Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

Embed Size (px)

Citation preview

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    1/327

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    2/327

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    3/327

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    4/327

    Lbkjlbds Jdturd`ks 2

    Wrbekr skekstrk

    _kskrvdahs thahs `hs akrklchs. Tukad rbnurhsdekjtk prhcbobad `d rkprhaullbüj thtd` h pdrlbd`ak kstk edtkrbd` kauldtbvh, phr lud`qubkr ekabh h prhlkabebkjth, sbj `d duthrbzdlbüj ak` BjstbtuthNudtked`tklh ak Kauldlbüj _dabhfüjbld, BNK_. \knýj drtålu`h 1? ak `d Lhjstbtulbüj Wh`åtbld akNudtked`d quk sk rkfkrk d ̀ d duthråd.

    © Bjstbtuth Nudtked`tklh ak Kauldlbüj _dabhfüjbld, BNK_.Ks ujd hord prhaulbad phr k` Akpdrtdekjth ak _kadllbüj y Abskôh, pdrd k`

    Bjstbtuth Nudtked`tklh ak Kauldlbüj _dabhfüjbld, BNK_.

    44 dvkjbad 43-1;, Lbuada Jukvd, zhjd ?Lbuada ak Nudtked`d.

    WOS= ?14? 6666Fdx= ?14? 6>71

    Lhrrkh k`kltrüjblh= bnkrGbnkr.kau.ntWänbjd wko= www.bnkr.kau.nt

    Kablbüj ?741Beprksh kj BNK_ td``krks nräflhs

    Lüabnh= 4447273474

    B\OJ 2>322?2641446

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    5/327B

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ Åjablk

    Åjablk

    ¡Obkjvkjbad y obkjvkjbah! 4

    \kedjd 4 4;

    K@ kstuabh ak` eujah quk jhs rhakd (B) 4;

    ¡Wdrd lhekjzdr! Üsldr Edjuk` Lüodr Wbjth 46

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks 4>

    4. @d cbsthrbd ak `d lbkjlbd 4>

    ?. @d lbkjlbd y su l`dsbfldlbüj 43

    \kedjd ? ?2

    K@ kstuabh ak` eujah quk jhs rhakd (BB) ?2

    ¡Wdrd lhekjzdr! Mhsâ Fkrjdjah Edzdrbknhs Dj`ku

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    6/327BB

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    _ksuekj 17

    Bjvkstbnuk kj `d rka 14

    Duthlhjtrh` 14

    N`hsdrbh 1<

    \kedjd < 1;

     Qhah `h quk jhs rhakd ks edtkrbd 1;

    ¡Wdrd lhekjzdr! Mudj Fkrjdjah Ekardjh Wd`heh 16

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks 1>

    4. ¸Tuâ ks edtkrbd8 1>

    ?. Wrhpbkadaks ak `d edtkrbd 12

      ?.4 Wrhpbkadaks nkjkrd`ks 12

      ?.? Wrhpbkadaks kspklåflds ;4

      ?.?.4 Wrhpbkadaks fåsblds ;4

      ?.?.? Wrhpbkadaks quåeblds ;<

    ¡D `d lbkjlbd phr `d kxpkrbkjlbd! Kxpkrbekjtdjah lhj `d akjsbada ak `d edtkrbd ;1

    _ksuekj ;6

    Bjvkstbnuk kj `d rka ;6

    Duthlhjtrh` ;>

    N`hsdrbh ;2

    \kedjd 1 64

    K@ eujah ak `d quåebld 64¡Wdrd lhekjzdr! Ikj @hu Ldstb``h 6?

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks 6<

    4. Kstdahs ak `d edtkrbd 6<

    ?. Ldeobhs ak `d edtkrbd 6;

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    7/327BBB

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ Åjablk

      ?.4 Ldeobhs fåsblhs 6;

      ?.? Ldeobhs quåeblhs 6>

      ?.< Ldeobhs fåsblhs y quåeblhs kj k` lukrph cuedjh y dp`bldlbhjkskj `d vbad abdrbd 63

    ¡D `d lbkjlbd phr `d kxpkrbkjlbd! K` cbk`h hlupd eäs kspdlbh quk k` dnud >7_ksuekj >?

    Bjvkstbnuk kj `d rka ><

    Duthlhjtrh` >1

    N`hsdrbh >>

    \kedjd ; >2

    K` eujah ak `hs äthehs (B) >2

    ¡Wdrd lhekjzdr! Lbkjtåflhs quk cdj phstu`dah ehak`hs dtüeblhs 37

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks 34

    4. @d tkhråd dtüebld y `hs äthehs 34

    ?. Ehak`hs dtüeblhs 34

    ¡D `d lbkjlbd phr `d kxpkrbkjlbd!

    \beu`kehs k` kxpkrbekjth ak _utckfhra lhj edtkrbd`ks ldskrhs 36

    _ksuekj 32

    Bjvksbnuk kj `d rka 27

    Duthlhjtrh` 27

    N`hsdrbh 2<

    \kedjd 6 2;

    K` eujah ak `hs äthehs (BB) 2;

    ¡Wdrd lhekjzdr! Jukvhs aksluorbebkjths shork `ds pdrtålu`ds suodtüeblds 26

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks 2>

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    8/327BV

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    4. Kstrulturd ak` ätheh 2>

    ?. Wrhthjks 22

    N`hsdrbh 472

    \kedjd > 444

    K` eujah ak `hs äthehs (BBB) 444

    ¡Wdrd lhekjzdr! @hs rdyhs S 44?

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks 44?

    4. Bsüthphs 441

    ?. Bhjks 446

    _kpdsh= skedjds 4 d > 4?>

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks 4?2

    @d lbkjlbd y su l`dsbfldlbüj 4?2

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    9/327V

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ Åjablk

    K` kstuabh ak` eujah quk jhs rhakd 4

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    10/327VB

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks 464

    4. @hs k`kekjths quåeblhs 46<

    ?. @d tdo`d pkrbüabld 46>

    ¡D `d lbkjlbd phr `d kxpkrbkjlbd!

    Kxpkrbekjtdjah lhj k`kekjths quåeblhs ak `d tdo`d pkrbüabld 4>7

    _ksuekj 4>?

    Bjvksbnuk kj `d rka 4>?

    Duthlhjtrh` 4>?

    N`hsdrbh 4>;

    \kedjd 44 4>>

    K`kltrhjks ak vd`kjlbd 4>>

    ¡Wdrd lhekjzdr! Nb`okrt Jkwthj `kwbs 4>2

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks 4>2

    4. Jýekrh ak vd`kjlbd 4>2

    ?. Kstrulturd ak @kwbs 43?

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    11/327VBB

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ Åjablk

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks 42<

    4. Kj`dlks quåeblhs 42<

    ?. @d rkn`d ak` hltkth 421

    _kdllbhjks quåeblds ?7>

    ¡Wdrd lhekjzdr! K` fujlbhjdebdkjth ak uj ehthr ak lheoustbüj bjtkrjd ?73

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks ?47

    4. _kdllbüj quåebld ?47

    ?. Kjkrnåd ak rkdllbhj ?44

    Duthlhjtrh` ?43

    N`hsdrbh ??4

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    12/327VBBB

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    \kedjd 41 ??<

    Lhepuksths quåeblhs ??<

    ¡Wdrd lhekjzdr! Edrbh Eh`bjd ??;

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks ??;

    4. Lhepuksths quåeblhs ??;

    ¡D `d lbkjlbd phr `d kxpkrbkjlbd!  Qrdepd klh`ünbld pdrd dtrdpdr ehsqubths ?

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    13/327BS

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ Åjablk

    4. \ustdjlbds purds ?17

    ?. Ekzl`ds ?1?

    ¡D `d lbkjlbd phr `d kxpkrbkjlbd!  Ouroumds ak lh`hr ?16

    _ksuekj ?13

    Bjvksbnuk kj `d rka ?13

    Duthlhjtrh` ?12

    N`hsdrbh ?;4

    \kedjd 4> ?6>

    _kpdsh= skedjds 2 d 46 ?6>

      Abstrboulbüj ak `hs k`kltrhjks kj `hs äthehs  ?62

    @d tdo`d pkrbüabld y `hs k`kekjths quåebld ?>4

    K`kltrhjks ak vd`kjlbd ?>1

    Kj`dlks quåeblhs ?>6

      _kdllbhjks quåeblds ?>3

    Lhepuksths quåeblhs ?34

    \ustdjlbds purds y ekzl`ds ?3<

    @d quåebld kj jukstrh lukrph y kj `d vbad abdrbd ?3;

    Hrbkjtdlbhjks shork `d prukod ?33

    L`dvks ?32

    Obo`bhnrdfåd

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    14/327

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    15/327

    ¡Obkjvkjbad y obkjvkjbah!

    Qbkjk kj sus edjhs k` prbekr `borh ak` lursh ak Lbkjlbds Jdturd`ks ak` nruph ]dlu`ku

    (tkrlkr nrdah ak` lbl`h oäsblh), lhrrksphjabkjtk d` Wrbekr \kekstrk. Lhjstd ak abklbsbktk

    skedjds kj ̀ ds quk sk aksdrrh``dräj skbs lhepktkjlbds ak` Lurrålu`h Jdlbhjd` Odsk (LJO).Kj k` sknujah skekstrk sk lhjtbjudrä lhj kstk trdodmh.

    Klckehs ujd ebrdad d `d phrtdad ak` `borh. ¡Kepklkehs!

    K` lh`hr vkrak rkprkskjtd `d kspkrdjzd, `ds p`djtds y `d vbad, ks k` lh`hr quk sk rksd`tdrä kj

    thah k` `borh.

    @d bednkj ak `d phrtdad sk dskekmd d jukstrh p`djktd Qbkrrd. Jukstrh prhpüsbth ks quk

    kstk `borh `k prhphrlbhjk `ds ckrrdebkjtds pdrd quk ustka thek lhjlbkjlbd ak` vd`hr ak

    `d jdturd`kzd kj su bjtknrbada y ak `d rksphjsdob`bada quk lhepdrtbehs lheh pkrshjds,

    lheh lheujbada y lheh pdås pdrd lubadr`d y prkskrvdr`d.

    @ds nurds rksd`tdads cdlkj d`usbüj d `hs tkeds quk trdodmdrkehs= k` eujah quk jhs

    rhakd, k` eujah ak `d quåebld, k` eujah ak `hs äthehs, ktl. y shj ujd bjvbtdlbüj d

    hoskrvdr, kstuabdr, bjtkrdltudr y rkkxbhjdr shork jukstrd rk`dlbüj lhj `d jdturd`kzd.

    @d rdabh, k` `äpbz y `ds edjhs ujbads jhs bjvbtdj d `kkr, kslrbobr, kslulcdr y trdodmdr kj

    kqubph.

    4Lbkjlbds Jdturd`ks

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    16/327

    ¸Lüeh d`ldjzdrä `ds lhepktkjlbds quk sk trdtdj ak aksdrrh``dr8

    Jhs kjfhldrkehs kj skbs lhepktkjlbds kspklålds. D` bjblbh ak ldad skedjd, sk bjabld quâ sk

    prhphjk ̀ hnrdr. Wdrd sdokr sb cd d`ldjzdjah k` aksdrrh``h ak ̀ ds lhepktkjlbds, k` Lurrålu`h Jdlbh-

    jd` Odsk prhphjk bjabldahrks ak `hnrh quk kj jukstrh `borh ustka ebseh kvd`udrä kj k` ludarh_kvbsk su dprkjabzdmk, k` lud` sk kjlukjtrd d` jd` ak ldad skedjd. Ksths bjabldahrks h lrbtkrbhs shj

    lheh uj tkreüektrh quk ebak su akskepkôh kj ldad lhepktkjlbd. Brkehs dvdjzdjah pdsh d

    pdsh. Vdyd mäjahsk quâ skllbhjks ak` ̀ borh cdlkj phsbo`k quk ustka aksdrrh``k ̀ ds lhepktkjlbds.

    Lhepktkjlbd \kllbüj ak` ̀borh \kedjd

    4 ? < 1 ; 6 > 3 2 47 44 4? 4< 41 4; 46 4>4

    Bjtkrprktd `hs

    prhlkshs akrkspukstd d

    kståeu`hs bjtkrjhs

    y kxtkrjhs, `d

    trdjsebsbüj

    ak ldrdltkrks

    ckrkabtdrbhs, lheh

    rksu`tdahs ak fuj-

    lbhjks obh`ünblds

    kj k` hrndjbseh

    y `d kvh`ulbüj

    obh`ünbld lheh

    ekldjbseh pdrd

    k` aksdrrh``h y

    lhjskrvdlbüj ak

    `ds kspklbks.

    ¡Wdrdlhekjzdr!

    K ̀eujah ak ̀ dslbkjlbds jdturd`ks

    _ksuekj

    Duthlhjtrh`

    S S S S S S

    S S S S S

    S

    S S S S

    ?BNK_ ∟ ]dlu`ku

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    17/327

    Lhepktkjlbd \kllbüj ak` ̀borh \kedjd

    4 ? < 1 ; 6 > 3 2 47 44 4? 4< 41 4; 46 4>? 

    Wrheukvk

    prältblds ak vbad

    sd`uado`k kj

    `d lheujbada,

    thedjah kj

    lukjtd `ds

    kstdaåstblds ak

    sd`ua, `hs rklurshs

    absphjbo`ks y `d

    abvkrsbada lu`turd`.

    ¡Wdrdlhekjzdr!

    K ̀eujah ak ̀ dslbkjlbds jdturd`ks

    ¡D ̀ d lbkjlbd phr ̀ dkxpkrbkjlbd!

    _ksuekj

    Duthlhjtrh`

      S S S S S

    S S S S

    S S S

    S

    S S S S

    Lhepktkjlbd \kllbüj ak` `borh \kedjd

    4 ? < 1 ; 6 > 3 2 47 44 4? 4< 41 4; 46 4>

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    18/327

    Lhepktkjlbd \kllbüj ak` ̀borh \kedjd

    4 ? < 1 ; 6 > 3 2 47 44 4? 4< 41 4; 46 4>;

    Dp`bld prbjlbpbhs y

    `kyks quk kxp`bldj

    `d kstrulturd,

    lhjskrvdlbüj,

    trdjsfhredlbüj y

    dprhvklcdebkjth

    ak `d edtkrbd

    y kjkrnåd, `d

    trdjsfkrkjlbd ak `d

    kjkrnåd, dså lheh

    ak `hs fkjüekjhs

    rk`dlbhjdahs

    lhj `d ekläjbld,

    k`kltrhednjktbseh,

    dstrhjheåd y fåsbld

    ehakrjd, pdrd

    `d lheprkjsbüj

    ak sbtudlbhjks

    lhtbabdjds y

    `d rksh`ulbüjak prho`keds

    rk`dlbhjdahs

    lhj kstk tbph

    ak fkjüekjhs

    jdturd`ks.

    ¡Wdrdlhekjzdr!

    K ̀eujah ak ̀ dslbkjlbds jdturd`ks

    ¡D ̀ d lbkjlbd phr ̀ dkxpkrbkjlbd!

    _ksuekj

    Bjvkstbnukkj `d rka

    Duthlhjtrh`

    N`hsdrbh

      S S S S

    S S S S S S S S S S S S S S S S S

    S S S S S

    S S S S S S S S S S S S S S S

    S S S S S S S S S S S S S S S

    S S S S S S S S

    S S S S S S S S S S S S S S S

    Lhepktkjlbd \kllbüj ak` ̀ borh \kedjd

    4 ? < 1 ; 6 > 3 2 47 44 4? 4< 41 4; 46 4>1 

    Lhepdrd ldrdltk-

    råstblds, kstrulturdsy prhlkshs quk

    lhjfhredj

    `hs jbvk`ks ak

    hrndjbzdlbüj ak `d

    vbad, pdrd kxp`bldr

    lüeh fujlbhjdj,

    su bephrtdjlbd, `ds

    ldusds ak su aktk-

    rbhrh y sus fhreds

    ak lhjskrvdlbüj y

    prhtkllbüj.

    ¡Wdrdlhekjzdr!

    Duthlhjtrh`

      S

    S

    1BNK_ ∟ ]dlu`ku

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    19/327

    Lhj su ksfukrzh, pharä lhjqubstdr kstds lhepktkjlbds d trdvâs ak trks tbphs ak lhjtkjbahs=

    ð Akl`drdtbvhs= @hs lhjtkjbahs akl`drdtbvhs `k dphrtdräj k` lhjhlbebkjth ak `hs abstbjths

    dspklths tkürblhs y lhjlkptud`ks prhpbhs ak` ärkd ak lbkjlbds jdturd`ks.

    ð Wrhlkabekjtd`ks= Lheh bjabld su jheork, `hs lhjtkjbahs prhlkabebkjtd`ks sk aksdrrh``d räj

    d odsk ak kmkrlblbhs, prhlkabebkjths h djä`bsbs ak tkxths kj `hs lud`ks pukad akehstrdr k`

    ahebjbh y `d pukstd kj prältbld ak `hs lhjhlbebkjths akl`drdtbvhs.

    ð Dltbtuabjd`ks= @hs lhjtkjbahs dltbtuabjd`ks shj thah dquk``h quk tbkjk quk vkr lhj su dltbtua

    djtk k` kstuabh y djtk `d vbad, kj nkjkrd`. Kj k` `borh kjlhjtrdrä dltbvbadaks y rk f`kxbhjks pdrd

    dprkjakr d lhjvbvbr lhj `hs akeäs y lhj `d jdturd`kzd.

    Lhepktkjlbd \kllbüj ak` ̀borh \kedjd

    4 ? < 1 ; 6 > 3 2 47 44 4? 4< 41 4; 46 4>6 

    Vd`hrd `d

    vkrbldlbüj y

    `ds rkvbsbhjks

    lhepdrtbads kj

    `d bjvkstbndlbüj

    lbkjtåld d trdvâs

    ak` rkphrtk,

    prkskjtdlbüj

    y akfkjsd ak

    `hs rksu`tdahs

    kxpkrbekjtd`ks

    ak prhyklths quk

    cd abskôdah y

    kmklutdah odmh k`

    rbnhr ak` eâthah

    lbkjtålh.

    ¡Wdrd

    lhekjzdr!

    K ̀eujah ak ̀ dslbkjlbds jdturd`ks

    ¡D ̀ d lbkjlbd phr ̀ dkxpkrbkjlbd!

    _ksuekj

    Bjvkstbnukkj `d rka

    Duthlhjtrh`

    N`hsdrbh

    S S S S S S S S S S S S S S S

    S S S S S S S S S S S S S S S S S

    S S S S S S S S S S S S S S S

    S S S S S S S S S S S S S S S

    S S S S S S S S S S S S S S S

    S S S S S S S

    S S S S S S S S S S S S S S S

    ;Lbkjlbds Jdturd`ks

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    20/327

    ¡Lhjhzldehs jukstrh `borh!

    Bjblbd lhj uj åjablk ak lhjtkjbahs nkjkrd`ks d`

    prbjlbpbh y tkrebjd lhj `ds l`dvks h sh`ulbhjks ak

    `hs kmkrlblbhs, d` jd`.

    [sdr `ds l`dvks lhj rksphjsdob`bada `k pkrebtbrä

    aksdrrh``dr duthjheåd kj su dprkjabzdmk.

    Ldad skedjd lhjtbkjk vdrbds skllbhjks. Dakeäs,

    cdy htrhs dpdrtdahs quk sk vdj bjtkrld`djah kj

    d`nujds skllbhjks.

    Cdndehs uj rklhrrbah=

    Whrtdad

    Eukstrd k` ehsdblh ak beänkjks quk

    bakjtbld jukstrh lursh ak Lbkjlbds

    Jdturd`ks.

    Bjabld k` jýekrh ak ̀ d skedjd, k` tåtu`hak` tked y `hs lhjtkjbahs quk kstuabd-

    rä.

    @hnrhs ak `d skedjd

    @hs `hnrhs shj ektds quk d`ldjzdrä d`jd`bzdr k` kstuabh ak ldad skedjd. @d

    `bstd tkrebjd lhj ujd `åjkd kj o`djlh

    pdrd quk kslrbod htrh `hnrh quk `k

    nustdråd d`ldjzdr.

    BB B Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ Å jablk

    Å jablk¡Obkjv kjbad y  obkjv kjbah! 

    4

    \kedjd 4 

    4;K @  kst uabh ak` eujah quk jhs r hakd ( B)4;¡W dr d lhekjz dr ! Üsl dr  E djuk`  L üodr  W bjt h 46K` eujah ak `ds lbkjlbds jdtur d`ks4>4.  @d cbsthrbd ak `d lbkjlbd

    4>?. @d lbkjlbd y  su l`dsbfldlbüj 43

    \kedjd ? 

    ?2K @  kst uabh ak` eujah quk jhs r hakd ( BB) ?2¡W dr d lhekjz dr!  M hsâ  F kr jdja h E d z dr b k nhs  Dj` ku 

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    21/327

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    22/327

    _bjlüj ak `ds jhtds

    Aktâjndsk kj ksths rkludarhs,

    sbkeprk lhjtbkjkj rklhradthrbhs

    h kxp`bldlbhjks quk kjrbquklkjk` tked.

    Dprhvklck `ds lh`uejds vdlåds

    pdrd cdlkr sus djhtdlbhjks, ks-

    lrbobr bakds bephrtdjtks h auads

    quk `k surmdj aurdjtk su kstuabhpkrshjd`.

    ¡D `d lbkjlbd phr `d kxpkrbkjlbd!

    ¡Tuâ ekmhr edjkrd quk dprkjakr cdlbkjah! Ldad skedjd `k bjvbtdehs d rkd`b-

    zdr uj kxpkrbekjth skjlb``h rk`dlbhjdah lhj k` tked ak kstuabh.

    D` jd` ak ldad kxpkrbekjth, kjlhjtrdrä

    ujd bjvbtdlbüj d lhepdrtbr sus rksu`tdahs

    lhj `d lheujbada ak` BNK_.

    Luâjtkjhs su kxpkrbkjlbd y, sb ks phsbo`k,

    damujtk ujd h vdrbds fhthnrdfåds d `d sb-

    nubkjtk abrkllbüj= bnkrGbnkr.kau.nt

    3BNK_ ∟ ]dlu`ku

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    23/327

    _ksuekj

    K` rksuekj ks ujd kxlk`kjtk kstrdtknbd ak ks-

    tuabh. \u homktbvh ks orbjadr`k `d bjfhredlbüj

    fujadekjtd` ak `d skedjd, hrndjbzdad ak td`

    edjkrd quk `k dyuak d mdr kj `d ekehrbd `hs

    lhjlkpths eäs bephrtdjtks.

    Wrdltbquk kj su ludakrjh htrds tâl-

    jblds ak rksuekj (edpd lhjlkptud`,

    ksqukeds kj ``dvks...).

    Bjvkstbnuk kj `d rka

    Bjtkrjkt ks uj rklursh quk yd jh pukak qukadr fukrd ak `d vbad ak

    uj kstuabdjtk. Kstd skllbüj `k sunbkrk abrkllbhjks ak bjtkrjkt. Wdrd

    ujd bjvkstbndlbüj prhvklchsd=

    • _kfbârdsk sbkeprk d `ds bjstbtulbhjks lhjhlbads=

    ujbvkrsbadaks, Ebjbstkrbh ak Kauldlbüj, hr-

    ndjbsehs bjtkrjdlbhjd`ks, ktl.

    • @kd k bjtkjtk bjtkrprktdr `d bjfhredlbüj. Jh sk

    `bebtk d lhpbdr y pkndr k` tkxth.

    • Bjabquk sbkeprk ̀ d fukjtk ak lhjsu`td quk utb`bzü.

    • Qrdtk ak vbsbtdr bjtkrjkt, d` ekjhs, ujd vkz phr

    skedjd.

    • Wukak kjlhjtrdr skrvblbhs ak bjtkrjkt kj`dohrdthrbhs ak ksluk`ds, ak `d eujblbpd`bada y

    htrds bjstbtulbhjks. Qdeobâj kj ldfâs-bjtkrjkt h

    phr ekabh ak d`nýj lhjhlbah ak su lheujbada

    quk tkjnd skrvblbh.

    2Lbkjlbds Jdturd`ks

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    24/327

    Dltbvbada ?=  [j sknujah ehekjth ks

    phjkr kj prältbld `h dprkjabah y dp`bldr

    sus lhjhlbebkjths kj sbtudlbhjks jukvds.

    Duthlhjtrh`

    K` duthlhjtrh` ks su duthkvd`udlbüj. @k dyuadrä d sdokr quâ dprkjabü, lüeh `h dprkjabü y

    quâ akok ekmhrdr. @ds dltbvbadaks thldj ̀ hs tkeds kstuabdahs y phr lhjsbnubkjtk ̀ hs ̀ hnrhs

    ak `d skedjd. K` duthlhjtrh` tbkjk trks ehekjths ak kmkrlbtdlbüj.

    Dltbvbada 4= Ks uj prbekr ehekjth.

    _ksh`vkrä kmkrlblbhs quk kvd`ýdj `d

    lheprkjsbüj ak` tked ak ̀ d skedjd.

    47BNK_ ∟ ]dlu`ku

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    25/327

    _kvbsk su dprkjabzdmk

    K` kepkôh y k` tbkeph quk akabquk d su kstuabh tkjarä su rklhepkjsd y phlh d phlh brä

    vbkjah `hs fruths ak su ksfukrzh.

    Akspuâs ak` duthlhjtrh` y ak` kxpkrbekj-

    th, kjlhjtrdrä uj kspdlbh pdrd rkkxbhjdr

    shork su dprkjabzdmk y vkrbldr sb d`ldjzü

    `hs `hnrhs prhpuksths pdrd `d skedjd.

    _kspüjad`h lhj sbjlkrbada y sb chjkstd-

    ekjtk sbkjtk quk jh puah d`ldjzdr d`nýj`hnrh, rkpdsk ak jukvh, bjtkjtk aksluorbr

    luä` ks `d ablu`tda y pbad dyuad.

    _klukrak quk pukak rklurrbr d su tuthr d abstdjlbd. K` kjldrndah ak` lårlu`h ak kstuabh h su

    hrbkjtdahr vh`ujtdrbh pharäj bjfhredr`k lheh lheujbldrsk lhj su tuthr

    Dltbvbada

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    26/327

    @borh, l`dsk rdabd` y `d lheujbada

    ¡\u kqubph ak trdodmh!

    K` `borh, lhj skr ujd oukjd ckrrdebkjtd, jh `h ks thah. Wdrd quk ustka d`ldjlk k` jbvk` ak

    lhepktkjlbd akskdah, jukstrh sbstked phjk d su absphsblbüj= k` `borh y `d l`dsk rdabd`.

    • @d l`dsk rdabd`  tbkjk lheh fujlbüj prbjlbpd`

    kxp`bldr y fdlb`btdr `d lheprkjsbüj ak `hs tkeds

    trdtdahs kj k` `borh.  _klukrak quk pukak nrdodr

    `ds l`dsks rdabd`ks kj ujd ekehrbd ak tk`âfhjh hquk pukak daqubrbr uj LA lhj kstds l`dsks nrd-

    odads. Wrknujtk lüeh cdlkr`h d` kjldrndah ak`

    lårlu`h ak kstuabh h d su hrbkjtdahr vh`ujtdrbh.

    Nrdodr ̀ ds l`dsks rdabd`ks ks hptdtbvh, pkrh pukak

    dyuadr`h.

    • Dprhvklck ksths rklurshs y dpüyk-

    sk kj pkrshjds ak su lheujbada

    pdrd rksh`vkr sus auads. _klukrak

    quk sbkeprk pukak lhjsu`tdr tkeds

    quk `k rksu`tkj abfålb`ks d su tuthr d

    abstdjlbd.

    • K` `borh luep`k ludtrh fujlbhjks=

    d. Qkxth, kj k` quk kjlukjtrd ̀ d bjfhredlbüj

    y k` aksdrrh``h ak `hs lhjtkjbahs d kstu-

    abdr.

    o. Wbzdrrüj, pdrd quk aurdjtk `d l`dsk rdabd`

    suordyk bakds bephrtdjtks h rkd`blk abs-

    tbjtds dltbvbadaks.

    l. Ludakrjh ak trdodmh, lhj kmkrlblbhs pdrd

    prdltbldr `h dprkjabah.

    a. Ckrrdebkjtd ak duthkvd`udlbüj, ludjah

    rksuk`vk su duthlhjtrh` ldad skedjd.

    4?BNK_ ∟ ]dlu`ku

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    27/327

    Jukstrd ekthah`hnåd pdsh d pdsh

    Wdrd fdlb`btdr su dprkjabzdmk y dprhvklcdr eäs y ekmhr k` kstuabh ldad skedjd, sbnd ksths pdshs.

    ¡Jh sk sd`tk jbjnujh!

    @kd k` lhjtkjbah ak `d skedjd

    @kkr k` lhjtkjbah jhs pkrebtk tkjkr ujd bakd nkjkrd` ak` tked= quâ sd-

    okehs, lhj quâ `h rk`dlbhjdehs, ktl. Kstk prbekr lhjtdlth tdeobâj jhs

    cdrä ldkr kj `d lukjtd ak` ksfukrzh d rkd`bzdr pdrd dprkjakr `h jukvh y jhs

    phjarä ‐kj hjad― pdrd `d l`dsk rdabd`.

    4

    Kslulck `d l`dsk rdabd`Lhj `hs ; skjtbahs

    @d l`dsk rdabd` ks jukstrd edkstrd. Ak dcå quk k` prhnrded sk ``dek "K`

    Edkstrh kj Ldsd". @ds edkstrds y edkstrhs `hluthrks kxp`bldj k` lhjtkjb-

    ah, prhphjkj kmkrlblbhs y htrhs kmkep`hs pdrd dep`bdr k` tked.

    ?

    Akspuâs ak `d l`dsk rdabd`, su trdodmh pkrshjd` Kstuabh y duthlhjtrh`

    Fbjd`bzdad `d l`dsk rdabd` ks k` ehekjth ak su trdodmh pkrshjd`. Abstrbouyd

    su tbkeph= ks ekmhr uj phlh ldad aåd, quk thah `d våspkrd.

    <

    Lhjsu`tk sus auads[j kstuabdjtk bjtk`bnkjtk sdok luäjah pkabr dyuad

    \b akspuâs ak kstuabdr y rksh`vkr k` duthlhjtrh` dýj `k qukadj auads,

    ousquk dyuad. \knurh quk kj su lheujbada cdy pkrshjds abspukstds d

    dyuadr`k y pukak tdeobâj lhjsu`tdr`ds d su tuthr d abstdjlbd.

    1

    Wdrtblbpk kj uj lårlu`h ak kstuabh

    Dprkjakr mujths

    Wüjndsk ak dlukrah lhj htrhs kstuabdjtks y hrndjblkj uj lårlu`h ak

    kstuabh. \h`blbtkj ̀ d dyuad ak d`nujd pkrshjd vh`ujtdrbd ak `d lheujbada.

    Ksh ̀ks dyuadrä d rksh`vkr auads y rkfhrzdr ̀ h dprkjabah. Dakeäs, tkjaräj

    `d hphrtujbada ak bjtkrldeobdr dprkjabzdmks, bakds y skjtbebkjths.

    ;

    4<Lbkjlbds Jdturd`ks

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    28/327

    ¸Lüeh dprhvklcdr ekmhr su kstuabh8

    • Ousquk uj `undr lüehah y lhj oukjd b`uebjdlbüj. Ks bephrtdjtk quk sk

    d`kmk ak` rubah y ak `ds abstrdllbhjks.

    • K`bmd uj chrdrbh pdrd trdodmdr y kstuabdr. @d lhjstdjlbd y `d abslbp`bjd shj

    sus ekmhrks lhepdôkrds ak kstuabh.

    • @kd lhj dtkjlbüj `ds bjstrullbhjks ak `hs kmkrlblbhs djtks ak rksh`vkr`hs.

    • Lhjsu`tk sus auads lhj htrds pkrshjds ak su lheujbada quk pukadj

    dyuadr`k.

    41BNK_ ∟ ]dlu`ku

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    29/327

    4;Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd 4

    4

    K` kstuabh ak` eujah qukjhs rhakd (B)

    ¸Tuâ kjlhjtrdrä kstd skedjd8

    Üsldr Edjuk` Lüodr Wbjth.

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks.

    F`hrks ak lh`hrks.

    Kstd skedjd `hnrdrä=

    Bakjtbldr `hs dphrtks ak` lbkjtålh nudtked`tklh Üsldr Edjuk` Lüodr Wbjth kj k`ldeph ak `ds lbkjlbds jdturd`ks.

    Akslrbobr `d cbsthrbd ak `d lbkjlbd.

    Akjbr lhj sus pd`dords quâ ks `d lbkjlbd y quâ shj `ds lbkjlbds jdturd`ks.

    Bakjtbldr `ds rdeds ak `d lbkjlbd quk kstuabdj `hs fkjüekjhs jdturd`ks quk `k rh-akdj.

    _kd`bzdr uj kxpkrbekjth lbkjtålh, utb`bzdjah k`kekjths jdturd`ks ak su kjthrjh.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    30/327

    46 BNK_ ∟ ]dlu`ku

    Üsldr Edjuk` Lüodr WbjthLbkjtåfblh nudtked`tklh knrksdah ak `d [jbvkrsbada ak \dj Ldr`hs akNudtked`d. Ks `blkjlbdah kj quåebld, lhj kstuabhs ak ahlthrdah kj quåebldhrnäjbld, lhj kspklbd`bada kj quåebld ak prhaulths jdturd`ks edrbjhs.

    Cd akstdldah phr k` aksluorbebkjth ak `ds kstrulturds quåeblds ak prhaulthsakrbvdahs ak `d f`hrd y `d fdujd, lhj prhpbkadaks ekablbjd`ks, bjl`uykjahp`djtds k bjvkrtkordahs edrbjhs. Cd aksluobkrth y rkphrtdah 1; jukvdseh`âlu`ds hrnäjblds, ̀ d edyhråd lhj phtkjlbd` pdrd skr utb`bzdads lhjtrd lâ`u`dsldjlkrhsds h k` vbrus ak `d bjeujhakfblbkjlbd cuedjd (CBV).

    Cd sbah akldjh ak `d Fdlu`tda ak Lbkjlbds Tuåeblds y Fdredlbd y abrklthrak `d Abrkllbüj Nkjkrd` ak Bjvkstbndlbüj ak `d [jbvkrsbada ak \dj Ldr`hsak Nudtked`d. Cd pkrtkjklbah d `d Hrndjbzdlbüj ak FdredlâutblhsBokrhdekrbldjhs, fb`bd` Nudtked`d. Ndjü ̀ d Ekad``d ak Lbkjlbd y Qkljh`hnåd qukhthrnd k` Lhjskmh Jdlbhjd` ak Lbkjlbd y Qkljh`hnåd (LHJLRQ) kj k` dôh ?77?.

    Odsdah kj LHJLRQ= Ekad``d ak Lbkjlbd y Qkljh`hnåd

    Üsldr Edjuk`Lüodr Wbjth

    ¡D trdodmdr!

    4. Akslrbod lhj sus pd`dords ujd ak `ds prbjlbpd`ks dp`bldlbhjks ak `hs aksluorbebkjths ak` Ar.Üsldr Edjuk` Lüodr Wbjth=

    ?. @kd k` lhjtkjbah ak kstd skedjd, y `uknh rksphjad= ¸d quâ rded ak `ds lbkjlbds jdturd`kspkrtkjklk k` dphrtk ak` Ar. Üsldr Edjuk` Lüodr Wbjth8

    ¡Wdrd lhekjzdr!

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    31/327

    4>Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd 4

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks

    4. Cbsthrbd ak `d lbkjlbdK` skr cuedjh, lheh pdrtk ak `d jdturd`kzd, lhjvbvk kj k` p`djktd Qbkrrdlhj eb``hjks ak skrks vbvhs y homkths jh vbvhs, lheh `hs ebjkrd`ks, k` dbrk,

    k` dnud, ktl. Abdrbdekjtk kxpkrbekjtdehs fkjüekjhs jdturd`ks, lheh `d``uvbd, `d rdabdlbüj sh`dr, `hs vbkjths, ktl.

    Aksak `d djtbnðkada, `hs cuedjhs ckehs hoskrvdah, kxpkrbekjtdah ytrdtdah ak kxp`bldr ksths fkjüekjhs9 pkrh jh fuk cdstd quk `hnrdehsakslrbobr`hs y lheprhodr`hs ak edjkrd ̀ ünbld, hrakjdad y sbstkeätbld qukjdlbü `d lbkjlbd.

    Orkvk cbsthrbd ak `d lbkjlbd= d`nujhs aksluorbebkjths, bjvkjths ylbkjtåflhs bephrtdjtks

      Kmkrlblbh 4

    Akslrbod h b`ustrk uj aksluorbebkjth lbkjtålh.

    Wrkcbsthrbd Kada djtbnud Kada ekabd Kada ehakrjd Kada lhjtkephräjkd

    Kada djtbnud

    Lbvb̀ bzdlbüj edyd

    Djtbnud Nrklbd

    Aksdrrh`̀drhj lhjhlbebkjths

    shork bjnkjbkråd,drqubtklturd, edtkeätbld,dstrhjheåd, nkhektråd y

    lbrunåd.

    Aksdrrh`̀drhj lhjhlbebkjths

    shork edtkeätbld, ydstrhehjåd. fukrhj `hs

    prhbekrhs kj ahluekjtdr k`lhjlkpth ak ̀lkrh.

    F`hrklbkrhj eulchs

    `üshfhs y ̀hs prbekrhslbkjtålhs lheh Wbtänhrds

    (lhjsbakrdah k ̀prbekredtkeätblh purh) k

    Cbpülrdtks (pdark ak ̀ dekablbjd).

    D m̀udrbsebAksdrrh`̀ ü k ̀ä`nkord.

    _kd b̀zü vdrbhs bjvkjthsprklurshrks ak ̀ ds eäqubjds

    ehakrjds.

    Ks lhjsbakrdah ujh ak `hs

    fujadahrks ak ̀d dstrhjheådlheh lbkjlbd.

    @khjdrah Ad Vbjlb

    Jblh`äs Lhpârjblh

    Nd`k b̀h Nd b̀̀ kb

    Lhjsbakrdah lheh k ̀pdark

    ak ̀ d lbkjlbd, ̀ d fåsbld y ̀ ddstrhjheåd ehakrjd

    _kd b̀zü vdrbhs bjvkjthsprklurshrks ak ̀ ds eäqubjds

    ehakrjds.

    Kstdo`klbü `ds odsks ak `d

    ekläjbld l`äsbld, rkd b̀zütrdodmhs shork jdturd`kzd ak`d ̀uz y lä`lu`h edtkeätblh.

    _hokrt Chik

    Bsddl Jkwthj

    Lcdr`ks AdrwbjWrhpush ̀d tkhråd ak ̀ d

    sk`kllbüj jdturd ̀(kvh`ulbüjak ̀ ds kspklbks).

    _kd b̀zü vdrbhs bjvkjthsprklurshrks ak ̀ ds eäqubjds

    ehakrjds.

    Aksluorbü ̀d pkjblb̀ bjd.

    D`okrt Kbjstkbj

    K 5 el<

    D`kxdjakr F`kebjn

       C   b  s   t  h  r   b  d   a  k   `  d

      l   b  k  j  l   b  d

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    32/327

    43 BNK_ ∟ ]dlu`ku

    ?. @d lbkjlbd y su l`dsbfbldlbüj@d pd`dord lbkjlbd akrbvd ak` ̀ dtåj slbkjtĥd, quk sbnjbld ‐lhjhlbebkjth― h ‐sdokr―.

    @dlbkjlbdks uj lhjmujth ak lhjhlbebkjths homktbvhs, vkrbldo`ks y sbstkedtbzdahsshork ujd edtkrbd, cklch h fkjüekjh, quk shj hotkjbahs d trdvâs ak eâthahs htâljblds. D pdrtbr ak ksths lhjhlbebkjths, sk nkjkrdj cbpütksbs, lukstbhjdebkjths,

    ksqukeds, `kyks y prbjlbpbhs.

    Wdrd fdlb`btdr su kstuabh, `d lbkjlbd sk l`dsbld kj abfkrkjtks rdeds.

    Kxbstkj abfkrkjtks l`dsbldlbhjks ak ̀ d lbkjlbd, ujd ak k``ds, ks ̀ d sbnubkjtk=

    4 @d pd`dord ‐fältbld― sk rkkrk d ‐cklch― h "cklchs". Vbkjk ak` babhed `dtåj.

      Kmkrlblbh ?

    _kd`blk ̀ d sbnubkjtk dltbvbada.

    4. Kslrbod lhj sus pd`dords quâ shj `ds lbkjlbds jdturd`ks y kjuekrk trks kmkep`hs=

     

    d. o. l.

    Lbkjlbds

    Fhred`ks Fältblds4

    Jdturd`ks \hlbd`ks

    \hj lbkjlbds quk kjkj uj homkth ak

    kstuabh quk ks sbeoü`blh, lhjlkptud`

    h bakd`. [`bzdj ̀ d akaullbüj lheh

    eâthah ak kstuabh.

    Kmkep`hs= ̀ ünbld, edtkeäld.

    \hj ̀ ds lbkjlbds quk kstuabdj cklchs

    y homkths rkd`ks. [`bzdj k` eâthah

    lbkjlh.

    Kstuabdj ̀ d jdturd`kzd.

    Kmkep`hs= obh`hnåd, nkh`hnåd, quåeb-

    ld, sbld y dstrhjheåd.

    Kstuabdj cklchs cuedjhs h shlbd`ks.

    Kmkep`hs= cbsthrbd, djtrhph`hnåd,

    shlbh`hnåd, psblh`hnåd y klhjheåd.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    33/327

    42Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd 4

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    34/327

    ?7 BNK_ ∟ ]dlu`ku

      Kmkrlblbh <Orbjak uj kmkep`h ak su vbad abdrbd, kj ahjak hoskrvk h dp`bquk `ds sbnubkjtks lbkjlbds=

    Tuåebld=

    Fåsbld=

    Dstrhjheåd=

     

    ¸Lüeh abfkrkjlbdr kjtrk fåsbld y quåebld8

    Ludjah akrrktbehs edjtkqub``d hlurrk uj fkjüekjhfåsblh, puks pdsd ak kstdah sü`bah d `åqubah, pkrhsbnuk sbkjah edjtkqub``d. Wkrh sb sk jhs quked,

    hlurrk uj fkjüekjh quåeblh d` prhaulbrsk htrdssustdjlbds, lheh `d dlrh`kåjd, quk pukak skr tüxbld. 

    • @d dstrhjheåd tdeobâj tbkjk dp`bldlbhjks, lheh k` kstuabh ak `d bjukjlbdak `ds edjlcds sh`drks kj `d tkepkrdturd ak` p`djktd Qbkrrd, k` ush ak `dskstrk``ds lheh nuåd pdrd `hs prbekrhs jdvkndjtks, h `d lrkdlbüj ak sdtâ`btksdrtblbd`ks pdrd k` fujlbhjdebkjth ak `hs sbstkeds ak lheujbldlbhjksehakrjhs.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    35/327

    ?4Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd 4

    1. Orkvk cbsthrbd ak `d lbkjlbd

      Dnujhs aksluorbebkjths, bjvkjths y lbkjtåfblhs bephrtdjtks

    Âphld Aksluorbebkjth h bjvkjth Lbkjtåflhs bephrtdjtks

    Wrkcbsthrbd

    Kada Djtbnud

    Kada Ekabd

    Kada Ehakrjd

    Kada

    Lhjtkephräjkd

    @hs djtbnuhs knbplbhs,

    `hs edyds, `hs djtbnuhsnrbknhs (Wbtänhrds,Cbpülrdtks)

    D` Mudrbseb, @khjdrah AdVbjlb, Jblh`äs Lhpârjblh

    Nd`b`kh Nd`b`kb, _hokrtChhik, Bsddl Jkwthj

    Lcdr`ks Adrwbj, D`okrtKbjstkbj, D`kxdjakrF`kebjn

    -----------------

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    36/327

    ?? BNK_ ∟ ]dlu`ku

    F`hrks ak lh`hrks

    Bjtrhaullbüj

    Kjtrk `ds rdeds ak `ds lbkjlbds jdturd`ks, `d obh`hnåd ks `d lbkjlbd quk kstuabd `hs skrks vbvhs.\k suoabvbak kj htrds l`dsbldlbhjks, phr kmkep`h= `d zhh`hnåd, quk kstuabd `hs djbed`ks y `dohtäjbld, `ds p`djtds.

    Kj kstk kxpkrbekjth rklrkdrä k` fkjüekjh ak trdjsphrtk ak dnud ak `ds p`djtds, qukjdturd`ekjtk hlurrk aksak `d rdåz cdstd htrhs ürndjhs lheh chmds, hrks y fruths, nrdlbds d ujsbstked ak lhjaulths prkskjtks d thah `h `drnh ak` td``h.

    ¸Tuâ edtkrbd`ks jklksbtd8

    • F`hrks o`djlds lhj td``h (pukakj skr l`dvk`ks h rhsds).

    • _klbpbkjtks trdjspdrkjtks (pukakj skr p`ästblhs h ak vbarbh, prkfkrkjtkekjtk rkutb`bzdahsh rklbl`dahs).

    • Qâepkrds h lh`hrdjtks.

    • Ktbquktds.

    • @äpbz.

    Wrhlkabebkjth=

    4. Lhjsbnd hrks o`djlds lhj su td``h lhep`kth.

    ?. Kj d`nujhs rklbpbkjtks trdjspdrkjtks,dnrknuk dnud y tâepkrd. [sk vdrbhs lh`hrks,kj abstbjths rklbpbkjtks. Akmk uj rklbpbkjtksh`h lhj dnud, pdrd lhepdrdr sus rksu`tdahs.

    ¡D `d lbkjlbd phr `d kxpkrbkjlbd!

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    37/327

    ?

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    38/327

    ?1 BNK_ ∟ ]dlu`ku

    _ksuekj

      Bjvkstbnuk kj `d rka...

    Lhjhzld eäs shork k` lbkjtålh ak ̀ d skedjd kj k` drtålu`h= Üsldr Lüodr, ousldahr ak jukvhs färedlhs.

    cttp=//www.prkjsd`bork.lhe.nt/vbad/Qbtu`h-drtblu`h-kablbhj-beprksdX7X

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    39/327

    ?;Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd 4

    Dltbvbada 4. Akeukstrk ̀ h dprkjabah.

    4. Akjd lhj sus pd`dords `hs sbnubkjtks lhjlkpths= 

    d. Lbkjlbd=

    o. Lbkjlbds jdturd`ks=

    ?. Kxp`bquk `d abfkrkjlbd kjtrk lbkjlbds fhred`ks y fältblds=

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    40/327

    ?6 BNK_ ∟ ]dlu`ku

    4. \b ustka tuvbkrd `d hphrtujbada ak kstuabdr pdrd skr uj lbkjtålh h ujd lbkjtåld, ¸quâ lbkjlbdkstuabdråd y phr quâ8 ¸Tuâ dphrtk `k nustdråd cdlkr d `d cuedjbada8

    ?. Bjabquk luä` ak `ds sbnubkjtks sbtudlbhjks lhrrksphjak d` ldeph ak kstuabh ak `d fåsbld, luä`d `d quåebld y luä` d `d dstrhjheåd. Vkd k` kmkep`h.

     

    Dltbvbada

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    41/327

    ?>Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd 4

    N`hsdrbh

    ä`nkord= _ded ak ̀ d edtkeätbld quk kstuabd ̀ d lheobjdlbüj ak jýekrhs h ldjtbadaks, rkprkskjtdadsd trdvâs ak sbnjhs h `ktrds.

    djtrhph`hnåd= Lbkjlbd quk kstuabd d` skr cuedjh.

    drqubtklturd=  Lhjmujth ak tâljblds, drtks y eâthahs pdrd k` abskôh y lhjstrullbüj ak kablbhs,kstrulturds h kspdlbhs cdobtdo`ks.

    obh`hnåd= Lbkjlbd quk kstuabd d `hs skrks vbvhs.

    ohtäjbld= Lbkjlbd quk kstuabd d `ds p`djtds.

    lbrunåd= _ded ak `d ekablbjd quk prkvbkjk, abdnjhstbld h lurd kjfkrekadaks h ed`fhredlbhjks dpdrtbr ak hpkrdlbhjks qubrýrnblds.

    klhjheåd= Lbkjlbd quk kstuabd lüeh `d shlbkada cuedjd prhaulk, bjtkrldeobd y lhjsuek obkjks y

    skrvblbhs.fältbld= \k rkrk d ‐cklch― kj `dtåj.

    nkh`hnåd= Lbkjlbd quk kstuabd d` p`djktd Qbkrrd.

    nkhektråd= _ded ak `d edtkeätbld quk kstuabd `ds nurds quk sk pukakj fhredr kj aktkrebjdahp`djh, ks aklbr, kj ahs abekjsbhjks.

    cbsthrbd= Lbkjlbd quk kstuabd k` pdsdah ak `d cuedjbada.

    bjnkjbkråd=  Lhjmujth ak tâljblds y prbjlbpbhs tkljh`ünblhs quk pkrebtkj rkd`bzdr bjvkjths,lhjstrullbhjks h kstrulturds ak utb`bada d `d cuedjbada.

    `ünbld= Lbkjlbd luyh homkth ak kstuabh ks `d bjfkrkjlbd, ks aklbr, bakjtbld k` rdzhjdebkjth lhrrklthak` bjlhrrklth, d pdrtbr ak eâthahs y prbjlbpbhs.

    edtkeätbld= Lbkjlbd quk kstuabd `hs jýekrhs, `hs såeoh`hs y `ds nurds nkheâtrblds.

    ekablbjd= Lbkjlbd quk kstuabd ̀ d sd`ua ak` lukrph cuedjh, dså lheh ̀ ds kjfkrekadaks quk ̀ k dfkltdjy `ds fhreds h trdtdebkjths pdrd prkvkjbr`ds h lurdr`ds.

    psblh`hnåd= Lbkjlbd quk kstuabd `hs prhlkshs ekjtd`ks y k` lhephrtdebkjth ak `hs skrks cuedjhs.

    shlbh`hnåd= Lbkjlbd quk kstuabd `ds shlbkadaks cuedjds.

    zhh`hnåd= Lbkjlbd quk kstuabd d `hs djbed`ks.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    42/327

    ?3 BNK_ ∟ ]dlu`ku

    _kvbsk su dprkjabzdmk

    Edrquk lhj uj lckquk `d ldsb``d quk ekmhr bjabquk su rkjabebkjth. `hnrdahkj

    prhlkshjh

    `hnrdah

       A  k  s  p  u   â  s   a  k  k  s   t  u   a   b  d  r . . .

    Bakjtblh `hs dphrtks ak` lbkjtålh nudtked`tklh Üsldr Edjuk`

    Lüodr Wbjth kj k` ldeph ak `ds lbkjlbds jdturd`ks.Akslrboh `d cbsthrbd ak `d lbkjlbd.

    Akjh lhj ebs pd`dords quâ ks lbkjlbd y quâ shj `ds lbkjlbdsjdturd`ks.

    Bakjtblh `ds rdeds ak `d lbkjlbd quk kstuabdj `hs fkjüekjhsjdturd`ks quk ek rhakdj._kd`bzh uj kxpkrbekjth lbkjtålh, utb`bzdjah k`kekjths jdturd`ks akeb kjthrjh.

    Jhtds=

    Kslrbod dquå sus bjqubktuaks, aksluorbebkjths h auads pdrd lhepdrtbr kj k` lårlu`h ak kstuabh.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    43/327?2

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd ?

    ?

    K` kstuabh ak` eujah qukjhs rhakd (BB)

    ¸Tuâ kjlhjtrdrä kstd skedjd8

    Fkrjdjah Edzdrbknhs.

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks.

    ¸Tuâ vk`d sk dpdnd prbekrh8

    Kstd skedjd `hnrdrä=

    Bakjtbldr `hs dphrtks ak` lbkjtålh nudtked`tklh Fkrjdjah Edzdrbknhs.

    Akslrbobr `d cbsthrbd ak` eâthah lbkjtålh.

    Akjbr quâ ks k` eâthah lbkjtålh.

    Abfkrkjlbdr kjtrk ujd cbpütksbs, ujd tkhråd y ujd `ky.

    _klhjhlkr `hs pdshs ak` eâthah lbkjtålh kj kxpkrbekjths h aksluorbebkjths.

    _kd`bzdr uj kxpkrbekjth sbnubkjah `hs pdshs ak` eâthah lbkjtålh.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    44/327

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    45/327

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    46/327

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    47/327

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    48/327

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    49/327

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    50/327

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    51/327

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd ?

    ¸Tuâ vk`d sk dpdnd prbekrh8

    Bjtrhaullbüj

    @d lheoustbüj ks ujd rkdllbüj quåebld räpbad quk hlurrk kjtrk lud`qubkrlhepuksth y k` hxånkjh, nkjkrdjah ld`hr y `uz, kj fhred ak fuknh.

    K` edtkrbd` quk drak sk ``ded lheoustbo`k. Whr kmkep`h= ndsh`bjd, nds,d`lhch`, edakrd, p`ästblh. K` edtkrbd` quk prhaulk ̀ d lheoustbüj sk ̀ `dedlheourkjtk (k` hxånkjh). Wdrd quk hlurrd lheoustbüj ks jklksdrbh quksk d`ldjlk ujd tkepkrdturd quk pkrebtd drakr d` lheoustbo`k.

    Kj kstk kxpkrbekjth lheprhodrkehs lüeh `d prkskjlbd ak hxånkjh (quk sk kjlukjtrd kj k` dbrkquk rkspbrdehs) ks jklksdrbd pdrd `d lheoustbüj ak trks vk`dahrds kj lhjablbhjks abfkrkjtks.Ksth `h cdrkehs d trdvâs ak uj ldsh cbphtâtblh, utb`bzdjah `hs pdshs ak` eâthah lbkjtålh=

    4Wdsh ak` eâthah lbkjtåflh=

    Hoskrvdlbüj

    Ldsh cbphtâtblh=

    Kj `d phsdad jdvbakôd ak eb odrrbh,hoskrvâ quk `ds vk`dahrds ak `hsfdrh`ks quk kstdodj thtd`ekjtkfhrrdahs sk dpdndodj djtks quk `dsak `hs fdrh`ks quk sh`h tkjådj ahspdrkaks fhrrdads. Eb douk`d ek abmh

    quk `ds vk`dahrds sk ‐dchndodj― sbkstdodj thtd`ekjtk kjlkrrdads.

    ¡D `d lbkjlbd phr `d kxpkrbkjlbd!

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    52/327

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    53/327

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    54/32717

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    K` eâthah lbkjtåflh ks ̀ d ekthah`hnåd hrakjdad quk sk utb`bzd kj ̀ ds lbkjlbds jdturd`ks pdrd prhaulbrlhjhlbebkjth, lheprhodr bakds h kxp`bldr fkjüekjhs.

    \us pdshs shj=

    _ksuekj

    4. Hoskrvdlbüj= ludjah aktkltdehs h

    kxdebjdehs d`nýj fkjüekjh jdturd`

    d trdvâs ak jukstrhs skjtbahs h ak

    d`nýj bjstruekjth.

    ?. Cbpütksbs= ks ujd suphsblbüj quk sk

    cdlk pdrd bjtkjtdr akslrbobr h kxp`bldrd`nýj fkjüekjh.

    1. Lhjl`usbüj= lhj `hs rksu`tdahs ak `dkxpkrbekjtdlbüj, sk dred, rklcdzd hehabld `d cbpütksbs.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    55/32714

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd ?

    Bjvkstbnuk kj `d rka...

    Lhjhzld eäs shork k` klh`trh, bjvkjth ak` lbkjtålh nudtked`tklh Fkrjdjah Edzdrbknhs=

    cttp=//www.klh`trh.hrn

    Dltbvbada 4. Akeukstrk `h dprkjabah.

    4. Lhep`ktk k` sbnubkjtk ksquked, lhj `hs pdshs ak` eâthah lbkjtålh= 

    Duthlhjtrh`

    Dltbvbada ?. Dp`bquk `h dprkjabah.4. Kxp`bquk lhj sus pd`dords quâ ks k` eâthah lbkjtålh=

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    56/3271?

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    ?. Ak `ds sbnubkjtks sbtudlbhjks, bakjtbquk kj luä` sk utb`bzü k` eâthah lbkjtålh y kj luä` jh.

    \btudlbüj  D. Djd kstä keodrdzdad. Dýj jh sdok k` skxh ak` okoâ. [jd debnd `k abmh quk lh`hldrdujd dnumd lh`ndad ak uj cb`h lkrld ak` kstüednh. \b `d dnumd sk ehvåd ak uj `dah d

    htrh krd skôd` ak quk skråd vdrüj, ebkjtrds quk sb sk ehvåd kj fhred lbrlu`dr, skrådeumkr. Djd cbzh ̀ d prukod y lhjl`uyü quk k` okoâ skråd eumkr, pkrh d ̀ d chrd ak` pdrthsk shrprkjabü d` sdokr quk fuk vdrüj.

    \btudlbüj  O. Mudj lu`tbvd dokmds pdrd prhaulbr ebk`. @ds tbkjk kj ujd nrdjmd ahjak tdeobâj lu`tbvdjdrdjmds y pkrds. \us l`bkjtks ̀ k cdj ablch quk cdy uj tbph ak ebk` quk prkkrkj, pukstbkjk uj sdohr eäs rblh. Mudj lrkk quk `d abfkrkjlbd ak sdohr kstä kj k` tbph ak äroh`frutd` quk ph`bjbzdj `ds dokmds y aklbak cdlkr ujd prukod. Dås`d ujd lh`hjbd ak dokmdsd ujd nrdjmd ahjak sh`h sk lu`tbvdj jdrdjmds, y htrd lh`hjbd d ujd nrdjmd ahjak sh`h

    sk lu`tbvdj pkrds. Wrhaulk `d ebk` kj deods nrdjmds. Lh`hld `d ebk` prhvkjbkjtk ak `dnrdjmd ak jdrdjmds kj frdslhs dzu`ks, y `d ak pkrds kj frdslhs dedrb``hs. Ad d prhodr dsus l`bkjtks, qubkjks k`bnkj ̀ hs frdslhs dzu`ks. Mudj lhjl`uyk quk ̀ d ebk` quk prkkrkjsus l`bkjtks ks prhaulbad phr dokmds quk ph`bjbzdj hrks ak jdrdjmh.

    ¸Tubâj utb`bzü k` eâthah lbkjtålh8 (Djd/Mudj)

    Kxp`bquk su rkspukstd=

    Dltbvbada

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    57/3271<

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd ?

    K` aksluorbebkjth ak `d pkjblb`bjd

    D`kxdjakr F`kebjn fuk uj eâablh eblrhobü`hnh4 kslhlâs quk jdlbü kj 4334 yeurbü kj 42;;. Whr sus aksluorbebkjths, ndjü k` prkebh Jhok` ak ekablbjd

    kj 421;.

    Kj 42?3 F`kebjn kstdod rkd`bzdjah uj kxpkrbekjth lhj ujds odltkrbds``dedads \tdpcy`hlhllus durkus   (quk prhaulkj abvkrsds bjfkllbhjks ak `dpbk` y kjfkrekadaks). Cdoåd rkd`bzdah vdrbhs lu`tbvhs?  kj ujds p`dlds pdrdkstuabdr`ds, pkrh hoskrvü quk d`nujds sk cdoådj lhjtdebjdah lhj uj chjnh,quk cdoåd aktkjbah k` lrklbebkjth ak `ds odltkrbds. Kjthjlks pkjsü quk kstkchjnh akoåd prhaulbr ujd sustdjlbd quk edtdod d `ds odltkrbds.

    Dbs`ü y lu`tbvü k` chjnh kj k` `dohrdthrbh, y rkd`bzü lu`tbvhs lhj eäs odltkrbds,lheprhodjah quk k` chjnh `ds k`bebjdod.

    Ak kstk ehah F`kebjn akehstrü quk k` chjnh, quk pkrtkjklåd d `d kspklbk

    Wkjblb`ue lcryshnkjue , prhaulåd ujd sustdjlbd quk edtdod d `ds odltkrbds,d `d quk sk ``deü pkjblb`bjd.

    Ks dså lheh bjblbü k` kstuabh ak `hs djtbobütblhs, quk cdj pkrebtbah sd`vdreb``hjks ak vbads kj thah k` eujah.

    Wdshs ak` Jýekrh ak pärrdfh ahjak

    eâthah lbkjtåflh kstä rkprkskjtdah k` pdsh

    Hoskrvdlbüj

    Cbpütksbs

    Kxpkrbekjtdlbüj

    Lhjl`usbüj

    D`kxdjakr F`kebjn

    4 Kspklbd`bstd quk kstuabd `hs eblrhhrndjbsehs.? Eâthah pdrd `d eu`tbp`bldlbüj ak eblrhhrndjbsehs, lheh odltkrbds, chjnhs y pdräsbths, kj k` quk sk prkpdrd uj ekabhüptbeh pdrd fdvhrklkr k` prhlksh akskdah.

    N`hsdrbh

    dnrüjheh= Wrhfksbhjd` quk kstuabd `d dnrblu`turd y `d ndjdakråd.

    fujnblbad= \ustdjlbd quk k`bebjd `hs chjnhs.

    nrdvkada= Fukrzd fåsbld quk dtrdk d thahs `hs lukrphs cdlbd k` lkjtrh ak` p`djktd Qbkrrd.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    58/32711

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    _kvbsk su dprkjabzdmk

    Edrquk lhj uj lckquk `d ldsb``d quk ekmhr bjabquk su rkjabebkjth. `hnrdahkj

    prhlkshjh

    `hnrdah

       A  k  s  p  u   â  s   a  k  k  s   t  u   a   b  d  r . . .

    Bakjtblh `hs dphrtks ak` lbkjtålh nudtked`tklh Fkrjdjah

    Edzdrbknhs.

    Akjh quâ ks k` eâthah lbkjtålh.

    Abfkrkjlbh kjtrk ujd cbpütksbs, ujd tkhråd y ujd `ky.

    _klhjhzlh `hs pdshs ak` eâthah lbkjtålh kj kxpkrbekjths haksluorbebkjths.

    _kd`bzh uj kxpkrbekjth sbnubkjah `hs pdshs ak` eâthah lbkjtålh.

    Jhtds=

    Kslrbod dquå sus bjqubktuaks, aksluorbebkjths h auads pdrd lhepdrtbr kj k` lårlu`h ak kstuabh.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    59/3271;

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd <

    <

    Qhah `h quk jhs rhakd ks edtkrbd¸Tuâ kjlhjtrdrä kstd skedjd8

    Mudj Fkrjdjah Ekardjh Wd`heh.

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks.

    Kxpkrbekjtdjah lhj `d akjsbada ak `d edtkrbd.

    Kstd skedjd `hnrdrä=

    Bakjtbldr `hs dphrtks ak` lbkjtålh nudtked`tklh Mudj Fkrjdjah Ekardjh Wd`heh.

    Akjbr lhj sus pd`dords k` lhjlkpth ak edtkrbd, bakjtbldjah kmkep`hs ak sukjthrjh.

    Abfkrkjlbdr kjtrk `ds abstbjtds prhpbkadaks ak `d edtkrbd.

    Bakjtbldr `ds prhpbkadaks ak `d edtkrbd kj homkths h skrks ak su kjthrjh.

    _kd`bzdr uj kxpkrbekjth shork ujd prhpbkada ak `d edtkrbd, sbnubkjah `hs pdshsak` eâthah lbkjtålh.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    60/32716

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    @kd `d sbnubkjtk jhtblbd shork `hs dphrtks ak` Ar. Mudj FkrjdjahEkardjh.

    ¡D trdodmdr!

    4. Kxp`bquk lhj sus pd`dords uj okjklbh ak` dphrtk ak` lbkjtålh Mudj Fkrjdjah Ekardjh Wd`hehkj `d sd`ua cuedjd.

    Ar. Mudj FkrjdjahEkardjh

    ¡Wdrd lhekjzdr!

    [j lbkjtåflh ak` eujahWhr sus kstuabhs dlkrld ak `d lhephsblbüj nkjâtbld ak `d `klck y k` lrk-lbebkjth ak `hs djbed`ks, k` lbkjtålh nudtked`tklh Mudj Fkrjdjah Ek-ardjh Wd`heh rklbobü `d Ekad``d ak Lbkjlbd y Qkljh`hnåd kj k` ?774.WH_ @[LR LD@AK_ÜJ

    Aurdjtk `ds eäs ak ahs aâldads quk k` ahlthr Ekardjh tbkjk ak rksbabr kj k` kxtrdjmkrhcd akstdldah phr sus trdodmhs shork `d ehabldlbüj ak `d lhephsblbüj ak `hs älbahsnrdshs kj `d `klck, lhj k` homktbvh ak prhaulbr edjtkqub``d eäs sudvk y sd`uado`k pdrd k`lhjsueh cuedjh9 d su vkz, cd bjlursbhjdah kj `d aktkrebjdlbüj ak` skxh kj `hs pklks.

    K` lbkjtålh, phr su shorksd`bkjtk trdyklthrbd dldaâebld, hotuvh ujd okld kj 42>4, pdrdlhjtbjudr su prkpdrdlbüj prhfksbhjd` kj `d [jbvkrsbada ak Ld`bfhrjbd [LA-Advbs, kj Kstd-ahs [jbahs. Qbkjk eäs ak 467 puo`bldlbhjks kj abstbjtds rkvbstds bjtkrjdlbhjd`ks.

    Cd bepdrtbah lurshs ak Nkjâtbld, Kstdaåstbld Dp`bldad kj `ds Lbkjlbds Dnrålh`ds y Obhbj-fhreätbld kj `d lbtdad ujbvkrsbada, y cd sbah prhfkshr y lhjfkrkjlbstd kj htrds ldsds akkstuabhs supkrbhrks9 tdeobâj kj sbephsbhs bjtkrjdlbhjd`ks kj Kstdahs [jbahs, Deârbld yKurhpd.

    Ludjah rklbobü `d Ekad``d ak Lbkjlbd quk hthrnd k` Lhjskmh Jdlbhjd` ak Lbkjlbd y k`Lhjnrksh ak `d _kpýo`bld, kxprksü quk su trdodmh `h dpdsbhjd y quk ujh ak sus edyhrks`hnrhs cd sbah skr dlkptdah lheh lbkjtålh kj k` kxtrdjmkrh y lhjtrboubr d `d fhredlbüj akjukvhs bjvkstbndahrks.

    Akobah d sus eý`tbp`ks hlupdlbhjks dldaâeblds y lbkjtålds jh fuk phsbo`k lhjtdltdr`hpdrd cdlkr`k hphrtujdekjtk ̀ d kjtrkvbstd lhrrksphjabkjtk.

    \bj keodrnh, phr skr k` lbkjtålh quk lhep`ktd `d skrbk ‐`hs ekad``bstds ak lbkjlbd―, quksk puo`bld aksak hltuork ak` dôh pdsdah kj kstk kspdlbh ak Lbkjlbd y Qkljh`hnåd kjNudtked`d, prkskjtdehs kstd orkvk rkskôd ak sus `hnrhs eäs bephrtdjtks.

    Qhedah ak= Wrkjsd @bork.lhe Vbad

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    61/3271>

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd <

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks

    4. ¸Tuâ ks `d edtkrbd8

    @d edtkrbd ks thah dquk``h quk tbkjk edsd y hlupd uj `undr kj k` kspdlbh.@d ujbada eäs pkqukôd k bjabvbsbo`k quk fhred `d edtkrbd sk ``ded ätheh, qukkstuabdrkehs aktd``dadekjtk kj `ds prüxbeds skedjds.

    [jd sustdjlbd ks ujd phrlbüj ak edtkrbd quk sk abfkrkjlbd ak htrd phr sus

    prhpbkadaks, yd quk tbkjk ujd lhephsblbüj quåebld akjbad.

    @hs k`kekjths quåeblhs jdturd`ks shj `ds sustdjlbds oäsblds. Kstäj fhredahsphr uj sh`h tbph ak äthehs y jh sk pukakj akslhephjkr kj sustdjlbds eässbep`ks. Ablch kj htrds pd`dords, ldad tbph ak ätheh quk kxbstk ks uj k`kekjth.Kj `d jdturd`kzd kxbstkj eäs ak 477 k`kekjths quåeblhs, phr kmkep`h= phtdsbh,ld`lbh, p`dtd y hrh.

    Qhah `h quk jhs rhakd kstä fhredah phr edtkrbd. Aksak lukrphstdj `kmdjhs lheh `ds nd`dxbds, cdstd `hs eäs lkrldjhs lhehjukstrds prhpbds lâ`u`ds. Aksak `hs eäs nrdjaks lheh k` \h`,cdstd `hs eäs pkqukôhs quk sh`h phakehs vkr lhj `d dyuad akuj eblrhslhpbh. Aksak `hs lukrphs vbvhs lheh `ds p`djtds, cdstd`hs jh vbvhs, lheh k` dnud y k` dbrk...Qhah ks edtkrbd. 

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    62/32713

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    \knýj `d fåsbld, `d edtkrbd pukak abvbabrsk kj=

    Kmkrlblbh 4

      Kslrbod lbjlh homkths quk kstâj cklchs ak edtkrbd=

      d.

    o.

    l.

    a.

    k.

    4 Lhjmujth ak ahs äthehs h eäs, quk pukakj skr bnud`ks h abfkrkjtks, y quk sk kjlukjtrdj ujbahs ak fhred kstdo`k y jkutrd.

    _klukrak= 26%ak` lukrph cuedjhkstä fhredah phrludtrh k`kekjths=ldrohjh, hxånkjh,cbarünkjh yjbtrünkjh. @hsäthehs ak ksthsk`kekjths sklheobjdj pdrdfhredr eh`âlu`ds4 lheh k` dnud(cbarünkjh yhxånkjh) h

    ldrohcbardths(ldrohjh, cbarünkjhy hxånkjh).

    \ustdjlbds sbep`ks, qukkstäj fhredads phr uj ebsehk`kekjth. Whr kmkep`h= k`hxånkjh quk rkspbrdehs.

    \ustdjlbds lhepukstds, qukkstäj fhredads phr ahs h eäsk`kekjths. Whr kmkep`h= K`dnud, quk kstä fhredad phrcbarünkjh y hxånkjh.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    63/32712

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd <

    ?. Wrhpbkadaks ak `d edtkrbd

    Kj k` `borh ak Lbkjlbds Jdturd`ks 3 kstuabdehs `ds prhpbkadaks ak `d edtkrbd.Kstk dôh dep`bdrkehs shork kstk tked.

    K` cbkrrh, k` obldrohjdth y k` ekrlurbh shj sustdjlbds abstbjtds, yd quk tbkjkjabfkrkjtks prhpbkadaks quk `ds ldrdltkrbzdj.

    @ds prhpbkadaks ak `d edtkrbd sk l`dsbldj kj ahs nruphs=

    ?.4 Wrhpbkadaks nkjkrd`ks

    Edsd= ks `d ldjtbada ak edtkrbd quktbkjk uj lukrph.

    Vh`uekj=  ks k` `undr quk hlupd ujlukrph kj k` kspdlbh.

    Wksh=  ks `d dllbüj ak `d fukrzd ak

    nrdvkada shork thahs `hs lukrphs.

    Whrhsbada=  shj `hs kspdlbhs vdlåhsquk kxbstkj kjtrk `ds pdrtålu`ds eäspkqukôds quk fhredj uj lukrph.

    Bjkrlbd=  thahs `hs lukrphs skkjlukjtrdj kj rkphsh h kj ehvbebkjth,sbkeprk y ludjah jh kxbstd ujd fukrzdkxtkrjd quk `hs ehabquk.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    64/327;7

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    Bepkjktrdob`bada= ludjah uj lukrphhlupd uj `undr, jh pukak skr hlupdahphr htrh d` ebseh tbkeph.

    Ehvb`bada= ldpdlbada ak uj lukrph akldeobdr ak phsblbüj d` bjtkrdltudr lhjhtrhs lukrphs.

    K`dstblbada=  ldpdlbada ak uj lukrphak ldeobdr ak fhred ludjah sk `kdp`bld ujd fukrzd, pkrh ludjah kstdfukrzd lksd, vuk`vk d su fhred hrbnbjd`.

    Abvbsbob`bada= ldpdlbada ak uj lukrphak abvbabrsk kj pdrtks ldad vkz eäspkqukôds cdstd su kstrulturd eäsoäsbld= k` ätheh.

    Dtrdllbüj= ldpdlbada ak ahs lukrphs,eh`âlu`ds h äthehs ak ujbrsk.

    Edsd y pksh jh shj `h ebseh.

    Edsd ks `d ldjtbada ak edtkrbd ak ujlukrph, sk ebak kj ib`hnrdehs y ks

    bjvdrbdo`k.

    K` pksh, sbj keodrnh, akpkjak ak `d fukrzdak nrdvkada, quk vdråd kj k` [jbvkrsh.

    Whr kmkep`h, `d fukrzd ak nrdvkada ak `d@ujd ks skbs vklks ekjhr quk ak `d Qbkrrd.Whr tdjth, uj homkth pksd eäs kj `d Qbkrrdquk kj `d @ujd.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    65/327;4

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd <

      Kmkrlblbh ?

      Akslrbod `ds prhpbkadaks hrndjh`âptblds ak `ds sbnubkjtks sustdjlbds=

    Dzýldr=

    Cbkrrh=

      Vbjdnrk=

    ?.? Wrhpbkadaks kspklåfblds

    @ds prhpbkadaks kspklålds ak `d edtkrbd pukakj skr fåsblds h quåeblds.

    ?.?.4 Wrhpbkadaks fåsblds

    \hj `ds prhpbkadaks ak `d edtkrbd quk phakehs pkrlbobr y ekabr, sbj d`tkrdr su

    lhephsblbüj. D`nujds ak kstds prhpbkadaks shj=

    Akjsbada= ks `d ldjtbada ak edsd kj uj aktkrebjdah vh`uekj.

    Kstdah=  ks `d fhred kj `d quk kstäj dnrkndads `ds pdrtålu`ds quk fhredj `dedtkrbd.

    Wrhpbkadaks hrndjh`âptblds=  shj `ds quk phakehs pkrlbobr lhj jukstrhsskjtbahs.

    Lh`hr= pkrlkplbüj ak jukstrhs hmhs ak `d pdrtk vbsbo`k ak `d `uz.

    H`hr= pkrlkplbüj ak jukstrh skjtbah ak` h`fdth d ̀ ds pdrtålu`ds ak d`nujhsedtkrbd`ks quk sk kjlukjtrdj absuk`tds kj k` dbrk.

    \dohr= pkrlkplbüj ak uj lukrph d trdvâs ak jukstrh skjtbah ak` nusth.

    Orb``h= prhpbkada quk pkrebtk d uj lukrph sü`bah rkkmdr `d `uz.

    Qkxturd= fhred kj `d quk kstäj abstrboubads `ds pdrtålu`ds ak uj homkthsü`bah, quk `k adj d su supkrlbk uj dspklth h runhsbada kxtkrbhrldrdltkråstblhs. @d pkrlbobehs d trdvâs ak` tdlth.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    66/327;?

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    Wujth ak kou``blbüj=  tkepkrdturd ludjah sktrdjsfhred kj nds.

    Wujth ak fusbüj= tkepkrdturd kj `d quk uj sü`bah sktrdjsfhred kj `åqubah.

    \h`uob`bada= ldpdlbada ak ujd sustdjlbd ak absh`vkrskkj htrd, ``dedad sh`vkjtk.

    Aurkzd= rksbstkjlbd quk tbkjk uj lukrph sü`bah d skrrdydah, lhrtdah, akfhredah h pkjktrdah.

    Qkjdlbada=  rksbstkjlbd quk tbkjk uj lukrph drhepkrsk h akfhredrsk.

    Lhjaultbvbada k`âltrbld= ldpdlbada ak uj lukrph akakmdr pdsdr ujd lhrrbkjtk k`âltrbld.

    Lhjaultbvbada târebld= ldpdlbada ak uj lukrph aklhjaulbr ld`hr.

    Ed`kdob`bada=  prhpbkada ak `hs ektd`ks quk `kspkrebtk trdjsfhredrsk kj `äebjds ak`ndads phrd`nujd fukrzd kxtkrjd.

    Aultb`bada= prhpbkada ak ̀ hs ektd`ks quk ̀ ks pkrebtkakfhredrsk cdstd fhredr d`deorks h cb`hs.

    Vbslhsbada=  rksbstkjlbd ak `hs `åqubahs d kslurrbr haksp`dzdrsk.

    F`kxbob`bada= ldpdlbada ak uj lukrph ak aho`drsk sbjrhepkrsk.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    67/327;<

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd <

    \ustdjlbd D`nujds prhpbkadaks fåsblds D`nujds prhpbkadaksquåeblds

    \d` (l`hrurh akshabh)

    Ks uj sü`bah bjhahrh, bjlh`hrh, sbj orb``h, lhj ujdakjsbada ak ?46; in/e in/e

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    68/327;1

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    Bjtrhaullbüj

    Lheh vbehs djtkrbhrekjtk, ̀ d akjsbada ks ujd prhpbkada fåsbld ak ̀ d edtkrbd, quk sk akjk lheh`d ldjtbada ak edsd kj uj aktkrebjdah vh`uekj. D lhjtbjudlbüj, rkd`bzdrkehs uj kxpkrbekjthshork kstd prhpbkada.

    4

    Kxpkrbekjtdjah lhj `d akjsbada ak `d edtkrbd

    Edtkrbd`ks

    • [j vdsh ak vbarbh trdjspdrkjtk.

    • Dnud, dlkbtk y ebk`.

    • [jd lulcdrdad.

    • [j lhrlch, uj trhzh ak vkraurd h frutd,ektd` y uj pkadzh pkqukôh ak ujdldjak`d.

    Wrhlkabebkjth

    4

    Kj uj vdsh ak vbarbh trdjs-pdrkjtk, dnrknuk, kj k` hrakj

    quk sk `k bjabld, `hs sbnubkjtks`åqubahs= dnud, dlkbtk y ebk`.

    [tb`blk ujd lulcdrd bjl`bjdadpdrd dnrkndr`hs, ak edjkrdquk sk aks`blkj `kjtdekjtk yjh sk ekzl`kj.

    ¡D `d lbkjlbd phr `d kxpkrbkjlbd!

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    69/327;;

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd <

    ?

    Hoskrvk quâ sulkak y skôd`kkj k` aboumh k` hrakj ak `hs`åqubahs. K` quk kstâ eäs cdlbddodmh, ks k` eäs akjsh

    <

    ;

    Edrquk lhj ujd S `d ldpdahjak sk qukadj ̀ hs abfkrkjtkshomkths.

    Kslrbod su lhjl`usbüj shork k`kxpkrbekjth.

    Bjtrhauzld abfkrkjtks homkths(lhrlch, trhzh ak vkraurd hfrutd, ektd`, pkadzh pkqukôhak ujd ldjak`d).

    lhrlch

    trhzh ak vkraurtd h frutd

    ektd`

    pkadzh pkqukôh ak ldjak`d

      dnud dlkbtk ebk`

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    70/327;6

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    Wrhpbkadaks fåsblds

    • Akjsbada

    • Kstdah

    • Wrhpbkadakshrndjh`âptblds

    • Wujth ak kou``blbüj

    • Wujth ak fusbüj

    • \h`uob`bada

    • Aurkzd

    • Qkjdlbada• Lhjaultbvbada k`âltrbld

    • Lhjaultbvbada târebld

    • Ed`kdob`bada

    • Aultb`bada

    • Vbslhsbada

    • F`kxbob`bada

    Wrhpbkadaks quåeblds

    • _kdltbvbada quåebld

    • Bjdedob`bada

    • Qhxblbada

    • Dlbakz h d`ld`bjbada

    • Ldpdlbada ak kxp`htdr

    • Ldpdlbada ak drakr

    • Ldpdlbada ak akslhe-phjkrsk d` ld`kjtdrsk

    Nkjkrd`ks

    • Edsd• Vh`uekj

    • Wksh

    • Whrhsbada

    • Bjkrlbd

    • Bepkjktrdob`bada

    • Ehvb`bada

    • K`dstblbada

    • Abvbsbob`bada

    • Dtrdllbüj

    \ustdjlbds lhepukstds= fhredads phr ahs h eäs k`kekjths.

    \ustdjlbds sbep`ks= fhredads phr uj ebseh k`kekjth.

    _ksuekj

    @d edtkrbd ks thah dquk``h quk tbkjk edsd y hlupd uj `undr kj k` kspdlbh. @d ujbada eäs pkqukôdk bjabvbsbo`k quk fhred `d edtkrbd sk ``ded ätheh. @hs k`kekjths quåeblhs jdturd`ks shj `dssustdjlbds oäsblds fhredads phr uj sh`h tbph ak äthehs y jh sk pukakj akslhephjkr kj sustdjlbds

    eäs sbep`ks.

    @d edtkrbd sk l`dsbld kj

    Wrhpbkadaks ak `d edtkrbd

    Kspklåflds

    Lhjhzld eäs shork `ds prhpbkadaks ak `d edtkrbd y sus dp`bldlbhjks kj k` sbnubkjtk `bji=

    cttp=//www.yhutuok.lhe/wdtlc8v5dn

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    71/327;>

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd <

    Dltbvbada 4. Akeukstrk `h dprkjabah.

    D. Ak `ds sbnubkjtks akjblbhjks, suordyk `d quk lhrrksphjak= 

    4. @d edtkrbd ks=

    d) Qhah `h quk kstä fhredah phr äthehs.

    o) Qhah `h quk jhs rhakd.

    l) @ds sustdjlbds quk kstäj fhredads phr uj sh`h tbph ak äthehs.

    a) d y o shj lhrrkltds. 

    ?. @ds sbnubkjtks shj prhpbkadaks quåeblds ak `d edtkrbd, kxlkpth=

    d) _kdltbvbada quåebld

    o) K`dstblbada

    l) Bjdedob`bada

    a) Qhxblbada

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    72/327;3

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    O. Kslrbod ujd S akodmh ak `ds b`ustrdlbhjks ak homkths h skrks quk kstäj fhredahs phredtkrbd=

    L. Kxp`bquk lhj sus pd`dords `d abfkrkjlbd kjtrk=

     d. Wrhpbkadaks fåsblds y quåeblds ak `d edtkrbd=

    o. \ustdjlbd sbep`k y lhepukstd=

    Dltbvbada ?. Dp`bquk `h dprkjabah.

    @kd k` sbnubkjtk pärrdfh, y `uknh kslrbod luä`ks prhpbkadaks shj quåeblds y luä`ks fåsblds=

    K` d`uebjbh ks uj k`kekjth quåeblh euy doujadjtk kj k` p`djktdQbkrrd. Ks uj ektd` ̀ bnkrh quk sk kjlukjtrd kj kstdah sü`bah, ks ak lh`hro`djlh, bjhahrh y tbkjk orb``h. \u akjsbada ks ak ?>77 in/e

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    73/327;2

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd <

    Wrhpbkadaks fåsblds=

    Wrhpbkadaks quåeblds=

    Dltbvbada

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    74/32767

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    _kvbsk su dprkjabzdmk

    Edrquk lhj uj lckquk `d ldsb``d quk ekmhr bjabquk su rkjabebkjth. `hnrdahkj

    prhlkshjh

    `hnrdah

       A  k  s  p  u   â  s   a  k  k  s   t  u   a   b  d  r . . .

    Bakjtblh `hs dphrtks ak` lbkjtålh nudtked`tklh Mudj Fkrjdjah

    Ekardjh Wd`heh.Akjh lhj ebs pd`dords k` lhjlkpth ak edtkrbd, bakjtbldjahkmkep`hs ak eb kjthrjh.

    Abfkrkjlbh kjtrk `ds abstbjtds prhpbkadaks ak `d edtkrbd.

    Bakjtblh `ds prhpbkadaks ak `d edtkrbd kj homkths h skrks ak ebkjthrjh.

    _kd`bzh uj kxpkrbekjth shork ujd prhpbkada ak `d edtkrbd,sbnubkjah `hs pdshs ak` eâthah lbkjtålh.

    Jhtds=

    Kslrbod dquå sus bjqubktuaks, aksluorbebkjths h auads pdrd lhepdrtbr kj k` lårlu`h ak kstuabh.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    75/32764

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd 1

    K` eujah ak `d quåebld

    ¸Tuâ kjlhjtrdrä kstd skedjd8

    Ikj @hu Ldstb``h.

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks.

    K` cbk`h hlupd eäs kspdlbh quk k` dnud.

    Kstd skedjd `hnrdrä=

    Bakjtbldr `hs dphrtks ak` bjvkjthr nudtked`tklh Ikj @hu Ldstb``h.

    Bakjtbldr homkths lhtbabdjhs, sknýj k` kstdah ak `d edtkrbd kj quk sk kjlukjtrkj.

    Abfkrkjlbdr kjtrk ldeobhs quåeblhs y fåsblhs ak `d edtkrbd, d trdvâs ak kmkep`hs aksu kjthrjh.

    Whjkr kj prältbld `h dprkjabah d trdvâs ak uj kxpkrbekjth lbkjtålh, y kxp`bldr susrksu`tdahs.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    76/3276?

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    ¡Wdrd lhekjzdr!

    Ikj @hu Ldstb``h

    Ikj @hu Ldstb``h

    Ikj @hu Ldstb``h jdlbü kj Nudtked`d kj 4221. Aksak euy pkqukôh pdaklbü

    abfkrkjtks d`krnbds, kjtrk `ds quk kstdod `d d`krnbd d` cueh.

    Whr k``h, aklbabü bjvkjtdr uj `kôh pdrd ̀ d lcbekjkd quk jh sdldrd cueh. Wrhoü

    lhj vdrbds hplbhjks cdstd quk kjlhjtrü edtkrbd`ks ak aksklch ak edakrd y

    htrhs prhaulths, lheh `d pdrdfbjd ak shyd, quk dyuadj d kjlkjakr fhndtds

    räpbadekjtk.

    Ikj lrkü kstk bjvkjth kj ?77?, ludjah tkjåd 2 dôhs, lhjvbrtbâjahsk kj `d

    pkrshjd eäs mhvkj kj pdtkjtdr uj prhaulth kj Nudtked`d, y ks k` ebkeorh

    eäs mhvkj ak `d Lhebsbüj ak Bjvkjthrks ak Nudtked`d.

    \u bjvkjth ks lhekrlbd`bzdah lhj k` jheork ak Er. Fuknh, y sk kjlukjtrd

    absphjbo`k kj `hs supkrekrldahs ak Nudtked`d.

    Kstk bjvkjth jh sü`h ks ýtb` pdrd ̀ ds pkrshjds quk pdaklkj ak d`krnbd d` cueh,

    sbjh quk lhjtrbouyk d jh lhjtdebjdr k` ekabh deobkjtk y d absebjubr `d

    akfhrkstdlbüj.

    Ikj tdeobâj bepdrtk lcdr`ds d müvkjks kj abfkrkjtks lh`knbhs. Cd rklbobah

    prkebhs ak bjstbtulbhjks kauldtbvds, ak ekabh deobkjtk y ekabhs ak

    lheujbldlbüj.

    Dltud`ekjtk kstuabd `d `blkjlbdturd kj Lbkjlbds ak `d Lheujbldlbüj kj `d

    [jbvkrsbada _dfdk` @djaåvdr.

     Qkxth odsdah kj= Nudtked`tklhs B`ustrks. \knurhs [jbvkrsd`ks , \.D.= cttp=// nudtked`tklhsb`ustrks.lhe/keprksdrbd`/ikj-`hu-ldstb``h/

    ¡D trdodmdr!

    4. Kxp`bquk lhj sus pd`dords uj okjklbh ak` dphrtk ak` bjvkjthr nudtked`tklh Ikj @hu Ldstb``h=

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    77/3276<

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd 1

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks

    4. Kstdahs ak `d edtkrbd

    @d edtkrbd pukak kjlhjtrdrsk kj ludtrh kstdahs fåsblhs.

    Kj k` ̀ borh ak Lbkjlbds Jdturd`ks 3, kstuabdehs ̀ hs kstdahs ak ̀ d edtkrbd, phr ̀ hquk kj kstd hldsbüj cdrkehs uj orkvk rkpdsh y dep`bdrkehs `d bjfhredlbüj.

    Kstdah Fhred Vh`uekj Htrdsldrdltkråstblds

    Ldrdltkråstbldsbjtkrjds

    Kmkep`hs

    \ü`bah Fhred akjbad. Akjbah. @hs äthehs kstäjhrakjdahs akfhred akjbad yrknu`dr, sk eukvkjphlh kj fhred ak

    vbordlbüj.

    _hld, nrdjhs aksd` y cukshs.

    @åqubah Qhedj `dfhred ak`rklbpbkjtk quk`hs lhjtbkjk.

    Akjbah. Wukakj ubr, ak-pkjabkjah ak suvbslhsbada.

    Wukakj skrsh`uo`ks hbjsh`uo`ks.

    @hs äthehs skkjlukjtrdj d`nhlkrldjhs y skpukakj ehvkr.

    `borkekjtk.

    Vbjdnrk, sdjnrk yndsh`bjd.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    78/32761

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    ¡D trdodmdr!

    4. Ak `ds sbnubkjtks sustdjlbds, bjabquk d quâ kstdah ak `d edtkrbd lhrrksphjakj=

    @änrbeds=

    Eýslu`hs=

    Dbrk=

    \h`=

    Kstdah Fhred Vh`uekj Htrdsldrdltkråstblds

    Ldrdltkråstbldsbjtkrjds

    Kmkep`hs

    Ndskhsh Qhedj `dfhred ak`rklbpbkjtk quk`hs lhjtbkjk.

    Qhedj k`vh`uekj ak`rklbpbkjtkquk `hs

    lhjtbkjk.

    Wukakjkxpdjabrsk y skpukakj ekzl`drlhj htrhs ndsks

    räpbadekjtk.

    \us äthehskstäj euyskpdrdahs y skeukvkj ak fhred

    bjakpkjabkjtk.

    Dbrk, abüxbahak ldrohjh yhzhjh.

    W`dsed \bj fhredakjbad.

    Qhedj k`vh`uekj ak`

    rklbpbkjtkquk `hslhjtbkjk.

    Wukakj fhredrd`nujds

    kstrulturdslheh `ds ak `hssü`bahs.

    \us äthehspbkrakj k`kltrhjks

    phr k` kfklth akd`tds tkepkrdturdsy prksbüj,`hs lud`ks skeukvkj `bork yräpbadekjtk,lchldjah kjtrk så`bokrdjah kjkrnåd.

    Ks k` kstdah eäsdoujadjtk ak

    `d jdturd`kzd,fhred `d edyhrpdrtk ak edtkrbdak` [jbvkrsh.Whr kmkep`h,sk kjlukjtrdkj `ds kstrk``ds,jkou`hsds, hdrtblbd`ekjtkkj `ds pdjtd``dsak d`nujdstk`kvbsbhjks.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    79/3276;

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd 1

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks

    ?. Ldeobhs ak `d edtkrbd

    @d edtkrbd pukak sufrbr ldeobhs, quk sk l`dsbldj kj ldeobhs fåsblhs h quåeblhs.

    ?.4 Ldeobhs fåsblhs 

    \hj `hs ldeobhs quk hlurrkj kj `d edtkrbd, sbj d`tkrdr su kstrulturd jblhephsblbüj.

    Whr kmkep`h=

    • Ldeobhs ak fhred

    Whr kmkep`h, ludjah `hs ckrrkrhs lhjstruykj ujd sb``d ak ektd` fhrmdah.

    • Ldeobhs ak vh`uekj

    Ab`dtdlbüj= Ludjah `dtkepkrdturd duekjtd,

    duekjtd k` vh`uekj.

    Lhjtrdllbüj= Ludjah`d tkepkrdturd odmd,absebjuyk k` vh`uekj.

    • Ldeobhs ak tdedôh

    Whr kmkep`h, ludjah lhrtdehs `kôd ak uj äroh`.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    80/32766

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

      Kmkrlblbh 4

    _k`dlbhjk `hs sbnubkjtks kmkep`hs ak ldeobhs fåsblhs lhj `ds prhpbkadaks ak `d edtkrbd qukkstuabdehs `d skedjd djtkrbhr= kxbob`bada “ abvbsbob`bada - ehvb`bada “ k`dstblbada.

    Ludjah phadehs ujd p`djtd ak ldfâ=

    Ludjah kstbrdehs uj cu`k pdrd dedrrdrjhs k` ldok``h=

    Ludjah aho`dehs uj d`deork pdrd lhjstrubr uj ndjlch=

    Ludjah lchldj ahs ldrrhs, prhvhldjah quk ldeobkj ak abrkllbüj=

    • Ldeobhs ak kstdah fåsblh. 

    @d edtkrbd pukak ldeobdr akkstdah (sü`bah, `åqubah, ndskhsh hp`dsed)

    Whr kmkep`h, ludjah akrrktbehsedjtkqub``d.

    • Ldeobhs ak phsblbüj

    Whr kmkep`h, ludjah uj jbôhkepumd d htrh y `h aksp`dzd ak`undr.

    • Ekzl`ds= ludjah sk ekzl`dj vdrbdssustdjlbds, sbj quk pbkradj susprhpbkadaks.

    Whr kmkep`h, ujd kjsd`dad akvknktd`ks.

    D`nujhs ldeobhs fåsblhs quk hlurrkj kj `d jdturd`kzd shj k` akrrktbebkjthak `hs ph`hs, `d fhredlbüj ak ``uvbd d

    pdrtbr ak `ds juoks y `d fhredlbüj akehjtdôds y rbslhs phr aksndstk akobahd `d dllbüj ak `hs vbkjths.

    4.

    ?.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    81/3276>

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd 1

    ¸\doåd quâ8K` prhlksh akjbxtded`bzdlbüjks uj prhlkshkj k` quk sk usddnud, ld`hr y ld`.D` ekzl`dr k` edåzlhj ksths trks

    k`kekjths, hlurrkjldeobhs quåeblhsquk bjuykj kj`d lhephsblbüjquåebld ak` edåzy su lhjtkjbah akjutrbkjtks.

    4 Wrhlksh phr k` lud` kxbstk ujd pârabad ak k`kltrhjks ak uj ätheh.

    ?.? Ldeobhs quåeblhs

    \hj `hs ldeobhs quk hlurrkj ludjah `d edtkrbd d`tkrd su lhephsblbüj y susprhpbkadaks. D` hlurrbr uj ldeobh quåeblh kj ̀ d edtkrbd, sk hotbkjkj edtkrbd`ksabstbjths d `hs hrbnbjd`ks.

    \dokehs quk hlurrbü uj ldeobh quåeblh ludjah vkehs, phr kmkep`h, uj

    ldeobh ak lh`hr u h`hr, h quk sk prhaulkj ndsks, fuknh, ̀ uz, ld`hr h kxp`hsbhjks.

    D`nujhs ldeobhs quåeblhs shj=

    • Lheoustbüj= ks ujd rkdllbüj quåebld ahjak sk aksprkjak nrdjldjtbada ak `uz y ld`hr, kj fhred ak ujd ``ded.

      Whr kmkep`h, ludjah drak `d ndsh`bjd. \k hoskrvd quk prhaulk``ded.

    • Hxbadlbüj ak `hs ektd`ks= ks ujd rkdllbüj quk hlurrk kjtrk ujektd` y k` hxånkjh.

      Whr kmkep`h, ludjah sk hxbad uj l`dvh. \k hoskrvd uj ldeobh aklh`hr y tkxturd ak` ektd`.

    • Wutrkfdllbüj=  ks `d akslhephsblbüj ak `d edtkrbd hrnäjbldeukrtd.

      Whr kmkep`h, ludjah sk puark uj cukvh. \k sbkjtk ed` h`hr.

    • Fkrekjtdlbüj=  ks uj prhlksh ak hxbadlbüj4  quk hlurrk sbj `dprkskjlbd ak hxånkjh y quk ad lheh prhaulth uj lhepuksthhrnäjblh.

      Whr kmkep`h, k` pdj sk prhaulk nrdlbds d `d fkrekjtdlbüj ak `d

    `kvdaurd.

    Kmkep`hs ak ldeobhs quåeblhs kj `d jdturd`kzd=

    • @d fhthsåjtksbs, quk ks k`prhlksh ekabdjtk k` lud``ds p`djtds trdjsfhredj `dkjkrnåd ak `d `uz sh`dr kjkjkrnåd quåebld (jutrbkjtks).

    • @d abnkstbüj, quk ks k`prhlksh ekabdjtk k` lud``ds pkrshjds y `hs djbed`kstrdjsfhredj `hs d`bekjths kjsustdjlbds eäs skjlb``ds pdrdskr doshrobads phr k` lukrph.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    82/32763

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    ¸\doåd quâ8 K`ektdoh`bseh ksk` lhjmujth ak

    ldeobhs fåsblhs yquåeblhs quk skprhaulkj akjtrhak` lukrph cuedjhpdrd hotkjkrkjkrnåd.

     

    ?.< Ldeobhs fåsblhs y quåeblhs kj k` lukrph cuedjh y

    dp`bldlbhjks kj `d vbad abdrbd

    K` skr cuedjh, lheh thah skr vbvbkjtk, kstä fhredah phr edtkrbd. Kj jukstrhlukrph hlurrkj abdrbdekjtk ldeobhs fåsblhs y quåeblhs.

    Kmkep`hs ak ldeobhs fåsblhs= 

    • Lrklbebkjth ak` ldok``h, uôds hcukshs.

    • Kstbrdebkjth ak `d pbk` aurdjtkk` keodrdzh h ak `hs eýslu`hs.

    • Ehvbebkjth ak `hs pbks.

    Kmkep`hs ak ldeobhs quåeblhs=

    • @d rkspbrdlbüj, ekabdjtk `d

    lud` sk trdjsfhred k` hxånkjhquk hotkjkehs d` bjcd`dr, kjabüxbah ak ldrohjh d` kxcd`dr.

    • @d fhredlbüj ak lhstrds,aurdjtk `h lud` rkdllbhjdjsustdjlbds lheh k` lh`änkjh.

    • K` prhlksdebkjth ak sustdjlbdstüxblds kj k` cåndah, pdrdk`bebjdr`ds.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    83/32762

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd 1

      Kmkrlblbh ?

      Ekjlbhjk uj ldeobh fåsblh ak su lukrph=

    @hs ldeobhs fåsblhs y quåeblhs ak `d edtkrbd tdeobâj `hs phakehs hoskrvdr kjabvkrsds dltbvbadaks y prhaulths ak jukstrd vbad lhtbabdjd. Whr kmkep`h=

    • Kj `d d`bekjtdlbüj=

    Ldeobh quåeblh= d trdvâs ak `d fkrekjtdlbüj sk k`dohrd quksh,okobads d`lhcü`blds y pdj.

    Ldeobh fåsblh= fdorbldlbüj ak ck`dahs d pdrtbr ak munh ak frutds.

    • Kj `d bjaustrbd=

    Ldeobh quåeblh= pdrd ̀ d purbldlbüj ak ektd`ks. Whr kmkep`h, pdrdhotkjkr hrh 477% purh sk utb`bzdj sustdjlbds lheh k` nds l`hrhquk sk lheobjd lhj `ds bepurkzds y `ds skpdrd ak` hrh.

    Ldeobh fåsblh= pdrd `d fujablbüj ak ektd`ks quk, d` akrrktbr`hs,pkrebtk quk skdj eh`akdo`ks y sk pukadj lhjstrubr kstrulturdslheh vbnds, rkmds h ehob`bdrbh.

    • Kj `d ekablbjd=

    Ldeobh quåeblh= d`nujds ekablbjds sk fdorbldj d pdrtbr akrkdllbhjks quåeblds.

    Ldeobh fåsblh= `d dp`bldlbüj ak ld`hr kj uj eýslu`h dld`deordah,cdlk quk rklhork su rk`dmdlbüj.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    84/327>7

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    ¡D `d lbkjlbd phr `d kxpkrbkjlbd!

    K` cbk`h hlupd eäs kspdlbh quk k` dnud

    Bjtrhaullbüj 

    Nkjkrd`ekjtk, `hs sü`bahs hlupdj ekjhs kspdlbh quk `hs `åqubahs, puks sus eh`âlu`ds skkjlukjtrdj eäs ujbads y, phr tdjth, shj eäs lhepdlths. \bj keodrnh, kj k` ldsh ak` dnudhlurrk `h lhjtrdrbh. D` lhjnk`drsk, `ds eh`âlu`ds ak dnud fhredj ujd kstrulturd lrbstd`bjd,quk akmd eulchs kspdlbhs vdlåhs quk cdlkj quk duekjtk su vh`uekj. Ksths kspdlbhs jh skkjlukjtrdj kj k` dnud `åqubad, phr `h quk su vh`uekj ks ekjhr.

    ¸Tuâ edtkrbd`ks jklksbtd8

    • [jd ohtk``d ak vbarbh trdjspdrkjtk, rkutb`bzdad h rklbl`dad.

    • [j edrldahr pkredjkjtk.

    • Lhjnk`dahr (ak su ldsd, h pukak pkabr prkstdah d ujvklbjh h kj ujd tbkjad).

    • [j lhrlch, uj trhzh ak vkraurd h frutd, ektd` y uj pkadzh

    pkqukôh ak ujd ldjak`d.

    Wrhlkabebkjth

    4. Lh`hquk dnud kj ujd ohtk``d trdjspdrkjtk ak vbarbh rkutb`bzdad h rklbl`dad, sbj ``kjdr`d.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    85/327>4

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd 1

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    86/327>?

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    @d edtkrbd pukak kjlhjtrdrsk kj ludtrh kstdahs=

    _ksuekj

    \ü`bahs= lhj fhred y vh`uekj akjbah. \usäthehs kstäj hrakjdahs ak fhred akjbad yrknu`dr, sk eukvkj phlh.

    @åqubahs=  thedj `d fhred ak` rklbpbkjtk quk `hslhjtbkjk, tbkjkj vh`uekj akjbah, pukakj ubr yskr sh`uo`ks h bjsh`uo`ks. \us äthehs sk kjlukjtrdjd`nh lkrldjhs y sk eukvkj `borkekjtk.

    Ndsks= thedj `d fhred y vh`uekj ak` rklbpbkjtkquk `hs lhjtbkjk, pukakj kxpdjabrsk y ekzl`drsklhj htrhs ndsks. \us äthehs kstäj euyskpdrdahs y sk eukvkj bjakpkjabkjtkekjtk.

    W`dsed= sbj fhred akjbad, thedj k` vh`uekj ak`rklbpbkjtk quk ̀ hs lhjtbkjk, pukakj fhredr d`nujdskstrulturds lheh `hs sü`bahs. \us äthehs pbkrakjk`kltrhjks phr k` kfklth ak d`tds tkepkrdturds yprksbüj, `hs lud`ks sk eukvkj `bork y räpbadekjtk,`bokrdjah kjkrnåd.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    87/327><

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd 1

    Bjvkstbnuk kj `d rka...

    Wdrd dep`bdr eäs sus lhjhlbebkjths shork ldeobhs quåeblhs y fåsblhs, vbsbtk k` sbnubkjtk `bji= cttp=// www.`borhsvbvhs.jkt/setl/pdnphrfhreu`drbh.dsp8baBabhed5K\&QkedL`dvk547>?&pdnbjd5

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    88/327>1

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    Dltbvbada 4. Akeukstrk `h dprkjabah.

    D. Ak `ds sbnubkjtks akjblbhjks, suordyk `d quk lhrrksphjak= 

    4. \hj ldrdltkråstblds ak `hs sü`bahs, kxlkpth=

    d) \us äthehs kstäj hrakjdahs ak fhred akjbad y rknu`dr.

    o) Qbkjkj fhred akjbad.

    l) Wukakj ubr.

    a) Qbkjkj vh`uekj akjbah.

    ?. Ks k` kstdah fåsblh ak `d edtkrbd eäs doujadjtk ak` [jbvkrsh=

    d) \ü`bah

    o) @åqubah

    l) Ndskhsh

    a) W`dsed

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    89/327>;

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd 1

    O. Kslrbod ujd S shork `ds b`ustrdlbhjks quk rkprkskjtdj ldeobhs fåsblhs ak `d edtkrbd=

    Dltbvbada ?. Dp`bquk `h dprkjabah.

    Ak `ds sbnubkjtks sbtudlbhjks ak `d vbad lhtbabdjd, bjabquk quâ kstdah h kstdahs fåsblhs ak `d edtkrbdrkprkskjtdj=

    4. Ckrvbr dnud pdrd prkpdrdr ujd shpd=

    ?. Bjdr uj n`hoh=

    . _kspbrdr dbrk purh kj uj ohsquk lhj uj `dnh, äroh`ks y djbed`ks=3. @bepbdr `d sdjnrk ak ujd ckrbad utb`bzdjah d`lhch`=

    2. @kkr uj `borh=

    47. _kndr uj lu`tbvh ak zdjdchrbds=

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    90/327>6

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    Dltbvbada

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    91/327>>

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd 1

    N`hsdrbhabüxbah ak ldrohjh= \ustdjlbd ndskhsd fhredad phr ahs äthehs ak hxånkjh y ujd ak ldrohjh.

    k`kltrüj= Wdrtk ak` ätheh quk tbkjk ldrnd jkndtbvd y quk sk kjlukjtrd kj ehvbebkjth d`rkakahr ak`jýl`kh.

    bjsh`uo`k= Bjldpdlbada ak absh`vkrsk kj htrd sustdjlbd.

    ekzl`d= Ks `d ujbüj ak ahs h eäs sustdjlbds, ahjak ldad ujd edjtbkjk sus prhpbkadaks yldrdltkråstblds.

    hxbadlbüj= Wrhlksh phr k` lud` kxbstk `d pârabad ak k`kltrhjks ak uj ätheh.

    prksbüj= Ks ujd ekabad fåsbld quk ebak `d rk`dlbüj kjtrk ujd fukrzd y `d supkrlbk shork `d quk skdp`bld.

    sh`uo`k= Ldpdlbada ak absh`vkrsk kj htrd sustdjlbd.

    Bjabquk kj luä` ak `hs ahs tbphs ak rklbl`dmk hlurrkj ldeobhs fåsblhs=

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    92/327>3

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    _kvbsk su dprkjabzdmk

    Edrquk lhj uj lckquk `d ldsb``d quk ekmhr bjabquk su rkjabebkjth. `hnrdahkj

    prhlkshjh

    `hnrdah

       A  k  s  p  u   â  s   a  k  k  s   t  u   a

       b  d  r . . .

    Bakjtblh `hs dphrtks ak` bjvkjthr nudtked`tklh Ikj @hu Ldstb``h.

    Bakjtblh homkths lhtbabdjhs, sknýj k` kstdah ak `d edtkrbd kj quksk kjlukjtrkj.

    Abfkrkjlbh kjtrk ldeobhs quåeblhs y fåsblhs ak `d edtkrbd, d trdvâsak kmkep`hs ak eb kjthrjh.

    _kd`bzh uj kxpkrbekjth shork `hs kstdahs ak `d edtkrbd, sbnubkjah`hs pdshs ak` eâthah lbkjtålh.

    Jhtds=

    Kslrbod dquå sus bjqubktuaks, aksluorbebkjths h auads pdrd lhepdrtbr kj k` lårlu`h ak kstuabh.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    93/327

    >2Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd ;

    ;

    K` eujah ak `hs äthehs (B)

    ¸Tuâ kjlhjtrdrä kstd skedjd8

    Lbkjtålhs quk cdj phstu`dah ehak`hs dtüeblhs.

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks.

      K` kxpkrbekjth ak _utckfhra.

    Kstd skedjd `hnrdrä=

    Bakjtbldr `hs dphrtks ak `hs lbkjtålhs quk cdj phstu`dah ehak`hs dtüeblhs.

    Akslrbobr `d cbsthrbd ak `d lbkjlbd.

    Kxp`bldr lhj sus pd`dords quâ ks uj ätheh.

    Abstbjnubr kjtrk `hs abfkrkjtks ehak`hs dtüeblhs kxbstkjtks. _kprkskjtdr sbeoü`bldekjtk k` ehak`h dtüeblh dltud`.

    Whjkr kj prältbld `h dprkjabah, d trdvâs ak `d sbeu`dlbüj ak uj ehak`h dtüeblh.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    94/327

    4 _kprkskjtdlbhjks quk sbrvkj d `hs lbkjtålhs pdrd kxp`bldr uj cklch h uj fkjüekjh.?  Ks ludjah ujd hjad sk aksvåd ak su abrkllbüj ludjah tdpd uj hostsälu`h.-4264), fåsblh dustrbdlhquk rkd`bzü kstuabhs shork ekläjbld luäjtbld ytkrehabjäebld. Ndjü k` prkebh Jhok` ak Fåsbldphr k` aksdrrh``h ak `d kludlbüj quk ``kvd sujheork, quk trdtd shork k` lhephrtdebkjth akujd pdrtålu`d kj k` tbkeph.

    Jbk`s Ohcr (433;-426?),fåsblh adjâs quk ndjü k`prkebh Jhok` kj Fåsbld phr sus

    kstuabhs shork k` ätheh y `drdabdlbüj6.

     

    Mhcj Ad`thj (4>66-4311), lbkjtålhbjn`âs quk rkd`bzü bjvkstbndlbhjksshork `d kjfkrekada quk ldusd`d lknukrd ak lh`hrks, ``dedahad`thjbseh. Fhreu`ü ujd `ky shorkk` lhephrtdebkjth ak `hs ubahs,``dedad @ky ak Ad`thj.

     

    Drjh`a \heekrfk`a (4363-42;4), fåsblh y edtkeätblhd`keäj quk rkd`bzü kstuabhsshork `d abfrdllbüj?, `dshjads k`kltrhednjâtblds4-42), lbkjtålhjkhzk`djaâs quk rkd`bzüdphrtks kj `hs ldephsak `d fåsbld y `d quåebld.Kstuabü `d rdabdltbvbada;,phr `h lud` ndjü uj prkebhJhok` ak Tuåebld.

    Mhcj Qcheshj (43;6-4217),fåsblh bjn`âs d qubkj sk dtrbouyk k`aksluorbebkjth ak ̀ hs k`ltrhjks.Qdeobâj akehstrü quk k` äthehak cbarünkjh tbkjk uj sh`hk`kltrüj. _klbobü k` prkebh Jhok`ak Fåsbld phr sus kstuabhs shorkk`kltrblbada y ndsks.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    95/327

    34Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd ;

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks

    4. @d tkhråd dtüebld y `hs äthehs

    @d tkhråd dtüebld ablk quk thad `d edtkrbd kstä lhepukstd phr pdrtålu`dspkqukôds k bjabvbsbo`ks ``dedads äthehs.

    @d pd`dord ätheh vbkjk ak `hs vhldo`hs nrbknhs= δ (quk sbnjbld sbj) ρθΰθε 

    (thehj), quk sbnjbld lhrtk. D` ujbr`hs, thed k` sbnjbldah ak ‐sbj lhrtdr―,‐sbj abvbabr―, ‐bjabvbsbo`k―.

    [j ätheh kstä fhredah phr=

    4. Jýl`kh, quk tbkjk ahs tbphs ak pdrtålu`ds suodtüeblds=

    • Wrhthjks= pdrtålu`ds ldrndads lhj kjkrnåd k`âltrbld phsbtbvd.

    Jkutrhjks= pdrtålu`ds jkutrds.

    ?. Juok k`kltrüjbld, fhredad phr k`kltrhjks, quk shj pdrtålu`ds lhjldrnd jkndtbvd.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    96/327

    3? BNK_ ∟ ]dlu`ku

    @hs äthehs sk abfkrkjlbdj ujhs ak htrhs sknýj `d ldjtbada ak prhthjks,jkutrhjks y k`kltrhjks quk tbkjkj. Ldad tbph ak ätheh lhrrksphjak d ujk`kekjth quåeblh.

    K` ätheh eäs sbep`k quk kxbstk ks k` ak` k`kekjth cbarünkjh, quk skrkprkskjtd lhj `d `ktrd C. K` cbarünkjh ks uj k`kekjth quåeblh ndskhsh y ksk` eäs doujadjtk kj k` [jbvkrsh. Whr kmkep`h, `ds kstrk``ds kstäj fhredads phr

    cbarünkjh kj kstdah ak p`dsed. Kj jukstrh p`djktd, k` cbarünkjh ks ak vbtd`bephrtdjlbd, yd quk fhred pdrtk ak` dbrk y ak `ds eh`âlu`ds ak` dnud, quk kstäjlhjstbtubads phr ahs äthehs ak cbarünkjh y ujh ak hxånkjh.

    @hs äthehs ak cbarünkjh kstäjfhredahs phr uj prhtüj, uj jkutrüj yuj sh`h k`kltrüj.

    Htrh kmkep`h, ks k` k`kekjth ldrohjh(L), quk sk kjlukjtrd prkskjtk kj thahs`hs skrks vbvhs. \u ätheh kstä fhredahphr skbs prhthjks, skbs jkutrhjks y skbsk`kltrhjks.

      Kmkrlblbh 4

    K` sbnubkjtk ätheh lhrrksphjak d` k`kekjth ``dedahokrb`bh (Ok), kslrbod luäjths k`kltrhjks tbkjk=

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    97/327

    3

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    98/327

    31 BNK_ ∟ ]dlu`ku

    Ehak`h ak Ohcr

    Whstu`dah= @hs k`kltrhjks nbrdjd`rkakahr ak` jýl`kh, kj vdrbhsjbvk`ks u ürobtds lbrlu`drks.

    Ehak`h ak \heekrfk`a

    Whstu`dah= K` jýl`kh ak` ätheh jhks bjeüvb`, sbjh quk sk eukvk. @dsürobtds ak `hs k`kltrhjks pukakj skrlbrlu`drks h k`åptblds y tbkjkj jbvk`ks

    y suojbvk`ks ak kjkrnåd.

    Ehak`h ak \lcröabjnkr

    Whstu`dah= @hs k`kltrhjks shj hjads4 quk sk kjlukjtrdj d`rkakahr ak`jýl`kh, pkrh jh kj ürobtds akjbads,

    sbjh quk kj rknbhjks (juoks uhrobtd`ks) ahjak ks eäs prhodo`kkjlhjtrdr`hs.

    K` ehak`h dtüeblh dltud`  surnbüd pdrtbr ak `hs kstuabhs ak vdrbhslbkjtålhs (lheh Ckbskjokrn,Kbjstkbj y Abrdl y k` ehak`h ak\lcröabjnkr.) \k odsd kj `d ekläjbldluäjtbld.

    Jýl`kh

    Hrobtds

    Jýl`kh

    Hrobtd`ks

    Jýl`kh

    Hrobtd`ks

    4 Vbordlbüj quk sk prhpdnd.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    99/327

    3;Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd ;

    Kstk ehak`h sk fujadekjtd kj vdrbhs prbjlbpbhs, kjtrk k``hs=

    • K` k`kltrüj sk eukvk ak fhred hjau`dthrbd.

    • Lheh `hs k`kltrhjks sk eukvkj räpbad ylhjstdjtkekjtk, jh sk kjlukjtrdj kj `undrks mhs,sbjh quk sü`h sk pukakj prkaklbr `hs `undrks ahjakks eäs prhodo`k kjlhjtrdr`hs, ``dedahs hrobtd`ks,quk tbkjkj abfkrkjtks jbvk`ks ak kjkrnåd.

    • Ahs k`kltrhjks jh pukakj hlupdr k` ebseh kspdlbhd` ebseh tbkeph.

    Wdrd ̀d kxp`bldlbüj ak` lhjtkjbah ak ̀ds prüxbeds skedjds usdrkehs edyhrekjtkk` ehak`h ak Ohcr quk, phr su sbep`kzd, sk utb`bzd lhj jks abaältblhs.

      Kmkrlblbh <

    \knýj k` tkrlkr prbjlbpbh ak` ehak`h dtüeblh dltud`, bjabquk quâ ehak`h ks lhrrklth, y luä`ks bjlhrrklth y kxp`bquk phr quâ.

      Kmkrlblbh ?Kxp`bquk `d abfkrkjlbd kjtrk k` ehak`h ak Qcheshj y Ohcr, rkspklth d `ds ldrdltkråstblds aksus k`kltrhjks=

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    100/327

    36 BNK_ ∟ ]dlu`ku

    \beu`kehs k` kxpkrbekjth ak _utckfhra lhj edtkrbd`ks ldskrhs

    Bjtrhaullbüj 

    @kd ak jukvh ̀ hs ehak`hs dtüeblhs prhpuksths phr abfkrkjtks lbkjtålhs y kslrbod luä`ks shj`ds ldrdltkråstblds ak` ehak`h ak _utckfhra=

    D lhjtbjudlbüj, rkd`bzdrkehs ujd sbeu`dlbüj shork k` kxpkrbekjth ak _utckfhra quk sbrvbüak odsk pdrd phstu`dr su ehak`h dtüeblh y prhodr quk k` ehak`h ak Qcheshj krd bjlhrrklth,dujquk krd k` ehak`h quk prkvd`klåd kj su âphld.

    _klukrak quk k` ehak`h dtüeblh ak Qcheshj aklåd quk `hs äthehs krdj ujd ksfkrd phsbtbvd``kjd ak pdrtålu`ds jkndtbvds (lheh uj pdj lhj pdsds).

    K` kxpkrbekjth ak _utckfhra lhjsbstbü kj abspdrdr pdrtålu`ds rdabdltbvds ak uj k`kekjth``dedah Wh`hjbh, quk kstdod akjtrh ak ujd ldmd ak p`heh, cdlbd ujd `äebjd ak hrh pdrd vkrlüeh sk dfkltdod `d trdyklthrbd ak ablcds pdrtålu`ds.

    Hoskrvü quk `d edyhråd ak pdrtålu`ds dtrdvksdod `d `äebjd ak hrh, pkrh htrds lchldodj lhjk``d y rkohtdodj.

    Ksth cbzh lhjl`ubr `h sbnubkjtk=

    • @ds pdrtålu`ds lchldodj lhj d`nh kj `d `äebjd. Ksk ‐d`nh― krdj `hs jýl`khs ak `hsäthehs ak hrh, quk krdj akjshs.

    @d edyhråd ak `ds pdrtålu`ds dtrdvksdodj `d `äebjd. Ksh sbnjbldod quk kxbstådj nrdjakskspdlbhs kj `hs äthehs ak hrh. Kshs ‐kspdlbhs― krdj `ds juoks ak k`kltrhjks, quk kstäjfhredads edyhrekjtk phr kspdlbh vdlåh.

    Edtkrbd`ks

    • Ludtrh homkths ak tdedôh ekabdjh (phr kmkep`h, pukakj skr ldmds, `darb``hs, zdpdths, ktl.).

    • [jd ldmd p`ästbld.

    • Wk`htds pkqukôds.

    ¡D `d lbkjlbd phr `d kxpkrbkjlbd!

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    101/327

    3>Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd ;

    Wrhlkabebkjth 

    Lh`hquk `ds pk`htds akjtrh ak `d ldmd p`ästbld. @ds pk`htds sbeu`dräj `dspdrtålu`ds rdabdltbvds y `d ldmd, `d ldmd ak p`heh.

    Lh`hquk `hs ludtrh homkths d lbkrtd abstdjlbd ak ujd pdrka, kj ujd `åjkdchrbzhjtd` y ak fhred kspdlbdad. @hs homkths sbeu`dräj d `hs jýl`khs ak `hsäthehs ak hrh, quk shj akjshs y `hs kspdlbhs d `ds juoks ak k`kltrhjks.

    4?

    <Lh`hquk `d ldmd ak `ds pk`htds d lbkrtd abstdjlbd frkjtk d `hs homkths ykepbklk d sdldr`ds ujd d ujd, `djzäjah`ds phr k` suk`h cdlbd `hs homkths.

    Ksth sbeu`drä k` abspdrh ak `ds pdrtålu`ds rdabdltbvds cdlbd `hs äthehs ak `d`äebjd ak hrh.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    102/327

    33 BNK_ ∟ ]dlu`ku

    Hoskrvk quk `ds pk`htds (`ds pdrtålu`ds) tbkjkj trks hplbhjks= pdsdr kjekabh ak `hs homkths abrkltdekjtk h phr rkohtk, h lchldr lhj d`nujh ak`hs homkths.1 

    Kxp`bquk lüeh _utckfhra aktkrebjü d trdvâs ak kstk kxpkrbekjth quk `hsäthehs tbkjkj uj jýl`kh ahjak sk lhjlkjtrd su edsd, quk kstä rhakdahak k`kltrhjks `hs lud`ks nbrdj kj kspdlbh edyhrekjtk vdlåh.

    ;

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    103/327

    32Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd ;

    _ksuekj

    @d tkhråd dtüebld ablk quk thad `d edtkrbd kstä lhepukstd phr pdrtålu`ds pkqukôds k bjabvbsbo`ks``dedads äthehs.

    [j ätheh kstä fhredah phr=

    @hs prhthjks quk shj pdrtålu`dssuodtüeblds lhj kjkrnåd phsbtbvd.

    @hs jkutrhjks quk shj pdrtålu`dsjkutrds.

    @hs k`kltrhjks quk shj pdrtålu`ds lhjldrnd jkndtbvd.

    K`kltrüj

       J  u

       o  k  k   `  k  l   t  r   ü  j   b  l  d

    Jkutrüj

    Jýl`kh

    Wrhtüj

    Ehak`hs dtüeblhs

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    104/327

    27 BNK_ ∟ ]dlu`ku

    Bjvkstbnuk kj `d rka...

    Vbsbtk ̀ d sbnubkjtk abrkllbüj, y abvbârtdsk lhjstruykjah abfkrkjtks tbphs ak äthehs ak fhred bjtkrdltbvd=

    cttp=//lhjlursh.ljblk.ekl.ks/ljblk?77;/2

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    105/327

    24Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd ;

    4 ?

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    106/327

    2? BNK_ ∟ ]dlu`ku

    Dltbvbada

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    107/327

    2

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    108/327

    21 BNK_ ∟ ]dlu`ku

    _kvbsk su dprkjabzdmk

    Edrquk lhj uj lckquk `d ldsb``d quk ekmhr bjabquk su rkjabebkjth. `hnrdahkj

    prhlkshjh

    `hnrdah

       A  k  s  p  u   â  s   a  k  k  s   t  u   a   b  d  r . . .

    Bakjtblh `hs dphrtks ak `hs lbkjtålhs quk cdj phstu`dah ehak`hs

    dtüeblhs.Kxp`blh lhj ebs pd`dords quâ ks uj ätheh.

    Abstbjnh kjtrk `hs abfkrkjtks ehak`hs dtüeblhs kxbstkjtks.

    _kprkskjth sbeoü`bldekjtk k` ehak`h dtüeblh dltud`.

    Whjnh kj prältbld `h dprkjabah, d trdvâs ak `d sbeu`dlbüj ak ujehak`h dtüeblh.

    Jhtds=

    Kslrbod dquå sus bjqubktuaks, aksluorbebkjths h auads pdrd lhepdrtbr kj k` lårlu`h ak kstuabh.

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    109/3272;

    Lbkjlbds Jdturd`ks ∟ \kedjd 6

    6

    K` eujah ak `hs äthehs (BB)

    ¸Tuâ kjlhjtrdrä kstd skedjd8

    Jukvhs aksluorbebkjths shork `ds pdrtålu`ds suodtüeblds.

    K` eujah ak `ds lbkjlbds jdturd`ks.

    Ehsdblh ak lh`hrks.

    Kstd skedjd `hnrdrä=

    Akslrbobr `hs aksluorbebkjths eäs rklbkjtks ak `d lbkjlbd shork `ds pdrtålu`dssuodtüeblds.

    Akslrbobr `d kstrulturd ak` ätheh.

    Kmkep`bldr `d utb`bada ak` kstuabh ak `d kstrulturd ak` ätheh kj `d tkljh`hnåd

    ehakrjd y su dp`bldlbüj kj `d vbad lhtbabdjd. Whjkr kj prältbld ̀ h dprkjabah, phr ekabh ak ̀ d rkd`bzdlbüj ak uj kxpkrbekjth ahjak

    hoskrvd `hs kfklths ak ujd pdrtålu`d suodtüebld (k`kltrhjks).

  • 8/20/2019 Libro Zaculeu C.naturales 1er. Sem

    110/32726

    BNK_ ∟ ]dlu`ku

    Jukvhs aksluorbebkjths shork pdrtålu`dssuodtüeblds

    Kj `d djtbnðkada sk pkjsdod quk thad `d edtkrbd sk phaåd abvbabr kj pdrtkseäs pkqukôds ak fhred bjakjbad. Wkrh fuk kj `d Djtbnud Nrklbd qukAkeülrbth phstu`ü quk sb `d edtkrbd sk abvbaåd ujd y htrd vkz ``kndråd cdstdujds pdrtålu`ds jd`ks, quk yd jh sk pharådj abvbabr eäs, d `ds quk ``deüäthehs.

    Whstkrbhrekjtk, sk aksluorbü quk k` äthehkstä fhredah ak pdrtålu`ds dýj eäs pkqukôds,``dedads pdrtålu`ds suodtüeblds, lheh k`prhtüj, k` jkutrüj y k` k`kltrüj.

    \bj keodrnh, kstuabhs eäs rklbkjtks cdjaksluobkrth pdrtålu`ds eäs pkqukôds dýj,

    d`nujds ak ̀ ds lud`ks fhredj pdrtk ak ̀ hs äthehsy htrds jh. Eulcds ak k``ds shj bjkstdo`ks y aurdjeuy phlh tbkeph, phr `h quk sh`h sk pukakjhoskrvdr d trdvâs ak kxpkrbekjths y dpdrdthskspklbd`ks.

    D`nujds ak kstds pdrtålu`ds shj= ohsüj,phsbtrüj, fkrebüj, jkutrbjh, cdarüj, `kptüj,qudri y eksüj.

    Whr kmkep`h, `hs prhthjks y jkutrhjks kstäjfhredahs phr qudris, quk sk edjtbkjkj ujbahsphr htrds pdrtålu`ds ``dedads n`uhjks.

    ¸\doåd quâ8 @d fåsbld ak pdrtålu`ds ks `d rded ak `d fåsbld quk kstuabd `dspdrtålu`ds suodtüeblds, su kstrulturd, lhephrtdebkjth k bjtkrdllbhjks.

    ¡D trdodmdr!

    @d bakd ak `d kstrulturd ak` ätheh cd kvh`ulbhjdah aksak `d djtbnðkada cdstd jukstrhs tbkephs, yd

    quk lhjtbjudekjtk sk cdlkj jukvhs aksluorbebkjths. Kxp`bquk lüeh pbkjsd quk `d tkljh`hnåd cdlhjtrboubah d` rkspklth.

    Kj 42;; skbakjtblü ujdpdrtålu`d l