Lokalni energetski plan Prijestonice Cetinjecetinje.me/dokumenti/2014/04/LEP_I_VI_CT_08042013 (1).pdf · 2.1.4. Nafta i naftni derivati ... TNG tečni naftni gas TS trafostanica HE

Lokalni energetski plan Prijestonice Cetinje

April 2013.

Projekat je finansiran od strane Globalnog fonda za zaštitu životne sredine, a implementiran od

strane Kancelarije UNDP Crna Gora.

KANCELARIJA UNDP CRNA GORA

Prema Ugovorima br.

LOKALNI ENERGETSKI PLAN

PRIJESTONICE CETINJE

Autorski tim:

Prof. dr Ilija Vujoševid, koordinator tima

Dr Zoran Miljanid

Radna grupa:

Dr Igor Kovačevid

Mr Lucija Rakočevid

Jovo Stojanovid, rukovodilac grupe

Luka Jovidevid

Miodrag Kastratovid

Aleksandar Dajkovid

Rajko Radusinovid

April 2013.


PRIJESTONICA CETINJE

3

SADRŽAJ

Spisak slika ................................................................................................................................. 6

Spisak tabela .............................................................................................................................. 8

Skradenice .................................................................................................................................. 9

1. Uvod .................................................................................................................................... 10

1.1. Svrha izrade lokalnog energetskog plana ............................................................................... 10

1.2. Ciljevi, mjere i mapa puta ....................................................................................................... 10

1.3. Zakonodavni okvir ................................................................................................................... 11

1.4. Osnovne informacije o geografskim i socio-ekonomskim karakteristikama Prijestonice ...... 14

1.4.1. Geografska pozicija i klimatske karakteristike Prijestonice .......................................... 14

1.4.2. Demografija i naselja .................................................................................................... 17

1.4.3. Ekonomski indikatori .................................................................................................... 18

2. Snabdijevanje energijom, proizvodnja i distribucija energije ................................................. 22

2.1. Snabdijevanje energijom ......................................................................................................... 23

2.1.1. Ugalj .............................................................................................................................. 23

2.1.2. Drvo............................................................................................................................... 23

2.1.3. Električna energija ........................................................................................................ 24

2.1.4. Nafta i naftni derivati .................................................................................................... 27

2.2. Proizvodnja energije na teritoriji lokalne samouprave ........................................................... 28

2.2.1. Proizvodnja električne energije .................................................................................... 28

2.2.2. Sistemi za daljinsko grijanje .......................................................................................... 30

2.2.3. Drugi vidovi proizvodnje energije ................................................................................. 30

3. Analiza potrošnje energije u lokalnoj samoupravi ................................................................. 31

3.1. Korišdenje energije po tipu energenta .................................................................................... 31

3.1.1. Korišdenje električne energije ...................................................................................... 31

3.1.2. Korišdenje uglja i drvne biomase za dobijanje korisne toplote .................................... 35

3.1.3. Korišdenje nafte i naftnih derivata u saobradaju .......................................................... 35

3.2. Korišdenje energije po sektorima ........................................................................................... 37

3.2.1. Korišdenje energije u domadinstvima ........................................................................... 38

3.2.2. Korišdenje energije u sektoru usluga ............................................................................ 43

3.2.2.1. Sektor E: Snabdijevanje vodom i otklanjanje otpada ..................................... 43

3.2.2.2. Sektor D: Snabdijevanje električnom energijom............................................. 47

3.2.2.3. Sektor P: Obrazovanje ..................................................................................... 47

3.2.2.4. Sektor Q: Zdravstvena i socijalna zaštita ......................................................... 49

3.2.2.5. Sektor R: Umjetnost, zabava i rekreacija ....................................................... 53

3.2.2.6. Sektor O: Državna i lokalna uprava ................................................................. 57



4

3.2.2.7. Sektor J: Informisanje i komunikacije ............................................................. 58

3.2.2.8. Sektor S: Ostale uslužne djelatnosti ............................................................... 58

3.2.2.9. Sektor G: Trgovina na veliko i malo ................................................................. 58

3.2.2.10. Sektor I: Usluge smještaja i ishrane .............................................................. 59

3.2.2.11. Sektor K: Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja .............................. 59

3.2.3. Postojeda energetska potrošnja u industriji ................................................................. 59

3.2.3.1. Sektor C: Prerađivačka industrija .................................................................... 60

3.2.4. Potrošnja energije u saobradaju ................................................................................... 61

4. Analiza emisija ..................................................................................................................... 62

5. Gruba procjena planirane potrošnje energije ........................................................................ 64

6. Analiza energetskih potencijala lokalne samouprave ............................................................ 67

6.1. Analiza mogudnosti proizvodnje energije na teritoriji opštine ............................................... 67

6.2. Analiza mogudnosti korišdenja mjera energetske efikasnosti ................................................ 67

6.2.1. Domadinstva ................................................................................................................. 67

6.2.2. Usluge ........................................................................................................................... 70

6.2.2.1. Privredne djelatnosti ....................................................................................... 70

6.2.2.2. Javne usluge .................................................................................................... 72

6.2.2.2.1 Lokalna uprava ................................................................................. 72

6.2.2.2.2 Obrazovne i zdravstvene institucije ................................................. 74

6.2.3. Industrija ....................................................................................................................... 76

6.2.4. Saobradaj ...................................................................................................................... 77

6.3. Analiza potencijala i mogudnost povedanja korišdenja obnovljivih izvora energije ............... 78

6.3.1. Solarna energija ............................................................................................................ 78

6.3.2. Energija vjetra ............................................................................................................... 82

6.3.3. Hidroenergetski potencijal ........................................................................................... 83

6.3.4. Biomasa......................................................................................................................... 83



5



6

Spisak slika

Slika 1.1 Geografska pozicija Prijestonice sa kartom mjesnih zajednica i katastarskih opština ....................................... 15

Slika 1.2 Glavne saobradajnice na teritoriji Prijestonice ................................................................................................... 16

Slika 1.3 Tipološke zone Prijestonice i raspodjela vegetacije sa vrstama zemljišta.......................................................... 16

Slika 1.4 Broj stanovnika Prijestonice po popisima u periodu 1948. – 2011. g. ............................................................... 18

Slika 1.5 Indeks razvijenosti opština u Crnoj Gori............................................................................................................. 19

Slika 1.6 Struktura prihoda po djelatnostima u Prijestonici 2010. g. ............................................................................... 20

Slika 1.7 Struktura zaposlenosti po djelatnostima u Prijestonici Cetinje ......................................................................... 20

Slika 2.1 Energetski bilansi Prijestonice za 1981., 1989. i 1997. g. - % učešde energenata .............................................. 22

Slika 2.2 Energetski bilansi Prijestonice u ekvivalentnim jedinicama (TJ) ........................................................................ 23

Slika 2.3 Ulazna električna energija konzuma Prijestonice u periodu 2004.-2011. g. ...................................................... 24

Slika 2.4 Pozicija Prijestonice Cetinje u odnosu na prenosnu mrežu Crne Gore .............................................................. 25

Slika 2.5 Šema 35 kV mreže sa konekcijom na napojnu TS 110/35 kV Cetinje ................................................................. 26

Slika 2.6 Pogled na agregat dizel elektrane iz 1910. u Muzeju Elektroprivrede Crne Gore ............................................. 28

Slika 2.7 mHE „Podgor“ .................................................................................................................................................... 29

Slika 2.8 mHE „Rijeka Crnojevida“ .................................................................................................................................... 30

Slika 3.1 Elektroenergetski bilansi Prijestonice za period 2004-2011.g. .......................................................................... 32

Slika 3.2 Učešde (%) kategorija potrošnje za 2004., 2008. i 2011. g. ................................................................................ 32

Slika 3.3 Elektroenergetski bilansi Prijestonice na mjesečnom nivou za 2010. i 2011. g. ................................................ 33

Slika 3.4 Elektroenergetski bilansi Prijestonice 2010. g. .................................................................................................. 34

Slika 3.5 Elektroenergetski bilansi Prijestonice 2011. g................................................................................................... 34

Slika 3.6 Sezonska varijacija prometa pogonskih goriva na području Prijestonice 2011. g. ............................................. 36

Slika 3.7 Sezonska varijacija prometa pogonskih goriva na području Prijestonice 2012. g. ............................................. 37

Slika 3.8 Bilans potrošnje finalne energije Prijestonice za 2011. g. .................................................................................. 38

Slika 3.9 Realizovana električna energija Prijestonice (bez gubitaka) i potrošnja domadinstva za period 2004. do

2011. g. .............................................................................................................................................................. 39

Slika 3.10 Potrošnja električne energije u domadinstvima Prijestonice na mjesečnom nivou za 2010. i 2011. g. ........... 41

Slika 3.11 Uređaji za grijanje objekata u kategoriji domadinstva 2011. g. ....................................................................... 41

Slika 3.12 Svrhe za koje se koriste drvna goriva u domadinstvima Prijestonice ............................................................... 42

Slika 3.13 Objekti vodosnabdijevanja Cetinja .................................................................................................................. 44

Slika 3.14 Potrošnja električne energije (GWh) sistema za vodosnabdijevanje Prijestonice za period 2010. – 2012. g. . 45

Slika 3.15 Potrošnja električne energije za javnu rasvjetu u 2010. g. .............................................................................. 48

Slika 3.16 Potrošnja električne energije tri fakulteta umjetnosti ..................................................................................... 50

Slika 3.17 Aktivna, reaktivna energija i vršna snaga Doma zdravlja na mjesečnom nivou 2011. g. ................................. 51

Slika 3.18 Aktivna, reaktivna energija i vršna snaga Opšte bolnice na mjesečnom nivou 2011. g. .................................. 52

Slika 3.19 Potrošnja aktivne energije za Dom zdravlja i Opštu bolnicu u periodu 2009. do 2012. g. ............................... 53

Slika 3.20 Potrošnja lož ulja za potrebe grijanja u periodu 2009. do 2011. g. za Dom zdravlja i Opštu bolnicu .............. 54

Slika 3.21 Potrošnja električne energije Narodnog muzeja u periodu 2010. do 2012. g. ................................................ 55

Slika 3.22 Potrošnja električne energije u periodu 2010. do 2012. g. Centralne narodne biblioteke .............................. 56

Slika 4.1 Struktura emisija gasova staklene bašte prema energentima u finalnoj potrošnji............................................ 63

Slika 5.1 Energetski bilansi potrošnje energije za 2011, 2018 i 2023.g. ........................................................................... 66

Slika 6.1 Građevinski materijali stanova koji koriste čvrsta goriva ................................................................................... 69

Slika 6.2 Hotel „Grand“ sa solarnim panelima za zagrijavanje vode ................................................................................ 71

Slika 6.3 Rekonstruisana Muzička akademija na Cetinju .................................................................................................. 75

Slika 6.4 Glavna zgrada Bolnice „Danilo I“ na Cetinju ...................................................................................................... 76



7

Slika 6.5 Globalno horizontalno zračenje na godišnjem niovu teritorije Cetinje ............................................................. 79

Slika 6.6 Lokacija solarne elektrane Čevo ......................................................................................................................... 80

Slika 6.7 Mreža TS Čevo sa lokacijom solarne elektrane .................................................................................................. 81

Slika 6.8 Lokacija solarne elektrane na lokalitetu Mijele.................................................................................................. 81

Slika 6.9 Lokalitet solarne elektrane „Obod“ ................................................................................................................... 82

Slika 6.10 Šumski ekosistem Prijestonice Cetinje ............................................................................................................. 84



8

Spisak tabela

Tabela 1.1 Planirani budžeti Prijestonice u periodu 2008. Do 2013. G. ........................................................................... 21

Tabela 2.1 Broj potrošača po kategorijama za konzum Prijestonice za 2010. i 2011. g. .................................................. 25

Tabela 2.2 Dužine kablovskih (KK) i vazdušnih vodova (VV) distributivne mreže ........................................................... 26

Tabela 2.3 Broj distributivnih transformatora na području Prijestonice ......................................................................... 26

Tabela 2.4 Prometovane količine pogonskih goriva (m3) na području Prijestonice ......................................................... 27

Tabela 2.5 Proizvodnja mHE „Podgor“ i „Rijeka Crnojevida“ u periodu 2010. do 2012 g. ............................................... 30

Tabela 3.1 Elektroenergetski bilansi Prijestonice za period 2004-2011.g. ....................................................................... 31

Tabela 3.2 Elektroenergetski bilansi Prijestonice na mjesečnom nivou za 2010. i 2011. g. ............................................. 33

Tabela 3.3 Elektroenergetski bilansi gradskog područja za 2010. i 2011. g. ................................................................... 33

Tabela 3.4 Elektroenergetski bilansi vangradskog područja za 2010. i 2011. g. ............................................................. 34

Tabela 3.5 Uređaji za grijanje objekata Prijestonice u kategoriji domadinstva 2011. g. .................................................. 35

Tabela 3.6 Registrovana vozila u Prijestonici Cetinje u periodu 2009. – 2011. ................................................................ 36

Tabela 3.7 Sezonska varijacija prometa pogonskih goriva na području Prijestonice 2011. i 2012. g. .............................. 37

Tabela 3.8 Bilans potrošnje finalne energije Prijestonice za 2011. g. .............................................................................. 38

Tabela 3.9 Potrošnja električne energije u domadinstvima Prijestonice na mjesečnom nivou za 2010. i 2011. g. ......... 40

Tabela 3.10 Svrhe za koje se koriste drvna goriva u domadinstvima Prijestonice ........................................................... 42

Tabela 3.11 Objekti vodosnabdijevanja Cetinja ............................................................................................................... 44

Tabela 3.12 Potrošnja električne energije (GWh) sistema za vodosnabdijevanje Prijestonice za period 2010. –

2012. g. ......................................................................................................................................................... 45

Tabela 3.13 Potrošnja električne energije i pogonskih goriva za upravnu zgradu JKP Vodovoda i službena vozila ......... 46

Tabela 3.14 Potrošnja pogonskih goriva (u [t]) JKP Cetinje ............................................................................................. 46

Tabela 3.15 Potrošnja električne energije JKP Cetinje ..................................................................................................... 47

Tabela 3.16 Potrošnja električne energije za javnu rasvjetu u 2010. g. ........................................................................... 47

Tabela 3.17 Potrošnja električne energije predškolskih ustanova ................................................................................... 48

Tabela 3.18 Potrošnja električne energije osnovnih škola ............................................................................................... 48

Tabela 3.19 Potrošnja električne energije srednjih škola ................................................................................................. 49

Tabela 3.20 Potrošnja električne energije tri fakulteta umjetnosti .................................................................................. 49

Tabela 3.21 Aktivna, reaktivna energija i vršna snaga Doma zdravlja na mjesečnom nivou 2011. g. .............................. 51

Tabela 3.22 Aktivna, reaktivna energija i vršna snaga Opšte bolnice na mjesečnom nivou 2011. g. .............................. 52

Tabela 3.23 Potrošnja aktivne energije za Dom zdravlja i Opštu bolnicu u periodu 2009. do 2012. g. ........................... 53

Tabela 3.24 Potrošnja lož ulja za potrebe grijanja u periodu 2009. do 2011. g. za Dom zdravlja i Opštu bolnicu ........... 53

Tabela 3.25 Potrošnja električne energije zgrade Crvenog krsta ..................................................................................... 53

Tabela 3.26 Potrošnja električne energije Narodnog muzeja u periodu 2010. do 2012. g. ............................................. 55

Tabela 3.27 Potrošnja električne energije u periodu 2010. do 2012. g. Centralne narodne biblioteke .......................... 56

Tabela 3.28 Potrošnja električne energije objekata MCP u periodu 2010. do 2012. g. ................................................... 57

Tabela 3.29 Potrošnja el. energije MUP-a CG, uključujudi i policijsku stanicu u Rijeci Crnojevida ................................... 57

Tabela 3.30 Potrošnja el. energije za „C-Market“ ............................................................................................................ 59

Tabela 3.31 Potrošnja električne energije fabrike „Ribarstvo“ ........................................................................................ 60

Tabela 3.32 Potrošnja električne energije pogona za flaširanje vode u Dobrskoj župi .................................................... 60

Tabela 4.1 Emisioni faktori za energente iz bilansa Prijestonice Cetinje.......................................................................... 62

Tabela 4.2 Ukupne emisije gasova staklene bašte usljed potrošnje energije, izražene u tCO2eq ..................................... 63

Tabela 4.3 Emisije ostalih polutanata usljed energetske potrošnje ................................................................................. 63

Tabela 5.1 Projekcije bilansa potrošnje energije .............................................................................................................. 65



9

Skraćenice

TNG tečni naftni gas

TS trafostanica

HE hidroelektrana

mHE mala hidroelektrana

ED elektrodistribucija

GSB gasovi staklene bašte



10

1. Uvod

1.1. Svrha izrade lokalnog energetskog plana

Lokalni energetski plan kroz sveobuhvatan pregled trenutne potrošnje i proizvodnje energije i

energenata, kao i sagledavanjem mogudnosti za efikasnijim snabdijevanjem energije, njenom

distribucijom i korišdenjem, definiše aktivnosti za unapređenje lokalne energetike. Lokalni

energetski plan predstavlja zakonsku obavezu lokalnih samouprava u skladu sa Zakonom o

energetici („Službeni list CG“, br. 28/10), ali i priliku da se korišdenjem načela razvoja energetike

definisanih Energetskom politikom Crne Gore do 2030. godine („Službeni list CG“, xx/11) i

Strategijom razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine („Službeni list CG“, xx/08) prepoznaju

konkretne aktivnosti koje je mogude realizovati na nivou svake od lokalnih samouprava. Lokalni

energetski plan pripremljen je za period od deset godina, a odnosi se na cjelokupno područje

Prijestonice Cetinje.

Lokalnim energetskim planom se na nivo lokalnih smouprava prenose tri prioriteta razvoja

energetike Crne Gore definisanih Energetskom politikom Crne Gore do 2030. godine, i to:

sigurnost snabdijevanja energijom, održivi energetski razvoj i razvoj konkurentnog tržišta energije.

Lokalni energetski plan predstavlja vezu između prioriteta i strateških ciljeva definisanih na

nacionalnom nivou i realizacije konkretnih aktivnosti koje doprinose dostizanju istih na nivou

Prijestonice.

1.2. Ciljevi, mjere i mapa puta

Ciljevi Lokalnog energetskog plana su:

Identifikacija trenutnog stanja potrošnje i proizvodnje energije i energenata na području

Prijestonice Cetinje, kao i grubo definisanje plana za budude energetske potrebe (Poglavlja

1-5);

Identifikacija potencijala za efikasnije korišdenje, distribuciju i proizvodnju energije i

energenata, kao i korišdenje sopstvenih prirodnih resursa za zadovoljenje energetskih

potreba proizvodnjom energije na teritoriji Prijestonice Cetinje (Poglavlje 6);

Definisanje aktivnosti koje uzimajudi u obzir trenutno stanje, prioritete razvoja Prijestonice,

potencijale i planiranu bududu potrošnju, predstavljaju korake ka održivom razvoju

energetike na teritoriji Prijestonice (Poglavlja 7-9).

Način dostizanja ovih ciljeva konkretnim aktivnostima, mapa puta, dat je u Poglavlju 8, kroz

definisanje mjera za dalji razvoj energetike u skladu sa definisanim ciljevima. Lokalni energetski

plan predstavlja zvaničan, zakonski obavezan dokument lokalne uprave pa stoga i ciljevi, aktivnosti

i rokovi definisani ovim planom predstavljaju obavezu jedinice lokalne samouprave.



11

1.3. Zakonodavni okvir

Lokalni energetski plan ima svoje mjesto u strateškom i zakonodavnom okviru Crne Gore posebno

u oblasti energetike. Stoga u oblasti energetike i planiranju razvoja energetike na lokalnom nivou

najznačajnija su sljededa dokumenta, i to:

Na nacionalnom nivou:

o Energetska politika Crne Gore do 2030. godine (2011)

o Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine (2008)

o Strategija energetske efikasnosti Crne Gore (2006)

o Program razvoja i korišdenja obnovljivih izvora energije (nije usvojen)

Na lokalnom nivou:

o Strateški razvojni plan Prijestonice Cetinje (2012)

o Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje (u izradi)

o Lokalni energetski plan

o Program energetske efikasnosti (nije usvojen)

o Plan energetske efikasnosti (nije usvojen)

Energetska politika Crne Gore do 2030. godine usvojena 2011. godine definiše tri glavna prioriteta

razvoja energetike u Crnoj Gori, ciljeve i mjere. Prioriteti energetskog razvoja su:

održivi razvoj energetike,

sigurnost snabdijevanja i

razvoj konkurentnog tržišta energije.

Pored jasnog usmjerenja na efikasniju proizvodnju, distribuciju i potrošnju energije, Energetska

politika se usmjerava i na korišdenje nacionalnih resursa, a posebno obnovljivih izvora energije za

povedanje domade proizvodnje. Štaviše, Energetska politika definiše podizanje ljudskih resursa u

cilju planiranja energetike na lokalnom nivou kao jedan od strateško-sistemskih mjera čime se daje

značaj lokalnim energetskim planovima.

Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine predstavlja sveobuhvatni dokument

energetike Crne Gore kojim se analizira trenutno stanje, ali i prave projekcije o razvoju energetskih

potreba i trendova do 2025. godine i daju smjernice energetskog progresa i održivog razvoja i to:

povedanje energetske efikasnosti;

vede korišdenje obnovljivih izvora energije;



12

revitalizacija postojedih i izgradnja novih elektroenergetskih objekata;

postizanje balansa između energetskog razvoja i zaštite životne sredine.

Pored saradnje sa lokalnim samoupravama pri realizaciji konkretnih aktivnosti koje se tiču njihovog

geografskog prostora, Strategija daje jasnu odgovornost lokalnim samoupravama u uspostavljanju

sistema daljinskog grijanja. U skladu sa Zakonom o energetici, Strategiju razvoja energetike Crne

Gore prate petogodišnji Akcioni planovi za realizacije strategije. Usvojeni Akcioni plan daje

konkretne aktivnosti za period od 2008. do 2012. godine. Aktivnosti definisane Akcionim planom,

čija je implementacija počela u proteklom periodu ili je u toku, a u kojima je lokalna samouprava

imala direktno učešda se odnose na edukaciju o uvođenju sistema upravljanja energijom u javnom

sektoru, projekti uštede energije u javnom sektoru posebno sektoru obrazovanja i zdravstva,

projekti obnove i proširenja elektroenergetske mreže, projekte izgradnje malih hidroelektrana i sl.

Lokalni energetski plan mora biti usklađen sa smjernicama i strateškim ciljevima definisanim

Strategijom. U toku 2011. godine, ministarstvo nadležno za poslove energetike je pokrenulo

inicijativu ažuriranja strategije, odnosno pripremanja Strategije razvoja energetike Crne Gore do

2030. godine. Kako ovaj dokument nije usvojen, ved je samo njegov nacrt objavljen na uvid

javnosti 2012. godine tako de se pri izradi ovog lokalnog energetskog plana oslanjati na smjernice

definisane važedom strategijom.

Strategija energetske efikasnosti usvojena 2006. godine predstavlja pregled trenutnog stanja

energetike Crne Gore i identifikuje područja u kojima se najznačajniji uštede mogu postidi, sa

posebnim akcentom na oblast zgradarstva. Uloga lokalne samouprave je prepoznata ovom

strategijom kao jedna od najbitnijih nakon državnih organa uprave, i to kroz podršku projektima

energetske efikasnosti, primjenu mjera energetske efikasnosti na sopstvene objekte, stvaranjem

osnova finansijskog i administrativnog za pradenje energetske potrošnje, implementacijom

pokaznih projekata i informisanjem građana. Osnovni principi Strategije energetske efikasnosti

sadržani su i u Strategiji razvoja energetike Crne Gore.

U skladu sa Zakonom o energetskoj efikasnosti („Službeni list“, br. 29/10), Strategiju energetske

efikasnosti prate trogodišnji akcioni planovi koji imaju za cilj definisanje konkretnih mjera za

dostizanje nacionalnog cilja energetske efikasnosti. Akcioni plan za period od 2010. do 2012.

godine definiše aktivnosti za poboljšanje energetske efikasnosti za dostizanje cilja od 2 %

smanjenja finalne energetske potrošnje do 2012. godine u odnosu na srednju vrijednost za period

od 2002. do 2006. godine. Akcioni plan se fokusirao na sektoru domadinstava, javnih zgrada i

podizanja svijesti o mjerama energetske efikasnosti.

U skladu sa Zakonom o energetici, a u cilju dostizanja nacionalnog cilja udjela obnovljivih izvora

energije u ukupnoj finalnoj energetskoj potrošnji, a koji je postavljen na 33 % do 2020. godine,

Vlada Crne Gore ima obavezu usvajanja Programa razvoja i korišdenja obnovljivih izvora energije.

Program definiše dinamiku realizacije projekata korišdenja obnovljivih izvora energije za



13

proizvodnju kako električne tako i toplotne energije, kao i mjere podsticaja određenih tehnologija

kako bi se cilj postigao na optimalan način. Kako Program nije usvojen, Lokalni energetski plan de

se fokusirati na važedi strateški i zakonodavni okvir.

Pored ovog strateškog okvira koji se direktno odnosi na smjernice razvoja sektora energetike, a s

obzirom da je razvoj energetike usko povezan sa razvojem ekonomije, potrebno je imati na uvid i

druge nacionalne strategije, kao što su, a ne ograničavajudi se na Strategiju održivog razvoja Crne

Gore, Strategiju regionalnog razvoja Crne Gore od 2010-2014. godine itd.

Zakon o energetici usvojen 2010. godine definiše obaveze i prava energetskih subjekata, pa samim

tim i lokalnih samouprava. U skladu sa Zakonom o energetici lokalne samouprave imaju slededa

prava i obaveze:

Donošenja desetogodišnjeg lokalnog energetskog plana kojim se planira potrebe i način

snabdijevanja energijom, kao i mjere za efikasno korišdenje energije, obnovljive izvore

energije i kogeneraciju;

Dostavljanje godišnjeg izvještaja o implementaciji lokalnog energetskog plana ministarstvu

nadležnom za poslove energetike najkasnije do 31. marta tekude za prethodnu godinu;

Nadležnost nad snabdijevanjem toplotom, što uključuje:

o Izdavanja energetskih dozvola za objekte za proizvodnju toplote za daljinsko grijanje

i/ili hlađenje kao i distribuciju toplote (Procedura izdavanja energetskih dozvola

bliže definisana Pravilnikom o kriterijumima za izdavanje energetske dozvole,

sadržini zahtjeva i registru energetskih dozvola);

o Vodi registar proizvođača toplote za daljinsko grijanje i/ili hlađenje ili industrijsku

toplotu;

o Priprema godišnji bilans potreba količine proizvedene i isporučene toplote u skladu

sa gore navedenim obavezama;

o Propisuje detaljne uslove i način, uključujudi i tarifni sistem, za snabdijevanje

toplotom;

Raspisivanja javnog oglasa za izgradnju energetskih objekata u slučaju definisanim članom

65 Zakona.

Pored Zakona o energetici, obaveze i prava lokalnih samouprava za oblast energetike definiše i

Zakon o energetskoj efikasnosti. Pored gore navedenih obaveza i prava, ovaj Zakon definiše

sljedede obaveze i prava jedinica lokalne samouprave:

Donošenja trogodišnjeg programa energetske efikasnosti, uz saglasnost ministarstva

nadležnog za energetiku, a na osnovu Strategije i Akcionog plana koji sadrži predlog mjera

http://www.oie-res.me/uploads/archive/Pravilnik%20o%20energetskoj%20dozvoli%20objavljeno.pdf

http://www.oie-res.me/uploads/archive/Pravilnik%20o%20energetskoj%20dozvoli%20objavljeno.pdf



14

za poboljšanje energetske efikasnosti, dinamiku i način sprovođenja mjera i potrebna

sredstva i način njihovog obezbjeđivanja (može biti i iz državnog budžeta);

Donošenje godišnjeg plana energetske efikasnosti koji je sastavni dio budžeta jedinice

lokalne samouprave;

Dostavlja izvještaj o sprovođenju plana energetske efikasnosti ministarstvu nadležnom za

poslove energetike najkasnije do 1. marta tekude za prethodnu godinu (bliže definisano

Pravilnik o sadržaju izvještaja o sprovođenju plana poboljšanja energetske efikasnosti kod

jedinica lokalne samouprave);

Prima stručnu pomod od strane ministarstva nadležnog za poslove energetike pri pripremi

programa i planova energetske efikasnosti;

Uspostavlja i vodi informacioni sistem potrošnje energije, kao i upravlja energijom u

objektima koje koristi za obavljanje djelatnosti organa lokalne samouprave, javnih službi i

javnih preduzeda čiji je osnivač lokalna uprava (bliže definisano Pravilnikom o

informacionom sistemu potrošnje energije i načinu dostavljanja podataka o godišnjoj

potrošnji energije);

Informiše građane o mogudnostima, značaju i efektima primjene mjera energetske

efikasnosti;

Utvrđuje podsticajne mjere za primjenu mjera energetske efikasnosti na svom području.

Pored gore navedenih Zakona o energetici i Zakona o energetskoj efikasnosti, a s obzirom da se za

potrebe proizvodnje energije mogu koristiti prirodni resursi, kao što su voda, šumski ostaci, otpad i

sl., pri definisanju prava i obaveza pri izgradnji energetskih objekata primjenjuju se i drugi

relevantni zakoni, među kojima i:

Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata;

Zakon o koncesijama;

Zakon o vodama;

Zakon o zaštiti životne sredine itd.

1.4. Osnovne informacije o geografskim i socio-ekonomskim

karakteristikama Prijestonice

1.4.1. Geografska pozicija i klimatske karakteristike Prijestonice

Prijestonica Cetinje zauzima jugozapadni dio Središnjeg regiona Crne Gore, a svojom južnom

granicom se oslanja na Primorski region (Slika 1.1). Površina Prijestonice iznosi 910 km2, ili 6,6%

ukupne površine Crne Gore.

http://www.oie-res.me/uploads/preuzeta_dokumenta/Pravilnik%20-%20Izvjestavanje%20o%20sprovodjenju%20EE%20plana%20od%20strane%20JLS_final.pdf

http://www.oie-res.me/uploads/preuzeta_dokumenta/Pravilnik%20-%20Izvjestavanje%20o%20sprovodjenju%20EE%20plana%20od%20strane%20JLS_final.pdf

http://www.oie-res.me/uploads/preuzeta_dokumenta/Pravilnik%20-%20Informacioni%20sistem%20potrosnje%20energije_final.pdf





15

Grad Cetinje zahvata površinu od oko 5 km2 na 670 mnv. Udaljeno je 12 km vazdušne linije od

Jadranskog mora, a 15 km vazdušne linije od Skadarskog jezera. Nalazi se na magistralnoj

komunikaciji Podgorica - Cetinje - Budva, koja ga saobradajno otvara prema Primorju i prema

unutrašnjosti Crne Gore. Cetinje je od Budve udaljeno 29 km, od Podgorice 31 km, od aerodroma u

Podgorici 37 km, od aerodroma u Tivtu 49 km i Barske luke 67 km (Slika 1.2).

Bijelo Polje

Pljevlja

Žabljak

Mojkovac

Berane Rožaje

Plav

Andrijevica

Kolašin

Šavnik

Plužine

Nikšid

Danilovgrad

PodgoricaCetinje

Bar

Ulcinj

Budva

Tivat

KotorHerceg Novi

Slika 1.1 Geografska pozicija Prijestonice sa kartom mjesnih zajednica i katastarskih opština

Na prostoru Prijestonice izdvaja se visoki lanac Lovdena, krševita Katunska zaravan, niži predjeli

Rijecke nahije sa razuđenim vodama i ostrvima Skadarskog jezera i usječenom dolinom Rijeke

Crnojevida. Prosječna nadmorska visina iznosi 827 m. Nivo Jezera je na 6 do 9 m, a vrh Lovdena

izdiže se nad morem 1749 m. Ravni tereni čine svega 1,4%, a brdoviti i strmi tereni preko 80%

površine. Tipološki zone i raspodjela vegetacije sa vrstama zemljišta je prikazana na Error!

Reference source not found.3

S obzirom na geografsku poziciju, područje Prijestonice može se podijeliti na tri klimatske zone:

1) zona Skadarskog basena koja obuhvata istočne predjele Prijestonice do srednje godišnje

izoterme od 12°C, sa odlikama izmijenjene mediteranske klime.

2) zona Lovdena i visova ispod sniježne granice, izoterma od 8°C, sa odlikama planinsko-

mediteranske klime.

3) zona Katunske zaravni sa srednjom godišnjom temperaturom od 10oC i mediteransko-

kontinentaInom klimom.



16

Slika 1.2 Glavne saobradajnice na teritoriji Prijestonice

Sami grad Cetinje ima umjerenu kontinentalnu klimu sa sušnim i toplim ljetima sa prosječnom

temperaturom od 20oC i blagim i vlažnim zimama sa prosječnom temperaturom od 2,1oC.

Prosječna godišnja temperatura iznosi 11oC, sa godišnjom amplitudom od 20,1oC.

Slika 1.3 Tipološke zone Prijestonice i raspodjela vegetacije sa vrstama zemljišta

Cetinje je poznato po obilnim proljednim i jesenjim kišama i spada medu najkišovitije gradove

Evrope sa oko 4000 mm vodenog taloga godišnje. Međutim, pored velikih padavina cetinjsko



17

područje i njegova neposredna okolina su bez površinskih vodotokova i sa rijetkim izvorima, što je

posljedica kraške konfiguracije i geološkog sastava terena.

Na području Prijestonice sa geografskog i ambijentalnog stanovišta izdvajaju se četiri zone:

Skadarskog jezera, Cetinja, Lovdena i Katunske zaravni.

Zonu Skadarskog jezera čini zapadni dio istoimenog nacionalnog parka sa Riječkom nahijom u

zaleđu do 500 mnv. Prirodno-ambijetalni resursi čine da prioriteti razvoja zone budu: poljoprivreda

sa orjentacijom na vinogradarstvo i ratarstvo, ribarstvo i turizam.

Zona Cetinja obuhvata prostor šireg područja Cetinja, na kraškoj površi nadmorske visine od 600 -

900 m sa depresijom Cetinjskog polja. Prioriteti razvoja su uslovljeni funkcijama očuvanja kulturnih

i istorijskih vrijednosti državnog i šireg značaja; razvojem industrije s orijentacijom na visoke

tehnologije, kao i razvojem specijalizovane turističke ponude.

Zona Lovdena obuhvata šire područje masiva Lovdena, iznad 1000 m visine, čije je uže područje,

zbog ambijentalnih, ekoloških pejzažnih i memorijalnih vrijednosti, proglašeno za nacionalni park.

Prioriteti razvoja su: unapređenje turističke ponude za dvosezonsko korišdenje rekreacionih

potencijala (boravak, sportske aktivnosti, izleti), unapređenje poljoprivrede kroz razvoj stočarstva i

proizvodnju tipičnih prerađevina od mlijeka i mesa u prostoru Njeguškog polja i poboljšanje

strukture šumskog fonda.

Zona kraške zaravni Katunske nahije sa oko 440 km2 čini polovinu teritorije Prijestonice i ima

prosječnu visinu 800-1000 m. To je dominantno oblast ljutog krša. Najizraženiji problem zone je

bezvodnost što je, uz oskudicu obradivog zemljišta, ogoljenost djelova prostora i slabu putnu

mrežu i ostalu socijalnu infrastrukturu, imalo za posljedicu stalnu depopulaciju. Sada na tom

prostoru ima svega 1300 stanovnika, pa je i gustina naseljenosti izuzetno niska i iznosi 3

stanovnika/km2. Mogudi prioriteti razvoja su: unapređenje poljoprivrede s orijentacijom na

stočarstvo, pčelarstvo i ratarstvo, intenzivniju eksploataciju i preradu bijelih boksita i sječu

ogrijevnog drveta u kontrolisanom obimu.

1.4.2. Demografija i naselja

Prema podacima popisa iz 2011. godine, ukupan broj stanovnika na teritoriji Prijestonice iznosi 16

757, što iznosi 2,7% ukupne populacije Crne Gore. U gradskim naseljima živi 14 166, a u

vangradskim 2591 stanovnika, pa je to opština sa najvedim procentom (84,5%) gradskog

stanovništva u Crnoj Gori. S druge strane, gustina naseljenosti iznosi 18,3 stanovnika/km2, što

Prijestonicu svrstava u grupu opština sa najmanjom gustinom naseljenosti. Gustina naseljenosti je

2,38 puta manja od gustine na nivou Crne Gore koja iznosi 45,3 stanovnika/km2.

Broj domadinstava je 5 747, od čega 4 686 gradskih i 1 061 vangradskih. Slijedi da je prosječan broj

stanovnika po domadinstvu 2,9, odnosno 3 u gradu, a 2,4 u ruralnim područjima.



18

Na području Prijestonice nalaze se dva gradska (Cetinje i Rijeka Crnojevida) i 92 ruralna naselja.

Prijestonica ima 23 mjesne zajednice i to 3 na gradskom i 20 na ruralnom području.

Prema istim podacima, na području Prijestonice postoji jedno naselje (grad Cetinje) sa više od

hiljadu stanovnika, četiri naselja sa više od stotinu stanovnika, dok je čak sedam naselja

nenaseljeno. Na teritoriji grada Cetinja živi 13.991 stanovnik, ili 84% stanovništva Prijestonice.

Sa demografskim pražnjenjem seoskih naselja pod uticajem migracija u drugoj polovini prošlog

vijeka i padom nataliteta, smanjivala se i gustina naseljenosti u ruralnom podrucju. U isto vrijeme,

prvenstveno zbog doseljavanja novog stanovništva sa ruralnog podrucja, do 2003. godine

povedavali su se broj i gustina stanovnika u gradu Cetinju.

Pored koncentracije u Cetinju značajan broj stanovnika se iseljavao prema Primorju i susjednim

opštinama (Podgorica, Danilovgrad i Nikšid). To je dovelo do permanentnog smanjivanja ukupnog

stanovništva Prijestonice tokom proteklih 60 godina (Slika 1.4), a u posljednje vrijeme i samog

Cetinja.

25183 25604

2350322024

20213 20307

18482

16657

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

1948 1953 1961 1971 1981 1991 2003 2011

Slika 1.4 Broj stanovnika Prijestonice po popisima u periodu 1948. – 2011. g.

1.4.3. Ekonomski indikatori

Prema Indeksu razvijenosti1 od 73%, (Slika 1.5) Prijestonica Cetinje se može smatrati jedinicom

lokalne samouprave sa ispodprosječnim nivoom razvijenosti u odnosu na prosjek u Crnoj Gori. Po

1 Indeks razvijenosti je kompozitni pokazatelj koji se računa kao ponderisani prosjek više osnovnih društveno-ekonomskih pokazatelja i to:1. pokazatelja ekonomske razvijenosti - dohodak per capita, udio osoba koji ostvarujuprihode u ukupnom stanovništvu i sopstveni i zajednički prihodi lokalnih budžeta percapita; 2. pokazatelje strukturnih promjena– stopa nezaposlenosti, stopa zaposlenosti isocijalna pomod per capita; 3. pokazatelje demografske razvijenosti – opšte kretanje stanovništva, stopa obrazovanja, gustina naseljenosti, indeks starosti i vitalni indeks.



19

stepenu nerazvijenosti, ispod Cetinja se nalaze opštine Ulcinj, Šavnik, Plužine, Rožaje, Kolašin, Plav,

Berane i Andrijevica. Na primjer, ovaj indeks za opštinu Budva iznosi 362%.

Do recesije privrednih aktivnosti i rasta nezaposlenosti (sa svim socijalnim posljedicama) došlo je

nakon gašenja brojnih privrednih subjekata tokom proteklog 20-godišnjeg perioda tranzicije. Od

velikih preduzeca „Oboda“, “Košute“, “Tare“, “Bojane“, “Sanitasa“, “Galenike“, „Trgoprometa“,

“Montene“, “Boksita“, koji su nestali sa privredne scene, danas rade Štamparija „Obod“,

preduzede za izradu kartonske ambalaže “Kartonaža“ i preduzede za preradu ribe „Ribarstvo“.

Prema popisu 2011. godine, broj zaposlenih je iznosio 4.840, a nezaposlenih 1.847, pa je stopa

nezaposlenosti iznosila 27,6 %. Međutim, realna nezaposlenost je niža zbog rada na crno,

sezonske i povremene zaposlenosti.

Andrijevica-42.22

Berane-37.05

Bijelo Polje-27.69 Kolašin

-29.06

Mojkovac-27.11

Plav-79.73

Pljevlja-18.02

Plužine-50.17

Rožaje-42.41 Šavnik

-54.03

Žabljak-18.05

Nikšid-11.07

Danilovgrad-10.22

Podgorica45.97

Cetinje-26.93

Bar-8.01

Budva262.4

Herceg Novi64.99

Tivat49.65

Kotor101.91

Ulcinj-43.14

-100

-50

0

50

100

150

200

250

300

Slika 1.5 Indeks razvijenosti opština u Crnoj Gori

Prema podacima Poreske uprave za 2010. g. (Slika 1.6), ukupan prihod za 414 pravnih lica, za

koliko je obrađen bilans uspjeha, iznosio je 133 miliona €. Najvedi prihodi preduzeda ostvareni su u

oblasti trgovine 67,2%, zatim u građevinarstvu 12,04% i u prerađivačkoj industriji 8,84%.

Prema strukturi privredne djelatnosti (Slika 1.7) najzastupljenija je trgovinska delatnost, zatim

ugostiteljstvo i širi sektor usluga. U strukturi preduzeda po veličini najbrojnija su mikro preduzeda



20

(467), zatim mala (33), dok je ukupan broj srednjih preduzeda registrovan na teritoriji Prijestonice

svega 5.

Trgovina na veliko i malo

67.20%Građevinarstvo12.04%

Prerađivačka industrija

8.84%

Poljoprivreda, lov i šumarstvo

4.46%

Hoteli i restorani2.83%

Finansijsko posredovanje

1.50%Ostalo3.13%

Slika 1.6 Struktura prihoda po djelatnostima u Prijestonici 2010. g.

21.32%

11.45%

10.37%

8.70%7.83%6.86%

6.34%

6.34%

3.31%

2.79%

2.31%

1.05%11.32%

Trgovina na veliko i trgovina na malo; popravka motornih vozila imotocikala

Državna uprava i odbrana; obavezno socijalno osiguranje

Umjetničke, zabavne i rekreativne djelatnosti

Prerađivačka industrija

Usluge smještaja i ishrane

Obrazovanje

Saobradaj i skladištenje

Zdravstvena i socijalna zaštita

Snabdijevanje vodom; upravljanje otpadnim vodama, kontrolisanjeprocesa; uklanjane otpada i slične aktivnosti

Građevinarstvo

Ostale uslužne djelatnosti

Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo

Ostalo

Slika 1.7 Struktura zaposlenosti po djelatnostima u Prijestonici Cetinje



21

Planirani budžeti Prijestonice Cetinje u periodu 2008. do 2013. g. prikazani su u Tabeli 1.1.

Tabela 1.1 Planirani budžeti Prijestonice u periodu 2008. Do 2013. G.

Godina 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Planiran (€) 8 020 000 7 640 000 6 300 000 6 500 000 7 400 000 6 560 000

Ostvaren (€) 6 602 337 5 191 631 4 058 571 7 191 231 7 289 000 -

Ostvaren (%) 82,3 67,9 64,4 110,6 98,5 -

Neophodno je da se održiv ekonomski razvoj Prijestonice zasniva na raznovrsnoj, ekološki

prihvatljivoj, lokalno, regionalno, ali i šire orijentisanoj ekonomiji koja je dovoljno fleksibilna da

iskoristi sopstvene prirodne i ljudske resurse, uključujudi i energetske usluge. Samo otvaranje

novih realnih, tržišno potrebnih i isplativih radnih mjesta, i to u najkradem mogudem periodu,

naročito za mlade i školovane, može zaustaviti izraženu depopulaciju Prijestonice.



22

2. Snabdijevanje energijom, proizvodnja i distribucija energije

Duboke socio-ekonomske promjene tokom posljednjih 20 godina, naročito u industrijskom

sektoru, uslovile su i značajno prestrukturiranje energetskih potreba. Energetski bilansi 80-tih

godina prošlog vijeka značajno se razlikuju od bilansa krajem 90-tih, ili današnjih. Zanemarujudi

neznatne količine uglja i TNG, bilans Prijestonice čine 5 energenata: ogrijevno drvo, mazut, lož ulje,

pogonska goriva i električna energija.

Na Slici 2.1 prikazano je procentualno učešde energenata u energetskim bilansima za tri

karakteristične godine (1981, 1989 i 1997. g.).

Mazut40%

Lož ulje3%

Pog. goriva12%

El. energija20%

Ogr. drvo25%

Cetinje 1981

Mazut42%

Lož ulje6%

Pog. goriva14%

El. energija26%

Ogr. drvo12%

Cetinje 1989

Mazut5%

Lož ulje3%

Pog. goriva26%

El. energija53%

Ogr. drvo13%

Cetinje 1997

Slika 2.1 Energetski bilansi Prijestonice za 1981., 1989. i 1997. g. - % učešde energenata

Na Slici 2.2 prikazani su za iste godine histogrami energetskih bilansa u apsolutnim ekvivalentnim

jedinicama (TJ). Pored krupnih strukturnih promjena u bilansima, sa Slike 2.2 je očigledno i

značajno smanjenje ukupnih energetskih potreba (na primjer za 40% od 1989. do 1997. g.).

Najvede promjene u posmatranom periodu su nastale kod mazuta čije je učešde zbog gašenja

industrije opalo sa 40% 1981. na 5% 1997. g. Ili, u apsolutnim količinama, smanjenje sa 8 300 t

1981. na 800 t 1997., odnosno za 10 puta.

Drugu radikalnu promjenu karakteriše skok učešda električne energije sa 20% 1981. na 53% 1987.

g., ili u apsolutnim količinama povedanje u istom periodu sa 47,6 GWh na 89,5 GWh. Ovaj skok se

može objasniti jeftinom električnom energijom i njenom rastudom upotrebom na račun smanjenja

učešda ogrijevnog drveta u kategoriji domadinstva.

Treda promjena u bilansu je evidentna kod pogonskih goriva čije učešde raste sa 12% 1981. na 26%

1997. g., ili u apsolutnim iznosima sa 2 300 t na 3 700 t.



23

Slična struktura i trendovi u energetskom bilansu su nastavljeni i u periodu nakon 1997. do danas.

0,00

200,00

400,00

600,00

800,00

1000,00

1200,00

1981 1989 1997

TJ

Cetinje

Ogr. drvo El. energija Pog. goriva Lož ulje Mazut

Slika 2.2 Energetski bilansi Prijestonice u ekvivalentnim jedinicama (TJ)

2.1. Snabdijevanje energijom

2.1.1. Ugalj

Nema dokumentovanih podataka o isporukama i potrošnji uglja. Može se pretpostaviti da, ako i

ima potreba za ovim energentom, u pitanju su statistički zanemarljive količine.

2.1.2. Drvo

Ogrijevno drvo je veoma zastupljen energent u Prijestonici Cetinje, naročito u grejnoj sezoni.

Potrošnja ogrijevnog drveta u kategoriji domadinstva 2011. g. iznosila je (MONSTAT, 2013.) 24 529

m3 i to: 18 480 m3 u gradskim, a 6 049 m3 u vangradskim naseljima. Broj domadinstava koji je

koristio ogrijevno drvo bio je 4 537, odnosno 3 553 u gradskim i 984 domadinstva u vangradskim

naseljima.

Snabdijevanje ogrijevnim drvetom je dominantno od trgovaca (20 954 m3, ili 85%), a ostatak od 3

575 m3, ili 15% iz vlastite šume. U vangradskim naseljima se od trgovaca nabavlja 4 045 m2 (67%),

a ostatak od 2 004 m3 (33%) korišdenjem vlastite šume.

Pored domadinstva, realno je pretpostaviti da se ogrijevno drvo u manjoj mjeri koristi i u ostalim

sektorima (pekare, restorani, sušare mesa i sl.). U ovom trenutku se ne raspolaže

dokumentovanim statističkim podacima o toj potrošnji ogrijevnog drveta. U nedostatku

pouzdanijeg podatka, za potrebe ovog dokumenta uzede se procjena od 4% od potrošnje

domadinstva, odnosno 981 m3. Tako ukupna kalkulativna potrošnja ogrijevnog drveta na području

prijestonice Cetinje iznosi 25 510 m3.



24

2.1.3. Električna energija

Električna energija je tokom posljednje dvije decenije povedavala svoje relativno učešde u

energetskim potrebama Prijestonice. Međutim, uslijed smanjenja ukupne energetske potrošnje

zbog gašenja industrijskih kapaciteta, depopulacije i pada životnog standarda, ulazna električna

energija u apsolutnim iznosima nije imala značajniji porast. Tako je sa 89,4 GWh 1997. g. ulazna

energija povedana na 93,9 GWh 2011. g., uz varijacije koje su prikazane na Slici 2.3 u periodu

2004. - 2011. g. Najveda vrijednost od 99 GWh ostvarena je 2006. g. Učešde Prijestonice Cetinje u

ukupnoj potrošnji Crne Gore iznosilo je 2010. g. 2,9%, a 2011. g. 2,7%.

Ulazne energije gradskog konzuma iznosile su 56,1 GWh (2010 g.) i 55,4 GWh (2011. g.), a

vangradskog za iste godine 37,1 GWh i 38,1 GWh. Vršno opteredenje cjelokupnog konzuma 2011.

g. iznosilo je 26 MW i to: za gradski konzum 15,4 MW. a za vangradski 10,6 MW.

Broj potrošača po kategorijama i ukupno za gradski vangradski konzum Prijestonice za 2010. i

2011. g. dat je u Tabeli 2.1.

91.8095.40

99.0093.70

98.3094.40 93.20 93.50

0

20

40

60

80

100

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

GWh

Slika 2.3 Ulazna električna energija konzuma Prijestonice u periodu 2004.-2011. g.

Najvedi broj potrošača Prijestonice napaja se iz EES-a Crne Gore preko TS 110/35 kV, (20 + 31,5)

MVA. TS 110/35 kV je priključena na dva 110 kV dalekovoda: Cetinje-TS Budva i Cetinje-TS

Podgorica 2. Dvostranim napajanjem stvoreni su uslovi na prenosnom nivou za sigurno

snabdijevanje potrošača električnom energijom Prijestonice (Slika 2.4) Vrlo mali dio potrošača

napaja se iz: MHE Podgor, MHE Rijeka Crnojevica i MHE Glava Zete, kao i iz ED Nikšic i ED Bar.

Elektrodistributivna mreža je tronaponska (35 kV, 10 kV i 0,4 kV), sa nadzemnim vodovima u

vangradskim područjima i kablovskim u gradskom području. Specifičnost ED Cetinja je u činjenici

što je ona jedina distribucija u Crnoj Gori koja u eksploataciji ima i distributivnu mrežu naponskog

nivoa 6 kV. Mreža 6 kV služi za napajanje pumpnih postrojenja u Podgoru i okolnih seoskih

područja.



25

Tabela 2.1 Broj potrošača po kategorijama za konzum Prijestonice za 2010. i 2011. g.

Kategorija Ukupno Gradski konzum Vangradski konzum

2010 2011 2010 2011 2010 2011

35 kV 3 3 0 0 3 3

10 kV 10 10 6 6 4 4

Ostala potrošnja 648 743 514 608 134 135

Domadinstva 10 340 10 319 6 937 6 901 3 403 3 411

UKUPNO 11 001 11 068 7 457 7 515 3 544 3 553

Slika 2.4 Pozicija Prijestonice Cetinje u odnosu na prenosnu mrežu Crne Gore

Na Slici 2.5 prikazana je šema 35 kV mreže sa konekcijom na napojnu 110/35 kV TS Cetinje. Podaci

o dužinama kablovskih (KK) i vazdušnih vodova (VV) distributivne mreže gradskog i vangradskog

područja u km dati su u Tabeli 2.2. Presjeci vodova su veoma različiti i kredu se od 2x25 mm2 do

4x150 mm2 za NN mrežu, od 3x50 mm2 do 3x185 mm2 za 10 kV mrežu i od od 3x50 mm2 do 3x240

mm2 za 35 kV mrežu.

Instalisane snage transformatora se kredu u širokom rasponu, zavisno starosti, kao i od toga da li je

TS na gradskom ili vangradskom području. Tako se transformatori 35/10 kV pojavljuju u rasponu

od 2 500 kVA do 8 000 kVA, a transformatori 10/0,4 kV u rasponu 30 kVA do 1 600 kVA.

Transformatori 35/0,4 kV, 6/0,4 kV i 35/6 kV su prisutni u malom broju (ukupno 17), a snage se

kredu u rasponu od 100 kVA do 2 500 kVA. Transformatori na području Prijestonice su ugrađeni u

TS različitog tipa: kudna, kula, MBTS, BTS i stubna.



26

Slika 2.5 Šema 35 kV mreže sa konekcijom na napojnu TS 110/35 kV Cetinje

Tabela 2.2 Dužine kablovskih (KK) i vazdušnih vodova (VV) distributivne mreže

Kategorija

Ukupno (km)

Gradski konzum (km)

Vangradski konzum (km)

KV VV ∑ KV VV ∑ KV VV ∑

35 kV 0,289 81,88 82,169 0,289 4,412 4,701 0 77,468 77,468

10 kV 6,40 193.44 199,84 5,47 19,31 24,78 0,93 174,13 175,06

6 kV 1,73 4,95 6,68 0 0 0 1,73 4,95 6,68

0,4 kV 50,72 614.382 665,102 49,52 55,548 105,068 1,20 558,834 560,034

UKUPNO 59,139 894,652 953,791 55,272 79,27 134,549 3,86 815,382 819,242

Podaci o broju distributivnih transformatora gradskog i vangradskog područja dati su u Tabeli 2.3.

Tabela 2.3 Broj distributivnih transformatora na području Prijestonice

Transformator

Ukupno Gradski konzum

Vangradski konzum

broj

snaga broj

snaga broj

snaga

MVA MVA MVA

35/10 kV 8 46,5 6 40,0 2 6,5

35/6 kV 2 5,0 0 0 2 5,0

35/0,4 kV 12 8,25 0 0 12 8, 25

6/0,4 kV 5 0,8 0 0 5 0,8

10/0,4 kV 196 65,42 82 52,54 114 13,08

UKUPNO 223 - 88 - 135 -

U vezi postojedeg stanja ED mreže Prijestonice Cetinje može se izvesti nekoliko opštih ocjena:

1. Mogudnost dvostranog napajanja TS 110/35 kV Cetinje, povoljno utiče na sigurno

snadbijevanje konzuma Prijestonice, a ukupna instalisana snaga TS 110/35 kV od 51,5 MVA



27

(20+31,5 MVA), pri sadašnjem vršnom opteredenju od 26 MVA, predstavlja dovoljnu

rezervu.

2. Struktura i karakteristike objekata primarne ED mreže, u postojedim uslovima

eksploatacije, ukazuju na zadovoljavajudu prostornu pokrivenost dalekovodima 35 kV i TS

35/10 kV. Međutim, uslovi sigurnog i ekonomičnog snabdijevanja zahtijevaju izgradnju

novih i adekvatne rekonstrukcije postojedih objekata sekundarne 10 kV, 6 kV i 0,4 kV ED

mreže.

3. S obzirom na njihovu starost i nepovoljne uslove eksploatacije, stanje 35 kV dalekovoda ne

zadovoljava, što se naročito odnosi na 35 kV dalekovod Cetinje-Cevo-Glava Zete (izgrađen

1959. g.), kojem je neophodna obimna rekonstrukcija.

4. Postojedi mrežni kapaciteti obezbjeđuju u gradskom području rezervno napajanje za slučaj

jednostrukih kvarova na mreži 10 kV, tj. zadovoljavaju N-1 princip sigurnosti. Međutim,

ovaj princip nije mogude ostvariti u vedem dijelu vangradskog područja.

5. NN nadzemna mreža je najranjiviji dio distributivne mreže, posebno u brdsko-planinskim

područjima. Karakterišu je često nedozvoljeno dugački monofazni izvodi manjih presjeka,

što ima za posljedicu loše naponske prilike i velike elektroenergetske gubitke.

6. Da bi se podigao tehnički standard ED mreža u Prijestonici, naročito vangradskih, potrebni su opsežni investicioni zahvati za rekonstrukciju i izgradnju 35 i 10 kV vodova, vedeg broja TS 10/0.4 kV i za izgradnju novih NN mreža adekvatnih karakteristika.

2.1.4. Nafta i naftni derivati

Snabdijevanje pogonskim gorivima i TNG obezbjeđuje se preko 3 benzinske stanice (2 u vlasništvu

„Jugopetrola AD Kotor“ i 1 u vlasništvu „Petrol Crna Gora“). Na Cetinju se nalazi i nadzemni

rezervoar u okviru kompleksa EI “OBOD” – Cetinje (vlasništvo „Montenegrobonus“-a) za

skladištenje, distribuciju, prodaju i snabdijevanje TNG-a, kapaciteta 100 m3, sa planom širenja

aktivnosti instaliranjem punionice plinskih boca. Mazut i lož ulje kupcima dopremaju isporučioci.

U Tabeli 2.4 navedene su količine pogonskih goriva (m3) isporučene vlasnicima vozila Prijestonice

i tranzitnim kupcima preko navedenih benzinskih stanica u periodu 2010. – 2012. g.

Tabela 2.4 Prometovane količine pogonskih goriva (m3) na području Prijestonice

Kompanija 2010 2011 2012

Jugopetrol 5 101 4 361 3 811

Petrol 3 345 3 176 2 922

UKUPNO 8 446 7 537 6 733

Pored pogonskih goriva u saobradaju, za potrebe aktivnih kotlarnica u gradu koristi se lož ulje.

Prema dosadašnjim saznanjima potrošnja lož ulja u 9 aktivnih kotlarnica iznosila je 2011. g. 560 t,

odnosno 662 m3. Realna je pretpostavka da ovim bilansom nije obuhvadeno najmanje 10 % , pa se

može računati sa potrošnjom lož ulja od 730 m3.



28

2.2. Proizvodnja energije na teritoriji lokalne samouprave

2.2.1. Proizvodnja električne energije

Ovdje je prigodno istadi da se za početak elektrifikacije u Crnoj Gori uzima 1910. godina, kada je na

Cetinju, u čast krunisanja Kralja Nikole, puštena u pogon prva električna centrala2. Instalisana

snaga ove elektrane sa dva dizel agregata iznosila je 110 kVA. Mreža je bila kablovska trofazna, na

primarnom naponu 2,1 kV, ukupne dužine 3,5 km, sa 8 transformatora 2100/110 V, snage od 5 do

28 kVA. NN mreža je bila na naponu 115 V. Pored Dvora služila je za osvjetljenje Vladinog doma,

12 ambasada, nekoliko glavnih gradskih ulica i 67 privatnih kuda. Ova centrala je isključena iz

pogona tek 1963. g. i gotovo je u cjelini sačuvana (Slika 2.6).

Cetinjska elektrana je, uz manje periodične remonte, bila u pogonu 50 godina, ili 450.000 sati

neprekidno, 12 godina bez kvara. Korišdena je i tokom oba svjetska rata, kada je Cetinje bilo pod

austrijskom, italijanskom i njemačkom okupacijom, kao i 15-tak godina kasnije u periodu

poslijeratne obnove grada. Zgrada i postrojenja cetinjske elektrane konzervirani su i, zbog njihovog

izuzetnog značaja, stavljeni pod zaštitu Zakona kao spomenik kulture, da bi 13. novembra 1976.

godine bili pretvoreni u muzej Elektroprivrede Crne Gore.

Slika 2.6 Pogled na agregat dizel elektrane iz 1910. u Muzeju Elektroprivrede Crne Gore

Na teritoriji Prijestonice nalaze se i dvije male hidroelektrane: „Podgor“ i „Rijeka Crnojevida“ koje

su, tokom prve faze elektrifikacije poslije II svjetskog rata, predstavljale značajne izvore električne

energije u Crnoj Gori.

2 Tako se Crna Gora svrstala u red, za to vrijeme, rijetkih evropskih i svjetskih država čije je pojedine gradove osvjetljavala električna energija. Upoređenja radi, javna elektrana u Beogradu izgrađena je 1893. godine, u Sarajevu 1895., u Ljubljani 1898., ali u Zagrebu tek 1907., u Novom Sadu takođe 1910. kao i na Cetinju, dok je Skoplje elektrificirano tek 1924. godine.



29

Mala HE „Podgor“ je izgrađena 1937.g. kao prva hidroelekrana u Crnoj Gori. Kompletna

rekonstrukcija elektromašinske opreme je izvršena 1979.g. Građevinske objekte čine: vodozahvat

sa betonskom pregradom visine 4 m, zatvoreni dovodni kanal pravougaonog presjeka 1,5x1,0 m,

vodostan dimenzije 12x4x1,5 m i dovodni metalni cjevovod pod pritiskom, prečnika 0,7 m i dužine

150 m.

U mašinskoj zgradi (Slika 2.7) je ugrađen jedan agregat sa turbinom snage 395 kW, protoka 0,9

m3/s. i generatorom snage 465 kVA, napona 0,4 kV i faktorom snage 0,8. U mašinskoj zgradi je

ugraden i blok transformator 0,4/6 kV nominale snage 400 kVA. Svojom proizvodnjom HE

„Podgor“ može, u slučaju neraspoloženosti dalekovoda 35 kV, da obezbijedi najnužnije napajanje

potrošača na vodoizvorištima vodovoda Cetinja i Budve. Međutim, zbog kvara, 2011. g. proizvela je

svega 26 100 kWh.

Slika 2.7 mHE „Podgor“

Mala HE „Rijeka Crnojevida“, instalisane snage 200 kW i protoka 1,1 m3/s, puštena je u pogon

1938. g. Njena kompletna rekonstrukcija je izvršena 1980. g., kada je ugrađena nova turbina snage

555 kW i sa povedanim proticajem na 3,0 m3/s.

Građevinske objekte hidroelektrane čine (Slika 2.8): vodozahvat sa betonskom pregradom visine 4

m i dužine 12 m, otvoreni dovodni kanal pravougaonog presjeka 1,5x1,0 m, vodostan sa cjevovod

dužine 35 metara i prečnika 0,7 metara.

U mašinskoj zgradi je ugrađen jedan agregat sa turbinom snage 555 kW, protoka 3 m3/s i

generatorom snage 650 kVA, napona 0,4 kV i faktorom snage 0,8. U mašinskoj zgradi je ugraden i

blok transformator 0,4/10 kV nominale snage 630 kVA.

Planirana godišnja proizvodnja elektrane iznosi 0,79 miliona kWh, a može da radi paralelno sa

distributivnom mrežom i u ostrvskom režimu rada. Prosječno ostvarena godišnja proizvodnja je

značajno niža od planirane, a 2011. g. proizvedeno je 530 400 kWh.



30

Slika 2.8 mHE „Rijeka Crnojevida“

U Tabeli 2.4-a date su vrijednosti proizvodnje mHE „Podgor“ i „Rijeka Crnojevida“ u periodu 2010.

do 2012 g.

Tabela 2.5 Proizvodnja mHE „Podgor“ i „Rijeka Crnojevida“ u periodu 2010. do 2012 g.

mHE Proizvodnja (MWh)

2010 2011 2012

„Podgor“ 411,1 26,1 181,6

„R. Crnojevida“ 562,2 530,4 577,0

2.2.2. Sistemi za daljinsko grijanje

Prijestonica nema toplifikacioni ili gasifikacioni sistem daljinskog grijanja, ali postoji 9 aktivnih

kotlarnica različitih kapaciteta na lož ulje za grijanje pojedinih kompleksa javnih ustanova:

obrazovanje, zdravstvo, kultura i javna uprava. Postoji informacija da u kompleksu EI Obod postoji

kotlarnica koja oko 20 godina nije u funkciji. Kotlarnica je na lož ulje sa 4 kotla snage po 1 MW.

Realno je pretpostaviti da se još nekoliko nekomercijalnih ili poslovnih subjekata snabdijeva

toplotom iz kotlarnica na lož ulje.

Osim toplote iz kotlarnica, za grijanje nekih vedih prostora (Predsjednička rezidencija, Arhiv Crne

Gore) koriste se toplotne pumpe.

Detaljniji podaci o ustanovama, grijanim površinama i snazi kotlova dati su u odjeljku 3.2.2.

2.2.3. Drugi vidovi proizvodnje energije

U druge vidove proizvodnje energije u prijestonici mogu se pomenuti uređaji za dobijanje toplote

na principu toplotnih pumpi (klima uređaji), ili sagorijevanjem drveta, uglja ili TNG u pedima,

šporetima, kaminima i sl.

http://sr.wikipedia.org/wiki/Sistem_daljinskog_grejanja



31

3. Analiza potrošnje energije u lokalnoj samoupravi

3.1. Korišćenje energije po tipu energenta

3.1.1. Korišćenje električne energije

S obzirom na univerzalne mogudnosti primjene, električna energija se u Prijestonici Cetinje koristi

za energetske transformacije u toplotnu, mehaničku, svjetlosnu, hemijsku energiju i u svim

sektorima, osim za pogon u saobradaju.

Strukturu konzuma ED Cetinja karakteriše (Tabela 3.1 i Slika 3.1) stagnacija posmatranih

parametara potrošnje na svim nivoima, kao i nabavljene energije sa malim oscilacijama. U Tabeli

3.1 i na Slici 3.1 prikazani su podaci o preuzetoj i isporučenoj energiji po kategorijama potrošnje,

kao i gubici za ED Cetinje za period 2004.-2011. g.

Tabela 3.1 Elektroenergetski bilansi Prijestonice za period 2004-2011.g.

Godina

Nabavljena en.

Predato potrošačima (GWh) Gubici Gubici

(GWh) Domadinstva Ostala potrošnja

10 kV 35 kV Ukupno (GWh) (%)

2004 91,8 33,7 9,4 3,9 21,5 68,5 23,2 25,33

2005 95,4 30,5 10,3 3,5 21,2 65,4 30,0 31,43

2006 99,0 29,4 10,6 2,0 21,5 63,6 35,4 35,77

2007 93,7 31,1 10,4 2,8 22,2 66,5 27,2 29,04

2008 98,3 32,5 11,1 2,5 22,0 68,1 30,2 30,71

2009 94,4 32,2 11,3 2,4 20,2 66,1 28,3 29,94

2010 93,2 32,9 11,7 2,3 18,9 65,7 27,5 29,46

2011 93,5 32,1 13,3 2,5 20,0 67,9 25,6 27,37

Ovdje posebnu pažnju zaslužuju veoma visoki električni gubici. Maksimalna vrijednost od 36%

ostvarena je 2006. g. Prosječna vrijednost iskazanih procentualnih gubitaka u periodu 2004-2011.

g. iznosila je 30,44% .

Iz Tabele 3.1 kao i sa Slike 3.1 je očigledno da je nabavljena (ulazna) energija u posmatranom

periodu imala godišnje oscilacije do 7% sa maksimalnim iznosom 2008. g. od 98,3 GWh. Na Slici 3.2

dat je dijagram procentualnog učešda pojedinih kategorija za tri karakteristične godine (2004.,

2008. i 2011. g.). Tokom tog perioda sve kategorije potrošnje održale su konstantne iznose, pri

čemu su domadinstva istog reda veličine kao i gubici (oko 30 GWh), a zatim slijede potrošnja na 35

kV (oko 20 GWh), ostala potrošnja (oko 10 GWh) i, najzad, na 10 kV reda 2-3 GWh.



32

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0

20

40

60

80

100

120

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

%

GW

h

God.

Nabavljena en. Domaćinstva Ostala potrošnja

10 kV 35 kV Gubici

Slika 3.1 Elektroenergetski bilansi Prijestonice za period 2004-2011.g.

Slika 3.2 Učešde (%) kategorija potrošnje za 2004., 2008. i 2011. g.

Specifična potrošnja električne energije po stanovniku Prijestonice iznosila je 2011. g. 2 072

kWh/st, a u kategoriji domadinstva 1 244 kWh/st. Odgovarajude vrijednosti na nivou Crne Gore

2011. iznosile su 3 313 kWh/st, odnosno 1 990 kWh/st. Slijedi da su specifične vrijednosti ukupne

potrošnje i u kategoriji domadinstva Prijestonice ispod državnog prosjeka za 37,4%.

U Tabeli 3.2 i na Slici 3.3 dat je prikaz energetskih bilansa na mjesečnom nivou za 2010. i 2011. g.

Na osnovu analognog dijagrama u kategoriji domadinstva može se procijeniti da je učešde

električne energije za grijanje stambenog prostora 2011. g. iznosilo 12%. U Tabelama 3.3 i 3.4, kao

i na Slikama 3.4 i 3.5 izvršeno je razdvajanje pokazatelja elektro-energetskog bilansa na gradski

seoski konzum za 2010. i 2011. g.



33

Tabela 3.2 Elektroenergetski bilansi Prijestonice na mjesečnom nivou za 2010. i 2011. g.

Mjesec

Preuzeta energija (MWh)

Predato potrošač. (MWh)

Gubici (MWh)

Procenat gubitaka (%)

2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011

Januar 9 351 10 237 5 971 6 226 3 380 4 266 36 42

Februar 9 038 9 003 5 560 5 677 3 477 3 326 38 37

Mart 9 098 9 118 6 129 6 118 2 969 3 000 33 33

April 7 453 7 271 5 193 5 218 2 260 2 053 30 28

Maj 7 000 6 629 5 305 5 080 1 695 1 549 24 23

Jun 6 591 5 955 5 365 5 103 1 226 852 19 14

Jul 7 300 6 480 5 942 5 404 1 358 1 077 19 17

Avgust 5 996 6 704 4 961 5 425 1 034 1 279 17 19

Septembar 6 143 5 918 4 995 5 024 1 148 894 19 15

Oktobar 7 529 7 697 4 905 5 487 2 624 2 210 35 29

Novembar 7 897 9 106 5 238 6 174 2 658 2 932 34 32

Decembar 9 802 9 407 6 181 6 389 3 620 3 018 37 32

UKUPNO 93 199 93526 65 750 67 071 27 448 26 455 29 27,3

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

MWh 2010 2011

Slika 3.3 Elektroenergetski bilansi Prijestonice na mjesečnom nivou za 2010. i 2011. g.

Tabela 3.3 Elektroenergetski bilansi gradskog područja za 2010. i 2011. g.

Godina Nabavljena en.

Predato potrošačima (GWh)

GRAD (GWh) Domadinstva OP 10 kV 35 kV Ukupno

2010 65,28 28,79 9,15 0,95 0,00 38,88

2011 65,83 27,75 11,02 1,49 0,00 40,26



34

Tabela 3.4 Elektroenergetski bilansi vangradskog područja za 2010. i 2011. g.

Godina Nabavljena en.

Predato potrošačima (GWh)

SELO (GWh) Domadinstva OP 10 kV 35 kV Ukupno

2010 27,92 4,11 2,51 1,32 18,93 26,86

2011 27,70 4,33 2,32 1,00 20,01 27,67

0

10

20

30

40

50

60

70

Nabavljenaen.

Domadinstva OP 10 kV 35 kV Gubici

GWh

GRAD SELO

Slika 3.4 Elektroenergetski bilansi Prijestonice 2010. g.

0

10

20

30

40

50

60

70

Nabavljenaen.

Domadinstva OP 10 kV 35 kV Gubici

GWh

GRAD SELO

Slika 3.5 Elektroenergetski bilansi Prijestonice 2011. g.



35

Naprijed navedeni podaci ukazuju na činjenicu da je elektroenergetska potrošnja koncentrisana na

gradskom području (osim potrošnje na 35 kV), što otvara niz pitanja optimalnog i pouzdanog

snabdijevanja razuđenog ruralnog područja sa veoma niskim gustinama opteredenja.

3.1.2. Korišćenje uglja i drvne biomase za dobijanje korisne toplote

Za razliku od korišdenja uglja u statistički zanemarljivim količinama, kao što je navedeno u odjeljku

2.1.2 ogrijevno drvo je veoma zastupljen energent u Prijestonici Cetinje. Ogrijevno drvo se koristi

naročito u grejnoj sezoni za grijanje prostora i za ostale potrebe (kuvanje, zagrijavanje vode,

restorani, pekare, sušare mesa i sl.). Dominantna je potrošnja ogrijevnog drveta u kategoriji

domadinstva, naročito u vangradskim naseljima. Prema podacima MONSTAT-a 2013., 4 537

domadinstava je 2011. g. utrošilo 24 529 m3, odnosno prosječno 5,4 m3/dom, ili 7,7 prm/dom.

Upoređenjem sa prosječnom potrošnjom na nivou Crne Gore od 5,5 m3/dom, može se zaključiti da

je potrošnja u Prijestonici bliska državnom prosjeku.

Kada se, u nedostatku tačnijih podataka, ostala potrošnja ogrijevnog drveta procijeni na 4 % od

potrošnje domadinstva, (981 m3), dobija ukupna potrošnja ogrijevnog drveta na području

Prijestonice Cetinje iznosi 25 510 m3.

Na osnovu MONSTAT statistike slijedi da 4 318 domadinstava (3 492 gradskih i 827 vangradskih)

koristi ogrijevno drvo samo tokom grejne sezone, a 219 domadinstava (62 gradska i 157

vangradskih) tokom cijele godine.

Interesantni su i podaci o uređajima za grijanje objekata u kategoriji domadinstva 2011. g., dati u

Tabeli 3.5.

Tabela 3.5 Uređaji za grijanje objekata Prijestonice u kategoriji domadinstva 2011. g.

Naselje

Kotao na čvrsta gorivo

Ped na drva

Šporet na drva

Šporet na drva sa ugrađenim

centr. grijanjem

Kamin

Gradsko 21 1150 2321 103 82

Vangradsko 20 157 846 20 20

UKUPNO 41 1307 3167 123 102

Najčešde svrhe za koje se koriste drvna goriva u domadinstvima su za grijanje i pripremu hrane

(2 099), zatim samo za grijanje prostora (1 555), za grijanje, toplu vodu i pripremu hrane 780

domadinstava itd.

3.1.3. Korišćenje nafte i naftnih derivata u saobraćaju

Ukupne prometovane količine naftnih derivata u saobradaju nije mogude preciznije razgraničiti na

lokalne potrebe Prijestonice i na tranzit. Uostalom, dio vozila registrovanih u Prijestonici određene

količine goriva tankiraju izvan Prijestonice.



36

U Tabeli 3.6 dat je pregled registrovanih vozila u Prijestonici Cetinje u periodu 2009. – 2011. Iz

ovog pregleda se zaključuje da udio putničkih vozila u ukupnom broju registrovanih vozila 2011. g.

iznosio 90 %.

Tabela 3.6 Registrovana vozila u Prijestonici Cetinje u periodu 2009. – 2011.

God Motocikl Putnički automobili

Kombi Autobus Terenska vozila

Specijalna radna vozila

Vučna vozila

Priključna vozila

Poljopr. traktor

UKUPNO

2009 64 5.463 5 28 314 39 84 95 0 6..092

2010 40 4.982 2 28 315 41 77 17 0 5.502

2011 56 5.221 2 46 309 55 74 24 1 5.788

Analizom postojedih baza podataka o registrovanim putničkim vozilima u Crnoj Gori po tipu

pogonskog goriva koje koriste, usvojeni su slijededi rezultati za potrošnju po tipu goriva: benzin 2

854 m3 i dizel 2 938 m3, odnosno ukupno 5 792 m3. Imajudi u vidu ukupnu isporuku prema Tabeli

2.4, slijedi da je potrošnja pogonskih goriva za drumski saobradaj u tranzitu iznosila 1745 m3, ili

oko 23%.

Na osnovu raspoloživih kvartalnih podataka o prometu goriva na dvije BS “Jugopetrol”-a u

Prijestonici, datih u Tabeli 3.7 i dijagrama na Slikama 3.6 i 3.7, dobija se i slika sezonskih varijacija.

Očigledan je porast potrošnje u drugom i tredem kvartalu 2010. g. Međutim 2011. registrovana je

povedana potrošnja dizel goriva četvrtom kvartalu.

601

822

958

682

379

502

615

396

21 3665

23

Q1 Q2 Q3 Q4

2010

Dizel goriva Benzini Tecni naftni Gas

Slika 3.6 Sezonska varijacija prometa pogonskih goriva na području Prijestonice 2011. g.

S obzirom da u prometu pogonskih goriva participira i „Petrol Crna Gora“ sa 40 % 2010 g., a sa 42

% 2011. g., mogu se pretpostaviti slične sezonske varijacije i kod tog isporučioca.



37

Takođe, može se pretpostaviti da povedanje isporuka u drugom i tredem kvartalu u značajnoj

mjeri potiče od tranzita tokom ljetnje turističke sezone. Na osnovu raspoloživih podataka

„Jugopetrol“-a, slični odnosi su nastavljeni i tokom 2012. g.

Tabela 3.7 Sezonska varijacija prometa pogonskih goriva na području Prijestonice 2011. i 2012. g.

Cetinje Q1 2010 Q2 2010 Q3 2010 Q4 2010 Q1 2011 Q2 2011 Q3 2011 Q4 2011

Dizel goriva 601 822 958 682 452 632 886 648

Benzini 379 502 615 396 307 409 538 351

Tečni naftni gas 21 36 65 23 20 31 63 23

Ukupno 1 001 1 360 1 638 1 101 779 1 073 1 488 1 022

452

632

886

648

307

409

538

351

20 3163

23

Q1 Q2 Q3 Q4

2011

Dizel goriva Benzini Tecni naftni Gas

Slika 3.7 Sezonska varijacija prometa pogonskih goriva na području Prijestonice 2012. g.

3.2. Korišćenje energije po sektorima

Na osnovu prethodnih podbilansa po pojedinim vrstama energije, korišdenjem poznatih faktora

konverzije za naturalne i ekvivalentne jedinice, u Tabeli 3.8 izveden je bilans potrošnje finalne

energije Prijestonice Cetinje za 2011. g. Ova 2011. g. je uzeta kao referentna zbog toga što je

najvedi broj podataka statistički iskazan za tu godinu, od podataka popisa, studije MONSTAT-a o

ogrijevnom drvetu itd. Grafička predstava ovog bilansa data je na Slici 3.8.

Ukupna finalna potrošnja u Prijestonici Cetinje 2011. iznosila je 775,92 TJ. Upoređenjem sa

bilansom iz 1997. g. uočavaju se i strukturne, a i kvantitativne promjene tokom proteklih 15

godina. Mazut više ne figuriše u bilansu, značajno je povedana potrošnja pogonskih goriva i

ogrijevnog drveta, a smanjena potrošnja električne energije. Praktično je energetski bilans sveden



38

na tri energenta (električna energija, pogonska goriva i ogrijevno drvo) sa gotovo jednakim

učešdem od po 1/3. Ukupna finalna potrošnja je od 1997. g. povedana za 26,5%, ili po prosječnoj

godišnjoj stopi rasta od 1,7%. Ovo se može objasniti promjenama u strukturi i obimu privrednih

aktivnosti i uticajem na životni standard stanovništva Prijestonice.

Tabela 3.8 Bilans potrošnje finalne energije Prijestonice za 2011. g.

Prijestonica Cetinje

Potrošnja energije u naturalnim ekvivalentnim jedinicama

Energent

Jedinice Ugalj Mazut Lož ulje Pog. goriva El. energija Ogr. drvo

Naturalne x1000 t x1000 t x1000 t x1000 t GWh x1000 m3

- - 0,62 6,180 67,9 25,51

Ekvival. (TJ) - - 24,90 263,58 244,44 243,00

Lož ulje3.21%

Pog. goriva33.97%

El. energija31.50%

Ogr. drvo31.32%

2011

Slika 3.8 Bilans potrošnje finalne energije Prijestonice za 2011. g.

U narednim odjeljcima slijede analize korišdenja energije po sektorima domadinstva, usluga,

industrije i saobradaja.

3.2.1. Korišćenje energije u domaćinstvima

Kategorija domadinstva, posebno nakon drastičnog smanjenog industrijske proizvodnje, postala je

kategorija sa dominantnim učešdem u energetskom bilansu Prijestonice. U toj kategoriji postoji

značajan potencijal energetske efikasnosti, naročito u pogledu racionalizacije i supstitucije

energetske potrošnje za grijanje prostora. U tom cilju slijedi krada analiza stambenog fonda,

posebno u pogledu dostupnosti izvora energije za grijanje.



39

Na teritoriji Prijestonice Cetinje po popisu 2011. ima 8 968 stanova i to 5 442 u gradskim i 3526 u

seoskim naseljima. Odnos broja stanova prema broju domadinstava iznosi 1,56 (1,16 u gradskom i

3,32 u vangradskom području). Broj stanova koji se stalno koristi je 5 552 (61,9 %), dok je

preostalih 38,1 % stanova napušteno, ili se koriste samo sezonski. Ukupna površina nastanjenih

stanova je 369 184 m2.

Prema opremljenosti instalacijama, 98% stanova za stanovanje priključeni su na elektroenergetsku

mrežu, dok je 504 stana ukupne površine 5 088 m2, ili 7 % stanova, opremljeno instalacijama za

priključak na sisteme za centralno grijanje, a 660 (9,2 %) stanova ukupne površine 48 984 m2 su

klimatizovani.

Na osnovu Tabele 3.1, na Slici 3.9 prikazane su godišnje vrijednosti potrošnje realizovane

električne energije Prijestonice Cetinje (bez gubitaka) i odgovarajude godišnje potrošnje u

kategoriji domadinstva za period 2004. do 2011. g. Dijagram ukazuje na male oscilacije oba

pokazatelja tokom posmatranog perioda. Prosječno učešde domadinstva u realizovanoj energiji

iznosilo je 47,8 % sa oscilacijama od oko 2 %.

Prosječna potrošnja električne energije domadinstva iznosila je 2011. g. 5 644 kWh/dom., što je za

11% ispod prosjeka u Crnoj Gori (6 388 kWh/dom.).

0.00

10.00

20.00

30.00

40.00

50.00

60.00

70.00

80.00

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Realizovana el. energija Domadinstva

Slika 3.9 Realizovana električna energija Prijestonice (bez gubitaka) i potrošnja domadinstva za

period 2004. do 2011. g.

Potrošnja električne energije u domadinstvima na mjesečnom nivou za 2010. i 2011. g. prikazana je

u Tabeli 3.9 i grafički na Slici 3.10. Maksimalna potrošnja 2011. g. ostvarena je u decembru (3 423

MWh), a minimalna u junu (2 075 MWh), pa je odnos maksimalne (zimske) i minimalne (ljetnje)

potrošnje 1,65.



40

Iz podataka o potrošnji na mjesečnom nivou (Tabela 3.9 i Slika 3.10 ) procjenjuje se učešde grijanja

prostora u potrošnji električne energije 2011. g. na 11,3 %, ili na 3 689 MWh. Takođe, što je u

skladu sa klimatskim karakteristikama, na godišnjem dijagramu se ne ispoljava učešde hlađenja u

potrošnji domadinstava u ljetnim mjesecima.

Kada je riječ o grijanju prostora, prema studiji MONSTAT – FODEMO 96 % domadinstava 2011. g.

koristilo je ogrijevno drvo, a 3 % električnu energiju. Pritom, vangradsko stanovništvo za grijanje

prostora koristi samo ogrijevno drvo.

Tabela 3.9 Potrošnja električne energije u domadinstvima Prijestonice na mjesečnom nivou za

2010. i 2011. g.

Mjesec Predato kozumu Domadinstva Učešda domadinstava

(MWh) (MWh) (%)

2010 2011 2010 2011 2010 2011

Januar 5971 6226 3590 3418 60,13 54,90

Februar 5560 5677 3151 3098 56,68 54,57

Mart 6129 6118 3317 3305 54,12 54,03

April 5193 5218 2714 2551 52,27 48,89

Maj 5305 5080 2428 2469 45,77 48,61

Jun 5365 5103 2237 2075 41,69 40,66

Jul 5942 5404 2278 2244 38,34 41,52

Avgust 4961 5425 2339 2274 47,15 41,91

Septembar 4995 5024 2257 2219 45,18 44,17

Oktobar 4905 5487 2590 2458 52,80 44,81

Novembar 5238 6174 2849 2901 54,39 46,98

Decembar 6181 6389 3447 3423 55,76 53,58

UKUPNO 65750 67071 33197 32436 50,49 48,36

Prosječni broj prostorija stambenih objekata iznosi 4,69, a od griju se u prosjeku 2,18 prostorije, ili

36,43 m2. Slijedi da je ukupna grijana površina drvetom 163 390 m2 stambenog prostora.

Energetska vrijednost 24 529 m3 ogrijevnog drveta iznosi 233,8 TJ, ili 64,9 GWh. Uz naprijed

navedenu procjenu učešda električne energije za grijanje od 3,69 GWh, slijedi da je ukupna

angažovana energija grijanja Prijestonice Cetinje 68,59 GWh.

Iz navedenih podataka o utrošenim količinama ogrijevnog drveta slijedi da prosječna potrošnja

drveta za grijanje stambenog prostora iznosi 397 kWh/m2, ili 14 470 kWh prosječno po stanu za

grejnu sezonu. Ako se računa sa 6 mjeseci grejne sezone, mjesečni ekvivalent energije grijanja

(uključeno i kuvanje) iznosi 2 412 kWh, što ukazuje na nisku efikasnost pedi, šporeta i drugih

grejnih uređaja koja koriste drvo.



41

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000


MWh 2010 2011

Slika 3.10 Potrošnja električne energije u domadinstvima Prijestonice na mjesečnom nivou za

2010. I 2011. G.

Na osnovu Tabele 3.5 formirana je Slika 3.11 o uređajima za grijanje objekata u kategoriji

domadinstva 2011. G. Očigledno je dominantno učešde šporeta na drva (52 %), zatim pedi na drva

(21,5 %), dok ostali uređaji (kotlovi na čvrsta goriva, šporeti na drva sa ugrađenim centralnim

grijanjem i kamini) zajedno učestvuju sa 26,5 %.

Kotao na čvrstogorivo

Ped na drva Šporet na drvaŠporet na drvasa ugrađenim

centr. grijanjemKamin

Vangradsko naselje 20 157 846 20 20

Gradsko naselje 21 1150 2321 103 82

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

Slika 3.11 Uređaji za grijanje objekata u kategoriji domadinstva 2011. G.



42

Najčešde svrhe za koje se koriste drvna goriva u domadinstvima Prijestonice prikazuje Tabela 3.10,

odnosno Slika 3.12. Najvede učešde od 32,6 % je za grijanje prostora i pripremu hrane, a zatim

samo za grijanje prostora 24 %.

Tabela 3.10 Svrhe za koje se koriste drvna goriva u domadinstvima Prijestonice

Tip nasellja Samo grijanje

Grijanje i priprema

hrane

Grijanje i topla voda

Grijanje, topla voda i

priprema hrane

Sušenje mesa

Grijanje, topla voda,

priprema hrane i pečenje

rakije

Grijanje, topla voda,

priprema hrane,

pečenje rakije i sušenje

mesa

Ostalo

Gradska 1 417 1 725 103 308 308 308

Vangradska 138 374 216 472 20 79 472 492

Prijestonica 1 555 2 099 319 780 20 79 780 800

24.2%

32.6%5.0%

12.1%

0.3%

1.2%

12.1%

12.4% Samo za grijanje

Za grijanje i pripremu hrane

Za grijanje i toplu vodu

Za grijanje, toplu vodu i pripremu hrane

Za sušenje mesa

Za grijanje, toplu vodu, pripremu hrane,pečenje rakije

Za grijanje, toplu vodu, pripremu hrane,pečenje rakije i sušenje mesa

Ostalo

Slika 3.12 Svrhe za koje se koriste drvna goriva u domadinstvima Prijestonice

Sektor domadinstva koristi i pogonska goriva za privatna drumska vozila. Prema Tabeli 3.6, od

5 788 ukupno registrovanih vozila u Prijestonici 2011. g. registrovano je 2 221 putničkih

automobila i 56 motocikala, što predstavlja učešde od 91 %. Mali procenat putničkih automobila su

službeni, a ostalih 9 % vozila u Tabeli 3.6 (autobusi, teretna vozila itd.) imaju vedu prosječnu

potrošnju goriva, pa se učešde privatnih vozila u potrošnji pogonskih goriva može procijeniti na 85

%. Imajudi u vidu procjenu iz odjeljka 3.1.3 o potrošnji goriva registrovanih vozila u iznosu od 5 522

m3, može se procijeniti da 4 694 m3 iznosi potrošnja u sektoru stanovništva. To dalje vodi do



43

prosječne potrošnje pogonskog goriva po jednom vozilu od 74 litra mjesečno, što djeluje dosta

realno.

S obzirom na vrstu grejnih uređaja, starost stambenih objekata, materijale od kojih su građeni i sl.

potencijal efikasnog korišdenja energije u sektoru domadinstva je značajan, što de biti predmet

obrade u potpoglavlju 6.2.

3.2.2. Korišćenje energije u sektoru usluga

Prije analize energetskih bilansa po narednim sektorima djelatnosti (usluge, industrija i saobradaj),

neophodno je prethodno specificirati što se pod pojedinim djelatnostima podrazumijeva. Prema

klasifikaciji (KD2010), koja je usklađena sa Evropskom klasifikacijom djelatnosti NACE rev.2,

djelatnosti se razvrstavaju u 21 sektor, označen slovima A – U (MONSTAT, Klasifikacija djelatnosti

2010.) Struktura zastupljenosti djelatnosti Prijestonice ilustrovana je naprijed na Slici 1.6 u

potpoglavlju 1.4.

Najmanje 14 sektora (E, G, H, I, J, K, F, M, N, O, P, Q, R, S, a uslovno i D i U)3 mogu se pridružiti

uslužnim djelatnostima. Kroz razne dokumente još uvijek se miješaju ranije i novije klasifikacije, što

izaziva značajnu konfuziju. Najvedi broj pobrojanih uslužnih sektora se može nominovati ranijim

terminom društvenih djelatnosti. Međutim, u okviru ovog odjeljka de biti pažnja fokusirana na

energetsku potrošnju komunalnih djelatnosti (E,), državne uprave (O), društvenih djelatnosti (P, Q,

R), informisanje i komunikacije (J) i komercijalnih i ostalih usluga (G, I, K, L, M, N, S, U). Sektor H

(saobradaj, skladištenje) je isključen iz ovog naslova jer je to predmet osvrta u posebnom odjeljku

3.2.4.

3.2.2.1. Sektor E: Snabdijevanje vodom i otklanjanje otpada

Gradski vodovod Cetinja snabdijeva sa tri izvorišta:

Podgorska vrela minimalne izdašnosti 180 l/s, na koti 172 m.n.m,

Vrelo Obzovica, minimalne izdašnosti u ljetnjem period je 0.5 l/s (ponekad i presušuju) i zimi 2-50 l/s,

Uganjska vrela izdašnosti ispod 5 l/s u ljetnjem periodu (postoji period kad i presušuju)i 50 l/s u zimskom periodu (čak i do 100 l/s), na koti 692 m.n.m.

3 D - snabdijevanje elektricnom energijom, gasom, parom i klimatizacija, E- snabdijevanje vodom, upravljanje

otpadnim vodama, kontrolisanje procesa uklanjanja otpada i slične aktivnosti, G - trgovina na veliko i trgovina na malo;

opravka motornih vozila, motocikala, H- saobradaj, skladištenje , I - usluge smještaja i ishrane, J- informisanje i

komunikacije, K - finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja, L - poslovanje nekretninama, M - stručne,naučne i

tehničke djelatnosti, N - administrativne i pomodne uslužne djelatnosti, O - Državna uprava i odbrana i obavezno

socijalno osiguranje, P - obrazovanje, Q - zdravstvena i socijalna zaštita, R - umjetnost, zabava i rekreacija, S - ostale

uslužne djelatnosti, U - Djelatnost eksteritorijalnih organizacija i tijela



44

Određeni pumpni kapaciteti u Podgoru su u funkciji vodosnabdijevanja Budve. Objekti

vodosnabdijevanje Cetinja navedeni su u na Slici 3.13 i u Tabeli 3.11.

Pumpne stanice vodovoda Cetinje predstavljaju pojedinačno najvedeg potrošača električne

energije u Prijestonici. Činjenica da se voda sa glavnog izvorišta Podgor pumpa u dva stepena sa

manometarskom visinom dizanja više od 700 m predstavlja rijedak primjer u svijetu. Pored toga u

funkciji je i izvorište Uganjska vrela sa manometarskom visinom dizanja od 120 m koje je aktivno u

kišnom periodu, odnosno od novembra do sredine maja mjeseca. Od crpne stanice „Podgor“ do

Cetinja položen je čelični cjevovod profila 400 mm i 350 mm u dužini od 20 km.

Slika 3.13 Objekti vodosnabdijevanja Cetinja

Tabela 3.11 Objekti vodosnabdijevanja Cetinja

OBJEKAT m.n.v. FUNKCIJA

Podgorska vrela 172 Glavni izvor - Pumpna stanica

Višnjica 503 Pumpna stanica

Velja gora 828 Prekidna komora

Obzovica 828 Izvorište - gravitacija

Uganjska vrela 686 Izvorište -Pumpna stanica

PK Lašor 754 Prekidna komora

Veliki rezervoar Zagrablje 691 Rezervoar I visinska zona

Mali rezervoar Zagrablje 695 Rezervoar I visinska podzona

Rezervoar Sandin vrh 730 Rezervoar II i III visinska zona



45

Potrošnja električne energije sistema za vodosnabdijevanje Prijestonice za period 2010. – 2012. g.

prikazane su u Tabeli 3.12, a grafički na Slici 3.14. Pumpna postrojenja u Podgoru i Utrgu su

potrošači na 35 kV, a Vrela i Sjenokos na 10 kV.

Pored grada Cetinja, posebnim manjim pumpnim postrojenjima snadbijevaju se Rijeka Crnojevida,

Gornji Ceklin, Dodoši, Čisto polje – Ljubotinj, Drušidi i Jankovidi. Međutim, ne raspolaže se

podacima o potrošnji električne energije ovih postrojenja. Ostali manji lokalni vodovodi na soskim

područjima (Njeguši, Građani, Ivanova korita, Tršnjevo, Čevo i neka naselja oko Rijeke Crnojevida)

obezbjeđuju vodu gravitacionim putem.

Tabela 3.12 Potrošnja električne energije (GWh) sistema za vodosnabdijevanje Prijestonice za

period 2010. – 2012. g.

Pumpe 2010 2011 2102

Podgor - CT 15,448 17,005 15,005

Podgor - BD 1,820 1,646 0

Utrg - BD 1,665 1,362 0

Vrela – CT 0,748 0,349 0,420

Sjenokos - BD 0,028 0 0

Cetinje 16,196 17,354 15,425

Budva 3,513 3,008 0

UKUPNO 19,709 20,362 15,425

16.19617.354

15.425

3.5133.008

0

0

5

10

15

20

25

2010 2011 2012

GWh

Cetinje Budva

19.70920.362

15.425

Slika 3.14 Potrošnja električne energije (GWh) sistema za vodosnabdijevanje Prijestonice za period

2010. – 2012. g.

Pored naprijed navedenih iznosa, JKP Vodovod i kanalizacija Cetinje koristi određene količine

električne energije i pogonskih goriva za upravnu zgradu i službena vozila. Podaci o tim potrebama

navedeni su Tabeli 3.13.



46

Tabela 3.13 Potrošnja električne energije i pogonskih goriva za upravnu zgradu JKP Vodovoda i

službena vozila

Energent 2009 2010 2011

Električna energija (MWh) 128,5 107,3 79,9

Pogonska goriva (t) 5,03 4,81 8,94

Djelatnost otklanjanja otpada obavlja RJ Čistoda i transport pri JKP Cetinje. Ona obavlja poslove

održavanja čistode javnih površina Prijestonice Cetinje, u okviru kojih se izvode radovi sakupljanja,

odlaganja i deponovanja komunalnog otpada, prirodnog i vještačkog otpada, čišdenja i pranja

ulica, trotoara, trgova i drugih javnih površina. Takođe, pomenuta radna jedinica bavi se

održavanjem nesanitarnog odlagališta komunalnog otpada “Vrtijeljka” i drugim poslovima.

Broj domadinstava kojima se vrši usluga odvoza otpada iznosi 4 881, uz napomenu da jedan dio

ruralnog područja nije pokriven. Broj preduzeda, ustanova, institucija kojima se pružaju usluge za

odvoz otpada je 310 korisnika. Lokacija odlaganja otpada je udaljena 7 km od Cetinja, i nalazi se

na putnom pravcu Cetinje- Budva, u reonu Zabrđe na mjestu Vrtijeljka.

Druga jedinica JKP Cetinje je RJ Zelenilo koje se bavi uređenjem i održavanjem javnih zelenih

površina. To podrazumijeva njegu i obnovu biljnog materijala, redovno čišdenje i košenje

travnjaka, održavanje staza, pješčanika, puteva i drugih objekata u parkovima, čišdenje snijega,

preduzimanje mjera zaštite zelenila od biljnih bolesti i štetočina, sanacija nevitalnih stabala i

obnova poslije elementarnih nepogoda, odvoz sakupljenog biljnog materijala, lišda i slično.

Za naprijed navedene poslove obije RJ imaju specijalizovani vozni park za sakupljanje i odlaganje

12 000 t komunalnog otpada na nesanitarnom odlagalištu Vrtijeljka. To su, prije svega, 3 vozila

nosivosti 12, 16 i 26 t za pražnjenje kontejnera za otpad, zatim 2 traktora sa prikjučcima za zimsko

održavanje saobradajnica i nešto manjih vozila. Potrošnja pogonskih goriva ovih vozila u periodu

2009. do 2011., u Tabeli 3.14. ili izraženo u tonama, potrošnja goriva je 2011. g. iznosila 42,6 t.

Tabela 3.14 Potrošnja pogonskih goriva (u [t]) JKP Cetinje

Pogonsko gorivo 2009 2010 2011

Dizel 29,80 31,30 32,95

Benzin 9,29 12,13 9,71

UKUPNO 39,09 43,43 42,66

Pored potrošnje pogonskih goriva JKP Cetinje koristi i električnu energiju za upravnu zgradu i

garažu4. Godišnje potrošnje za navedene objekte za posljednje tri godine prikazane su u Tabeli

3.15.

4 JKP, pored RJ Čistoda i transport i RJ Zelenilo ima u svom sastavu i RJ Pogrebno i dvije stručne službe. Iz potrošnje

električne energije su isključene potrebe RJ Pogrebno.



47

Tabela 3.15 Potrošnja električne energije JKP Cetinje

God. 2010 2011 2012

MWh 41,451 40,618 34,428

Podaci iz Tabele 3.15 ukazuju na dobru tendenciju smanjenja potrošnje električne energije JKP

Cetinje.

3.2.2.2. Sektor D: Snabdijevanje električnom energijom

Sektor D obuhvata proizvodnju i snabdijevanje električnom energijom, gasom, parom i toplom

vodom pomodu mrežnog sistema cjevovoda, magistralnih vodova i mrežnih električnih kablova.

Zbog nepostojanja mrežnih sistema za snabdijevanjem gasom, parom i toplom vodom, u ovom

kratkom osvrtu bide pomenute samo energetske potrebe za djelatnost pogona Elektrodistribucije

na Cetinju.

Pored električne energije za potrebe poslovnog objekta, Elektrodistribucija Cetinje koristi

pogonska goriva za terenska vozila za gradnju održavanje prostorno veoma razuđene mreže

napona 0,4 do 35 kV. Potrebno je obezbijediti podatke o površini poslovnog objekta i potrošnji

energenata za obavljanje ove djelatnosti.

Lokalna samouprava ima uspostavljen registar javne rasvjete Prijestonice. Iz registra je vidljivo da

javna rasvjeta na teritoriji Prijestonice Cetinje čini 1 661 stubova sa 1 818 svjetiljki. Ukupna

potrošnja električne energije za 2010. g. iznosila je 1 159 MWh. Mjesečna potrošnja je prikazana u

Tabeli 3.16 i na Slici 3.15. Ukupna instalisana snaga svjetiljki je oko 275 kW. Prosječna dnevno

korišdenje na godišnjem nivou je 10,5 h, najvede u decembu skoro 17, sati a najmanje u junu oko 7

sati.

Tabela 3.16 Potrošnja električne energije za javnu rasvjetu u 2010. g.

Mjesec Januar Februar Mart April Maj Jun

(kWh) 115 563 98 036 92 614 78 064 74 335 58 891

Mjesec Jul Avgust Septembar Oktobar Novembar Decembar

(kWh) 77 944 89 076 95 043 114 412 122 148 142 679

3.2.2.3. Sektor P: Obrazovanje

Ovaj sektor obuhvata obrazovanje na svim nivoima od predškolskog do visokoškolskog i za sve

profesije, uključujudi vojne, vjerske i razne specijalizovane škole.

Predškolske ustanove (3 vaspitne jedinice) imaju ukupnu unutrašnju površinu objekata od 3000

m2. Potrošnja električne energije predškolskih ustanova prikazana je u Tabeli 3.17. Potrošnja lož

ulja za grijanje objekata iznosila je 28 000 l, ili 24 t.

Na teritoriji Prijestonice Cetinje radi pet osnovnih škola: 3 na Cetinju, uključujudi školu za muzičko

obrazovanje i područna odjeljenja u Njegušima, Bajicama i Čevu, 1 u Rijeci Crnojevida sa



48

odjeljenjem u Drušidima i 1 u Trešnjevu. Osamnaest seoskih škola ukupne površine 2 650 m2 su

zatvorene, od kojih su neke ved urušene. Ukupna površina objekata gradskih škola (bez

vangradskih područnih odjeljenja) iznosi 9 087 m2, pri čemu osnovna muzička škola koristi

prostorije Gimnazije. Škola u Trešnjevu ima površinu objekta od 346 m2.

Tabela 3.17 Potrošnja električne energije predškolskih ustanova

God. 2010 2011 2012

MWh 126,39 114,49 64,20

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000


kWh

Slika 3.15 Potrošnja električne energije za javnu rasvjetu u 2010. g.

Od energenata osnovne škole koriste električnu energiju, lož ulje i drvo za grijanje objekata.

Ukupna potrošnja električne energije iznosi kao u Tabeli 3.18. Može se konstatovati da je 2011. g.

došlo do značajnog smanjenja potrošnje električne energije u odnosu na prethodne dvije godine, a

u odnosu na 2010. g. za 37 %.

Tabela 3.18 Potrošnja električne energije osnovnih škola

God. 2009 2010 2011

MWh 182,56 205,75 129,68

Potrošnja lož ulja 2 gradske osnovne škole na Cetinju iznosila je 2011. g. 74 660 l, ili 63 t lož ulja za

grijanje objekata. Gruba procjena potrošnje ogrijevnog drveta u ostalim osnovnim školama je oko

100 m3.

Na Cetinju rade 4 srednje škole: Gimnazija, srednja likovna, srednja stručna i srednja bogoslovska

škola. Ukupna površina školskih objekata, bez Bogoslovije, je 6 868 m2 i to: Gimnazija 3 606 m2,



49

Srednja likovna 1 100 m2 i srednja stručna 2 162 m2. Potrošnja električne energije srednjih škola

(bez Srednje likovne škole za koju se ne raspolaže podacima) prikazana je u Tabeli 3.19. Takođe e

raspolaže se sa podacima da je potrošnja lož ulja za potrebe Gimnazije 2011. g. iznosila 80 000 l,

odnosno oko 68 t, dok se ostale tri srednje škole ne raspolaže podacima.

Tabela 3.19 Potrošnja električne energije srednjih škola

God. 2010 2011 2012

MWh 245,03 247,51 185,44

Na Cetinju rade 4 visokoškolske ustanove: Fakultet likovnih umjetnosti, Fakultet dramskih

umjetnosti, Muzicka akademija i Studijski program za menadžment u pomorstvu, kao istureno

odjeljenje Fakulteta za pomorstvo iz Kotora. Površina Fakulteta likovnih umjetnosti iznosi 1043,2

m2, Muzičke akademije 660 m2, dok se u ovom trenutku ne raspolaže podatkom o površini

Fakulteta dramskih umjetnosti.

Fakulteti su relativno značajni potrošači električne energije, prije svega zbog električnog grijanja iz

centralnih sistema. Zbog toga se u Tabeli 3.20 i na Slici 3.16 daju podaci o pojedinačnim

potrošnjama tri fakulteta umjetnosti i ukupno u periodu 2010. do 2012. g. Nastava Studijskog

programa za menadžment u pomorstvu realizuje se u prostorijama Crvenog krsta u Cetinju.

Tabela 3.20 Potrošnja električne energije tri fakulteta umjetnosti

Univerzitetska jedinica 2010 2011 2012

Fakultet likovnih umjetnosti 273,13 266,39 155,56

Fakultet dramskih umjetnosti 104,53 104,94 48,09

Muzička akademija 141,09 127,53 109,26

UKUPNO 518,75 498,86 312,91

Evidentno je značajno smanjenje ukupne potrošnje električne energije 2012. u odnosu na 2011. g.

za 37 %, naročito kod Fakulteta likovnih za 42 % i Fakulteta dramskih umjetnosti za čak 55 %.

Mogudi razlog ovog smanjenja je u budžetskim restrikcijama ovih visokoškolskih jedinica tokom

2012. g.

3.2.2.4. Sektor Q: Zdravstvena i socijalna zaštita

Ovaj sektor obuhvata aktivnosti iz oblasti zdravstvenog i socijalnog rada, počevši od zdravstvene

zaštite koju obezbjeđuje stručno medicinsko osoblje u bolnicama i zdravstvenim ustanovama, do

brige i zdravstvene njege u ustanovama za trajni smještaj (rezidencijalnim ustanovama) i aktivnosti

socijalnog rada bez učešda zdravstvenih radnika.

Na području Prijestonice Cetinje sistem zdravstva je organizovan na primarnom (JZU Dom zdravlja

Cetinje) i sekundranom nivou (JZU Opšta bolnica Cetinje). U Cetinju postoji i Jedinica za hitnu

medicinsku pomod – Zavoda za hitnu medicinsku pomod Crne Gore.



50

Dom zdravlja Cetinje ima ukupnu površinu 2 353 m2. U njegovom sastavu djeluju i tri terenske

ambulante koje se nalaze u naseljima Trešnjevo, Čevo i Rijeka Crnojevida i koje opslužuju ruralno

zaleđe Prijestonice.

Dom zdravlja je značajan potrošač električne sa godišnjom potrošnjom 2011. g, 232, 484 MWh

aktivne i 87,234 MVArh, pri maksimalnoj angažovanoj snazi od 128,8 kW. Prosječni cosϕ iznosi

0,936. Područne ambulante imaju malu potrošnju i sve zajedno angažuju 10,442 MWh, od čega

potrošnja samo ambulante u Rijeci Crnojevida iznosi 7,776 MWh, odnosno 75%.

273.13 266.39

155.56

104.53 104.94

48.09

141.09 127.53

109.26

0

100

200

300

400

500

600

2010 2011 2012

MWh

Fakultet likovnih umjetnosti Fakultet dramskih umjetnosti Muzička akademija

518.75498.86

312.91

Slika 3.16 Potrošnja električne energije tri fakulteta umjetnosti

Vrijednosti aktivne i reaktivne energije, kao i vršne snage Doma zdravlja na mjesečnom nivou

2011. g. prikazane su u Tabeli 3.21 i odgovarajudem grafiku na Slici 3.17. Sa dijagrama Slike 3.17

očigledan je veliki sezonski uticaj sa odnosom maksimalne (decembar) i minimalne (jul) aktivne

energije od 2,36.

Pored električne energije Dom zdravlja ima značajnu potrošnju lož ulja za potrebe grijanja u

periodu 2009. do 2011. g. kao u Tabeli 3.24.

Opšta bolnica je znatno vedi potrošač električne energije od doma zdravlja. Ukupna površina

bolničkih objekata u kojima se pružaju usluge je 2 776 m². Potrošnja 2011. g. iznosila je: 731,084

MWh aktivne i 326,414 MVArh, pri maksimalnoj angažovanoj snazi od 278,4 kW. Prosječni cosφ

iznosio je 0,913, što ukazuje na potrebu kompenzacije reaktivne snage kako bi se cosφ povedao na

0,95. Ovim iznosima treba dodati i 25,668 MWh za Očnu kliniku, pa je ukupna potrošnja aktivne

energije bolničkog kompleksa iznosila 756,752 MWh.



51

Tabela 3.21 Aktivna, reaktivna energija i vršna snaga Doma zdravlja na mjesečnom nivou 2011. g.

Mjesec Aktivna energija (MWh)

Reaktivna energija (MVArh)

Angažovana snaga (kW)

Januar 25,456 9,738 111,2

Februar 29,748 9,284 108

Mart 21,896 19,544 10,4

April 18,714 3,114 71,6

Maj 17,636 2,436 96,8

Jun 12,05 4,758 52

Jul 11,84 4,584 52,8

Avgust 12,07 4,404 46,4

Septembar 12,684 5,176 111,2

Oktobar 19,046 5,898 128,8

Novembar 23,41 7,95 95,2

Decembar 27,934 10,348 118,4

Vrijednosti aktivne i reaktivne energije, kao i vršne snage Opšte bolnice na mjesečnom nivou 2011.

g. prikazane su u Tabeli 3.22 i odgovarajudem grafiku na Slici 3.18.

0

20

40

60

80

100

120

140

0

5

10

15

20

25

30

35


kWMWh

MVArh

Aktivna energija (MWh) Reaktivna energija (MVArh) Angažovana snaga (kW)

Slika 3.17 Aktivna, reaktivna energija i vršna snaga Doma zdravlja na mjesečnom nivou 2011. g.

Sa dijagrama Slike 3.18 očigledan je, takođe, veliki sezonski uticaj sa odnosom maksimalne (januar)

i minimalne (jun) aktivne energije od 2,22.

Bolnički kompleks, kao i Dom zdravlja, koristi centalno grijanje iz kotlarnice na lož ulje smještene u

zgradi Opštine Cetinje. Potrošnja lož ulja za potrebe Bolnice iznosila je po godinama kao u Tabeli

3.24. Jedinica za hitnu medicinsku pomod raspolaže određenim brojem terenskih vozila, čiji broj i

potrošnja pogonskih goriva je u ovom trenutku nepoznat.



52

Tabela 3.22 Aktivna, reaktivna energija i vršna snaga Opšte bolnice na mjesečnom nivou 2011. g.

Mjesec Aktivna energija (MWh)

Reaktivna energija (MVArh)

Angažovana snaga (kW)

Januar 89,598 28,894 278,4

Februar 77,894 33,278 262

Mart 78,174 32,028 242

April 55,678 27,162 214,4

Maj 51,974 25,124 211,8

Jun 40,37 23,012 181,4

Jul 39,698 22,866 192

Avgust 40,966 22,88 181,2

Septembar 38,912 23,588 188

Oktobar 61,052 27,38 234

Novembar 74,078 28,902 248,8

Decembar 82,69 31,3 263

0

50

100

150

200

250

300

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


kWMWh

MVArh

Aktivna energija (MWh) Reaktivna energija (MVArh) Angažovana snaga (kW)

Slika 3.18 Aktivna, reaktivna energija i vršna snaga Opšte bolnice na mjesečnom nivou 2011. g.

Konačno, u Tabeli 3.23 i na Slici 3.19 prikazane su vrijednosti potrošnje aktivne energije za Dom

zdravlja i Opštu bolnicu u periodu 2009. do 2012. g. Takođe, u Tabeli 3.24 i na Slici 3.20 prikazana

je potrošnja lož ulja za period 2009. do 2012. g.

U objekte socijalne zaštite može se navesti jedino zgrada Crvenog krsta. U ovom trenutku se ne

raspolaže sa podacima o površini i načinu grijanja objekta. Jedino registrovana je potrošnja za

električno grijanje 2008. g. u iznosu od 31,917 MWh. U periodu 2010 do 2012. g. zgrada Crvenog

krsta je relativno mali potrošač električne energije, što se vidi iz podataka Tabele 3.25.



53

Tabela 3.23 Potrošnja aktivne energije za Dom zdravlja i Opštu bolnicu u periodu 2009. do 2012. g.

Objekat 2009 (MWh)

2010 (MWh)

2011 (MWh)

2012 (MWh)

Dom zdravlja 258,139 260,430 242,926 201,506

Opšta bolnica 699,639 721,997 757,546 580,728

UKUPNO 957,778 982,427 1 000,472 782,234

Tabela 3.24 Potrošnja lož ulja za potrebe grijanja u periodu 2009. do 2011. g. za Dom zdravlja i

Opštu bolnicu

Objekat 2009 (t)

2010 (t)

2011 (t)

Dom zdravlja 70,56 36,34 35,15

Opšta bolnica 42,25 75,04 46,14

UKUPNO 112,81 111,38 81,29

0

200

400

600

800

1000

1200

2009 2010 2011 2012

MWh

Dom zdravlja Opšta bolnica UKUPNO

Slika 3.19 Potrošnja aktivne energije za Dom zdravlja i Opštu bolnicu u periodu 2009. do 2012. g.

Tabela 3.25 Potrošnja električne energije zgrade Crvenog krsta

God. 2010 2011 2012

MWh 6,320 5,113 6,546

3.2.2.5. Sektor R: Umjetnost, zabava i rekreacija

Generalno, ovaj sektor obuhvata djelatnosti kojima se zadovoljavaju različite kulturne, zabavne ili

rekreativne potrebe i interesovanja, uključujudi izvođenje priredbi, rad muzeja, održavanje igara

na sredu, sportske i rekreativne aktivnosti. Kad je u pitanju Prijestonica Cetinje, onda je u ovom

sektoru od posebnog značaja oblast koja obuhvata djelatnost muzeja, biblioteka i arhiva,

upravljanje istorijskim mjestima, prirodnim rezervatima i nacionalnim parkovima. Ovo



54

podrazumijeva i aktivnosti u vezi sa očuvanjem i izlaganjem predmeta, istorijskih spomenika i

prirodnih znamenitosti koje su od kulturnoistorijskog i obrazovnog značaja.

Grad Cetinje, mjesto istorijskog i nacionalnog identiteta, predstavlja duhovni i kulturno-umjetnički

centar države, kako u prošlosti, tako i danas, te opravdano nosi epitet „grad – muzej“.

0

20

40

60

80

100

120

2009 2010 2011

t

Dom zdravlja Opšta bolnica UKUPNO

Slika 3.20 Potrošnja lož ulja za potrebe grijanja u periodu 2009. do 2011. g. za Dom zdravlja i Opštu

bolnicu

Od kulturnih institucija od državnog značaja na Cetinju se nalaze:

• Narodni muzej Crne Gore,

• Državni arhiv Crne Gore,

• Centralna narodna biblioteka „Đurđe Crnojevid“,

• Kraljevsko pozorište Zetski dom.

• Uprava za zaštitu kulturnih dobara,

• Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore.

Narodni muzej raspolaže sa devet objekata, ukupne površine od 16 257,62 m2. Čine ga pet muzeja:

Umjetnički, Istorijski, Etnografski, Njegošev i Muzej kralja Nikole I i tri stručne službe. Pri

Narodnom muzeju su i Crnogorska galerija moderne umjetnosti „Miodrag - Dado Đurid“, JU

Mauzolej “Petar II Petrovid Njegoš” na Lovdenu i Njegoševa rodna kuda na Njegušima.

Osnovni energenti u bilansu Narodnog muzeja su električna energija i lož ulje za grijanje. Za

električnu energiju se raspolaže potrošnjom pojedinačnih objekata na mjesečnom nivou u periodu

2005. – 2012. g. , ali de se ovdje u Tabeli 3.26 i na Slici 3.21 prikazati samo zbirni podaci za period

2010. do 2012. g. Dominantni potrošač je Vladin dom (gdje smješteni Istorijski i Umjetnički muzej)

sa godišnjim učešdem od 41 – 55 %. Pored toga, Vladin dom je i veliki potrošač reaktivne snage od



55

75,9 MVArh, sa niskim cosφ od 0,91, pa je preporučljiva kompenzacija reaktivne snage. U pogledu

niskog cosφ je naročito potrošnja Etnografskog muzeja gdje je cosφ 2011. g. iznosio 0,73, a 2012.

čak 0,66.

Tabela 3.26 Potrošnja električne energije Narodnog muzeja u periodu 2010. do 2012. g.

God. 2010 2011 2012

MWh 311,99 391,05 316,01

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

2010 2011 2012

MWh

Slika 3.21 Potrošnja električne energije Narodnog muzeja u periodu 2010. do 2012. g.

Cjelokupni kompleks objekata Narodnog muzeja na Cetinju grije se iz kotlarnice kapaciteta 2x100

kW i potrošnje lož ulja u grejnoj sezoni od 90 t.

Pored Narodnog muzeja, u gradu Cetinju su još tri muzeja: Muzej Cetinjskog manastira, Muzej

Elektroprivrede Crne Gore i Muzej novca. Međutim, o ovim muzejima se ne raspolaže podacima o

površinama i o energetskoj potrošnji.

Državni arhiv Crne Gore ima površinu 1 569 m2. Koristi električno grijanje, ali se ne raspolaže

podacima o potrošnji električne energije.

Glavne biblioteke na Cetinju su: Centralna narodna biblioteka „Đurđe Crnojevid“, Narodna

biblioteka i čitaonica „Njegoš“ i Biblioteka Cetinjskog manastira, a postoji i manji broj mjesnih i

školskih biblioteka.

Centralna narodna biblioteka, smještena u zgradi nekadašnjeg Italijanskog poslanstava (8 683 m2) i

zgradi Francuskog poslanstva (896 m2), ima ukupnu površinu od 9 579 m2. Ukupna potrošnja

električne energije u periodu 2010. do 2012. g. prikazana je u Tabeli 3.27 i na Slici 3.22.



56

Tabela 3.27 Potrošnja električne energije u periodu 2010. do 2012. g. Centralne narodne

biblioteke

God. 2010 2011 2012

MWh 206,42 193,81 145,32

Centralna biblioteka za grijanje koristi kotlarnicu kapaciteta 700 kW sa potrošnjom 192 t lož ulja.

0

50

100

150

200

250

2010 2011 2012

MWh

Slika 3.22 Potrošnja električne energije u periodu 2010. do 2012. g. Centralne narodne biblioteke

Narodna biblioteka i čitaonica "Njegoš" ima površinu 249 m2, ali se ne raspolaže podacima o

energetskoj potrošnji. Takođe se ne raspolaže podacima o površini i potrošnji Biblioteke

Cetinjskog manastira.

Kraljevsko pozorište Zetski dom ima površinu 1 830 m2, ali se ne raspolaže podacima o energetskoj

potrošnji. S obzirom na blizinu kotlarnice u zgradi Opštine, može se pretpostaviti da je na tu

kotlarnicu priključeno i Kraljevsko pozorište.

Uprava za zaštitu kulturnih dobara i Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore smješteni su u

zgradi nekadašnjeg Austrougarskog poslanstva. Površina za ove institucije iznosi 1 690 m2, ali se ne

raspolaže podacima o energetskoj potrošnji.

U istorijskom jezgru Cetinja nalaze se sjedište Mitropolije crnogorsko-primorske (MCP) sa

Cetinjskim manastirom i dvorskom crkvom na Dipuru. Sa energetskog aspekta objekti MCP su

potrošači električne energije u slijededim godišnjim iznosima (uključujudi i Deliju dobrsku), datim u

Tabeli 3.28.

Oko 70 % ukupne potrošnje otpada na Cetinjski manastir.



57

Prema dijagramima na mjesečnom nivou može se pretpostaviti da MCP za grijanje objekata koristi

neki drugi energent.

Tabela 3.28 Potrošnja električne energije objekata MCP u periodu 2010. do 2012. g.

God. 2010 2011 2012

MWh 133,08 121,18 136,95

Od sportskih objekata sa energetskog aspekta od značaja je sportska sala i prostorije u objektu pod

nazivom „Vojni stan“ . Međutim, za ovaj objekat se ne raspolaže podacima o energetskoj potrošnji.

Nacionalni park „Lovden“ je mali potrošač električne energije (5-8 MWh).

3.2.2.6. Sektor O: Državna i lokalna uprava

Generalno, ovaj sektor obuhvata aktivnosti državne uprave koje obavlja državna administracija.

Detaljnije, obuhvata donošenje zakona i sudsko tumačenje zakona i odgovarajudih propisa, kao i

realizovanje programa koji su zasnovani na tim zakonima i propisima, zakonodavnu vlast,

oporezivanje, narodnu odbranu, javni red i bezbjednost, imigracione usluge, spoljne poslove i

obavljanje poslove državne uprave. Ovaj sektor takođe obuhvata obavezno socijalno osiguranje.

Na Cetinje su smješteni rezidencija Predsjednika Crne Gore i Ministarstva kulture. Predsjednička

rezidencija nalazi se u Plavom dvorcu. Za grijanje prostora koristi se toplotna pumpa 72 kW i tri

grijača po 12 kW. Ne raspolaže se podacima o potrošnji električne energije.

Ministarstvo kulture Površina koristi objekat površine 1 800 m2. Za grijanje se koristi toplotna

pumpa 50 kW i snabdijevanje iz kotlarnice kapaciteta 261 kW, sa potrošnjom 15-20 t lož ulja.

Lokalna samouprave obavlja djelatnost u zgradi koja je izgrađena prije 100 godina i kasnije

adaptirana za administrativne svrhe. Međutim, osim organa uprave Prijestonice, prostorne i

smještajne kapacitete zgrade koriste još Osnovni sud, Osnovno tužilaštvo, MUP i JU Cetinje, ANB,

kancelarije političkih partija, Fond PIO, a povremeno se održavaju i sjednice Skupštine Crne Gore.

Površina objekta je 2 790 m2.

Grijanje prostora se obezbjeđuje iz vlastite kotlarnice, uz angažovanje 45 t lož ulja. Kako za

potrebe organa Prijestonice, tako ni za potrebe ostalih institucija koje su smještene u zgradi ne

raspolaže se podacima o potrošnji električne energije. Izuzetak je potrošnja električne energije

MUP-a CG, uključujudi i policijsku stanicu u Rijeci Crnojevida, prikazana u Tabeli 3.29.

Tabela 3.29 Potrošnja el. energije MUP-a CG, uključujudi i policijsku stanicu u Rijeci Crnojevida

God. 2010 2011 2012

MWh 190,60 201,32 137,7



58

3.2.2.7. Sektor J: Informisanje i komunikacije

Ovaj sektor obuhvata proizvodnju i distribuciju informacija i kulturnih sadržaja i obezbjeđuje

sredstva za prenos ili distribuciju ovih proizvoda, kao i podataka ili komunikacija.

Elektronska komunikaciona mreža – fiksna telefonija Crnogorskog telekoma na teritoriji Cetinja

ima u funkciji 7 RRS-ova (centrala) sa pripadajucim objektima, komutacionim sistemima, linijsko-

prenosnim sistemima i pristupnim primarnim mrežama elektronskih komunikacija.

U kontekstu energetskih potreba ovdje posebno važan Telekomunikacioni centar (Pošta) Cetinje,

površine objekta 818 m2, o kojem nema podataka o potrošnji električne i toplotne energije.

Slijededi potrošači za koje se raspolaže podacima o potrošnji električne energije je RDC sa

repetitorima Bogišin krš, Ljubotinj, Začir, Autobuska i Dobrsko selo. Njihova prosječna potrošnja u

periodu 2010. do 2012. g. iznosila je 74 MWh. Nedostaju podaci za RDC Lovden koji je, pored

predajnika na Bjelasici, glavni radio-difuzni centar Crne Gore sa stalnom posadom.

3.2.2.8. Sektor S: Ostale uslužne djelatnosti

Ova oblast obuhvata sve uslužne aktivnosti koje nijesu pomenute na drugom mjestu: posebno

vatrogasne, pogrebne i slične aktivnosti.

Potrebe vatrogasne službe za električnom energijom iznosile su 2010. g. 14,6 MWh, 2011. znatno

manje (4,1 MWh), da bi se 2012. g. pojavom novog punkta Humci ove potrebe značajno povedale

na 51,5 MWh. Vatrogasna služba ima određenu potrošnju pogonskih goriva za svoja vozila čije

količine su u ovom trenutku nepoznate.

Za pogrebne usluge koristi se električna energija u relativno malom iznosu od oko 13 MWh.

3.2.2.9. Sektor G: Trgovina na veliko i malo

Ovaj sektor obuhvata trgovinu svim vrstama robe na veliko i na malo (prodaja bez prerade) i

pružanje usluga pri prodaji robe. Sektoru je pridružena i popravka motornih vozila i motocikala.

Prema podacima sa slika 1.6 i 1.7 ovaj sektor zapošljava 21,3 % ukupno zaposlenih u Prijestonici

Cetinje, a učestvuje sa 67,2 % u prihodima preduzeda. Registrovano je do 2011. g. 211 poslovnih

jedinica za trgovinske usluge, a 2012. g. 230 poslovnih jedinica.

Energetske potrebe u ovom sektoru (osvjetljenje, rashladni uređaji za čuvanje namirnica i grijanje

prostora) pretežno se zadovoljavaju električnom energijom, a za potrebe transporta robe koriste

se pogonska goriva. Osim za „C-Market“ (Tabela 3.30) ne raspolaže se podacima o ukupnoj

površini i potrošnji trgovinskog prostora.

Međutim, grubo se može procijeniti prosječna površina od 50 m2 po maloprodajnom objektu, što

rezultira u procjenu od oko 10 000 m2. Uz normativ za trgovine i robne kude od 100 W/m2 dobija

se procjena o angažovanoj električnoj energiji sektora od 8,76 GWh, što bi u iznosilo oko 65 %



59

učešda u kategoriji Ostala potrošnja 2011. g. Precizni iznos se može obezbijediti iz potrošačkih

kartica za subjekte u ovom sektoru.

Tabela 3.30 Potrošnja el. energije za „C-Market“

God. 2010 2011 2012

MWh 298,9 271,1 145,6

3.2.2.10. Sektor I: Usluge smještaja i ishrane

Sektor obuhvata pružanje usluge smještaja za kradi boravak (hoteli, moteli i sl.) posjetilaca i drugih

putnika. Uključuje i pružanje usluge smještaja na duži period studentima, đacima, radnicima i dr.

Pojedine smještajne jedinice mogu nuditi samo smještaj, dok druge nude kombinaciju usluga

smještaja, ishrane (restorani) i/ili usluga rekreacije.

U Prijestonici Cetinje postoje 4 hotela, 22 restorana i picerije i 12 caffe barova. Za energetske

potrebe koriste električnu energiju, pogonska goriva, drva, a hoteli i lož ulje za grijanje. Ne

raspolaže se podacima o površinama5 i količinama energenata. Izuzetak su podaci o površini

Omladinskog hotela „Lovden –Bečidi“ od 4 475 m2 , kao i o potrošnji električne energije hotela

„Grand“ od 810,3 MWh (2011. g.), i 775,5 MWh (2012. g.) i „No Limit“ – restoran Konak od 183, 6

MWh (2011. g.) i 142,4 MWh (2012. g.).

Ovom pregledu treba dodati i JU Dom učenika i studenata površine 2 903 m2. Ne raspolaže se

podacima o količinama energenata.

3.2.2.11. Sektor K: Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja

Ovaj sektor obuhvata finansijske usluge, uključujudi usluge osiguranja, reosiguranja, penzijskih

fondova i pomodne djelatnosti u vršenju finansijskih usluga.

Na Cetinju postoje filijale 6 banaka (CKB, NLB, Podgorička, Hipotekarna, Prva banka, ERSTE BANK) i

ekspozitura Lovden osiguranja. Ne raspolaže se podacima o površinama korišdenih objekata i o

količinama energenata.

3.2.3. Postojeća energetska potrošnja u industriji

Industrija je djelatnost u kojoj se obavlja proizvodnja različitih proizvoda i prerada sirovina

mineralnog, biljnog, životinjskog ili vještačkog porijekla. Prema Klasifikaciji djelatnosti ovdje

spadaju sektori B (vađenje rude i kamena) i C (prerađivačka industrija).

5 Prema katastru nekretnina ukupna površina 17 ugostiteljskih objekata iznosi 1254 m

2, ali se iz podataka ne može

razgraničiti o kojim se objektima radi.



60

Aktivnosti vađenje kamena i rude (bijeli boksiti) su zanemarljivi, pa se ne analizira ni energetska

potrošnja Sektora B.

3.2.3.1. Sektor C: Prerađivačka industrija

Prerađivačka industrija je definisana kao mehanička ili hemijska prerada sirovina i materijala i

sklapanje djelova ili komponenti u cilju izrade novih proizvoda, bez obzira na to da li se rad obavlja

na mašinama ili ručno, u fabrici, u kudi nekog lica ili na bilo kom drugom mjestu.

Od vedeg broja industrijskih preduzeda krajem 80-tih prošlog vijeka, danas rade preduzede za

preradu ribe „Ribarstvo“ u Rijeci Crnojevida, preduzede za izradu kartonske ambalaže “Kartonaža“ i

pogon „Božja voda“ za flaširanje vode. Pritom je „Ribarstvo“ jedina fabrika za preradu ribe u Crnoj

Gori je i jedna od pet aktivnih fabrika za konzerviranje ribe na Balkanu. Potrošnja električne

energije fabrike „Ribarstvo“ (10 kV potrošač) ima opadajudi trend (Tabela 3.31), što ukazuje na

smanjeni obim proizvodnje.

Tabela 3.31 Potrošnja električne energije fabrike „Ribarstvo“

God. 2010 2011 2012

MWh 109,44 82,32 34,43

Pogon za flaširanje vode u Dobrskoj župi je vedi 10 kV potrošač električne energije, sa potrošnjom

kao u Tabeli 3.32.

Tabela 3.32 Potrošnja električne energije pogona za flaširanje vode u Dobrskoj župi

God. 2010 2011 2012

MWh 426,48 564,09 407,71

Bivša EI „Obod“ u stečaju imala je 2012. g. potrošnju električne energije od 66,18 MWh, dok je u

„Košuti“ 2011. g. ostvarena potrošnja od 116,5 MWh, ali je ved 2012. g. pala na svega 7,9 MWh.

Ukupan broj registrovanih subjekata za proizvodnju je 83, od kojih je najvedi broj registrovan za

proizvodnju mesnih prerađevina, preradu mlijeka, izradu i montažu PVC i AL bravarije,

proizvodnju papirne konfekcije, Rashladnih uređaja, proizvodnju hljeba i peciva itd.

S obzirom na strukturu, prerađivačka industrija Prijestonice, koja učestvuje sa 8,8 % u prihodima

privrednih preduzeda, koristi sva četiri energenta (električnu energiju, pogonska goriva ogrijevno

drvo i lož ulje) iz energetskog bilansa. Potrošnja drveta za sušenje mesa prema Tabeli 3.10 iznosi

4 900 m3 i to dominantna potrošnja drveta u Sektoru C. Za ostale energente nema podataka, pri

čemu bi bilo jednostavnije dobiti podatke o potrošnji električne energije, a zatim i lož ulja koje,

vjerovatno, nije značajnije zastupljeno. Grubo se može procijeniti da industrija učestvuje sa oko 2 –

3 GWh.



61

3.2.4. Potrošnja energije u saobraćaju

Prema Klasifikaciji djelatnosti saobradaj je razvrstan u Sektor H. Obuhvata pružanje usluga prevoza

putnika i tereta u željezničkom, drumskom saobradaju, saobradaju unutrašnjim plovnim putevima i

vazdušnom saobradaju, kao i pružanje usluga skladištenja i drugim pratedim aktivnostima.

Jedan od ključnih zaključaka je da je u Prijestonici Cetinje dostignut visok nivo individualne

motorizacije koji je 2011. godine iznosio 323 putnička automobila na 1000 stanovnika.

Na području Prijestonice Cetinje ne postoji javni prigradski prevoz putnika koji bi omogudio

stanovništvu u udaljenim seoskim naseljima kvalitetnu saobradajnu vezu sa administrativnim

centrom. Taksi prevoz putnika obavlja 7 privrednih društava koja raspolažu sa oko 30 vozila.

U prethodnim potpoglavljima je data struktura bilansa pogonskih goriva ukupne količine 7 537 m3

(6 180 t), procijenjena potrošnja goriva u kategoriji domadinstva i navedeni neki raspoloživi podaci

o potrošnji sektora javnih i komercijalnih usluga.



62

4. Analiza emisija

Inventar emisija gasova staklene bašte (GSB) prikazan u ovom poglavlju odnosi se na finalnu

potrošnju energije. Na osnovu bilansa potrošnje energije za baznu 2011. godinu, koja je detaljno

analizirana u prethodnom poglavlju, i definisanih faktora emisije (Tabela 4.1) za određenu vrstu i

način upotrebe goriva (IPCC), izračunat je nivo emisija izražen u CO2eq (Tabela 4.2), a grafički prikaz

dat je na Slici 4.1.

Tabela 4.1 Emisioni faktori za energente iz bilansa Prijestonice Cetinje

Energent Polutant Faktor Jedinica Izvor

Električna energija CO2eq 0,571 tCO2/MWh EPCG

Lož ulje CO2eq 69,300 tCO2/TJ IPCC 2006

Benzin CO2eq 3,18 kg CO2/ kg goriva

http://www.sepa.gov.rs/download/COPERT.pdf

Dizel CO2eq 3,14 kg CO2/ kg goriva

Benzinu SO2 40 ppm

Dizel SO2 8 ppm

Benzin CO 132 gr/kg goriva

Dizel CO 4,7 gr/kg goriva

Benzin NOx 14,5 gr/kg goriva

Dizel NOx 11 gr/kg goriva

Benzin NMVOC 14 gr/kg goriva

Dizel NMVOC 1,1 gr/kg goriva

Benzin PM2.5 0,037 gr/kg goriva

Dizel PM2.5 1,7 gr/kg goriva

Ukupne emisije GSB procijenjene su na približno 60 Gg CO2eq, što čini približno 1.8% od ukupnih

emisija GSB za Crnu Goru (Prva Nacionalna Komunikacija Crne Gore prema UNFCCC). Uočava se iz

Tabele 4.2 i Slike 4.1 da dominantno učešde u ukupnim emisijama GSB ima potrošnja električne

energije. Taj udio je proračunat na osnovu emisionog faktora za električnu energiju (Tabela 4.1), a

direktno je uslovljen vrstom elektrana koje se koriste za proizvodnju električne energije u Crnoj

Gori. Kako u proizvodnji električne energije u Crnoj Gori dominantan udio ima TE Pljevlja, to je

njen uticaj na pomenuti emisioni faktor najvedi. Sa promjenom strukture proizvodnje (izgradnjom

novih obnovljivih izvora energije), dodi de i do promjene emisionog faktora, a time i učešda

potrošnje električne energije u ukupnim emisijama GSB Prijestonice. Dakle, rezultate prikazane u

Tabeli 4.2 i na Slici 4.1 koji se tiču potrošnje električne energije treba uzeti samo kao potencijal za

smanjenje emisija GSB. Smanjenje emisija GSB izazvanih potrošnjom električne energije postiže se

unaprijeđivanjem energetske efikasnosti kod dominantnih potrošača električne energije i

izgradnjom obnovljivih izvora energije.

Nakon potrošnje električne energije, najznačajniji udio u emisijama GSB ima potrošnja pogonskih

goriva (32%). S obzirom da skoro cjelokupna potrošnja pogonskih goriva pripada sektoru

http://www.sepa.gov.rs/download/COPERT.pdf



63

saobradaja kada je finalna potrošnja energije u pitanju, to je jasno da se smanjenje emisija GSB

postiže zajedno sa mjerama unaprijeđenja energetske efikasnosti u ovom sektoru.

Lož ulje ima najmanji uticaj na emisije što je i očekivano uzimajudi u obzir njegov inače mali obim

korišdenja u odnosu na ostale energente. Međutim, u cilju smanjenja nivoa emisija preporučuje se

njegova supstitucija sa nekim manje intenzivnim izvorom emisija GSB.

Tabela 4.2 Ukupne emisije gasova staklene bašte usljed potrošnje energije, izražene u tCO2eq

Godina Lož ulje Benzin Dizel El. energija UKUPNO

2011 1 724 7 441 12 058 38 771 59 994

3%

12%

20%

65%

Lož ulje Benzin Dizel El. energija

Slika 4.1 Struktura emisija gasova staklene bašte prema energentima u finalnoj potrošnji

Pored emisije gasova staklene bašte potrošnja energije uslovljava i emisije drugih polutanata koji

se ne ubrajaju u gasove staklene bašte: sumpor dioksid (SO2), ugljen monoksid (CO), oksidi azota

(NOx), nemetanska organska jedinjenja (NMVOC) i čestice (PM2.5, gdje je 2.5 oznaka za veličinu

čestica u m). Procjena njihovih emisija data je u Tabeli 4.3.

Tabela 4.3 Emisije ostalih polutanata usljed energetske potrošnje

Tip goriva SO2 CO NOx NMVOC PM2.5

[t] [t] [t] [t] [t] Benzin 0,094 308,880 33,930 32,760 0,087

Dizel 0,031 18,048 42,240 4,224 6,528

Sve strožija EU regulativa po pitanju zaštite životne sredine, a time i emisije polutanata u vazduh,

vodu i okolinu, uslovljava potrebu za stalnim pradenjem potrošnje energije jer je energetski sektor

prepoznat kao najvedi izvor negativnih uticaja na životnu sredinu.



64

5. Gruba procjena planirane potrošnje energije

S obzirom na vremenski horizont Lokalnog energetskog plana na bududih 10 godina, ovdje de se

izvesti grube procjene energetskih bilansa potrošnje za 2018. i 2023. g. Pritom se polazi od

slijededih spoljašnjih i unutrašnjih (lokalnih) determinanti ovog plana.

Kako na globalnom tako i na lokalnom nivou, glavni pokretači energetske potražnje su rast broja

stanovnika, ekonomski i tehnološki razvoj i cijene energenata.

Što se demografskog uticaja tiče, dosadašnji trend kazuje na mogudnost dalje depopulacije. Ako

se ne zaustave negativni ekonomski trendovi, Prijestonici Cetinje prijeti odliv aktivnog stanovništva

i starenje populacije, što je prije svega posljedica ekonomskih migracija i negativnog prirodnog

priraštaja. Ovdje de se pretpostaviti zaustavljanje depopulacije i blagi porast stanovništva

Prijestonice sa godišnjom stopom iz demografskih prognoza za Crnu Goru od 0,27 %. To bi značilo

da bi 2023. godine Prijestonica Cetinje imala 17 300 stanovnika.

Prema relevantnim procjenama, trend rasta potrošnje energije uporedo sa rastom BDP-a nastavide

se i u doglednoj bududnosti. Tako je u periodu od 1980. do 2008. godine na globalnom nivou za

svaki 1 procenat povedanja BDP-a rasla potražnja za energijom u procentu od 0,59 %. Ovdje za

prognozu nije mogude primijeniti sličnu korelaciju zato što se od 2004. g. u statističkim

godišnjacima Crne Gore ne iskazuje BDP na nivou opština.

Što se cijene energenata tiče, dosadašnji trendovi se ne mogu transponovati na bududi period jer

je osnovna pretpostavka da de Crna Gora u fazi pristupanja EU u potpunosti liberalizovati svoje

energetsko tržište i postati dio jedinstvenog tržišta električne energije EU. Pritom se iz niza razloga

može očekivati dalji rast cijena energije, posebno električne.

U planskoj dokumentaciji za PUP, od tri razmatrana razvojna scenarija Prijestonice Cetinje, kao

optimalan sugeriše se scenario „visokovrijednog održivog razvoja“. Taj scenario pretpostavlja,

posebno za urbano područje, povedanje kapaciteta u turističkom smještaju, sa povedanjem

kvaliteta turističke ponude, pri čemu najmanje 50% smještajnih jedinica treba da bude sa četiri ili

pet zvjezdica. kao i privredni razvoj, ali sa kontrolisanom i usmjeravanom izgradnjom manjeg

obima. Neaktivne privredne zone se prenamjenjuju u visokokvalitetne zone obrazovanja i kulturnih

sadržaja ili turističko-servisne zone. Nova izgradnja je manjeg obima, ali kontrolisana i usmjeravana

tako da minimalizuje uticaj na životnu sredinu i negativne socijalne efekte.

Dakle, prema sugerisanom scenariju turizam, poljoprivreda i proizvodnja hrane, čista industrija,

trgovina i usluge treba da predstavljaju ključne sektore ekonomskog razvoja Prijestonice Cetinje.

Turizam kao radno intenzivan sektor privrede omogudava direktno, ali i indirektno zapošljavanje

vedeg broja radnika, a takođe omogudava i sezonsko zapošljavanje. Povezivanjem sa drugim



65

sektorima kao što su poljoprivreda, proizvodnja hrane, suvenira, saobradajne i druge usluge

ostvaruju se dodatne profitabilne privredne aktivnosti.

Razvoj poljoprivrede i proizvodnje hrane, može imati kljucnu ulogu u revitalizaciji i održivom rastu

ruralnog zaleđa. Tu su od razvojnog značaja i ostali sektori kao, na primjer, proizvodnja

građevinskog materijala, ribolov i uzgoj ribe, saobradajne usluge, proizvodnja energije iz

obnovljivih izvora i različite vrste usluga.

Dovodedi u vezu ove faktore kao glavne pokretače energetske potražnje sa energetskim politikama

i strateškim dokumentima na nivou države, pri ovoj prognozi polazi se od slijededih pretpostavki:

Razvoj turizma i ostalih djelatnosti de do 2023. g. usloviti određeni rast potrošnje električne

energije i pogonskih goriva. Pritom je za povedanu potrošnju pogonskih goriva od značaja i

činjenica da je Cetinje i tranzitno područje prema glavnim turističkim destinacijama na

Crnogorskom primorju. Pored toga, mogude je očekivati povedanje vodenog saobradaja

Skadarskim jezeru, kao i intenziviranje gotovo zamrlog organizovanog prevoza u ruralnom zaleđu.

Iz navedenih razloga ovdje je pretpostavljena prosječna godišnja stopa rasta pogonskih goriva od 1

%.

Takođe, zbog povedanog obima i kvaliteta turističkih usluga, kao i zbog intenziviranja industrije,

trgovine i usluga i zbog izvjesne revitalizacije ruralnog zaleđa, uključujudi smanjenje gubitaka na 5-

7 % i ostale mjere energetske efikasnosti, realno je pretpostaviti godišnju stopu rasta električne

energije kao na nivou Crne Gore od 1,3 %. Dodatni razlog za ovu stopu jeste i očekivana potrošnja

električne energije u saobradaju (žičara Kotor – Lovcen – Cetinje i električni automobili krajem

planskog perioda).

Druga dva energenta - ogrijevno drvo i lož ulje treba, na račun nužnog aktiviranja značajnog

potencijala energetske efikasnosti u domenu grijanja prostora u svim sektorima, zadržati na

sadašnjem nivou.

Uz prethodne pretpostavke dobijaju se energetski bilansi za naredna petogodišta kao u Tabeli 5.1 i

na Slici 5.1.

Tabela 5.1 Projekcije bilansa potrošnje energije

Jedinice Godina Energent

Ugalj Mazut Lož ulje Pog. goriva El. energija Ogr. drvo

x1000 t x1000 t x1000 t x1000 t GWh x1000 m3

Naturalne 2011 - - 0,62 6,180 67,9 25, 51

2018 - - 0,62 6,49 72,43 25,51

2023 - - 0,62 6,83 77,26 25,51

Ekvival. (TJ) 2011 - - 24,90 263,58 244,44 243,00

2018 - - 24,9 277,02 260,75 243,00

2023 - - 24,9 291,16 278,14 243,00



66

0,00

100,00

200,00

300,00

400,00

500,00

600,00

700,00

800,00

900,00

2011 2018 2023

TJ

Cetinje

Lož ulje Pog. goriva El. energija Ogr. drvo

Slika 5.1 Energetski bilansi potrošnje energije za 2011, 2018 i 2023.g.

Na osnovu rezultata prognoze, pokazuje se da prosječna godišnja stopa rasta potrošnje energije do

2023. g. za Prijestonice Cetinje iznosi 0,59 %.



67

6. Analiza energetskih potencijala lokalne samouprave

6.1. Analiza mogućnosti proizvodnje energije na teritoriji opštine

Prije analize dodatne proizvodnje na teritoriji Prijestonice Cetinje važno je napomenuti da se

trenutne male hidroelektrane koje se koriste za proizvodnju električne energije mogu adaptirati u

cilju povedane proizvodnje.

Prijestonica ima dobro povezan 35 kV sistem, koji zahtjeva dodatna ulaganja, kao i radijalno

razvijen 10 kV i niskonaponski sistem kako je to navedeno u podpoglavlju 2.1.3. Ukoliko se

razmatra mogudnost priključenja novih proizvođača na elektroenergetski sistem, potrebno je

napraviti razliku između mogudnosti za priključenje manjih sistema, do 20 kW, odnosno 50 kW i

vedih sistema. Proizvođač električne energije iz obnovljivih izvora energije u postrojenjima

instalisane snage do 20 kW ili visokoefikasne kogeneracije u postrojenjima instalisane snage do 50

kWe ima pravo na razmjenu električne energije koju u toku godine predaje u sistem ili povlači iz

distributivnog sistema. Ovakvi sistemi mogli bi dovesti i do podizanja kvaliteta snabdijevanja

električnom energijom, stabilizacije naponskih prilika radijalnih i dugih izvoda iz trafostanica. U tu

svrhu se u slučaju Prijestonice mogu iskoristiti potencijali obnovljive energije, odnosno solarne

energije, energiju vjetra i biomase.

Za nešto vede sisteme distribuiranih izvora, u toku 2011-2012. godine urađena je Studija o

priključivanju i radu distribuiranih izvora energije u elektroenergetskom sistemu Crne Gore. Ova

studija daje tehničke preporuke za priključenje distribuiranih izvora na elektroenergetski sistem.

Na teritoriji Prijestonice, studija je razmatrala i mogudnost priključenja solarne elektrane

instalisane snage 1,2 MW na području Katunske nahije, odnosno naselja Čevo. pokazalo se da su u

slučaju pomenute elektrane neophodne određene intervencije u lokalnoj 10 kV mreži. Međutim,

ukoliko se razmatra mogudnost priključenja elektrana vedih kapaciteta, isto bi zahtijevalo detaljno

razmatranje efekata i investicija u distributivne mreže na širem prostoru.

6.2. Analiza mogućnosti korišćenja mjera energetske efikasnosti

U ovom potpoglavlju su analizirane mogudnosti primjene mjera energetske efikasnosti u

sektorima: domadinstava, usluga, industrije i saobradaja.

6.2.1. Domaćinstva

Zbog velike potrošnje energije u sektoru domadinstava, energetska efikasnost je danas prioritet

savremene arhitekture i energetike. U tom sektoru je najvedi potencijal energetskih i ekoloških

ušteda koji se, prije svega, nalazi u domenu zagrijavanja i hlađenja stambenih i nestambenih

objekata. Niz međunarodnih direktiva kao i domadih strategija i akcionih planova za energetsku

efikasnost upuduju na hitnu potrebu primjene tehničkih standarda i eksploatacionih mjera za



68

smanjenje potrošnje energije u zgradama, čak do nivoa tzv. nulte energetske potrošnje.

Dosljednom primjenom mjera i standarda energetske efikasnosti u zgradarstvu, uključujudi i

energetsku certifikaciju zgrada doprinosi se, ne samo ugodnijem boravku u zgradi, ved i njenom

dužem životnom vijeku i zaštiti okoline.

Na potrošnju energije u zgradi utiču: karakteristike građevine, energetski sistemi, odnosno uređaji

za grijanje u zgradi, klimatski uslovi i navike korisnika. Nedostatak prirodnog gasa i niske,

subvencionisane cijene električne energije u prošlosti rezultirali su prekomjernom direktnom

korišdenju električne energije za grijanje prostora i zagrijavanje vode za domadinstvo. Bez obzira

na socijalnu i ekonomsku osjetljivost ovog sektora, rastude cijene energije ved utiču na njenu

racionalniju potrošnju i supstituciju jeftinijim i dostupnijim energentima. Pritom se nema u vidu

samo energija koja se rasipa u stambenim i ostalim radnim objektima, ved i energetski kvalitet

kudanskih uređaja (šporeti, frižideri, bojleri, mašine za pranje posuđa i rublja itd) i njihovo

racionalno korišdenje.

Toplotna zaštita zgrada jedan je od velikih potencijala energetskih ušteda. Nedovoljna toplotna

izolacija dovodi do povedanih toplotnih gubitaka zimi, hladnih obodnih konstrukcija, oštedenja

nastalih kondenzacijom (vlagom), kao i pregrijavanje prostora tokom ljeta. Kao posljedica toga je

oštedenje konstrukcije te neudobno i nezdravo stanovanje i rad, povedanje cijene korištenja i

održavanja prostora i vede zagađenje okoline.

U pogledu energetske potrošnje, izuzetno važan parametar je period u kome je zgrada izgrađena.

Tako je, zbog načina gradnje i nedostatka propisa o toplotnoj zaštiti, u razdoblju najvede stambene

izgradnje od 1950. do 1980. godine, izgrađen niz stambenih i nestambenih zgrada s prosječnom

potrošnjom energije za grijanje od preko 200 kWh/m2. Prosječne stare zgrade godišnje troše 200-

300 kWh/m2 energije za grijanje, standardno izolovane zgrade ispod 100, savremene

niskoenergetske zgrade ispod 40, a pasivne i zgrade “gotovo nulte potrošnje” 15 kWh/m2 i manje.

Znači da se energijom koja se troši u standardno izolovanoj kudi danas može zagrijati 3 do 4

niskoenergetske ili 8 do 10 pasivnih kuda.

Kako je navedeno u odjeljku 3.2.1, na teritoriji Prijestonice Cetinje trenutno ima 8.975 stanova, od

kojih se 61 % nalazi na gradskom području, a 39 % na seoskom području. Međutim, od ovih

stanova 79 % odnosno 7.116 se koristi za stanovanje, a 5.552 stana, odnosno 78 % su stalno

nastanjeni. U Prijestonici je nastanjeno 5.747 domadinstava, koja su raspoređena tako da 82 %

nastanjuje gradsko područje, a svega 18 % seosko područje. Prosječna površina nastanjenog stana

za stanovanje iznosi 66 m2, a prosječan broj stanovnika u domadinstvu iznosi 2,9.

Sa aspekta opremljenosti osnovnim instalacijama, od cjelokupnog broja stanova za stanovanje, svi

osim jednog su povezani na elektroenergetski sistem, odnosno 7.115, dok 85 % stanova za

stanovanje posjeduje instalacije za vodovod i kanalizaciju, odnosno 79 % stanova je priključeno na

javni vodovod, a 44 % na sistem javne kanalizacije.



69

Pored instalacija kojima raspolažu stanovi za stanovanje, važno je napomenuti i da je 68,5 %

stanova izgrađeno prije više od 30 godina, dodatno 20.2 % je starije od 10 godina, dok je 8 %

postojedih stanova za stanovanje izgrađeno u proteklih 10 godina. Od ukupnog broja

domadinstava 79 % živi u objektima koji koriste čvrsta goriva što čini 66 % stanova za stanovanje,

odnosno 4.681 stan. Na osnovu analize ovih objekata, dolazi se do podatka da 68 % predstavljaju

porodične kude, a preostalih 32 % stanove u stambenim zgradama.

Stanovi su napravljeni vedinom od kombinacije cigle i betona, kao i kamena što je predstavljeno

na Slici 6.1. Pored toga, isto istraživanje je pokazalo da samo 19 % od stanova koji koriste čvrsta

goriva posjeduju termo izolaciju, od čega je u 66 % slučajeva ona starija od 20 godina, kao i da su u

63 % slučajeva prozori i vrata stariji od 20 godina.

Za potrebe zadovoljenja svojih energetskih potreba, domadinstva na teritoriji Prijestonice koriste

električnu energiju, kao i u 79 % slučajeva čvrsta goriva. Čvrsta goriva se koriste vedinom za

grijanje i pripremu hrane, kako je to prikazano u Tabeli 3.10 i na Slici 3.12 u odjeljku 3.2.1.

Slika 6.1 Građevinski materijali stanova koji koriste čvrsta goriva

Na osnovu analize potrošnje električne energije u Poglavlju 3.1 da se zaključiti da u prosjeku 12 %

domadinstava koristi električnu energiju za grijanje. U slučajevima gdje se čvrsto gorivo koristi za

grijanje, skoro 96 % koristi isključivo ogrijevno drvo, dok samo 3,6 % kombinaciju ogrijevnog drveta

i električne energije.

Pri grijanju domadinstava, od prosječnog broja prostorija od 4,7 grije se u prosjeku 2,2 prostorije,

što iznosi oko 36 m2 ili 53 % ukupne površine stana. U slučajevima gdje se koriste čvrsta goriva za

grijanje prostora u 67 % slučajeva koristi se klasičan šporet na drva, a u 27 % slučajeva ped na drva.

Od cjelokupnog broja stanova za stanovanje na osnovu podataka iz Popisa 2011 objavljenih od

strane Monstata, 9,3 % stanova ima ugrađene sisteme za klimatizaciju, dok 7,1 % stanova

posjeduje instalacije za centralno grijanje, dok nisu dostupni podaci o korišdenju samih sistema.



70

Stoga, potencijal energetskih ušteda kao i efikasnijeg korišdenja energenata i energije u sektoru

domadinstva je značajan, a odnosi se na smanjenje energetskih gubitaka kroz površine spoljnjih

zidova, podova i krovova, prozore i vrata u stambenim objektima, grijanje uz pomod efikasnijih

uređaja, kao i kvalitetno skladištenje i pripremu energenata koji se koriste za grijanje. Međutim,

pri implementaciji mjera energetske efikasnosti dolazi i do poboljšanja komfora u stambenim

objektima samim tim što se može korišdenjem jednake ili manje energije zagrijati cjelokupan

stambeni prostor umjesto 50 % kako je to trenutno slučaj.

Ispitivanja sprovedena u nekim zemljama pokazuju da sa prosječnim ulaganjima ušteda energije u

ved izgrađenim objektima može iznositi od 30-50%, a u bududim 60-70%. Međutim, uprkos

naprijed navedenim tehničkim mogudnostima racionalizacije, postignuti rezultati, čak i u tehničko-

tehnološki razvijenim zemljama su znatno ispod ovih mogudnosti. Zbog poznate inercije ovog

sektora uspjeh programa za racionalno korišdenje energije u gradovima podrazumijeva

višegodišnje uporno angažovanje raznih subjekata, a prvenstveno samih građana. Zapravo radi se

o akcijama koje treba da postanu sastavni dio života svih ljudi koji žive i rade u određenoj urbanoj

sredini.

S obzirom da se oko 40% energije troši u zgradama, EU je uvela propise kako bi se osiguralo

smanjenje ove potrošnje. Ključni dokument je Direktiva o energetskim karakteristikama zgrada

2002/91/EC (EPBD) prema kojoj sve države EU treba da poboljšaju svoje propise koje se odnose na

zgrade, primjene minimalne zahtjeve u pogledu energetske efikasnosti za sve nove

objekte/zgrade, kao i za postojede zgrade čije je renoviranje u toku. Nova verzija Direktive

(010/31/EU EPBD), usvojena u maja 2010. g., pojačava energetske zahtjeve Direktive iz 2002. g.

Glavna stavke dopunjene EPBD je da de od 31. decembra 2020. g. sve nove zgrade morati da troše

“gotovo nula energije”, a energija koja se troši de u velikoj mjeri biti energija iz obnovljivih izvora.

S obzirom na preuzetu obavezu Crne Gore da do 2020. g. ostvari energetske uštede od 20%, slijedi

da se te obaveze prenose na lokalne samouprave. Iako u sektoru zgradarstva leži i najvedi

potencijal energetskih ušteda (min. 25 % sadašnje energetske potrošnje do 2010. g.), u Prijestonici

Cetinje realno treba računati do 2020. g. sa uštedama 10-15 % .

6.2.2. Usluge

Sektor usluga uključuje sa jedne strane privredne djelatnosti koje se bave uslugama, a sa druge

strane javne djelatnosti kao što su rad lokalne i državne uprave i obrazovnih i zdravstvenih

institucija. S obzirom da se prema svojim energetskim potrebama, kao i odgovornosti za

implementaciju mjera znatno razlikuju, u ovom potpoglavlju bide analizirane odvojeno.

6.2.2.1. Privredne djelatnosti

U skladu sa predstavljenim u Poglavlju 1.4. da se zaključiti da od privrednih djelatnosti u uslugama

najznačajnije mjesto, kako sa aspekta broja privrednih subjekata, tako i prihoda predstavlja

trgovina na veliko i malo i ugostiteljske djelatnosti.



71

U skladu sa cjelokupnom slikom privrednih subjekata na teritoriji Prijestonice, gdje 467 preduzeda

predstavlja mikro, 33 mala i svega 5 srednjih preduzeda. Stoga, u privatnom sektoru posebno

prednjače mikro preduzeda ili porodični biznisi. Energetske potrebe kod trgovinskih preduzeda

vedinom se odnose na grijanje prostorija u kojima se obavlja djelatnost, za rashladne vitrine,

rasvjetu i rad elektronskih uređaja potrebnih pri radu samog preduzeda, kao i potrošnja

energenata za prevoz robe. S obzirom da se radi o manjim preduzedima, slično kao i za

domadinstva, potencijal energetske efikasnosti je najvedi u dijelu grijanja i hlađenja prostorija i

upotrebi energetski efikasnih uređaja, kako za rasvjetu tako i za energetske svrhe.

Sa aspekta ugostiteljske djelatnosti, odnosno turizma koji predstavlja jedan od planiranih razvojnih

grana Prijestonice, Prijestonica posjeduje sedam smještajnih objekata sa ukupno 650 ležaja. Grad

Cetinje, kao i cjelokupna teritorija Prijestonice, posjeduje istorijske spomenike i lokacije sa

mogudnošdu razvoja turizma. Pri valorizaciji ovih mogudnosti kao i daljem razvoju smještajnih

kapaciteta, potrebno je razvijati infrastrukturu, kao i primjenjivati mjere efikasnog korišdenja

energije, kao i razmotriti mogudnosti korišdenja lokalnih resursa za zadovoljenje energetskih

potreba.

U ugostiteljskim objektima, posebno hotelima, generalno značajnu potrošnju predstavljaju sistemi

grijanja/hlađenja i ventilacije i pripreme tople vode. Pored toga, karakteristike materijala od kojih

su napravljeni objekti, odnosno njihove termoizolacione sposobnosti utiču na smanjenje gubitaka

toplote. Potrebno je definisati regulativu u oblasti zgradarstva sa posebnim akcentom na turističke

objekte gdje de biti definisana maksimalna potrošnja energije u novim objektima, uključujudi i

turističke. Takođe, treba definisati upotrebu obnovljivih izvora energije u skladu sa važedom

regulativom u Evropskoj uniji. Dobar primjer je hotel “Grand” (Slika 6.2) sa solarnim panelima za

zagrijavanje vode. Takođe, vedi trgovački i ugostiteljski centri, kao i bolnice, troše velike količine

električne, rashladne i toplotne energije, pa su zbog toga idealni kandidati za ugradnju

kogeneracijskih i trigeneracijskih postrojenja, čime bi se mogle ostvariti značajne uštede.

Slika 6.2 Hotel „Grand“ sa solarnim panelima za zagrijavanje vode



72

6.2.2.2. Javne usluge

U podoblast javnih usluga uključene su sve djelatnosti lokalne uprave, kao i državnih institucija na

teritoriji Prijestonice. To su obrazovne i zdravstvene institucije, komunalne djelatnosti, uključujudi

vodovod i kanalizaciju i javnu rasvjetu, kulturne i sportske sadržaje za koje je odgovorna lokalna

uprava.

Direktive EU, kao i domada legislativa posebno obavezuje lokalne samouprave da budu dobar

primjer u demonstriranju i primjeni mjera energetske efikasnosti. Tako se članom 7 Zakona o

energetskoj efikasnosti obavezuju jedinice lokalne samouprave da za period od tri godine donesu

program poboljšanja energetske efikasnosti koji bi, pored dinamike i sredstava, sadržavao:

plan adaptacije i održavanja zgrada koje koje koriste za obavljanje djelatnosti organi

lokalne samouprave, javne službe i javna preduzeda čiji je osnivač lokalna samouprava ,

planove unaprjeđenja sistema komunalnih usluga (javna rasvjeta, vodosnabdijevanje,

upravljanje otpadom i saobradaja,

specifične mjere energetske efikasnosti u zgradama koje su zaštidene kao kulturno dobro.

Članom 8 istog zakona utvrđena je obaveza lokalne samouprave da dostavi Program poboljšanja

energetske efikasnosti nadležnom Ministarstvu radi procjene njegove usklađenosti sa Akcionim

planom energetske efikasnosti koji usvaja Vlada za period od tri godine.

6.2.2.2.1 Lokalna uprava

Zgrade u nadležnosti lokalne samouprave

Za potrebe obavljanja djelatnosti lokalne uprave, kulturno-istorijskih i sportskih djelatnosti,

komunalnih djelatnosti, vodovoda i kanalizacije, a za čiji rad je odgovorna lokalna uprava i

kontroliše njihov rad na teritoriji Prijestonice, prema podacima Uprave za nekretnine koristi se

1146 objekata ukupne površine 27 971 m2. Po broju najviše ima objekata SSNO i DSZ,

vodoprivrede, biblioteka, muzeja i objekata vjerskih zajednica. Po površini najviše se izdvajaju

objekti muzeja, dječijih i omladinskih odmarališta, objekata vodoprivrede, opštinskih i državnih

organa i biblioteka. Osim vjerskih i kulturno-istorijskih objekata koji su stari i do par stotina godina,

vedina ostalih objekata je starija od 20 godina, dok su neki stari i do 100 godina.

Nijesu na raspolaganju relevantni podaci o broju i stanju objekata koji su u nadležnosti lokalne

samouprave. S tim u vezi, prioritetno je potrebno napraviti informacioni sistem za upravljanja

energijom na lokalnom nivou koji bi sadržavao registar objekata sa relevantnim podacima. To bi

bila osnova za uvođenja sistema energetskog menadžmenta, koji bi bio u mogudnosti da prati

potrošnju objekata u lokalnoj samoupravi.

6 Zavisno od izvora, postoje razlike u broju javnih objekata. Na primjer, prema podacima dobijenim iz Opštine postoji

samo 30-40 javnih objekata.



73

Vodovod

Područje Cetinja snabdijeva se vodom sa nekoliko posebnih vodovodnih podsistema: vodovodni

sistem za sam grad Cetinje, vodovodni sistem za Rijeku Crnojevida, dok na seoskom području ima

16 posebnih vodovodnih sistema, od kojih su vedi vodovodni sistemi za Njeguše i za Čevo. Dio

stanovništva sa seoskih područja koje ne koriste javni vodovod, koriste sopstvene izvore

snabdijevanja kao što su manji privatni vodovodi, ili pak snabdijevanje putem cisterni.

Cetinjski vodovod se snabdijeva vodom sa tri izvorišta: Podgorska vrela minimalne izdašnosti 180

l/s, na koti 172 mnm, Vrelo Obzovica, izdašnosti u ljetnjem periodu je 0,5 l/s (ponekad i presušuju)

i zimi 2-50 l/s i Uganjska vrela izdašnosti ispod 5 l/s u ljetnjem periodu (postoji period kad i

presušuju)i 50 l/s u zimskom periodu, na koti 692mnm.

Područje grada Cetinja prostire sa na nadmorskoj visini od 630 mnm do 750 mnm. Za potrebe

vodosnabdijevanja grada Cetinja potrebna količina vode je 155 l/s, pa je jasno da je su Podgorska

vrela sasvim dovoljna za zadovoljenje potreba Cetinja vodom. Međutim, očigledna je velika

visinska razlika između Podgorskih vrela do prekidne komore“Velja Gora” na visini od 828 mnm. pa

je potrebno utrošiti velike količine energije za zadovoljenje potreba za vodom. Dvije pumpne

stanice „Podgor“ i „Višnjica“ služi za dopremanje vodom sa dovodnim cjevovodom. Gubici u

distributivnom sistemu Cetinjskog vodovoda se trenutno procjenjuju iznad 50 %.

U cilju povedanja energetske efikasnosti prije svega je potrebno locirati i sanirati gubitke vode u

distributivnom sistemu vodovoda. Na taj način bi se smanjila potrošnja vode, a time i smanjila

potrošnja električne energije. Paralelno sa tim, potrebno je koristiti izvorišta na vedim nadmorskim

visinama u vrijeme njihove izdašnosti u cilju smanjenja korišdenja vode iz Podgorskih vrela.

Potrebno je napraviti energetski preglede dovodnih vodovodnih sistema. Pored toga, potrebno je

rekonstruisati i revitalizovati male hidorelektrane u cilju podizanja pouzdanosti snabdijevanja

električnim energijom i povedanja proizvodnje električne energije na 35 kV dalekovod Humci –

Podgor, dok je rekonstrukcija dalekovoda ved izvršena.

Kako je godišnja potrošnja električne energije na 35 kV naponskom nivou (Tabela 3.1Error!

Reference source not found.) 20 GWh, potrebno je u skladu sa članom 20 Zakona o energetskoj

efikasnosti uspostaviti godišnji plan za unaprjeđenje energetske efikasnosti, adekvatnu

organizacionu strukturu za upravljanje energijom i primjenu ekonomski isplativih mjera energetske

efikasnosti. Takođe, neophodno je obezbijediti evidenciju pradenja potrošnje energije, odnosno

uspostaviti odgovarajudi informacioni sistem.

Elektrodistributivna mreža i javna rasvjeta

Iz Tabele 3.1, Slike 3.1 i Slike 3.2 očigledan je nadprosječni nivo gubitaka električne energije u

distributivnim mrežama koji su samo par procenata ispod potrošnje u kategoriji domadinstva. U

periodu 2009. do 2011. g. iznosili su oko 29 %, ili oko 27 GWh. Ovako visoki iznosi su 4-6 puta vedi



74

od gubitaka prihvatljivih iznosa gubitaka i predstavljaju veoma ozbiljan energetski i finansijski

problem. Rješavanju ovog problema niske efikasnosti distributivnog sistema na teritoriji

Prijestonice Cetinje treba posvetiti veliku pažnju. Pošto ukupne elektroenergetske gubitke čine

tehnički i netehnički (ili komercijalni) gubici, najprije je neophodno proračunima procijeniti nivo

tehničkih gubitaka koji zavise od stanja i opteredenja distributivnih mreža. Preostali iznos

komercijalnih gubitaka uglavnom čini neovlašdena i neregistrovana potrošnja, odnosno krađa, kao

i mogude greške mjernih uređaja. Komercijalni gubici se dominantno javljaju u niskonaponskim

mrežama i mogu biti istog reda veličine ili, čak, vedi od tehničkih.

Visina tehničkih gubitaka indicira neadekvatan razvoj mreža, odnosno njenu nedovoljnu propusnu

sposobnost zbog velikih dužina vodova manjih presjeka i nedovoljnog broja i snaga

transformatora. Iz Tabele 2.2 može se zaključiti da ruralne niskonaponske mreže dužine vodova

560 km čine 85 % ukupne dužine vodova ovih mreža. To učešde ruralnih 10 kV mreža dužine 175

km je još vede i iznosi 88 %. Slični zaključci se mogu izvesti i za transformatore. Imajudi u vidu i

presjeke i stanje nadzemnih vodova, postoje realne predispozicije ovih mreža za nadprosječno

visoke tehničke gubitke. Za njihovo svođenje na tolerantan nivo neophodno je u prvom redu

locirati glavna „žarišta“ gubitaka. Zatim, na osnovu posebnih projekata, izvršiti adekvatne

rekonstrukcije (povedanje presjeka, skradivanjem dužina napojnih vodova interpolacijom novih

transformatorskih stanica, ugradnja transformatora malih gubitaka, reaktivna kompenzacija i sl.) u

cilju povedanja propusne sposobnosti mreža. U cilju smanjenja komercijalnih gubitaka treba u

prvom redu zamijeniti stara brojila novim („inteligentnim“) koja imaju mogudnost daljinskog

očitavanja, a onda nastaviti sa praksom što rigoroznijih kontrola i sankcionisanja neovlašdenih

potrošača.

Kako je ved konstatovano u odjeljku 3.2.2 lokalna samouprava ima uspostavljen registar javne

rasvjete Prijestonice. Iz registra je vidljivo da javna rasvjeta na teritoriji Prijestonice Cetinje čini

1 661 stubova sa 1 818 svjetiljki. Ukupna potrošnja električne energije 2010. g. je imala značajan

iznos od 1 159 MWh pri ukupnoj instalisanoj snazi svjetiljki od oko 275 kW. Upotrebljavaju se

metal-halogene, živine i natrijumove sijalice visokog pritiska. Snage pojedinačnih sijalica se kredu u

rasponu od 100 do 250 W. Radi se sijalicama stare generacija, pa njihova zamjena ili upotreba

alternativnih izvora energije može značajno doprinijeti smanjenju energetske potrošnje.

6.2.2.2.2 Obrazovne i zdravstvene institucije

Za potrebe obrazovnih institucija na teritoriji Prijestonice koristi se 35 objekata, od kojih 16

trenutno nisu aktivni. U ovim objektima radi 1 predškolska ustanova sa 3 objekta; 4 institucije za

osnovno obrazovanje sa 8 objekata i 1 osnovna muzička škola; 3 institucije za srednješkolsko

obrazovanje i 4 fakulteta. Prikaz potrošnje energije po energentima i iznosima dat je u odjeljku

3.2.2 - Sektor P.

Detaljni podaci o potrošnji energije su dostupni za objekat fakulteta, odnosno Muzičke akademije

(Slika 6.3) na kome su u toku 2012 g. primjenjene mjere energetske efikasnosti finansirane od



75

strane projekta „Beautiful Cetinje“, implementiranog od strane kancelarije UNDP u Crnoj Gori. Na

osnovu energetskog pregleda objekta urađenog prije rekonstrukcije pokazuje se da je specifična

energetska potrošnja objekta 228 kWh/m2 god, Nakon preporučenih mjera energetske efikasnosti,

koje uključuju postavljanje toplotne izolacije na fasadi i potkrovlju, zamjenu fasadne stolarije, kao i

kompletnu zamjenu sistema grijanja i rasvjete u objektu, očekivalo se smanjenje specifične

energetske potrošnje na 135 kWh/m2 god. Projektovane uštede na ovom objektu bile bi do 30 %.

U ovom slučaju radilo se o istorijskom objektu koji je izgrađen 1919. godine, a posljednja značajna

rekonstrukcija rađena je 1985. godine.

Slika 6.3 Rekonstruisana Muzička akademija na Cetinju

Na teritoriji Prijestonice nalazi se dvije zdravstvene institucije, Dom zdravlja i Bolnica „Danilo I“.

Objekat Doma zdravlja izgrađen je 1982. g. sa bruto površinom 2 658 m2 i grejnom površinom 2

353 m2. Objekat ima prizemlje sa dva sprata i potkrovljem. U cilju zadovoljenja energetskih

potreba u ovom objektu koriste se električna energija i lož ulje, koji su u toku 2011. godine

korišdeni u obimu 261,7 MWh i 41 600 l. Nedostaju podaci o stanju objekta i korišdenim

građevinskim materijalima, kao ni o sistemu za grijanje. Kako je objekat izgrađen prije 30 godina, a

da u međuvremenu od svoje izgradnje nije rekonstruisan, potrebno je izvršiti detaljni energetski

pregled objekta koji de procijeniti potencijal energetskih ušteda i definisati energetski efikasne

mjere.

S druge strane, Bolnica „Danilo I“, pored objekta Doma zdravlja ima dodatnih pet objekata, i to:

Glavna zgrada, Zgrada odjeljenja humane reprodukcije, zgrada bolničke kuhinje, zgrada vešeraja i

zgrada transfuzije i administracije. Glavna zgrada, Zgrada odjeljenja humane reprodukcije, zgrada

bolničke kuhinje kao i Dom zdravlja zajedno sa Zgradom opštine priključeni su na sistem daljinskog

grijanja. Ostale zgrade, odnosno zgrada vešeraja i zgrada transfuzije i administracije, za grijanje

koriste električnu energiju.



76

Glavna zgrada Bolnice izgrađena je 1964. g., a rekonstruisana je nakon zemljotresa 1979. g. Ova

zgrada posjeduje prizemlje i tri sprata ukupne površine 3 164 m2, odnosno 2 764 m2 grejne

površine, ili 8 292 m3 grejne zapremine. Ovaj objekat se nalazi u jako lošem stanju sa potrebom

zamjene fasadne bravarije, kao i postavljanja toplotne izolacije na fasadi u cilju smanjenja

transmisionih gubitaka toplote.

Ostale zgrade su vedinom manjih površina. Zgrada odjeljenja humane reprodukcije, koja je

izgrađena prije II svjetskog rata, a poslednji put renovirana 2006. g., ima 410 m2 površine, odnosno

1230 m3 zapremine gdje se cjelokupna površina grije. Zgrada bolničke kuhinje je prizemni objekat

površine 280 m2, odnosno zapremine 840 m3. Zgrada vešeraja ima prizemlje i potkrovlje sa

površinom od 130 m2, odnosno zapreminom 390 m3, a zgrada transfuzije i administracije je

prizemni objekat sa 160 m2 površine i 480 m3 zapremine.

Na osnovu podataka iz Bolnice „Danilo I“ shodno finansijskog mogudnosti ove institucije trenutno

je omogudeno grijanje u periodu od 5 od 24 sata u toku grejne sezone. Na objektu bolnice Danilo I

(Slika 6.4) urađen je detaljni energetski pregled u martu 2011. godine u cilju primjene mjera

energetske efikasnosti finansiranih kroz projekat „Beatiful Cetinje“, implementiranog od strane

kancelarije UNDP u Crnoj Gori.

Slika 6.4 Glavna zgrada Bolnice „Danilo I“ na Cetinju

6.2.3. Industrija

Prijestonice je nekada bila jedan od industrijskih centara Crne Gore. Na Error! Reference source

not found. prikazano je učešde energenata u energetskim bilansima za tri karakteristične godine u

posljednjih 30 godina. Evidentno je smanjenje industrijske potrošnje, koje je posljedicu ima

smanjenje potrošnje mazuta, energenta koji se dominantno koristio u industrijskim postrojenjima.



77

Međutim danas, pored uslužnih grana privrede, najvažnija industrijska grana na teritoriji

Prijestonice je prerađivačka industrija zasnovana na poljoprivredi, stočarstvu i ribarstvu. Od

prerađivačke industrije najvažnije su prerada ribe, mesa i mlijeka. Jedno od najvedih preduzeda

trenutno aktivnih na teritoriji Prijestonice je preduzede „Ribarstvo“ koje se bavi preradom ribe.

Prerada ribe je pored prerade mlijeka, odnosno proizvodnje sira jedna od energetski

najintenzivnijih grana prerade hrane. Međutim, za proračun potencijala energetske efikasnosti u

ovim industrijskim postrojenjima, potrebno je izvršiti energetske preglede postrojenja koji de

napraviti energetski pregled potrošnje i na osnovu kojih de se dobiti više podataka o samim

procesima, stanju i efikasnosti u postrojenjima. Na osnovu generalnog pregleda energetske

potrošnje i analizi mogudnosti energetskih ušteda i definisanja mjera energetske efikasnosti, može

se raditi na uvođenju sistema energetskog menadžmenta u industrijskom postrojenju pri čemu se

definišu najekonomičnije i najefikasnije mjere koje se mogu implementirati u industrijskom

objektu.

6.2.4. Saobraćaj

Saobradaj se na teritoriji prijestonice odnosi se vedinom na drumski, i to sa podjelom na javni i

individualni, i vodeni saobradaj koji se odvija na Skadarskom jezeru i povezuje Prijestonicu sa

okolnim opštinama.

Dominantna potrošnja u saobradaju je u putničkim automobilima, jer je prema Tabeli 3.6, prema

pregledu registrovanih vozila, 90 % svih registrovanih otpada na putnička vozila. Zbog toga, fokus

mjera energetske efikasnosti treba biti usmjeren na putnička vozila. Potrebno je naglasiti da se

mjere za unaprjeđenje energetske efikasnosti potrebno donositi na nacionalnom nivou, što bi se

primjenjivalo na području svih lokalnih samouprava, pa tako i u Prijestolnici. Potrebno je urediti

registra motornih vozila koji de dati precizne podatke o karakteristikama vozila na crnogorskim

putevima i nadi održive fiskalne i druge podsticajne mjere u cilju smanjenja starosti vozila u Crnoj

Gori koja iznosi 12,5 godina. Takođe, potrebno je definisati poreski sistem na način da se stimuliše

prodaja motornih vozila manje snage, što ima za posljedicu manju potrošnju pogonskih goriva i

smanjenje emisije CO2/km. Lokalna samouprava treba da se fokusira na rješavanja saobradajnih

problema u istorijskom centru Prijestonice. Treba afirmisati korišdenje alternativnih prevoznih

sredstava i pješačenja, kao što je vožnja bicikom u ljetnjim mjesecima kad je i posjeta turista

najveda. Pored toga, mora se stvarati infrastruktura izgradnjom biciklističkih staza i pješačkih zona.

Putna infrastruktura je karakterisana dobrim magistralnim putem, dok su za regionalne putevi

potrebna proširenja i rekonstrukcija određenih djelova. Takođe, važno je napomenuti da lokalna

putna infrastruktura ima 337 km, od čega 144 km čine nekategorisani putevi, koji su vedinom u

jako lošem stanju. Stoga je prevoz stanovništva privatnim vozilima otežan.

Javni saobradaj se uglavnom odnosi na međugradski saobradaj. Lokalne linije između naselja nisu

trenutno organizovane, kao ni javni saobradaj unutar samog grada. Stoga, kako je ved ranije



78

napomenuto, za potrebe saobradaja na teritoriji Prijestonice koriste se vedinom putnički

automobili.

Potencijal energetske efikasnosti ogleda se u boljoj organizaciji saobradaja, odnosno organizovanju

prevoza stanovništva između 94 naselja, a kako 84 % stanovništva živi u gradskim naseljima Cetinje

i Rijeka Crnojevida stoga najznačajnije je povezanost ovih naselja sa višenaseljenim seoksim

naseljima, kao i unutar gradskog naselja Cetinje. Dobro organizovani javni saobradaj doveo bi do

manjeg korišdenja putničkih vozila.

6.3. Analiza potencijala i mogućnost povećanja korišćenja obnovljivih

izvora energije

Prijestonica Cetinje posjeduje prirodne potencijale koji se mogu iskoristi za proizvodnju energije na

lokalnom nivou. Među ovim potencijalima značajan je potencijal sunčevog zračenja,

hidropotencijal koji se ved iskorišdava sa nedovoljno istraženim podzemnim vodama, nedovoljno

istražen potencijal vjetra, potencijal iskorišdenja drvne biomase na održiv način kao i mogudnost

evetualnog korišdenja ostataka iz poljoprivrede i stočarstva. U nastavku je pregled potencijala.

6.3.1. Solarna energija

Godišnja insolacija na Cetinju, izračunata na osnovu programskog paketa PVSOL Expert 5.0 je

1 573 kWh/m2. Najveda srednja mjesečna insolacije je zabilježena u mjesecu julu 222 kWh/m2, dok

je najniža u mjesecu decembru 50 kWh/m2. Područje teritorije Cetinje može da bude atraktivno za

instaliranje vedih kapaciteta solarnih elektrana, odnosno koje zahtijevaju vede površine iz dva

osnovna razloga, relativno velika insolacija toga područja i postojanje vedih prostora sa relativno

niskom naseljenošdu, posebno u području Katunske nahije čija je površina 440 km2, a gustina

naseljenosti 3 stanovnika/km2. Teritorije Nacionalnih parkova Lovden i Skadarsko jezero treba

isključiti iz razmatranja za analizu gradnje solarnih elektrana. Globalno horizontalno zračenje na

godišnjem nivou teritorije Cetinja je prikazano na Slici 6.5. Godišnja insolacija sela Građani,

sjeverne geografske širine 42°16' i 19°00' istočne geografske dužine, kao najjužnijeg sela na

teritoriji Prijestolnice je 1 604 kWh/m2, dok je na području Čeva u Katunskoj nahiji, sa koordinatma

42°33' i 18°55' sjeverne geografske širine i istočne geogerafske dužine, insolacija 1 437 kWh/m2.

Mogudnosti izgradnje solarnih elektrana su analizirane u posebno izrađenoj Strategiji valorizacije

prostora u cilju proizvodnje energije iz obnovljivih solarnih izvora. Kao jedan od rezultata

Strategije, predložene su potencijalne lokacije za izgradnju solarnih elektrana na teritoriji nekoliko

opština, gdje je razmatrana i teritoriji Prijestonice Cetinje. Naime, kako je Strategija imala za cilj

sagledavanje načina valorizacije prostora, analizirane su potencijalne zone i lokacije za izgradnje

solarnih elektrana na osnovu prethodno utvrđenih prirodnih kriterijuma, gdje su isključene lokacije

sa kvalitetnijeg zemljišta, i kriterijuma postojanja adekvatne infrastrukture u blizini potencijalnih

lokacija.



79

Slika 6.5 Globalno horizontalno zračenje na godišnjem niovu teritorije Cetinje

Stoga, na teritoriji Prijestonice kroz ovu Strategiju predložene su dvije zone za potencijalnu

izgradnju solarnih elektrana, i to na području Čeva (Slika 6.6), odnosno Katunske nahije i u južnom

dijelu Prijestonice na lokalitetu Mijele jugoistočno od naselja Mužovidi (Slika 6.8). U skladu sa

Studijom ove dvije zone izabrane su sa aspekta, kako namjene prostora, tako i nagiba lokacija i

pristupa putnoj i elektroenergetskoj infrastrukturi, a u cilju postavljanja solarnih elektrana koje

koriste fotonaponske sisteme. Konkretno na području naselja Čevo prolazi regionalni put R23,

Grahovo – Resna – Čevo – Danilovgrad, kao i dalekovod 35 kV Glava Zete – Čevo – Cetinje – Kotor.

Solarna elektrana Čevo je predviđena sa instalisanom snagom od 1,2 MW. Elektrana bi se

priključila na srednjenaponsku 10 kV mrežu TS 35/10 kV Čevo, sa 1 transformatorom snage 2,5

MVA i četiri 10 kV Al/Fe vazdušna i slabo opteredena izvoda manjeg presjeka 35/6 mm2: Bata,

Bijele poljane, Velestovo i Čevo (Slika 6.7). TS Čevo se napaja 35 kV dalekovodom 22 km dužine iz

TS 110/35 kV Cetinje, dok je 35 kV dalekovod prema TS Glava zete (inače u veoma lošem stanju)

odvojen i služi za rezervno napajanje.

Na postojedu 10 kV mrežu nije mogude je priključiti punu snagu solarne elektrane, a da ne dođe do

porasta napona preko uslovima propisanog od 0,42 kV. Analiza je pokazala da je na postojedu

mrežu mogude pouzdano priključiti najviše 0,95 MW. Zbog toga su analizirane dvije varijante

priključenja solarne elektrane.

Varijanta A predviđa priključenje na postojedu mrežu na izvod Bata (odvojak prema najbližoj TS

10/0,4 kV Donji kraj) uz uslov obezbjeđenja dinamičke regulacije napona na invertoru elektrane.

Priključak na TS Donji kraj bi se izveo kablom Al 150 mm2 u dužini oko 1 km. Procijenjena investicija

varijante priključka je 40 000 €.



80

Slika 6.6 Lokacija solarne elektrane Čevo

Varijanta B predviđa priključenje solarne elektrane direktno na 10 kV sabirnice TS Čevo s novim

kablovskim izvodom. U ovoj varijanti je neophodno uraditi novu 10 kV izvodna delija u TS Čevo s

daljinskim upravljanjem rasklopnim uređajem i kablovski vod Al 150 mm2 dužine cca 1,5 km.

Procijenjena investicija ove varijante je 80 000 €. Rješenje osigurava vrlo visoku pouzdanost i nizak

uticaj izvora na rad mreže TS Čevo. Prekidi na drugim izvodima usljed direktnog priključenja ne

utiču na pogon solarne elektrane.

Solarna elektrana na lokalitetu Mijele je predviđena sa instalisanom snagom od oko 1 MW. U

području naselja Mužovidi prolazi lokalni asfaltni put Gornji Ceklin – Brčeli koji se priključuje na

stari put Cetinje – Rijeka Crnojevida, a u blizini je i magistralni put Petrovac – Virpazar – Podgorica.

Pored toga, kroz ovo područje prolazi dalekovod 35 kV, TS 35/10 kV Humci – TS 35/10 kV Rijeka

Crnojevida – TS 35/0,4 kV Ljubotinj – TS 35/6 kV Podgor. Dalekovod je u fazi rekonstrukcije, a služi

za pumpna postrojenja u Podgoru za snabdijevanje Cetinja vodom. Na tom dalekovodu su

priključene i dvije male hidroelektrane Podgor i Rijeka Crnojevida instalisanih snaga 395 kW

odnosno 555 kW.

Takođe, Strategija valorizacije prostora u cilju proizvodnje energije iz obnovljivih solarnih izvora

prepoznaje i tri lokacije fotonaponskih postrojenja na urbanom području ukupne snage oko 1,5

MW. Potencijalne lokacije se lako uklapaju u saobradajnu i elektroenergetsku infrastrukturu.

Prvu lokacija čine krovovi zgrada u kompleksu bivše fabrike „Obod“ (“novi Obod”) površina 48 247

m2. Skoro sve zgrade imaju prizemlje i ravan krov ili kos krov vrlo blagog nagiba, dok nekoliko

zgrada ima testerasti (“šed”) krov (Slika 6.9). Moguda instalisana snaga solarne elektrane iznosi

1,2 MW.



81

Slika 6.7 Mreža TS Čevo sa lokacijom solarne elektrane

Slika 6.8 Lokacija solarne elektrane na lokalitetu Mijele



82

Slika 6.9 Lokalitet solarne elektrane „Obod“

Druga lokacija su krovovi zgrada u kompleksu bivšeg preduzeda „C-promet“. Površina lokacije je

9037 m2. Skoro sve zgrade imaju prizemlje i ravan krov ili kos krov vrlo blagog nagiba. Moguda

instalisana snaga ove male solarne elektrane iznosi oko 0,25 MW.

Treda lokacija nalazi se u zoni skladišta i servisa na južnom izlaznom pravcu iz grada Cetinja.

Lokacija je krov zgrade preduzeda „CTC“ skladišta, terminali i stovarišta Cetinje, d.o.o. Površina

lokacije je 1432 m2. Zgrada ima prizemlje i kos krov vrlo blagog nagiba. Moguda instalisana snaga

ovog fotonaponskog postrojenja iznosi oko 40 kW.

Međutim, važno je napomenuti da u skladu sa Slikom 6.5 cjelokupna teritorija prijestonice Cetinje

raspolaže značajnim potencijalom sunčevog zračenja koji se može koristiti za proizvodnju

električne energije i/ili toplote, zavisno od potreba. Samim tim, a zavisno od tehnologije koja se

koristi, solarna energija se može koristiti u domadinstvima, industriji i ugostiteljstvu, a posebno u

slučajevima gdje niskonaponska mreža nije dostupna ili je kvalitet napajanja veoma nizak. U

takvim slučajevima mogude je korisiti solarno zračenje u cilju proizvodnje električne energije

manjih kapaciteta u kojima se proizvedena električna energija akumulira u baterijama, pa se tako

uskladištena energija koristi u skladu sa potrebama. Slično tome, preporučuje se i korišdenje

solarnog zračenja sa kolektorima koji zagrijavaju vodu u cilju njenog direktnog korišdenja i/ili za

grijanje prostora.

6.3.2. Energija vjetra

Pored potencijala iskorišdenja sunčeve energije, na teritoriji Prijestonice je relativno slab potencijal

za korišdenje energije vjetra. Na vedini teritorije Prijestonice srednja prosječna godišnja brzina

vjetra na visini 80 m iznad tla uglavnom ne prelazi 5 m/s i ne predstavlja značajan vjetropotencijal

za izgradnju komercijalnih vjetroelektrana vedih instalisanih snaga. Međutim, na sjevernom

području teritorije Prijestolnice, u Katunskoj nahiji, na graničnom pojasu sa Opštinom Nikšid,

postoje zone u kojima je srednja prosječna godišnja brzina vjetra iznad 6 m/s. Prilikom traženja i

određivanja mikrolokacija za eventualne vjetroelektrane potrebno je vršiti detaljna istraživanja i



83

mjerenja brzine vjetra na visinama iznad 50 m iznad tla u cilju dobijanja detaljnih informacija o

vjetropotencijalu koje predstavlja osnovu za tehno-ekonomsku analizu. Međutim, potrebno je

imati u vidu da na toj teritoriji ne postoji razvijena elektroenergetska mreža.

6.3.3. Hidroenergetski potencijal

Sa aspekta prirodnih potencijala, Prijestonica je jako bogata atmosferskim padavinama, na

Cetinjskom polju je prosječni godišnji nivo padavina je oko 3 616 mm. Međutim, kako se radi o

kraškom području, sa vedom propusnom modi zemljišnog pokrivača i krečnjačkih padina od priliva

voda, skoro da i nema površinskih tokova. Duboka i jako razvijena karstifikacija i niski obodi površi

doveli su do potpune bezvodnosti ovih terena, jer se sve vode dreniraju ka Skadarskom jezeru i

moru, a otiču razgranatim sistemom ponora, kaverni, galerija i pravih podzemnih vodotokova.

Detaljniji podaci o pravcima podzemnog oticanja nijesu raspoloživi, jer područje još nije dovoljno

istraženo. Jedini nadzemni vodni tokovi na cetinjskom području se pojavljuju obodom Skadarskog

jezera i to su: Rijeka Crnojevica, Karuč, Bazagurska matica, Biševina, Šegrtnica i Mala Morača, te

Karatuna - otoka Malog blata. Iako veoma mali hidopotencijal, na teritoriji Prijestolnice se isti

odavno iskorišdava za potrebe proizvodnje električne energije, i to putem malih hidroelektrana

„Podgor“ i „Rijeka Crnojevida“. Sa aspekta potencijala za valorizaciju hidropotencijala važno je

napomenuti da se posebno u slučaju mHE „Rijeka Crnojevida“ trenutnim tehničkim rješenjem ne

iskorišdava hidroenergetski potencijal na optimalan način, odnosno nije u upotrebi svojim punim

kapacitetom.

Stanje ugrađene hidromašinske opreme, kao i stanje građevinskih objekata na hidroelektranama

nije zadovoljavajude, tako da je u narednom periodu potrebno izvršiti rekonstrukcije i

revitalizaciju. Kako su obije male hidroelektrane priključene na dalekovod 35 kV Humci – Podgor,

koji dominantno služi za snabdijevanje električnom energijom pumpnih stanica za

vodosnabdijevanje Cetinja, potrebno je rekonstruisati hidorelektrane u cilju podizanja pouzdanosti

i povedanja proizvodnje električne energije.

6.3.4. Biomasa

Šumsko bogatstvo je značajna prirodna karakteristika ovog područja i predstavlja izuzetan

potencijal za razvoj Prijestonice. Najvedi kompleksi šuma su Paklarica, Lisac, Kopitnik i Velji Garač.

Ukupna površina šuma i šumskog zemljišta na teritoriji Prijestonice iznosi 54 253 ha, odnosno 60 %

cjelokupne teritorije, kako je prikazano na Slici 6.10. Površina privatnih šuma i šumskog zemljišta

iznosi 52 259 ha ili 96,3 %, dok državnih iznosi 2 165 ha ili 4 % od ukupne površine šuma. Ukupna

zapremina drvne mase na teritoriji Prijestolnice je 2.049.84 m3. Površina šuma prema uzgojnom

obliku je slededa:

Visoke šume 6 339 ha

Izdanačke šume 19 736 ha



84

Šikare 27 789 ha

Šibljaci 389 ha.

Drvna zapremina lišdara je oko 81,6 %, a četinara 18,4 %. Tekudi godišnji zapreminski prirast u

državnim šumama iznosi 3 598 m3, prosječno 1,8 m3/ha obrasle površine. Po podacima Monstata

na teritoriji Prijestonice godišnje se vrši sječa isključivo lišdara i to za potrebe ogrijevnog drveta.

Tekuci godišnji zapreminski prirast u državnim šumama iznosi 3 598 m3, prosječno 1,8 m3/ha

obrasle površine. Zapreminski prirast privrednih šuma u državnim šumama iznosi 3 446 m3 ili

prosječno 2,3 m3/ha, čemu odgovara energetski potencijal od oko 35 TJ.

Važno je napomenuti da se na teritoriji Prijestonice nalazi i prerađivački pogon drvne građe u

privatnom vlasništvu "Sava-trans''- Cetinje, čiji se kapaciteti procijenjuju oko 15 000 m3. Međutim,

preduzede sirovinu dobija rezanjem građe iz državnih šuma, odnosno koncesijom, ali na

teritorijama opština Danilovgrad i Podgorica. Procijenjeno je da ukupni ostatak, krupni i pilotina

iznosi oko 5 500 m3 godišnje. Mali dio krupnog ostatka se koristi za sopstvene potrebe, dok se

preostala količina otprilike po pola, izvozi i prodaje lokalnom stanovništvu. Pilotina se skoro sva

izvozi, a mali dio se deponuje. Ovaj drvni ostatak, što krupni što pilotina, može da služi kao sirovina

za proizvodnju drvnog goriva i/ili kao primarna energija za istovremenu proizvodnju električne

energije i toplote (kogeneracija) u postrojenju kapaciteta u skladu sa drvnim ostatkom koji je na

raspolaganju.

Slika 6.10 Šumski ekosistem Prijestonice Cetinje

Poljoprivredna proizvodnja na teritoriji Prijestonice je skromna i izrazito ekstenzivna. Raspoložive

poljoprivredne površine na teritoriji Cetinja, prema statističkim podacima, zauzimaju 19 267 ha,



85

odnosno 21,2 % teritorije, od čega obradiva površina predstavlja 14 %, dok se samo 3,3 %

poljoprivrednog zemljišta trenutno koristi za oranice, bašte, vodnjake i vinograde.

Od 895 domadinstava sa poljoprivrednim gazdinstvom sa području Cetinja, njih 156 se bavilo

ratarskom proizvodnjom, 147 vodarsko-vinogradarskom proizvodnjom, 408 stočarskom, 51

domadinstvo mješovitom biljnom proizvodnjom i 173 domadinstva su se bavila kombinovano

raznim vidovima stočarske i biljne proizvodnje. Prema podacima Popisa na teritoriji Cetinja se gaji

oko 1 000 grla goveda, 3 400 grla ovaca, 3 300 koza, 9 200 živine, 260 grla konja i oko 3 100

košnica pčela. Ostaci od poljoprivrede i stočarstva mogu se koristiti za proizvodnju biogasa.

Međutim, da bi se definisala ekonomičnost iskorišdenja ovog potencijala na teritoriji Prijestonice,

ili u saradnji sa okolnim opštinama, potrebno je napraviti posebne studije.

Konačno, područje teritorije Prijestonice oko Skadarskog jezera jako je bogato suncem i velikom

akumulacijom vode koji mogu poslužiti za uzgajanje biljnih vrsta koje se mogu koristiti u

energetske svrhe. Brzo rastude vrste bi se mogle uzgajati u tom području, a alge se sve više koriste

kao sirovina za proizvodnju biogoriva. Međutim, kako ova oblast pripada Nacionalnom parku

Skadarsko jezero, važno je sagledati sve uticaje potencijalne valorizacije prostora na ovaj način.

Documents

Lokalni energetski plan Prijestonice Cetinjecetinje.me/dokumenti/2014/04/LEP_I_VI_CT_08042013 (1).pdf · 2.1.4. Nafta i naftni derivati ... TNG tečni naftni gas TS trafostanica HE