LOKALNI ENERGETSKI PLAN 2018-2027. - savnik.me i 2 - 2019/LEP Savnik_Final (2) (3).pdf · daljinskog grijanja u lokalnim zajednicama u opãtinama na sjeveru Crne Gore (Kolaãin, Berane,

LOKALNI ENERGETSKI PLAN

2018-2027.

SKRAĆENICE/DEFINICIJA POJMOVA

LEP – Lokalni energetski plan

EE – Energetska efikasnost

OIE – Obnovljivi izvori energije

FN – Foto-naponski

EPCG – Elektroprivreda Crne Gore

CGES – Crnogorski elektroprenosni sistem

CEDIS – Crnogorski elektrodistributivni sistem

FC – Funkcionalna cjelina

DV - Dalekovod

TS – Trafostanica

TNG – Tečni naftni gas

kWh – Kilovat sat

TA – Termoakumulaciona peć

EES – Elektroenergetski sistem

DHS - Sistem daljinskog grijanja

Lokalni energetski plan Opštine Šavnik

3

LISTA GRAFIKA

Grafik 1: Kretanje broja stanovnika u Opštini Šavnik od 1971-2011. godine

Grafik 2: Godišnja proizvodnja električne energije mHE “Šavnik” (MWh)

Grafik 3: Potrošnja električne energije za institucije koje su u vlasništvu Opštine

(kWh/godišnje)


(€/godišnje)

Grafik 5: Godišnja potrošnja električne energije za domaćinstva u kWh

Grafik 6: Godišnja potrošnja električne energije za domaćinstva u €

Grafik 7: Potrošnja nafte i naftnih derivata prema vrsti goriva (l)

Grafik 8: Potrošnja nafte i naftnih derivata tokom i van turističke sezone

Grafik 9: Potrošnja nafte i naftnih derivata u lokalnoj upravi Šavnik

Grafik 10: Struktura potrošnja električne energije po vrsti potrošača (%)

Grafik 11: Struktura potrošnje po vrsti nafte i naftnih derivata


4

LISTA TABELA

Tabela 1: Osnovni podaci mhe “Šavnik”

Tabela 2: Gazdinske jedinice državnih šuma na teritoriji Opštine

Tabela 3: Planirani godišnji etat za državne i privatne šume

Tabela 4: Učešće u ukupnoj drvnoj masi prema vrstama drveta

Tabela 5: Dužine distributivnih vodova (NV – nadzemni vod, KV – kablovski vod)

Tabela 6: Broj i snaga trafostanica

Tabela 7: Broj potrošača po naponskim nivoima

Tabela 8: Broj i vrsta grejnih i rashladnih uređaja lokalne samouprave, 2017. godina

Tabela 9: Prosječan iznos mjesečnih računa za električnu energiju u sezoni i van

sezone grijanja

Tabela 10: Potrošnja drva za ogrijev, neto masa u m3

Tabela 11: Potrošnja i troškovi nabavke ogrijevnog drveta za grijanje domaćinstava u

2011. godini

Tabela 12: Potrošnja ogrijevnog drveta za potrebe domaćinstava u Šavniku u 2011.

godini

Tabela 13: Broj registrovanih drumskih motorinih i priključnih vozila i prvi put

registrovanih

Tabela 14: Broj vozila u vlasništvu lokalne samouprave prema vrsti goriva koju

koriste, 2014-2017.

Tabela 15: Ukupna potrošnja električne energije po godinama i vrsti potrošača (kWh)

Tabela 16: Ukupna potrošnja goriva po godinama i vrsti goriva

Tabela 17: Ukupne emisije i uticaj na životnu sredinu nastale potrošnjom električne

energije

Tabela 18: Procijenjena potrošnja tečnih goriva i emisije CO2 nastale njihovim

sagorijevanjem

Tabela 19: Ukupne emisije CO2 na teritoriji Opštine Šavnik

Tabela 20: Procjena ukupne potrošnje električne energije

Tabela 21: Procjena ukupne potrošnje ogrijevnog drveta

Tabela 22: Procjena ukupne potrošnje tečnih goriva

Tabela 23: Mogućnosti proizvodnje energije za različite vrste energenata

Tabela 24: Tehnički iskoristivi potencijal malih hidroelektrana na slivu Komarnice


5

Tabela 25: Potencijalne lokacije za izgradnju malih hidroelektrana

Tabela 26: Učestalost i jačina vjetra za opštinski centar Šavnik

Tabela 27: Predložene mjere za povećanje energetske efikasnosti


6

SADRŽAJ

1. UVOD ...................................................................................................... 8

1.1. Svrha i cilj izrade lokalnog energetskog plana ................................................ 8

1.2. Strateški okvir ......................................................................................................... 9

1.3. Zakonodavni okvir................................................................................................ 13

1.4. Strateški dokumenti Opštine Šavnik ............................................................... 16

2. OSNOVNE INFORMACIJE O GEOGRAFSKIM I SOCIO-EKONOMSKIM

KARAKTERISTIKAMA OPŠTINE .................................................................. 18

2.1. Geografska pozicija i klimatske karakteristike ............................................. 18

2.2. Demografija ........................................................................................................... 19

3. PROIZVODNJA, PRENOS I DISTRIBUCIJA ENERGIJE .......................... 21

3.1. Proizvodnja energije ........................................................................................... 21

3.1.1. Proizvodnja električne energije ...................................................................... 21

3.1.2. Proizvodnja biomase ........................................................................................... 23

3.1.3. Sistem za daljinsko grijanje ............................................................................. 25

3.2. Snabdijevanje energijom ................................................................................... 25

3.2.1. Ugalj .......................................................................................................................... 25

3.2.2. Drvo ........................................................................................................................... 25

3.2.3. Električna energija ............................................................................................... 26

3.2.4. Tečna goriva ........................................................................................................... 27

4. ANALIZA POTROŠNJE ENERGIJE ......................................................... 29

4.1. Potrošnja energije po tipu energenta.............................................................. 29

4.1.1. Potrošnja električne energije .......................................................................... 29

4.1.2. Potrošnja uglja i drvne biomase za dobijanje toplote ............................ 34

4.1.3. Potrošnja tečnih goriva ...................................................................................... 35

4.1.4. Potrošnja energije iz obnovljivih izvora ...................................................... 39

4.2. Rezime potrošnje energije ................................................................................. 39

5. ANALIZA EMISIJA ŠTETNIH GASOVA .................................................. 42

5.1. Svrha procjene emisija ....................................................................................... 42

5.2. Procjena emisija na teritoriji Opštine Šavnik ................................................ 42

5.2.1. Emisije nastale iz potrošnje drveta ............................................................... 42

5.2.2. Emisije nastale iz potrošnje električne energije ...................................... 42

5.2.3. Emisije nastale iz potrošnje tečnih goriva .................................................. 44

5.2.4. Ukupni bilans emisija ......................................................................................... 45

6. PROCJENA BUDUĆE POTROŠNJE ENERGIJE ........................................ 46

7. ANALIZA ENERGETSKIH POTENCIJALA ............................................... 50

7.1. Analiza mogućnosti proizvodnje, razvoja sistema prenosa i distribucije energije .............................................................................................................................. 50

7.2. Analiza mogućnosti za poboljšanje energetske efikasnosti ....................... 60

8. DEFINISANJE ENERGETSKIH CILJEVA I MJERA .................................. 64


7

8.1. Definisanje ciljeva ................................................................................................ 64

8.2. Mjere za postizanje veće energetske efikasnosti ......................................... 65

9. FINANSIJSKA SREDSTAVA ZA REALIZACIJU LOKALNOG ENERGETSKOG

PLANA ......................................................................................................... 70

9.1. Opravdanost finansiranja EE/OIE .................................................................... 70

9.2. Savremeni trendovi finansijskih ulaganja u EE/OIE .................................... 70

9.3. Primjeri dobre prakse finansijske podrške ..................................................... 72

10. REZIME LOKALNOG ENERGETSKOG PLANA ......................................... 77

LITERATURA ............................................................................................... 79


8

1. UVOD

1.1. Svrha i cilj izrade lokalnog energetskog plana

Novi trendovi u upravljanju urbanim sredinama ukazuju na potrebu za odgovornijm

odnosom prema energiji kao resursu. U cilju dostizanja postavljenih ciljeva

energetske efikasnosti neophodno je da svaka opština prepozna set spornih pitanja i

nađe način pristupa zelenom razvoju svoje zajednice uz smanjenje zagađivanja

životne sredine, energetsku obnovu zgrada i razvoj održive gradnje i saobraćajne

infrastrukture.

Pravni osnov za donošenje Lokalnog energetskog plana Opštine Šavnik sadržan je u

članu 12 Zakona o energetici („Službeni list Crne Gore“, broj 5/2016 i 51/2017").

Istim članom Zakona definisan je i sadržaj plana. Lokalnim energetskim planom

jedinica lokalne samouprave definiše potrebe i način snabdijevanja energijom, mjere

za efikasno korišćenje energije, kao i korišćenje obnovljivih izvora energije i

kogeneracije, a u skladu sa Strategijom razvoja energetike, Akcionim planom

korišćenja energije iz obnovljivih izvora i Akcionim planom za energetsku efikasnost.

Mapa puta

Proces izrade, sprovođenja i praćenja LEP-a je složen zadatak koji se generalno

može podjeliti na sledeće glavne korake:

1. Pripremne radnje za pokretanje procesa izrade (politička volja, koordinacija,

stručni resursi, učesnici i dr.);

2. Prikupljanje podataka;

3. Izrada LEP-a;

4. Usvajanje LEP-a kao zvaničnog dokumenta Opštine;

5. Sprovođenje mjera i aktivnosti prema LEP-u i aktivnosti u skladu s definisanim

rasporedom u vremenskom okviru;

6. Praćenje i kontrola sprovođenja mjera prema LEP-u;

7. Priprema izvještaja o realizovanim projektima ili mjerama i aktivnosti u

unaprijed utvrđenim periodima.


9

Ovaj dokument biće osnova za dalji rad zaposlenima u svim gradskim strukturama, a

građanima će poslužiti kao neka vrsta podsjetnika na mogućnosti koje održivo

upravljanje energentima pruža. Priprema lokalnog energetskog plana je finansijski

podržana u sklopu projekta IPA 2012 “Optimalno korišćenje energije i prirodnih

izvora”, komponente 3 “Priprema investicionog okruženja za razvoj održivih izvora

energije na lokalnom nivou”. Cilj projekta je da se poboljšaju uslove za ulaganja u

održive izvore energije i unaprijedi pravni okvir a projekat je počeo da se sprovodi u

aprilu 2016. godine.

1.2. Strateški okvir

Energetska politika Crne Gore

Vlada Crne Gore donijela je niz strateških dokumenata i zakonskih rješenja kojima je

definisala buduće pravce djelovanja u oblasti energetike. Energetska politika

usvojena je 2011. godine. Navedenom politikom definisani su ciljevi i instrumenti

kojima Vlada Crne Gore treba da razvija energetski sektor u pogledu: bezbjednog i

pouzdanog snabdijevanja energijom, zaštite životne sredine, vlasništva, tržišnog

poslovanja, investicija, energetske efikasnosti, novih obnovljivih izvora, povezivanja

sa regionom i šire, mjera socijalne zaštite i dr. U skladu sa privredno-ekonomskim

razvojem Crne Gore i sa energetskom praksom i standardima za zemlje kandidate za

pristupanje EU, ovom Energetskom politikom posebno se naglašava potreba za

uspostavljanjem odgovarajućeg pravnog, institucionalnog, finansijskog i regulatornog

okvira, potrebnog za održivi razvoj energetskog sektora.

Kao prioritet prepoznati su Sigurnost snabdijevanja energijom, Razvoj konkurentnog

tržišta energije, Održiv energetski razvoj etike koji se temelji na ubrzanom ali

racionalnom korišćenju vlastitih energetskih resursa uz uvažavanje principa zaštite

životne sredine, povećanje energetske efikasnosti (EE) i veće korišćenje obnovljivih

izvora energije (OIE), kao i potreba za socio-ekonomskim razvojem Crne Gore.

Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2030. godine

Strategija razvoja energetike do 2030. godine usvojena je maja 2014. godine.

Strategija ima energetsku, ekološku, ekonomsku, zakonodavnu, organizacionu,

institucionalnu i obrazovnu dimenziju. Obuhvata period do 2030. godine u kojem će

se smjenjivati, kako sadašnje i buduće tehnologije, tako i promjene u diversifikaciji i

načinu upravljanja resursima i energijom, predviđa zakonodavne, ekonomske,

organizacione, institucionalne, informacione, obrazovne, savjetodavne i promotivne

mjere za njenu realizaciju.


10

Strategija predstavlja polazni osnov za evropski model održivog i strateškog razvoja

njenog energetskog sektora, za donošenje ostale zakonske regulative i

institucionalne podrške uspješnom sprovođenju sopstvene energetske politike

prilikom integracija države u evropski i širi međunarodni okvir. Strategija kao jedan

od najviših državnih akata, unutar Crne Gore, ima ključnu razvojnu dimenziju, kako u

procesu definisanja prostornog razvoja, obezbjeđenja uslova za održivi razvoj

ekološke države, tako i u domenu energetske i ekonomske dimenzije kao značajne

komponente doprinosa rastu bruto društvenog proizvoda.

Osnovna strateška opredjeljenja baziraju se na postojećim međunarodnim

obavezama Crne Gore i smjernicama energetske politike EU; prihvatanju obaveza iz

Sporazuma o Energetskoj zajednici kao ključnog dokumenta za realizaciju reformi u

energetici - o pravcima, pravilima i mjerama (re)organizacije elektroenergetskog

sektora i sektora gasa u budućnosti kao i razvoja regionalnog tržišta ovih

energenata; ispunjenju svih potrebnih mjera za uspješnu realizaciju Acquis

Communautaire za energetiku, životnu sredinu, konkurenciju i obnovljive izvore

energije prema zahtjevima i dinamici iz Sporazuma o Energetskoj zajednici;

prepoznavanju energetike kao stuba sveukupnog, održivog i dugoročno-stabilnog

razvoja države Crne Gore; poboljšanju energetske efikasnosti u proizvodnji i potrošnji

energije do nivoa srednje razvijenih zemalja EU; sigurnom, bezbjednom, pouzdanom

i kvalitetnom snabdijevanju potrošača energijom po realnim cijenama; preduzimanje

odlučne mjere da se održi određeni udio obnovljivih izvora energije u ukupnoj

potrošnji primarne energije u Crnoj Gori; racionalnom i mudrom korišćenju

hidroenergetskog potencijala; razvoju i ubrzanom uključivanju obnovljivih izvora

energije, korišćenje energije sunca za dobijanje toplotne energije; i dr.

Akcioni plan za sprovođenje Strategije razvoja energetike Crne Gore do

2030. godine, za period 2016 – 2020. godine

Vlada Crne Gore je na sjednici održanoj 21. januara 2016. godine, usvojila Akcioni

plan za sprovođenje Strategije razvoja energetike Crne Gore do 2030. godine, za

period 2016 – 2020. godine.

Plan se satoji iz više segmenata koji pokrivaju ovu kompletnu oblast, od kojih su

najvažniji sljedeći:

Povećanje energetske efikasnosti postojećih proizvodnih, prenosnih i

distributivnih objekata i to: revitalizacija HE Piva, revitalizacija HE Perućica,

revitalizacija TE Pljevlja, revitalizacija malih hidroelektrana, projekat

podmorskog kabla za povezivanje sa Italijom i sa njim vezani Projekti

izgradnje novih trafostanica i dalekovoda, nove interkonekcije sa susjednim


11

EES, izgradnja novih TS 110/x kV i 110 kV dalekovoda, unapređenje

upravljanja prenosnom i distributivnom mrežom;

Obnovljivi izvori energije i to: evaluacija pojedinih OIE te preporuke za

uvođenje prema prirodnim mogućnostima i ekonomskoj procjeni, istraživanja i

studije za moguću realizaciju of-šor vjetroelektrana, fotonaponskih elektrana,

projekti korišćenja biomase (za proizvodnju električne energije i/ili toplote) i

još ubrzanije dinamike realizacije on-šor vjetroelektrana, program izgradnje

malih hidroelektrana, projekat hidroelektrana na rijeci Morači, projekat

hidroelektrane na Komarnici;

Čistija i efikasnija proizvodnja energije iz fosilnih goriva i to: Projekat izgradnje

nove TE Pljevlja II, Projekat rehabilitacije i proširenje rudnika uglja u

Pljevljima za potrebe rada postojeće TE Pljevlja I i novog bloka TE Pljevlja II,

udruživanje poslovnih subjekata RUP-a i TE Pljevlja I (i kasnije TE Pljevlja II) u

jedinstveni pravni subjekat, izgradnja deponije pepela i šljake za potrebe rada

bloka I i II TE Pljevlja, Program razvoja daljinskog grijanja/hlađenja po

lokacijama – biomasa, gas, toplotne pumpe, komunalni otpad, visokoefikasna

kogeneracijska postrojenja, Program izrade studija uvođenja sistema

daljinskog grijanja u lokalnim zajednicama u opštinama na sjeveru Crne Gore

(Kolašin, Berane, Žabljak i Plužine), kao i u drugim gradovima Crne Gore

(Nikšić, Bijelo Polje, Cetinje, Podgorica) za korišćenje biomase ili otpadne

toplote iz industrijskih procesa i Projekte realizovati ukoliko studije pokazuju

njihovu opravdanost, Projekat toplifikacije Pljevalja, program gasifikacije Crne

Gore i uvođenja TNG kao zamjene za naftne derivate i ugalj kao i električnu

energiju u uslugama (turizmu) i domaćinstvima u područjima koji neće biti

obuhvaćeni gasifikacijom;

Segmenti povećanja energetske efikasnosti, razvoja tržišta energije, zaštite

životne sredine i smanjenje klimatskih promjena, razvoj regulatornog okvira

itd.

Strategija energetske efikasnosti Crne Gore

Strategija energetske efikasnosti usvojena je 2006. godine. Navedena Strategija

predstavlja okvirne inicijative, potrebne za promovisanje energetske efikasnosti u

svim sektorima energetike Crne Gore, posebno u domenu finalne energetske

potrošnje, uključujući i inicijative za povećano korišćenje alternativnih i obnovljivih

izvora. Osnovni cilj Strategije energetske efikasnosti Crne Gore jeste da istakne

doprinos racionalnog korišćenja energije obezbjeđenju odgovarajućeg snabdijevanja,

ukaže na značaj tržišne konkurentnosti i zaštite okoline i da potvrdi značajnu ulogu

energetske efikasnosti oko kreiranja novih poslovnih mogućnosti, povećanja


12

zaposlenosti i poboljšanja životnog standarda, kao i da ukaže na ostale koristi na

regionalnom i globalnom nivou.

Strategija EE obuhvata aktivnosti koje je potrebno da preduzmu Vlada i energetski

subjekti – proizvođači, snabdjevači i potrošači energije kako bi se promovisalo i

razvilo efikasno korišćenje energije, energija obnovljivih izvora i odgovarajuće

tehnologije.

Nacionalni akcioni plan korišćenja energije iz obnovljivih izvora do 2020.

godine

Crna Gora kao jedna od potpisnica Sporazuma o formiranju Energetske zajednice

jugoistočne Evropeima obaveze harmonizacije zakonodavstva sa EU direktivama iz

oblasti energetike. Za oblast obnovljivih izvora energije (OIE) najznačajnija je

direktiva 2009/28/EC o promociji energije iz obnovljivih izvora. Direktivom se definišu

individualni nacionalni ciljevi koji će za posledicu imati da EU kao cjelina postigne

20% energije iz obnovljivih izvora u bruto finalnoj potrošnji energije. Nacionalni cilj

korišćenja energije iz obnovljivih izvora, koji predstavlja udio energije iz obnovljivih

izvora u ukupnoj bruto finalnoj potrošnji energije, određen je za Crnu Goru na nivou

od 33 % u skladu sa Odlukom (2012/04/MC-EnC od 18. oktobra 2012. godine)

donesenom na 10. sastanku Ministarskog savjeta Energetske zajednice. Ova Odluka

obavezuje Crnu Goru da implementira Direktivu 2009/28/EC o promociji korišćenja

energije iz obnovljivih izvora u svoj zakonodavni sistem.

Direktiva predviđa izradu Nacionalnog akcionog plana za obnovljive izvore energije u

skladu sa usvojenim obrascem za izradu ovog dokumenta (obrazac definisan

Odlukom2009/548/EC).

Akcioni plan energetske efikasnosti za 2016 – 2018

Novi Akcioni plan energetske efikasnosti za 2016 - 2018. obuhvata set konkretnih

mjera koje treba preduzeti u vezi sa energetskom efikasnošću, zajedno sa

identifikacijom EE ciljeva u velikom broju sektora potrošnje energije (javni i privatni

sektor, zgrade, domaćinstva itd). Akcioni planovi energetske efikasnosti se donose na

period od tri godine.


13

Relevantni najnoviji izvještaji o energetici u Crnoj Gori

Osim navedenih strateških dokumenata postoji niz izvještaja koji su nedavno

pripremljeni u Crnoj Gori i koji pokrivaju područja važna za pripremu LEP-a. Ovi

dokumenti (kao i prethodno navedena strateška dokumenta) dostupni su na web

stranicama Ministarstva ekonomije, Direktorata za energetiku i Direktorata za

energetsku efikasnost (www.mek.gov.me, www.oie-res.me, www.energetska-

efikasnost.me). U cilju pripreme LEP-a najvažniji izvještaji za opštine su: Potrošnja

energije u sektoru usluga u Crnoj Gori 2014. god., Potrošnja drvnih goriva u 2011.

godini u Crnoj Gori i Prva nacionalna inventura šuma Crne Gore 2013.

Primjetno je, međutim, da su pojedini od tih izvještaja već prilično stari i ne mogu

predstavljati dovoljno pouzdanu osnovu za planiranje daljeg energetskog razvoja, pa

je stoga neophodno njihovo ažuriranje, kako sa aspekta sadržaja, tako i prikupljenih

podataka.

Priređivači ovog dokumenta su se suočili s tim problemom, te su u svakoj

pojedinačnoj situaciji primjenjivali najracionalnije postupke za prevazilaženje

nedostatka podataka.

1.3. Zakonodavni okvir

Zakonska regulativa u ovoj oblasti obuhvata sljedeće zakone: Zakon o energetici;

Zakon o efikasnom korišćenju energije; Zakon o životnoj sredini.

Zakon o energetici ("Sl. list Crne Gore", br. 5/2016 i 51/2017 )

Zakonom o energetici definišu se energetske djelatnosti i uređuju uslovi i način

njihovog obavljanja, radi kvalitetnog i sigurnog snabdijevanja krajnjih kupaca

energijom; javne usluge u oblasti energetike od interesa za Crnu Goru; podsticanje

proizvodnje energije iz obnovljivih izvora i visekoefikasne kogeneracije, način

organizovanja i upravljanja tržištem električne energije i gasa; način organizovanja i

funkcionisanja tržišta električne energije i gasa; način i uslovi korišćenja obnovljivih

izvora energije i kogeneracije; energetska efikasnost u sektoru proizvodnje, prenosa i

distribucije energije, kao i druga pitanja od značaja za energetiku.

Odredbama pojedinih članova ovog Zakona preciziraju se prava i obaveze i jedinica

lokalne samouprave, koje su dužne da potrebe i način snabdijevanja energijom, kao i

mjere za efikasno korišćenje energije, obnovljivih izvora energije i kogeneracije

planiraju lokalnim energetskim planom u skladu sa Strategijom razvoja energetike,

Akcionim planom korišćenja energije iz obnovljivih izvora i Akcionim planom za

energetsku efikasnost.


14

Lokalni energetski plan donosi se na period od 10 godina. Jedinica lokalne

samouprave podnosi Ministarstvu do 31. januara tekuće za prethodnu godinu

izvještaj o sprovođenju lokalnog energetskog plana.

Energetski objekti se grade u skladu sa zakonom kojim je uređena izgradnja

objekata i uređenje prostora, tehničkim i drugim propisima i na osnovu pribavljene

energetske dozvole, koja se izdaje u skladu sa Zakonom o energetici. Član 78 stav

(2) zakona propisuje da se energetska dozvola se pribavlja za izgradnju objekata za

proizvodnju električne energije snage do 1 MW, kao i za izgradnju objekata za

proizvodnju toplotne energije za daljinsko grijanje i/ili hlađenje ili industrijsku

upotrebu i objekata za distribuciju toplotne energije za daljinsko grijanje i/ili hlađenje

ili industrijsku upotrebu.

Izuzetno, energetska dozvola može se izdati i za rekonstrukciju objekta za

proizvodnju električne energije snage do 10 MW, koji je na dan stupanja na snagu

ovog zakona stariji od 20 godina.

Energetsku dozvolu za izgradnju objekata za proizvodnju električne energije snage

do 1 MW izdaje Ministrstvo, a za izgradnju objekata za proizvodnju toplotne energije

za daljinsko grijanje i/ili hlađenje ili industrijsku upotrebu i objekata za distribuciju

toplotne energije za daljinsko grijanje i/ili hlađenje ili industrijsku upotrebu nadležni

organ lokalne uprave.

Odredbama Zakona precizirano je da organ lokalne uprave priprema godišnji bilans

potreba količina proizvedene i isporučene toplote za daljinsko grijanje i/ili hlađenje ili

industrijsku upotrebu na osnovu potreba krajnjih kupaca. Isto tako organ jedinice

lokalne uprave vodi registar proizvođača toplote za daljinsko grijanje i/ili hlađenje ili

industrijsku upotrebu, koji sadrži naročito podatke o: postrojenjima za proizvodnju

toplote, lokaciji na kojoj se nalaze, instalisanoj snazi toplane, vremenu predviđenom

za eksploataciju, uslovima izgradnje i eksploatacije za to postrojenje, vrsti primarnog

izvora koji koristi i subjektima koji obavljaju energetsku djelatnost proizvodnje

toplote za daljinsko grijanje i/ili hlađenje ili industrijsku upotrebu u tim objektima.

Pored navedenog organ jedinice lokalne uprave u obavezi je da donese propis, u

skladu sa Zakonom, u vezi sa snabdijevanjem toplotom za daljinsko grijanje i/ili

hlađenje ili industrijskuupotrebu kojim se utvrđuju:

1) Uslovi i način obezbjeđivanja kontinuiteta u snabdijevanju toplotom kupaca na

određenom području;

2) Prava i obaveze proizvođača i distributera toplote;

3) Prava i obaveze kupaca toplote;

4) Tarifni sistemi i daje saglasnost na cijene toplote; i


15

5) Drugi uslovi kojima se obezbjeđuje redovno i sigurno snabdijevanje kupaca

toplotom.

Zakon o efikasnom korišćenju energije ("Sl. list Crne Gore", br. 57/14, 3/15)

Zakon o efikasnom korišćenju energije uređuje način efikasnog korišćenja energije,

mjere za poboljšanje energetskeefikasnosti i druga pitanja od značaja za energetsku

efikasnost u finalnoj potrošnji. Mjere energetske efikasnosti, u okviru ovog Zakona

su:

Radnje i aktivnosti kojima se postiče poboljšanje energetske efikasnosti, a

koje se mogu provjeriti, izmjeriti ili procijeniti;

Proizvodnja električne, odnosno toplotne energije korišćenjem obnovljivih

izvora energije, pod uslovom da se proizvedena električna, odnosno toplotna

energija koristi za sopstvene potrebe;

Edukativne ili informativne aktivnosti u cilju jačanja svijesti pravnih i fizičkih

lica o značaju, efektima i mogućnostima za unapređenje energetske

efikasnosti.

Odredbama Zakona precizirano je da jedinice lokalne samouprave sačinjavaju

Program poboljšanja energetske efikasnosti u skladu sa Strategijom i akcionim

planom za period od tri godine. Program sadrži:

Predlog mjera energetske efikasnosti na području jedinice lokalne samouprave

Dinamiku i način sprovođenja mjera energetske efikasnosti; i

Sredstva potrebna za sprovođenje programa, izvore i način njihovog

obezbjeđivanja.

Jedinica lokalne samouprave dostavlja Program Ministarstvu radi davanja mišljenja o

usklađenosti sa Akcionim planom.

Jedinice lokalne samouprave mogu iz budžeta Crne Gore obezbijediti finansiranje

mjera energetske efikasnosti i to iz posebnih sredstava namijenjenih za mjere iz

programa poboljšanja energetske efikasnosti. Takođe, pojedine mjere energetske

efikasnosti jedinica lokalne samouprave može finansirati iz sopstvenih izvora iako

nijesu utvrđene Programom, pod uslovom da nijesu u suprotnosti sa Akcionim

planom. Radi sprovođenja Programa, jedinica lokalne samouprave donosi godišnji

plan poboljšanja energetske efikasnosti kojim se naročito utvrđuju: mjere energetske

efikasnosti čije sprovođenje se planira; dinamika i način sprovođenja mjera i sredstva

potrebna za sprovođenje mjera i način njihovog obezbjeđivanja.


16

Plan poboljšanja energetske efikasnosti jedinica lokalne samouprave donosi

najkasnije do 31.marta tekuće godine. Izvještaj o sprovođenju plana poboljšanja

energetske efikasnosti, jedinica lokalne samouprave podnosi Ministarstvu najkasnije

do 1. marta tekuće, za prethodnu godinu.

Zakon o životnoj sredini ("Sl. list Crne Gore", br. 52/16)

Ovim Zakonom uređuju se principi očuvanja životne sredine i održivog razvoja,

subjekti i instrumenti zaštite životne sredine, učešće javnosti oko pitanja životne

sredine i drugo. Kao jedan od ciljeva zaštite životne sredine precizirana je i zaštita

ozonskog omotača i ublažavanje klimatskih promjena, kao i racionalno korišćenje

energije i podsticanje upotrebe obnovljivih izvora energije.

Crna Gora je ratifikovala Kyoto protokol pod Okvirnom Konvencijom Ujedinjenih

nacija o klimatskim promjenama (UNFCCC) (Zakon o ratifikaciji, „Sl. list CG“,

17/2007). Bitno je istaći da Crna Gora nije na listi razvijenih zemalja i/ili onih u

tranziciji ka tržišnoj ekonomiji (Aneks 1), pa stoga po osnovu ovog ugovora nema

direktnih obaveza u pogledu smanjenje emisija gasova sa efektom staklene bašte.

Pored navedenih, pitanjem energetike se u nešto manjoj mjeri bave i sljedeći zakoni:

Zakon o planiranju prostora i izgradnji objekata (Sl. list Crne Gore, br.

64/17);

Zakon o lokalnoj samoupravi (Sl. list Crne Gore, br. 88/09, 38/12. 10/14,

57/14, 3/16);

Zakon o regionalnom razvoju (Sl. list Crne Gore, br. 51/08, 34/11. 35/15)

1.4. Strateški dokumenti Opštine Šavnik

Prostorno urbanistički plan (PUP) 2011-2020

PUP je pripremljen u sklopu LAMP projekta.1 Projekat zemljišne administracije i

upravljanja (LAMP) usmjeren je na poboljšanje efikasnosti u procesu prostornog

planiranja, izdavanja dozvola i uknjižbe nekretnina. Projektom je finansirana i izrada

prostorno urbanističkih planova (PUP) u opštinama u Crnoj Gori koje imaju

ograničene finansijske i druge resurse. Projekat se finansirao jednim dijelom iz

kredita Svjetske banke, a drugim dijelom iz sredstava Vlade Crne Gore.

Osnovno usmjerenje PUP-a odnosi se na usvajanje i primjenu principa održivosti u

svim sferama razvoja. Nalazi iz PUP-a ukazuju da se Šavnik srijeće sa naglašenom 1 Land Administration and Management Project - LAMP. Projekat zemljišne administracije i upravljanja


17

depopulacijom i deagrarizacijom ruralnog područja (posljedica visoke rascjepkanosti

teritorije i slabe povezanosti unutar sjevernog regiona). Primjetna je i nedovoljna

zaštita izuzetno vrijednih, osjetljivih i ranjivih ekosistema. Istaknuta je i

nerazvijenosti šumarstva što se ogleda u neadekvatnom korišćenju inače izdašnih

šumskih resursa. S druge strane konstatovana je nedovoljna kontrola postojeće

eksploatacije tih resursa, te raširenost parazitskih oboljenja u šumskim

ekosistemima.

Kao jedan od značajnijih resursa i potencijala prepoznat je i hidroenergetski i

vjetroenergetski potencijal. Korišćenje hidroenergetskog potencijala rijeke Komarnice

u PUP-u je naznačeno kao prioritet razvoja Opštine Šavnik.

Opština Šavnik nije usvojila Lokalni plan zaštite životne sredine. U sklopu aktivnosti

na izradi PUP-a pripremljen je Izvještaj o strateškoj procjeni uticaja na životnu

sredinu (februar 2014. godine).


18

2. OSNOVNE INFORMACIJE O GEOGRAFSKIM I SOCIO-

EKONOMSKIM KARAKTERISTIKAMA OPŠTINE

2.1. Geografska pozicija i klimatske karakteristike

Opština Šavnik se nalazi u sjevernom dijelu Crne Gore u visokoplaninskoj zoni

Dinarida, između 42°52'31'' i 43°7'30'' sjeverne geografske širine i 18°52'47'' i

19°22'31'' istočne geografske dužine. Opština se prostire na površini od 553 km².

Teritorija Šavnika smještena je na padinama, u dolinama i na površima planinskih

masiva: Durmitora na sjeveru i sjevero-zapadu, Sinjajevine na sjeveru i sjevero-

istoku, Moračkih planina na istoku i jugo-istoku, visoravni Krnovo na jugu i planine

Vojnik na jugu i jugo-zapadu.

Opštinski centar - varošica Šavnik, nalazi se na nadmorskoj visini od 840 m.n.m., na

sastavcima rijeka: Bijele, Bukovice i Šavnika koje čine rijeku Pridvoricu. U varošici živi

oko 456 stanovnika. Opština Šavnik se graniči sa Opštinom Žabljak na sjeveru, na

sjevero-istoku Mojkovcem, na istoku i jugo-istoku Kolašinom, na jugu Opštinom

Nikšić i na zapadu i sjevero-zapadu Plužinama.

Područje Opštine Šavnik nalazi se u visokoplaninskoj zoni, sa nepovoljnom

geomorfološkom strukturom uslova za naseljavanje i organizaciju djelatnosti. Izrazita

diferenciranost reljefa, velike nadmorske visine (od 651 m.n.m. u kanjonu

Komarnice, do 2523 m.n.m. - Bobotov kuk, najviši vrh Durmitora), velika nagnutost

terena, ispresijecanost visokoplaninskih masiva (Durmitora, Vojnika, Lole), kanjonske

doline rijeka (Komarnice, Bukovice, Tušinje, Bijele, Pridvorice) uslovili su

neprohodnost prostora, ograničavajući mogućnost izgradnje saobraćajnica.

Ovo područje ima izrazito planinski karakter, pri čemu je reljef raščlanjen dubokim

kanjonskim dolinama rijeka. Geomorfološku strukturu karakterišu elementi

visokoplaninske zone krša: visoke stjenovite planine, zaobljene travne površine,

pitome rečne doline, izazovni kanjoni, šumoviti predjeli.

Klimatske karakteristike ovog podneblja uslovljene su geografskim položajem

prostora i nadmorskom visinom, gledajući u makro-planu, kao i nizom reljefnih

raznolikosti koje opšti klimat uveliko modifikuju, tako da se na relativno malom

prostoru srijeće velika raznovrsnost tipova mikro-klime.

Srednje godišnje temperature kreću se od 3°C u visokoplaninskim zonama, do 8°C u

Šavniku. Broj dana sa srednjom dnevnom temperaturom iznad 10°C kreće se od 100

do 140. Na cijeloj površini Opštine Šavnik pokazuju se zajedničke karakteristike o

vremenskoj raspodjeli padavina, tj. o pluviometrijskom režimu. Ovo područje pripada


19

dijelu Crne Gore u kojem vlada modifikovani mediteranski pluviometrijski režim, koji

se odlikuje maksimalnom količinom padavina u kasnoj jeseni i izrazitim minimumom

u julu mjesecu. Broj dana sa sniježnim pokrivačem višim od 30 cm kreće se od 20 u

najnižim do preko 180 u najvišim predjelima, što predstavlja veoma povoljne uslove

za zimsko-turistički razvoj.

2.2. Demografija

Kretanje broja stanovnika u periodu 1948-2003. godine bilo je prevashodno

uslovljeno strukturom i rezultatima privrede, razvojem infrastrukture i društvenih

sadržaja. Šavnik spada u red najnerazvijenijih opština u Crnoj Gori. Kroz proces

svojinske i upravljačke transformacije tokom 90-tih godina prošlog vijeka, u Opštini

Šavnik su prestala sa radom skoro sva privredna preduzeća a razvojno-investiciona

politika u potpunosti je zamrla, što je, pored ostalog, dovelo do raseljavanja

stanovništva.

Migraciona kretanja se vrše unutar same Opštine iz ruralnih naselja prema gradskom

centru, potom prema ostalim opštinskim centrima u Crnoj Gori (naročito ka Nikšiću i

Podgorici) i ka zemljama regiona (naročito Srbija).

Grafik 1: Kretanje broja stanovnika u Opštini Šavnik od 1971-2011. godine

Izvor: Popis stanovništa, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori, MONSTAT

Prema podacima popisa iz 2011. godine ukupan broj stanovnika na teritoriji Šavnika

iznosi 2070, što čini svega 0,33% ukupne populacije Crne Gore. Gustina naseljenosti

iznosi 3,7 stanovnika/km2, čime Opštinu Šavnik svrstava u opštine sa najmanjom

gustinom naseljenosti u Crnoj Gori. Ukupan broj domaćinstava prema popisu 2011.

6842

5569

3680

2947

2070

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

1971 1981 1991 2003 2011


20

godine je iznosio 695, što je čak 224 domaćinstava manje u odnosu na 2003.

godinu.

Opština bilježi negativne stope rasta, pri čemu je najveći pad stanovništva zabilježen

osamdesetih godina prošlog vijeka (1981-1991). Posmatrajući broj stanovnika

između dva uzastopna popisa (2003-2011) uočava se pad od 29,8%. Trend

negativnih demografskih pokazatelja se očekuje i u narednom periodu. Procijenjena

godišnja stopa prirodnog priraštaja u 2016. godini je negativna i iznosi -12,9 što

znači da se broj stanovnika godišnje smanjuje za 12,9 lica. Stopa nataliteta iznosi

8,3‰, odnosno 8,3 rođenih na 1 000 stanovnika, što je manje u odnosu na prosjek

Crne Gore sa stopom od 12,2‰. Stopa mortaliteta iznosi 21,1‰, pa je u Šavniku

na 1 000 stanovnika 15,3 umrlih, i ona je dva puta veća u odnosu na stopu

mortaliteta na nivou Crne Gore (10,4‰). Stopa imigracije iznosi 33,4‰, a stopa

emigracije 29,5‰, što znači da je migracioni saldo za 2016. godinu pozitivan i iznosi

3,9‰, tako da se na 1 000 stanovnika doseli 3,9 lica više nego što se odseli iz

Šavnika.2

Pored opadajućeg broja stanovnika, Opština Šavnik se suočava i sa problemom

ubrzanog starenja stanovništva. Prema podacima iz Popisa 2011. godine prosječna

starost stanovnika na teritoriji Šavnika iznosi 42,5 godina, što je 5,3 godina više od

nacionalnog prosjeka, što je svrstava u opštine duboke demografske starosti.

Ubrzana stopa opadanja broja stanovnika ukazuje na to da treba raditi na stabilizaciji

postojeće baze stanovnika. Pad broja stanovnika vrlo vjerovatno će uticati i na pad

potrošnje energije u Opštini.

Područje Opštine Šavnik je podijeljeno na osam mjesnih zajednica: Boan, Bijela,

Bukovica, Previš, Duži, Mljetičak, Pošćenje i Šavnik. Naseljena mjesta u Opštini

Šavnik su: Bare, Boan, Borovac, Vrtoč polje, Godijelji, Gornja Bijela, Gornja Bukovica,

Grabovica, Gradac, Dobra Sela, Donja Bijela, Donja Bukovica, Dubrovsko, Duži,

Komarnica, Kosorići, Krnja Jela, Malinsko, Miloševići, Mljetičak, Mokro, Petnjica,

Pošćenje, Previš, Pridvorica, Provalija, Slatina, Strug, Timar, Tušinja, Sirovac,

Kruševice i Šavnik.

2 Procjene stanovništva i osnovni demografski pokazatelji 2016. godina, MONSTAT.


21

3. PROIZVODNJA, PRENOS I DISTRIBUCIJA ENERGIJE

3.1. Proizvodnja energije

Osim prepoznatog značajnog potencijala u obnovljivim izvorima energije, koji se još

dovoljno ne koriste, temelj elektroenergetskog sistema na teritoriji Opštine Šavnik

predstavlja mreža dalekovoda 35 kV dužine 28km. Izvorna strana napajanja je DV

Brezna-Šavnik-Žabljak i odvod za Boan, a u sastavu je i mala hidroelektrana sa

instalisanom snagom od 2x100 kVA i dvije trafostanice 35/10 kV pojedinačne

instalisane snage 2x1 MVA, jedna locirana u gradu Šavniku (Dobra sela) i druga

locirana u Boanu.

3.1.1. Proizvodnja električne energije

Teritorija Opštine Šavnik ima relativno dobro razvijenu površinsku hidrološku mrežu.

Brze kraške rijeke raspolažu značajnim hidroenergetskim potencijalom koji je

neiskorišćen, a istovremeno su jedan od izvora vodosnabdijevanja stanovništva. Za

kvalitetno korišćenje hidropotencijala potrebno je rezervisati zemljište za izgradnju

hidroenergetskih sistema u slivu Pive, definisati namjene zemljišta do izgradnje

akumulacija, istražiti mogućnosti izgradnje malih akumulacija i regulisanja tokova.

Što se tiče proizvodnih elektroenergetskih kapaciteta na teritoriji Opštine Šavnik,

konstatuje se djelimično i srazmjerno minimalno iskorišćavanje raspoloživog

hidropotencijala. Sada je u funkciji samo mala lokalna hidroelektrana „Šavnik“, koja

koristi vode rijeke „Šavnik“. Pad na kojem se koristi voda ove rijeke postiže se

derivacijom u dužini oko 600 m. Instalisana snaga je 200 KVA, a realizovana godišnja

proizvodnja električne energije iznosi oko 450-650 MWh.

Mala hidroelektrana “Šavnik” sada je u vlasništvu EPCG i pripada sistemu HE

Perućica od 1987. U planu je da se uradi rekonstrukcija i modernizacija, a u toku je

finansijska procjena ovih radova.

Proizvodnja električne energije u posmatranom periodu je varirala, ali od 2014.

godine se primjećuje značajan pad, što je bilo uslovljeno hidrološkom situacijom. Na

godišnjem nivou proizvodnja se kretala od 674 MWh 2014. godine do 524 MWh

2016. godine. Navedena proizvodnja električne energije, u prosjeku, može da

podmiri oko 25% potreba za električnom energijom na teritoriji Opštine Šavnik.


22

Tabela 1: Osnovni podaci mhe “Šavnik”

Naziv Opis

Godina izgradnje 1957.

Rijeka Šavnik

Snaga turbine (kW) 2x100

Tip turbine Francis (horiz.)

Protok (m3/s) 2x0,5

Korisni pad (m) 26

Snaga gen. (kVA) 2x100

cos 0,8

Aktivna snaga (MW) 0,16

Izvor: Opština Šavnik

Grafik 2: Godišnja proizvodnja električne energije mHE “Šavnik” (MWh)

Izvor: CEDIS

Osnovni koncept razvoja Opštine Šavnik u planskom periodu, zasniva se, pored

ostalog, na aktiviranju hidropotencijala, čime se mogu obezbijediti uslovi za izgradnju

hidrosistema „Komarnica“ (brana „Visoki Lonci“) i malih hidroelektrana, a na osnovu

prethodno izvršenih sistemskih istraživanja.

674

459

524

234

2014. 2015. 2016. Prvih6mjeseci2017.

MWh


23

Pored hidropotencijala, na teritoriji Opštine Šavnik nalazi se 10 turbina

vjetroelektrane Krnovo od ukupno 26 koje funkcionišu u okviru VE 33/110 kV

Krnovo. VE Krnovo je izgrađena na teritoriji opština Nikšić i Šavnik i počela je sa

radom u maju 2017. godine. Instalisana snaga ovih deset turbina je 28,5 MW.

Postoji mogućnost proširenja proizvodnih kapaciteta VE Krnovo sa sadašnjih 72 MW

na 144 MW, što zavisi od raspoloživosti kapitala investitora.

3.1.2. Proizvodnja biomase

Šume i šumsko zemljište kao značajno prirodno blago i obnovljiv resurs u državnom i

privatnom vlasništvu, zauzimaju prostor od 19 324 ha ili 35% teritorije Opštine, sa

ukupnom drvnom masom od 1 982 276 m³, od toga 1 766 744 m³ u državnim i 215

532 m³ u privatnim šumama. Državne šume na području Opštine prostorno su

podijeljene na četiri gazdinske jedinice:

Tabela 2: Gazdinske jedinice državnih šuma na teritoriji Opštine

Gazdinske jedinice Površina (ha)

1. Bijela- Vojnik 4 339,22

2. Bukovica 5 978,86

3. Komarnica - Dragišnica 4 411,50

4. Sinjajevina- Semolj 1 817,00

Ukupno 16 546,58

Izvor: Uprava za šume

Država preko Uprave za šume u skladu sa Nacionalnom šumarskom politikom,

planom razvoja šumarstva i planovima gazdovanje vrši obnavljanje postojećih i

podizanje novih šuma uz maksimalno korišćenje metodologija i nauke iz oblasti

šumarstva.

Zaštitne šume su šume gdje zaštitna i ekološka funkcija imaju primat nad privrednom

funkcijom, a ustanovljavaju se na osnovu elaborata koje izrađuje Uprava za šume.

Površina zaštitnih šuma na području Opštine Šavnik iznosi 3 621 ha.


24

Šume za posebnu namjenu su ogledna dobra, parkovi u ovom slučaju NP „Durmitor“

čija površina iznosi 693 ha.

Na području Opštine Šavnik postoje i znatne površine neobraslog šumskog zemljišta

koje iznose 3 797,39 ha od čega se više od 900 ha može koristiti za pošumljavanje,

što znatno može doprinijeti povećanju drvne mase i ukupnom razvoju šumarstva na

području Opštine.

Planirani godišnji etat na teritoriji Opštine iznosi 16 421 m3, dok je tekući godišnji

prirast 22 185 m3.

Tabela 3: Planirani godišnji etat za državne i privatne šume

Vlasništvo nad šumom Godišnji etat (m3)

1. Državne 14 216

2. Privatne 2 205

Ukupno 16 421


Tabela 4: Učešće u ukupnoj drvnoj masi prema vrstama drveta

Vrsta drveta Učešće (m3)

1. Jela 193 862

2. Smrča 12 403

3. Ostali četinari 4 805

Ukupno 211 070


Drvoprerada na području Šavnika nije razvijena, zapravo na području Opštine ne

postoji ni jedno registrovano preduzeće koje se bavi drvopreradom ili sječom šuma,

već se koncesije dodjeljuju preduzećima iz druge djelova Crne Gore. Od ukupne

posječene drvne mase na ovom području dominiraju lišćari, odnosno bukva koja se

ne koristi često kao tehničko drvo. S obzirom da bukva ima veliku kaloričnu moć,


25

najvećim dijelom se koristi kao ogrijevno drvo. Može se zaključiti da su posječene

količine drveta u posmatranom periodu bile namijenjene uglavnom za ogrijev

stanovništva.

3.1.3. Sistem za daljinsko grijanje

Prostorni plan Opštine Šavnik ne predviđa uvođenje daljinskog grijanja. Zbog malog

broja stanovnika izgradnja takvog sistema ne bi bila ekonomski isplativa.

3.2. Snabdijevanje energijom

Duboke socio-ekonomske promjene tokom posljednjih 20 godina, naročito u

industrijskom sektoru, prouzrokavale su i značajne promjene u energetskim

potrebama. Energetski bilansi 80-tih godina prošlog vijeka značajno se razlikuju od

današnjih bilansa. Bilans Opštine Šavnik čine četiri energenta: ogrijevno drvo, ugalj,

pogonska goriva i električna energija. Potrošnja uglja, prema raspoloživim podacima,

je zanemarljiva.

3.2.1. Ugalj

Ugalj se uglavnom ne koristi za potrebe opštinskih objekata i drugih privrednih

društava i pravnih subjekata u kojima je Opština osnivač ili jedan od osnivača, kao ni

objekata u vlasništvu države koji su smješteni na teritoriji Šavnika. Vatrogasni dom je

jedini javni objekat za koji se može reći da za zagrijavanje prostorija koristi ugalj u

kombinaciji sa drvima. Jedan od razloga je to što na teritoriji ove Opštine nema

većih industrijskih objekata koji bi mogli biti potencijalni korisnici ovog energenta, a

ne koriste ga ni domaćinstva prije svega zbog nepraktičnosti za korišćenje u

individualnim ložištima kao i zbog dostupnosti drugog značajnog energenta (drva za

ogrijev).

3.2.2. Drvo

Ogrijevno drvo je veoma zastupljen energent u Opštini Šavnik, naročito u grejnoj

sezoni ali često i van nje u zavisnosti od vremenskih prilika. Drvna goriva

podrazumjevaju nekoliko vrsta tog energenta i prikupljanje podataka o potrošnji

drvnih goriva odnosilo se na domaćinstva, objekte od javnog značaja (obdaništa i

škole), objekte komercijalnog karaktera (pekare, pečenjare, restorani i auto servisi),

industrijska preduzeća i proizvođače drvnih goriva (proizvođači drvenog uglja,

briketa).


26

Od ukupne posječene drvne mase ogrijevno drvo čini skoro 90%, a 10% je tehničko

drvo. Korišćenje drva za ogrijev je zbog većih emisija pojedinih gasova, a posebno

čvrstih čestica (dim) glavni razlog zagađenog vazduha u zimskom periodu, odnosno

periodu glavne turističke sezone. Zbog toga što štetne čestice imaju kratak vijek

trajanja u atmosferi, emisije iz lokalnih ložišta imaju negativni uticaj na sniježni

pokrivač. Ove čestice čine bijele površine (snijeg i led) prljavim i sivim što povećava

apsorbciju sunčeve energije, čime se ubrzava topljenje snijega i leda a samim tim

stvara i negativan uticaj na dužinu i kvalitet zimske turističke sezone.

3.2.3. Električna energija

Kako područje Opštine Šavnik spada pod nadležnost ED Žabljak, to se podaci o

distributivnoj mreži u Strategiji razvoja energetike, koji se odnose za interesnu zonu,

nalaze u dijelu koji se odnosi za područje Pljevalja i Žabljaka, pa se kao takva koristi

u ovom dokumentu. Sadašnja snaga trafostanica 35/10 kV je potpuno iskorišćena,

pa ubuduće neće moći da se zadovolje potrebe potrošača. Distributivna mreža na

gradskom području je podzemna kablovska i relativno je dobrog kvaliteta.

Distributivnu mrežu sačinjava:

35kV dalekovod od Brezne do Šavnika (Dobra sela sa prečnikom užeta od

95mm2),

35kV mreža od Šavnika (Dobra sela - Slatina - Žabljak) sa krakom Slatina -

Boan prečnikom užeta 50 mm2,

TS 35/10 kV Šavnik (Dobra sela),

TS 35/10 kV Boan.

Na gradskom području je kablovska mreža dosta dobrog kvaliteta. Na vangradskom

području mreža je vazdušna. Na pojedinim dionicama je zastarjela i lošeg kvaliteta, a

provodnici su malog presjeka. Stubovi su amortizovani u najvećem dijelu i ne

odgovaraju propisanim tehničkim uslovima. Mreža 0,4kV kojom je pokrivena cijela

teritorija Opštine Šavnik ne zadovoljava potrebe potrošača.

Tabela 5: Dužine distributivnih vodova (NV – nadzemni vod, KV – kablovski vod)

NV 35kV KV 35kV NV 10kV KV 10kV NV 0,4kV kV 0,4kV Ukupno

Km Km km km

27 000 0,9 84 300 2 820 197 900 5 500 317 601

Izvori: EPCG, CEDIS


27

Tabela 6: Broj i snaga trafostanica

TS 35/10kV TS 10/0,4kV STR 10/0,4kV

Broj TS Ins.snaga Broj TS Ins.snaga Broj TS Ins.snaga

kom MVA kom MVA kom MVA

2 2 7 3,57 50 3,22

Izvori: EPCG, CEDIS

Tabela 7: Broj potrošača po naponskim nivoima

35 kV 10 kV 0,4kV 0,4kV domaćinstva Ukupno

1 0 55 1 610 1 666

Izvori: EPCG, CEDIS

Iako je mreža 35 kV na području ED Žabljak (Šavnik) samo djelimično

zadovoljavajućeg kvaliteta, njena ukupna dužina i razgranatost zahtijeva zadržavanje

postojeće koncepcije transformacije 110/35/10 kV tokom cijelog posmatranog

perioda. Planirana su ulaganja u gradsku kablovsku mrežu 35 kV, te TS 110/35 kV

Žabljak, čijom izgradnjom će se, uz već izgrađenu TS 110/35 kV Brezna,

normalizovati napajanje električnom energijom krajnjeg sjeverozapada Crne Gore.

Budući da ostaju u pogonu, potrebno je obnoviti sve TS 35/10 kV i sve vodove 35

kV.

3.2.4. Tečna goriva

Zbog nepostojanja infrastrukturnih pretpostavki u Crnoj Gori se ne obavlja djelatnost

nabavke, skladištenja, prenosa, distribucije i snabdijevanja prirodnog gasa,

transporta nafte naftovodima i transporta naftnih derivata. Crna Gora, a samim tim i

Opština Šavnik, se u potpunosti oslanja na uvoz kad je taj energent u pitanju.

Crna Gora nema svojih izvora nafte i gasa, te se stoga na njenoj teritoriji obavljaju

djelatnosti transporta, skladištenja, distribucije, trgovine na malo i na veliko, prodaja

i snabdijevanje krajnjih kupaca naftnim drivatima i tečnim naftnim gasom3).

3 Pravila o licencama za obavljanje energetskih djelatnosti Sl.list CG 50/16.


28

Potrošači sa teritorije Opštine Šavnik se naftnim derivatim snabdijevaju sa jedine

benzinske stanice na teritoriji ove opštine.


29

4. ANALIZA POTROŠNJE ENERGIJE

4.1. Potrošnja energije po tipu energenta

4.1.1. Potrošnja električne energije

Potrošnja električne energije – lokalna samouprava

Stepen energetske efikasnosti u većini javnih zgrada na teritoriji Opštine Šavnik je na

veoma niskom nivou, što je u najvećoj mjeri uslovljeno karakteristikama objekata

koji su izgrađeni od materijala koji ne doprinose smanjenoj potrošnji energije.

Lokalna samouprava za zagrijavanje prostorija u zgradi Opštine koristi električnu

energiju. Od uređaja se najčešće koriste termoakumulacione peći (TA) i električni

radijatori koji predstavljaju najveće potrošače električne energije. Prema raspoloživim

podacima Opština raspolaže sa 23 TA peći i električnih radijatora čija je ukupna

instalisana snaga oko 70 kW. Dotrajale TA peći osim velike potrošnje električne

energije dovode i do respiratornih problema zbog izduvavanja i staklene vune koja se

u njima nalazi.

Navedeni uređaji najčešće nijesu energetski efikasni, a i tehničke karakteristike

objekata nijesu u skladu sa principima i uštede energije, što doprinosi i većoj

potrošnji električne energije. Naime, Opština Šavnik je 80-ih godina prošlog vijeka

među prvima u Crnoj Gori opremila svoj objekat aluminijumskom bravarijom. Uz

ovako dotrajalu bravariju i u vremenskim uslovima kakve vladaju u Šavniku veoma

teško zagrijati prostorije na efikasan način.

Zbog povoljnih vremenskih uslova u ljetnjim mjesecima korišćenje klima uređaja za

hlađenje prostorija nije neophodno, ali s obzirom da sezona grijanja može da potraje

i do ljetnjih mjeseci, računi za utrošenu električnu energiju su obično visoki i van

sezone grijanja. Bitno je istaći da je veća površina krova zgrade Opštine okrenuta ka

sunčanoj strani (pravac sjever - jug) što otvara mogućnost za instalaciju

fotonaponskih panela i značajne finansijske uštede u potrošnji električne energije.


30

Tabela 8: Broj i vrsta grejnih i rashladnih uređaja lokalne samouprave, 2017. godina

Vrsta rashladnog uređaja Broj

1. Radijatori – uljani (2,5 kw najčešće) 3

2. TA peći (2,5; 3,5kw i 4,5 kw) 20

Ukupno 23


Prema podacima predstavljenim na donjem grafiku, opštinski objekti i druga

privredna društva i pravni subjekti u kojima je Opština osnivač ili jedan od osnivača,

u posmatranom periodu od 2014-2016 i prvih šest mjeseci 2017. godine, bilježe

smanjenje potrošnje električne energije po prosječnoj godišnjoj stopi od 4,0%.

Potrošnja se smanjuje iz godine u godinu, pa to smanjenje varira od 2,9% (2015 /

2014) do 5,4% (2017/2016). Prosječna godišnja potrošnja električne energije iznosi

260 000 kWh ili 35 000 €. U strukturi potrošnje najveće učešće imaju javni objekti sa

prosječnom godišnjom potrošnjom od 139 000 kWh, odnosno 18 000 €.

Opština je finansirala ugradnju natrijum sijalica visokog pritiska za potrebe ulične

rasvjete 2012. i 2016 godine. Vatrogasna stanica je 2013. godine izvršila termo

izolaciju zgrade, a 2016. su pumpe za vodu snage 22 kW zamijenjene jedinicama

manje snage od 18 kWh, što je uslovilo i smanjenje potrošnje u odnosu na

prethodne godine.


(kWh/godišnje)

Izvor: EPCG, FC Snabdijevanje, Opština Šavnik i kalkulacije autora

146431142209

136920

64770

90905 88283 85000

40209

13047 12671 122005771

22459 21811 21000

9934

2014. 2015. 2016. Prvih6mjeseci2017.

kWh

Javniobjektiuvlasništvuopštine Kompanijepodkontrolom/vlasništvuopštine

Javnarasvjeta Drugijavniobjektipodkontrolom/vlasništvuopštine


31

Grafik 4: Potrošnja električne energije za institucije koje su u vlasništvu Opštine (€/godišnje)


Na području Opštine Šavnik postoji više obrazovnih ustanova i to:

Dječji vrtić (u sklopu Obrazovnog centra Šavnik);

Tri osnovne škole: “Obrazovni centar“ Šavnik, O.Š. “Bogdan Kotlica“ Boan i

O.Š. „Jovan Ćorović“ Gornja Bukovica;

Srednja poljoprivredna školu (u sklopu Obrazovnog centra).

Dječiji vrtić, osnovna i srednja škola nalaze se u istoj zgradi u okviru „Obrazovnog

centra“ i rade u toku jedne smjene. U 2010/2011. godini izvršena je određena

rekonstrukcija objekta uz podršku Ministarstva prosvjete Crne Gore i donacije Vlade

Japana. Rekonstukcija je obuhvatila: promjenu stolarije, renoviranje ulaza, urađen je

sanitarni čvor, izvršeni molersko-farbarski radovi. Na području Opštine nalaze se i

skromne prostorije četiri četvororazredna područna odjeljenja koje pohađa veoma

mali broj učenika zbog posljedica migracija stanovništva.

Osnovna škola „Bogdan Kotlica“ u Boanu ima površinu od 1 263m2. Objekat je u

dobrom stanju. Škola ima šest područnih odjeljenja koja se uglavnom nalaze u lošem

stanju.

Osnovna škola „Jovan Ćorović“ nalazi se u Gornjoj Bukovici i u okviru nje formirana

su dva područna odjeljenja (od kojih odjeljenje u Donjoj Bukovici ne radi zbog

nedostatka učenika). Stanje objekta nije na zadovaljavajućem nivou.

Područna služba Centra za socijalni rad u zgradi Opštine koristi dvije kancelarije

površine 22 m2.

2031219429

16751

7385

1261012062

10399

4584

1810 1731 1493658

3115 2980 2569

1133

2014. 2015. 2016. Prvih6mjeseci2017.

EUR

Javniobjektiuvlasništvuopštine Kompanijepodkontrolom/vlasništvuopštine

Javnarasvjeta Drugijavniobjektipodkontrolom/vlasništvuopštine


32

Poslove razvoja kulture sporta i medija na području Opštine vrši JU Centar za

kulturu, sport i medije Šavnik. Površina objekta iznosi 1 243 m2.

Dom kulture je objekat sa višenamjenskom salom od 360 mjesta. Infrastruktura

doma je nezadovoljavajuća, u sali nema grijanja, adekvatne rasvjete i ozvučenja.

Ovakvo stanje onemogućava korišćenje sale u zimskom periodu i otežava kvalitetno

održavanje predstava i drugih manifestacija.

U gradskom jezgru Opštine je locirana biblioteka koja funkcioniše u sastavu Centra

za kulturu kao samostalna institucija. Biblioteka je smještena u dvije nefunkcionalne

prostorije. Prostorija u kojoj se nalaze knjige površine je 20m2, dok je u drugoj

prostoriji smještena Kancelarija Opštinske izborne komisije, pa se ne može koristiti

kao čitaonica.

U Opštini Šavnik ne postoji sportska hala, stadion, ni poligon.

Potrošnja električne energije – domaćinstva

Potrošnja električne energije za domaćinstava na teritoriji Opštine Šavnik iznose u

prosjeku oko 1,5 miliona kWh/god, što košta ukupno 234 000 €. Potrošnje električne

energije u 2015. godini se povećala u odnosu na 2014. godinu , a nakon čega dolazi

do smanjenja potrošnje u 2016. Jedan od razloga smanjenja je i depopulacija na

teritoriji Opštine Šavnik, koja spada među opštinama sa najvećom negativnom

stopom prirodnog priraštaja u Crnoj Gori.

Grafik 5: Godišnja potrošnja električne energije za domaćinstva u kWh


1546573 15934261538526

683475

2014. 2015. 2016. Prvih6mjeseci2017.

kWh


33

Grafik 6: Godišnja potrošnja električne energije za domaćinstva u €


Prosječni mjesečni račun domaćinstava za električnu energiju iznosi 10,0 €. Prosječni

mjesečni račun tokom sezone grijanja iznosi 9,5 €, a van sezone 12,3 €, što je

29,5% više. Imajući u vidu klimatske uslove i dobijene podatke može se zaključiti da

domaćinstava u Šavniku koriste drva i/ili neke druge vrste energenata za

zagrijavanje prostora.

Tabela 9: Prosječan iznos mjesečnih računa za električnu energiju u sezoni i van sezone

grijanja

2014. 2015. 2016. Prvih 6

mjes. 2017.

€

1. Sezoni grijanja (septembar – maj) 10,5 10,4 9,1 7,9

2. Van sezone grijanja (jun – avgust) 13,3 14,1 12,2 2,8

Izvor: EPCG, FC Snabdijevanje, Opština Šavnik i kalkulacija autora

242253 244865

213610

88364

2014. 2015. 2016. Prvih6mjeseci2017.

EUR


34

4.1.2. Potrošnja uglja i drvne biomase za dobijanje toplote

Potrošnja uglja u Opštini je svedena na minimum. Institucije koje su u prošlosti

koristile ugalj za grijanje prostora su poslednjih godina rekonstrisale sistem grijanja i

sada koriste električnu energiju i druge vrste energenata. Vatrogasni dom je jedina

opštinska institucija koja za zagrijavanje prostorija koristi ugalj u kombinaciji sa

drvima. Prosječna godišnja potrošnja iznosi oko 9 t/god.

Korišćenje biomase imalo bi značajne socio-ekonomske i ekološke posljedice, što u

procjeni potencijala treba uzeti u obzir. Osnovni motivi za višenamjensko i

multifunkcionalno korišćenje šuma vezani su za širok spektar proizvoda i usluga koje

nude šume i šumska zemljišta. U novoj generaciji planova upravljanja i gazdovanja

sve funkcije moraju biti uzete u obzir kod formiranja ciljeva i mjera pojedinih

planova. Prioritetne funkcije i namjena šuma i šumskog zemljišta trebaju biti

određeni i u prostornom smislu. Da bi omogućili maksimalno postizanje koristi od

šuma, treba izraditi i ekonomsku valorizaciju funkcija šuma shodno namjeni.

Postizanje saznanja o monetarnoj vrijednosti funkcija šuma koje se ne valorizuju na

tržištu kao proizvodnja drveta i nedrvnih proizvoda poslužiće kod određivanja

prioriteta i javnih investicija u upravljanju šumama.

Drva za ogrijev se obezbjeđuju iz državnih i privatnih šuma. Na teritoriji Opštine

Šavnik za grijanje prostora domaćinstva najčešeće koriste drva, dok privreda i

lokalne/državne institucije koriste električnu energiju i/ili neki drugi energent.

Prosječna godišnja potrošnja ogrijevnog drveta iznosi oko 5 000 m3 i najveći dio

potroši lokalno stanovništvo. Od javnih institucija pod kontrolom/vlasništvu Opštine

jedino Vatrogasni dom koristi drva za grijanje, u kombinaciji sa ugljem, sa

prosječnom godišnjom potrošnjom od 35 m3 drva i 9 t uglja.

Tabela 10: Potrošnja drva za ogrijev, neto masa u m3

2014. 2015. 2016. 6 mjes.

2017.

m3/godišnje

1. Javni objekti u vlasništvu Opštine 30 30 40 20

2. Stanovništvo 5 028 4 958 4 837 4 968

Ukupno 5 058 4 988 4 877 4 988

Izvor: Uprava za šume, Područja jedinica Šavnik


35

Domaćinstva na teritoriji Opštine Šavnik ne koriste drvne brikete, pelet, piljevinu ili

neku drugu vrstu drvnog goriva, već isključivo drvo za ogrijev. Domaćinstva u

Šavniku tokom godine ukupno potroše 4 941 m3 ogrijevnog drveta, odnosno

prosječna potrošnja po domaćinstvu iznosi 7,09 m3. Za nabavku ogrijevnog drveta u

prosjeku izdvoje po 230 € ili 33 €/m3. Potrošnja drveta po m2 površine koja se grije

iznosi 0,15 m3.

Tabela 11: Potrošnja i troškovi nabavke ogrijevnog drveta za grijanje domaćinstava u 2011.

godini

Broj domaćinstava

koja koriste

ogrijevno drvo

Ukupna potrošnja

u domaćinstvima

Ukupni troškovi

domaćinstava za

nabavku drveta

(Broj) (m3) (EUR)

Gradska 153 1 192 50 643

Ostala 521 3 589 104 373

Ukupno 674 4 781 155 016

Izvor: Potrošnja drvnih goriva u 2011. godini u Crnoj Gori, Monstat 2013

Tabela 12: Potrošnja ogrijevnog drveta za potrebe domaćinstava u Šavniku u 2011. godini

Ukupna

potrošnja

ogrijevnog

drveta

Ukupna

površina

objekata koji

se griju

Potrošnja

drveta u m3

po m2

površine koja

se grije

Broj

domaćinst.

koja koriste

ogrijevno

drvo

Potrošnja

ogrijevnog

drveta po

domaćinstvu

(m3) (m2) (m3/m2) (broj) (m3)

4 781 31 330 0,15 674 7,09

Izvor: Akcioni plan korišćenja drvne biomase u Crnoj Gori, FODEMO

4.1.3. Potrošnja tečnih goriva

Sistem gradskog prevoza u Opštini Šavnik je nedovoljno razvijen. Evidentan je

nedostatak parking prostora, ali i nepostojanje organizovanog javnog prevoza. Javni


36

prevoz je organizovan samo za učenike škola, a turisti mogu koristiti usluge nekoliko

taksi vozača, koji terenskim vozilima obilaze planinski dio Opštine Šavnik, sa lošijom

putnom infrastrukturom.

Tečna goriva se u Šavniku koriste najvećim dijelom u vozilima. Stoga se potrošnja

tečnih goriva u vozilima koja su registrovana na teritoriji ove Opštine u principu ne

može vezati za potrošnju isključivo na toj teritoriji. Isto tako, ni potrošnja naftnih

derivata vozila registrovanih na teritoriji drugih (npr. susjednih) lokalnih jedinica se

ne može posmatrati nezavisno od potrošnje goriva na teritoriji jedinice čija se

energetska politika razmatra. Kada je u pitanju broj registrovanih drumskih motornih

i priključnih vozila u 2016. godini je došlo do povećanja broja registrovanih vozila u

odnosu na 2015. godinu za 9,0%. Broj novih i uvezenih vozila tj. vozila koja se prvi

put registruju u Crnoj Gori je 2015. godine u Opštini Šavnik iznosio 19, a u 2016. je

došlo do povećanja i ovaj broj je iznosio 19 vozila. Od ukupnog broja registrovanih

automobila, najveći broj čine putnički automobili, koji učestvuju sa 86,6%.

Tabela 13: Broj registrovanih drumskih motorinih i priključnih vozila i prvi put registrovanih

2015. 2016.

Prvih šest

mjeseci 2017.

Drumska

motorna i

priključna

vozila

Prvi put

registrov

ani

Drumska

motorna i

priključna

vozila

Prvi put

registrov

ani

Drumska

motorna i

priključna

vozila

Prvi put

registro

vani

1. Motocikli - - - - 1 -

2. Putnički

automobili

254 14 277 16 144 12

3. Kombi vozila 4 - 2 - - -

4. Autobusi 1 - 1 - - -

5. Teretna vozila 26 2 25 1 17 2

6. Specijalna radna

vozila

- - - - - -

7. Vučna vozila - - - - - -

8. Priključna vozila 2 1 3 1 2 -

9. Poljoprivredni 2 2 7 7 1 1


37

traktori

UKUPNO 289 19 315 25 165 15

Izvor: Godišnja i mjesečna statistika saobraćaja i veza, MONSTAT

Na teritoriji Opštine Šavnik postoji jedna benzinska stanica, koja se nalazi na

magistralnom putu prema Žabljaku, turističkom centru, tako da se potrošnja goriva

ne odnosi samo na stanovništvo i privredne subjekte u Šavniku. Na osnovu dobijenih

podataka, u posmatranom periodu se uočava porast potrošnje naftne i naftnih

derivata, i u 2016. godini je potrošnja veća za 29,5% u odnosu na 2014. godinu. S

obzirom na opadanje broja stanovnika u Opštini i smanjenu privrednu aktivnost,

navedeno povećanje potrošnje se može objasniti povećanim brojem posjetilaca

tokom turističke sezone Žabljaku.

Grafik 7: Potrošnja nafte i naftnih derivata prema vrsti goriva (l)

Izvor: Benzinska stanica, Šavnik

S obzirom da se Šavnik nalazi na putu do Žabljaka, jednog od turističkih centara

tokom zimske i ljetnje turističke sezone, evidentan je i uticaj turističke sezone na

potrošnju energenata u Opštini. U periodu zimske (januar-februar) i tokom ljetnje

sezone (jun-septembar) potrošnja nafte i naftnih derivata se poveća u prosjeku za

40% u odnosu na ostatak godine. Ovdje treba imati na umu i činjenicu da jedan dio

stanovništva ima vikendice u kojima borave vikendima i/ili tokom godišnjih odmora,

odnosno tokom perioda godine koji je pogodan za bavljenje poljoprivredom.

341614

397784

481442

172776

31991 31897 32824

9380

135947 137554 145404

53027

2014. 2015. 2016. Prvih6mjeseci2017.

Potrošnjaulitrima(l)

Eurodizel Eurosuper98 Eurosuper95EKON


38

Grafik 8: Potrošnja nafte i naftnih derivata tokom i van turističke sezone

Izvor: Benzinska stanica Šavnik i kalkulacije autora

Godišnja potrošnja goriva lokalne samouprave iznosi 16 000 l od čega je najveći

potrošač Komunalno preduzeće zbog mašina koje se koriste za održavanje lokalnih

puteva prevashodno za čišćenje snijega tokom zime.

Grafik 9: Potrošnja nafte i naftnih derivata u lokalnoj upravi Šavnik


Lokalna samouprava raspolaže sa ukupno četiri putnička automobila, četiri teretna

vozila za gašenje požara, nasipanje puteva, odvoz smeća, čišćenje snijega. Opština

raspolaže i sa jednim minibusom od 16 mjesta.

302892

346923

413588

113864

206660220313

246082

121318

2014. 2015. 2016. Prvih6mjeseci2017.


Turističkasezona Vanturističkesezone

51974860

350 382

2950 3000

7611

6805

2015. 2016.


Vozniparkopštinskeadminsitracije(dizel) Vozniparkopštinskeadministracije(petroleum95)

Vozniparkzajavniprevoz(dizel) Kompanijepodkontrolom/vlasinštvuopštine(dizel)


39

Tabela 14: Broj vozila u vlasništvu lokalne samouprave prema vrsti goriva koju koriste, 2014-

2017.

Vrsta vozila Dizel Benzin

Broj

1. Putničko 2 2

2. Teretna vozila 4 -

3. Autobus 1 -

4. Radne mašine 2 -

Ukupno 9 2


4.1.4. Potrošnja energije iz obnovljivih izvora

Evropska Unija postavila je cilj da udio obnovljivih izvora energije u bruto potrošnji

energije bude 20%, pri čemu se u obzir uzimaju pojedinačni državni ciljevi, različite

početne tačke svake države, potencijal obnovljivih izvora i ekonomska situacija u

državama članicama. Tako je kao Nacionalni cilj učešća obnovljivih izvora u finalnoj

potrošnji enerije određeno 33%. Godine 2004, kada je po prvi put vršeno mjerenje,

udio obnovljivih izvora energije u bruto potrošnji energije zemalja EU bio je 8,3% i

od tada je u konstantnom rastu. Opština Šavnik je još uvjek veoma daleko od

ispunjenja tog cilja ali je u narednom periodu neophodno raditi na podizanju svijesti

građanja o značaju i ekonomičnosti obnovljivih izvora energije, prije svega zbog

značajnog potencijala energije vjetra u Opštini.

4.2. Rezime potrošnje energije

Na teritoriji Opštine Šavnik potrošači u prosjeku godišnje potroše oko 2,11 miliona

kWh električne energije. U strukturi potrošnje domaćinstva imaju najveći udio, čak

72,3%. dok lokalna samouprava učestvuje 12,4%.


40

Tabela15: Ukupna potrošnja električne energije po godinama i vrsti potrošača (kWh)

2014. 2015. 2016.

Prvih 6

mj. 2017.

(kWh/godišnje)

1. Javni objekti u vlasništvu

Opštine 146 431 142 209 136 920 64 770

2. Kompanije (uključujući

Komunalno) u vlasništvu

Opštine

90 905 88 283 85 000 40 209

3. Javna rasvjeta 13 047 12 671 12 200 5 771

4. Drugi javni objekti u

vlasništvu Opštine 22 459 21 811 21 000 9 934

5. Potrošnja stanovnika 1 546 573 1 593 426 1 538 526 683 475

6. Ostala potrošnja 386 994 284 383 269 450 171 784

UKUPNO 2 206 409 2 142 783 2 063 096 975 943


Grafik 10: Struktura potrošnja električne energije po vrsti potrošača (%)


41

Prosječna godišnja potrošnja nafte i naftnih derivata iznosi 579 hiljada litara goriva.

U strukturi potrošnje goriva eurodizel učestvuje sa 72,5%, dok su ostale vrste

zastupljene u manjoj mjeri. Lokalna samouprava u prosjeku godišnje potroši oko

8 500 l.

Tabela 16: Ukupna potrošnja goriva po godinama i vrsti goriva

2014. 2015. 2016.

Prvih 6

mjeseci

2017.

litara/godišnje

2. Eurodizel 341 614 397 784 481 442 172 776

3. Eurosuper 98 31 991 31 897 32 824 9 380

4. Eurosuper 95EKON 135 947 137 554 145 404 53 027

UKUPNO 509 552 567 236 659 670 235 183


Grafik 11: Struktura potrošnje po vrsti nafte i naftnih derivata


42

5. ANALIZA EMISIJA ŠTETNIH GASOVA

5.1. Svrha procjene emisija

Zabrinutost društva u pogledu ekoloških aspekata korišćenja energije postaje

univerzalno pitanje. Razlog za zabrinutost leži u tome što su naučnici u posljednjih 3-

4 decenije utvrdili direktnu zavisnost između atmosferskog zagađenja i stanja životne

sredine. Zbog toga se javljaju zajedničke tendencije svjetskih vlada da se kreiraju

politike kojima se osigurava ekonomski razvoj koji štiti životnu sredinu, a naročito -

ekološki neškodljivu upotrebu energije.

Konvencionalni izvori energije se baziraju na sagorijevanju fosilnih goriva, prije svega

uglja nafte i gasa. Zavisno od prirode procesa i primijenjene tehnologije,

prisagorijevanju fosilnih goriva se javlja veći broj gasova opasnih po okolinu

(uključujući i čovjeka). Ipak, danas se smatra da je najnegativniji uticaj CO2 zbog

pojave ''efekta staklene bašte'' koji se manifestuje smanjenon refleksijom sunčevog

zračenja, a što za posljedicu ima povećanje temperature na cijeloj Zemlji.

5.2. Procjena emisija na teritoriji Opštine Šavnik

U ovom poglavlju prikazane su analize emisija štetnih gasova koje uzrokuje potrošnja

energije na teritoriji opštine Šavnik. Pri tome se posebna pažnja daje analizi emisija

iz potrošnje električne energije. Nakon toga procjenjuju se i emisije iz potrošnje

tečnih goriva i ukupan bilans emisija

5.2.1. Emisije nastale iz potrošnje drveta

Energija proizvedena u procesu sagorijevanja drveta tretira se kao obnovljiva (nulta

emisija). Razlog je što se kompletan iznos CO2 stvoren u procesu sagorijevanja

ponovo pretvori u biomasu, ali sada u procesu fotosinteze, i to relativno kratkom

periodu od oko 40 godina. Ovakav tretmanu pogledu emisija biomasa ima u svim

relevantnim studijama, statističkim izvještajima itd.

5.2.2. Emisije nastale iz potrošnje električne energije

Uprkos tome što upotreba fosilnih goriva dovodi do emisije mnogobrojnih štetnih

gasova kao što su sumporni i azotni oksidi , obično se fokus analize emisija stavlja na

CO2, prevashodno stoga jer se tokom sagorijevanje fosilnih goriva ovaj gas proizvodi


43

u ogromnim količinama a nedvosmisleno je utvrđen njegov negativan uticaj na klimu

preko mehanizma staklene bašte.

Potrošnju električne energije u Opštini Šavnik (javni sektor, privreda i domaćinstva) u

periodu 2014-2016. god. karakterisao je pad ukupne potrošnje u iznosu od 9,3 %

tokom 2014-2017, ili prosječan pad potrošnje od 3,1 % na godišnjem nivou.

Prosječna godišnja potrošnja električne energije u navedenom periodu iznosila je u

prosjeku oko 2,11 miliona kWh godišnje.

Primjenom jednostavne ekstrapolacije takvog trenda i na osnovu podataka o

potrošnji za prvih 6 mjeseci 2017. godine, zaključuje se da će u 2018. godini ukupna

potrošnja električne energije na teritoriji Opštine Šavnik iznositi 2,02 GWh.

Jedini proizvođač električne energije iz fosilnih goriva u Crnoj Gori je TE Pljevlja. Ova

TE pored velikih količina CO2 proizvodi i značajne količine drugih gasova koji

zagađuju vazduh, prije svega sumpornih oksida. Ovaj efekat se javlja prevashodno

zbog značajnog sadržaja sumpora u pljevaljskom lignitu. Stoga ćemo u ovoj analizi

pored CO2 kao najrelevantnijeg pokazatelja emisija gasova navesti i vrijednosti

sumpornih oksida i suspendovanih čestica koji nastaju prilokom sagorijevanja lignita.

Ekstrapolacijom potrošnje električne energije iz 2017. godine u emisije dovodi do

zaključka da će ukupne emisije TE Pljevlja 2018. godine iznositi 2 084 475 t, od čega

1 725 000 t CO2. S obzirom na planiranu proizvodnju električene energije u Crnoj

Gori u 2018. godini od 3 256 GWh, uz istovremenu potrošnju na teritoriji Kolašina od

2,11 GWh, učešće potrošnje električne energije u Šavniku u odnosu na ukupnu

potrošnju u Crnoj Gori iznosi 0,065%, proizilazi da dio emisija koji pripada Šavniku

iznosi 1 271 t, od čega na CO2 otpada 1 052 t.

Tabela 17: Ukupne emisije i uticaj na životnu sredinu nastale potrošnjom električne energije

Vrsta emisija u tonama

1. Ugljen dioksid 1 052

2. Sumporoksid 16,34

3. Suspendovane čestice 1,65

4. Pepeo 201,3

Ukupno emisije 1 271,29

Izvor: Procjena konsultanta


44

Istovremeno, ako se pad potrošnje tokom narednih godina bude održavao na istim

nivoima, potrošnja i ukupni uticaji na životnu sredinu vjerovatno će opasti

proporcionalno tj. oko 3,1% godišnje.

5.2.3. Emisije nastale iz potrošnje tečnih goriva

Lokalna samouprava u prosjeku godišnje troši oko 8 500 l naftne i naftnih derivata,

od čega se 95,0% odnosi na potrošnju dizela, a 5,0% na benzin.

Na osnovu podataka o potrošnji tečnih goriva iz Tabele 16 za period 2014-2016 i za

prvih šest mjeseci 2017. godine došlo se do procjene potrošnje tečnih goriva u 2018.

godini prikazane u tabeli 18.

U istoj tabeli su prikazane i emisije CO2 kao najznačajnijeg iz grupe zagađivača koji

nastaju sagorijevanjem tečnih goriva, a dobijene su na osnovu procijenjene

potrošnje primjenom faktora konverzije (količina proizvedenog CO2 u odnosu na

težinu sagorelog goriva) za svaku vrstu goriva4, čime dolazimo i do iznosa emisija

CO2 prikazanih u Tabeli 18:

Tabela 18: Procijenjena potrošnja tečnih goriva i emisije CO2 nastale njihovim

sagorijevanjem

Izvor emisija

Procijenjena

potrošnja u 2018

Emisije CO2

U tonama

1. Potrošnja – Eurodizel 502,37 1 356,39

2. Potrošnja – Eurosuper 98 33,27 77,19

3. Potrošnja – Eurosuper 95EKON 146,39 339,62

UKUPNO 682,03 1 773,21


Iz tabele se vidi da je ukupna potrošnja tečnih goriva na teritoriji Opštine Šavnik u

2018.god. procijenjena na 682 t. U poređenju sa potrošnjom tokom 2014. godine, to

predstavlja porast od 34% ili 11,33% godišnje.

4 ''Emission Factors for Greenhouse Gas Inventories’’, EPA, April 2014.


45

Shodno tome, emisije CO2 koje potiču od sagorijevanja tečnih goriva na teritoriji

Opštine Šavnik tokom 2018.god. procjenjuju se na oko 1 773 t.

Zbog toga što su emisije drugih gasova iz savremenih automibila neznatne, one se

ne analiziraju.

5.2.4. Ukupni bilans emisija

Rezimirani bilansi emisija zaŠavnik navedeni su u sljedećoj tabeli:

Tabela 19: Ukupne emisije CO2 na teritoriji Opštine Šavnik

Vrsta emisija U tonama

1. Ugljendioksid iz potrošnje električne energije 1 052

2. Ugljendioksid iz potrošnje tečnih goriva 1 773

3. Ukupno ugljendioksid 2 825


Jednostavnim sabiranjem emisija CO2 nastalih po osnovu korišćenja električne

energije i po osnovu sagorijevanja tečnih goriva dobija se ukupna količina CO2

emitovanog na teritoriji Opštine Šavnik tokom 2018. godine od 2 825 t.


46

6. PROCJENA BUDUĆE POTROŠNJE ENERGIJE

U planiranju potrošnje energije polazi se od trenutnog stanja, kao i od planiranih

aktivnosti na teritoriji Opštine Šavnik, što će uticati da se za određene vrste

energenata predviđaju stope povećanja ili smanjenja.

Činjenica da poslednjih godina Opština Šavnik bilježi pad privredne aktivnosti, koji je

praćen smanjenjem broja stanovnika i ubrzanim starenjem stanovništva, uticaće i na

sam pristup u planiranju potrošnje energije a naravno i na rezultate.

6.1. Električna energija

Projekcije kretanja stanovništva za sjeverni region predviđaju negativni trend

demografskih pokazatelja.5 Prema predstavljenim scenarijima u desetogodišnjem

periodu 2016-2025, koja se može smatrati dovoljno tačnom i za period za koji se

izrađuje ovaj plan, u periodu 2018-2027 u sjevernom regionu Crne Gore će prema

umjerenom scenariju doći do smanjenja broja stanovnika, u prosjeku, za 6 181

stanovnika, odnosno ukupno u desetogodišnjem periodu za 7,6%, ili 0,75%

godišnje.

U strukturi potrošnje električne energije domaćinstvima na osvetljenje potroše oko

11-12% električne energije. S druge strane, zamjena postojećih/klasičnih sijalica sa

onima koje su energetski efikasnije (tzv. Light Emitting Diode ili LED sijalice) dovodi

do smanjenja potrošnje po tom osnovu čak i do 80%. Iz prethodnog proističe da bi

po ovom osnovu došlo do uštede potrošnje električne energije za oko 9%. Realno je

očekivati da će do potpune zamjene klasičnog osvjetljenja novi, štedljivijim

tehnologijama doći za 5 godina. Ovo ne toliko stoga što su naši građani energetski

osviješteni i potpuno informisani, nego prije svega zbog najavljene zabrane dalje

prodaje klasičnih sijalica koja stupa na snago krajem godine. Iz toga proističe

prosječno smanjenje potrošnje električne energije od 1,8% godišnje tokom 5-

godišnjeg perioda.

Kada je u pitanju potrošnja električne energije u institucijama Opštine možemo

očekivati da će doći do smanjenja potrošnje elekrične energije usljed zamjene

rasvjete LED sijalicama što će doprinijeti povećanju energetske efikasnosti. Kad je u

pitanju javna rasvjeta, najveće smanjenje potrošnje se očekuje upravo kog te

kategorije potrošnje za 14% godišnje tokom petogodišnjeg perioda zamjene starih

klasičnih sijalica i svjetiljki novim LED osvjetljenjem.

5 Projekcije stanovništva Crne Gore do 2060. godine sa strukturnom analizom, MONSTAT, 2014.


47

Uključivanjem svih navedenih parametara i projekcija (uzimajući u obzir i očekivano

smanjenje broja stanovnika prema projakcijama iz Monstat-ove studije), dobijamo

procjenu smanjenja ukupne potrošnje električne energije od 3,8% tokom perioda od

5 godina, poslije čega se smanjenje potrošnje ublažava i svodi na oko 1,3%

godišnje, što je za planski period 2018-2027 prikazanu u tabeli 15:

Tabela 20: Procjena ukupne potrošnje električne energije

Godina Ukupna potrošnja (kWh)

2018. 1 914 806

2019. 1 844 707

2020. 1 777 174

2021. 1 712 114

2022. 1 649 435

2023. 1 589 051

2024. 1 568 659

2025. 1 548 528

2026. 1 528 655

2027. 1 509 038


6.2. Drvo

Na teritoriji Opštine Šavnik drva se koriste za kuvanje, zagrijavanje prostora i

pripremu potrošne tople vode. Domaćinstva su najveći potrošač ogrijevnog drveta i

procjena njegove potrošnje se bazira na potrošnji iz 2016. Jedno domaćinstvo u

Opštini Šavnik potroši prosječno 7,09 m3 ogrijevnog drveta tokom godine. S obzirom

naprednosti drveta kao energenta (prije svega nisku cijenu tako dobijene energije,

realno je pretpostaviti da će većina domaćinstava nastaviti da koristi taj energent kao

primarni izvor toplote.

Zato se, s obzirom na predviđeni pad smanjenja broja stanovnika, očekuje da će doći

do smanjenja potrošnje ogrijevnog drveta u narednom desetogodišnjem periodu za

0,5%/godišnje.


48

Tabela 21: Procjena ukupne potrošnje ogrijevnog drveta

Godina Ukupna potrošnja (m3)

2018. 4 963

2019. 4 938

2020. 4 914

2021. 4 889

2022. 4 865

2023. 4 840

2024. 4 816

2025. 4 792

2026. 4 768

2027. 4 744


6.3. Tečna goriva

Potrošnja tečnih goriva je nejnezahvalnija za procjenu. Ovo stoga jer se uprkos

negativnim kretanjima broja stanovnika i relativno visokoj cijeni, potrošnja

posljednjih godina povećavala.

Stoga se procjenjuje da će potrošnja tečnih goriva za osnovne potrebe lokalnog

stanovništva uprkos očekivanom smanjenju broja stanovnika, niskom nivou privredne

aktivnosti i korišćenja automobila sa smanjenom potrošnjom, potrošnja tečnih goriva

i dalje rasti prije svega zbog uvećanja porasta turista tokom ljetnje i zimske turističke

sezone. Potrošnja će prvih tri godine rasti po stopi od 3,5 %/god, a zatim će se rast

smanjiti na 1,7 %/god.

Projekcije kretanja potrošnje tečnih goriva su prikazane u tabeli 22:


49

Tabela 22: Procjena ukupne potrošnje tečnih goriva

Godina Ukupna potrošnja (l)

2018. 682 758

2019. 706 655

2020. 731 388

2021. 756 986

2022. 769 855

2023. 782 943

2024. 796 253

2025. 809 789

2026. 823 555

2027. 837 556



50

7. ANALIZA ENERGETSKIH POTENCIJALA

7.1. Analiza mogućnosti proizvodnje, razvoja sistema prenosa i

distribucije energije

Ključni potencijali za proizvodnju energije na teritoriji Opštine su prikazani u sljedećoj

tabeli:

Tabela 23: Mogućnosti proizvodnje energije za različite vrste energenata

Vrsta potencijala Da/Ne

1. Voda Da

2. Vjetar Da

3. Sunce Da

4. Biomasa Da

5. Ugalj Ne

7. Deponije (sagorijevanje otpada) Ne

7.1.1. Mogućnosti proizvodnje energije

Šavnik posjeduje značajan hidroenergetski potencijal u slivu Komarnice, koji čitav

pripada Opštini. Međutim, ekonomska valorizacija praktično nije ni počela. Trenutno,

u Šavniku radi samo jedna mala hidroelektrana na rijeci Šavnik. Razvoj energetskog

sektora zasnivaće se na izgradnji HE Komarnica i razvoju malih hidroelektrana u

okviru sliva rijeke Komarnice.

Projekat izgradnje HE Komarnica (Opštine Plužine i Šavnik)

Prema postojećoj dokumentaciji, HE Komarnica bi bila čeona hidroelektrana i

akumulacija u slivu rijeke Pive. Lokacija brane se nalazi na kraju uspora postojeće

akumulacije HE Piva. Planirana je izgradnja lučne betonske brane visine 176m.

Mašinska hala hidroelektrane bi bila pribranska, sa dva agregata instalisane snage

168MW i godišnje proizvodnje od 232GWh. Kota uspona akumulacije ograničena je

položajem grada Šavnika (818 mnv). Izgradnja HE Komarnica je nesporna u


51

prostornim i vodoprivrednim planovima Crne Gore. U okruženju nema industrijskih

kapaciteta, saobraćajnica, privrednih objekata i domaćinstava koji bi bili ugroženi,

već bi akumulacija potopila samo kanjon, nenaseljeno i neplodno područje.

U skladu sa Odlukom o izradi Detaljnog prostornog plana za prostor višenamjenske

akumulacije na rijeci Komarnici od 17. juna 2010. godine, u otvorenom postupku

javne nabavke izabran je obrađivač tog plana. Ugovorom koji je 08.12.2010. godine

zaključen između Ministarstva uređenja prostora i zaštite životne sredine i izabranog

obrađivača predviđeno je da se uradi Detaljni prostorni plan za prostor

višenamjenske akumulacije na rijeci Komarnici čija je izrada u toku.

Izgradnja jednog takvog objekta, pored nesumnjivo povoljnih uticaja na ukupnu

energetiku Crne Gore, posebno na njenu energetsku sigurnost i povećanje udjela

obnovljivih izvora, imala bi i značajan uticaj na budući razvoj cijele opštine. Takav

uticaj bi bio nesumnjivo pozitivan.

Iz prethodnih navoda je jasno da demografska i ekonomska kretanja u Opštini

Šavnik nijesu povoljna. kako dosadašnji model razvoja nije donio povoljne rezultate,

jasno je da ga treba mijenjati. Sigurno je da bi izgradnja jedne velike hidroelektrane

bila zanačajan podstrek za razvoj cijelog tog kraja. Pored zapošljavanja mladih ljudi u

samoj elektrani, otvorile bi se mogućnosti i za razvoj drugih djelatnosti. Povećano

zapošljevanje u elektrani bi povećalo i kupovnu moć stanovništva, što bi se

manifestovalo i razvojem trgovine i poljoprivrede. Za novozaposlene stručnjake će

biti potrebno obezbijediti smještaj, pa bi Šavnik i u urbanističkom smislu doživio

preporod. Na obalama formiranog jezera bi se stvorili i uslovi za razvoj turizma, što

bi takođe smanjilo broj nezaposlenih. I prihodi opštine bi se povećali prije svega po

osnovu prihoda od dijela koncesija, kao i poreza i drugih dažbina na plate zaposlenih.

Od takvih prihoda bi opština mogla da pokrene mnoge značajne programe, pored

ostalih i programe navedene u ovom planu.

Jednom riječju, izgradnja HE Komarnica bi značila preporod za Opštinu Šavnik i

njeno stanovništvo.

Male hidroelektrane

Istraženi hidroenergetski potencijal malih vodotoka obrađen je na nivou studija u

periodu od 1980. do 1986. godine, a za HE Šavnik 2 postoji idejno rješenje iz 1992.

Mala HE "Šavnik" je rekonstruisana 1987 godine i to rekonstrukcija građevinskog

dijela objekta i hidraulične zaštite i regulacija, kanal i cjevovod bazena. Izvršena je

zamjena mjernih ćelija 2009. godine. Sadašnje stanje u ovoj HE ne odgovara

projektovanom, a raspoloživa instalisana snaga je manja od projektovane. Nema

razloga da se ne preduzmu mjere za dogradnju, dalju rekonstrukciju i modernizaciju


52

ovog objekta, sa ciljem maksimalnog iskorišćavanja raspoloživih mogućnosti. Turbinu

sa 110 kVA moguće je zamijeniti novom od 250 kVA, jer je dotok voda u toku tri

mjeseca veći sadašnjih kapaciteta. Ova HE bi, takođe, mogla imati veći značaj za

osnovne potrebe Šavnika u vrijeme havarijskih stanja, kada dolazi do prekida u radu

energetskog sistema i u periodima kada zbog velikih snjegova nije jednostavno

otkloniti kvarove.

Tabela 24: Tehnički iskoristivi potencijal malih hidroelektrana na slivu Komarnice

Naziv Opis

Broj potencijalnih lokacija 17

Ukupna instalisana snaga (MW) 50,5

Ukupna moguća godišnja proizvodnja (GWh) 116,6

U okviru sliva rijeke Komarnice za istraživanje i izgradnju malih hidroelektrana

predviđeni su vodotoci: Bukovica, Pridvorica, Tušinja i Bijela. Vlada Crne Gore

ohrabruje realizaciju ovih projekata kroz privatne investicije i prema zvanično

dobijenim informacijama Elektroprivreda Crne Gore nije zaintresovana za izgradnju

objekata za korišćenje vodotoka na teritoriji Opštine Šavnik uzvodno od Šavnika

(Bukovica, Bijela, Tušinja, Grabovica). Polazeći od stanovišta da su to neznatni

objekti sa relativno malim količinama energije taj dio se može prepustiti programu

izgradnje malih hidroelektrana koji bi Opština Šavnik mogla da realizuje u saradnji sa

zaintresovanim investitorima.

U cilju valorizacije hidropotencijala gornjih tokova izrađen je elaborat o lokacijama

malih HE, za koje su vršena mjerenja. Na osnovu elaborata ponuđene su koncesije

na tenderu za izgradnju mHE, a koje su predviđene planskim ili strateškim

dokumentima i važećom Vodoprivrednom osnovom Crne Gore.

Trenutno se na teritoriji Opštine Šavnik realizuje Ugovor o koncesiji za izgradnju

malih hidroelektrana na vodotoku Bukovica. Ugovorom je predviđena izgadnja dvije

male hidroelektrane mHE “Bukovica 1” i mHE “Bukovica 2” ukupne instalisane snage

4,788 MW.

Projektom izgradnje HE Komarnica planiran je dalekovod 110 kV Brezna - Dobra Sela

- Krnovo, čime će se riješiti problem priključenja malih hidroelektrana u Opštini

Šavnik na prenosnu mrežu.


53

Tabela 25: Potencijalne lokacije za izgradnju malih hidroelektrana6

Zona

zahvata

Zona

eksploatacije

Instalisana

snaga

Godišnja

proizvodnja

mnm MW GWh

Rijeka Bijela

Malo Ždrijelo 950,00 830,50 11,74 19,62

Gornja Bijela

Polje Radovića 1 055,00 958,00 2,69 7,33

Rijeka Tušinja

Ceklinski potok 0,92 2,65

Paleski potok 0,36 1,05

Sirovac 2,92 8,40

Tušinja 1,52 4,4

Rijeka Bukovica

Pedovića polje

G.Bukovica Centar 1 345 1 305 0,65 2,03

D.Bukovica Most 1 305 1 277 0,366 1,621

D.Bukovica 3 1 277 1 245 0,419 1,854

Cokotin 1 1 245 1 192 0,814 3,63

Cokotin 2 1 192 1 140 1,094 4,93

Šavnik 1 140 1 080 1,54 6,78

Vrtoč polje 1 080 821 23,8 90,21

Potok Jalovče 1 388 1 314 0,477 1,18

Rijeka Šavnik

6 Preliminarna obrada hidropotencijala na pritokama glavnih vodotoka Pive i Lima mHE u Crnoj Gori,

HMZCG 2008.


54

Potok Previški ∆H= 250m

Skakavica

Još jedan agregat

Rijeka Grabovica 1490 1310

Rijeka Pridvorica

Pnebilovac ∆H= 100m

Šiskovac ∆H= 200 m

Izvor: Preliminarna obrada hidropotencijala na pritokama glavnih vodotoka Pive i Lima mHE u Crnoj Gori, HMZCG 2008

Ipak, neophodno je naglasiti da za izgradnju malih hidroelektrana još uvjek ne

postoji konsenzus opšte javnosti. Dio građana nema povjerenja da će se potencijalni

investitori pridržavati zakonskih normi u vezi sa vodostajem vode, odnosno održavati

biološki minimum kako bi se domaćinstva napajala vodom u kontinuitetu. Iz tog

razloga potrebno je preduzeti dodatni korake u cilju edukacije javnosti uzimajući u

obzir činjenicu da je izradnjom malih hidroelektrana moguće umanjiti eroziju

zemljišta, što predstavlja jedan od problema u Opštini Šavnik.

Iako praktično nema nadležnosti oko izdavanja koncesija za mHe, Opština Šavnik bi

ipak morala da se uključi u taj postupak i to na način da se na odgovarajući način

(npr. stavljanjem obaveze u koncesionoj dokumentaciji) obezbijedi zaštita prirode i

izgradnja adekvatnih puteva do lokacija mHe koje bi pored koncesionara koristilo i

lokalno stanovništvo. Trebalo bi obezbijediti i zapošljavanje određenog broja

stanovnika, s obzirom da današnji razvoj tehnologije omogućava potpuno

samostalan rad takvih postrojenja bez posade.

7.1.2. Energija vjetra

Orografski i klimatski postoje osnove za proizvodnju električne energije iz

vjetroelektrana. Od vjetrova, najveću učestalost imaju južni 18%, sjeverni vjetar

17%. Sjevero-zapadni vjetrovi imaju učestalost 6%, a tišine su zastupljene sa 41%.

Za moguće istraživanje ovog resursa za proizvodnju električne energije (vjetrenjače)

navodimo, kao doprinos ovog plana, orografske sisteme koji, moguće, imaju najviše

potencijala u tu svrhu:


55

skoro čitav prostor atara sela Dubrovsko i Duži;

greben: Ranisava – Ravna ivica – Ivica – Veliki modri rt – Mali modri rt –

Pješivac;

Kršljačica (kota 1526) – DŽilit – Urjače – Gubavac – Rt Pješivac;

Planinica – Kodino brdo (kota 1567) – Razvršje (kota 1712) –Timarsko polje –

Stičje– južni obod Sinjajevine, sve do Potrka i sa Potrkom;

Košice – Kravica – Lalovina (kota 1254) – Borova brda (kota 2006);

sistem Lole: Greben Šljemena – Ležakovci – Trpezarija (kota 2032);

Vojnik: Golopuz – Ošlja kosa – Komandirovo brdo;

Krnovska glavica – Gornji izlasci – Ostrvica.

Tabela 26: Učestalost i jačina vjetra za opštinski centar Šavnik7

Karakteristika Opis

Pravac N N/E E S/E S S/W E/W N/W C

Učestalost % 17 6 4 4 18 4 3 3 41

Srednja jačina u boforima 2,6 2,4 1,7 2,5 2,9 2,7 2,2 2,2

*N – sjever; S – jug; E – istok; W – zapad i C – tišine

Naglašavamo, ipak su mogućnosti korišćenja energije vjetra na teritoriji Opštine

Šavnik jošuvijek nedovoljno istražene, pa ovom poslu treba prići sa velikom

rezervom.

7.1.3. Energija sunca

Najveći prosječni broj sunčanih časova Opštini Šavnik je u julu (283), a najmanji u

januaru (90). Procijenjeno je da je u regionu Durmitora moguća proizvodnja energije

na bazi obnovljivih solarnih izvora.

Sunce sija u prosjeku 2 437 časova godišnje, a navedeni rezultat zavisi od

ekspozicije terena i stepena oblačnosti. Broj sunčanih dana u julu iznosi 341 časova

7 Studija mogućnosti razvoja planinskog turizma u opštini Šavnik, Institut za društveno-ekonomska

istraživanja Titograd, 1982. Godine.


56

ili 11 časova prosječno po danu, a najmanju je u januaru i decembru, i to po 3 časa

po danu. Prema tome, Šavnik odlikuje se ne samo velikim brojem sunčanih časova u

toku godine, već i njihovim povoljnim rasporedom po pojedinim mjesecima. Kao

mogući način upotrebe i korišćenja energije sunca, postoji mogućnot da se u

manjem obimu instaliraju fotonaponski paneli na lokacijama na kojima postoji mala

potreba za električnom energijom (elektronski aparati, manji frižideri, osvjetljenje), a

do kojih je, zbog udaljenosti, relativno skupo dovoditi distributivnu mrežu. Ovo se

naročito odnosi na objekte koji se koriste u ljetnjem periodu, a koji imaju malo

jednovremeno opterećenje kao npr. katuni, telekomunikacioni objekti, kao i za hotele

i privatni smještaj koji bi fotonaponske panele koristili za zagrijavanje tople vode.

Primjenom alata PVGIS na teritoriju Šavnika za sistem priključen na mrežu (kojem

nije potrebna baterija) uz pretpostavljenu snagu od 1kWp i cijenu za takav sistem od

1250 €, uz kamatu od 3,5%, uz optimizaciju nagiba i azimuta, dobija se solarna

energija od 1470 kWh/god, generisana električna energija od 1160 kWh/god, vrlo

povoljna raspodjela energije tokom godine, kao i cijena proizvodnje električne

energije u takvom sistemu od 8,7 €c/kWh.

Rezulata dobijen PVGIS-om prikazan je na sljedećoj slici:


57

7.1.4. Razvoj prenosne i distributivne mreže

Energetika će, kao okosnica daljeg privrednog razvoja države, prvenstveno

zahtijevati dalji razvoj elektroenergetike, pri čemu je, zbog već izraženog deficita,

neophodno ostvariti brži razvoj proizvodnje u odnosu na potrošnju električne

energije. Da bi se obezbijedilo kvalitetno i sigurno napajanje teritorije Opštine i

zadovoljile razvojne potrebe Šavnika, za period od narednih 20 godina, a u skladu sa

razvojnim planovima EPCG i CGES, planirana je izgradnja i rekonstrukcija sljedećih

objekata:

1. Izgradnja TS 110/35 kV Žabljak;


58

2. Izgradnja TS 110/35 kV Šavnik;

3. Prelazak na rad pod naponom 110 kV DV Pljevlja –Žabljak;

4. Izgradnja DV (110 + 35) kV Brezna - Žabljak, sa DV 35 kV po sistemu ulaz –

izlaz u TS Šavnik;

5. Zamjena opreme i proširenje TS 35/10 kV Šavnik;

6. Rekonstrukcija DV 35 kV Žabljak - Boan – Šavnik;

7. Zamjena opreme i proširenje TS 35/10 kV Boan;

8. Revitalizacija DV 35 kV Šavnik - Brezna i Šavnik – Žabljak;

9. Zamjena dalekovoda DV 10 kV (od TS 35/10 kV "Šavnik" do TS 10/0,4 kV u

Šavniku);

10. Rekonstrukcija dalekovoda 10 kV Šavnik - Slatina - Timar - Donja Bukovica -

Gornja Bukovica;

Ranijom planskom dokumentacijom, radi podsticanja sigurnosti i kvaliteta napajanja

postojećih i planiranih potrošača, jedno od rješenja bilo je izgradnja jedne TS 110/35

kV Šavnik, 2 x odgovarajuće snage, u blizini grada, nedaleko od sadašnje

trafostanice 35/10 kV ''Šavnik''. U planovima razvoja CGES ovakvo rješenje se ne

predviđa, odnosno od njega se odustaje, a umjesto njega se usvaja rješenje razvoja

priključenjem na TS 400/110/35 Brezna. Ipak, Plan ostavlja opciju da se ovo rješenje

izvede, prije svega zbog mogućnosti jeftinijeg priključenja malih hidroelektrana.

Naravno, kako se investicija u TS 110 kV nalazi u nadležnosti CGES, za ovakvo

rješenje treba, prije svega, tražiti saglasnost u tom privrednom subjektu. Izgradnja

TS Brezna (I faza - transformacija 110/35 kV) Izgradnjom TS 110/10 kV Nikšić 2

(Kličevo) dugoročno se rješava problem nedostatka kapaciteta u transformaciji u

gradu Nikšiću. Sa druge strane, podizanjem transformatorske stanice Kličevo na 110

kV naponski nivo stiču se uslovi za povezivanje TS Brezna preko postojećeg

dalekovoda Kličevo – Brezna (AlFe 240/40 mm2 ) koji je unaprijed dimenzionisan za

110 kV naponski nivo. Imajući u vidu da je Ministarstvo ekonomije dalo koncesije za

izgradnju mHE u regionu Plužina i Šavnika, podizanje je neophodno kako bi se grupe

mHE u Šavniku (30 MW) i u Plužinama (20 MW) povezale na prenosnu mrežu i na taj

način plasirale snagu. Takođe, transformacija 110/35 kV u Breznima je neophodna

kako bi se preko 35 kV naponskog nivoa napajala područja naselja Brezna, Plužine,

Unač, Mratinje i Crkvičko Polje. U prethodnom periodu je igrađena kvalitetna

infrastruktura na 110 kV naponskom nivou i stvoreni su uslovi za priključenje malih

hidorelektrana i eventualno i HE Komarnica, ukoliko se investor odluči na povezivanje

preko 110 kV naponskog nivoa). Na taj način bi se omogućilo da se u drugoj fazi


59

projekta TS Brezna (koja predviđa izgradnju transformacije 400/110 kV u slučaju

podizanja snage VE Krnovo na 144 MW i izgradnje HE Komarnica 168 MW) značajna

instalisana snaga iz ovih proizvodnih objekata evakuiše na 400kV naponski nivo i

tako spriječe pojave zagušenja na 110 kV pravcu HE Perućica – TS Podgorica1.

7.1.5. Proizvodnja biomase

Studija ‘'Procjena potencijala obnovljivih izvora energije u Republici Crnoj Gori''

(2007. god.) ukazuje da Crna Gora ima veliki potencijal za korišćenje energetskog

potencijala biomase. Trenutno nema dovoljno statističkih pokazatelja o korišćenju

biomase na prostoru Opštine Šavnik. Pretpostavka je da postoje dovoljne količine

biomase (šumski ostatak, drvni otpad, poljoprivredni ostatak), ali su potrebne

detaljne analize koje bi to potvrdile. Ukoliko se ustanovi da ima dovoljnih količina

biomase, razvoj treba usmjeriti ka proizvodnji savremenih vrsta energenata na bazi

biomase kao što su pelet i briketi.

Na korišćenje bio mase za kombinovanu proizvodnju toplotne i/ili električne energije-

kogeneraciju ne treba računati čak ni uz adekvatne podsticajne mjere, prije svega

zbog ograničenog tržišta za tu vrstu energije.

U slučaju značajnijeg razvoja drevne industrije u Šavniku, u cilju maksimalnog

iskorišćavanja raspoloživog drvnog resursa, otpad od prerade drveta će se

prerađivati i dalje koristiti kao obnovljivi izvor energije radi povećanja stepena

energetske efikasnosti.

7.1.6. Smanjenje gubitaka na vodovodnoj mreži

Grad Šavnik se snabdijeva vodom sa vrlo izdašno izvorište “Šavnička glava”, na

udaljenosti 500 m sjeverno od grada, koje dugoročno može zadovoljiti potrebe

Šavnika za vodom. Ovaj izvor karakteristiku veoma velike oscilacije u količinama

vode. Procjenjeno je da velike vode ovog izvora, sa vjerovatnoćom pojave 1% iznose

oko 50 m3/s, dok minimalni protok iznosi oko 300 l/s, što je nаjmаnje 50 puta veći

od onoga što je potrebno Šаvniku.

Od izvorišta do Gojina brda voda se do minielektrane doprema betonskim kanalom

izgrađenim još 1953. godine, odakle počinje cjevovod za vodosnabdijevanje grada.

Ukupna dužina mreže je 4,5 km (primarne mreže oko 3 km, sekundarnog sistema

oko 1.500 m), a definisane su dvije zone: donji dio naselja od kote 820 do 830 mnm

a to je teritorija Šavnika ispod puta Nikšić – Šavnik – Žabljak, napaja se slobodnim

padom, a za gornji dio grada odnosno one dijelove koji se nalaze iznad pomenutog


60

puta i kote 830mnm, koristi se kombinovani sistem: potisni i gravitacioni. Za

snabdijevanje gornje zone u funkciji je rezervoar „Turija“ koji ima dvije komore po

60 m3 i nalazi se na koti 875 mnm.

Količine vode koja se fakturiše prema korisnicima obračunava se paušalno na osnovu

utvrđenih normi i iznosi 5 m3 po članu 8, što predstavlja potrošnju vode po

domaćinstvu od 35 do 20 m3 mjesečno. Na vodovodnoj mreži priključeno je oko 150

korisnika.

Postojeći vodovod po nizu kriterijuma ne zadovoljava ni minimalne standarde. Za

donju zonu ne postoji projektna dokumentacija, gubici su i preko 30 % a kvarovi koji

su vrlo česti teško se otkrivaju, dok je stanje u gornjoj zoni nešto bolje: postoji

projektna dokumentacija i gubici su 10-15%. Veliki dio mreže izgrađen je od

azbestnih cijevi koje treba zamijeniti, a nema ni ugrađenih mjerača protoka pa se

naknada za vodu obračunava pašualno, po članu domaćinstva.

Vodovod je 2016. godine promijenio pumpe za vodu sa 22 kW na 18 kW pa je

potrošnja električne energije u ovoj godini manja u odnosu na prethodne godine.

Ipak, neophodno je pojačati sistem kontrola i kaznenih mjera kako bi se u

budućnosti vodni potencijal u potpunosti ekonomski valorizovao jer Šavnik za tako

nešto ima sve preduslove. Flaširanje vode za piće je jedna od najperspektivnijih

grana industrije, s obzirom na bogatstvo i kvalitet vodnih resursa na prostoru

Šavnika. Na prostoru Opštine postoji veći broj izvorišta pogodnih za punjenje –

flaširanje u komercijalne svrhe (Izvorište Male Komarnice, izvorište Grabovice,

izvorište Bukovice, izvor Maljen u Gornjoj Bukovici, Gusarevačka vrela i Šuškavac u

Bukovičkoj gori, Zmajeva voda u Donjoj Bukovici, izvorište Skočanskog potoka u

Semolju, Lunjevac ispod Seoca, Biovsko oko u Gornjoj Bijeloj, Krnovska vrela na

sjeveroistočnoj strani Krnovske glavice, Krnovska vrela na južnoj strani Krnovske

glavice i Dobra voda u selu Gradac).

7.2. Analiza mogućnosti za poboljšanje energetske efikasnosti

Energetska efikasnost je jedan od prioriteta energetske politike u Crnoj Gori, a

potencijal za uštedu energije primjenom mjera energetske efikasnosti je ogroman u

svim sektorima potrošnje, kao što su zgrade, saobraćaj, industrija, infrastruktura itd.

To je uglavnom uslovljeno zastarjelošću tehnologija, neadekvatnim održavanjem

objekata i postrojenja, kao i niskom svješću korisnika kada je u pitanju energetska

efikasnost. Nivo postignutih ušteda u narednom periodu će, prije svega, zavisiti od

kvaliteta implementacije postojećeg zakonskog okvira, dostupnosti finansijskih

mehanizama za primjenu mjera za povećanje energetske efikasnosti, ali i nivoa

svijesti i znanja relevantnih učesnika i krajnjih korisnika.

8 Izvještaj o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu, 2014.


61

Kada su u pitanju mjere energetske efikasnosti, mogu se podjeliti u tri grupe:

Mjere EE koje ne zahtjevaju nikakve posebne troškove ili napore;

Mjere EE koje zahtjevaju manje troškove;

Mjere EE koje zahtijevaju veće troškove.

Mjere energetske efikasnosti, koje su sprovedene i koje će se eventualno sprovoditi,

kada je u pitanju kvalifikacija na gore navedeni način, su mjere koje pripadaju svakoj

od ovih grupa.

Pod pojmom besplatne mjere energetske efikasnosti podrazumijevaju se sve

one mjere koje ne traže investicione troškove (ili zahtijevaju vrlo niske troškove) već

umjesto toga zahtijevaju promjene svakodnevnog ponašanja ili neke manje

organizacione promjene u vršenju svakodnevnih operacija. Ove mjere se u literaturi

često nazivaju i mjere „dobrog gazdovanja“ i uglavnom se odnose na eliminisanje

neracionalnog korišćenja energije i nasavjesnog ponašanja zaposlenih (ostavljanje

svijetla u kancelarijama preko noći, uključenih računara, otvorenih prozora u sezoni

grijanja i sl.) ili na poboljšanje redovnog održavanja (zamjena slomljenih stakala,

čišćenje frižidera, klima uređaja i td.). Potencijali za uštedu energije putem ove

kategorije mjera su značajno veći u objektima koji su loše održavani, pa je period

otplate uloženih sredstava veoma kratak. Ove mjere je lako identifikovati, većina njih

je poznata zaposlenim i licima koja se bave održavanjem, ali u većini slučajeva oni

nijesu svjesni koliko se novca i energije rasipa svakog mjeseca. Primjeri mjera koje

ne zahtjevaju posebne troškove ili napore su sledeći:

Kad su u pitanju domaćinstva, među besplatne mjere energetske efikasnosti

ubrajaju se:

Isključivanje grijanja ili hlađenja noću i onda kada nema nikoga kod kuće;

Spuštanje roletne i navlačenje zavjesa noću i izbjegavanje zaklanjanja i

pokrivanja grijnih tijela zavjesama ili namještajem;

Regulisanje termostata na radijatorima, jer ako se temperatura u prostoriji

smanji samo za 10C, godišnje se može uštedjeti oko 6% energije za grijanje;

Korišćenje prirodno osvjetljenje u što većoj mjeri kako bi se izbjeglo

uključivanje sijalica;

Isključivanje svijetla u prostorijama kada nije potrebno;

Uključivanje mašine za pranje rublja i suđa samo kada su pune, najbolje noću.

Savremena oprema ove vrste obično je opremljena sa tajmerima koju

omogućavaju odloženi start;

Provjera zaptivanja vanjskih prozorskih otvora i ukoliko je moguće

poboljšavanje jednostavnim zaptivnim sredstvom;


62

Zamjene ili opravka dotrajalih slavina.

Kada su u pitanju organizacije, preduzeća i ustanove, među besplatne mjere za

povećanje energetske efikasnosti ubrajaju se:

Podizanje svijesti zaposlenih o značaju uticaja svakog pojedinca na sveukupni

utrošak energije;

Regulisanje temperature na termostatima uređaja za grijanje i vođenje računa

da ne dolazi do pregrijavanja, jer se sada u najvećem broju slučajeva

pregrijavanje prostorija rješava na najneefikasniji način – otvaranjem prozora

i prekomjernim provjetravanjem;

Organizacija korišćenja službenih automobila na način da se izbjegne sistem

„jednan službenik – jedan automobil“;

Edukacija kućnog majstora u smislu da kada vrši neku intervenciju uzme u

obzir efikasnost intervencije u smislu karakteristika zamjenske komponente.

Kada su u pitanju mjere energetske efikasnosti koje zahtjevaju nastanak nekih

manjih do srednjih troškova, postoji široka lepeza poslova koji mogu doprinijeti

racionalizaciji potrošnje energije, a bez negativnog uticaja na komfor. Povrat

investicije kod ove grupe mjera je u prosjeku 3-5 godina. Ovim mjerama može

prethoditi preliminarni/detaljni energetski pregled konkretnog objekta ili sistema koji

bi dao smjernice za intervencije ove vrste. Primjeri mjera koje se mogu sprovoditi, a

pripadaju grupi mjera koje zahtjevaju malo do srednje izdvajanje sredstava su:

Zamjena dotrajalih i neefikasnih djelova sistema grijanja i hlađenja;

Uvođenje instalacija automatskog upravljanja i automatske kontrole

energetike u kući ili stanu (pametne kuće);

Efikasni sistem kućne rasvjete (sistemska zamjena tradicionalnih sijalica i

svjetiljki LED sijalicama čija je potrošnja višestruko manja);

Toplotna izolacija postojećeg plafona prema negrijanom tavanu;

Smanjenje gubitaka toplote kroz prozore ugradnjom roletni, venecijanera i sl.;

Ugradnja termostatskih ventila na grejnim tjelima unutar objekata;

Izolacija cijevi sistema za grijanje u dijelovima koji prolaze kroz negrijane

prostorije;


63

Zamjena uređaja (potrošača) energetski efikasnijim – energetske klase A i

njenih potklasa.

Treća grupa mjera energetske efikasnosti koja podrazumjeva mjere koje

zahtjevaju nastanak većih troškova (kapitalne investicije) su tehnički zahtjevnije

i povrat investicije je znatno sporiji. Za sprovođenje ove vrste mjera, ukoliko se radi

o sistematskom pristupu povećanja energetske efikasnosti većih objekta, poželjno i

preporučljivo bi bilo uraditi detaljan energetski pregled objekta sa detaljnom

analizom i predlogom intervencija. Na taj način bi se, na osnovu kvantifikovanih

mjera za poboljšanje energetske efikasnosti, mogla vršiti ekonomska analiza i

detaljnije planirati povrat konkretne investicije. Kada su u pitanju porodične kuće i

stanovi nije neophopdno raditi detaljan energetski pregled. Zapravo, nije ni

preporučljivo, jer detaljan energetski pregled iziskuje prilične troškove, koji za male

objekte nisu opravdani. U tim slučajevima se upućuje na projektante ili izvođače

samih radova da prethodno naprave grubu ekonomsku i energetsku analizu

planiranih investicija. Primjeir mjera koi se mogu svrstati u ovu grupu su:

Zamjena prozora i vanjskih vrata kvalitetnijim (preporuka toplotne

propustljivosti prozora 1.1 – 1.8 W/m2K);

Rekonstrukcija toplotne izolacije omotača objekta, kao i podova prema

negrijanim prostorijama;

Zamjena kotlova energetski efikasnijim, kao i sanacija i obnova dimnjaka koji

se koriste;

Zamjena i rekonstrukcija kompletnih sistema za grijanje, efikasnijim sistemima

ukoliko ekonomsko energetska studija ukazuje na isplativost;

Zamjena i rekonstrukcija javne rasvjete u smislu zamjene starih neefikasnih

svjetiljki novim efikasnijim i uspostavljanjem automatske regulacije intenziteta

javne rasvjete.


64

8. DEFINISANJE ENERGETSKIH CILJEVA I MJERA

Lokalni energetski koncept predstavlja skup ciljeva i mjera za njihovo ostvarenje

kojima se želi postići optimalan energetski razvoj lokalne zajednice. Ciljevi moraju biti

realno, konkretno definisani, sa rokovima za njihovo postizanje. Ovako definisani

ciljevi će omogućiti adekvatno praćenje njihove realizacije.

8.1. Definisanje ciljeva

Po prirodi stvari, energetski koncept se ne može zasnivati isključivo na lokalnim

prilikama, nego se pri njegovom koncipiranju, ali i pri realizaciji, mora voditi računa i

o širim interesima i opredjeljenjima. Konkretno u slučaju Šavnika to znači da se mora

voditi računa o opredjeljenjima Crne Gore po pitanju razvoja energetike, ali i o

stremljenjima EU kao strateškog okvira u koji želimo da se uklopimo.

Kada je riječ o energetici pitanje održivosti predstavlja ključni izazov. Razlog za takvo

razmišljanje je činjenica da energetika ima toliki uticaj na sva tri segmenta pojma

održivosti (ekonomija, ekologija i društvo) da počinje da ugrožava čak i opstanak

ljudi na pojedinim teritorijama. To se odnosi kako na proizvodnju, tako i na potrošnju

energije.

Kad je Opština Šavnik u pitanju, mora se imati u vidu prije svega potencijal u

biomasi koji je značajan. Na teritoriji Šavnika se već generacijama, što se

energetskih izvora tiče, posiječe veća količina drveta za ogrijev.

Podaci o potrošnji energije na teritoriji Šavnika iz poglavlja 4 jasno govore da se radi

o klasičnom potrošačkom profilu gdje dominiraju električna energija, tečna goriva i

ogrijevno drvo. S obzirom na navedeno, opredjeljenje Opštine Šavnik je da se njen

energetski koncept, tj. budući energetski razvoju bazira na smanjenju potrošnje s

jedne strane i povećanju proizvodnje energije uz što veće učešće obnovljivih izvora s

druge strane.

Kad je štednja energije u pitanju, evidentno je da se najveće uštede očekuju kod

električne energije, i to prije svega kroz uvođenje LED osvjetljenja. Druga oblast koja

ima veliki potencijal za uštede je unapređenje energetskih karakteristika zgrada, pri

čemu se u našim uslovima misli prije svega na poboljšanje omotača zgrade, a kod

individualnih objekata i o izolaciji plafona i podova gdje je to moguće i isplativo. Radi

se o izuzetno efikasnoj mjeri uštede, ali uz nedostatak jer je prilično skupa u pogledu

početnih ulaganja.

Velike uštede se svakako postižu i izgradnjom fotonaponskih panela, ali se radi o

mjeri koja se uglavnom sprovodi prilikom gradnje objekata, pa na nju treba obratiti


65

pažnju prije svega prilikom sprovođenja planova podizanja energetske svijesti kroz

programe lokalne uprave.

Na strani proizvodnje energije, svakako najveći potencijal nosi hidroenergija i

energija vjetra jer Šavnik tu prednjači u odnosu na ostale opštine u Crnoj Gori. Pored

hidropontencijala koji je već detaljno opisan postoji i veoma bitan potencijal za

izgradnju vjetro elektrana na područjima: Krnovo, Lola, Sinjajevina, Ivica i Timarsko

polje. Za pomenute lokacije potrebno je izvršiti dodatna mjerenja.

Korišćenje solarne energije se uglavnom vezuje za pripremu potrošne tople vode,

kao i za proizvodnju električne energije u fotonaponskim panelima. Ministarstvo

ekonomije je u više navrata kroz program MonteSol pomagalo postavljanje instalacija

za pripremu potrošne tople vode. U ovom momentu ne postoje informacije o

planovima za nastavak tog programa, ali s obzirom da se radi o mjeri koja je našla

svoje mjesto u svim strateškim dokumentima Crne Gore, za očekivati je da se

navedeni program nastavi. Proizvodnja električne energije u fotonaponskim panelima

svakako nosi veliki potencijal za proizvodnju energije, ali trenutno ne postoji dovoljno

razvijena podzakonska regulativa koja je neophodna za veću primjenu ovih

potencijalno veoma primjenjivih sistema.

Pored navedenog, Opština Šavnik će insistirati na striktnoj primjeni svih propisa iz

oblasti planiranja prostora i izgradnje objekata. Tu se prije svega misli na odredbe tih

propisa koji doprinose smanjenju potrošnje energije odnosno njenom racionalnom

korišćenju.

8.2. Mjere za postizanje veće energetske efikasnosti

U prethodnoj analizi je dat osnovni pregled objekata Opštine Šavnik i kao opšti

zaključak jasno je da potencijali za uštedu energije postoje, ali kako bi se

kvantifikovale energetske uštede potrebno je uraditi detaljne energetske preglede.

No, s obzirom da se Lokalni energetski plan donosi na period od 10 godina, u ovom

poglavlju će se definisati niz aktivnosti koje će neminovno doprinijeti povećanju

stepena energetske efikasnosti i donijeti uštede u pogledu potrošnje energije.

Definisane mjere za poboljšanje energetske efikasnosti date u nastavku odnose se

samo na one mjere gdje Opština ima ili može imati uticaja. Jedna od najznačajnijih

prepreka za sveobuhvatnije sprovođenje aktivnosti vezanih za upravljanje energijom

na lokalnom nivou jeste nedostatak institucionalnih kapaciteta, nedostatak

finansijskih sredstava, kao i nedovoljna informisanost zaposlenih. Kako bi pregled

pomenutih mjera bio jasniji, one su načelno podjeljene na planirane mjere prema

domaćinstvima, mjere prema sektoru usluga, mjere koje je potrebno da preduzme

Opština za podizanje nivoa energetske efikasnosti objekata u njenom vlasništvu,


66

mjere u javnoj rasvjeti, i mjere vezane za uštede u potrošnji naftnih derivata kada je

u pitanju vozni park u vlasništvu Opštine.

Tabela 27: Predložene mjere za povećanje energetske efikasnosti

Naziv mjere

1. Energetski menadžment

2. Edukacija i transfer znanja

3. Izrada registra zgrada

4. Ugradnja energetski efikasne rasvjete (u opštinskim zgradama i javna rasvjeta)

5. Programi podrške za stanovništvo

6. Programi podrške za pravna lica

7. Podrška za proizvodnju biomase

8. Ugradnja solarnih panela na krovu zgrade Opštine

9. Rekonstrukcija obrazovnih objekata

Šire objašnjenje navedenih mjera je kako slijedi:

1. Lokalna samuprava je odgovorna za potrošnju energije u sektoru javnih

usluga, dakle za potrošnju energije u zgradama i kompanijama u vlasništvu

Opštine. Najčešće su to veliki potrošači energije, poput vodovoda i

kanalizacije, javne rasvjete. Ukupni troškovi za energiju i vodu predstavljaju

značajnu stavku u gradskim budžetima. Sistemskim upravljanjem energijom i

sprovođenjem projekata za poboljšanja energetske efikasnosti moguće je

ostvariti novčane uštede od 30% i više na godišnjem nivou. Uvođenje

energetskog menadžmenta, tj. zaduživanjem ili zapošljavanjem jednog ili

više radnika, ili stvaranje tima koji bi bio glavni nosilac aktivnosti u pogledu

primjene mjera energetske efikasnosti i korišćenja obnovljivih izvora i koji bi

imao konkretna zaduženja na realizaciji planiranih aktivnosti kroz ovaj

dokument. Uz sve obaveze koje proističu iz Zakona o efikasnom korišćenju

energije i podzakonskih akata, a s obzirom da je Vlada Crne Gore uvrstila


67

energetsku efikasnost u svoje prioritete, vrlo realno je očekivati značajnu

pomoć i kvalitetnu saradnju na svim nivoima.

Ovu mjeru bi trebalo realizovati u prvom trogodišnjem periodu, a ona ima

uticaja na sve ostale mjere i utiče na sve mjere i aktivnosti na nivou opštine.

2. Edukacija i transfer znanja u oblasti korišćenja energije, odgovornih

osoba, tehničkih lica, kao i svih zaposlenih. Promocija i edukacija stanovništva

putem medija: lokalni radio, TV kanal, novine, podrška kroz javne radove i

javne nabavke. Poboljšanje koordinacije, saradnje i razmjena iskustava

između nadležnih tijela, prvenstveno sa Ministarstvom ekonomije, Zajednicom

opština Crne Gore, kao i ostalim opštinama. Ministarstvo ekonomije je

posljednjih godina sprovelo više projekata koji imaju značajan uticaj na

korišćenje energije na lokalnom nivou. Ova mjera treba da traje tokom

cjelokupnog perioda koji obrađuje ovaj dokument.

Organizovanje ovakve edukacije samo za potrebe Opštine Šavnik bi svakako

bilo neracionalno. Stoga bi trebalo preko Zajednice opština Crne Gore i

Ministarstva ekonomije inicirati edukaciju opštinskih organa I službenika u

oblasti lokalne energetike, posebno energetske efikasnosti. Sigurno je da bi I

druge crnogorske opštine bile ozbiljno zainteresovane za takvu verstu obuke.

3. Aktivnosti na izradi registra zgrada u vlasništvu Opštine. Nakon izrade

registra potrebno je pristupiti izradi Preliminarnih energetskih pregleda

zgrada, a u zavisnosti od dobijenih rezultata odabrati objekte na kojima je

potrebno vršiti određene intervencije, a sve u cilju smanjenja potrošnje

energije i poboljšanja uslova boravka u njima. Ministarstvo ekonomije,

Direktorat za energetsku efikasnost je u proteklom periodu stvorio kvalitetne

uslove u oblasti vršenja energetskih pregleda, tako što je kroz stručne obuke

formiran određeni broj obučenih kvalifikovanih lica za vršenje energetskih

pregleda. Realizacija ove mjere je moguća tokom prve godine posmatranog

perioda. Procjenjujemo da bi troškovi Preliminarnih energetskih pregleda

zgrada iznosili 1 000 – 2 000 €, što bi lokalna uprava mogla sama da finansira.

4. Javna rasvjeta kao jedan od većih potrošača električne energije na nivou

opštine vrlo jeu nekim slučajevima bila interesantna za ulaganja od strane

ESCO kompanija. Ugradnja LED rasvjete, posebno na manjim ulicama i

šetalištima ima više pozitivnih efekata: bolje osvjetljenje, manju potrošnju

električne energije, smanjenje troškova održavanja, a period povrata

investicije je oko 7 godina. U prvom koraku potrebno je izraditi geografski

informacioni sistem (GIS) javne rasvjete koji će dati jasan popis pojedinačnih

rasvjetnih tijela i njihove snage, kao i svih brojila električne energije, i poslužiti

kao osnova sistemu za kontrolu i upravljanje javnom rasvjetom. Nakon toga


68

potrebno je uraditi idejno rješenje i ekonomsku analizu za zamjenu postojećih

sijalica koja će pokazati kolika su sredstva neophodna za realizaciju takvog

projekta.

U zavisnosti od finansijskih mogućnosti opštine treba postepeno vršiti zamjenu

postojećih neefikasnih sijalica odnosno svjetiljki novom LED rasvjetom.

Ponekad se ovakvi projekti ponude za realizaciju ESCO kompanijama da izvrše

ugradnju energetski efikasne rasvjete o svom trošku, a da ostvarene uštede u

novcu dijele sa opštinom u određenom periodu. Čini se da ovdje, ipak, nema

naročitog opravdanja za takav aranžman zato jer se radi o prilično

jednostavnom projektu koji bi Opština Šavnik mogla sama da realizuje, a

uključivanje neke ESCO kompanije ne bi donijelo nikakve finansijske prednosti

u odnosu na samostalnu realizaciju projekta od strane opštine.

5. Postoji veliki broj primjera dobre prakse za programe podrške za

stanovništvo u cilju smanjivanja potrošnje energije i vode, kao i emisije

štetnih gasova. Takođe, potrebno je smanjenje i administrativnih zahtjeva za

građevinske intervencije kada su u pitanju rekonstrukcije sa ciljem povećanja

energetske efikasnosti, kao i subvencije za izradu termoizolacije za stambene

objekte.

6. Aktivnosti na uspostavljanje programa podrške za pravna lica kojim bi se

definisale olakšice u smislu poreskih i drugih obaveza ukoliko se sprovede

određene mjere energetske efikasnosti. Mjere se mogu odnositi na olakšice

prilikom ugradnje solarnih kolektora, centralnog grijanja na biomasu ili

gas/plin. Moguće je podsticati nabavku ekološki prihvatljivih vozila (opštinskih,

taksi udruženja itd), na primjer za početak hibridna vozila (benzinski i

električni motor), a kasnije i električnih vozila, kroz program oslobađanja

plaćanja određenih dažbina prilikom kupovine i/ili registracije.

7. S obzirom na značajne količine drvne biomase potrebno je uraditi studije

izvodljivosti za izgradnju pogona za proizvodnju biomase (peleta,

briketa,..). Studija bi trebalo da razmotri sve mogućnosti za korišćenje i

očuvanje/obnavljanje postojećih šuma, kao i da predloži olakšice koje bi

Opština mogla ponuditi za buduće U Crnoj Gori postoji nekoliko fabrika za

proizvodnju peleta i moguće je iskoristiti već stečena iskustva iz drugih

opština.

8. Oblast koja najviše utiče na finansijsku situaciju Opštine je povećanje

energetske efikasnosti u zgradama koje koristi Opština, odnosno ugradnja

solarnih panela na krovu Opštine, kao pilot projekat, bi uticao na

podizanje svijesti i kod građana koji bi u narednom periodu mogli

implementirati slična rješenja i na svojim stambenim jedinicama. Na ovaj


69

način bi se ostvarile visoke uštede u potrošnji električne energije i to u

relativno kratkom roku. Preporuka je da se razmotri izmještanje kancelarija

Opštine u novi objekat kako bi objekat Spomen doma zadržao svoju primarnu

namjenu, a opštinski sekretarijati dobili adekvatnije uslove i veći komfor za

obavljanje svakodnevnih zadataka.

9. Neophodno je izvršiti rekonstrukciju obrazovnih objekata (vrtić,

osnovna škola, područne jedinice, srednja škola) koja bi podrazumijevala

zamjenu postojeće fasade, sanaciju krova, zidova, zamjenu stolarije i sistema

grijanja. Navedene djelatnosti (pa i objekti) su u nadležnosti Vlade

(Ministarstvo obrazovanja), pa bi realizacija ove mjere bila prevashodno

njihova nadležnost. Bilo bi lijepo ako bi lokalna uprava pomogla jednu takvu

aktivnost, ali trenutno stanje finansija i finansijske mogućnosti Opštine Šavnik

ne upućuju na stvaranje takvih mogućnosti u doglednom periodu.

Troškove realizacije mjera 5-8 će biti moguće ocijeniti tek po izradi projekata, ako ne

glavnih, a ono barem idejnih projekata koji u principu daju dovoljno podataka za

procjenu iznosa neophodnih investicija.

Kao što je već spomenuto, kad se govori o energetskoj efikasnosti, često se kao

jedno od rješenja spominje angažovanje ESCO kompanija (ESCO – energy service

company). Radi se o komercijalnim ili neprofitabilnim organizacijama koje se bave

širokim dijapazonom energetskih djelatnosti (projektovanje, rekonstrukcija,

menadžment itd.). Karakteristika ESCO kompanija je da se najčešće finansiraju od

ušteda energije ili drugih benefita koji se njihovom projektima i angažovanjem

ostvaruju.

Čini se da obim potrošnje energije i njeni troškovi u opštini Šavnik trenutno ne daju

dovoljno prostora za angažovanje neke takve kompanije.


70

9. FINANSIJSKA SREDSTAVA ZA REALIZACIJU LOKALNOG

ENERGETSKOG PLANA

U pogledu pristupa koncesionim i/ili donatorskim sredstavima za realizaciju EE/OIE

programe može se pretpostaviti da se Crna Gora nalazi u fazi u kojoj su zemlje

centralne Evrope, kao što su Poljska, Češka, Slovačka, Mađarska bile prije oko

petnaestak godina (tj. nekoliko godina do punopravnog članstva u EU).

Crna Gora se danas smatra stabilnom, trzišnom ekonomijom sa dobro vođenim

finansijskim, fiskalnim, bankarskim i energetskim sektorom koji uglavnom ne

zahtijevaju koncesiono finansiranje, a za očekivati je da će i postojeći programi

donacija vremenom biti smanjeni. Slično se desilo i sa zemljama severno-istočne i

centralne Evrope koje su se uključile u EU prilikom zadnjeg velikog proširenja

(Estonija, Letonija, Litvanija, Poljska, Češka, Slovačka, Mađarska).

9.1. Opravdanost finansiranja EE/OIE

Bez obzira na formalne obaveze u vezi sa implementacijom EE i OIE politike, sa

kojima se Crna Gora suočava u sklopu procesa EU integracija, angažovanje u smjeru

EE i OIE održivosti bi trebao biti strateški interes države.

Glavni razlog za to je što neracionalno korišćenje energije dovodi do nepotrebnih

troškova nabavke energije (kroz povećanu eksploataciju ograničenih domaćih izvora

ili kroz povećanje uvoza ili smanjenja izvoza energije). Ekonomija sa neracionalnom

energetskom potrošnjom obično znači i manje uštede stanovništva i povećanje javne

potrošnje. Takođe, veće ulaganje u EE/OIE obično dovodi do povećanja mogućnosti

za zapošljavanje u modernim sektorima privrede sa brzim razvojem, povećanja

poreskih prihoda od prodaje novih tehnologija i usluga, ograničenja uvoza energije

i/ili povećanja izvoza.

9.2. Savremeni trendovi finansijskih ulaganja u EE/OIE

Imajuću u vidu prethodno navedeno Crna Gora treba ozbiljno da podrži ulaganja u

EE/OIE za građane i da preduzme mjere koje obezbjeđuju rast i održivost

investiranja u EE/OIE. Mnoge zemlje - prije svega iz sjeverno-istočne i centralne

Evrope (Estonija, Letonija, Litvanija, Poljska, Češka, Slovačka, Mađarska) su započele

relaizaciju ovih programa prije nekoliko decenija. Ovi programi predstavljaju dobar

primjer uspješnih razvojnih stremljenja i uključuju:

Donacije međunarodnih organizacija;


71

Podsticaje Vlade/lokalne samouprave;

Finansijski i ekonomski održive investicije u EE/OIE.

U većini ovih zemalja za finansiranje EE/OIE investicija su se koristili standardni

krediti komercijalnih banaka, što je omogućilo samoodrživost projekata, i to je

postala uobičajena investiciona praksa za privredna društva, javni sektor i javnosti.

Razvoj koji kreće od projekata sa vladinim podsticajima do samoodrživih EE/OIE

projekata je u velikoj mjeri podržan konstantnim smanjenjem cijena tehnologija za

OIE (kao što su: vjetrogeneratori, termalni i fotonaponski solarni sistemi) i EE (kao

što su: LED, duplo i trostruko zastakljenje, izolacioni i drugi građevinski materijali).

Pored toga konstantno je unapređivana politika u oblastima EE/OIE kako bi se

obezbijedilo optimalno korišćenje tehnologija dostupnih na tržištu.

U ovom kontekstu treba ukazati ne još jedan mogući izvor finansiranja ovakvih

projekata koji dosad u Crnoj Gori nije korišćen.

Radi se o programu za finansiranja zelene ekonomije (Green Economy Financing

Facility, GEFF) Evropske banke ze razvoj i rekonstrukciju. Dosad su finansirani

projekti vrijednosti oko 4 mlrd €, a iznos sredstava trenutno namijenjenih Zapadnom

Balkanu iznosi 85 miliona €. Projekti se obično finansiraju sredstvima ovog programa,

ali se realizacija sprovodi preko lokalnih banaka. Pored sredstava samog ovog

programa, često se u pojedine projekte svojim sredstvima uključuju i druge

institucije kao što su Evropska Komisija, vlade pojedinih evropskih zemalja (Austrija,

Njemačka, Norveška, Švedska …), a kao veoma značajan učesnik projekta javlja se i

Investicioni okvir za Zapadni Balkan (Western Balkans Investment Framework, WBIF)

koji predstavlja regionalni okvir za podršku EU integracija i socio-ekonomski razvoj

Albanije, Bosne i Hercegovine, Kosova, Makedonia, Crne Gore i Srbije.

Program pokriva kako domaćinstva, tako i opštine odnosno kompanije. Ipak,

domaćinstva imaju posebne povoljnosti jer je procedura dodjele sredstava krajnje

pojednostavljena, a uslovi često podrazumijevaju i povrat stredstava u iznosu od oko

20% određene, unaprijed definisane vrste troškova.

Program podrazumijeva mnogobrojne druge povoljnosti kao što su besplatna

tehnička podrška, finansijska ekspertiza itd.

Drugi mogući izvor sredstava bi mogao da bude nastavak saradnje sa samim

Investicionim okvirom za Zapadni Balkan (Western Balkans Investment Framework,

WBIF) 9, koji se već bavio daljinskim grijanjem, s obzirom da energija ostaje jedna

od primarnih oblasti interesovanja ove institucije. Ovaj izvor finansiranja je posebno

9 WBIF-Rules-of-Procedure-update-May-2018.pdf, WBIF Secretariat 2018.


72

privlačan jer uključuje značajan procenat bespovratnih srestava (tzv. grantova), što

je za sve subjekte svakako nejprivlačniji vid finansiranja.

Obično se tokom jedne godine objave dva poziva za grantova za tehničku podršku i

jedan za finansiranje investicija.

9.3. Primjeri dobre prakse finansijske podrške

Finansijski podsticaji za podršku domaćinstava u izgradnji i obnovi stambenih

objekata obično su u obliku kredita sa nižim kamatnim stopama, koja je često u

kombinaciji sa nekom investicionom šemom za donaciju. Na primjer, takvi krediti za

renoviranje stambenih zgrada se nude u Litvaniji, uz učešće opština10.

S druge strane, dobar primjer poreskih olakšica su poreske olakšice za poboljšanje

efikasnosti za zgrade u Italiji, koje se nude vlasnicima i stanarima stambenih i

komercijalnih (privrednih) objekata11. Da bi mogli da dobiju olakšice, nakon

implementacije adaptacije saglasnost sa određenim zahtevima za performanse mora

biti dokazana sertifikatom o energetskom učinku12.

Primjer dobre prakse u cilju prevazilaženja "podijeljenih podsticaja" je zakon u

Francuskoj ("Loi Molle") koji dozvoljava kompanijama koje se bave socijalnim

stanovanjem da troškove ulaganja u energetsku obnovu zgrade naplate stanarima od

realizovanih uštede energije. 50% ušteda energije se fakturiše stanarima uz kiriju i

zakup za određeni vremenski period13.

Primjer dobre prakse je Španija, gdje dva programa Akcionog plana 2011-2020 koji

promovišu EE električne uređaje i osvjetljenje, kombinuju finansijske podsticaje sa

regulatornim, edukativnim i informativnim mjerama14.

Obaveza energetske efikasnosti (EEO) predstavlja još jedan važan instrument za

povećanje EE u stambenom i poslovnom sektoru. Sistem koji je bio na snazi u

Velikoj Britaniji od 2008-2012 fokusiran je na primjenu jeftinih mjera efikasnosti

sa jednostavnim sistemom bodovanja, a rezultat je povećana sigurnosti za

investitore15.

U javnom sektoru, ugovoranje energetskih karakteristika (ENPC) je jedna od mjera

koje se koriste za finansiranje investicija za obnovu javnih zgrada. Na primjer,

10

European Commission (2016a), at 110-112; Odyssee Mure (2017), at 3; Ecologic Institute/Eclareon (2014), at 39-40. 11

Odyssee Mure (2017), at 3; Odyssee Mure (2012), at 26-27. 12

European Commission (2016a), at 121. 13

European Commission (2016a), at 49-50. 14

Odyssee Mure (2012), at 42-43. 15

Committee on Climate Change (2016), at 5.


73

Bugarska se uspješno bavila problemom dugog perioda otplate, gdje fond (EESF)

kupuje od ESCO buduće uštede energije i daje ih za renoviranje javnih zgrada16.

Što se tiče podrške EE u malim i srednjim preduzećima i privatnom sektoru usluga,

dobra praksa za takvu finansijsku podršku u određenom podsektoru ustanovljena je

od strane Slovačke, koja nudi subvencije za unapređenje EE u hotelskom sektoru17.

Hrvatska takođe nudi tehničku i finansijsku podršku za obavljanje sveobuhvatnih

energetskih pregledaza mala i srednja preduzeća (MSP)18.

9.3.1. Finansijska podrška za OIE manjeg obima u snabdijevanju

električnom energijom

Što se tiče programa finansijske podrške za manje OIE sisteme za proizvodnju

električne energije u domaćinstvima, kao i na lokalnom nivou, vrijedi pomenuti

sledeće instrumente finansijske podrške:

Neto-Mjerenje je obračun ili način naplate kako bi se osiguralo da potrošači

koji koriste OIE sisteme dobijaju kredite (u obliku električne energije) za svu

količinu električne energije koji njihovi sistemi isporuče u mrežu u vrijeme

kada energiju proizvode ali je ne troše nego šalju u mrežu. U vrijeme kada

imaju potrebu za potrošnjom energije, a ne mogu da je proizvode u dovoljnim

količinama, troše energiju koju su isporučili u mrežu. Energija koja prelazi

iznos koji je utrošen u okviru obračunskog perioda se obično plaća. Na Kipru

domaćinstva i opštinski fotonaponski sistemi ispod 3 kW imaju pravo na šeme

za neto mjerenja i dobijaju maloprodajnu cijenu uz subvenciju od 900

evra/kW (maksimalno 2.700 € po instalaciji.) za ugrožene potrošače19. U

Danskoj propis za neto-mjerenja takođe oslobađa određene proizvođače koji

učestvuju u neto-mjerenju od obaveze plaćanja cijelog ili dijela obaveza javnih

usluga20. U Mađarskoj domaćinstva, kao i komercijalni OIE sistemi ispod 50

kW imaju pravo na neto-mjerenja i dobijaju maloprodajne cijene za električnu

energiju koja ulazi u sistem, koja je oslobođena od naknada za sistemske

usluge21.

Feed-in-Tarife (FIT), plaćaju operatori mreže investitorima u OIE. Tarife su se

formiraju prema važećem zakonu i/ili odredbama regulatorne agencije. One se

obično plaćaju u nekom određenom vremenskom periodu. Sa stanovišta

investitora, a naročito za domaćinstva, FIT imaju prednost obezbjeđivanja

predvidljivog priliva prihoda, posebno kada se postrojenja razlikuju po

16

European Commission (2016a), at 139. 17 European Commission (2016a), at 72-73; Odyssee Mure (2015a) 18 Odyssee Mure (2015b), at 70-71. 19 European Commission (2015a) and RES legal, last update: 25.01.2017. 20 RES Legal, last update: 10.02.2017. 21 European Commission (2015a).


74

tehnologiji i veličini. Feed-in tarife pokazali su se veoma efikasni u stimulisanju

brzog razvoja OIE npr. u zemljama kao što su Njemačka, Danska i

Španija. S druge strane, dosadašnja iskustva u zemljama kao što su

Španija, Češka ili Grčkoj su pokazala da FIT mogu dovesti do niske

efikasnosti, ako se ne prilagođavaju stalnim smanjenjima troškova za OIE

tehnologije.

Premijum sistemi ili Feed-in premije (FIP), integrišu veleprodajne cijene za

električnu energiju u finansijski podsticaj za OIE. Investitori dobijaju dodatni

bonus pored prihoda od prodaje OIE električne energije na veliko. Međutim,

investitori nose veći rizik nego sa FIT, što je dovelo do većih troškova

finansiranja i potencijalno odvraćanje od ulaganja privatnih i manjih

investitora koji imaju veću averziju prema riziku. U Estoniji, kombinacija

premijum tarifnih i investicionih grantova je bila veoma uspješna u

elektroenergetskom sektoru kada su u pitanju OIE22.

9.3.2. Finansijska podrška za male OIE u sistemima za grijanje i

hlađenje

Grijanje i hlađenje su specifične oblasti OIE, obično regionalno različite zbog tipičnih

klimatskih uslova određene zemlje. Kada je u pitanju promovisanje vrijedi pomenuti

sledeće primjere finansijske podrške za uvođenje OIE u sistemima grijanja i hlađenja

na nivou domaćinstva i lokalnom nivou

Cijena na bazi tarifnih sistema za grijanje i hlađenje u kojima vlasnik

postrojenja koje generiše obnovljive izvore toplote ili hladnoće prima uplatu.

Ove tarifne uplate određuju se množenjem predloženih tarifa po kWh u visini

izmjerene energije sistema kao i uzimajući u obzir tipove tehnologija koje se

koriste za generisanje takve toplote. Podsticaji za proizvodnju toplotne

energije iz obnovljivih izvora u Velikoj Britaniji podržavaju postrojenja za

proizvodnju toplotne energije iz OIE sa utvrđenim iznosom po proizvedenom

kWh23. Danska promoviše korišećnje biogasa za grijanje putem direktnog

premijum tarifnog sistema po gigadžulu utrošenog biogasa24. U Finskoj

kombinovana proizvodnja toplotne i električne energije je podržana utvrđenim

"bonusom za toplotu" za CHP postrojenja na gas i drvnu masu. Pored toga,

raspoloživi su razne podrške za investicije25.

Poreske propise donosi vlada da podstakne investicije koje povećavaju

upotrebu OIE. Beneficije se uglavnom sastoje od nekih oblika poreskih

22 Ecologic Institute/Eclareon (2014). 23 RES Legal, last update: 27.01.2017. 24 RES Legal, last update: 10.02.2017. 25 RES Legal, last update: 26.01.2017.


75

olakšica ili subvencija. Na primjer, u Švedskoj postoji mogućnost poreskog

odbitka troškova koji proizilaze iz OIE sistema i zamjena konvencionalnih

sistema grijanja sistemima iz obnovljive energije. Štaviše, OIE su izuzeti iz

poreza za energiju i ugljendioksid i poreza na emisije azotnih oksida26. Primjer

Švedske pokazuje kako izbor instrumenata može da se proširi tokom

vremena kako bi se prilagodili opadajućem trendu troškova27.

9.3.3. Realizovani projekti i projekti koji su u toku

Projekat Energetska efikasnost u Crnoj Gori – dodatno finansiranje (MEEP

AF) - Ministarstvo ekonomije u saradnji sa Ministarstvom zdravlja implementira

projekat MEEP AF kojim je predviđeno poboljšanje energetskih karakteristika

zdravstvenih objekata, kao i povećanje obaviještenosti javnosti o mjerama

energetske efikasnosti. MEEP AF je nastavak implementacije projekta "Energetska

efikasnost u Crnoj Gori" (MEEP), preko kojeg je energetski unaprijeđeno 15 javnih

objekata (9 obrazovnih i 6 zdravstvenih). Sredstva za implementaciju MEEP AF-a, u

iznosu od 5 miliona EUR-a, obezbijeđena su kreditom koje je Vlada Crne Gore dobila

od Međunarodne banke za obnovu i razvoj.

Projekat ”Solarni katuni“ - instalacija fotonaponskih solarnih sistema na

katunima - Ministarstvo ekonomije u saradnji sa Ministarstvom poljoprivrede i

ruralnog razvoja realizuje projekat ”Solarni katuni“ koji ima za cilj da se na objektima

koji se nalaze na katunima, a koji nisu povezani na električnu mrežu, postave solarni

sistemi za proizvodnju električne energije. Do sada je ugrađeno 189 fotonaponskih

sistema. Ministarstvo ekonomije je, nakon sprovedene tenderske procedure,

potpisalo ugovor sa izabranim ponuđačem, BB Solar d.o.o (Podgorica) za realizaciju

treće faze projekta.

ENERGY WOOD II - beskamatni krediti za ugradnju sistema za grijanje na moderne

oblike biomase -Ministarstvo ekonomije realizuje Program Energy Wood II koji je

pružio priliku građanima da apliciraju za beskamatne kredite za ugradnju sistema za

grijanje na moderne oblike biomase, po povoljnim uslovima (krediti do 3.500€, rok

otplate do 5 godina sa 0 % kamatne stope).U prvoj fazi u okviru ovog projekta

ugrađeno je 243 sistema za grijanje, a u drugoj fazi do septembra 2016. godine,

ugrađena su 532 sistema za grijanje na moderne oblike biomase, od čega je više od

50% sistema ugrađeno na sjeveru Crne Gore.

26RES Legal, last update: 27.01.2017. 27FROnT (2016). For more detail see for example: Kiss et al. (2012).


76


77

10. REZIME LOKALNOG ENERGETSKOG PLANA

Prihvaćeni koncept održivog razvoja Šavnika obavezuje da se osmisle modeli

odgovornije upotrebe energije kao resursa. Usvajanjem Lokalnog energetskog plana

kao službenog dokumenta upravo se postiže pokretanje inicijativa i ralizacija

aktivnosti na održivom upravljanju energentima i „zelenom”razvoju Opštine.

Zakonom o energetici definisana je obaveza izrade ovog dokumenta kako bi se na

odgovarajući način sagledala pitanja snabdijevanja energijom, kao i mjere za njeno

efikasno korišćenje. Obim i sadržaj Plana je u skladu sa Metodologijom izrade

Lokalnih energetskih planova, Strategijom razvoja energetike i programima razvoja i

korišćenja obnovljivih izvora energije i odnosi se na period od 10 godina. U uvodnom

dijelu ovog dokumenta dati su ciljevi Opštine kao i pregled strateških dokumenata i

zakonske regulative čije je sprovođenje u određenoj mjeri obaveza Opštine.

Jedno od posebnih pitanja koje je bilo predmet analize LEP-a je proizvodnja, prenos i

distribucija energije i isto je svakako jedno od najvećih izazova za upravljanje u

ovom sektoru. Elaboracija je obuhvatila pojedinačno energente: ugalj, drvo,

električnu energiju, naftu i naftne derivate. Ukazano je na energetske potencijale

opštine Šavnik, posebno na moguće hidroenergatske objekte. Realizacija takvih

projekata bi sigurno uveliko izmijenila perspektivu razvoja ovog kraja. Pored

izgradnje hidroenergetskih objekata koja sama po sebi donose razvoj I zapošljavanje

lokalnog stanovništva, izgradnja većih objekata (npr. HE Komarnica) bi sigurno

otvorila nove prostore za razvoj turizma, trgovine, poljoprivrede itd.

Planskim dokumentima prepoznati su i drugi potencijali bazirani na korišćenju

obnovljivh izvora energije (hidropotencijal, energija sunca i energija vjetra).

Lokalnim planom urađena je i analiza potrošnje energije po tipu energenta prije

svega električne energije i drvene biomase odnosno nafte i naftnih derivata. Pored

ovakve analize u razmatranje je uzeto i korišćenje energenata po sektorima. U tom

smislu obrađeni su generalno sektor zgradarsva sa svojim podsektorima

(administrativne zgrade uprave i preduzeća; domaćinstva; usluge i javna rasvjeta i

dr.) sektor saobraćaja sa svojim podsektorima (vozila u vlasništvu gradske uprave;

javni prevoz i dr).

Referentni inventar emisija CO2, predstavlja nesporni dio Lokalnog plana i projekcije

su bazirane na 2018. godini. Obuhvaćena su dva glavna izvora ove vrste zagađenja I

to potrošnja električne energije I tečnih goriva.

Urađena je i osnovna analiza mogućih intervencija radi povećanja energetske

efikasnosti. Inventar takvih mjera je obuhvatio pet sektora finalne potrošnje energije

u Opštini: zgradarstvo, saobraćaj i javnu rasvjetu, industriju i vodovod i kanalizaciju.


78

Urađena je i procjena buduće planirane potrošnje električne energije, a analiza

energetskih potencijala lokalne samouprave obuhvatila je razmatranje mogućnosti

proizvodnje energije i razvoja prenosa i distribucije na teritoriji Opštine, mogućnosti

korišćenja mjera energetske efikasnosti, kao i sagledavanje potencijala i mogućnosti

povećanja korišćenja obnovljivih izvora energije.

Dalje, implementacija identifikovanih mjera energetske efikasnosti, koja će omogućiti

smanjenje emisija CO2, svakako predstavlja domen u kojem će Opština djelovati i to

kroz podršku u sistemskom projektovanju i upravljanju energijom u zgradama,

održivom saobraćaju, korišćenje alternativnih energenata i unapređenje sistema

javne rasvjete.

Poseban odeljak dokumenta bavi se pitanjima mjera koje se moraju sprovesti kako bi

se dostigli definisani ciljevi. Data je procjena opštih mjera i aktivnosti na smanjenju

emisija CO2, kao i pregled mjera u sektorima zgradarstva i saobraćaja.

Finansijska sredstva su nesporno jedan od najvažnih elemenata za sprovođenje

postulata ovog Plana i u tom smislu obrađeni su potencijalni izvori finansiranja među

kojima su i pojedini doji dosad nijesu korišćeni u Crnoh Gori (GEFF), a navedeni su i

najbolji primjeri međunarodne prakse koji bi trebali da posluže kao mogući obrasci za

iznalaženje inovativnih rješenja za angažovanje investicija i primjenu drugačijih

modela finansiranja projekata energetske efikasnosti i obnovljivih izvora energije.


79

LITERATURA

1 Land Administration and Management Project - LAMP. Projekat zemljišne administracije i

upravljanja

2 Procjene stanovništva i osnovni demografski pokazatelji 2016. godina, MONSTAT

3 Pravila o licencama za obavljanje energetskih djelatnosti Sl.list CG 50/16

4 ''Emission Factors for Greenhouse Gas Inventories’’, EPA, April 2014

5 Projekcije stanovništva Crne Gore do 2060. godine sa strukturnom analizom, MONSTAT,

2014

6 Preliminarna obrada hidropotencijala na pritokama glavnih vodotoka Pive i Lima mHE u

Crnoj Gori, HMZCG 2008

7 Studija mogućnosti razvoja planinskog turizma u opštini Šavnik, Institut za društveno-

ekonomska istraživanja Titograd, 1982. godine

8 Izvještaj o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu, 2014

9 WBIF-Rules-of-Procedure-update-May-2018.pdf, WBIF Secretariat 2018

10 European Commission (2016a), at 110-112; Odyssee Mure (2017), at 3; Ecologic

Institute/Eclareon (2014), at 39-40.

11 Odyssee Mure (2017), at 3; Odyssee Mure (2012), at 26-27.

12 European Commission (2016a), at 121.

13 European Commission (2016a), at 49-50.

14 Odyssee Mure (2012), at 42-43.

15 Committee on Climate Change (2016), at 5.

16 European Commission (2016a), at 139.

17 European Commission (2016a), at 72-73; Odyssee Mure (2015a)

18 Odyssee Mure (2015b), at 70-71.

19 European Commission (2015a) and RES legal, last update: 25.01.2017.

20 RES Legal, last update: 10.02.2017.


80

21 European Commission (2015a).

22 Ecologic Institute/Eclareon (2014).





27 FRONT (2016). For more detail see for example: Kiss et al. (2012).

Documents

LOKALNI ENERGETSKI PLAN 2018-2027. - savnik.me i 2 - 2019/LEP Savnik_Final (2) (3).pdf · daljinskog grijanja u lokalnim zajednicama u opãtinama na sjeveru Crne Gore (Kolaãin, Berane,