Linnés dystre lærdom

Linnés dystre lærdom ferdig_Sanct Svithun 1 korr.qxd 23.04.14 12.44 Side 1

Lars Mæhle

Linnés dystre lærdom

Kriminalroman

SamlagetOslo 2014



«Gud, gi sonen min lykke,lærdom trengst ikkje.»

Carl von Linné



DEL I

ORDEN



Brønnen som kviskrar om kvelden

Skårnes 1984



Røsslyng, kvitlyng, blåbærlyng.Sonja står fastbunden til lindetreet. Orda i ein evig

runddans inni hovudet, akkurat slik han har lært henne.Dette kan ho. Lyngartar, tresortar, blomsterfamiliar. Åsetje opp remser av artar som eit mantra, eit panser motdet vonde, uuthaldelege.

Osp, alm, lønn, lind.Lindetreet. Naturlegvis måtte dei velje det. Det er

slik dei opererer. Dei to raserer alt som er fint. Det høg -reiste, stolte lindetreet ved Gjeldshammaren, staden somvar offerplass i gamle dagar, som var deira plass. Ho kanaldri vere her igjen. Ikkje utan at uhygga frå dessetimane kjem tilbake.

Ein maur kryp over leppene. Ho spyttar. Det krafsarog klør. Mauren kravlar på kroppen, inn under halslin-ningen på T-skjorta – og vidare nedover ryggen, oppoverleggane, i ansiktet, inn og ut av øregangane. Overalt.No har frosten flytta inn i henne òg. Skuldrene rykkeroppover i spasmar av kulde. Ho har stått her i mangetimar allereie. Dei som batt henne fast, har glømt henne.Eller så bryr dei seg ikkje. Dei berre surra henne fast tillindetreet, deira lindetre, like ved den gigantiske maur-tuva, som om det var ein vittig spøk.

No har Tom og ho berre éin heilag stad igjen, eineinaste stad som er deira – og deira aleine. Ruinane etterhusmannsplassen. Brønnen som kviskrar om kvelden …

11


Så langt har ho ikkje gråte. Ho unner ikkje plageån-dene det. Men ho har lukka auga, vil ikkje sjå maurensom kryp og kriblar. Da vil det klikke for henne. Da vilhjartet slå hardt og vondt, og fortvilinga vil breie seg iblodårene, og da vil dei oppnå akkurat det dei ønskte: ånøre opp under frykta hennar, den som kvervlar i krop-pen kvar dag og kvar natt. Det einaste ho har merksem-da retta mot – bortsett frå å pugge floraen – er å la tauetgnisse mot den ru, tjukke trestammen. Men underarm -ane skurar borti borken samtidig, og ho maktar ikkje åhalde på særleg lenge før smertene blir uuthaldelege.

Lavendel, svinerot, timian, kattemynte.Men like fullt har ho stått her i berre T-skjorta med

auga lukka og latt underarmane skrubbe seg til blods.Igjen og igjen. Ho har mista oversikta over tida og oversmerta.

Med eitt stryk ein forferdeleg tanke gjennom henne.Snart har det gått for lang tid. For kvart sekund som tik-kar av garde no, blir handlinga deira meir alvorleg.

Det er først no det blir farleg.Det er først no dei kan begynne å få panikk. Og

gud ane må vite kva Dei to vil finne på om dei kjennerkniven på strupen.

Skogstorkenebb, stankstorkenebb, blodstorkenebb.Fortvilinga lammar henne, enda kor ho har forsøkt å

følgje råda til Tom om tankane. Han veit korleis Dei toer, veit korleis Dei to tenker. Det var han som var offeretdeira før, i gamle dagar. Vegen til å sigre over dei gårgjennom tanken, seier han alltid, gjennom det å vere ster-kare enn dei mentalt. Stemma hans lyder klar og tydelegder i hovudet:

12


Aldri bry deg om dei som ikkje bryr seg.Ho skjønar ikkje alltid kva han snakkar om. Han

kan så mykje, har lese om alt mellom himmel og jord.Særleg floraen. Carl von Linné. Han kan alt om alleplantar, om alle vekstar og utvekstar. Og ho forstår noktil å lytte nøye når han fortel. Særleg når han legg ut omDei to og korleis dei òg må sjåast som ein del av alt, eibrikke i den store planen til han som har skapt alt påjorda vår – naturen, plantane, landskapet.

Dei to inngår i det store mønsteret, dei også, sjølvom han veit og ho veit at dei er vonde avartar, blindtar-mar i mangfaldet av artar.

Det er først no det blir …Brått hugsar ho historia om slåstkampen, den gong-

en utafor fritidsklubben.

Ifølgje rykta blei Dei to omringa av ti lokale slåstkjem-per, minst. Dei to hadde herja på staden lenge nok, detvar dei fleste einige om, og no hadde ein heil gjeng slåtthovuda saman for å ta dei – ein gong for alle.

Pipa fekk raskt ein annan lyd.For da dei nærma seg den eldste, tok han fram eit

jernrør og smelte det rett i kinnet på den som sto fremsti køen. Og angrepet bles over. Alle trekte seg tilbake.Alle skjøna at Dei to alltid ville gå litt lenger, alltid villevere litt råare, og mykje farlegare, enn alle dei andre tilsaman.

Dei to vil alltid vinne.Engfiol, skogfiol, stemorsblom.Og ho er berre 14 år, og alt ho vil, er å flykte bort frå

alt, flytte frå staden – langt, langt bort, til eit anna land,

13


kanskje. Og alt ho vil, er å seie frå til mora om det somskjer. Men ho kan ikkje, vågar ikkje, fordi Dei to alltidvil ha dette på henne. Dei veit. Det dei ikkje skal vite.Om han. Om det ulovlege. Her. Ved lindetreet.

Han er den einaste ho har no. Han og Brønnen somkviskrar om kvelden …

Bjørnemose, bladmose, blåmose.Ho ruggar og ruggar på hovudet og riv underarmane

til blods. Og ho ser ingenting. Men luktene kjem tilhenne, same kor ho prøver å trenge dei bort. Den rå,fuktige angen av mold og jord og skogbotn. Sola skeinpå henne den første timen ho sto her. Det er derforkjempemaurtuva ligg akkurat her, like ved lindetreet. Dalukka ho auga for ikkje å få sollyset i ansiktet. Da solagjekk ned, heldt ho dei framleis lukka, for å la ordarotere i hovudet og slik halde røynda – og tankane ommauren – borte.

Bregne, burkne, engsnelle, elvesnelle.Men same kor ho drar hjernen mot remsene av artar,

så smett små, forrædarske tanketrådar ut av nettet. Hen-dingane tidlegare på ettermiddagen.

Dei kjem tilbake til henne no.

Ho hadde hatt slik ei godkjensle i kroppen. Det var førstegong på lenge – ei veke for å vere nøyaktig. Ho skullemøte Tom ved Brønnen som kviskrar om kvelden, rettetter skolen. Mora trudde ho skulle besøke ei venninne,som vanleg. Men det var han som skulle vente på henneder, langt inne i skogen, slik han alltid gjorde på månda-gane i tretida. Og ho tok gangstien frå skolen, inn langslysløypa i skogen som skrådde over fotballøkka. Ho trud-

14


de ho var trygg for Dei to der. Dei var ikkje interesserte ifotball, ikkje i sport i det heile. Ho hadde aldri sett dei derinne.

Men dei må ha spionert på henne.For kven andre sto på fotballøkka enn nettopp Dei

to? Ho blei så overraska da ho såg kven som var samanmed dei òg. Den tredje. Kva i himmelens namn …?

Men ho skjøna òg i same sekund at ho var i ferd medå vandre rett inn i si eiga ulykke. Ho vurderte mulegerømmingsvegar og la straks på sprang den einaste opp-lagte ruta: tilbake i den retninga ho kom frå. Men denyngste starta opp, han er den raskaste, ho hørte stegahans komme nærmare og nærmare, og ho sprang alt hoorka, men så var armane hans med eitt overalt.

Alt stansa opp.Ho fekk pusten slått ut av seg idet ho trefte bakken.

Han la seg oppå henne, bendte armane på ryggen, pres-sa ansiktet ned i bakken. Gras og jord mot leppene. Tilslutt klarte ho endeleg å vende hovudet oppover, berrefor å stire rett opp i hånlatteren til den yngste. Fortviltleita auga hennar etter andre menneske. Men det varikkje ei sjel ved løkka i skogbrynet. Ingen som kunnehjelpe henne ut av knipa. Den yngste greip tak i høgre-handa hennar, drog henne brutalt opp og førte hennebort til dei andre. I førstninga hadde ho eit håp om atho skulle sleppe unna likevel. Det var ikkje sikkert atDei to ville gjere noko drastisk, no som den tredje var tilstades. Kanskje dei ville halde ein viss standard da. Menho skjøna raskt at dei hadde haussa kvarandre opp allereie før ho kom.

15


Den eldste heldt på å fortelje ei historie, ei som visstnokvar sann, om ei ung jente i USA. Ho budde like ved einskole, og det var ein heilt vanleg måndagsmorgon dadette ville augeblikket fann stad. Jenta sat i vindauget ogsåg på ungane som rusla mot skolen. Da hadde ho –heilt ut av det blå – tatt fram rifla til faren og begynt åskyte mot tilfeldige personar utafor.

To vaksne døde. Åtte barn blei såra.Jenta heitte Brenda Ann Spencer, og ho var berre 16

år. Akkurat desse opplysningane hadde brent seg inn ihenne.

Brenda Ann Spencer. 16 år. To døde. Åtte skadde.Dei neste sju timane etter skytinga stengte 16-åring-

en seg inne i huset, fortalte den eldste. Ho ville ikkjesnakke med politiet. Men til slutt fekk ein journalistprate med henne. Da han spurte kvifor ho hadde gjortdette vanvitige, kvifor ho hadde skote mot tilfeldige for-bipasserande ungar på veg til skolen, svarte ho:

«I don’t like Mondays. This livens up the day.»

Den eldste lo rått da han kom til poenget i historia, somom han aldri hadde hørt noko så vittig. Den yngste losjølvsagt med. Men til hennar overrasking lo den tredjeòg.

Da begynte ho verkeleg å bli redd.Og like etterpå trekte dei henne med seg, inn i skogen

bak løkka. Det verste var at den tredje blei med, utannokon protestar. Ho kunne ikkje tru at det var sant.

Dei drog henne langt innover i skogen. Snart skjønaho kvar dei var på veg.

Til slutt enda dei opp her, ved Gjeldshammaren og

16


lindetreet, akkurat der Dei to hadde tatt Tom og hennepå fersken. Den eldste trekte fram eit langt tau, som omhan hadde planlagt alt på førehand. Og dei surra hennefast til den gigantiske trestammen, mens latteren dansa iskogbotnen. Heilt til sist pissa den eldste ein stråle imaurtuva, for å fyre opp mauren, som han sa.

Da dei til slutt gjekk lei, forlét dei henne.

Og frosten kryp stadig lenger inn i henne. Mauren krypog kravlar. Underarmane gnissar mot den ru borken.

Men …Noko lausnar.Noko gir etter.Tauet.Det splintrar seg opp.


1

Nittedal, mai 2014

Eksplosjonen. Sprekkene i glaset som knitrar ut overfrontruta. Elgen med forvridde bakbein i grøftekanten.Steinen som knuser. Undergangen. Dei umenneskelegeskrika. Sonja …

Ina Grieg reiser seg i senga, bråvaken og forvirra.Hjartet vil ikkje slutte å slå. Syna frå drømmen leverframleis i henne. Kva fader er dette? Desse glimta frå eiglømt tid? Kvifor dukkar dei opp i drømmane hennar no,så mange år etterpå?

Ina kastar eit raskt blikk over skuldra mot ekteman-nen. Men han ligg ikkje der, på sin vante plass i dobbelt-senga.

Auga leitar seg fram til vekkarklokka: søndag, 11.30.Ho søkk tilbake mot madrassen, framleis heilt i ørska.

Men plutseleg hugsar ho det. Amund og tvillingdøtreneer på tur i marka. Dei skulle inn til Ørfiske. Amundskulle teste dei nye flugene. Jentene skulle ha med prin-sessestengene. Mens ho skulle få sove ut, i eit fortviltforsøk på å knappe inn på dei siste vekenes vakenetter.

Alt ho ønsker, er å forsvinne tilbake til søvnen. Menho veit at det aldri vil gå.

Inntrykka frå drømmen vil halde henne vaken denneføremiddagen. Elgauget. Skrika i undergangen. Ansik-

18


tet til Sonja. Dei er framkallingar av verkelege snapshot.Men kvifor kjem dei tilbake no?Sakte, og med stigande uvilje, forsøker Ina å nøste

minnetrådane fram frå undermedvitet.

Episoden med elgen skjedde like etter at ho hadde kjørtopp. Ho var nettopp fylt 18 og budde framleis på Skår-nes. Familien hadde flytta dit fem år tidlegare, da farhennar, major Gunnar Grieg, fekk ei stilling ved Luft-forsvarets forsyningskommando på Kjeller. Han begyn-te da det dryge arbeidet med å finne ein villa passelegstor for egoet sitt, noko som førte han langt utafor hansførst tenkte radius. Til slutt enda han – og dermed fami-lien – opp i det 300 kvadratmeter altfor store murhusetutafor Skårnes. På denne vesle pletten, eit einsamt satel-littsamfunn svevande for seg sjølv i utkanten av Oslo,budde Ina i ungdomstida.

Ina var aleine i bilen da episoden med elgen skjedde.Ho kan ikkje hugse kvar ho var på veg. Mest sannsynlegdreiv ho berre rundt på måfå på skogsvegane aust forSkårnes, utan annan plan enn å inhalere kjensla av åvere ung og fri. The Cure dura ut i bilkupeen på fullguffe i det eine augeblikket, og i det neste:

Sjokket.Eksplosjonen.Alle lydar forsvinn, bortsett frå knitringa. Glas som

krakelerer.Samanstøyten var brutal, og han var over i løpet av

eit blunk. Men i minna er augeblikket strekt ut i timarog år.

19


Ina kunne sjølv, nærmast mirakuløst, sjangle uskadd uti vegbanen. Bortsett frå ei rift på kinnet etter ein glas -splint var ho like heil. Men blodet rann og rann nedoverkinnet og halsen. Og ho skjøna ingenting. Kva i him-melens namn hadde råka henne? Bilen såg ut som eittrekkspel. Særleg fronten på høgresida. Ruta var pulve-risert og passasjersetet knust ned i golvet.

Ina innsåg samtidig, og med ei stigande gru, at hohadde hatt englevakt. Og at om nokon hadde sete påmed henne, ville vedkommande truleg ikkje ha vore ilive.

Etterpå virra ho rundt bilen i sjokk. Og overalt vardet granskog. Den asfalterte vegstripa forsvann inn i eingrøn vegg av barnåler. Ho var fanga i skogen, midt innei ei mørk, vond stille. Det var kilometervis frå folk, ogalt ho kunne gjere, var å vente på at neste bil skullekomme forbi.

Det kunne ta eitt sekund. Det kunne ta ein dag.Og mens ho sto der, desorientert og apatisk, blei ho

plutseleg var noko. Nede frå skogkanten hørte ho mer-kelege skrik. Det var ein lyd som skar seg inn i sjela:dyriske, halvkvelte stønn.

Sakte gjekk ho i retning av lyden, kleiv over autover-net og snubla ned skråninga.

Den store elgkroppen låg velta på sida nede i graset. Eindiger elgokse. Geviret var majestetisk. Begge bakbeinavar forvridde i ei unaturleg stilling. Det eine auget stirdetomt opp i lufta. Elgen var i live. Men han vêra ikkjeanna enn smerta. Han var ikkje medviten om at det stoeit menneske to meter unna.

20


Sjølv i dag, tjuefem år etterpå, kan Ina sjå elgansiktetfor seg, der ho tar dei siste, vaklande stega ned mot dyret.Framleis kan ho mane fram kjensla av fingrar som strykover mjuk, sveitt pels. Ho kan òg hugse orda ho kviskramens ho sat der på huk og strauk elgen over kinnet:

– Så, så, alt vil gå bra.Det var ei løgn. Elgoksen ville dø om kort tid.Ina var makteslaus. For det kom ikkje nokon bil, og

ho fekk ikkje tak i viltnemnda, ingen som kunne gielgoksen ei frigjerande kule i panna. Alt ho kunne gjere,var å sitje på huk og stryke elgen over kinnet. Men mensho sat der slik, merka ho plutseleg at auget til elgenikkje stirde tomt opp i lufta lenger.

Det stirde rett mot henne.Gåsehud prikkar ut over overarmane til Ina, sjølv no

i dag.Ho hugsar det så godt, korleis ho deretter vingla av

garde, nærmast i sjokk, bort frå elgen, inn i skogen, påleit etter noko, ho ana ikkje kva, eitt eller anna somkunne fri henne og elgen frå smertene.

Knappe minuttet etter fann ho svaret. Ein stor, knud -rete gråstein i lyngen. Som om han hadde lege der iuminnelege tider og berre venta på dette augeblikket. Detvar så vidt ho klarte å løfte han. Men trass i vanskanemakta ho dels å bere, dels å trille steinen bort til dyret.

Elgen hadde slutta å stønne no. Han låg der og pustai rytmiske støytar. Auget stirde mot henne.

Ver så snill.Ho løfta så den blytunge steinen ein meter opp i

vêret på pur vilje. Sto der og sjangla eit lite sekund. Sådytta ho kjempesteinen i retning elghovudet …

21


Hadde det vore eit vanleg mareritt, ville drømmen hastansa der. Ho ville ha rykt til, reist seg sveitt og forvirrai senga, med hjartet harehoppande i brystet.

Men idet steinen startar ferda mot elghovudet – idrømmen – blir ho i staden frakta vidare, til eit annaminne frå ungdommen.

For brått joggar ho bortover sykkelstien i Skårnes.Det er vinter. Stjerneklart. Knitrekaldt. Potetmjøllydarunder skoa. Brøytekantane frå traktorfresaren når hennetil midja. Ho spring og spring, og ho begynner på ned-overbakken. Riksvegen stig sakte oppover på høgresidahennar, mens ho nærmar seg inngangen på tunnelen.

Undergangen ligg og ventar, like der framme.Ho kan sjå firkanten av betongveggar som stikk ut i

ein 90 graders vinkel frå sykkelstien. Ho veit ikkje kvasom skjuler seg der inne, kan ikkje sjå rundt hjørnet påinngangen. Men ho veit det allereie, i drømmen, atsnart vil dei komme. Skrika. Ho gruar seg som ein hund,prøver stålsetje seg mot dei.

Men likevel, når dei først kjem, lammar skrikahenne fullstendig. Dei skjer gjennom marg og bein.Forskremte, vonde hyl. Jentestemme. Etterfølgt avmannlege snøft. Ina blir ståande fastfrosen på sykkelstien,like framfor inngangen.

Tida stoppar. Hjartet stoppar.Ho står og berre lyttar til skrika. Dei umenneskelege

støytane av smerte. Igjen og igjen. Nokon som trulegblir valdtatt. Inne i undergangen. Men ho tør ikkje å gårundt hjørnet. Ho vågar ikkje å kikke inn – og avsløresynet som skjuler seg der inne.

22


I staden brekker ho seg ut i brøytekanten, kavar i laus-snøen nokre sekund – før ho baksar seg opp på riksve-gen. Der ho startar eit vilt ritt, ho spring alt ho orkar –bort frå skrika – over undergangen.

Ho held dei ikkje ut. Alt ho vil, er at hyla skal forsvinne.Ho spurtar bortover riksvegen, men i drømmen kjem

ho seg ikkje av flekken. Skrika berre aukar i intensitet. Deitrenger inn i henne, frå alle kantar. Ho kikkar fortvilt oppmot den stjerneklare himmelen, og auga hennar søkermot fullmånen – som ho veit er der oppe ein stad.

Enda ein gong rykker det til i henne.For i staden for den kvite, vemodige månekula er det

ansiktet til Sonja som heng der oppe.Det er Sonja som stirer mot henne med klandrande,

triste auge.Og det er i dette augeblikket, idet ansiktet til Sonja

kjem til syne på himmelen, at det kalde gufset breier segi kroppen.

Det er no Ina vaknar frå drømmen.

Det er søndag føremiddag, og ho blir liggande i sengamens spørsmåla stadig sprenger i hovudet. Kvar komdenne drømmen frå? Kvifor akkurat no?

Sekundet etter innser ho grunnen. Brevet. Den hel-vetes invitasjonen. Det er det som har fått botnfallet idet umedvite til å kvervle opp til overflata.

Ho vrenger beina ut av senga, stikk føtene i tøflaneved sengekanten og tuslar ut i gangen i andreetasjen,vidare, inn på arbeidsrommet. Og der, på toppen avbunken med papir og bøker, ligg det.

Fingrane skjelv idet dei nærmar seg konvolutten.


2

Nokre minutt seinare står Ina og hutrar ute på balkong-en. Ho har trædd parkasen over pysjen og trekker lange,djupe drag av røyk ned i lungene. Tankane myldrar.Sjølvsagt måtte det komme eit mareritt frå fortida – nosom ho skulle ha litt etterlengta aleinetid.

Konvolutten ligg framleis i handa. Namnet hennarstår skrive utapå med blå tusjpenn. Ho ville ha kjentigjen den pene, hallande løkkeskrifta overalt. Avsendar:Benedikte Moene. Sjølvsagt. Kven andre kunne vorevondskapsfull nok til å tromme saman til gjensynstreff?Leiaren i klassen. Den alle såg opp til, eller kanskje ret-tare sagt: frykta å falle i unåde hos.

Da brevet dumpa ned i postkassa på fredagen, haddeIna mest lyst til å rive det i fillebitar, tenne på det, lapapiret ulme og trampe ettertrykkeleg på oska etterpå.Men ho klarte å roe seg, berre for like etterpå å få sametanke som ho alltid fekk i ungdommen, ein ryggmargs-refleks som slo inn når ho var opprørt og usikker – ogtrong nokon å snakke med.

Ho ville ringe Katrine.Katrine var bestevenninna hennar i ungdomstida.

Ho var for så vidt den einaste venninna også, den eineIna kunne vere fortruleg med.

Men ho har klart å utsetje innfallet. Enn så lenge.

24


No står ho der på verandaen og kjenner på trongen til åringe Katrine igjen. Ina forsøker å hugse når ho møttehenne sist. Det er temmeleg mange år no, ikkje sidan …Ho stivnar. Og enda eit mørkt minne trenger seg pådenne føremiddagen: det forslåtte ansiktet til Katrine isenga på sjukehuset, da Ina sto forknytt i døropningamed ein blomsterkvast i handa. Den makabre blåveisen.

Ina hugsar kor hjartet sokk i dette augeblikket. Detvar nemleg ingen andre enn Ina sjølv som var opphavs-kvinna til dette – knust kinnbein og kraftig hjerneristing.

Dei to bestevenninnene møtte kvarandre i dei inn-leiande rundane under NM i kickboksing, 1989. Kampenvara berre i eit halvt minutt. Da trefte Ina Katrine klok-kereint på øvre del av kinnet. Altfor hardt. Ho haddevondt i handa i vekevis etterpå. Og den sjokkerandelyden. Trykket som forplanta seg ut over i overarmen.

Ho kan framleis hugse korleis lysa gjekk i auga tilKatrine. Kroppen klaska rett i golvet, og publikumsleppte i same augeblikk frå seg eit kollektivt sukk.

Det var stygt.Katrine var utan medvit i fleire minutt og måtte

fraktast ut av hallen på båre. Og Ina minnest kor rast-laus ho var etterpå. Ho styrta mot Katrine for å sjekke atalt sto bra til med henne, og fekk fullstendig panikk daho ikkje oppnådde kontakt.

Etterpå orka ikkje Ina tanken på å gå fleire kampar.

Ina inhalerer djupt og inderleg og pakkar parkasen tet-tare kring kroppen. Blikket hennar finn den tynne, nes-ten usynlege månesigden over Romeriksåsane i aust.Sonja. Samvitet borar. Ho må ringe Katrine. No.

25


Like etter hentar ho opp namnet i nummeropplys-ninga på mobilen. Summetonen syng i øret. Etter trering er stemma der.

– Hallo?Og Ina blir skrudd tjuefem år tilbake i tid.– Hei, Katrine.– Jøss … Ina? Det var lenge sidan.Det oppstår ein lang, trykkande pause. Ina blir skipla

av den nølande tonen i stemma til Katrine, er usikker påkorleis ho skal tolke denne stilla.

– Du anar kanskje kvifor eg ringer? seier Ina til slutt.– Øh … nei?Ina begynner å angre på at ho ringte i det heile. Men

det er så uventa å møte denne tause veggen i Katrine, hosom alltid brukte å vere pratsam og imøtekommande.

I neste augeblikk skjer det ei forvandling i andreenden.

– Jo, sjølvsagt! Klassetreffet!Deretter slepper Katrine sin velkjente trillande,

mørke latter, og Ina kjenner ei lette søkke inn i krop-pen.

– Ja, kva trur du, Ina? Er det på tide at vi frikaraneforsonar oss med streitingane?

– Eg har faktisk tenkt å gå, ja.Ny stille i andre enden. Ina rekk igjen å bli litt uro-

leg, før Katrine følgjer opp.– Jøsses, det hadde eg ikkje trudd.– Nei?– Trudde du var tapt for Skårnes.– At eg er blitt snobbete eller noko? Fordi eg har

meir enn ti vekttal frå universitetet?

26


Straks replikken er sleppt, innser Ina kor hoven hankan verke. Ho kunne bite av seg tunga. Katrine bliropplagt litt sett ut òg, ho famlar etter orda. Ina kjemhenne i forkjøpet.

– Slapp av, eg bur i Nittedal. Det er ikkje akkuratUllevål Hageby. Men du … du bur på Skårnes framleis?

Latteren til Katrine klukkar fram på ny, sjølv om handenne gongen hørest litt anstrengt ut.

– Du veit vel ikkje kven eg er gift med eingong?– Nei? Er det Oddvar?Ny oppgitt humring i andre enden.– Du får halde deg fast, da, Ina: Eg er gift og har to

barn med Jan Stormark.Hjartet til Ina slår ein saltomortale.– Jan Stormark? Du køddar?– Eg fekk meg jo ein seriøs kakk i hovudet da vi

møttest sist, ler Katrine.Replikken treffer henne som ein elektrisk støyt. Og

augeblikket da høgrehanda small inn i kinnet til Kat -rine, sprett straks opp på netthinna. Den ekle slengen ihovudet etterpå. Auga som slokna.

Haka til Ina søkk. Men Katrine kjem henne raskt imøte.

– Slapp av, Ina. Det var ein spøk. Du veit godt at egikkje klandrar deg for dét. Det var eit uhell. Kvar var vi?

– Du og Jan. Gifte og har barn.Katrine slepper ein ny tørr latter.– Sånn kan det gå. Eg har kanskje blitt gammal og

treng faste, trygge rammer. Ikkje villskap og uro sliksom i ungdomsåra.

Ina prøver å la informasjonen søkke inn. Men dette er

27


ein hard klump å svelgje. Herregud. Jan Stormark. Gutensom alltid sat og nilas på leksene. Som aldri var med påfesting og moro. Som var fast innstilt på å bli lege allereiesom 16-åring, og som ofra alt for å få gode nok karakterartil å komme inn på legestudiet. Mens Katrine truleg varden mest opprørske og festglade av alle i klassen.

Ho får det rett og slett ikkje til å rime.

Jan Stormark?Ina kjenner ein plutseleg trong til å sjå ansiktet hans

igjen. Og sakte, mens ho balanserer mobilen mellomøret og hettekragen og forsøker å halde tritt i samtalenmed Katrine, lirkar ho invitasjonen ut frå konvolutten.

Klassebiletet frå russetida grin mot henne.Auga saumfer dei tjuesju forknytte ansikta på svart-

kvitt-fotoet. Så kjente, men likevel framande, dessemenneska, avgangselevane i 3B, samfunnsfaglinja vedSkårnes vidaregåande skole, 1989.

Ina leitar først fram ansiktet til venninna på fotoet.Katrine hadde reine, pene ansiktstrekk, svarte klede,rufsete hårsåte og eit godt, lurt smil. Ho hadde òg einfigur gutane likte – og dei fleste jentene sendte sjalublikk mot. Eigentleg var ho finare enn dei fleste i klas-sen, inkludert Ina sjølv. Og sidan Katrine i tillegg varutstyrt med ein rå, avvæpnande humor, hadde ho skik-keleg draget på ein viss type gutar. Katrine hadde velfire–fem kjærastar før Ina fekk sin første. Ikkje minstkjempa dei begge om Oddvar, metallfriken som deihang saman med i russetida.

Katrine vann. Ho og Oddvar var saman heile detsiste året på vidaregåande.

28


Og så, heilt nedst i høgre hjørne, med hendene knuasaman til ei slags bøn, finn Ina det ho leitar etter: detinnovervendte ansiktet til Jan Stormark.

Ho skjønar ingenting.

Til slutt herdar ho seg og vågar endeleg å dreie blikketmot det aller største mysteriet på biletet, nemleg hennesjølv. Ho studerer den tjuefem år yngre utgåva av InaGrieg.

Bråkjekt smil. Høysåtehår, farga mørkt, naturlegvis.Den same einsformige fargepaletten prega elles deipåtatt alternative kleda hennar: svart levis, naglebelte,Dr. Martens-boots – sjølv i mai. Og på toppen: denlutande kroppshaldinga som nærmast skrik mot linsa:«Eg er ung, og eg gir faktisk faen.»

Herregud.Ina blir med eitt var at Katrine har spurt henne om

noko, men at ho ikkje har fått med seg kva. Ho knipsarav den lange oska yttarst på sigaretten.

– Øh … kan du gjenta det?– Så du skal verkeleg på klassetreffet?Spørsmålet roterer innover i Ina. Vanlegvis ville ho

jo ha skydd eit slikt gjensynstreff som pesten. Men san-ninga er at innbydinga har lokka fram marerittet fråungdomsåra og sakte begynt å gnage på samvitet. Horeinskar stemma:

– Ja, eg trur det. Eg vil gjerne ordne opp i nokre tingsamtidig.

Ho merkar nølinga i andre enden.– Eg anar kva som kjem no, Ina.– Ja-ha. Kva da?

29


– Sonja … du vil undersøke kva som skjedde …enda ein gong.

Ina blir heilt vippa av pinnen.– Korleis kunne du vite …?– Å, kom an, bryt Katrine henne av. – Du er så enkel

å lese. Du klarte aldri å bli ferdig med Sonja. Vi blei velikkje det, nokon av oss i klassen. Men du stilte i eineigen liga.

– Men synest du ikkje det er viktig? Vil du ikkjefinne ut kva som eigentleg hendte med henne?

Katrine sukkar tungt.– Sjølvsagt vil eg det. Men eg er ikkje like sjølvde s truk -

tiv som deg, Ina. Ikkje rart du blei psykolog. Alle psyko -logar prøver jo eigentleg å lappe saman seg sjølv – og sitteige elendige samvit.

Ina kjempar eit lite sekund mot lysta til å hogge til-bake. Katrine trefte verkeleg eit ømt punkt.

– Ja, slik går no vitsen om psykologar, seier ho tilslutt, litt rolegare. – Men det stemmer ikkje nødvendig-vis.

– Kanskje ikkje. Men sanninga er at du går slik opp iting, Ina … du blir besett. Eg blei heilt skremt av degnokre gongar.

– Men skyldar vi ikkje Sonja det? Du veit jo sjølv korfæle dei andre var med henne. Og vi gjorde ingentingfor å hjelpe henne, vi heller.

Katrine tygg opplagt på setningane til Ina. Idet hoendeleg svarer, verkar røsta hennar roleg og fast.

– Det er faktisk ikkje din feil at Sonja forsvann, Ina.Du må slutte å klandre deg sjølv.

– Nei, men vi anar jo ikkje kva som skjedde med

30


henne. Ikkje eingong om ho faktisk er død eller i live?Enda ein gong blir det stille i andre enden. Og idet

stemma til Katrine igjen stig fram, verkar ho merkbartutilpass.

– Vel, det finst faktisk ein grunn til å sjå på saka pånytt … ja, du får nok vatn på mølla no, men …

– Ja?– Det har skjedd noko som kan knytast til Sonja. No

i vår.– Å, kva da?– Han er tilbake.– Han?– Tom Kaser. Han er tilbake, her på Skårnes.Og alt låser seg for Ina der ute på verandaen. Oske

frå gloa på sigaretten dett av i det vesle rykket og drysserroleg ned mot treplankane. Stemma til Katrine stig såpå ny fram i røret:

– Så det er fint at du kjem til treffet. Gjengen i klas-sen har sikkert bruk for ein psykolog, no som ein gam-mal mordar luskar i nabolaget.

Ina kjenner kor gufset breier seg i årene. Ho maktar nes-ten ikkje å ta dette inn over seg. Til slutt får ho strammaseg litt opp, men stemma hennar er ustø, klarer berre ågjenta namnet, som ei tafatt kviskring:

– Tom Kaser?– Yes. Fader så creepy, er det. Far hans døde nettopp,

og no har han flytta tilbake til småbruket.Ina begynner automatisk å telje seg bakover i tid,

heilt tilbake til 1984.Tretti.

31


Det er nøyaktig tretti år sidan Tom Kaser blei mis-tenkt for å stå bak Sonja Lerdahls forsvinning på Skår-nes. Kaser var sjølv 19 år den gongen, Sonja var berre 14.No må han vere … ja, nesten 50, da.

Stemma til Katrine rykker henne tilbake til røynda.– Vi tør ikkje sende ungane våre ut lenger … ja, kor-

leis trur du det kjennest? Å ha ein ustabil drapsmannrekande rundt i skogane?

– Driv han med det der framleis?– Det er det folk seier: Tom Kaser er inne i skogen,

døgnet rundt. Men rundt påsketider skjedde det nokoanna merkeleg. Plutseleg dukka det opp ei mengd aust-europeiske handverkarar på småbruket. Ingen snikkararpå Skårnes kjente til dei. Og ingen veit kva for arbeiddei utførte. Det visest ikkje noko utapå bygningane ialle fall.

– Kanskje han har pussa opp inne? føreslår Ina. –Generasjonen over har vel ein litt annan smak enn oss.

– Far til Tom Kaser var no ein skrue, han òg. Hantorde jo knapt vise seg blant folk, stakkar.

– Ja, med alt bygdesladderet på Skårnes er vel ikkjedet så merkeleg.

Katrine fnyser.– Kanskje du kan oppsøke Tom Kaser, da, Ina? Han

hadde jo eit godt auge til deg.– Til meg?Ho hører sukket i andre enden.– Unnskyld, Ina. Eg er berre så … opprørt på grunn

av dette. Nei … han skulle aldri ha komme tilbake.Ina prøver å la informasjonen søkke.Det slår henne så, brått og uventa, at Katrine på ein

32


måte tar feil. Tom Kaser er ikkje i skogane omkringSkårnes. Det er i hovuda dykkar han er, tenker ho. Novil han flytte inn i hovudet hennar også. Og der kjemhan til å ta bustad for godt.


Documents

Linnés dystre lærdom