Lịch sử kiến trúc phương đông Campuchia

7/23/2019 Lịch sử kiến trúc phương đông Campuchia

http://slidepdf.com/reader/full/lich-su-kien-truc-phuong-dong-campuchia 1/82

KIEÁN TRUÙC C MPUCHI

I/ CAÙC NHAÂN TOÁ AÛNH HÖÔÛNG

II/ KIEÁN TRUÙC CAMPUCHIAII.1/ TÖØ TK I-VIII.2/ TÖØ TK VI-VIIII.3/ TÖØ TK IX-XII



I/ CAÙC NHAÂN TOÁ AÛNH HÖÔÛNG I.1- ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN :

• Naèm treân ñöôøng giaothöông chính giöõaÑoâng vaø Taây. SoângMeâkoâng baét nguoàn töøTaây Taïng chaûy qua

Thaùi Lan, Laøo,Campuchia, Vieät Namlaø giao thoâng thuûythuaän lôïi quan troïnggiöõa Trung Quoác, AÁn

Ñoä(beân caïnh ñöôøngbieån vaø ñöôøng boä), töøñoù lieân heä vôùi TrungCaän Ñoâng vaø La maõ coåñaïi.



• Coù nhieàu röøng,phía Baéc vaø phíaTaây coù nhieàu nuùiñaù sa thaïch, caåmthaïch .



I.2- LÒCH SÖÛ XAÕ HOÄI VAØ VAÊN HOÙA :* Lòch söû xaõ hoäi :

•

Töø ñaàu theá k

yû I – theá kyû VII : Thôøi kyø cuûa vöông quoác PhuøNam huøng maïnh, vaên hoùa ngheä thuaät aûnh höôûng maïnh meõvaên hoùa AÁn Ñoä.Hieän taïi chöa khaúng ñònh ñöôïc chuû nhaân cuûa Phuø Nam laø ai .Cuoái theá kyû VI ñaàu theá kyû VII : Phuø Nam tan raõ.

• Töø theá kyû VII ñeán theá kyû VIII : Nhaø nöôùc phong kieán ñaàutieân laø Chaân laïp ra ñôøi. Ñaát nöôùc vôùi thuû ñoâ laø Ysanapura vaø30 thaønh phoá khaùc .Ñaây laø thôøi kyø hình thaønh nhöõng ñònh höôùng ñaàu tieân cho

neàn kieán truùc Khô me.Cuoái theá kyû VIII, nhaø nöôùc phong kieán ñaàu tieân tan ra.õ Ñaátnöôùc chia thaønh hai mieàn Baéc_Nam (Luïc Chaân laïp vaø ThuûyChaân laïp).



• Töø theá kyû IX ñeán theá kyû XIII : theá kyû IX ñaát nöôùcth

oáng nhaát laäp ra trieàu ñaïi Aêngco.

Thôøi kyø naøy coù teân goïi laø vaên minh Angco chia 3 giaiñoïan :+ Theá kyû IX – X : Thôøi kyø tieàn AÊngco: xuaát hieän yeáutoá môùi trong xaõ hoäi :vöông trieàu keát hôïp vôùi thaànquyeàn.+ Theá kyû X – XII: Thôøi kyø coå ñieån: laø thôøi kyø cöïcthònh cuûa ñeá quoác AÊngco , ngheä thuaät kieán truùc phaùttrieån huy hoaøng.+ Theá kyû XII – XIII : Thôøi kyø suy taøn cuûa ñeá quoác

Angco.

Sau thôøi kyø naøy, ngheä thuaät Campuchia suy thoaùi daàn.



•* Vaên hoùa :

• Ngöôøi Khô me xöa ñaõ coù phong tuïc thôø cuùng thaàn linh.•

Ñaàu coâng nguyeân, do aûnh höôûng vaên hoùa AÁn Ñoä : Phaät giaùovaø AÁn Ñoä giaùo phaùt trieån trôû thaønh quoác giaùo. AÁn Ñoä giaùothôø thaàn vôùi bieåu töôïng Linga, Phaät giaùo laáy truyeàn thuyeátkhuaáy ñoäng bieån söõûa tìm thuoác tröôøng sinh, raén thaàn Naga vaønuùi vuõ truï Meâru (tudi toïa) laø nôi ngöï trò cuûa caùc vò thaàn ñeålaøm tö töôûng chính xaây döïng nhöõng kieán truùc ñeàn thôø.

• Ngheä thuaät Khô me laø neàn ngheä thuaät tuyeät vôøi baäc nhaátÑoâng Nam AÙ, ñöôïc nghieân cöùu moät caùch coù heä thoáng nhaát.

• Caùc nhaø khoa hoïc khoâng ngöøng quan taâm nghieân cöùu khoângchæ vì tieáng taêm cuûa nhöõng coâng trình lôùn nhö caùc di tích thôøiAÊngco maø coøn vì noù coù söï tieán hoùa ñaëc bieät logic vaø gaànnhö khoâng coù maâu thuaãn. Nhôø söï phaùt trieån lieân tuïc cuûa caûmoät

toång theå nhöõng phong caùch maø ngaøy nay, ngöôøi ta coù theåtaùi laäp laïi lòch söû ngheä thuaät Khô me vaø xaùc ñònh nieân ñaïicuûa caùc taùc phaåm gaàn chính xaùc.



II/ KIEÁN TRUÙC CAMPUCHIA

II.1- TÖØ THEÁ KYÛ I– THEÁ KYÛ VII

II.2- TÖØ THEÁ KYÛ VII –THEÁ KYÛ VIII

II.3- KIEÁN TRUÙC CAMPUCHIA TÖØ THEÁKYÛ IX – THEÁ KYÛ XIII

Á Á



II.1- TÖØ THEÁ KYÛ I – THEÁ KYÛ VII:• Caùc nhaø nghieân cöùu cho raèng, caùc pheá tích kieán truùc coå nhaát

ôû Ñoâng Nam AÙ khai quaät ñöôïc phaàn lôùn thuoäc vaên hoùa PhuøNam hoaëc thuoäc nhaø nöôùc Moân coå Dvaravati.

• So vôùi caùc hieän vaät ngheä thuïaât khaùc, di tích kieán truùc thôøi kyønaøy haàu nhö khoâng coøn. ÔÛ OÙùc Eo ñaõ phaùt hieän ra nhieàuchaân coïc thuoäc nhöõng ngoâi nhaø saøn xöa. Moät soá veát tích cuûanhöõng kieán truùc baèng vaät lieäu beàn (vuøng naøy gaïch ñaù hieám)

cuõng ñöôïc phaùt hieän, phaàn lôùn laø caùc kieán truùc thôø thaànthaùnh vôùi caùc ñaëc ñieåm kieán truùc vaø trang trí gioáng kieán truùcNam vaø Trung AÁn Ñoä. Tuy nhieân, caùc kieán truùc naøy cuõng boäcloä moät khía caïnh môùi raát baûn ñòa ôû kyõ thuaät gheùp ñaù.

• Hieän ñaõ tìm thaáy hôn 20 töôïng Phaät (hôn moät nöûa baèng vaät

lieäu ñaù, coøn laïi laø baèng goã ) thuoäc giai ñoaïn naøy, vôùi phongcaùch mang ñaäm daáu aán Phaät giaùo AÁn Ñoä. Töôïng thaàn AÁn Ñoägiaùo cuõng chieám löôïng lôùn – thöôøng laø thaàn Visnu, anh emcuûa thaàn naøy vaø caùc hoùa thaân cuûa thaàn – coù 4,6,8 tay. Caùctöôïng naøy to baèng ngöôøi thaät vaø chaïm khaéc caån thaän.



II.2- KIEÁN TRUÙC CAMPUCHIATÖØ THEÁ KYÛ VII –THEÁ KYÛ VIII :

• Ngheä thuaät Khô me thôøi kyø naøy hình thaønh,phaùt trieån vaø suy taøn cuøng vôùi söï khoâ caïn cuûa

nguoàn “vieän trôï” töø AÁn Ñoä.• Ñaây laø thôøi kyø Siva giaùo trôû neân quan troïng

vaø tuïc thôø Linga trôû neân thònh haønh.•

Ñaây laø thôøi kyø hình thaønh nhöõng ñònh höôùng ñaàu tieân cho neàn kieán truùc Khô me.



II.2.1- ÑAËC ÑIEÅM KIEÁN TRUÙC :

• Caùc ñieän thôø laø “ dinh thöï” cuûa thaàn linh (vò thaàn“cö nguï” döôùi daïng töôïng thôø), khoâng phaûi laø nôitín ñoà tuï hoïp caàu nguyeän. Khoâng gian beân trong caùcñieän thôø chaät heïp goàm haøng loïat kieán truùc taùch bieät :1 thaùp thôø chính, caùc ñieän thôø phuï, toaøn boä ñöôïc baoquanh baèng töôøng coù coång vaøo.

• Ñeàn thôø laø hình aûnh bieåu thò tín ngöôõng, trong ñoùcaùc vò thaàn ñöôïc coi nhö ngöï trò ôû trung taâm theágiôùi treân nuùi Meâru. Vì vaäy, “toøa nhaø haï giôùi” cuûacaùc thaàn phaûi coù boá cuïc chaët cheõ, höôùng taâm vaø ñaët

theo truïc, moâ phoûng nuùi vuõ truï Meâru. Caùc cöûa chínhcuûa ñieän thôø ñaët veà phía Ñoâng - nôi maët trôøi moïc vaønguoàn goác cuûa söï soáng.



• YÙ nieäm Ñeàn - Nuùi vaø höô ùng taâm truøng hôïp vôùicaùc thaùnh thöùc cuûa heä thoáng trieát hoïc toân giaùoAÁn Ñoä nhöng ôû Cam puchia laïi phaùt trieån maïnhmeõ taïo neân nhöõng hình haøi kieán truùc kyø vó .

• Vieäc duøng giaûi phaùp kyõ thuaät cuûa goã vaøo ñaù ñaõgaây ra hieäu öùng 2 maët: vöøa taïo ñöôïc veû tinh teácöïc kyø ôû caùc ñöôøng neùt vaø trang trí nhöng maët

khaùc laïi phaûn khoa hoïc veà maët keát caáu coângtrình. Caùc ñeàn ñaøi, ngay caû AÊngco Vat veà sau ñaõphaûi traû giaù: nhieàu maûng traàn,töôøng bò suïp; do kieåulieân keát cuûa keát caáu goã khoâng chòu ñöïng ñöôïc söùcnaëng cuûa ñaù... Ngoaøi ra, ngöôøi ta coøn duøng gaïch

ñöôïc traùt vöõa ñeå trang trí nhö kieåu khaéc goã vaø duøngsa thaïch laøm giaû boä söôøn goã nhö truï cöûa, mi cöûa...Vieäc ñeõo, goït, gheùp ñeàu theo kieåu moäc ñaõ coù taùchaïi khoâng nhoû ñeán coâng trình kieán truùc.



II.2.2- COÂNG TRÌNH TIEÂU BIEÅU :

* Caùc prasat baèng gaïch







* SAMBOR PREI –KUK• Ñaây laø moät toång theå

kieán truùc lôùn ñaàu tieânbaèng gaïch cuûa Chaânlaïp, goàm 3 nhoùm thaùpchính : nhoùm phía Baéc,

nhoùm phía Nam vaønhoùm ôû giöõa.• Caû ba nhoùm thaùp ñeàu

coù chung tính chaát :thaùp chính ôû trung taâm,

coù töôøng bao boïc xungquanh, treân truïc chínhÑoâng - Taây coù thaùpcoång.



Sambor Preikuk coù 3 giaù trò lôùn:

• Giaù trò veà maët qui moâ: laàn ñaàu tieân, caùcprasat ôû Campuchia taäp hoïp laïi thaønh quaàntheå

• Giaù trò veà trang trí- laø giaù trò chuû yeáu cuûaSambor

• Giaù trò veà maët lòch söû: ñaùnh daáu söï hìnhthaønh nhöõng ñònh höôùng ñaàu tieân cho neànkieán truùc Campuchia



Nhoùm thaùp phía Nam :• laø nhoùm ñeïp nhaát (theå hieän

giaù trò trang trí cuûaSambor) coù 2 lôùp töôønghình chöõ nhaät bao boïc,giöõa coù ngoïn thaùp chínhbaèng gaïch hình chöõ nhaät,coù 5 ngoïn thaùp nhoû hình baùt

giaùc vaây quanh. Bia kyù noùitrong thaùp chính coù chöùa 1“Siva töôi cöôøi” nhöng nayñaõ maát. Giöõa caïnh caùctöôøng raøo treân truïc chính coù

thaùp coång vôùi chaân moùngcao, thaân töôøng coù boåå truïñöôïc nhaán maïnh baèng phaàntrang trí. Treân cuøng laø maùihình thuyeàn.



Nhoùm thaùp nam Sambor:





Trang trí treân caùc micöûa vaø coät – truïtöôøng cuûa nhoùm

thaùp Nam SamborPreikuk



Nhoùm thaùp phía Baéc :• Theå hieän söï hình thaønh

nhöõng ñònh höôùng côbaûn cho nhöõng ngoâi

ñeàn -nuùi Campuchiavôùi ñaëc ñieåm boá trítheo loái nguõ ñieåm:thaùp chính ôû giöõa caonhaát, 4 thaùp 4 goùc, taátcaû ñeàu treân beä.

• Boá cuïc loái nguõ ñieåm seõngaøy caøng hoøan chænhtrong caùc quaàn theå veàsau vaø trôû thaønh khuynhhöôùng thoáng nhaát cuûa

ñeàn ñaøi Campuchia.• Caùc thaùp coång treân truïc

chính xuaát hieän vaø ngaøycaøng hoaøn thieän.



II.3- KIEÁN TRUÙC CAMPUCHIA TÖØ THEÁ KYÛ IX –

THEÁ KYÛ XIII :

• Thôøi kyø naøy mang teân thôøi kyø vaên minhAêng co.• ÔÛ Campuchia coù tuïc thôø Hari - Hara: moät

hình töôïng thaàn AÁn Ñoä giaùo ñöôïc “toånghôïp” töø thaàn Siva vaø caû Visnu.







II.3.1- GIAI ÑOAÏN 1 :THÔØI KYØ TIEÀN AÊNGCO (theá kyû IX- X)

•

Thôøi kyø AÊngco ñaùnh daáu baèng vieäc trôû veà töø Javacuûa vua Jayavarman II. OÂng ñaõ soáng khaù laâu döôùitrieàu vua nuùi Sailendra ôû Java-Indonexia. Ñaàu tieân,oâng laäp thuû ñoâ ôû Indrapura. Sau ño,ù naêm 802 xaây

döïng thuû ñoâ ôû Mahendraparvata treân vuøng nuùiKulen – nôi ñöôïc coi laø choã ôû cuûa caùc vò thaàn linh, yùnghóa bieåu döông mình nhö caùc trieàu vua nuùi Java.

• Jayavarman II ñaõ thieát laäp moät hình töôïng toân giaùomôùi laø thôø thaàn cuõng laø thôø vua - thoáng nhaát söùcmaïnh vöông quyeàn vôùi thaàn quyeàn .



• Heä tö töôûng naøy ñaõ hình thaønh neân tín ngöôõng ñoäcñaùo cuûa ngöôøi Khô me: tín ngöôõng thaàn – vua

(Devaraja) ñöôïc baûo löu vaø truyeàn töø ñôøi naøy quañôøi khaùc . Töø ñoù, hình thaønh theå loaïi kieán truùc ñeàn - nuùi noåi tieáng cuûa ngöôøi Khô me.

• Ñeàn- nuùi theå hieän nuùi vuõ truï Meru - laø trung taâm

cuûa quoác gia vaø cuõng laø nôi ngöï trò cuûa caùc vò thaàn.Trong ñeàn , Linga laø bieåu töôïng vöông quyeàn cuûanhaø vua, ñaët ôû trung taâm ñeàn. Ngoaøi chöùc naêng tínngöôõng, ngoâi ñeàn coøn coù chöùc naêng kinh teá do caùc

heä thoáng haøo nöôùc bao quanh vöøa bieåu töôïng chocaùc ñaïi döông xung quanh nuùi Meru vöøa laø moät heäthoáng töôùi vaø thoaùt nöôùc cho ñoàng ruoäng.



COÂNG TRÌNH TIEÂU BIEÅU :+ ÑEÀN BAKONG : Xd naêm 881 taïi trung taâm thuû ñoâ Hariharalaia do vua

Indravarman (chaùu cuûa JayavarmanII) khôûi xöôùng.• Coâng trình laø moätquaû nuùi nhaân taïo

baèng ñaù ong, maëtngoaøi phuû sathaïch, coù 3 voøngtöôøng bao quanh.Voøng töôøng ngoaøicuøng kích thöôùc900mx700m,voøng thöù hai laø350mx310m,voøng trong cuønglaø 150mx115m.Giöõa lôùp töôøngthöù 2 vaø voøngtrong cuøng laø hoànöôùc roäng 50mtöôïng tröng chobieån söõa.



• Ñeàn chính ñöôïc döïngtreân moät neàn kim töï thaùpñaù ong 5 taàng caïnh ñaùy65mx67m vaø 20mx18m ôûñænh. Neàn thöôïng laùt ñaùcao 14m. Khoái thaùp chínhnaèm ôû trung taâm coù maëtbaèng hình vuoâng.Caùcthaùp ñeàu coù cöûa quay veà

höôùng Ñoâng.• Ñaëc bieät, ôû ñeàn Bakong

coøn coù moät soá phoøng phuïñöôïc keùo daøi naèm ôû saântrong cuøng ñoái xöùng qua

truïc Ñoâng -Taây, sau naøy phaùt trieån thaønh nhöõngdaõy haønh lang bao quanhñeàn thay töôøng.



• Hieän ñieän thôøtreân cuøng ñaõ maát.

• Laàn ñaàu tieân

trong kieán truùcKhô me, treân caùctruïc chính vaø giöõacaùc töôøng raøo coùcaùc kieán truùc kieåucoång phoøng -thaùpcoång, 2 beân lancan loái vaøo chínhlaø hình töôïng raén Naga nhieàu ñaàu.

• Haøo nöôùc bao

quanh coâng trìnhñöôïc noái vôùi heäthoáng thuûy noângthuoäc thuû ñoâ.



+ PHNOM BAKHENG : Xd vaøo cuoái theá kyû IX ôû trung taâm thuû ñoâ môùi laø

Iasoharapura do con trai vua Indravarman khôûi xöôùng.

• Coâng trình laø ñeàn thôøquoác gia ñöôïc laøm hoaøn

toaøn baèng ñaù sa thaïchmang saéc thaùi hoaøntoaøn khaùc so vôùi caùc

prasat (thaùp ñaëc xaâybaèng gaïch) thôøi kyø

Aêngco vaø laø coâng trìnhtieâu bieåu cho giai ñoaïnnaøy.

• L à ñ à ti â t



• Laàn ñaàu tieân trongkieán truùc kieåu ñeànnuùi xuaát hieän thaùp

baèng ñaù coù caáu truùc5 taàng duyeân daùng,ñænh hình hoa sen,bình ñoà nhieàu caïnh

gaàn nhö troøn, troâng xa nhö moät choài caây.Kieåu kieán truùc naøyñöôïc phaùt trieån vaø

hoaøn thieän theâm vaøocaùc giai ñoaïn sau.

• Coâng trình ñöôc xaây à



Cong trình ñöôïc xaydöïng treân moät quaû ñoàithieân nhieân cao 60m,ñöôïc bao quanh bôûi haøovaø ñaäp vôùi chu vi 650m

x 440m ;coù boán coång

xuyeân truïc Ñoâng-Taây, Nam-Baéc daãn tôùi ñeàn.• 6 taàng neàn cao baèng

nhau. Taàng neàn döôùicuøng coù kích thöôùc 76m x76m, taàng neàn treân cuøngcoù kích thöôùc 47mx47m

,noåi leân treân ñoù laø 5ngoïn thaùp ñöôïc boá trítheo loái nguõ ñieåm: thaùpchính ôû giöõa, 4 thaùp ôûboán goùc.

• Ngoaøi ra coøn coù 60 thaùpnhoû naèm treân caùc taàngneàn ñoái xöùng qua caùctruïc vaø 46 thaùp naèmtrong saân. Caùc ngoïnthaùp ñeàu coù höôùng chínhquay sang höôùng ñoâng.



YÙ nghóa töôïng tröng cuûa coâng trình:

• laø söï theå hieän cuï theå nuùi vuõ truï Meâ ru goàm ñaïidöông bao quanh vaø 108 ngoïn thaùp bao quanh thaùpchính ôû trung taâm. Töø moãi phía nhìn vaøo chæ thaáy

hieän leân 33 ngoïn thaùp bieåu töôïng cho 33 vò thaàn ngöïtrò nuùi Meâ ru theo thaàn thoaïi AÁn Ñoä.• laø taám lòch baèng ñaù khoång loà cuûa daân toäc Khô me:

108 ngoïn thaùp laø con soá vuõ truï trong thaàn thoaïi AÁn Ñoä, phuø hôïp vôùi 4 chu kyø tuaàn traêng ( moãi tuaàntraêng laø 27 ngaøy) laø soá thaùng cuûa moät chu kyø lòch.

Ê



+ AÊNGCO PRERUP : Xd vaøo naêm 961 bôûi vua Rajendravarman II

taïi Aêngco (dôøi ñoâ veà Aêngco).

• Thôøi kyø xaâydöïng vuøng

Aêngco baétñaàu töø quaàntheå Pre Rupnaøy. Vieäc xaâydöïng ñeàn nuùigiôø ñaây ñaõ

trôû thaønhthaùnh thöùcñoái vôùi caùcvua Khôme.

• L ø 1 ki á t ù



• La 1 kien truchình kim töïthaùp 3 baäc, ñaùy

50mx50m, taàngtreân coù kíchthöôùc35mx35m. Taàng

treân cuøng döïng5 thaùp theo loáinguõ ñieåm, 4höôùng coù 4 daõy

baäc caáp daãn leânñeàn chính.



• Toaøn boä coâng trìnhñöôïc bao boïc bôûi töôøngñaù ong chu vi120mx103m. Boánhöôùng ñeàu coù 4 coång phoøng daïng gopuram.Taàng neàn thöù nhaát coù12 thaùp nhoû ñöôïc xaâydöïng baèng gaïch, phía Ñoâng coù 2 tu vieän ñoái xöùng nhau qua truïc Nam- Baéc.

• Ñaëc bieät, xuaát hieän caùc

coâng trình phuï ôû daïngcaùc ngoâi nhaø daøi taùchrôøi laøm haønh lang kínvaây quanh, maùi lôïpngoùi hoaëc goã.



• Nhìn chung, kieán truùc quaàn theå coâng trìnhmang tính hoøanh traùng cao bôûi söï haøi hoøatrong giaûi phaùp maët baèng cuøng vôùi söï töông

phaûn maøu saéc giöõa ñoû saãm vaø xaùm nhaït cuûañaù sa thaïch treân caùc ngoïn thaùp.

• Cuøng vôùi Aêngco Prerup, nhaø vua coøn xaây

döïng hoà nöôùc Ñoâng Mebon ñeå phuïc vuï töôùitieâu ñoàng ruoäng.

À



+ ÑEN BANTAY SREI:do moät vò Baø la moân giaùo laø Yajnarvaraha x aây döïng vaøo cuoái

theá kyû X- vaøo khoaûng naêm 968.

• Ñaây laø moätcoâng trìnhñöôïc ñaùnhgiaù laø vó ñaïiveà ñieâu khaéccuûa kieán truùcKhôme vaøo

theá kyû thöù X



• Coâng trình chæ laømoät ngoâi ñeàn nhoûhình thöùc cöïc kyø

ñôn giaûn nhöngñieâu khaéc tuyeätmyõ, phong phuù vaøsaùng taïo.

• Kieán truùc lôùnnhaát chæ cao9,3m; roäng9,4mx9,4m, baoquanh khu ñeàn laø

3 voøng raøo vôùicaùc coång phoønggopuram ôû 4höôùng.











• Coâng trình ñöôïc meänh danh laø 1 “traøng hoabaèng ñaù” cuûa ngheä thuaät Khô me, laø maãu möïccuûa söï keát hôïp haøi hoøa giöõa kieán truùc vaø ñieâu

khaéc.

II 3 2/ GIAI ÑOAN 2: THÔØI KYØ COÅ ÑIEÅN



II.3.2/ GIAI ÑOAÏN 2: THÔI KY CO ÑIEN –

THÔØI KYØ AÊNGCO (töø theá kyû X-theá kyû XII):

• Ñaëc ñieåm vaên hoùa xaõ hoäi:Nhaø nöôùc Aêngco taäp quyeàn ñaõ ñaït ñeán söï cöïc thònh cuûa noù:Ñeá quoác Aêngco huøng maïnh chieám caû mieàn Ñoâng Nam baùnñaûo Ñoâng Döông, phía Taây chieám caû vuøng haï löu soâng Meâ

Nam chaûy qua Bangkok, phía Nam keùo daøi ñeán eo bieånthuoäc baùn ñaûo Malaxka.• Ñaëc ñieåm kieán truùc:

Kieán truùc ngoâi ñeàn nuùi Khô me ñaõ phaùt trieån ñeán möùc ñoähoaøn chænh bao goàm caùc yeáu toá: söï toå hôïp caùc thaùp nhoû, söïtaäp trung cuûa daõy haønh lang vôùi caùc thaùp goùc, thaùp coång …Toå hôïp caùc thaùp thöôøng ñöùng treân 1 taàng neàn nhaân taïo nhöñænh nuùi.

COÂNG TRÌNH TIEÂU BIEÅU:



CONG TRÌNH TIEU BIEU:+ÑEÀN TAKEO: (xaây döïng vaøo ñaàu theá kyû XI)

Thaäp nieân ñaàu theá kyû XI, trieàu ñaïi phongkieán Maët Trôøi do vua Suyarvarman I ñöùngñaàu coù uy löïc xaõ hoäi vaø chính trò phaùt trieåncao. OÂng ñaõ cho xaây döïng moät soá coâng trìnhñöôïc ñaùnh giaù laø khôûi ñaàu cho thôøi kyø coåñieån cuûa ngheä thuaät Khôme, tieâu bieåu laø ñeànTakeo.

Coâng trình ñöôïc xem laø ñaõ phaùp qui hoùanhöõng coâng thöùc maø ngöôøi Khô me tìm kieámtrong nhieàu naêm veà kieán truùc ñeàn nuùi.

Aê T k



Aêngco Takeo• Ñeàn ñöôïc xaây döïng

hoaøn toaøn baèng sa

thaïch vôùi 5 ngoïn thaùptheo loái nguõ ñieåm treân 2taàng neàn. Neàn döôùi kíchthöôùc 100mx120m, neàntreân 47mx47m, cao 38m.

Rieâng thaùp chính coù 5taàng neàn. Caùc truïc Ñoâng-Taây, Nam-Baécñeàu ñi qua caùc coång phoøng hình chöõ thaäpnhoâ ra ñeå che caùc baäïcthang. Caùc daõy haønhlang ñöôïc noái lieàn vôùinhau lieân tuïc bao xungquanh saân trong.



À Ê



+ ÑEÀN AÊNGCO VAT:

Cuoái theá kyû XI ñeán ñaàu theá kyû XII laø thôøikyø phaùt trieån cao nhaát, huy hoaøng nhaát cuûakieán truùc Khô me vôùi kieät taùc AÊngco Vat. Ñaây

laø quaàn theå kieán truùc vó ñaïi trong lòch söû nhaânloïai naèm ôû Ñoâng nam Yasodharapura do vuaSuryavarman II xaây döïng.





Coâng trình ñöôïc xaây döïng trong28 naêm (töø

naêm 1122 –1150) coù kíchthöôùc raát lôùn1500mx1300m

cao 65,5m; xung quanh coùhaøo nöôùc roäng200m. Ñaây laø

kieán truùc ñeànnuùi duy nhaát ôûKhô me coù loáivaøo chính ôû phía Taây.

V



• Vöôït quahoà phíaTaây laø moät

con ñöôøngñi vôùi daõylan canraén Nagabaèng ñaù 2beân daànñeán coång

chính.



• Truïc chính phía Taây ñöôïc laùt ñaù taûng sa thaïch naëng4-6 taán.



• Hình töôïngraén Naga 7ñaàu

• C å hí h ñöô k ù



• Cong chính ñöôïc keodaøi noái tieáp vôùi haønhlang beân trong ñöôïcboá trí theo loái chöõ thaäptaïo thaønh 4 saân nhoû, phía ngoaøi xaây töôøngbao boïc. Ñaây laø 1 giaûi

phaùp mang tính kieántaïo.

• Maët baèng ñeàn chínhhình vuoâng 75mx75mcao 25 m so vöôùi maëtneàn. Taïi ñaây ñaët quantaøi cuûa nhaø vua. Caùcthaùp coøn laïi ñaët ôû goùc.Taát caû ñöoïc hoaøn thieäntinh vi vôùi daùng maùihình buùp sen, tröôùc ñaâycoù giaùt vaøng.



• Coâng trình laø moät kim töï thaùp coù 4 taàng. Taàng döôùi cuøng neànthoaùng, 3 taàng treân coù caùc daõy haønh lang noái lieàn bao boïc.

Caùc thö vieän naèm ñoái xöùng qua truc chính.



• Aêngco Vat ñaõ keát hôïp haøi hoøa nhöõng ngoïn thaùp cao vöôn leânbaàu trôøi vôùi nhöõng haønh lang yeân tónh beân döôùi. Coâng trìnhcoøn laø söï keát hôïp höõu cô giöõa ñieâu khaéc, trang trí vaø kieántruùc: ñieâu khaéc Aêngco Vat ñoùng vai troø kieán taïo nhaán maïnh yùnghóa cuûa kieán truùc.





• Phuø ñieâu trong coâng trình daøi ñeán 50m theåhieän sinh ñoäng huyeàn thoaïi khuaáy ñoäng bieånsöõa, thaàn Visnu, raén Vasuka, Apsara,

Lasksmi…. Aêng co Vat coù ñeán 2000 hình tieânnöõ Apsara….





II.3.3/ GIAI ÑOAN 3: THÔØI KYØ SUY TAØN



II.3.3/ GIAI ÑOAÏN 3: THÔI KY SUY TAN (cuoái theá kyû XII ñaàu theá kyû XIII):

• Ñaëc ñieåm vaên hoùa xaõ hoäi:

- Thôøi kyø naøy, chieán tranh vaø coâng vieäc xaây döïng ñaõ ñem laïinhieàu toán keùm veà ngöôøi vaø cuûa cho ñaát nöôùc.- Ñaïo Phaät Tieåu thöøa phaùt trieån: vieän Phaät giaùo ra ñôøi, ngöôøiphuï traùch laø hoaøng haäu.- Vaán ñeà xaây döïng caùc quaàn theå chuøa chieàn ñöôïc phaùt trieånthaønh moät phong caùch thoáng nhaát : phong caùch quaàn theåthaønh phoá ñeàn chuøa.- Thuû ñoâ môùi laø Aêngco Thom vôùi trung taâm laø Bayon laø moätthaønh phoá lôùn do vua Jayavarman VII saùng laäp.

• Ñaëc ñieåm kieán truùc:Ngheä thuaät kieán truùc ñaït ñöôïc nhöõng thanøh töïu môùi khoângkeùm gì Aêngco Vat, mang xu höôùng bieåu tröng hoaønh traùng,

maëc duø vaãn giöõ nhöõng thaønh toá cô baûn cuûa moät kieán truùcñeàn nuùi.

* COÂ G Ì Â Å AÊNGCO THOM



* CONG TRÌNH TIEU BIEU: ANGCO THOM • Aêngco Thom vôùi ñeàn

Bayon ôû trung taâm ñöôïc

xaây döïng trong 7 naêm,ngoaøi cuøng coù töôøng baoboïc daøi 3kmx3km vôùicoâng söùc, tieàn cuûa thaät laøñoà soä .

Theo tính toaùn cuûa B.P.Gioâslieâ- moät nhaø nghieâncöùu myõ thuaät ngöôøi Phaùp-ñeå chaïm khaéc nhöõng hìnhbaèng ñaù ôû Bayon, caàn coù1000 nhaø ñieâu khaéc gioûi

laøm vieäc caàn cuø trong 20naêm. Vaø ñeå trang trí chocaùc töôïng ôû Bayon, phaûiduøng ñeán 5 taán vaøng, 5 taánbaïc vaø 40 nghìn vieân ñaùquí.

Ñeàn Bayon



Ñen Bayon• Ñeàn Bayon coù maët baèng

hình chöõ thaäp bao quanh

baèng 2 lôùp haønh lang: lôùpngoaøi coù chu vi160mx140m, lôùp trong80mx70m,, caû quaàn theå cao43m.

•

Trung taâm ñeàn coù 16 ngoïnthaùp, thaùp trung taâm cao23m naèm treân 1 chaân moùnghình troøn ñöôøng kính 25m.

• ÔÛ Bayon laø ngheä thuaätbieåu töôïng hoaønh traùngtuyeät vôøi nhaát Khôme.Trong ñieän thôø chính coùmoät pho töôïng Phaät maø Jayavarman VII ñaõ ñoànghoùa mình vaøo ñeå bieåu tröng

cho sö kieän nhieäm maøu ôû



• Coâng trình



Cong trìnhñaõ vaät chaáthoùa tuyeät

vôøi söï coùmaët moïi nôicuûa vò vua

thaàn linh phoùng taàmmaét ra toaøncoõi ñaát nöôùc

qua boä thammöu cuûamình.



• Coâng trình coù ít nhaát laø 54 thaùp nhö 1 röøng ñaù thöïc söï. Treân moãi maët cuûacaùc thaùp ñeàu coù hình maët ngöôøi vôùi nuï cöôøi Bayon noåi tieáng: Coù 172 maëtngöôøi (töùc 43 ñaàu Phaät, moãi ñaàu coù 4 maët) lôùn khoaûng 2-3 thöôùc.

• Ñieän thôø chính



• Ñieän thô chínhcoù 1 pho töôïng

phaät traàm tö maøvua muoán ñoànghoùa mình vaøo,caùc thaùp bao

quanh ñeàu coùtöôïng caùc vò ñaïithaàn troïng yeáu

nhaát trong trieàu.



Chuû ñeà toân giaùo cuûa Aêngco Thom

• Tröôùc ñaây, khi nghieân cöùu veà chuû ñeà toân giaùo ôû Aêngco Thom ñaõ coù nhieàu maâu thuaãn trong nhaänñònh cuûa caùc nhaø khoa hoïc.

•

Cho ñeánnaêm 1925, khi H.Parmentier phaùt hieänra maët taây thaùp soá 47 laø hình töôïng boà taùt Lokesvara thì chuû ñeà tö töôûng Phaät giaùo ôû Bayonmôùi ñöôïc xaùc nhaän (tröôùc naêm 1930 ngöôøi ta

töôûng Bayon thuoäc theá kyû IX-X, nhaø nghieân cöùuStern cuûa phaùp ñaõ chæ ra nieân ñaïi thöïc cuûa Bayon).





Ngheä thuaät bieåu tröng hoaønh traùng ôû Aêngco Thom



Ngheä thuaät bieu tröng hoanh trang ô Angco Thom

Truyeàn thuyeát khuaáy ñoäng bieån söõa



Truyen thuyet khuay ñoäng bien söatìm thuoác tröôøng sinh





• Ñieàu ñaùng kinh ngac vaø thaùn



g g ïphuïc laø neàn cuûa Bayon laø moättaûng ñaù raát lôùn duy nhaát cao25m, treân coù 50 ngoïn thaùp, coùngoïn cao 43m ñöôïc ñeõo vuoângvöùc. Ngöôøi ta khoâng hieåu laømtheá naøo baèng vaøo caùc phöôngtieän kyõ thuaät baáy giôø ngöôøiKhôme coù theå vaän chuyeån khoáiñaù naøy vaø thi coâng caùc thaønhphaàn khaùc nhau cuûa coâng trìnhbao goàm vieäc ñeõo goït caùc taûngñaù cho vöøa khít nhau, di chuyeån

ñeán Aêngco, ñöa leân cao coù khihôn 60m ñeå choàng leân nhaunhöng khoâng duøng vöõa hoà lieânkeát…..



• Rieâng bia kyù cuûa Aêngco Thom ñöôïc trang trí baèng 5taán vaøng, 5 taán baïc vaø 40.000 vieân ñaù quí….

• ÔÛ phía Ñoâng, ñoái xöùng qua truïc chính coù hai thövieän. Bao boïc beân ngoaøi töôøng coù 2 hoà nöôùc.

• Bayon laø 1 kieán truùc kyø dò vaø huyeàn aûo nhaát cuûa AÙ Ñoâng.

• Ngöôøi ta ví Aêngco Thom laø boä baùch khoa baèng ñaùcuûa ngöôøi Khôme xöa: haàu heát caùc chuû ñeà ñieâu khaéctrong coâng trình ñeàu theå hieän cuoäc soáng thöôøng daân,cung ñình….; chæ taàng treân cuøng môùi mang noäi dung

toân giaùo.





• Do trong 40 naêm trò vì, vua Jayavarman VII ñaõ doành á â ù ñ å â d ñ à h ø ø h õ â



heát coâng söùc ñeå xaây döïng ñeàn chuøa vaø nhöõng coângtrình khaùc (nhaø vua ñaõ söû duïng moät khoái löôïng ñaùcho xaây döïng nhieàu hôn caùc vò vua tieàn boái coäng laïi)

neân ngaân khoá quoác gia khaùnh kieät, ñôøi soáng nhaândaân cuøng cöïc; ñaát ñai, thuûy lôïi khoâng ñöôïc quan taâmneân caèn coãi. Ñeå toàn taïi, ngöôøi Khô me ñaõ phaûi boûkinh thaønh ñeå tieán veà vuøng ñoàng baèng truø phuù phíadöôùi.

• AÊngco suy taøn nhanh choùng vaø bò chìm ñaém trongcuoäc xaâm laêng cuûa quaân Thaùi.

• AÊngco trôû neân hoang pheá vaø bò röøng nuùi xaâm chieámvaø bao phuû. Maõi ñeán cuoái theá kyû XIX, AÊngco môùiñöôïc hoài sinh vaø ngaøy nay ñöôïc ñaùnh giaù nhö moätkyø quan cuûa nhaân loaïi.

• Vaên minh Aêngco hình thaønh vaø phaùt trieån khoaûng



Van minh Angco hình thanh va phat trien khoang700 naêm, qua 27 trieàu vua, noåi baät nhaát laø hoaøngthaønh Aêngco Thom vaø ñeàn thôø Aêngco Vaùt caùch nhau

1,5km. Ngoaøi ra coøn coù hôn 70 khu vöïc ñeàn thôø lôùnnhoû khaùc.• Aêngco laø caû moät kho chaâu baùu:

– Coù ít nhaát 3 ngoâi thaùp nhoû, 3 con sö töû lôùn nhö thaät, moät

caây caàu vöôït qua haøo nöôùc, moät töôïng Phaät 8 thaân, moätbình baùt khoång loà baèng vaøng loä thieân trong khu AêngcoThom cho daân chieâm ngöôõng. Haøng chuïc ngaøn loïng, taùn,xe, vuõ khí…… baèng vaøng; ñænh ngoïc cho vua chuùa, hoaønggia vaø ñaïi thaàn.

– Treân bia ñaù ñeàn TaProkm thôø meï vua Jayavarman VII ghisoá baùu vaät daønh cho ngoâi ñeàn coù: 35 hoät kim cöông, 4500hoät ngoïc thaïch, 1000 taám luïa, 40620 hoät ngoïc trai vaø moätboä cheùn baùt baèng vaøng khoång loà naëng 5000 kyù.

III/ KEÁT KUAÄN:



Ä• Kieán truùc Khô me coå vaø trung ñaïi ñaõ coù moät thôøi kyø

phaùt trieån röïc rôõ vaø huy hoaøng: thôøi kyø vaên minh Aêng co ñaõ

ñeå laïi cho di saûn vaên hoùa nhaân loaïi nhöõng taùc phaåm kieántruùc- ñieâu khaéc thoâng qua theå loaïi kieán truùc kieåu ñeàn nuùi heátsöùc ñoäc ñaùo vaø vó ñaïi. Ñaây laø moät neàn kieán truùc coù maïchphaùt trieån heát söùc logic mang nhöõng ñaëc ñieåm noåi baät sau:- Boá cuïc hình khoái khoâng gian kieán truùc khaù chaët cheõ, tuaân

thuû theo moät qui luaät thoáng nhaát. Vieäc xöû lyù tæ leä caùc khoaûngcaùch quan saùt, caùc thaønh phaàn coâng trình ñöôïc chuù troïng vaøtheå hieän trong caùc giaûi phaùp boá cuïc ôû caû maët ñöùng laãn maëtbaèng.…- Coâng trình coù söï keát hôïp thaønh coâng giöõa ñieâu khaéc vaøkieán truùc, theå hieän ñaëc saéc caùc trieát lyù toân giaùo qua caùc hìnhtöôïng : Thaàn – Vua, ñeàn nuùi, caùc truyeàn thuyeát ….

Documents

Lịch sử kiến trúc phương đông Campuchia