Long Nan Booklet | 1

จลสารลองนาน | Long Nan Bookletจลสารเพอสงเสรมการทองเทยว

ทางสถาปตยกรรมและวฒนธรรมในชมชนเมองนาน

แจกฟร | ฉบบท 6 | เมษายน-พฤษภาคม 2557

จลสารลองนาน

FREE COPYAPR-MAY 2014

เสาหลกเมองเปดทกษาต�าราเมอง

ผหมอนง-ผปยาลวงไปในอดตรไปในอนาคต

ศาลเจาหลวงเชยงราบศนยกลางความศทธาของลกหลาน

สบขดเมองนานสบขอหามตามความเชอ

ฮตมะเกา ฮอยมะกอน

ตามรอยความเชอลลบในเมองนาน

2 | จลสารลองนาน

ศาลเจาปวดชมชนมหาโพธ ต.ในเวยง อ.เมองนาน จ.นาน

ผไรผสวนอยตามสวน ไร และนา ของชาวบาน

ผไรผสวนอยตามสวน ไร และนา

ของชาวบาน

ทางไ

ปบาน

บอสว

ก(บ

านสอ

งผ)

บานสองผคณไชยลงกา คณด แกวถา 104 ม.2 ต.บอสวก อ.เมอง จ.นาน

ศาลเจาหลวงเชยงราบชมชนน�าลอม ต.ในเวยง อ.เมอง จ.นาน

ผยาหมอนง ผปยาบานคณศรวรรณ ไชยมงคล100 ชมชนน�าลอม ซอย 2 ต.ในเวยง อ.เมอง จ.นาน

วฒนธรรมการเกด-ตายชมชนมหาโพธ ต.ในเวยง อ.เมองนาน จ.นาน

วดสวนหอมชมชนสวนหอม ต.ในเวยง อ.เมองนาน จ.นาน E-1

A-6F-2

F-2

B-5

B-4

E-1

4 7

2

1

3

5

6

8เสาหลกเมองชมชนมงเมอง ต.ในเวยง อ.เมองนาน จ.นาน

วดสวนหอมเปนวดทสรางขนในราวป พ.ศ. 2366 แทนวด

สวนดอกทเคยเปนศนยกลางของชมชนในอดต ชอของวดสนนษฐานวามาจาก ชาวบานสวนใหญมกนยมปลกผก ปลกหอมขายในสมยนน จงเปลยนชอเรยกเปนบานสวนหอม และวดสวนหอม มาจนถงทกวนน

A B C D E F

6

5

1

2

3

4

แผนทชมชนนาน

93

5

6

7

4

8

2

1

9E-1

กจกรรมคนพระไมใหเมองเกาชมชนมหาโพธ ต.ในเวยง อ.เมองนาน จ.นาน

Long Nan Booklet | 3

ทปรกษา | Adviser

บรรณาธการ | Editorกองบรรณาธการ | Editorial Staff

สรพล เธยรสตร, รศ.ดร. ศกดดา จงแกววฒนา,เพลนจต พวงเจรญณวทย อองแสวงชยสกนยณภทร กนธะวงค, บรรจง อปแกว, วราวธ ธจนะ

จลสาร “ลองนาน” เปนจลสารรายสองเดอน จดท�าโดยโครงการ “การจดการทรพยากรทางสถาปตยกรรมและวฒนธรรมในชมชน เพอสงเสรมการทองเทยวบนฐานวฒนธรรมในเขตเมองนาน” ภายใตการสนบสนนจาก ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

LongNan is a bimonthly magazine published by Faculty of Architecture, Chiang Mai University. The project is supported by Area-Based Collaborative Research-Upper Northern Region (ABC-UN), The Thailand Research Found (TRF).

คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม239 ถนนหวยแกว ต.สเทพ อ.เมอง จ.เชยงใหมโทร: 0 5394 2806, แฟกซ: 05 322 1448www.arc.cmu.ac.th

ตดตอโฆษณา หรอรวมสนบสนนโครงการ โทร: 08 7496 4142

กอนทพทธศาสนาจะเขามามอทธพลตอระเบยบวธคด และการประกอบกจกรรมทางวฒนธรรมตางๆ ของคนไทย การนบถอผ ความเชอเกยวกบโชคลาง และธรรมเนยมปฏบตทดเรนลบ ไดกลายเปนวถปฏบตโดยทวไปในสงคมไทยโบราณ ซงมลกษณะทแตกตางกนไปในแตละภมภาค และไดคอยๆ ผสมหลอมรวมไปกบพทธศาสนาจนเกดเปนลกษณะปฏบตทเปนเอกลกษณของคนไทยในแตละทองถน สงเหลานถงแมอาจจะยากทจะอธบายตามหลกวทยาศาสตรสมยใหม แตกเปนสงทยดโยงระบบครอบครว เครอญาต และสงคมของไทยในแตละถนทเอาไวใหคงอยไดอยางรมเยน ปราศจากภยพบต และคงมนในความถกตองตามท�านองคลองธรรม และจรยธรรมของสงคม

เมองนานยงเปนสถานทแหงหนง ทยงคงรมรวยดวยธรรมเนยมปฏบตอนเรนลบ พธกรรมอนนาพศวง แตความนาสนใจของสงเหลานไมไดอยทความแปลกททอนๆ ไมม แตอยทวถปฏบตทงหลายเหลาน ลวนแลวแตมเหตผลมารองรบ ซงเปนเหตผลทมาจากการลองผดลองถกสบทอดการกระท�ามาแตโบราณ และเปนเหตผลทชวยประคบประคองใหชาวนานด�ารงชวตอยไดดวยความสงบสข ปลอดภย และเปนสงคมทเจรญดวยมโนธรรม และจรยธรรม ซงเมอเปนเชนนแลวไฉนเราจงละเลยสงเหลาน และมองวาเปนสงงมงายลาสมย ถงแมจะไมไดถกอธบายดวยหลกการทางวทยาศาสตรสมยใหมกตาม

ลองมาดกนครบวาทผมพดมาจรงไหม ในลองนานฉบบนณวทย อองแสวงชย | บรรณาธการ

สญลกษณไดรบแรงบนดาลใจมาจากตวอกษรพนเมองทอานวา “นาน” ภายใตกรอบรปทรงวงรหลายโคงอนไมสมมาตร ซงแสดงถงการหลอมรวมกนของผคน และศลปวฒนธรรม จนเปนเนอเดยวกน ทเปนเอกลกษณเฉพาะเมองนาน กรอบรปนนจงไมใชวงร วงกลม หรอสเหลยมพนฐานทพบเหนไดทวไป

ชอ “ลองนาน” สอความถง ความผกพนกบสายน�านานของคนนาน และยงเปนทมาของฟอนลองนาน ซงเปนศลปะการแสดงดงเดมของเมองนาน “ลองนาน” ยงใหนยยะถง การเขามาคนหาความนาตนตาตนใจในศลปวฒนธรรม ทผานการสบทอดมาอยางยาวนานไดอยางไมรจบจากผมาเยอน ดจดงการลองไปในจนตนาการ ในขณะท “Long Nan” เชอมโยงกบประวตศาสตรอนยาวนานของเมองนาน และศลปวฒนธรรมทมรากฝงลกมาแตอดตชานาน จนผมาเยอนอาจตองใชเวลานานกวาทคดไวในการเขาไปสมผส

เรองจากปกคณยายศรวรรณ ไชยมงคล ผซงเปนขาว

จ�า (รางทรงผปยา) ก�าลงน�าดอกไมธปเทยน ตงจตอธษฐานเพอขอใหผหมอนงแสดงอทธฤทธปาฏหารย ใหแกผทมาถามไถหรอตองการรบความชวยเหลอ อานรายละเอยดไดทหนา 12 ในลองนานฉบบน

อนญาตใหใชไดตามสญญาอนญาตครเอทฟคอมมอนส

แสดงทมา-ไมใชเพอการคา-อนญาตแบบเดยวกน 3.0 ประเทศไทย

จลสารลองนาน ฉบบอเลกทรอนกสตดตามอานลองนานฉบบอเลกทรอนกสไดในระบบของ ebooks.in.th ระบบทเขาถงไดงาย สามารถเปดอานหนงสอ eBooks ไดหลากหลายอปกรณ ทง iPhone iPad Android และ PC โดยท�าตามขนตอนดงน

โหลดแอปชอ “ebooks.in.th” จาก App Store หรอ Google Play เปดแอปแลวคนหา ลองนาน หรอ Long Nan โหลดหนงสอฉบบทชอบเกบไวอานไดตลอดเวลา

http://www.ebooks.in.th/longnanproject เลอกโหลด PDF ไฟล จากหนาเวบ

1. โหลดผานอปกรณพกพา Smart Phone, Tablet

2. โหลดผาน Web Browser

วถมะเกาความเชอมะกอน

4 | จลสารลองนาน

เสาหลกเมองเปดทกษาต�ราเมอง

เมอวางผงเสรจแลว กจะมการก�าหนดตนโพธเปนไมสลเมอง หรอไมศรเมอง หรอไมมงเมอง ซงในสมยกอนจะถอเอาตนโพธเปนหลกชย เพราะคนนานนบถอพทธศาสนาแบบลงกาวงศ ตามแบบสโขทย จากนนจงมการสรางวดหลวงกลางเวยงขน พรอมกบวง และเสาหลกเมอง มการก�าหนดพธหรอฮตของเมอง เพอเลยงผบานผเมอง โดยมการดทกษาวาทศของผนนอยทางทศไหน เปนตน ซงในอดตนน เสามงเมอง หรอเสาหลกเมองน นอกจากจะสรางขนตามหลกทกษาเมอง เพอใหเกดความเปนสรมงคลแลว บรเวณทตงเสาหลกเมองยงเปนจดนดพบในการชมนมทพ ซงในสมยกอนบรเวณเสาหลกเมองนนมลกษณะเปนลานกวาง และเปนทสกการะศาลหลกเมองกอนออกรบ มการตดไมขมนาม และประกอบพธกรรมตางๆ เพอสรางความเปน สรมงคลและเพมขวญก�าลงใจแกเหลาทหารกอนออกศก

เสาหลกเมองนานจากหลกฐานทมการบนทกไวพบวา ไดรบการสรางขนในสมย เจาอตถวรปญโญ เจาผครองนครนาน องคท 57 ซงไดทรงโปรดใหมการฝงเสาหลกเมองทวดมงเมอง เมอวนท 15 เมษายน พ.ศ. 2333 โดยเสาหลกเมองแตเดมนนเปนเสาไมสกทองขนาดใหญ มเสนผาศนยกลางประมาณ 60 เซนตเมตร สงประมาณ 3 เมตร หวเสาเกลาเปนรปดอกบวตม ตวเสาไดฝงลงกบพนดนโดยไมมการท�าศาลครอบ จน

ความเชอเรองของเสาหลกเมองนานนน เปนความเชอในการสรางบาน แปลงเมองทมมาแตโบราณ ซงอาจแตกตางกนไปในแตละพนท โดยความเชอ

เกยวกบเสาหลกเมองนานนน อาจารยสมเจตน วมลเกษม ผเชยวชาญดานศลปวฒนธรรม และทปรกษาองคการบรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยวทยงยน (อพท.) จงหวดนาน ไดเลาถงขอสนนษฐานเกยวกบการสรางเมองนานไววา ในอดตการสรางบานแปงเมอง ยอมมเรองของ “ฮวงจย” หรอทไทยเราเรยกวา “ทกษา” มาเกยวของเพอท�าการวางผงเมองใหเปนไปตามหลกของทกษาทถกตอง คนโบราณจะตองหาพนท ทดทสดในการสรางเมอง มการดในเรองของเนนดน ทราบ ภมประเทศ ภมอากาศ แสงแดด แรงลม ทศ ฤดกาล ซงปจจยทางกายภาพเหลาน ลวนแลวแตเปนตวก�าหนดทกษาของเมองวาจะสามารถสรางเมองไดทไหน

ต�าแหนงในแผนท

B-52

เสาหลกเมอง ตงอยในศาลาจตรมข ดานหนาพระอโบสถวดมงเมอง มความสงประมาณ 3 เมตร ฐานประดบดวยไมแกะลวดลายลงรกปดทอง ยอดเสาแกะสลกเปนรปพรหมพกตรมชอ เมตตา กรณา มทตา อเบกขา

Long Nan Booklet | 5

กระทงในป พ.ศ. 2506 ไดเกดน�าทวมครงใหญ กระแสแมน�านานไดไหลเปลยนทศทาง เขาทวมเมองนานและบรเวณทฝงเสาหลกเมอง จนท�าใหเสาหลกเมองโคนลมลง ดวยฐานของเสาหลกเมองนนไดมการผกรอนเนองจากการฝงกบพนดนมานานกวารอยป จากค�าบอกเลาของคณยายมอญ พทธมา อาย 75 ป ผอยอาศยในบานมงเมองมาแตชานาน ไดพดถงเกยวกบศาลหลกเมองนานใหฟงวา ตงแตเกดมากเหนเสาหลกเมองตงอยภายในบรเวณวดอยแลว แตเนองจากสภาพของเสาหลกเมองเกาแกมากจงผกรอนไปตามกาลเวลา เจาอาวาสจงไดเคลอนยายเสาหลกเมองมาไวบรเวณ โฮงกลอง (หอกลอง) ภายในวด ลกษณะของเสาหลกเมองทไดยายมาวางไวบรเวณโฮงกลองในตอนนน มลกษณะกลวงและมอกษรลานนาจารกไว แตเนองจากในสมยนนตนเองยงเปนเดกจงไมสามารถอานจารกนนได

ตอมาในป พ.ศ. 2514 ผวาราชการจงหวดนานคนท 27 ไดน�า ขาราชการ และประชาชนชาวนาน รวมกนสรางเสาหลกเมองนานขนใหม เพอเปนสรมงคลแกบานเมอง และไดอาราธนาหลวงพอโงน สารโย วดพระพทธบาทเขาลวก อ�าเภอตะพานหน จงหวดพจตร พรอมดวยคณะมาเปนชางด�าเนนการสราง โดยไดน�าเอาเสาหลกเมองเดมมาเกลาแตงใหม และไดท�าการแกะสลกหวเสาเปนรปพระพรหมสหนา และในป พ.ศ. 2515 ในขณะทเสาหลกเมองก�าลงอยในระหวางการด�าเนนการกอสราง สมเดจพระศร นครนทราบรมราชชนน (สมเดจยา) ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ เสดจพระราชด�าเนนมาบรรจตนทาวเวสสวรรณ จ�านวน 84,000 องค ลงในหลมฐานเสาหลกเมอง และในป พ.ศ. 2516 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงมพระมหากรณาธคณโปรดเกลาฯ ให สมเดจพระบรมโอรสา ธราชสยามมกฎราชกมาร เสดจพระราชด�าเนนแทนพระองคทรงเปนองคประธานในการประกอบพธตงเสาหลกเมองนาน ตอมาในป พ.ศ. 2541 และ 2542 สมเดจพระเจาพนางเธอเจาฟากลยา ณวฒนากรมหลวงนราธวาสราชนครนทร ไดเสดจมาสกการะเสาหลกเมองนานถง 2 ครง จนมาถงป พ.ศ. 2548 ศาลหลกเมองนานไดทรดโทรมลงไปมาก ทางเจาอาวาสวดมงเมอง พระครสรธรรมภาณ เจาคณะอ�าเภอเมองนาน โดยความเหนชอบของคณะสงฆจงหวดนาน และทางราชการ ไดท�าการรอถอนศาลหลกเมองนานเดมลง และทางราชการรวมกบประชาชนชาวนาน ไดรวมใจกนสรางศาลหลกเมองหลงใหมขน เพอถวายเปนพระราชกศลเพอเฉลมพระเกยรตแดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ รชกาลท 9 ในวโรกาสททรงครองสรราชสมบตครบ 60 ป ในป พ.ศ. 2549 และทรงเจรญพระชนมพรรษาครบ 80 พรรษา ในป พ.ศ. 2550 โดยมนายเสารแกว เลาด เปนผออกแบบและด�าเนนการกอสรางศาลหลกเมองนานจนแลวเสรจ ซงทางจงหวดนานไดกราบบงคมทลพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เพอเสดจพระราชด�าเนนยกยอดศาลหลกเมองนาน ซงพระองคทรงมพระมหากรณาธคณโปรดเกลาฯใหสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามมกฎราชกมาร เสดจพระราชด�าเนนแทนพระองค มายกยอดเศยรทาวมหาพรหมยอดศาลหลกเมองนาน และเปนองคประธานประกอบพธตงเสาหลกเมองนาน เมอวนท 25 กมภาพนธ พ.ศ. 2551

เมองนาน มประเพณสกการะศาลหลกเมอง ซงจดขนในวนท 15 เมษายน ของทกป โดยมพธบวงสรวงเครองแกมอารกษศาลหลกเมองตามแบบพนเมองนานโบราณ แบงตามทศของเศยรพรหมสหนา โดยมเครองบวงสรวงเครองแกมอารกษเชน หม ไก ปลา ขาวตมมด ขนมหวาน ทไดรบการจดแตงอยางประณตงดงามตามแบบพนเมองนาน เพอใหเปนสรมงคลแกบานเมอง และใหคนรนตอๆ ไปไดตระหนกถงความส�าคญของเสาหลกเมอง ทเปนหนงในความเชอส�าคญในการสรางบานแปงเมองของบรรพบรษสบตอไป

6 | จลสารลองนาน

ศาลเจาปวดศาลเจาปวดมหาโพธสรางโดยการเขาสลกไมแทนการใชตะปทงหลง

ผ ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ไดใหความหมายวาคอ สงทมนษยเชอวาเปนสภาพลกลบ มองไมเหนตว แตอาจจะปรากฏเหมอนมตวตนได อาจใหคณ

หรอโทษได มทงผดและผราย เปนศพททใชเรยกคนทตายไปแลว ผ ในภาษาบาลใชศพทวา เจตภต ซงคตความเชอในการนบถอผเปนความเชอเกาแกดงเดม โดยเฉพาะกลมชาตไตหรอไท ไมวาจะเปนไทใหญ ไทเขน ไทลอ ไทยวน หรอลานนา ตางกนบถอผแทบทงสน การนบถอผเปนความเชอเกาแกดงเดม ทมอยกอนทพระพทธศาสนาจะเขามาเผยแพร คนโบราณจงมความเขาใจวาโลกมนษยกบโลกของผนนมความซอนทบกนอย อกทงมความเชอวาผมจ�านวนมากมายและสงสถตในทกหนทกแหง ทงในเมอง หมบาน ทงนา แมน�า เหมองฝาย ปา ภเขา และบานเรอน จะมผปกปกรกษาประจ�าอย ดงค�าสงผฉบบปบสาของเกาจากอ�าเภอทงชาง จงหวดนาน ไดกลาวใหเหนวา “ดราผ สพพะวาผทงหลาย อนอยในนารกขงเขต ประเทศปาไม และแดนดน สายสมนเขอนถ�า ทกทาน�าลาขมข�า ทงผย�าและผโปง ผเสอโทง และผเสอนา ผตายโหงและผตายหา ผปาผบาน ผเมองคน ผตายกลางปา ไมปาไพรสณฑดงใหญ มทงผเสอไร และผเสอสวน มทงผหวหลวง พวงเปนหมและเปนขม…” ซงความเชอเรองผตางๆเหลานมทงผดและผราย มทงทเปนมตรกบมนษย แตในขณะเดยวกนกสามารถจะดลบนดาลใหเกดเภทภยตางๆ แกมนษยได อยางไรกตาม ผทเกยวของอยในวถชวตของชาวลานนานนมจ�านวนคอนขางมาก ท�าใหคตการนบถอผไดกลายมาเปนสวนหนงของวฒนธรรมและผสมกลมกลนไปกบศาสนาของกลมชนตางๆ

ศาลเจาปวด เปนหนงในความเชอเรองสงศกดสทธทสถตอยภายในวด เปนเทพเทวดาหรอเจาททคอยปกปองคมครองวด ตลอดจนพระเณรทงหลาย ซงหากใครท�าผดศลธรรม หรอกระท�าการอนไมถกไมควรภายในวดกจะถกผเจาปวดดลใหเจบปวย กอนบวชพระ หรอบวชเณร ตองมการบอกกลาวเจาปวดเพอใหการปกปองคมครองตลอดชวงเวลาทบวช หรอหากเจาอาวาสไมจ�าวด กตองมการบอกกลาวใหเจาปวดปกปองดแลวดและลกวดแทนเจาอาวาส เปนตน

ศาลเจาปวด มกตงอยทางทศเหนอหรอทศตะวนออกของวด รปทรงของศาลปวดไมมรปแบบทแนนอน ตายตว แตจะมลกษณะโดยทวไปสวนใหญเปนไมสเสายกพนสงประมาณ 1.5 เมตร หลงคาทรงจวตามแบบเรอนภาคเหนอ มผนงเปดดานหนา ในสมยกอน ศาลเจาปวดเปนศาลโลงๆ มเพยงพานดอกไม คนโท หรอภาชนะใสน�าวางไวเทานน แตปจจบนอาจพบเหนการประดบตกแตงศาลเจาปวดดวย ผาเจดส หมอนสามเหลยม รปปน หรอตกตา ตกแตงอยภายในศาลดวย ตามแตความเชอความคดของคนในแตละยคสมยทแตกตางกน โดยการสกการะศาลเจาปวดจะจดขนปละ 3 ครงคอ ชวงเขาพรรษา

ต�าแหนงในแผนท

E-13

Long Nan Booklet | 7

ผไร ผสวน ผนา

ออกพรรษา และสงกรานต ของทน�ามาไหวเจาปวดสวนใหญเปน ขาวตมมด ผลไม ขนมหวาน ไมนยมถวายเนอสตวเจาปวด เนองจากความเชอทวาทานอยในกลมเทพยดาอารกษ หรอพระภมเจาท ทานแตอาหารมงสวรต แมจะมศาลเจาปวดในแทบทกวดในเมองนาน แตกไมไดเปนทนยมมาบนบานสานกลาวกนมากนก เนองจากศาลเจาปวดมความเชอในเรองของการปกปกษผคนและสงของภายในวดเปนสวนใหญ แตกมชาวบานบางกลมทมาบนบานศาลกลาวขอพรกบศาลเจาปวดบาง เชน ขอใหประสบความส�าเรจในเรองของการสอบแขงขนตางๆ หรอเรองของการเกณฑทหาร เปนตน

โดยปกตเจาอาวาส พระ หรอสามเณรจะ เปนผคอยดแล รกษาความความสะอาดศาลเจาปวดเปนประจ�า ซงถอเปนกจหนงของสงฆทตองท�านบ�ารงรกษาวด และสงของตางๆภายในวด บางวดกจะมผเฒาผแกมาคอยชวยดแลปดกวาดศาลเจาปวดดวยเชนกน ศาลเจาปวดทนาสนใจเชน ศาลเจาปวดมหาโพธ แมเปนศาลใหมทเพงสรางใหมไดไมนาน แตกมความเปนเอกลกษณโดดเดน เนองจากเปนศาลทไมใชตะปเลยสกตวเดยวในการกอสรางศาล และมรปทรงของตวศาลและบนไดทแปลกตา มการจดภมทศนรอบบรเวณศาลทรมรนสวยงาม มซมประตท�าจากไมแกะสลกลวดลายดอกพกล ซงเปนศาลเจาปวดเพยงแหงเดยวในเขตเทศบาลเมองนานทมซมประตศาล นอกจากนยงมศาลเจาปวดน�าลอม ทมการสรางรวลอมรอบกนพนทเปนสดสวนแยกออกจากพนทของวด และศาลเจาปวดมงเมองทมลวดลายปนปนสวยงามเปนไปในรปแบบเดยวกบตววหารและศาลหลกเมอง เปนตน ดวยความเชอตงตนพนฐานทเหมอนกน แตศาลเจาปวดในแตละวดในเมองนานตางมรปแบบการสรางและรปทรงขงศาลทแตกตางกนไป และความเชอเรองศาลเจาปวดกเปนความเชอเรองผทผสมกลมกลนไปกบพทธศาสนามาแตชานานจนไมสามารถแยกออกจากกนได

ศาลเจาปวดมงเมองมรปแบบทางสถาปตยกรรมแบบเดยวกบวหารและเสาหลกเมองของนาน

ความเชอเรอง ผไร ผสวน และผนา เปนความเชอเกาแกทสบทอดกนมาแตโบราณ ดวยความเชอทวา ทกแหงหนยอมม ผ หรอ เจาทเจาทาง สงสถตอย มนษยจงตอง

ใหความเคารพเจาของสถานท และตองบอกกลาวขออนญาตหากจะเขาไปท�ากจการงานใดๆ ในพนทนนๆ

เตบโตงอกงาม ไดผลผลตสมดงใจหมาย และใหเจาของทดนทมาท�าการเกษตรในพนทมความปลอดภยจากการท�างาน ซงการบนผนยมกระท�าในชวงกอนการปลกพชผลทางการเกษตร หรอตนฤดฝน และจะไหวผอกครงหลงจากเกบเกยวผลผลตเสรจสนแลว สงของทน�ามาเลยงไหวผขนอยกบเจาของทดนทไดบนไววา จะเลยงผดวยอะไรหรอของสงใด แตโดยสวนใหญนยมเลยงผดวย เหลา ไก หวหม หรอสนขสด�า เปนตน

ความเชอเรองผไร ผสวน และผนาเหลาน สะทอนใหเหนถงความเชอของชาวพนเมองนานในเรองของสงศกดสทธทสงสถตอยในทกพนท ดงปรากฏอยในทาร�าโบกโบยเทวดาของฟอนลองนาน ทมาจากความเชอทวา สงศกดสทธสงสถตอยในทกท และคนตองใหความเคารพสถานทนนๆ กอนจะลงมอประกอบกจกรรมใดกตาม คลายเปนกศโลบายของคนโบราณทตองการปลกฝงใหลกหลานรจกเคารพย�าเกรงในธรรมชาต เพอปองกนไมใหเกดการท�าลายธรรมชาตจนสญสนไปอยางรวดเรว

บรเวณ ไร นา หรอสวน จะมศาลเจาท เลกๆ ตงอย และมกสรางขนในจดทลบตาคนเชน บรเวณจอมปลวก หรอใตตนไมใหญ เปนตน วสดทใชสรางศาลเจาทหรอศาลผนน มกเปนวสดทหาไดงายในพนท โดยประกอบขนในรปแบบงายๆ อาจท�าจากไมไผมงดวยหญาคา หรอเศษไมทเหลอจากการสรางบาน มงดวยสงกะสเกา หากพนทสวนไรนานนๆ เปนของคนทมฐานะ กอาจจะซอศาลเจาทส�าเรจรปมาตงไว ภายในศาลผมกมทวางส�าหรบวางของเซนไหว ศาลผเหลานไมนยมสรางใกลบรเวณทพกอาศย เพราะมความเชอวา ผสางนางไมหรอเจาทจะไมชอบใหคนแปลกหนาพบเหน และหากมใครทงโดยตงใจและไมไดตงใจไปลบหลทาน กจะท�าใหผนนอยอยางไมเปนสข อาจจะเจบปวยกะทนหนอยางไมมสาเหต เปนตน

ผสวน ผไร และผนาน คนพนเมองนานสวนใหญมความเชอกนวา ทานจะชวยดแลรกษาพนทเกษตรกรรม ปองกนไมใหโจรมาลกขโมยผลผลตทางการเกษตรไป และดแลปองกนไมใหศตรพชมาสรางความเสยหายใหกบพชผลทปลก เกษตรกรนยมบนบานสานกลาวศาลผเหลาน เพอขอใหผลผลตทางการเกษตรเจรญ

Long Nan Booklet | 7

ต�าแหนงในแผนท

4

8 | จลสารลองนาน

ศาลเจาหลวงเชยงราบ

เชยงตง

จน

พมา

อาวเมาะตะมะ

อาวไทย

มลาย

เขมร

ลาว

เวยดนาม

ทงชาง

เชยงกลาง

ทาวงผา

เมองนาน

สนตสข

ต.ศลาเพชร

4. บานน�าลอม

บอเกลอ

เมองยอง

เมองโก

เชยงแสน

เชยงของ

เชยงราบ

เชยงราบ

ภคา

นาน

8 | จลสารลองนาน

ต�าแหนงในแผนท

F-25

สงศกดสทธอนเปนทเคารพของชาวเมองนาน โดยเฉพาะในเขตชมชนทางตอนเหนอคอ“ศาลเจาหลวงเชยงราบ” ซงตงอยในถนนเทศบาล

ด�าร ซอย 3 ชมชนบานน�าลอม ศาลเจาหลวงเชยงราบ หรอทเรยกวา หอเจาหลวง เปนศาลท ลกหลานทสบเชอสายมาจากชาวเชยงราบ ไดใหความเคารพนบถอสบตอกนมาเปนเวลาชานาน

เจาหลวงเชยงราบอพยพจากเมองเชยงราบมาอยทเมองภคา

สายตระกลของเจาหลวงเชยงราบไดแยกยายไปตงเมองใหมอก 4 สาขา คอบานปาง บานวงมวง

บานถอน และ บานน�าลอม

1. บานปาง

2. บานวงมวง

3. บานถอน

เมองภคาเมองภคา

ทมาแผนท: ต�านานและประวตเจาหลวงเชยงราบ โดยคณณรงค ศรเชยงราบ

Long Nan Booklet | 9

คณยายศรวรรณ ฟาสาร ผทชาวบานเรยกวา “จ�า” หรอ “ขาวจ�า” ซงกคอ ผทท�าหนาทคลายเปนรางทรงตดตอกบเจาหลวงเชยงราบ และคณปรดา ค�าปญโญ ชาวชมชนน�าลอมผศรทธาในเจาหลวง เชยงราบ ไดเลาใหลองนานฟงวา เมองเชยงราบแตเดมตงอยในเขตแควนเมองเชยงตง หรอทเรยกวาเมองเขนหรอเขมรฐ และจากการสบคนขอมลดานเอกสาร และแผนทประกอบ ลองนานพบวาเมอง เชยงราบนนมอยจรง ซงในเอกสารวชาการบางแหลงอาจใชชอ “เชยงลาบ” แทน “เชยงราบ” ดงเชนทชาวเมองนานทสบเชอสายมาจากเชยงราบใชกน โดยเมองเชยงราบนน ตงอยบรเวณรมฝงโขงทเรยกวา “โขงโคง” เปนบรเวณทแมน�าโขงไหลเชยวทสด และอนตรายทสด ตอมาไดถกขาศกเขารกรานแยงเมอง จงไดอพยพครอบครวและไพรพลหนลงมาทางทศตะวนออกเฉยงใต แสวงหาภมประเทศทเหมาะสมมาเรอยๆ จนมาถงเชงดอยภคา เจาหลวงเชยงราบจงไดหยดการอพยพ และสรางบานเมองขนท ศลาเพชร หรอเมองยาง ตอมาลกหลานชาวเชยงราบทอพยพมาไดแยกยายไปตงเมองอยในอกหลายๆ แหงเชน เมองแงง เมองยม เมองอวน และเมองปว โดยมเมองศลาเพชรเปนเมองหลวง ขอมลบางแหลงไดกลาวถงการเขามาตงหลกแหลงของเจาหลวง เชยงราบทตางออกไปวา การกอตงหมบานของชาวเชยงราบ อยในชวงป พ.ศ. 2345 ยคเกบผกใสซาเกบขาเขาเมอง ในสมยของเจาอตถาวรปญโญ ทเมอหลงจากเสรจสนสงครามสบสองปนนา กไดกวาดตอนครวเรอนจากเมองเชยงแขง และหวเมองขนของ เชยงแขง ซงหนงในนนมเมองเชยงราบอยดวยมายงเมองนาน ครนเมอกลบมาถงนานกไดขาวการเกดน�าทวมใหญขนทเมองยาง (ต�าบลศลาเพชรในปจจบน) และเมองยม มผคนลมตายเปนจ�านวนมาก จน เมองยมแทบไมมผอยอาศยหลงเหลออย อกทง เจาแสนปน ซงเปนเจาเมองยางไดเสยชวต ต�าแหนงเจาเมองตรงนนจงวางลง เมอเจาอตถาวรปญโญ เดนทางมาตรวจด กพจารณาโปรดใหอพยพชาวไทลอทมาจากเมองยอง เชยงราบ และย ไปตงอยท เมองยางและเมองยม หลงจากนนกเกดลกหลานอพยพแยกยายไปอยอาศยตามทตางๆ

ตอมาในสมย รชกาลท 6 แหงกรงรตนโกสนทร ไดออกกฎหมายใหประชาชนทกคนตองมนามสกล ท�าใหเกดเหตการณทพนองทองเดยวกนอาจใชนามสกลตางกนไป ตามแตใครจะตง หรอไดรบพระราชทานนามสกล สวนเชอสายเจาทมลกสาว หากแตงงานไปกบคนทไมมเชอเจา กจะตองใชนามสกลภรรยาทศกดสงกวาเชน คณยายของยายศรวรรณ เดมชอ เจาขนค�า สรยศ สมรสกบนายตา (ไมทราบนามสกล) บตรธดาของเจาขนค�า กตองใชนามสกล สรยศ จนเมอแมของยายศรวรรณ ซงกคอ นางอตสาห สรยศ สมรสกบ นายธรรมชย มงคลประเสรฐ โดยนามสกลมงคลประเสรฐนน เปนนามสกลพระราชทานทไดมา หลงจากเมอคราวทนายธรรมชยไปเปนทหาร ลกหลานและแมของยายศรวรรณ จงสามารถใชนามสกลพระราชทานแทนนามสกลเดมฝายพอของตนเองได เพราะถอวามศกดเทากน

จากการศกษาประวตความเปนมาของเจาหลวงเชยงราบ โดยคณนรงค ศรเชยงราบ พบวา ลกหลานทสบตอๆ กนมาจากเชอสายเจาหลวงเชยงราบไดแยกยายกนไปตงเมองใหมใน 4 สาขาดวยกน โดยสาขาทบานน�าลอม เปนสายของเจาแมอปแกว พระธดาคนแรกของพระยาไชยปญญาซงเปนราชวงศของเจาหลวงเชยงราบ ไดตงศาลเจาหลวงขนในบรเวณบานน�าลอม ใกลกบล�าน�านาน ซงบรเวณทตงศาลเรยกวาเปนบานเกา ของทายาทลกหลานเจาเชยงราบทยายมาปกหลกตงรกรากทน ชาวบานผนบถอศรทธาจงเรยกศาลเจานวา หอเจาหลวง ซงมดวยกนทงหมดสามหอ โดยมหอกลาง เปนหอของเจาหลวงเชยงราบ ซงเปนหอทมขนาดใหญทสด ขนาบสองขางดวยหอบรวารเจาหลวง แตเดมหอเจาหลวงเปนเพยงศาลไมเลกๆ สามหลง ตอมาเมอพลเอกสนน เศวตเศรณ อดต สส. เมองนาน ซงเปนลกหลานของตระกลเจาหลวงเชยงราบทานหนง ไดกลบมาเยยมบานเกด จงไดสรางศาลขนใหม ตามแบบทเหนในปจจบน และเมอไมนานมาน คณสรพล เศวตเศรณ ไดท�าบญบรจาคเพอสรางศาลขนใหม เนองจากสงทคณสรพลได เลยตงจตอธษฐานขอพรศาลเจาหลวง

Long Nan Booklet | 9

บานเกาของสายตระกลเจาหลวงเชยงราบมอายกวาหนงรอยป เปนเรอนไมหลงใหญ

สมยกอนเรยก “โฮงเจาหลวงเชยงราบ”ปจจบนถกยอสวนลงมา

ศาลเจาหลวงเชยงราบเปนเรอนขนาดเลก จ�านวน 3 หลงโดยหลงกลางเปนศาลเจาหลวงเชยงราบ และขนาบขางดวยศาลบรวารทงสองดาน

เชยงราบไว ประสบความส�าเรจตามทปรารถนาศาลเจาหลวงเชยงราบเปนทเคารพสกการะ

ของลกหลานชาวเชยงราบเสมอมา เมอขอพรสงใดหากทานใหได จ�ากจะวาไมออก ยกเวนสองเรองทไมสามารถขอไดคอ ขอหวย และขอใหไมตองถกเกณฑทหาร ซงวากนวาหากใครบงเอญมาขอกจะไดเปนทหารกนทกคน เพราะเชอกนวา เจาหลวงเชยงราบเปนนกรบเกา ลกหลานของทานจงตองเปนทหารรบใชชาต หากใครทมาขอพรเจาหลวงแลวประสบความส�าเรจกจะตองน�าอาหารมาเลยงทาน และการเลยงเจาหลวง สงทถอเปนธรรมเนยมปฏบตคอ พอแมญาตพนองบานใกลเรอนเคยงในละแวกนน ตองมากนชวยตระเตรยมของเลยงตางๆ และเมอเลยงเจาหลวงเสรจแลวกตองแบงอาหารทเลยงใหผมาชวยงานอยางทวถงเทากนหมดทกคน และทกคนตองกน เพราะถอเปนฮตฮอย (จารต) ไมกนไมไดถอวาท�าผดฮต

ในทกๆ ป จะมการเลยงเจาหลวงเชยงราบในชวงเทศกาลสงกรานต โดยในวนท 12 เมษายน ญาตพนองลกหลานเจาหลวงจะน�าขาวปลาอาหาร ของหวานคาวมาฮอม (รวม) กน เพอเลยงเจาหลวง เสรจแลวกจะแบงกนไปรบประทานเทาๆ กนทกคน ผทเปนจ�า หรอรางสอของเจาหลวงนนจะสบตอกนทางฝายแมหรอผหญง โดยการสบกจะตองถามเจาหลวงกอน โดยมพธวาไมถาม หากเจาหลวงจะใหลกหลานคนไหนเปนขาวจ�าตอ กจะวาไมยาวออก ถาไมใหเปนกจะวาไมไมออกคอ ไมกจะมขนาดความยาวเทาเดม ซงคณยายศรวรรณ เปนขาวจ�าทานหนงทสบตอมาจากพสาวคอ คณยายศรวรรณา ทสบมาจากผเปนแมคอ แมอยสา หรอนางอตสาห มงคลประเสรฐ ผเปนลกสาวของหมอนค�าหรอ นางศรค�า สรยศ ลกสาวของเจาแมอปแกว ผเปนลกหลานเชอพระวงศของเจาหลวงเชยงราบทเปนผเรมตนมาตงหลกปกฐานทบานน�าลอมแหงนนนเอง ซงจ�าคนตอไปตอจากคณยายศรวรรณคอ คณสมปรารถนา มงคลวสทธ ซงเปนลกของคณยายศรวรรณา มงคลวสทธ

คณยายศรวรรณ ฟาสาร

10 | จลสารลองนาน

คณยายศรวรรณ มลกชายเพยงคนเดยวคอ คณชวทย ฟาสาร ซงในสมยทคณชวทยยงเปนเดก ตองอาศยอยกบคณตาสม มงคลประเสรฐ ซงเปนนองชายของคณยายศรวรรณ เพราะคณยายศรวรรณตองตามสามคอ พล.ต.ประสบ ฟาสาร ไปประจ�าราชการทจงหวดตางๆ หมนเวยนไปมากวา 15 ป มเฉพาะเพยงชวงปดเทอม ทคณชวทยไดเดนทางตามไปอยตางจงหวดกบพอแม แตหลงจากทคณพอของคณชวทยเสยงชวตลง คณยายศรวรรณจงไดยายกลบมาอยกบคณชวทยทบานน�าลอมเรอยมาจนคณชวทยแตงงานมครอบครว ยอนไปในสมยทพลเอก

สนน เศวตเศรณ เปนสส.ทจงหวดนาน กไดจบจองทดนแถบนไวใหลกหลานอยอาศยและท�าการเกษตร และดวยคณแมของพลเอกสนน เปนเครอญาตกบคณยายศรวรรณ จงไดรบปนสวนทดนตรงนมาท�าไรท�าสวน คณชวทยเหนวาทดนตรงนกวางขวางกวาทบานเดม และตองคอยมาดแลสวนอยาง ใกลชด จงไดสรางบานทชมชนหวเวยงเหนอนขนมาในราวป พ.ศ. 2536 โดยคณชวทยไดประมลไมมาจาก องคการอตสาหกรรมปาไมมาจ�านวน 9 ทอน และซอเพมเตมอกบางสวน เพอน�ามามา สรางบานหลงน โดยมสลาเสรฐ จากบานหวเวยงใต

เปนผสราง โดยมรปทรงของบานเปนแบบบานไทยประยกต คอ สรางตามความชอบสวนบคคลของผอยอาศย หลงจากนนอกหนงปกพบวา ใตถนสงนนมปญหาฝนสาดเขามาขางใต จงไดตอเตมกนผนง ชนลางเพอใหใชประโยชนไดทงชนบนและชนลางจนกลายเปนบานหลงงามหลงหนงทางตอนเหนอของเมองนานในปจจบน

(บนขวา) บานไมสองชนของคณยายศรวรรณ และคณชวทย ฟาสารชมชนหวเวยงเหนอ ต.ฝายแกว อ.เมอง จ.นาน

(บนซาย) ระเบยงบานทเชอมตอทางเขาดานหนาและบนไดขน ชนสองของบาน ดานลางมองเหนเสาไมขนาดใหญหลายตนทด แขงแรงและสวยงาม

(ลางขวา)บานหนาตางขนาดใหญทมชองลมระบายอากาศ

ดานลาง ชวยใหอากาศยงไหลเวยนเขาไปในบานไดแมปดบานหนาตางไว

(ลางซาย)คณยายศรวรรณ ฟาสาร เจาของบาน

10 | จลสารลองนาน

Long Nan Booklet | 11

12 | จลสารลองนาน

ผยาหมอนง-ผปยาพธกรรมลวงอดตรอนาคต

คณยายศรวรรณ ไชยมงคล ขณะก�าลงท�าพธเสยงทายผหมอนง

ต�าแหนงในแผนท

F-26

ผปยา เปนความเชอเรองผ หรอวญญาณของบรรพบรษทตายไปแลว ซงมความสมพนธอยางยงกบการสบเชอสายและการนบถอเครอญาตทเปนกลมผเดยวกน โดยมการสบทอดทางสายมารดา

ดงนนการนบถอผปยาจะมการถายทอดผานทางผหญงเทานน ในเมองนานเองกมความเชอเรองผปยา หรอผบรรพบรษเชนกน ซงมลกษณะทแตกตางกนไปในแตละครอบครว อยางเชน คณยายศรวรรณ ไชยมงคล ซงลองนานฉบบท 3 ไดเคยพาไปเยยมชมบานของคณยายศรวรรณมาแลว

ผยาหมอนง-ผปยา

12 | จลสารลองนาน

Long Nan Booklet | 13

บานของคณยายศรวรรณถอเปนบานเกา ของตระกล ดงนนทบานคณยายจงมหอ (ศาล) ผปยา ตงอยภายในบาน ซงภายในหอผปยานจะมหนรปปนจ�าลองของปยาและบรวารตงอย รวมไปถงคนโทใสน�า พานดอกไมธปเทยน และยงมพนทส�าหรบวางของเลยงปยา โดยจะมพธเลยงผปยาทหอผฯ ในชวงเขาพรรษา ออกพรรษา ชวงสงกรานต หรอตามแตวาระโอกาสของเครอญาต เชน ลกหลานฝายหญงแตงงาน เปนตน นอกจากนกมการสกการะผปยาเพอบอกกลาว หรอขอขมา ซงการเลยงผปยาจะตองเลยงกอนเทยงวน และงดท�าพธตางๆ ในวนพระ ซงคณยายศรวรรณไดเสรมอกวา หากเลยงผปยาไมด ทานอาจจะท�าโทษใหคนในครอบครวเดอดรอนหรอเจบปวยได นอกจากนการท�าผดใหผปยาไมพอใจ เชน การลบหลดหมนผปยา การไมเลยงประจ�าป ลกหลานผหญงไมรกนวลสงวนตว ลกลอบไดเสยกบผชายกอนแตงงาน หรอการกระท�าสงใดโดยไมบอกกลาวแกทาน จะท�าใหผปยาลงโทษ วธแกคอ ตองใหลกหลานคนทท�าผดผ มาไหวกลาวขอขมาและจดเลยง

ศาลผปยาบานยายบญชวย กาน�าชมชนมหาโพธ

ศาลผปยาบานยายศรวรรณ ไชยมงคลชมชนน�าลอม

ศาลผปยาบานคณจ�าเนยร กนศรนวกลชมชนวดน�าลอม

ทหอผในบานเกาของตระกล ซงในวนทมการเลยงผปยา ญาตทกคนกจะมารวมกนโดยพรอมหนา เพอชวยกนจดท�าอาหารเลยงผ และรวมรบประทานอาหารดวยกน นอกจากน ยงมการเสยงทายจากผสบทอดประกอบพธกรรมบชาเซนสรวงผปยา หรอทคนเมองนานเรยกวา “ขาวจ�า” โดยการวาไมออก ซงผเปนขาวจ�าจะท�าพธไหวผปยาทหอผ และขอใหทานแสดงอทธปาฏหารยเพอไขปญหาขอของใจใหลกหลาน ไมทใชเสยงทายมความยาวเทากบ 1 วาของขาวจ�าเองคอ เมอกางแขนออกไปดานขางใหขนานกบพน ไมจะมความยาวสดปลายนวทงสองขาง ค�าถามทถามผปยาจะเปนค�าถามปลายปดใหเลอกค�าตอบคอ ใชหรอไมใช เทานน เชนถามวา หากผปยามาสถตเพอบอกกลาวแกลกหลานแลวขอใหวาไมออก เปนตน โดยในระหวางตงจตอธษฐานนน ขาวจ�ากจะน�าไมมาไหวตงจตอธษฐานถามผปยา จากนนกจะน�าไมมาวดความยาวกบแขนตนเองทงสองขาง ซงถาหากผปยามาสถตแลวไมกจะมความยาวเพมขนจากเดมตงแต 1 นว ไปจนถง 3 คบเลย

ทเดยว แลวเมอตองการถามค�าถามใหม ขาวจ�ากจะท�าการตอกไมใหมความยาวกลบลงเทาเดม โดยจะมการวดความยาวของไมใหดอกครง กอนจะน�าไมตงจตอธษฐานถามค�าถามผปยาตอไป

นอกจากการนบถอผปยาแลว ยงมการเสยงทายถามผอกรปแบบหนงทคลายคลงกนทเรยกวา “ผยาหมอนง” เนองจากเปนผทสงสถตอยกบหมอขาวทใชนงขาวเหนยว หรอมชอเรยกอกอยางหนงวา “ผแมยานางด�า” เนองมาจากหมอขาวทผานการใชงานมาเปนเวลานาน จะมเขมาควนไฟตดอยดานนอก ท�าใหหมอนงเปนสด�า ทคนเหนอเรยกวา หมนหมอ ยงหมอนงขาวเกา ผหมอนงกจะยงมความขลงมากขน ดงเชนความเชอทวาหากมเดกแรกคลอดทรองไหกลางคนไมหยด ชาวบานกจะปายหมนหมอทหนาผากหนงจด ดวยความเชอทวาจะชวยปองกนภตผปศาจไมใหมาท�ารายเดก

การเสยงทายผหมอนงจะไหวผดวย เทยน 4 ค ดอกไม และขาวเหนยวทปนเปนกอนกลมพอดค�า ผกดวยเชอกยาวประมาณ 10 เซนตเมตร วางไวดวยกน

ในพาน หรอจานแบน จากนนจงไหวอธษฐานจตขอใหผหมอนงมาสถตอยทกอนขาว แลวจบปลายเชอกของกอนขาวเหนยวกอนน�าไปจอตรงกลางปากหมอนง โดยใหกอนขาวเหนยวลอยสงหางจากปากหมอเลกนอย ซงเมอผหมอนงมาสถต กอนขาวจะแกวงหมนวนรอบปากหมอไดดวยตนเอง ตามแตการออกค�าสงของขาวจ�าวาจะใหหมนเปนวงกลมทวนหรอตามเขมนาฬกา หรอใหแกวงซายขวา หนาหลง ซงเรองทชาวบานมาถามผหมอนงสวนใหญมกเปนเรองเกยวกบเดกทารกทไมสบายบอย เปนๆ หายๆ หรอไมยอมกนนมทานขาว ชาวบานกจะถามผยาหมอนงวาเดกคนนเปนใครมาเกด ถกผท�ารายจรงหรอไม และผตนนนตองการอะไร ของเหลอง (ทอง) หรอของขาว (เงน) หรอบางคนกมาถามผหมอนงเพอ

ตามหาของหาย หรอคนแกมาถามเรองอาการปวดหว เปนไขไมสบาย ไมอยากทานขาวปลาอาหาร มอาการเจบปวยแบบปจจบนทนดวน หรอเปนเรอรงไมหาย ซงสงสยวาอาจถกผกระท�า กจะมาถามผหมอนง จดสงเกตของอาการปวยทเชอกนวาปวยเพราะถกผท�าใหปวยคอ มกจะมอาการเปนไขตอนกลางคนประมาณชวงตส-ตหา มอเยนเทาเยนครนเนอครนตว สะบดรอนสะบดหนาว ปวดเนอปวดตว หรอเปนไข ดงค�ากลาวทมมาแตโบราณทวา “ไขมะค�าผฮาย (ไขตอนเยนผราย) ไขตะวนคายผหอผเฮอน(ไขตอนเยนผในบาน)” โดยมวธการแกไขหากถกผท�าใหเจบปวยดวยการสะเดาะเคราะห สงสะตวง(สงขาวผ) เปนตน การเสยงทายสามารถท�าไดทกวน ยกเวนวนพระ การขอขมาผปยาจะขอขมาโดย

เครองเซนไหว 3 ขนดวยกนคอ การขอขมาขนสงใชเทยน 12 ค ขนกลางใชเทยน 8 ค ขนปลาย ใชเทยน 4 ค พรอมดวยน�าสมปอย และดอกไม เปนตน

การนบถอผประจ�าตระกลนยงคงหลงเหลออยในวถชวตของคนพนถนนานอยหลายครอบครว ทงยงมบทบาทในการเปนตวเชอมความสมพนธของคนในกลมเครอญาต เปนผพทกษปกปองคมครองลกหลานภายในครอบครว คอยสอดสองความเปนอยและควบคมความประพฤตของลกหลาน ท�าใหระบบครอบครวยงคงมการตดตอสอสารกน ไมแยกขาดจากกนดงสงคมสมยใหมในปจจบน

14 | จลสารลองนาน

วฒนธรรมการเกดการตาย

โดยเรมจากการคลอดบตรทมการบอกเลาสบตอกนมาวา ในสมยทยงไมมโรงพยาบาลหรอในพนท ทอยหางไกล จะมการคลอดบตรกนในบาน โดยมหมอต�าแยเปนผท�าคลอด ซงหมอต�าแยทเปนผชายมกมคาถาอาคม เชน ใหแมเดกดมน�ามนตกอนคลอด ดวยเชอวาจะท�าใหคลอดบตรงาย มการตดสายสะดอโดยใชผวไม ไผทมความคมคลายมด เนองจากไมไผมความสะอาด เปนวสดจากธรรมชาตทไมมราคา สามารถใชแลวทงไดอยางไมเสยดาย จากนนกจะน�ารกเดกใสในตะกรา แลวน�าไปฝงใตบนได ดวยเชอกนวาจะท�าใหเดกผนนเมอโตขนมความหนกแนนมงคง มจตใจเขมแขงอดทน และมความมานะพากเพยร แตถาตองการใหเดกมจตใจมงมนใฝหาความร เฉลยวฉลาด รอบคอบ ใหน�ารกไปแขวนใตตนไม นอกจากความเชอเรองการตดสายสะดอแลว ยงมความเชอเกยวกบการน�าทารกใสในตะกราวางไวทหวบนได เพอใหทารกมสขภาพรางกายแขงแรง ปองกนไมใหมภตผปศาจมาท�ารายเดกได นอกจากนหลงคลอดจะมการใชดายแดงด�าผกหลวมๆ ทคอของผเปนแมเดก เพอปองกนผราย

ไมใหมาท�ารายแมเดก ในสวนของเดกทารกเองกจะใชเหรยญเงนหรอเหรยญทองมดแขนจนกวาเดกจะอายครบ 1 ป จงจะสามารถตดออกได โดยในการคลอดบตรแตละครง หลงคลอดกจะมการครอบครดวยสงของทอยในขนคร ไดแก หมาก พล ผาขาว ผาแดง ขาวเปลอก ขาวสาร และปจจย (เงน) เปนตน

จากนนเมอเดกเรมโตกจะมพธการหาขวญ ซงพธนจะท�าในกรณทเดกเกดอบตเหตตางๆ เชน เดกทปวยจากการเลนน�าตามล�าหวย หรอรอดตายจากการจมน�าหวดหวด หรอเกดอบตเหตทท�าใหตองตกใจเสยงขวญ เปนตน ผเปนพอแมกจะขอใหผเฒาผแกชวยหาขวญเดก โดยน�าเอาสวง (เครองมอทใชหาปลา) ไปชอนขวญ ของเดกกลบมา คลายกบการใชสวงชอนปลาในน�า แตการชอนขวญคอ การน�าสวงชอนขวญบนบกใหกลบคนมาสคน ดวยเชอวาผทปวยหรอผทประสบอบตเหตนนขวญจะไมอยกบตว จงตองมการเรยกขวญกลบคนมา โดยขนตอนแรกเรมจากใชขาวเหนยว 1 ปน กลาวค�าขอขวญคนจากพระแมธรณ โดยมกลวยหนงลกเปนเครองเซนไหว ลกษณะของผทจะท�าพธหาขวญ หรอคนทจะขอขวญไดตองเปน

สงของเซนไหวส�าหรบน�ามาใสกระทงใบตองใชกลวยสก 1 ใบ ขาวเหนยว 3 ค�า เทยนไข 3 เลม

หมาก พล และดอกไมตามความเหมาะสม

คณยายบญชวย รอวลาน ชาวบานมหาโพธขณะก�าลงถวายเครองเซนไหว และใชสวงท�าพธชอนขวญตามความเชอ

ต�าแหนงในแผนท

E-17

14 | จลสารลองนาน

วฒนธรรมในการด�ารงชวตของคนไทยในแตละภาคตางกมความแตกตางกนไปตามความเชอทสงสมและสบทอดกนมาแตโบราณ ทเรยกวา “ตามฮตเกาฮอยเดม” โดยมการผสมผสาน

คตความเชอพนเมองเชน การนบถอสงศกดสทธ นบถอธรรมชาต เขากบคตความเชอทางศาสนา เกดเปนวฒนธรรมประเพณ หรอจารตทเกยวของกบชวตคนตงแตเกดไปจนตาย ซงในเมองนานกยงคงมความเชอโบราณเกยวกบการด�ารงชวตตงแตเกดจนตายอยมากมาย

Long Nan Booklet | 15

คนชางพดชางเจรจา พดจาไพเราะ และเปนคนทรกษาศลหา

ในบางครงทชมชนหรอหมบานเกดเหตไมปกต เกดอาเพศเชน มคนเจบคนตายตดตอกน กจะมการท�าพธสบชะตาบาน เพอตออายใหคนในหมบาน หรอเพอความเปนสรมงคลแกคนในหมบานนนๆ โดยมพธการเตรยมงานถง 3 วน มการหาฤกษหายามในการท�าพธพรอมกบประชมคนในหมบาน เพอหาขอตกลงรวมกนในการท�าบญสบชะตาบาน โดยสวนใหญจะท�าในชวงเดอน ม.ค.-เม.ย. โดยเวนระยะประมาณ 2 ปตอการท�าพธหนงครง สงทส�าคญของพธและเปนเครองบงบอกวามการสบ ชะตาบานคอ ดายสายสญจนทเกยวโยงลอมรอบ บานเชอมตอกนแตละหลงไปจนถงวด ซงอปกรณ ในการสบชะตาจะมการขอรบบรจาคเงนและสงของ จากแตละครวเรอนไดแก ไมค�าสล 100 อน ไมวา 33 อน ขาวตอก ดอกไม เทยน ตง เมยง หมากพล ขาวเปลอก ขาวสาร และเมยง 100 ค�า เปนตน

นอกจากนในเมองนานยงมความเชอทเกยวของกบชวตความเปนอยทแปลกกวาทอนๆ อกอยางหนง ทยงคงสบทอดมาจนถงปจจบนคอ พธกรรมตดผวตดเมย ซงพธนมการจดท�าขนเมอมคสามภรรยาฝายหนงฝายใดเสยชวตลงไมวาจะดวยสาเหตใดกตาม

จะตองท�าพธกรรมตดผวตดเมย ดวยมความเชอทวา หากไมท�าพธกรรมตดผวตดเมยแลว คนทตายไปจะพาคของตนเองตามไปอยดวย ซงกคอ ท�าใหคชวตของตนตายตกไปตามกน ผทจะท�าพธตดผวตดเมยไดนนตองมคาถาอาคม หรอท

คนทวไปเรยกวา พอมดหมอผ และสามารถพบผสบทอดพธกรรมนไดบอยครงในแถบอ�าเภอสนตสข และอ�าเภอเวยงสา จงหวดนาน ซงพธกรรมนถอไดวามความส�าคญมาก เพราะวาถาหากตดความสมพนธไมขาด ผกจะท�าใหคของตนอยไมเปนสข จะฝนเหนคนทตายอยเปนประจ�า หรอใชชวตอยตอไปไมไดจนตองตายไปตามกน โดยพธการนตองใหพอหมายหรอแมหมายจงมอผทตองท�าการตดผวตดเมยเขาบาน อปกรณทใชในพธกรรมไดแก กรวยหมากพล กรวยดอกไม ฝายขาว ฝายแดง มดหมอ(มดลงอาคม) เพอใชตดฝายขาว ฝายแดง ทเปรยบเหมอนความสมพนธกนระหวางคนสองคนใหสนสดลงในชาตภพน ไมใหมเวรมกรรมตอกนอก ซงมความเชอวาผทเกดมาเปนคครองกนไดนน ตองมการรวมบญรวมกรรมกนมาแตชาตปางกอน เมอมคนหนงตายไปอกคนหนงทยงมชวตอย กตองใชชวตตอไปจนกวาจะหมดกรรม

ในทายทสดของชวต เมอมคนสนลมหายใจแลว กจะมการประกอบ พธศพ โดยจะมการสวดบ�าเพญกศลและน�าศพไวทบานของผตายประมาณ 1-2 วน หลงจากนนจะน�าศพไปฝงทสสาน แตในครอบครวทมฐานะยากจนอาจน�าศพไปฝงในวนทตายเลยกเปนได

โดยไมมการท�าพธทางศาสนา งานพธศพในอดตนน ไมมรถขบวนแหศพดงเชนในปจจบน แตจะมเพยงคนสคนหามศพทหอดวยแครไมไผ มพระสงฆเดนน�าหนาจงศพเพอไปฝงยงสสาน งานพระราชพธแหศพจะมเฉพาะในเชอสายของเจาเมองนานเทานน แตในปจจบนใชวธการเผาศพกนหมดแลว พธศพเองยงเปนงานพธทเปรยบเสมอนเครองบงบอกฐานะของคนในสงคม ทงยงสามารถเกบรกษาศพไวไดนานวน ท�าใหสามารถจดงานพธบ�าเพญกศลสวดศพไดนานวนมากขน โดยตามชนบทยงคงจดงานบ�าเพญกศลศพไวทบาน ส�าหรบในเมองจะนยมน�าศพไปบ�าเพญกศลทวด เพองายตอการจดการ สวนขบวนแหศพและสงของตกแตงศพ กจะขนอยกบฐานะของเจาภาพแตละคนเชน การจดดอกไมเพอความสวยงามเปนเกยรตแกผตาย มปราสาท 7 ชน หรอ 9 ชน เพราะตามคตความเชอทวา ผตายจะไดไปอยอาศยในปราสาทบนสรวงสวรรค มเครองแหเชน บอกไฟดอก (พล) และประทด เปนตน การเกบเถากระดกจะเกบไวทวดหรอทบานขนอยกบความประสงคของเจาภาพ และมการท�าบญเถากระดกครบรอบ 100 วน ซงมพธการทแตกตางกนไปตามแตละพนท เชน การน�าเถากระดกมาบดผสมกบดนปน และใหพระสงฆน�ามาปนเปนรปคนจากนนจงจดไฟเผาจนหมดสน แตบางครอบครวกจะมการท�าบญเถากระดก และเกบไวในโกฏบรรจกระดก

พธกรรมตางๆ ทเกยวของกบการด�าเนนชวตคนนานเหลานเปนวฒนธรรมประเพณทสบตอกนมาจนถงปจจบน ถงแมจะมพธบางอยางทปรบเปลยนไปเพอใหเขากบยคสมย แตขอคด คตเตอนใจ ทแฝงอยในความเชอตางๆ เหลานตางเปนกรอบใหคนในสงคมอยรวมกนและด�ารงชวตตอไปไดอยางเปนสข

ชาวบานขณะก�าลงรวมพธศพในขนตอนสดทายคอ การเดนสงศพไปยงสสาน และท�าพธทางศาสนาใหแกผตาย กอนน�าศพไปเผา

Long Nan Booklet | 15

16 | จลสารลองนาน

แตเดมบานหลงนมเพยงเรอนทางฝงขวามอ ซงเปนบานของพอแมของพออยไชยลงกา แกวถา ตอมาเมอพออยไชยลงกาแตงงานกบแมอยดแลว ตามธรรมเนยมของชาวเหนอ ฝายชายตองแตงเขาบานฝายหญง และท�าพธไขวผกบฝายหญงเพอใหผทงสองฝายรบร แตดวยพออยไชยลงกาเปนลกชายคนเลก มหนาทตองเลยงดพอแมผใหก�าเนด ดงนนเมอแตงงานแลว พออยไชยลงกากไดพาแมอยด เขามาอยดวยกนทบานของฝายพอแมของตน แตดวยฝงของแมอยดกมผทตนเคารพนบถออยคอ ผปยา และฝงของพออยไชยลงกากมผปยาของฝงตน ซงจดอยในกลมผมด และเปนผทแตกตางจากชาวบานทวไปคอ ผมดของพออยไชยลงกามบรวารตดตามดวย และทงสองกไมมฝายใดทสามารถตดขาดจากผฝงของตนได ผมดและผปยาของทงสองฝายกไมอาจเขากนได จงท�าใหญาตผใหญของฝายพออยไชยลงกาตองลมปวย ดวยผฝายพออยไชยลงกาไมตองการใหแมอยดอาศยอยรวมเรอนหลงเดยวกน ทามกลางเสยงเรยกรองของญาตๆ ทตองการใหทงสองแยกกนอย แตดวยความรกของพออยไชยลงกาทไมตองการแยกจากแมอยด พออยไชยลงกาจงสรางกระทอมเลกๆ ขนมาอยดวยกนกบแมอยด ใกลๆ กบเรอนหลงใหญเพอจะไดสะดวกในการดแลพอแมของตนไปดวย ตอมาเมอป พ.ศ. 2498 แมอยดใหก�าเนดลกสาวคนแรก พออยไชยลงกาจงไดสรางบานไมหลงใหมขนมาเพอรบขวญลกสาว และดวยพออยไชยลงกานนเปนคนกวางขวาง มผคนนบหนาถอตาอยมาก จงไดรบไมจากญาตพนองและคนรจกทน�ามามอบให เพอใชสรางเรอนอกหลงขนคกบบานของพอแม โดยมชานเชอมตอบานทงสองหลงเขาดวยกน กลายเปนเรอนแฝดหลงใหญทกวางขวาง สวนหองครวและหองน�ากยงคงใชรวมกน ยกเวนแตเวลาทานขาว ดวยทงสองบานถอผคนละผกน จงหามทานขาวรวมโตกเดยวกน ดงนนเมอท�ากบขาวเสรจแลว กจะน�ากบขาวลอดปอง (ชองไมไผสาน) ไปใหอกฝาย โดยตางฝายตางแยกกนรบประทาน บานหลงนจงเปนเครองแสดงออกถงความรกของพออยไชยลงกาทมตอแมอยแกวอยางเปยมลน

บานสองผ

ฮอมรนและเตนบนบานของแมอยด แกวถามลกษณะเปดโลง ระบายอากาศไดด

แมอยด แกวถาเจาของบาน

ต�าแหนงในแผนท

A-68

มมมองภายในบานทสามารถมองเหนกระเบองปนมอทยงคงความสวยงามแบบโบราณไวอย

บนไดทางขนดานหนาบานทอยระหวางเรอนไมทงสองหลง

เรอนพนถนทดเรยบงายแหงต�าบลบอสวกหลงน นอกจากจะมขนาดใหญในละแวกเดยวกนแลว ชอเรยกของบานทชอวา “บานสองผ” กเปนอกหนงสงทนาสนใจ และชวนให

เขาไปคนหาความเปนมาของบานหลงนมากยงขน

Long Nan Booklet | 17

ตวบานของพออยไชยลงกาและแมอยดเปนเรอนไมชนเดยวยกใตถนสง มบนไดขนลง ทางเดยว เพอปองกนโจรขโมยแอบขนทางดานหลงบาน แตจะมบนไดชวคราวในยามมงานบญใหแขกขนลงเรอนไดสะดวกมากขน ซงเมอเสรจสนจากงานบญแลว กจะเกบบนไดขนไวบนบานตามเดม สงเกตไดจากบรเวณชานทางดานทศใตของตวเรอนซงยงคงเหนเปนประตปดไว หลงคาของบาน เดมมงดวยกระเบองปนมอทงหมด แตเมอราว 20 กวาปทผานมา พออยไชยลงกาไดเปลยนวสดมงหลงคาใหมเปนสงกะสแทน แตยงคงมหลงคากระเบองบางสวนทยงคงสภาพเดมใหเหนมาจนถงปจจบน และเมอ 10 กวาปทแลว พออยยงไดตอเตมสวนของหองน�าชนบนของบานขน ในบรเวณพนทหองครวทยาวตอกนไปจนสดผนงเรอนดานทศเหนอ ท�าใหปจจบนกลายเปนหองครว 2 หองขนาบดวยหองน�าตรงกลาง หางจากตวเรอนใหญไปทางทศตะวนตกเฉยงใตไมไกลเทาใดนก มเพงแหลงววแหลงควายเกาอย เปนลกษณะเพงแบบโปรงมงดวยสงกะส รบน�าหนกดวยเสาไม ซงแสดงใหเหนวถการด�ารงชวตของครอบครวนในอดต ทประกอบอาชพ ท�าสวน ท�าไร ท�านา ปลกยาสบ และหมกเมยงขาย ซงในสมยกอน นอกจากการท�าไรท�านาตามปกตแลว ชาวบานสวนใหญในแถบนจะมอาชพเสรมโดยการ หมกเมยงและท�าน�าออยขายกนแทบทกครวเรอน ซงในสมยกอนใตถนบานหลงน เตมไปดวยไหหมกเมยง และไหทงหมดทม สามารถบรรจเมยงไดกวา 2,000-3,000 ก�า ซงไหหมกเมยงทใชกนในสมยนน เปนไมทงตน ทควกเอาเนอไมตรงกลางออกใหเปนหลมเพอใชใสใบเมยงหมก โดยใชเวลาหมกประมาณ 2-3 เดอน กอนจะมพอคาคนกลางมารบไปขายตอ แมอยดไดเลกหมกเมยงเมอลกๆ โตขนจนมหนาทการงานท�า และตางคนตางแตงงานแยกไปมครอบครวใหมกนหมด ในขณะทแมอยดกแกตวลง การเขาปาไปเอาใบเมยงคอนขางล�าบาก ในบางครงจงตองรบซอใบเมยงมาจากคน

ทเกบใบเมยงออกมาจากปาเพอขายตอ เมอเลกหมกเมยง กมคนมาขอซอไหหมกเมยงไปเกอบหมด เหลอเพยงไหเดยวทปจจบนเกบไวบนเรอน เพอรกษาไวใหลกหลานไดเหนเปนตวอยางถงอาชพเกาแกสมยปยาตายาย

ปจจบนพออยไชยลงกาไดเสยชวตไปแลว คงเหลอแตแมอยด และลกสาวคนโตทยงอาศยอยในบานหลงน ทงสองยงคงชวยกนดแลรกษาบาน อนเปนตวแทนความรกของพออยไชยลงกา ทไดท�าเพอครอบครวทตนเองรก ใหยงคงสะอาดสะอาน และอยในสภาพทสมบรณ แขงแรง มาจนถงปจจบน ดงความรกและความผกพนระหวางผอยอาศยในเรอนหลงนทไมเคยจางหายไปกบกาลเวลา

ใตถนบานเปนพนทโลงใชเกบเครองมอทางการเกษตรและผลผลต ตลอดจนไหทใชส�าหรบหมกเมยง

มมมองภายนอกดานหลงของเรอน เปนระเบยงส�าหรบซกลางมองเหนยงขาวอยดานขวาสดของภาพ

มมมองภายในดานหลงของเรอน เปนระเบยงส�าหรบซกลางและฮานน�าส�าหรบบรโภค

3.50

2.80

3.00

2.00

4.50

3.00 3.00 3.00 2.00 3.20 2.00 2.50 2.50 2.50

2.00

2.00

2.00

1.80

3.00

ฮอมรนชาน

ฮอมรน

เตน

เตน

ระเบยง

เตน

ยงขาว โถง หองนอน

หองนอน หองนอน

บนไดทางขน

ผงพนชนบนบานสองผ

เกบของ ครวหองน�า

มมมองภายนอกอาคารดานหนามองเหนเรอนหลงใหญของพออยไชยลงกา และแมอยด แกวถา

ระเบยงชมววภายนอกตวบานประดบตกแตงแผงกนแดด และราวกนตกไวอยางสวยงามหองครวของบานทงสองหลงทใชรวมกน

18 | จลสารลองนาน

สบขดเมองนาน

คนโบราณมความเชอทวาการสรางบานเรอน โดยทตวบานหรอสวนใดสวนหนงของบานไปท�าเงากบน�า เหมอนกระจกเงา บานหลงนนจะเกดอบตเหตเพศภย จากความเชอดงกลาวสนนษฐานวา การสรางบานรมแมน�าล�าธาร หวย หนอง คลอง บง มความเสยงกบอนตรายอนเกดจากโครงสรางของดนทไมมนคง อาจเกดดนทรดตวเนองจากน�าใตดนไมสม�าเสมอ และอาจเกดน�าหลากพดบานเรอนใหเสยหายได เนองจากในสมยกอนเทคโนโลยการสรางฐานรากของอาคารบานเรอนยงไมกาวหนา และไมมกรมเจาทาดแลรบผดชอบเรองทดนรมแมน�า จงท�าใหสรางอาคารบานเรอนตดรมแมน�าไมปลอดภย ดวยภมปญญาความเชอ ขดของ “บานแยงเงา” จงเปนแนวทางปองกนภยบานเรอนอนเกดจากธรรมชาตอยางแยบยล

หามเสรม เตม ตอความสงของก�าแพงหรอรวใหสงขนจากเดม ไมวาจะเปนรวใหมหรอรวเกากตาม ซงหากตองการเพมความสงของรวใหทบรวหรอก�าแพงเกาทงหมดกอนทจะสรางรวหรอก�าแพงใหมใหสงกวาเดม เชอกนวาหากตอรวตอก�าแพงจะท�าใหคนในบานนนอยไมเปนสข เจบปวยกะทนหน หรอปวยออดๆแอดๆ อยางหาสาเหตของโรคไมพบและรกษาไมหายขาด หรออาจเกดอบตเหตใหตองลมหมอนนอนเสอได

คนในสมยโบราณจะไมเดนน�าหนาคนหามศพไปฝงหรอไปเผา ซงในสมยโบราณจะไมมรถแหหรอรถสงศพไปสสาน มเพยงการใชแครหามน�าศพไปเผาเทานน ดวยคนโบราณเชอวาผตายไมอยากใหน�ารางของตนไปเผาหรอฝง วญญาณจะสาปแชงคนทเดนน�าหนาศพของตน ท�าใหคนในสมยโบราณเดนตามศพซงไมเหมอนในปจจบนทชวยกนจงเชอกลากรถแหศพไปยงสสาน

บานแยงเงา

ตอบานตอก�แพง

เดนน�หนาขบวนแหศพ

น�ยงขาวมาสรางเรอนหามน�าไมหรอสวนใดสวนหนงของยงขาวมาสรางบานเรอนและอาคารศาสนา ซงเปนเรองตองหามทส�าคญอยางหนงในเมองนาน เพราะยงขาวถอเปนองคประกอบส�าคญของบาน และตอชวตคน นอกจากนพนททเคยสรางยงขาวยงหามปลกสรางบานทบอกดวย เชอกนวาหากใครฝาฝน จะท�าใหบานนนอยไมเปนสข มแตเรองเดอดเนอรอนใจ อาจมอาการคนตามรางกายราวกบนอนอยในยงขาว

18 | จลสารลองนาน

Long Nan Booklet | 19

คนในครอบครวหรอตระกลเดยวกนหามแตงกนกน เชอวาจะเกดอาเพศครงใหญ ผปยา ผเยาผเรอนจะโกรธแคน และลงโทษผทฝนปฏบตใหมอนเปนไป มเหตใหตองเจบไขไดปวย ฝนฟาไมตกตองตามฤดกาล เปนตน ซงในปจจบนเราตางทราบกนดวา เปนเรองของพนธกรรม หรอยน (gene) ในรางกาย ซงยนนจะมทงยนเดนและยนดอย คนทเปนญาตกนจะมยนทคอนขางเหมอนกน ดงนนหากพวกเขาแตงงานกน ทายาทหรอลกของพวกเขากมโอกาสมากทจะพการ หรอมพฒนาการทางดานรางกายและสมองทผดปกต และโดยสวนใหญทารกเหลานมกจะเสยชวตไปกอนทจะเตบโตเปนผใหญ

เกงหรอทคนพนเมองเรยกวา “ฟาน” และตวนมหรอชาวบานเรยกวา “ลน” ถอวาเปนสตวทพบเหนและหาไดยากยง โดยชาวบานเชอกนวาหากน�าเกงหรอตวนมเขาบาน บานนนจะมเคราะหราย จะมคนตายภายในบานหลงนนในไมชานาน เนองจากเกงและตวนมเปนสตวหากไดยากพบไดในปาลก จงท�าใหเชอกนวาเกงและตวนมทจบไดงายๆ นน เปนภตผปศาจทแปลงกายเขาไปในบานเพอน�าดวงวญญาณคนในบานนนไป แตถามเกงหรอตวนมเขามาในบานจรงๆ กจะตองท�าพธสะเดาะเคราะหใหญเพราะถอเปนอาเพศทรายแรงตองแกไขโดยเรว

บานมมสามเหลยม

สขาววนพระ

น�นกเงอกเขาบาน

ถมบอน�า

น�เกงและตวนมเขาบาน

ไมควรปลกบานสามหลงทท�ามมตอกนเปนสามเหลยม (สามเสา) ดวยเชอวา ดวยเชอวาจะมเหตใหผอยอาศยในบานทงสาม ทะเลาะเบาะแวง บาดหมางกน ภายในครอบครว ท�าใหอยกนอยางไมมความสข คนพนเมองนานจงไมนยมสรางบานเปน “สามเศรา” หรอถามตระกลใดทสรางกจะมเหตใหตองยายหรอรอถอนบานไปในทสด

จะหามขดสขาวในวนพระ ขน 15 ค�า และหามไปทงนาหรอท�ากจกรรมอนเกยวของกบขาวโดยเฉพาะการสขาว โรงสขาวกจะตองงดสขาวในวนพระ เพราะมความเชอกนวา หากสขาวในวนพระจะมภตผปศาจหรอสมภเวสมาขโมยขาวไปกน

หามน�านกเงอกหรอชาวบานเรยกวา “นกกก” ทลามาได เขามาในบาน เพราะจะท�าใหเกดอาเพศกบคนในบาน ท�าใหเจบไขไดปวยกนแบบกะทนหน หรอครอบครวนนจะอยอยางไมเปนสข หากลานกเงอกไดกจะใหปรงอาหารและทานกนในปา เพราะคนโบราณความเชอวา นกเงอกเปนนกศกดสทธ ซงถอเปนการอนรกษนกเงอกของคนโบราณ เนองจากนกเงอกถอเปนดชนบงชความอดมสมบรณของปา และหากปามการลดจ�านวนของนกเงอกลงลง จะสงผลกระทบโดยตรงกบระบบนเวศของปา เนองจากไมมสตวทชวยกระจายพนธไมใหกบปา แตปจจบนผนปาเมองนานถกท�าลายไปมากจงไมอาจพบนกเงอกไดอก

ในแทบชนบทเมองนานจะพบเหนบอน�าตนทชาวบานขดกนเองในบานแทบทกหลงคาเรอน เพอน�าน�าไวใชอปโภคและบรโภคในครวเรอน แตจะมบางบอทน�าแหงขอด ตนเขน หรอไมใชบอน�านนอนเกดจากสาเหตใดๆ กตาม แตหามถมบอน�านนๆ เพราะเชอกนวาจะท�าใหเกดอบตเหตเพศภยตางๆ

แตงงานกบญาต

Long Nan Booklet | 19

20 | จลสารลองนาน