიც ერთდროულად სხვადასხვა მოძრაობაში იღებს მონაწილეობას, წარ-მოქმნის სიჩქარეთა ინტეგრალურ ველს, რაც დაიკვირვება როგორც ფოტოსფეროში, ასევე ქრომოსფეროსა და კორონაში.

მეოცე საუკუნის დასაწყისში მზის ზედაპირზე სხვადასხვა პოლა-რობის მაგნიტური ველების, ასევე მზის დაბალ განედებზე ბიპოლარუ-ლი და უნიპოლარული ველების აღმოჩენის შემდეგ, მზის ატმოსფე-როს სხვადასხვა წარმონაქმნთა მაგნიტური ველების შესწავლა მზის ფიზიკის აქტუალურ ამოცანას წარმოადგენს, ხოლო მზის ფონური მაგნიტური ველის მზის სხვადასხვა აქტიურ წარმონაქმნებთან, მათ შორის ე.წ. კორონულ ხვრელებთან კავშირის გამოვლენა – მეცნიერ-თა თანამედროვე ინტენსიური კვლევის საგანია.

2 . რ ა ს წ ა რ მ ო ა დ გ ე ნ ს კ ო რ ო ნ უ ლ ი ხ ვ რ ე ლ ე ბ ი ?

ტერმინი „კორონული ხვრელები” პირველად 1956 წელს ვალდ-მაიერის მიერ იქნა გამოყენებული ციურიხში. კერძოდ, ეს წარმონაქ-მნები აღწერილი იყო, როგორც ხანგრძლივად არსებული, ძალიან დაბალი ინტენსივობის უბნები მზის ზედაპირზე და ჩანდა მზის კიდეზე მწვანე კორონულ ხაზში (5303 Å ) (Waldmeier, 1975, 1981). ვალდ-მაიერმა შედარებით მრგვალ წარმონაქმნებს „ხვრელები“ (Löcher) დაარქვა, წაგრძელებულებს კი „არხები“ (Kanal, Rinne). კორონული ხვრელები ეს არის ღია მაგნიტური კონფიგურაციის, ნაკლები სიმკვ-რივისა და ნაკლები ტემპერატურის არეები კორონის სხვა უბნებთან შედარებით, საიდანაც გამოედინება სწრაფი მაგნიტური ქარიშხლები (600-800 კმ/წმ) პლანეტათშორის სივრცეში. ისინი დედამიწაზე იწ-ვევენ ჩრდილოეთის ციალს, მაგნიტურ ქარიშხლებს და სხვა შეშფო-თებებს. მზის აქტივობის გამოვლინებებთან (მზის ამოფრქვევები, კო-რონული მასის გამოტყორცნები და სხვ.) ერთად, რომლებიც ძლიერ გავლენას ახდენენ დედამიწის კლიმატზე, კორონული ხვრელებიც კავშირშია დედამიწის ზედა ატმოსფეროსა და მაგნიტოსფეროს მნიშ-ვნელოვან შეშფოთებებთან, რაც ამ ობიექტების შესწავლას განსაკუთ-რებით აქტუალურს ხდის.

კორონული ხვრელების შესწავლის მიზნით პირველი სერიოზული და მასშტაბური დაკვირვებები ჩატარდა 1973-74 წლებში კოსმოსურ სადგურ Skylab-ზე განთავსებული ტელესკოპით „Apollo“.

ეს კვლევები გაცილებით მაღალი ხარისხის იყო, მიღებულმა შედეგებმა კი გაამყარა კორონული ხვრელების შესახებ იმ დრო-ისათვის ჩამოყალიბებული შეხედულებები. კორონულ ხვრელებს აკვირდებიან სხვადასხვა ტალღის სიგრძეზე, დაწყებული რადი-

123

ოტალღებიდან, ახლო ინფრაწითელი და ხილული სინათლიდან, უკიდურეს ულტრაიისფერ და რენტგენულ უბნამდე, როგორც მზის დისკოზე ასევე კიდეებზე. ინტენსიურად სწავლობენ მათ ფიზიკურ მა-ხასიათებლებს: ტემპერატურას, სიმკვრივეს, სიჩქარეს, ენერგიის ნა-კადებს, სიცოცხლის ხანგრძლივობასა და მაგნიტურ ველებთან მათ კავშირს. მსოფლიოს მრავალი ობსერვატორიის მეცნიერები აგრ-ძელებენ ამ ობიექტების შესწავლას. მაშასადამე, კორონული ხვრე-ლები მზის ატმოსფეროს კორონული წარმონაქმნებია, რომლებშიც პლაზმის სიმკვრივე და ტემპერატურა ძალზე დაბალია და რომლებიც მოჩანან როგორც ყველაზე ბნელი არეები მზის ულტრაიისფერ და რენტგენულ გამოსხივებაში, როგორც მზის დისკოზე, ასევე ლიმბის (მზის კიდის) გარეთაც. მათი აღმოჩენა დაკავშირებულია დედამი-წის ხელოვნური თანამგზავრებისა და კოსმოსური ობსერვატორიების ეპოქასთან, როდესაც დაიწყო მზის რენტგენული დაკვირვებები. ამისი ახსნა მარტივია: დედამიწის ატმოსფეროს მიერ მზის მოკლეტალღო-ვანი ელექტრომაგნიტური გამოსხივების, კერძოდ, ულტრაიისფერი და რენტგენული სხივების შთანთქმის გამო მათი რეგისტრირება მხო-ლოდ გარეატმოსფერული დაკვირვებებითაა შესაძლებელი.

კორონული ხვრელები წარმოადგენს მზის ქარის ნაკადების წყა-როებს. ისინი სწრაფად გაფართოებად ღია მაგნიტურ ველებთან და მზის ქარის აჩქარებასთან არიან დაკავშირებული. კორონული ხვრე-ლების პლაზმური თვისებების შესწავლა ძალზე მნიშვნელოვანია მზის ფიზიკის ისეთი აქტუალური საკითხებისთვის, როგორიცაა კორონის გათბობის მექანიზმის დადგენა და მზის ქარის აჩქარების თეორი-ული მოდელების შექმნა. სუესის და სხვ. მიერ (Suesis et al., 1993) შემუშავებული კორონული ხვრელების მოდელს საფუძვლად უდევს კორონის მწვანე ხაზის შესუსტება, აგრეთვე რენტგენულ უბანში, ულტ-რაიისფერსა და მიკროტალღოვან რადიოგამოსხივებაში სიკაშკაშის შემცირება, ჰელიუმის ხაზში კი სიკაშკაშის რამდენადმე ზრდა. ამ მო-დელში, ძირითადად, ახსნილია ფიზიკური მახასიათებლები და ნათე-ბის მექანიზმი კორონის დონეზე, აგრეთვე, ნივთიერების გამოდინება კორონული ხვრელებიდან.

კორონული ხვრელების წარმოშობის მიზეზი განხილულია კოვა-ლენკოს (Kovalenko, 1981) მოდელში, სადაც ავტორი თვლის, რომ მზეზე ერთნიშნა ფონური მაგნიტური ველების წარმოქმნა, რომელსაც თან ახლავს განშლადი მაგნიტური ველების სტრუქტურა, უცილობლად იზიდავს თავისკენ კორონულ ხვრელებს. ასეთივე დასკვნამდე მივი-და მოგვიანებით ამბროზი (Ambroz, 2001) თავის გამოკვლევებში. ამ მოდელებიდან გამომდინარეობს, რომ კორონული ხვრელების კინე-ტიკური მახასიათებლები, მაგნიტური ველები, რომელშიც კორონუ-ლი ხვრელები მდებარეობს და მზის აქტივობის ციკლი ერთმანეთთან გარკვეულ კავშირში უნდა იყოს; მაგრამ თუ კორონული ხვრელები თავისთავადი მოვლენაა, წარმოშობილი რაღაც სიმაღლეზე და ისინი

124

მხოლოდ რაღაც ეტაპზე ერთიანდებიან ფონურ ველთან, მაშინ ორივე ეს მოვლენა შეიძლება არსებითად განსხვავდებოდეს ერთმანეთისგან.

მზის კორონული ხვრელების თანამედროვე სამგანზომილებიანი მაგნიტოჰიდროდინამიკური მოდელების მიხედვით (van Ballegooijen et al., 2011, Cranmer and van Ballegooijen, 2012) თეორიულად შესწავლილია ალვენის ტალღების გავრცელება და დაშლა კორო-ნულ მარყუჟში. მოდელებში განიხილება მზის ატმოსფეროს ქვედა ფენებიც და მარყუჟის ორივე ბოლოში მიმდინარე პროცესები. ტალ-ღები წარმოიქმნება ფოტოსფეროს დონეზე მცირემასშტაბოვანი (100 კმ-ზე ნაკლები) ზომის სივრცულ არეებში, კილოგაუსოვანი ნაკადების ელემენტების შიგნით. სიმაღლის ზრდასთან ერთად ალვენის ტალ-ღების სიჩქარის ზრდა ქრომოსფეროსა და გარდამავალ არეში იწ-ვევს ტალღის ძლიერ არეკვლას, რომელსაც მოჰყვება ერთმანეთის საწინააღმდეგო მიმართულებით ტალღების გავრცელება და ტურბუ-ლენტობის წარმოქმნა ნაკადის მილის ფოტოსფერულ და ქრომოს-ფერულ არეში. ტალღის ენერგიის ნაწილი გარდამავალი არის მეშ-ვეობით გადადის კორონაში და ტურბულენტობას იწვევს. კორონის ცხელი მარყუჟი, როგორც წესი, აქტიურ რეგიონებში მდებარეობს. იგი შესაძლოა აიხსნას ალვენის ტალღის ტურბულენტობის თვალსაზ-რისით, იმ პირობებში, თუ მცირე ზომის საყრდენი წერტილები, ე.წ. ”footpoint”-ები, მოძრაობენ სიჩქარით 1-2 კმ/წმ, დროის სკალა კი 60-200 წმ-ია. ქრომოსფეროში ერთეულოვან მოცულობაში გათბობის დონე ორი-სამი რიგით მეტი სიდიდეა, ვიდრე ეს არის კორონაში. მო-დელების სერია აგებულია აღნიშნული ავტორების მიერ, მოდელების პარამეტრების სხვადასხვა სიდიდეებისთვის და ნაპოვნია, რომ კო-რონის გათბობის სიჩქარე იზრდება კორონული ველის დაძაბულობის ზრდასთან ერთად და მცირდება მარყუჟის სიგრძის მიხედვით, რის მიხედვითაც ავტორები ასკვნიან, რომ როგორც კორონული მარყუჟე-ბი, ასევე ქრომოსფეროს ძირითადი ნაწილი, შესაძლებელია ორივე გაცხელდეს ალვენის ტურბულენტობით.

10 830 Å დიაპაზონში 1975–2003 წწ. კიტ–პიკის ობსერვატორიის მონაცემებსა და EUV 195 Å ტალღის სიგრძის 1996–2012 წწ. SOHO/EIT კორონული ხვრელების მონაცემებზე დაყრდნობით მზის აქტივო-ბის 23 ციკლისათვის შესწავლილ იქნა კორონული ხვრელების ფარ-თობის ცვლილება (Tlatov et al., 2014).

კორონული ხვრელები მზის ის მიდამოებია, რომლებიც საპლა-ნეტათშორისო სივრცის მიმართ მაგნიტურად ღიაა, ამის გამო მნიშ-ვნელოვანია, როგორც “მზის ამინდის,” ასევე კოსმოსური ამინდის შესწავლის თვალსაზრისით.

კორონულ ხვრელებს, აქვთ მნიშვნელოვნად დაბალი სიმკვრივე და ტემპერატურა ტიპიურ ფონურ კორონასთან შედარებით; ხასიათ-დებიან ღია და გაბნეული (დივერგენციული), მაგნიტური ველით, ამიტომაც წარმოადგენენ მაღალი სიჩქარის მზის ქარის ნაკადის წყა-

125

როს: როდესაც იწყება უკუქცევითი გეომაგნიტური ქარიშხლები, მაშინ კორონული ხვრელები მდებარეობს დაბალი კორონული ემისიის და თითქმის უნიპოლარული მაგნიტური ველის მიდამოში. ისინი ვლინ-დება X-სხივებში, EUV – ულტრაიისფერ და რადიოტალღის გამოსხი-ვებაში. კორონული ხვრელები აგრეთვე შეიმჩნევა Fe XIV 530.3 ნმ ტალღის სიგრძის სპექტრულ ხაზში, K – კორონოგრაფით მზის ლიმბზე დაკვირვებით, ქრომოსფეროს დონეზე კი – ორ სპექტრულ ხაზში: HeI D3 და H HeI 108.3 ნმ.

კორონული ხვრელები იყოფა სამ დიდ კატეგორიად: პოლარული, არაპოლარული (იზოლირებული) და გარდამავალი (ტრანზიტული) (Harvey, 1996). თითოეული კატეგორიის კორონული ხვრელების სიცოცხლის ხანგრძლივობა და ადგილმდებარეობა განსხვავებულია.

პოლარული კორონული ხვრელები, როგორც სახელი აჩვენებს, მდებარეობას პოლუსებთან, მათი სიცოცხლის ხანგრძლივობა მზის ციკლის მნიშვნელოვან ნაწილს მოიცავს.

იზოლირებული, არაპოლარული კორონული ხვრელები, წარმოიქ-მნება – 600 და +600 განედებს შორის და დაკავშირებულია აქტიურ არეებთან და აქტიური უბნების ნაშთების მაგნიტურ ველებთან. მათი სი-ცოცხლის ხანგრძლივობა ერთიდან რამდენიმე მზის კერინგტონისეული ბრუნვის ტოლია. გარდამავალი (ტრანზიტული) კორონული ხვრელები დაკავშირებულია ამოფრქვევებთან, ერუპციულ ბოჭკოებთან (პროტუ-ბერანცებთან) და კორონული მასების ამოფრქვევებთან (გამონატყორ-ცნებთან) (CME). მათი სიცოცხლის ხანგრძლივობა 1-2 დღეა.

სურ

ათი

1

გამოკვლევებმა უჩვენა, რომ პოლარული კორონული ხვრელები უდიდესი ზომისაა მზის ლაქების მინიმუმების დროს და ისინი იკავე-ბენ მზის ზედაპირის ფართობის 15% (Sheeley, 1980). კორონული ხვრელების ზომა მცირდება ციკლის აქტივობის ზრდასთან ერთად და

126

ქრება ლაქების მაქსიმუმში. (Waldmeier, 1981; Sheeley, 1980). პო-ლარული კორონული ხვრელები ხელახლა აღდგებიან შუაგანედური კორონული ხვრელებიდან პოლარობის ნიშნის ცვლილების (ე.წ. გა-დაპოლარების) შემდეგ (Wang, Hawley and Sheeley, 1996; Obridko and Shelting, 1999) და აქვთ ახალი გადაპოლარებული ველის პო-ლარობა. პოლარულ კორონულ ხვრელებზე ლიმბური დაკვირვების შედეგად ვალდმაიერმა (Waldmeier,1981) გამოთქვა მოსაზრება, რომ მათი სიცოცხლის ხანგრძლივობა დაახლოებით შვიდი წელია.

კორონული ხვრელების რაოდენობა, ზომა და ჰელიოგრაფიული მდებარეობა იცვლება და დამოკიდებულია მზის აქტივობის ციკლზე. მზის მინიმუმის დროს, როდესაც მზის მაგნიტური ველი ხასიათდე-ბა ძლიერი დიპოლური კომპონენტით და ფოტოსფეროს აქტივობა დაბალია, ყველაზე დიდი კორონული ხვრელები შეიმჩნევა მზის პოლუსებთან (სურათი 1). პოლარული კორონული ხვრელები სა-შუალოდ 7 წელი არსებობენ მზის მინიმუმის დროს. ამ პერიოდში დაბალ განედებზე მხოლოდ რამდენიმე პატარა კორონული ხვრელი შეინიშნება, ძირითადად ხანმოკლედ. მომდევნო ხუთი წლის განმავ-ლობაში, როდესაც პოლუსებზე მაგნიტური ველი მცირდება და მზის მაგნიტური დიპოლი ჩანაცვლდება უფრო კომპლექსური და ქაოსური მაგნიტური კონფიგურაციებით, კორონული ხვრელები გადმოინაცვ-ლებენ დაბალ განედებზეც. მზის მაქსიმუმის დროს, დაახლოებით 3-4 წლის განმავლობაში, პოლუსებზე კორონული ხვრელები იშვი-ათია, ამ დროს ისინი ძირითადად ეკვატორთან გვხვდებიან. მაქ-სიმუმის შემდეგ ერთ წელზე ნაკლებ პერიოდში, მზის მაგნიტური ველის პოლარობის შეცვლასთან ერთად, მაღალ განედებზე კორო-ნული ხვრელები უფრო ხშირად გვხვდება. ამ პერიოდში ბევრი მათ-განი გადაადგილდება პოლუსებისაკენ, ერთიანდება და ყალიბდება დიდი პოლარული კორონული ხვრელები, რომლებიც იზრდებიან მზის მინიმუმამდე და არსებობენ შემდგომი ციკლის მაქსიმუმამდე. პოლარული ხვრელების ზრდის პერიოდი ორჯერ უფრო დიდია, ვიდ-რე გაქრობის პერიოდი. მაღალ განედებზე კორონული ხვრელები მხოლოდ 1-2 წლის განმავლობაში არ გვაქვს.

დღეისთვის დაგროვილი დაკვირვებითი მასალა არსებული მოდე-ლების გაუმჯობესების აუცილებლობაზე მიუთითებს.

ამ მიმართულებებით სხვადასხვა ობსერვატორიაში ჩატარებული სამუშაოები ცხადყოფს, რომ ყველა უნიპოლარულ მაგნიტურ ველში არ წარმოიქმნება კორონული ხვრელები. გარდა ამისა, კორონული ხვრელების გაქრობის შემდეგ მაგნიტური ველი, ხშირ შემთხვევაში, დიდხანს რჩება უცვლელი.

127

სურ

ათი

2

მათი შედეგების მიხედვით, მაღალ განედებზე არსებული კორო-ნული ხვრელები მხოლოდ ისეთი ველის სტრუქტურაშია, რომლებიც ნახევარსფეროს პოლარობის ნიშანს ატარებს. მზის ერთ ნახევარს-ფეროში პოლარობის ნიშნის ცვლის დროს კორონული ხვრელები თითქმის სრულიად ქრება და პოლარობის შეცვლიდან 5-10 კერინგ-ტონისეული ბრუნის შემდეგ ხელახლა იწყება კორონული ხვრელების გაჩენა მაღალ განედებზე, ხოლო 40-50 ბრუნის შემდეგ კორონული ხვრელების ზოლი ეშვება ეკვატორისკენ. ისინი აქტივობის ციკლის მინიმუმის პერიოდში გადაინაცვლებენ პოლუსებისაკენ და მონაწილე-ობენ დიფერენციულ ბრუნვაში. აქტივობის მინიმუმში ზოგიერთ მათ-განს 20-30 გრადუსიან განედურ ზოლში ახასიათებს ხისტი ბრუნვა.

მზის რადიოგამოსხივების შესწავლა დიდ წვლილს შეიტანს მზის კორონაში მიმდინარე ფიზიკური პროცესების საქმეში. მზის რადიო და ოპტიკური გამოსხივება ავსებს რა ერთმანეთს, საშუალება გვეძლევა შევაფასოთ: რა კავშირი არსებობს მაგნიტური ქარიშხლების რადი-ოგამოსხივებასა და მზის აქტიური უბნების და მათ შორის ამოფრქ-ვევების მაგნიტურ ველებს შორის. აგრეთვე, შესაძლებელია, შევაფა-სოთ კორონაში გამოსხივების წყაროს სტრუქტურა და მათი ზომები. დედამიწის ატმოსფეროს გარეთ არსებული კოსმოსური სადგურები-დან SOHO (Solar and Heliospheric Observatory), TRACE (Tranzition Region and Coronal Explorer)), SDO(Solar dynamic Observatory), ულტრაიისფერ და რენტგენულ დიაპაზონში მიღებული მდიდარი დაკ-ვირვებითი მასალის მოპოვების შედეგად უკანასკნელ წლებში მზის კვლევამ დიდი პროგრესი განიცადა. მეორე მხრივ, დედამიწის ზე-დაპირიდან წარმოებული დაკვირვებების დიდი გამოცდილება კოორ-დინირებული დაკვირვებების ჩატარების საშუალებას იძლევა, რაც მეცნიერებს მზის კომპლექსური კვლევის შესაძლებლობას მისცემს.

უკანასკნელ ხანებში მზის და ჰელიოსფეროს ობსერვატორიის (SOHO) მონაცემებზე დაფუძნებით გამოთვლილ იქნა გაფართოებად

128

კორონაში პლაზმური პარამეტრების მთელი რიგი გლობალური რუ-კების სერია (Strachan et al., 2011). სიჩქარის, სიმკვრივის, ტემპე-რატურის და მასის ნაკადების სინოპტიკური რუკები შედარებულია კოსმოსური ობსერვატორიების კორონოგრაფიებით მიღებულ ულტ-რაიისფერ და თეთრი კორონის გამონასახებთან. მონაცემების ურ-თიერთშედარებით მზის აქტივობის ციკლის მინიმუმში (1996-1998) მიღებულია დასკვნა, რომ კორონის სხვადასხვა პარამეტრების შე-დარება და ანალიზი შემდგომში გამოყენებული იქნება კორონის თე-ორიული მოდელების შესაფასებლად და კორონის გათბობის მექანიზ-მისა და მზის ქარის აჩქარების მოდელის დასადგენად.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გამო, მზის ატმოსფეროს სხვადასხ-ვა ფენაში აქტიური წარმონაქმნების კომპლექსური შესწავლა მეტად საჭირო და აუცილებელია მზეზე მიმდინარე პროცესების კანონზომი-ერების გამოსავლენად, რადგან აქტიური წარმონაქმნები ფოტოსფე-როში, ქრომოსფეროსა და კორონაში მჭიდროდაა დაკავშირებული ერთმანეთთან, როგორც ერთიანი ფიზიკური პროცესების ნაწილები.

მზის ფიზიკის მიმართულებით ბოლო ათეული წლების განმავლო-ბაში ჩამოყალიბდა რთული თეორიული მოდელები, რომლებიც ელო-დებიან კრიტიკულ დაკვირვებით მონაცემებს, რათა მზეზე მიმდინარე ფიზიკური პროცესები უფრო თვალნათლივ აღიწეროს. დღეისათვის დაგროვებული დაკვირვებითი მასალა არსებული მოდელების გაუმ-ჯობესების აუცილებლობასა და შესაძლებლობაზე მიუთითებს.

129

გ ა მ ო ყ ე ნ ე ბ უ ლ ი ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა

Ambroz, P.: 2001, Solar Phys. 199, p. 251-266.Bohlin, J. D.: 1977, Solar Phys. 51, 377.Cranmer, S. R., van Ballegooijen, A. A.: 2012, The Astrophysical Journal, 754, Issue

2, article id. 92, 29.Cranmer, S. R., van Ballegooijen, A. A., Woolsey, L. N.: 2013, Astrophys. J. 767, 2,

article id. 125, 18.Harvey, K. L.: 1996, in ‘Proceedings of the Eighth International Solar Wind

Conference’, AIP Conference Proceedings 382, 9.Fox, P., McIntosh, P., and Wilson, P. R: 1998, Solar Phys. 177, 375.Kovalenko, V. A.: 1981, Solar Phys, 73, 383-403.Obridko, V. N. and Shelting, B. D.: 1999, Solar Phys. 187, 185.Simpson, J. A., Zhang, M., and Bame, S.: 1996, Astrophys. J. 465, L29.Sheeley, N. R., Jr.: 1980, Solar Phys. 65, 229.Strachan, L., Cranmer, S. R., Panasyuk, A., Kohl, J. L., Lamy, P. L.: 2011, American

Geophysical Union, Fall Meeting 2011, SH53C-07Suess, S. T.: 1993, Advances in Space Research, 13, 31.Tlatov, A., Tavastsherna, K., Vasil’eva, V., Solar Phys., 289, 1349-1358, 2014.Van Ballegooijen, A. A., Asgari-Targhi, M., Cranmer, S. R., DeLuca, E. E.: 2011,

Astrophys. J., 7Issue 1, article id. 3, pp 27.Waldmeier, M.: 1957, Die Sonnenkorona, Vol. II, Birckhauser, Basel, p. 65.Waldmeier, M.: 1981, Solar Phys. 70, 251.

130

შ ი ნ ა ა რ ს ი

წინასიტყვაობა ორმოცდამეთექვსმეტე გამოცემისათვის .................................................. 3

წლის დროების დასაწყისი ...................................................................................................... 4

ზოგიერთი ქალაქის გეოგრაფიული კოორდინატები .......................................................... 4

ტაბელ-კალენდარი 2016 წ. ....................................................................................................... 5

ასტრონომიული ნიშნები და აღნიშვნები ............................................................................. 6

ბერძნული ანბანი ..................................................................................................................... 7

როგორ ვისარგებლოთ კალენდრით ..................................................................................... 7

ც ვ ა ლ ე ბ ა დ ი ნ ა წ ი ლ ი

მზის ეფემერიდები, მზის ამოსვლა-ჩასვლისა და ზედა

კულმინაციის მომენტები ................................................................................................... 22

მთვარის ამოსვლა-ჩასვლის მომენტები ............................................................................... 46

მთვარის ფაზები ..................................................................................................................... 50

კაშკაშა პლანეტების ხილვადობა .......................................................................................... 51

კაშკაშა პლანეტების ეფემერიდები. მათი ამოსვლა-ჩასვლისა და ზედა

კულმინაციის მომენტები ....................................................................................................... 54

სამოქალაქო და ასტრონომიული ბინდი და დღის

ხანგრძლივობა ................................................................................................................... 64

მზის დაბნელებანი 2016 წელს ................................................................................................ 66

მთვარის დაბნელებანი 2016 წელს ........................................................................................ 66

შესანიშნავი მეტეორული ნაკადები ..................................................................................... 67

ვარსკვლავთა საშუალო მდებარეობანი .............................................................................. 68

ცვალებადი ვარსკვლავები .................................................................................................... 72

მონაცემები გრძელპერიოდიან ცვალებად ვარსკვლავებზე

დაკვირვებისათვის ................................................................................................................ 72

მონაცემები ბნელებადი-ცვალებადი ვარსკვლავის

პერსევსის β-ს დაკვირვებისთვის .................................................................................... 73

ზოგიერთი თანავარსკვლავედის მდებარეობა ცაზე სხვადასხვა თვეში .......................... 76

მ უ დ მ ი ვ ი ნ ა წ ი ლ ი

რეფრაქცია .............................................................................................................................. 78

რეფრაქციიის შესწორება ტემპერატურასა და ბარომეტრულ წნევაზე ............................ 79

ცნობები რამდენიმე უკაშკაშესი ვარსკვლავის შესახებ ..................................................... 80

ცნობები რამდენიმე უახლოესი ვარსკვლავის შესახებ ...................................................... 81

ორჯერადი ვარსკვლავები კომპონენტებს შორის მკვეთრად

განსხვავებული ფერებით ................................................................................................... 81

ორჯერადი ვარსკვლავები ..................................................................................................... 82

ღია და სფერული გროვები .................................................................................................... 83

131

ბნელი დიფუზური და პლანეტსახის ნისლეულები .............................................................. 84

გალაქტიკები ........................................................................................................................... 85

ცნობები პლანეტებზე ............................................................................................................. 86

ცნობები პლანეტათა თანამგზავრებზე ................................................................................ 87

ცნობები დედამიწაზე, მზეზე, მთვარეზე ............................................................................... 91

ზოგიერთი მნიშვნელოვანი სიდიდე .................................................................................... 93

ფიზიკური მუდმივები ............................................................................................................. 93

სიგრძისა და მანძილის ერთეულები .................................................................................... 94

მათემატიკური სიდიდეები .................................................................................................... 94

თანავარსკვლავედების სახელწოდებანი და აღნიშვნები .................................................. 95

საშუალო დროის შუალედის ვარსკვლავიერ დროში

გადასაყვანი ცხრილი ............................................................................................................. 97

ვარსკვლავიერი დროის შუალედის საშუალო დროში

გადასაყვანი ცხრილი .......................................................................................................... 98

რკალის გრადუსებისა და მინუტების დროის საათებსა

და წუთებში გადასაყვანი ცხრილი .................................................................................... 99

დ ა მ ა ტ ე ბ ა ნ ი

სამყაროს შეცნობა ღრმავდება (ახალ აღმოჩენათა კვალდაკვალ)

1. დოპლერის ფორმულა და ასტრონომია

2. პლანეტის აღმოჩენა უახლოესი

ვარსკვლავის სისტემაში

3. სიახლე ვარსკვლავთა ირგვლივ

არსებული პროტოპლანეტური

დისკოების კვლევაში

4. ახალი ზონდი მზის სისტემის უდიდეს

პლანეტასთან

შ. საბაშვილი ........................................................................................................................ 100

პლუტონის მოულოდნელი მრავალფეროვნება

1. პრობლემის აქტუალობა და კვლევის სიახლე

2. რას წარმოადგენს კორონული ხვრელები?

ნათელა ოღრაპიშვილი.....................................................................................................112