Lewy czerwcowy

Wodzimierzowi Lekiewiczowi i Andrzejowi Mularczykowi, operatorom "Reflexu" - autorzy

\

Jacek Kurski Piotr Semka

Lewy czerwcowyMwi: Kaczyski, Macierewicz, Parys, Glapiski, Kostrzewa-Zorbas

EDITIONB SPOTKANIA.

Copyright by EDITIONS SPOTKANIA

Autorzy zdj: Biuro Informacji Prasowej NATO /str. 183/ Erazm Cioek /str. 65, 69, 73/ Jacek Domiski /str. 81, 9IB, 137, 223/ Archiwum Adama Glapiskiego /str. 97/ Andrzej Hrechorowicz /str. 253/ Andrzej Iwaczuk /pierwsza strona okadki oraz str. 31, 33, 53, 111, 121, 143, 229, 245, 249, 251/ Marek Kowalczyk /str. 91A, 93, 181/ Jacek Marczewski /str. 161, 169, 233, 235/ Jarosaw Rybicki /str. 37, 119, 217 i ostatnia strona okadki/ Piotr Semka /str. 7, 9, 49, 57, 147, 189. 195/

ISBN 83-85195-88-2

Editions Spotkania Warszawa, ul. Chodna 29 Dyrektor Wydawnictwa P i o t r J e g l i s k i Skad AMARANT Sp. z o.o. Druk i oprawa Drukarnia Naukowo-Techniczna

Spis t r e c i

Gdzie t k w i bd? -

- r o z m o w a z J a r o s a w e m KaczyskimZaczyna si gra Udana transakcja Zetempowcy '89 Gdzie tkwi bd? Przyspieszenia nie bdzie Dwa lewe kapcie Szamotanie '91 Demon zawsze i wszdzie Scenariusze degeneracji

78 15 24 27 3541

46 48

Bitwa o wojsko - rozmowa z Janem ParysemCywil w kamaszach Komunici dobrzy i li Na zachd marsz! Ping-pong z BBN-em Krtki wywiad o wywiadzie Zderzenie czoowe Zasada domina Nikogo nie sprzedaem

5759 67 71 75 80 84 88 92

. ...

5

- rozmowa z A d a m e m GlapiskimByy miliardy - nie ma miliardw Generacja '84 Dobra wola i najlepsze chci Leszka Balcerowicza Liberaowie si zaprzyjaniaj Dlaczego nie powstaje kapitalizm? Skamielina . Bilion obrotu i miliard straty Jest bezpiecznie ......:. Jak przerwa ten marsz

Od k a p i t a u " do kapitau -

9798 105 112 117 122 127 131 139 142

Imperium kontratakuje - rozmowa z Grzegorzem Kostrzew-ZorbasemTylko my i wojsko Testament Dubynina Wschodnia noga Prezydenta (WNP) Sprzeda kartofle wraz z niepodlegoci Ciosek, nadzieja polskiej dyplomacji Skubiego wielko nieduga Rok 1995: witajcie w cikich czasach

147149 156 164 167 175 177 180

Gdy politykom brak o d w a g i , nastpne pokolenie paci k r w i - r o z m o w a z A n t o n i m M a c i e r e w i c z e mKwadratura okrgego stou Zdy przed Macierewiczem Belweder za zamknitymi drzwiami Samotno w blasku fleszy Lewy czerwcowy Was mwi Wachowski

189190 203 212 221 232 246

JAROSAW KACZYSKI - urodzony w 1949 r., doktor prawa, absolwent UW, dziaacz Biura Interwencyjnego KOR, czoowy ekspert Solidarnoci, sekretarz KKW od 1986 r., uczestnik strajkw w 1988 r. Od czerwca 1989 bliski wsppracownik Lecha Wasy i ordownik jego prezydentury, redaktor naczelny Tygodnika Solidarno", twrca i prezes Porozumienia Centrum. 1989-91 senator z wojewdztwa elblskiego, grudzie '90-listopad '91 szef Kancelarii Prezydenta w randze ministra stanu, od padziernika 1992 pose PC.

G d z i e t k w i bd?ROZMOWA Z JAROSAWEM KACZYSKIMT e n z a r z u t m u s i pa w t e j r o z m o w i e i to n a j l e p i e j na s a m y m pocztku: w y p r o m o w a Pan na Prezydenta czowieka, ktry zaham o w a polsk r e w o l u c j . Promowaem na Prezydenta kogo, kto mia za sob znakomite lata 80-te, zaskakiwa pomysami i determinacj w czasie strajku majowego w 1988 r., czowieka, ktry wiedzia kiedy powiedzie nie", gdy Kiszczak chcia zosta premierem i potrafi stworzy koalicj, ktra wykreowaa Mazowieckiego. Promowaem kandydata, ktry gosi koncepcj daleko idcych zmian w kraju i ktry potrafi rozmawia z ambasadorem Browikowem bez adnych kompleksw. G d y b y c o f n czas d o m a j a 1 9 9 0 r., czy raz jeszcze w y s u n b y Pan Was na Prezydenta? Gdybym mia dzisiejsz wiedz - zastanowibym si. Chocia tak, te bym wysun. Z tej racji, i dzi jest szansa na uniknicie najgorszych 7

scenariuszy. A Wasa - triumfator na czele spoecznej rewolty - to scenariusz najczarniejszy. Bd powtarza do znudzenia: Wasa w 1990 roku by murowanym kandydatem na Prezydenta. Mg zdoby wadz na czele zbuntowanego ludu albo stan na czele ruchu reform. Zdecydowalimy si na to drugie. K o g o t o o b c h o d z i dzi, g d y W a s a j e s t , w e d u g zreszt paskiego okrelenia, s w o r z n i e m ukadu postkomunistycznego, s z y k u j c y m o s t a t e c z n r o z p r a w z o p o z y c j p o l i t y c z n i P a n e m na czele? Wiem, e taki zarzut bdzie pada. W polityce bardzo rzadko mona znale rozwizania idealne. Trzeba przeprowadza rachunki zyskw i strat. Obz moich adwersarzy nigdy takich rozrachunkw nie przeprowadza. Oni zawsze podejmowali najlepsze decyzje, kreowali najlepszych ludzi. Byy obz Lecha Wasy nie ukrywa swych dylematw. I jest mi to znacznie blisze. Nie byo przesanek by orzec w jakim kierunku pjdzie Lech Wasa. T w i e r d z i Pan, e m g by o n d o b r y m P r e z y d e n t e m ? Tak, w 1990 r. by w dobrej formie i z dobrym otoczeniem zachowaby dynamizm. Mia intuicj polityczn, a moe i dostp do informacji, ktrych my nie mielimy. Na pewno trudniej byoby mu by Prezydentem budowy nowej Polski, ale mg uwieczy swoj karier lat 80-ych krtk prezydentur, ktra dokonaaby przeomu" - zburzenia pozostaoci ukadu komunistycznego, swego rodzaju plantowania terenu pod budow nowego pastwa. I odejcia od k o n t r a k t u o k r g e g o stou? Oczywicie.

Z a c z y n a si g r aA m o e t o t a k w a n i e m i a o si s k o c z y , m o e o k r g y st b a r d z i e j ni p o c z t k i e m polskich r e f o r m - m i a by p o c z t k i e m ich s p a r a l i o w a n i a ? Pan w i e l o k r o t n i e b r o n i t e j o p e r a c j i . Okrgy st mona byo traktowa dwojako. Albo jako prefiguracj przyszego ukadu politycznego, a zwaszcza spoecznego, w Polsce, czyli historyczny kompromis midzy komunistyczn klas panujc 8

Wasa zdecydowanie odmawia objazdu po Polsce i szerzenia poaru..." - Stocznia Gdaska. 1 wrzenia '88 Wasa ogasza zakoczenie strajku i przyjcie oferty okrgego stou. Odpowiadaj mu pierwsze w jego karierze gwizdy.

a nowymi elitami (to byo cakowicie bdne). Albo jako posunicie taktyczne umoliwiajce siom antykomunistycznym zorganizowanie si i uzyskanie wpywu na losy kraju. P o c o n a m by o k r g y st? Po to, eby go wygra. eby wygra - trzeba byo cz spoeczestwa, ktra bya gotow zaangaowa si w zniesienie komunizmu, jako zorganizowa. W warunkach nielegalnoci byo to niemoliwe. (Przypomn, e eksplozja ruchu Solidarnoci w 1980 r. nastpia dopiero po porozumieniu 31 sierpnia, gdy byo to legalne). Nie udawao si zorganizowa spoeczestwa nawet wtedy, gdy represyjno wadzy bya ju minimalna. T o znaczy? Po, w istocie udanym, strajku sierpniowym w 1988 r. By on przeomem, bo wadza zaakceptowaa znw Solidarno jako stron. 9

d

Nie przyjechaa jednak do stoczni podpisa kapitulacji? Ale Wasa spotka si z Kiszczakiem i sprawy zostay otwarte. Wic nawet wtedy skutki prb zorganizowania wielkiej siy politycznej poprzez odradzajce si komitety zaoycielskie Solidarnoci" okazay si mizerne. Pomimo powoania specjalnej agencji prasowej SIS, tak by kada wiadomo o dziesicioosobowym komitecie Solidarnoci" w jakiej fabryce trafiaa przez Woln Europ do kraju i nakrcaa powstawanie nastpnych - na pocztku roku 1989 mielimy kilkaset komitetw, liczb w skali kraju po prostu niewielk. Z a b r a k o impulsu? Wanie. Powiem teraz co, o czym nigdy nie mwiem. Trwa wtedy, jesieni '88, z naszej (to znaczy mojego brata Leszka, mojej i paru innych osb) strony nacisk na Was, eby on si w to energicznie wczy. eby podj objazd kraju, ruszy w Polsk i szerzy ten poar. T a k j a k jesieni '80. I co? Wasa zdecydowanie odmawia, w aden sposb nie udawao si go do tego nakoni. Wtedy traktowaem to jako przejaw jego lenistwa, niechci do dziaania i ogromnej ostronoci. Dzi mog spojrze na to inaczej. Jak? e wystpoway jakie uwikania i uwarunkowania. Ju w t e d y ? Jeli w ogle istniej teraz, to musiay istnie i wtedy - co do tego nie ma adnej wtpliwoci. A l e przecie W a s a by w m a j u i s i e r p n i u '88 w s t o c z n i w i e t n y . P a n i e G o r b a c z o w , B r e n i e w u m a r d w a lata z a p n o . Czas na z m i a n y ! " T r a f i a w d z i e s i t k . Zgoda. Wasa by i potem, np. w rozgrywce w 1989 r. o rzd, wietny. Odmawia jednak dania wyranego impulsu do radykalnego poszerzenia ruchu komitetw zaoycielskich Solidarnoci", bez ktrego nasza strona nie osigna wystarczajcej siy przetargowej. Do okrgego stou delegacja solidarnociowa siadaa bez powaniejszego zaplecza. 10

P j c i e n a r e w o l u c j " m o g o b y by j e d n a k o b c i o n e t a k o g r o m n iloci r e w i n d y k a c j i s p o e c z n y c h , e k a d y rzd, ich c z y nasz, z n a l a z b y si z p u n k t u w s y t u a c j i bez w y j c i a . S t d p r z e k o n a nie, e d r u g i e g o S i e r p n i a ' 8 0 nie b d z i e i czas na p r z e m i a n y w y w o a n e przez elity? Pertraktuje elita, ale czym potniejsze i lepiej zorganizowane ma zaplecze, tym skuteczniejsze s te rozmowy. To oczywiste. Prosz z r e k a p i t u l o w a t a k t y k w a d z y w k l u c z o w y m r o k u 1988. Wiele wskazuje na to, e wadza w wczesnych wydarzeniach miaa niemay udzia. Jest wysoce prawdopodobne, e strajk w zajezdni M P K w Bydgoszczy, od ktrego zaczy si strajki majowe, zosta sprowokowany. W a d z e n a d a j m u n i e b y w a y rozgos, caa Polska w i d z i w t e l e w i z j i , e m o n a s t r a j k o w a i Z O M O nie p r z y j e d z a . A nastpnie brutalnie pacyfikuj strajk w Nowej Hucie, pozostawiaj za Stoczni Gdask z garstk strajkujcych, ktr wymie mogo ju nawet nie Z O M O , tylko aktyw partyjny, gdyby tylko wpad tam z jakimi drzewcami od szturmwek. Pamitam, jak jadc od biskupa Gocowskiego (ktry poredniczy w rokowaniach) do stoczni, mijalimy hal 01ivii, gdzie wypacano pensj... amistrajkom... Czyli nieprzebranym tumom. Pamitacie panowie, jak przez pierwsze trzy dni strajku, zanim odcito stoczni kordonem Z O M O , na jednego robotnika pozostajcego dla okupowania stoczni przypadao pitnastu wychodzcych po pracy. Wyranie wic wadza liczya na to, e starcie m a j o w e " przyniesie klsk Solidarnoci" i j wyeliminuje. Po M a j u '88, ktry ja traktowaem j a k o wielkie zwycistwo, powszechn przecie reakcj rodowisk solidarnociowych byo uczucie klski. Nazajutrz po wyjciu ze stoczni i mszy w kociele w. Brygidy jechaem do Warszawy. W pocigu spotkaem grup ludzi z Instytutu Bada Literackich (stary orodek opozycji), wracajcych z jakiej konferencji. Wszyscy ci ludzie byli przekonani, e jest to straszliwa klska i teraz ju si nigdy nie podniesiemy. 11

Ale par tygodni pniej, po w y b o r a c h do Rad N a r o d o w y c h 1 9 c z e r w c a '88, w a d z a n a w e t nie c h c i a a u k r y w a , e jest saba. W e d u g bada podziemnej Solidarnoci" frekwencja w Gdasku w y n i o s a 2 6 - 2 8 % . O f i c j a l n i e dla w o j e w d z t w a g d a s k i e g o p o d a n o 3 6 % , a dla c a e g o k r a j u 5 6 % . T o bya k o m p r o m i t a c j a , z a ich w i e d z i zgod. Oni rozumowali tak: trzeba ten kraj zmieni. Ale dobrze byoby przeprowadzi to tak, by Solidarno" z tych zmian zostaa wyeliminowana. Co w z a m i a n ? Cokolwiek. Choby Komitet Obywatelski, ale bez Solidarnoci". Rozmawia, ale tylko z elit. Dla wadz byoby to o niebo wygodniejsze. (Wyobracie sobie panowie wybory 4 czerwca bez znaczka Solidarnoci"!). Nie byoby tej ich symbolicznej klski. Temu suya caa socjotechnika wadzy. Telewizja pokazaa zoliw migawk z naszego wyjcia ze stoczni w maju, flagi, kwiaty, transparenty spadajce z drugiej bramy, i mieciarzy zgarniajcych to miotami do wozu M P O . To miao mie wymiar symboliczny. Ta taktyka podjcia zmian, ale wyeliminowania z nich Solidarnoci" trwaa przez cay 1988 rok. To wanie nazywa Pan udziaem wadz? Tak, np. przygotowania naszej strony do drugiej fazy, czyli strajku sierpniowego, prowadzone byy niemale jawnie: narady K K W , spotkania w Brygidzie", w Warszawie na Bielanach. Wszdzie tam musieli by agenci, a na pewno podsuch. I nikt temu nie przeciwdziaa! Wejcie do stoczni w sierpniu '88, ju w czasie strajkw w kopalniach na lsku, odbywao si dokadnie zgodnie z planem. Najpierw wskoczyli Wasa z Merklem, 2-3 godziny pniej my z bratem, i wkrtce cay sztab. Znowu wystarczyoby zdecydowane przeciwdziaanie dwch plutonw Z O M O , by w tym przeszkodzi. Z O M O t y m c z a s e m otoczyo stoczni, ale tak, e przy niewielkiej e k w i l i b r y s t y c e nad p o t e m m o n a byo d o s t a si d o r o d k a . W p e w n y m m o m e n c i e n a s t r a j k m o n a byo d o j e c h a a u t o b u s e m k u r s u j c y m d o S t o c z n i R e m o n t o w e j . O ile p i e r w s z e g o d n i a b y o p u s t o , t o p o t e m t r z y s s i a d u j c e z e sob s t o c z n i e w y p e n i y si t y s i c a m i ludzi i a t m o s f e r s t r a j k u - p i k n i k u . 12

Wic nie ma si co oszukiwa, e nie byo w tym jakiego udziau wadz. To jest zreszt normalne, e tego rodzaju system rozpada si z reguy wraz z kryzysem wadzy. D l a c z e g o w t a k i m razie c h w i l a m i Kiszczak g r o z i p a c y f i k a c j , g o d z i n p o l i c y j n i w y t w a r z a n i e k a m a n groz? W G d a s k u z a c z t o n a g l e m a s o w o w y k u p y w a kasz i m a k a r o n . Tak si to robi w rokowaniach - nagle zaostrza sytuacj i prbowa zama nasz stron. Pokazywa, e wadza bynajmniej nie ley na ulicy. To byo z ich strony zachowanie jak najbardziej racjonalne. I nie tylko to. Po eksplozji strajkw na lsku w pewnym momencie zaczy pada kolejne kopalnie. Bardzo to naganiano. Miao nas to zama. Proponowali wtedy rozmowy, ale za cen koca strajku na Wybrzeu. Mielimy startowa niemal z zerowej pozycji. W listopadzie w y b u c h kolejny strajk, t y m razem w R e m o n t w c e " , w o b r o n i e r o z w i z a n e j przez R a k o w s k i e g o i W i l c z k a S t o c z n i Lenina. Bya to kolejna prba wcignicia nas w strajk symboliczny, ktry mielimy przegra. W listopadzie jest nieporwnanie trudniej strajkowa, a dodatkowo mona by oskary nas przed Zachodem, w przededniu wizyty Margaret Thatcher w Gdasku, e reprezentujemy interesy gospodarki komunistycznej i jestemy przeciwko rozwizaniu nieopacalnego molocha. M a j '88 mia doprowadzi do ostatecznego kryzysu Solidarnoci", podziemia itd., Sierpie - mia nas rozegra i osabi. Identyczn prb byo rozwizanie stoczni. Wczeniej jeszcze zgadzano si na alternatywne wobec Solidarnoci" polityczne inicjatywy, jak Gdaska Inicjatywa Obywatelska (GIO). K l u b d y s k u s y j n y , w k t r y m przyszli l i b e r a o w i e w y g a s z a l i filipiki o trupie Solidarnoci"? I e trzeba si z wadz dogada, bo wadza jest otwarta, byle bez Solidarnoci", bo jej powrt jest niemoliwy. Ostatni tak prb bya debata Miodowicz - Wasa, ktr, wedug ich kalkulacji, Wasa mia przegra, a Solidarno" zosta zdoowana. Nie docenili Wasy? Nie docenili. Jednak i w Solidarnoci", o czym oni dobrze wiedzieli, bo mieli agentw, bya panika, e debata zakoczy si kompromitacj 13

Wasy. D o w o d e m zamiarw wadz byy w y j t k o w o niekurtuazyjne gesty i utrudnienia, jakie czyniono Wasie na Woronicza. D o p i e r o wszystkie te cztery poraki - M a j , Sierpie, rozwizanie Stoczni i d e b a t a - przekonay wadz, e okrgy st trzeba robi z Solidarn o c i " (przy zaoeniu, e zostanie o n a zalegalizowana), ale t a k , w ktrej elity oderwie si od zaplecza. R o z m a w i a z Geremkiem, nie z ca Solidarnoci". Czy k o m u n i c i P R L - u byii s u w e r e n n i w podjciu decyzji o o k r g y m stole? Ocecie panowie sami. W m a r c u '88 ni std, ni z o w d bezpieka nie dopucia do zebrania K K W Solidarnoci". Wikszo ludzi, poza K u r o n i e m , mn i kilkoma jeszcze osobami, zwinito po drodze. Na komisariatach powiedziano im: panowie, to jest ostatnia p r b a odbycia takiego spotkania, wicej nie bdziemy tego tolerowa. O co tu mogo chodzi? Ot niedugo przed tym spotkaniem, w Leningradzie ukaza si artyku Andrejewej o d s d z a j c y od czci i wiary G o r b a c z o w a i pierestrojk, za ktry n a z a j u t r z a u t o r k a p o w i n n a by rozniesiona w P r a w d z i e " z wnioskiem o wykluczenie z K P Z R . A P r a w d a " nie odpowiadaa! Wadza w Warszawie p o t r a k t o w a a t rozgrywk najpewniej j a k o zapowied usztywnienia kursu w M o s k wie i moliwo wzicia gry przez b e t o n " Ligaczowa, dlatego natychmiast przykrcia rub tutaj. Jaruzelski by wobec zmian w Moskwie niesychanie ostrony, powiew pierestrojki b a r d z o wolno si t u t a j przenosi. G d y Andrejewa zostaa j e d n a k rozgromiona, wadze P R L od razu musiay doj do wniosku, e j e d n a k wydarzenia id w kierunku zmian i rozpoczy rozgrywk r o k u 1988, o ktrej ju mwilimy: doprowadzi do zmiany, a przy okazji wyeliminowa z nich S o l i d a r n o " . W lipcu '88 przyjecha do Polski G o r b a c z o w . Czy miao to jakie znaczenie? Wielu twierdzi, e dopiero ta wizyta otwieraa drog do tego co si stao po sierpniu '88. Inni, w tym wielu komunistw, mwi, e to nieprawda, i e gdyby Jaruzelski by odwaniejszy - zmiany cznie z okrgym stoem i wyborami mg przeprowadzi ju w 1987 roku. 14

Udana transakcjaW a d z a p r z y s t p u j e do o k r g e g o s t o u . Z j a k kalkulacj? Tak, e oddanie czci wadzy legitymizuje cay ukad wewntrznie i wobec Zachodu. Wraz z oddaniem czci wadzy przejmie niema cz wasnoci, czyli umocni wasn klas spoeczn. Przy okazji rozwie fundamentaln sprzeczno, w jakiej tkwia, polegajc na tym, e prawdziwa zmiana w Polsce musiaa oznacza radykaln degradacj nomenklatury komunistycznej. Sprzeczno ta powodowaa, e zmiana taka moga by moliwa tylko w warunkach rewolucyjnych, czyli w warunkach kompletnego rozgromienia tej nomenklatury. Oczywicie adna grupa spoeczna nie zgodzi si na wasne rozgromienie. Std konieczny by zabieg, po ktrym nomenklatura uzyskiwaaby w zamian za cz wadzy - wasno i wielk przewag ekonomiczn. Jeeli przy tym udaoby si utrzyma kontrol nad podstawowymi aparatami wadzy... T a k j a k w 1 9 8 9 i 1 9 9 0 r o k u nad M O N , M S W , M S Z , h a n d l e m zagranicznym, N B P i finansami? ...To w gruncie rzeczy pozycja tej grupy, a take jej zewntrznego mocodawcy, czyli Z S R R - mogaby w istocie wcale nie ulec osabieniu. Przy czym byoby to, powtarzam, nieporwnanie lepiej legitymowane i poprzez reformy gospodarcze mogoby stawa si coraz skuteczniejsze. Sdz, e by taki plan. ty? Czy k o m u n i c i s p i s y w a l i , w t a k i e j s y t u a c j i , i d e o l o g i na s t r a -

Od dawna. Rozwizanie stoczni wskazuje na to, e spisywali na straty nawet walor socjotechniczny tej ideologii. Jaki mieli p r z y g o t o w a n y kolejny ruch po rozwizaniu PZPR? Kapitalistyczna partia dobrobytu? Ich idealnym scenariuszem, wiem to na pewno, byo rozwizanie P Z P R i stworzenie sojuszu - w skrajnie optymistycznym przypadku nawet jednej partii - z lewicow elit Solidarnoci". W sierpniu '89 pijaniusiecy Kwaniewski i Szmajdziski, obecni posowie SLD, chodzili po reimwku" [osiedle koo Wilanowa zamieszkae przez 15

nomenklatur - red.] z wdk od mieszkania do mieszkania i przechwalali si, e ju niedugo bdziemy z Michnikiem w jednej partii". Byo to wtedy, gdy powstawa rzd Mazowieckiego. P o w i e d z m y jasno: czy spisano p r z y o k r g y m s t o l e a l b o w M a g d a l e n c e jaki d o k u m e n t ? To jest mit. Nie trzeba byo niczego werbalizowa. Ukad by oczywisty dla kadego, kto myli. Oni oddaj cz wadzy w zamian za wasno, a my to przejcie wasnoci tolerujemy. Czy s a m i k o m u n i c i nie c h c i e l i m i e k o n t r a k t u n a p i m i e , b y mc go potem egzekwowa? Nie byo takiej potrzeby. Nastpowaa w niebywaym wrcz tempie fraternizacja towarzyska lewicy solidarnociowej z tamt stron. W czerwcu '89, czyli dwa miesice po okrgym stole, mj brat Leszek odwiedzi Kuronia mieszkajcego na oliborzu 500 metrw od nas. Rozmowa. Nagle drzwi si otwieraj (Kuro mia takie obyczaje, e wchodzio si bez pukania w dzie i w nocy) i wkracza sobie najspokojniej w wiecie Kwaniewski, czyli Olek". Na t y " z K u r o n i e m ? Oczywicie. Doczy si do rozmowy. Leszek od razu sobie poszed. To bya ta rnica midzy nami a lewic, e najbardziej nawet postpowych komunistw traktowalimy j a k o przeciwnikw. K i e d y doszo d o t a k i e g o ich zblienia? Na pocztku okrgego stou jeszcze by mur. miaem si, e Michnik nie moe zdziery, e z wanymi ludmi nie jest na ty". Pniej Kwaniewskiemu zaatwiano ju rne sprawy. Z d u m i e w a nas z u p e n y b r a k w s z e r o k i c h e l i t a c h S o l i d a r n o c i " w i a d o m o c i t e g o c o byo i s t o t o k r g e g o s t o u , czyli gigantycznej operacji zamiany komunistycznej wadzy na wasno. P a m i t a m y o b a w y i s p r z e c i w y , e c z e r w o n i d o s t a j M S W , w o j s k o , a p r z e d e w s z y s t k i m p r e z y d e n t u r na kilka lat. N i k t nie zauway, e najwaniejsze, co zatrzymuj, to finanse tego pastw a , i e o t r z y m u j w a s n o . Ja doskonale wiedziaem co si wici, ale miaem olbrzymie kopoty, by gdziekolwiek pisn choby sowo. Taki Tygodnik 16

Mazowsze" by dla mnie zupenie zamknity. Mymy z bratem nie mieli najmniejszego zaplecza politycznego i adnego dostpu do jakichkolwiek rodkw przekazu. Wskie grona, jak np. Komitet Helsiski, ju w poowie 1988 r. zwracay uwag, e przygotowywane jest wydanie przepisw i ustaw pozwalajcych na tworzenie spek na m a j t k u pastwowym. Mwiem wielokrotnie o tym (tam gdzie mogem, czyli na spotkaniach z wyborcami), e ta operacja ze spkami i uwaszczeniem jest dla Polski niedobra, zastrzegajc, e w istniejcym ukadzie si niewiele moemy na to poradzi. Tumaczyem, e dopki wok Polski nie zawali si komunizm nie mamy szans na generalny szturm na komun i wszystkie jej interesy, na zgnojenie" jej. Czyli, e w a r t o o s w a j a b e s t i " m a m o n ? Warto byo dziaa ostronie, dopki nie przysza jesie ludw", w odpowiedzi na ktr powstaa koncepcja przyspieszenia, czyli pjcia do przodu. Bd okrgego stou polega na tym, e dla caej lewicy solidarnociowej by on prefiguracj generalnego rozwizania w Polsce i obowizujc do dzi umow; podczas, gdy dla mnie... I j a k si m o g o w t e d y w y d a w a - dla W a s y . . . ...By posuniciem taktycznym, licytacj naszej sprawy w gr. P a n m w i : nie byo u m w . P o c o w t a k i m razie caa s z o p k a d w u m i e s i c z n y c h n e g o c j a c j i , relacji t e l e w i z y j n y c h , d z i e s i t e k podstolikw i ton papieru zapisanego jakimi porozumieniami? To miao pewien atrybut nowoci, e co si przeamuje - i w tym sensie odpowiadao na jakie zapotrzebowanie psychiczne spoeczestwa. G d z i e z a p a d a y f a k t y c z n e ustalenia? Albo w Magdalence, albo w Paacu Namiestnikowskim. Jak to wygldao? Cz osb, o ktrych ju mwilimy, w odraajcy sposb fraternizowaa si z komunistami: pia mnstwo wdki, opowiadaa tuste dowcipy, przymilaa si i poklepywaa. Kilka osb, jak mj brat, Mazowiecki, Frasyniuk zreszt te, reagowao na to z wielkim oburzeniem. 17

A Wasa? By rwnie na pewien dystans od tego.

Z e t e m p o w c y '89J a k i m p o t r z e b o m p s y c h i c z n y m l e w i c y o d p o w i a d a ich f l i r t z k o m u n i s t a m i ? Czy szukali w n i m p o t w i e r d z e n i a s w e g o niegdysiejszego uwikania w k o m u n i z m wskazujc: patrzcie jacy O N I m o g by a d n i i p o s t p o w i ? To nie tak. Myl, e chodzio o swoisty prometeizm, przekonanie, e oni s lepsi i jako jedyni mog to spoeczestwo przebudowa i zeuropeizowa, oraz o lk przed czarn sotni", obaw, e ogromn cz Polakw stanowi siy ponurej prawicy, ciemnej i ksenofobicznej, ktra da im upnia. e jak si pozwoli temu spoeczestwu o czym decydowa, np. w drodze wolnych wyborw - to lewica na tym przegra do zera. Czy k o m u n i c i d o k o n y w a l i selekcji elit d o r o z m w ? Tak. Zabocki i Sia-Nowicki uczestniczcy w stoliku politycznym walczyli o uznanie Stronnictwa Pracy. Komunici zaciekle si temu sprzeciwiali, skadali owiadczenia, e nie ma mowy o uznaniu partii politycznej. Samo SP jest tu niewane, bo to nie by twr, ktry mia jakiekolwiek szanse w przyszoci. Wane jest zjawisko, ktrego to byo symptomem: komuna chciaa mie takiego partnera, jakiego miaa, tj. Komitet Obywatelski, z kontrolujcym wszystko Geremkiem czy Kuroniem. Dopiero przy okrgym stole wyszo na jaw - i to jest istotny element folkloru tej operacji - z iloma eksponowanymi ludmi z tamtej strony jest po imieniu K u r o czy Geremek. Po imieniu - nie dlatego, e zetknli si przy okrgym stole, a dlatego, e byli po imieniu od 30 lat. K r t k o mwic - po dwch stronach spotkali si ludzie, ktrzy doskonale si znali od czasw zetempowskich. W y c i g a Pan y c i o r y s y . Ma to uzasadnienie. Komunici obawiali si ukadu partyjnego, w ramach ktrego Geremek i jego grupa byliby, jak si pniej w wyborach w 1991 roku okazao, zaledwie czci partii z 12% poparciem 18

spoecznym. Komunici nie chcieli mie innego partnera ni nieformalny komitet z nieformaln grup decyzyjn, bo grozioby to wszystkim co najgorsze", cznie z dekomunizacj. Geremek gra za o to, eby by wszystkim naraz: prawic, lewic i centrum. Std walka tych obu si o utrzymanie ukadu bipolarnego, w ktrej na czele naszej" strony stanie, w najwikszym uproszczeniu, Geremek z caym tym towarzystwem. Czy sdzi Pan, e w a d z a czua t o s o b l i w m i k k o G e r e m k a , czy m o e j w y w o y w a a ? Nie wiem. Rnego rodzaju kontakty utrzymywano od duszego czasu. Powiem co, co ukazuje okrgy st rzeczywicie w niedobrym wietle. Solidarnociowy zesp polityczny zbiera si nie tylko na obradach przy okrgym stole, ale rwnie w mieszkaniach prywatnych. Podczas jednego z takich spotka mwi: Panowie, na Wgrzech mwi si o powszechnych wolnych wyborach. Jeli my teraz wystpimy z kontraktowymi, w ktrych 2/3 s z gry oddane tamtym - historia nam tego nigdy nie wybaczy!" Niesychanie rzuci si na to Geremek: U mnie by emisariusz od Pozsgaya z przesaniem, e Rosjanie na wszystko si zgadzaj, ale absolutnie w adnym wypadku nie na wolne wybory. To w ogle nie wchodzi w gr, prosz takich rzeczy nie mwi. To jest niemoliwe!" Par dni pniej Karol Gros, wgierski I sekretarz, by w Moskwie, gdzie wyranie mwi o wolnych wyborach. Oczywicie, Rosjanie co mruczeli przeciwko temu, ale podczas konferencji koczcej wizyt Gros powtrzy: wolne wybory! K r t k o mwic, Geremek kama. Nie byo adnej moliwoci, by kilka dni przed wizyt Grosa reprezentant Pozsgaya, polityka bardziej reformatorskiego ni Gros, mwi takie rzeczy. Geremek kama. Wyranie nie chcia wykorzysta szansy i pj na ostro. N p . szansy s t r a j k w 1 9 8 8 roku? Przyjecha do Stoczni w sierpniu po przemwieniu Jaruzelskiego na plenum K C . Telewizja nadaa je w caoci. Pamitacie panowie, jak Wyszkowski z Borusewiczem przybiegli ze szpitala stoczniowego, bo tam by jedyny telewizor, z okrzykiem koniec komuny, zwyciylimy, kapituluj!", bo tak zostao ono wtedy, zreszt susznie, odebrane. Nastpnego dnia pojawi si Geremek: Powiao groz. Straszne przemwienie. Bdziemy musieli ustpi". 19

N a szczcie d e c y d o w a w t e d y W a s a ? Ktry by w dobrej formie, mia wyczucie, albo wiedz, e jest szansa wygrania strajku. Poza tym Geremek nie by jedynym doradc. K t o d e c y d o w a o s p r z e d a y " k o m u n i s t o m listy k r a j o w e j skrelonej przez s p o e c z e s t w o 4 c z e r w c a ? Decydowao cae kierownictwo polityczne strony solidarnociowej przy braku sprzeciwu Wasy. Ci ludzie byli przeraeni wynikami wyborw, jednoczenie celowo straszeni przez wadz, e niby wyniki 4 czerwca nie bd uznane. Geremek z Mazowieckim bez przerwy powtarzali: to s rozgniewane bestie" wycznie na podstawie rozmw z komunistami, ktrzy ich najzwyczajniej straszyli. Ludzie z SD opowiadali mi, e odbya si odprawa w KC P Z P R , w ktrej uczestniczyli przedstawiciele CK SD, a gdzie mwiono, e jeli nasza strona nie pjdzie na ustpstwa - to caa rzecz rozegrana zostanie twardo. Ot zaproszenie tam SD jest najlepszym dowodem tego, e by to pic na wod. Gdyby komunici chcieli to rozegra rzeczywicie twardo, to kogo jak kogo, ale SD by tam nie byo. Chodzio wycznie o to, by si to rozeszo i straszyo Geremka i jemu podobnych. Ja bym jednak nie przecenia znaczenia oddania listy krajowej. M o e d l a t e g o , e P a n t e si z a jej o d d a n i e m o p o w i a d a ? Przecie by t o p i e r w s z y p o 4 c z e r w c a s y g n a dla k o m u n i s t w o samodefensywie Solidarnoci". Uzupeniajcy w y b r kandydat w o p o z y c j i n a 3 3 m i e j s c a z listy k r a j o w e j z a m a b y k o n t r a k t okrgego stou. W Zgromadzeniu N a r o d o w y m mielibymy du w i k s z o , w s a m y m s e j m i e n o m i n a l n m n i e j s z o , ale z m i k k czci S D i Z S L j u o k o o p o o w y , k t r a w t a m t y c h w a r u n k a c h p s y c h o l o g i c z n y c h b y a b y w y g r y w a j c a . J a r u z e l s k i n i g d y nie z o s t a b y p r e z y d e n t e m ! itd. Ja mogem wtedy tyle co dwaj bracia Kaczyscy. Co j u m o g l i , t y m c z a s e m n a k o n f e r e n c j i p r a s o w e j W a s y w G d a s k u d w a dni po w y b o r a c h paski b r a t b r o n i t e z y o k o n i e c z noci o d d a n i a listy k r a j o w e j . My w rozmowach wewntrz politycznej grupy decyzyjnej Solidarnoci" spraw stawialimy tak: mona pj tu na kompromis pod warunkiem, e wadza ciko za to zapaci i byskawicznie odbd si wybory samorzdowe, ktre rozwal komunistyczn siatk ukadw na dole. 20

Twierdzilimy, e wadz trzeba przydusi i wymusza na niej ustpstwa. Liczylimy, e wyborami do rad narodowych podmyje si ukad od dou; e samorzdy zrobi rewolucj. Odpowiedzi by jeden wielki jk lewicy: nie drani bestii!". Dzi widz, e lepiej byo nie oddawa tych 33 miejsc i wybra naszych posw. Jeszcze w i k s z y m u s t p s t w e m bya z g o d a n a p r e z y d e n t u r J a r u z e l s k i e g o . C o t u m i a o by cen? Nasz rzd. C z y f o r s u j c M a z o w i e c k i e g o n a p r e m i e r a liczy Pan n a rozbicie k a w i a r n i " i p o d z i a l e w i c y ? Przede wszystki liczyem na powstrzymanie Geremka, byem bowiem przekonany, e gdy on i jego grupa d o r w " si razem z czerwonymi do wadzy, to pi si ich od niej nie odetnie. By tylko jeden wybr: Geremek lub Mazowiecki. Wasa nawet szuka kogo modszego sdzc, e atwiej go sobie podporzdkuje, ale takiego nie znalaz. Jedynym politykiem modszego pokolenia i nie z lewicy, ktry mia pewn pozycj (oczywicie nie w spoeczestwie tylko w elitach) by Hall, ale o Hallu Wasa nie chcia sysze. Nikt mody, choby Merkel, ktry zreszt by wtedy w konflikcie z Was, nie wchodzi w gr, bo to amao bardzo silne poczucie hierarchii w O K P . Przecitny okapowiec akceptowa, e nad nim jest Geremek, a nie kto nieznany. Dla wielu, nawet pniejszych czonkw PC, byo obraz, e kto taki jak ja omiela si zaatwia wane sprawy. Dlatego np. musiaem stoczy trzygodzinn bitw" z O K P o przeprowadzenie Mazowieckiego na premiera. T o p r z y k r e , e w t a k h i s t o r y c z n y m dla Polski m o m e n c i e w y b r by m i d z y l u d m i w y r o s y m i w y w i o l e k o m p r o m i s u z PRL. Bo tak mielimy histori, prosz panw, lepsz ni inne demoludy. A l e m o n a byo si o b a w i a , e M a z o w i e c k i nie z e r w i e c i g o ci z P R L - e m ? Ale byo to lepsze ni jawny sojusz z P Z P R , ktry forsowa Geremek. Oto scena z czasw powstawania rzdw Solidarnoci w sierpniu '89: K u r o spotyka mnie w dolnej palarni w sejmie (nie chcia i do restauracji, bo ba si, e bdzie atakowany za pokazywanie si ze 21

mn): suchaj nie ukrywam, e Bronek powinien to prowadzi [organizowanie rzdu - red.], ale jak ty prowadzisz, to niech i tak bdzie. Ja bym tylko chcia, ebymy si dogadali". W jakiej sprawie? - pytam. Olek musi by wicepremierem". Przytaknem. P o m y l a P a n , e j a k O l e k - to Hall? Tak. Upewniem si jednak: jaki Olek? I co o d p o w i e d z i a Kuro? Jak to jaki? Kwaniewski!". Zatem ten sojusz by tak zaawansowany, e oni ju podzielili si tekami. M o e d a w a l i t e k K w a n i e w s k i e m u , e b y P Z P R podzielia si na r e f o r m a t o r w i b e t o n ? Dawali tym, z ktrymi si skumplowali. K u r o przemawia do mnie tak, jakby myla, e Olek" to rwnie mj kumpel. M y l a tak? Nie. Po prostu si zapomnia. Mazowiecki wydawa mi si antidotum na ten ich flirt. By z tym rodowiskiem od dawna w bardzo ostrym konflikcie i by w dobrych stosunkach z Was. Liczylimy, e Mazowiecki dogada si z Was, a nie z tamtymi. A zrobi dokadnie odwrotnie. Dlaczego? Poczyo ich chyba przekonanie, e czas ju skoczy z tym prostakiem". Geremek biega wtedy do biskupa Jerzego Dbrowskiego i mwi mu, e Kaczyscy jak czog pr do wadzy i tego prostaka, takiego owakiego, przepychaj, eby sami rzdzi. Oni myleli, e my chcemy zosta wicepremierami itd., a mymy na to w ogle nie liczyli. W a s a j e d n a k naciska n a M a z o w i e c k i e g o , e b y z o s t a P a n m i n i s t r e m w j e g o rzdzie. Szybko zorientowaem si, e nie ma na to szans. Mazowiecki nie chcia sysze o adnym Kaczyskim w rzdzie. Zaproponowa mi do wyboru, albo szefa cenzury, albo... 22

L i k w i d a t o r a cenzury? Nie likwidatora, tylko szefa. To bardzo charakterystyczne dla jego mylenia. Powiedzia mi, e bd broni stosunkw polsko-sowieckich, a to bardzo odpowiedzialne zadanie". Czyli nie c h c i a l i k w i d o w a c e n z u r y , w i e r z c , e u c h r o n i o n a Polsk o d a t a k w radzieckich? Tak, i to ja miaem powiczy stosunki polsko-sowieckie". Drug funkcj, jak mi proponowa, by wojewoda elblski. Trzeci, i to nie od razu, ale za to ppowan propozycj, by wiceminister obrony, jednak nie od razu, moe za dwa, trzy miesice. Ostatni - zastpca Prokuratora Generalnego. Mazowiecki powiedzia, e pjdzie do Jaruzelskiego i poprosi go o odwoanie jednego z wiceprokuratorw, na miejsce ktrego wejd ja. Bo wiesz - mwi - trzeba t nog w drzwi wsadza i powoli, powoli si przepycha". On wtedy wyobraa sobie, e to wielki sukces objcie zastpcy Prokuratora Generalnego, ktry zreszt niewiele mgby zdziaa, m a j c wok samych ubowcw i najgorsz komun. Myla, e dopiero rozpoczyna si ewolucja tego systemu, ktra bdzie trwaa wiele, wiele lat. Jak Stomma, ktry na pierwszym posiedzeniu Dziekanii" w 1987 roku mwi do dwustu osb naszym celem jest zarejestrowanie tego klubu, ale musimy sobie zdawa spraw, e jest to cel wieloletni". Tak ci ludzie myleli! C z y z a c z Pan a o w a , e w y s u n M a z o w i e c k i e g o ? Wiedziaem, e wietny nie bdzie, ale nie sdziem e a tak fatalny. Wysunem go, bo innego wyjcia nie byo. To jest niestety w polityce sytuacja bardzo czsta. Mazowiecki marnowa szans za szans, poparcie spoecznie i wyjtkow koniunktur polityczn koca '89 i caego 1990 roku. Nie umia podj adnych decyzji, rzd obradowa po 18 godzin bez jakichkolwiek rozstrzygni, panowa totalny baagan. K t o z a c z w o j n n a grze? Uczciwie mwic, zacz Mazowiecki a nie Wasa. Zreszt sam si dzi do tego przyznaje. On od razu spraw postawi tak: zrobie mnie premierem, a teraz mnie ugry". By to oczywisty bd Mazowieckiego wynikajcy z cech charakterologicznych. Jako wiey premier demonstrowa wobec Wasy, e nie ma zamiaru si z nim liczy. Nie wspomnia w expose choby sowem o Wasie, o niczym go nie informowa. 23

Ba si n i e s a m o d z i e l n o c i , s t a t u s u p r e m i e r a m a l o w a n e g o ? Szed na wszelkie moliwe kompromisy z komunistami, a z Was nie chcia pj nawet na towarzyski.

G d z i e t k w i bd?G d z i e z a t e m t k w i w a s z bd? Bd by w mylnym zaoeniu, e znaczna wikszo solidarnociowej elity bdzie traktowaa okrgy st tak jak my, tzn. jako czyst taktyk, jak np. przyjcie deklaracji dwch cesarzy w 1916 roku przez nasz Rad Regencyjn". Na zasadzie: lepszy rydz ni nic. I d z i e m y n a p a r s z y w y k o m p r o m i s , a l e j a k t y l k o p o j a w i si w y o m w m u r z e - n a t y c h m i a s t p r z e b i j a m y si do p e n e j n i e p o d l e g oci i d e m o k r a c j i ? Tak, gdy tylko bdzie okazja pj dalej - to pjdziemy. M o n a i trzeba byo si liczy z realiami i prowadzi polityk bezpieczn w roku 1989, ale kiedy wok Polski zacza pada komuna, naleao przej do zasadniczej, rwnie bezpiecznej ofensywy i ostatecznego rozwalenia systemu. Nie ma Pan tu adnych wtpliwoci? M a m . Do dzi dnia nie potrafi rozstrzygn, czy istot rzeczy jest bd, a nawet wicej ni bd, bo zdrada tych rodowisk, ktre odrzuciy przypieszenie i - na tym jakby koniec, czyli wszystko po prostu sprowadza si do bdu; czy te - ta zdrada bya zdeterminowana przez okrgy st. To znaczy, jeli weszlimy w okrgy st, to powinno by oczywiste, e nastpi strukturalne we uwikanie, z ktrego nie wyrwiemy si do przyspieszenia. J a k to si j e d n a k s t a o , e w C z e c h o s o w a c j i u d a o si p r z e p r o w a d z i l u s t r a c j , usun a g e n t w z k l u c z o w y c h s t a n o w i s k ( n p . z Ministerstwa Finansw), wyprowadzi wojska sowieckie i stworzy p o d w a l i n y s i l n e g o p a s t w a , s k o r o i s t o t n cz w a d z y s p r a w u j ludzie w y r o l i z K a r t y '77, r o d o w i s k a z b l i o n e g o i d e o w o d o l e w i c y s o l i d a r n o c i o w e j , c h o b y Havel? Karta '77 w wikszoci nie chciaa lustracji. Havel dystansowa si od niej, Klaus jest jej zdecydowanym przeciwnikiem. 24

Z n a l a z y si j e d n a k siy, k t r e p o m i m o b r a k u t r a d y c j i p r a w i c o w e j c z y c e n t r o p r a w i c o w e j w o p o z y c j i czeskiej, m i a y z m y s p a s t w o w o t w r c z y nakazujcy dokonanie najoczywistszego, a w Polsce d o t d n i e o s i g a l n e g o , z e r w a n i a z przeszoci. Komunizm czeski po 1968 roku by nieporwnanie twardszy ni nasz, stopie przenikania si elity komunistycznej i opozycyjnej - zerowy. To po pierwsze. A po drugie, opozycja w Czechach bya bardzo zdegradowana spoecznie, ludzie o bardzo wysokim poziomie intelektualnym, majcy kwalifikacje do penienia funkcji publicznych, byli strami, palaczami, dozorcami. To stwarzao inn sytuacj psychiczn po listopadzie '89. Po trzecie, w Czechosowacji wszystko dokonao si nagle. Cho osobicie jestem przekonany, e tam te bya pewna formua przekazania wadzy, to jednak zewntrznie miao to jakie atrybuty rewolucji. Nie byo to bez znaczenia. Kluczow spraw by jednak brak ludzi stanowicych u nas stref poredni. Taki np. Mazowiecki by w P R L posem, zarazem niewtpliwie opozycjonist. W Czechosowacji byo to absolutnie niemoliwe. W Polsce tacy ludzie przechodzc w poowie lat siedemdziesitych do wyranej opozycji, odegrali w niej niema rol cznika midzy opozycj tward", jak np. Solidarno", a wadz. Na tym przecie polegaa rola tzw. doradcw. To nas potwornie drogo kosztowao. Ci ludzie bowiem okazali si potem niezdolni do dokonania zasadniczych zmian. Pewne dowiadczenie kompromisu z P R L tkwice w nich sprawio, e gdy przejli w 1989 roku inicjatyw polityczn spowalniali rewolucj i rewanowali si postkomunistom zabezpieczeniem ich pozycji. W Czechosowacji komunizm by ostry, ostre te jego odrzucenie, i T o d o b r z e czy le? Na pewno nie naleaoby yczy sobie, by P R L bya twardsza. D o k o n a n i a W g i e r c z y C z e c h o s o w a c j i s p r a w i a j , e n a ich t l e w y n i k i o k r g e g o s t o u w y d a j si n i e m a l k o m p r o m i t u j c e . A k s a m i t n e j r e w o l u c j i czy z b u r z e n i a m u r u b e r l i s k i e g o p r a w d o p o d o b n i e j e d n a k by nie byo, g d y b y nie o k r g y s t w Polsce? Trafilicie panowie w sedno. Nie ma pewnoci, e doszoby do tego bez okrgego stou i 4 czerwca. Ja cay rok '89 zadawaem sobie pytanie, jaki jest waciwie status wojska i milicji, do ktrego punktu Moskwa bdzie bierna. Do dzi nie jestem pewny, czy bardzo ostra polityka 25

w Polsce jesieni '89 nie podwayaby np. pozycji Szewardnadze, ktry symbolizuje rosyjsk ustpliwo tego okresu. Z drugiej strony wydarzenia te pokazay, e mona pj dalej. Byo wyjcie z tej sprzecznoci, nie w sferze interpretacji, ale w sferze faktw: dokona przypieszenia tj. wykorzysta t wadz, ktr si miao oraz moliwo mobilizacji spoeczestwa i rozgoni komunistw, pozajmowa ich komitety partyjne, pj na cao. Uwaaem, e warto zaryzykowa, bo pchanie si dalej w ukad pookrgostoowy moe nas bardzo wiele kosztowa, i fakty to potwierdziy. To, co proponowalimy, zostao jednak bardzo gwatownie odrzucone. K i e d y s f o r m u o w a P a n k o n c e p c j przyspieszenia? W grudniu '89. Od razu prbowalimy przekona do niej Mazowieckiego. Wydrukowaem wtedy (atwo to sprawdzi) w Tygodniku Solidarno" kilka felietonw wysoko oceniajcych rzd, eby stworzy pewn paszczyzn rozmowy. Przyj mnie Hall, minister d/s politycznych u Mazowieckiego, ktremu mwi: zmiecie wojewodw i w ogle pjdcie do przodu. Tak, oczywicie, masz racj i - kamie w wod. Pniej jeszcze raz prbowaem mu to tumaczy, znowu przyzna mi racj i znowu - nic! Nie byo po prostu o czym gada. H a l l z A m b r o z i a k i e m , s z e f e m U R M w y s a l i w t e d y , w czasie ostatniego zjazdu PZPR, Z O M O na d e m o n s t r a n t w w Gdasku, k t r z y w d a r l i si d o g m a c h u K W , b y u r a t o w a p a l o n e w a n i e a r c h i w a P Z P R . Ludzi ( w t y m j e d n e g o z nas), k t r z y p r z y a p a l i aparatczykw na gorcym uczynku, w y g a r n i t o i zapuszkowano na noc. N i k t nie w i e d z i a , co si d z i a o d a l e j z p a r t y j n y m i a k t a m i . Widzicie panowie, e chwilami umieli przyspieszy". Z d r u g i e j s t r o n y nie byo s y c h a t u po r o z w i z a n i u P Z P R 29 s t y c z n i a 1 9 9 0 g o s u W a s y czy P a n a , e k o n i e c P Z P R o z n a c z a k o n i e c o b o w i z y w a n i a k o n t r a k t u o k r g e g o stou? Sterroryzowa" nas plan Balcerowicza. Pamitacie panowie, jak straszliwie rosy ceny, jak dramatycznie zaczo si ludziom y w warunkach czterdziestoprocentowego spadku stopy yciowej. Awantura z rzdem wyoyaby ca t operacj, bo szybko przeszaby w ostr rewindykacj ekonomiczn, z ktrej nie byoby adnego wyjcia. Ja bdc szefem maego przedsibiorstwa, tj. Tygodnika Solidarno", wiedziaem, co to jest inflacja. Mwiem wtedy, e jeszcze dwa, trzy 26

miesice - i padamy, nie bd w stanie za adne skarby utrzyma Tygodnika. Uwaalimy, tak jak i Wasa - warto wiedzie, e nie prowadzilimy wwczas polityki wsplnej, ale oddzielnie, rwnolegle, czasami stykajce si - e zaamanie walki z inflacj bdzie tragedi. Dlatego do czasu elementarnej stabilizacji nie mona byo wyj z ostrymi daniami politycznymi. Mona byo co najwyej prosi ich, eby co zmienili. B e z s k u t e c z n i e . K i e d y z d e c y d o w a si Pan n a p o d j c i e p r b y r e k o m pozycji ukadu? To nie kwestia momentu. Do wczenie zdecydowaem si na zbudowanie innego ukadu, utrzymujcego obz Solidarnoci" w jakiej wikszej caoci, ale takiego, w ktrym tamci nie bd wszystkim naraz: prawic, lewic, centrum, wszystkim. Oni rozwizanie takie odrzucali, przekonani e nas odepchn i zniszcz. W j a k i sposb? Naciskali na Was by odda im Tygodnik Solidarno", ktry im wczeniej zabra, prbowali odtworzy stary ukad doradczy wok Wasy, nakaniali go do wyrzeczenia si aspiracji prezydenckich; jednoczenie wystpili z niespotykanym atakiem propagandowym przeciw nam w kraju i na Zachodzie. I cay czas montowali monoparti Solidarno". L e w i c a n i g d y si d o t e g o nie p r z y z n a a . A ja wiedziaem, e bya taka prba. Pomys zorganizowania takiego PPS-u, tj. Polskiej Partii Solidarno, jak artowa Michnik, miao to rodowisko co najmniej od 1987 roku. Superpartia z jednym lewicowym kierownictwem (ktre powie, e jest wszystkim) rzdziaby niepodzielnie Polsk przez dugie lata za pomoc wytrychu etosu Solidarnoci. Ostatecznie przecilimy t prb w poowie 1990 roku. Wybory prezydenckie byy ostatnim aktem naszego definitywnego rozejcia si z tamt grup.

Przyspieszenia nie bdzie w i e o w y b r a n y W a s a z a c z kpi s o b i e z przyspieszenia i p r o g r a m u d o k o c z e n i a polskiej r e w o l u c j i . J a k m o g o d o t e g o doj? 27

Do pierwszej tury wyborw nie mielimy jeszcze przesanek, by uzna, e Wasa z tego programu cakowicie rezygnuje. Wiadomo byo, e nie zrealizuje tego sam. Liczylimy, e uda si powoa rzd, ktry bdzie to robi legitymowany przez niego. Tym, co nas zaniepokoio, byo wysunicie przez Was koncepcji pozostawienia Mazowieckiego j a k o premiera po jego klsce w wyborach prezydenckich. Mwi wtedy: Mazower si dalej umacza, a my w wyborach parlamentarnych po raz drugi wystpimy j a k o opozycja". B y o b y t o z b r u k a n i e a u r e o l i z w y c i s t w a 2 5 l i s t o p a d a '90? Tumaczylimy to Wasie, ale on tego nie przyjmowa. Doszo midzy nami do straszliwej awantury przez telefon. Kiedy? 28 listopada, midzy pierwsz a drug tur. Wasa dzwoni: Co?, jest dobrze, nie?" Ja: nie jest dobrze, jest le. Co ty tutaj bdziesz mnie polityki uczy?!" - bya to jedna z dwu sytuacji, kiedy pozwoli sobie na wybuch wobec mnie. (Kiedy mia jakie pretensje do mnie, wymyla Wachowskiemu i Drzycimskiemu, nigdy mnie). Pozostawienie Mazowieckiego byo logiczne, ale w ramach naszej koncepcji z wiosny '90, w ktrej Mazowiecki jako premier da pn wiosn ustpienia Jaruzelskiego. Jaruzelski ustpuje i to ju jest punkt dla nas. Zgromadzenie Narodowe wybiera Was na tymczasowego Prezydenta przy poparciu Mazowieckiego, ktrego Wasa zachowuje na czele rzdu. (Zgromadzenie Narodowe przymuszone przez Was rozpisuje natychmiast wybory parlamentarne na jesie.) I t e r a z m i d z y t u r a m i r e c y d y w a t e g o pomysu? Tak, tyle e w wykonaniu Wasy nie ma ona najmniejszego sensu, odkd Mazowiecki sta si jego publicznym konkurentem. W tamtej koncepcji doszoby do uznania naszej strony przez lewic w ramach obozu solidarnociowego, razem przeprowadzilibymy wybory parlamentarne, w ktrych mona by liczy na 55-60% gosw, ktre przy dobrej ordynacji dayby obozowi Solidarnoci" 70% miejsc (ok. 320). W ramach za wyaniania kandydatw przez komitety obywatelskie, opcja przyspieszenia z pewnoci wygraaby z warszawk". 215-220 posw na 320 solidarnociowych, z ewidentn przewag i poparciem Wasy, przeprowadzioby polityk radykalnych zmian. Po okoo roku uchwali28

oby si now Konstytucj, najlepiej p r e z y d e n c k o - p a r l a m e n t a r n , co wymagaoby j e d n a k nowych powszechnych w y b o r w prezydenckich. Wasa oczywicie do tych wyborw by stan, ale jeli przez rok, najwyej p t o r a dotychczasowej prezydentury nie sprawdziby si - przegraby i odczarowany (ju bez moliwoci obiecywania cudw) trafiby na boczny tor. Jeli by si sprawdzi, byby Prezydentem dalej. D o k o n a a b y si z a s a d n i c z a r e f o r m a u s t r o j u i p o e g n a n i e P R L - u bez w o j n y na g r z e , w d o d a t k u z b e z p i e c z n i k i e m na w y p a d e k kompromitacji Wasy albo wyczerpania jego moliwoci? Ja wiem, e Wasa ma wielki talent polityczny, ale nigdy nie wierzyem, e na dusz met moe kierowa pastwem. Wiedziaem, e moe odegra rol t a r a n a przemian. G r a t u l u j e m y k o l e j n e j g e n i a l n e j k o n c e p c j i , z k t r e j nic n i e wyszo. Wasa byskawicznie zorientowa si i tego nie chcia. G d y b y j e d n a k Mazowiecki zagra wtedy m d r z e j (i de facto na swoj korzy), tzn. zada ustpienia Jaruzelskiego, Wasa nie byby w stanie odrzuci w y b o r u przez Zgromadzenie N a r o d o w e . Wasa zostaje jednak Prezydentem w w y n i k u w y b o r w p o w s z e c h n y c h . S p r z e c i w i a si P a n p o z o s t a w i e n i u M a z o w i e c kiego. Nic si j e d n a k nie dzieje. Nie ma a d n e g o przyspieszenia. Gdzie s w t e d y bracia Kaczyscy? Po wyborze Prezydenta dochodzi do kolejnej (po mojej o M a z o wieckiego) a w a n t u r y mojego b r a t a z Was. Wasa na posiedzeniu Komisji K r a j o w e j w G d a s k u chcia tymczasowym przewodniczcym Solidarnoci" zrobi Borusewicza. Leszka zabieram ze s o b " - powiedzia. Leszek na to: co to znaczy zabierasz, co to ja jestem? W m n i e m a n i u Wasy Leszek w ten sposb uniemoliwi wybr Borusewicza. O b a j przestalimy wtedy by w pobliu Wasy, co si zreszt w przeszoci zdarzao wielokrotnie. P o d o b n o nie przysa Pan n a w e t t e l e g r a m u gratulacyjnego? Nie zadzwoniem do niego. N a s t p i y cae dni milczenia. 29

T o n i e p o j t e . Rok w a l k i z l e w i c w i e c z y P a n s u k c e s e m . W a s a w r e s z c i e jest P r e z y d e n t e m . M a by r e w o l u c j a , a P a n kci si z n i m i p r z y g l d a , j a k t e n w y h a m o w u j e z w y c i s t w o . D l a c z e g o nie j e s t Pan blisko W a s y w t a k i m m o m e n c i e ? To c h y b a nie czas na urlop? Nie zapominajcie panowie, e 16 grudnia odnosz kolejny sukces. Wasa powierza (najpierw proponuje mnie - ja odmawiam) misj informacyjn sformowania rzdu Olszewskiemu, czego si domagalimy. Uznaem, e jest ' O K . Wygraem! Mona powiedzie, e dopiero wtedy wziem sobie urlop. Wyszedem z hotelu Klonowa", gdzie urzdowa wtedy Wasa, minem si z Olszewskim idcym po odebranie upowanienia; czeka na mnie samochd, ktrym pojechaem do Elblga, gdzie m a m wielu przyjaci i d o k d lubi jedzi. K i e d y z o r i e n t o w a si Pan, e O l s z e w s k i pada? Bardzo szybko. A dlaczego o d m w i Pan przyjcia funkcji premiera? Taka bya umowa midzy nami [brami Kaczyskimi i PC] a Komitetem Obywatelskim. Sdziem, e Olszewski ma szans na zdobycie szerokiego poparcia spoecznego. Ja wisiabym" wycznie na Wasie, jeli by w ogle przeprowadzono mnie przez tamten Sejm, bo kadego mona byo tam przeprowadzi, a moe wanie mnie jednego - nie. Olszewski mia inny typ pozycji. Propozycja Wasy bya tylko pro forma, w ramach wdzicznoci. Tak naprawd mnie nie chcia. O l s z e w s k i e g o t e nie? Oczywicie. Abstrahujc od tego, e Olszewski do powoli prowadzi sw misj - byo jasne, e obaj zupenie nie pasujemy do wasowskiej koncepcji kontrolowanego premiera. O Bieleckim musia zadecydowa zaraz po wyborze. Reszta bya gr. Tymczasem dzie przed zaprzysieniem (tj. 21 grudnia) W a sa ogasza z a d a n i e w i t e c z n e " - s t a r y rzd i s z y b k i e w y b o r y , a l b o n o w y rzd i w y b o r y za rok - w y t r c a j c e cay i m p e t z w y c i s t w a . C i m o s z e w i c z m w i : z a s k a k u j c e , a l e rozsdne. D l a c z e g o nie z a r e a g o w a Pan n a to? Uwaaem to owiadczenie za ogromny bd, byem jednak w pewnym oddaleniu, mwiem ju dlaczego. Poza tym z Was jest 30

,,Byo jasne, e obaj zupenie nie pasujemy do wasowskiej koncepcji kontrolowanego premiera" (Lech Wasa i Waldemar Pawlak)

tak, e m o n a pewne rzeczy na nim wymusi wprzd, n a t o m i a s t a t a k o w a n i e go za to, co ju zrobi, nie ma wikszego sensu. Jedn z zasad Wasy jest, e kada decyzja bya suszna, a on sam genialny. Miaem ju wtedy rosnc wiadomo, e z caej ofensywy Wasy i przyspieszenia nic nie wyjdzie, cho pewne fakty zaczy mi si u k a d a w logiczn cao dopiero potem. Dowiedziaem si pniej, e pewne osoby mwiy Olszewskiemu w 1991 r o k u , e gdyby w grudniu '90 zosta premierem i p o d j polityk przeomu - zginby marnie. Na k r t k o przed prezydentur pojawia si przy Wasie Wachowski... K i e d y go Pan s p o t y k a ? 16 grudnia w hotelu przy ul. Klonowej, gdy Wasa proponuje mi premiera i 28 grudnia ju w Belwederze, gdy godz si obj Kancelari. Wasa, nie wiem dlaczego, wspomnia, e Mietka wysaem po kapcie". Chwil pniej zjawia si Mietek. Klka. Zdejmuje Wasie buta. Nakada mu kapcia. Wasa przytupuje czy dobrze ley. Ley dobrze. Wachowski powtarza wic zabieg z drug nog. Wasa rozwaa o wyszoci kapci nad butami. 31

W a c h o w s k i klczy i n a k a d a kapcie? To mnie na jaki czas zdezorientowao. Uwaaem, e facet ma status kapciowego. Szybko zorientowaem si jednak, e kapciowy kapciowym, a wpywy wpywami. 28 grudnia, gdy o b e j m o w a Pan Kancelari, Wasa przyj Cioska i p r z e d u y mu a k r e d y t a c j a m b a s a d o r a w M o s k w i e . Rwnie spotkanie ze Skubiszewskim potwierdzao d a w n y wkad. N a k a d y m p o l u z a r y s o w y w a a si k o n t y n u a c j a . D l a c z e g o Pan nie przeciwdziaa? Ju nominacja Bieleckiego oznaczaa kontynuacj. N i c nie o z n a c z a a . Bielecki t o nie Ciosek. Bielecki nie. Ale wiadomo byo kim s liberaowie i jakie s powizania Machalskiego czy Arendarskiego. Tu nie byo wtpliwoci. W a s a w y h a m o w u j e . Czy p r b u j e P a n w p y w a n a B i e l e c kiego? Wykcam si z Bieleckim, ale Wasa od pocztku buntuje go przeciwko mnie. Dochodzi do takiej sceny w Belwederze, e Wasa fizycznie, za rkaw, odciga mnie od Bieleckiego, bym go nienaciska w sprawie skadu rzdu. C z y d l a t e g o P C d o s t a j e t y l k o d w i e t e k i w rzdzie? Tak. Bya tu wyrana blokada Wasy. Chcielimy wycofa nawet tych dwch ministrw, ale Wasa od razu zagrozi, e wtedy on wyrzuci nas z Kancelarii, co oznaczaoby dla nas kompletn klsk. Nasz elektorat by cakowicie prowasowski i nic by z tego nie rozumia, zwaszcza gdy caa prasa pokazywaaby nas jako cwaniaczkw, ktrych Prezydent wyrzuci na bruk. Nie mielimy adnego ruchu. Bielecki ju si nawet ama i gotowy by poszerzy udzia PC w rzdzie. Osobicie interweniowa wtedy Wasa: Partyjnych chcesz mi do rzdu?" A co, liberaowie to nie partia? - zapytaem. Jak by mia parti, co si zmieci na kanapie, to bym si zgodzi" - Wasa nie chcia partii, nie chcia siy, nie chcia adnego zaplecza! S t y c z e '91. W i d z i Pan, e z przyspieszenia nic nie w y c h o d z i . Co Pan robi? 32

Zamiast przesya Wasie z Kancelarii do Belwederu rne papiery, decyzje i dokumenty (co potem, gdy ju machnem rk, robiem) - zawoziem je osobicie w teczce codziennie rano. Wasa podpisywa wszystko automatycznie. Wtedy miaem okazj do duszych rozmw, podczas ktrych prbowaem go motowa". W c z t e r y oczy? Pod tym wzgldem byem uprzywilejowany: kiedy chciaem rozmawia bez obecnoci Wachowskiego czy Cybuli - nie byo sprawy. K t o jeszcze s p o t y k a si z W a s bez o b e c n o c i W a c h o w s kiego? Bielecki jako premier oraz mj brat Leszek jako szef BBN. I to j u w s z y s c y ? Tak, przy pozostaych rozmowach zazwyczaj pojawia si Wachowski.

Od lewej: ks. Franciszek Cybula, Mieczysaw Wachowski, Lech Wasa

33

A Cybula? Problem Cybuli pojawi pojawi si pniej. Trzeba wiedzie, e Cybula jest w Belwederze bez zgody biskupa gdaskiego Gocowskiego i bez zgody Prymasa. Belweder nie odpowiada na monity Episkopatu. J a k a bya p o z y c j a B i e l e c k i e g o w o b e c W a s y ? Bielecki zdawa sobie spraw, i zosta premierem z nominacji Wasy, e jest od niego cakowicie zaleny i na rne rzeczy musi si zgadza. Zaznacza, co prawda, na Radzie Ministrw pewien dystans do Prezydenta, ale np. rzecz zwyk byy telefony szefa U R M abiskiego do Wasy. Z kolei moje kontakty z abiskim byy bardzo rzadkie, mimo i byem jego odpowiednikiem w urzdzie prezydenckim. C z y p r b o w a Pan w s p p r a c o w a z B i e l e c k i m ? Sporadycznie. Czsto proponowaem, by pewne rzeczy tumaczy Wasie. Prbowaem skoni go np., by zaj si spraw Wachowskiego. W tej kwestii Bielecki zachowywa charakterystyczne milczenie. Nawet mi nie odpowiada. Tolerowa wzywanie swoich ministrw przez podwadnego Wachowskiego. C a a Polska w y o b r a a a sobie, i d w c h s t r a s z n y c h b l i n i a k w nie o d s t p u j e W a s y w B e l w e d e r z e . To absurd. Belweder by domen Wachowskiego, a ja urzdowaem w gmachu Kancelarii pooonym w pobliu Sejmu. Wasa cigle nalega, bym przeprowadzi si do Belwederu. Miesicami czeka tam na mnie gabinet. Nie skorzystaem. Dlaczego? Bardzo utrudnioby mi to kierowanie Kancelari. Wpychaoby mnie w nieustanne rozgrywki z dworem, ktre bym przegrywa. Wiedziaem, e nie bd Wasie wkada kapci. Pamitaem, jak atwo Was kupi takimi gestami. Widziaem, jak na Dworcu Wschodnim w Warszawie Michnik wyrywa neseser Wasie i nis, wczeniej rzucajc si szusem, jakby sdzi, e mog go ubiec. Was bardzo to demoralizowao. Rozumiaem jasno: jeli m a m mie wpyw na Was - to jako partner z pewnego dystansu. W licytacji na podlizywanie si - przegrabym. 34

Pozostaje w i c Panu zajedanie od poniedziaku do pitku do Belwederu i m o t o w a n i e " Wasy. Z jakim skutkiem? Nieustannie domagam si usunicia Wachowskiego, co nie udaje si nawet wtedy, gdy Wachowski wpada z wyudzeniem dolarw od polonusa Piszka. Przekonuj do szybkich wyborw. Co odpowiada Wasa? Tego tamtego, chyba tak, ale nie da rady". W kadym razie dugo nie mwi nie". Wkrtce stao si jasne, e Wasa od pocztku ich nie chcia. A l a n s o w a n i e Z i k o w s k i e j p r z e c i w k o R o m a s z e w s k i e m u na szefa NIK? To by ostatni dzwonek alarmowy. Wczeniej pojawi si przecie pomys Rady Politycznej przy Prezydencie (to ju zapomniana sprawa), ktra miaa by substytutem parlamentu. Chodzio o to, by za wszelk cen nie doprowadzi do wolnych wyborw. P a r l a m e n t bis"? Dokadnie. Wolnych wyborw nie byoby moe i do dzisiaj. Wasa pozapraszaby do Rady rne Towarzystwa Przyjaci Chiskich Rcznikw, daby wikszo dziesitkom kanapowych partyjek. Rada, jak kade niedemokratyczne ciao, przeduaaby swj byt w nieskoczono. Niewykluczone, e gdyby w kocu udao si wymusi wybory - cae to zoo trafioby, z porczenia Wasy, na jakiej licie prezydenckiej, do parlamentu. Rad udao mi si zablokowa za cen publicznego dystansowania si od Prezydenta.

D w a lewe kapcieP o c z t k o w o postrzega Pan W a c h o w s k i e g o jako k a p c i o w e g o " . K i e d y z a s k o c z y Pana j e g o w p y w n a p o g l d y P r e z y d e n t a ? Dostrzegem, e Wasa jest wyranie przez kogo podpuszczany przeciw Havlowi i idei trjkta wyszehradzkiego. Potem dowiedziaem si, e by to Wachowski. Rozmawiaem z Was dziesitki razy, przekonujc by go wyrzuci. By to temat licznych rozmw, niekiedy dugich. 35

I co? Wasa spraw bagatelizowa ty si Mieciem nie przejmuj", co ty o tym gwnie cigle?" (autentyczny cytat), a mimo to Wachowski pozostawa. Nie byo sposobu i koniec. J a k d u g o Pan myla: W a c h o w s k i m a niejasn przeszo, ale to tylko kapciowy? Do czasu odsunicia z krgu Wasy Krzysztofa Pusz. Wasa zadecydowa, e Pusz wrci do Belwederu (co popieraem), ale Wachowski zrobi wszystko, by stao si inaczej. Wyeliminowa z Belwederu rwnie Arkadiusza Rybickiego, polityka przygotowanego, z uczciwym yciorysem. Rybicki zacz urzdowa u mnie, w Kancelarii. Czy W a c h o w s k i o d p o c z t k u u w a a Pana z a p r z e c i w n i k a ? Dugi czas szuka ze mn jakiego sojuszu. Z pocztku z pozycji wyranie niszej, z propozycjami bym popar jego awans na sekretarza stanu. Z czasem stawa si coraz bardziej bezczelny. Od pocztku podjem starania, by pozna jego przeszo. Wachowski szybko si o tym dowiedzia. Skd? Przypuszczam, e od kolegw z MSW, ktrzy razem z nim koczyli kurs SB. W a c h o w s k i s k o c z y kurs SB? Tak. Ukoczy oficerski kurs Akademii Spraw Wewntrznych w widrze pod Otwockiem. Kurs trwa od 21 stycznia do 2 sierpnia 1975 roku. Kierownikiem kursu by pk Tomasik, jego zastpc ppk ochowski. Promocja oficerska z rk ministra spraw wewntrznych Kowalczyka. W skadzie kursu bya kompania MO i SB. Co to za k o l e d z y , o k t r y c h P a n m w i ? Choby F f a r a , dzisiejszy szef Biura ledczego U O P (jego te by esbekiem w Poznaniu w tamtych czasach); Mikusiski, dzisiejszy szef policji w Warszawie; Makowski, do 1986 roku szef wydziau szkolenia W U S W w Toruniu; Ociepka; Pawowski, dzi w policji w odzi. 36

,,Bypoczeniem najbardziej wpywowego doradcy i kamerdynera" (od lewej: Mieczysaw Wachowski, Andrzej Drzycimski, Danuta Wasowa, Jan Krzysztof Bielecki)

N a j a k i e j p o d s t a w i e Pan t o t w i e r d z i ? Na podstawie materiaw, ktre mi przekazano, w tym take zdj. K t o przekaza? Nie mog tego ujawni, ale uwaam, e materiay te s wiarygodne. K i e d y j e Pan pozna? Niedawno, ju po opuszczeniu Kancelarii. Prosz opisa p s y c h i k W a c h o w s k i e g o ? Nie raz mi mwi, e wie, e Wasa wyciera nim podog, ale zgadza si na to, bo dziki temu moe na Wasie wszystko wymusi. Mwi: przecie wiesz, e znajd zawsze taki moment, w ktrym on mi wszystko podpisze". By moe Wasa potrzebowa takiego czowieka w swoim otoczeniu. Nikt inny, nie pozbawiony odruchw godnoci, do tej roli by nie pasowa. Tak wic mielimy fenomen. Wachowski by w stanie znie ze strony Wasy wszystko, ale to dawao mu kolosalny na niego wpyw. By poczeniem najbardziej wpywowego doradcy 37

i kamerdynera. W willi na Klonowej jego sypialnia bya tu obok apartamentu Prezydenta, urzdzona na sypialni sugi. Kto, kto zna przedwojenne czasy, kto zna to choby z literatury, wyczuby ten klimat od razu. Jednoczenie jest to czowiek psychicznie bardzo twardy. C z y t o nie sprzeczno? W tej sprzecznoci tkwi jego sia. Wachowski jest bardzo sprawny intelektualnie, ale w specyficzny sposb. To swego rodzaju spryt. Robi na mnie wraenie - jasno ukada mi si to dopiero teraz - czowieka przeszkolonego. Jego styl bycia to albo wynik nieustannej fluktuacji nastroju albo treningu. Czasami przypomina mi si styl przesucha - to przechodzenie od agresji do przyjani, od biernoci do gwatownoci. Styl kagiebowski - nieustanne trzymanie drugiej strony w niepewnoci. Kto, kto przeszed szko opozycji, jest na takie akcenty bardzo wyczulony. To si po prostu czuje. A w i c bya to agresja? Wcale nie. Zachowanie Wachowskiego cechowaa ogromna niestabilno, fluktuacja nastrojw. Nie dawao si z nim rozmawia, nawet z tym Wachowskim przymilnym, bo nieustannie zmienia rytm. To prba przyjani, to element agresji. Pniej si cofa, przeprasza - i tak nieustannie. W t a k i m razie W a s a p o d d a w a n y j e s t p o d o b n e m u z m i e n i a n i u i m p u l s w . N i e k t r e o s o b y , b d c e kiedy w o t o c z e n i u P r e z y d e n t a , t w i e r d z , e W a c h o w s k i m u s i co m i e n a W a s . Nie sdz, by Wachowski stosowa w ktrym momencie element bezporedniego szantau: jak ty to, to ja tamto". Myl, e Wasa dobrze wie, z kim ma do czynienia. I Wachowski nie musi niczym grozi. Prosz pamita, e jest to urzdnik pastwowy znajdujcy si w samym centrum wadzy. Jego wiedza jest ogromna. Wic lepiej z nim nie zadziera. Przyjmijmy wersj najostroniejsz. Wachowski to czowiek, ktry by esbekiem, ale to ju dzi historia. Naturalne, e szuka kontaktu z ludmi z wywiadu wojskowego, bo sdzi, e to dobre narzdzie sprawowania wadzy. Przydzielono go do Wasy, ale dzi pozostaje przy Prezydencie z osobistej chci robienia kariery. Sab stron tego rozumowania s jego propozycje dotyczce polityki wschodniej. Ale i w tym ukadzie mona je wytumaczy widzeniem geo38

polityki ludzi z byego ukadu - nie zadziera z R o s j " itd. A jednoczenie czowiek porczny, umiejcy trafi do psychiki Wasy. Z czasem zdobywa ogromn wiedz o pastwie, o politykach. I ta wiedza stanowi gwarancj jego pozycji. Ale, powtarzam, to tylko najsabsza wersja. Na wersje dalej idce nie m a m adnych dowodw, prcz tego, e Wasa przyzna mi racj, e jest to agent. e j e s t , c z y e by? e jest. K e d y t o nastpio? W pierwszym dniu puczu w Moskwie 19 sierpnia 1991. Przychodz do Wasy i mwi, e Wachowski to agent. Na to Wasa: tak, to agent, ale c - trzeba go awansowa. A g e n t , ale czyj? Wasa tego nie powiedzia, ale jeeli w dniu, w ktrym wraca zagroenie starym sowieckim ukadem, p a d a stwierdzenie, i trzeba go awansowa - to mona wnioskowa, i taki awans ma by sygnaem utrzymania dobrych stosunkw ze Wschodem. e taka obecno jest dla nich swoist gwarancj i trudno, trzeba si na to zgodzi. Zaznaczam, e jest to tylko rekonstrukcja, bo w tej sprawie m a m y zbyt mao danych. A co z p a p i e r a m i na B o l k a " ? Sprawa Bolka" bya zbyt znana, aby stanowi czyjkolwiek element nacisku. Papiery te znao na przykad Prezydium Sejmu poprzedniej kadencji, a tym samym choby Unia. S k d Pan t o w i e ? Wiem. Duo wiedzia na ten temat Kozowski. O tego typu materiaach istniaa wiedza w cisej elicie politycznej. To nie byo tak, e leay grzecznie na pce w MSW. Wczeniej absolutnie wszystko mg wiedzie Mazowiecki, potem Bielecki. M j dostp do teczek wynika z funkcji pastwowej - byem czonkiem Rady Bezpieczestwa N a r o d o wego. 39

Co Pan w i e d z i a o przeszoci W a s y ? Duo wczeniej wiedziaem, e Wasa mia incydenty wsppracy z bezpiek, ale e dotyczyo to tylko pocztku lat 70-tych, gdy w bardzo ostrych wtedy w Gdasku czasach Wasa, chopak ze wsi, mocno po strajku grudniowym przycinity - pk", ale jednak po dwch latach, a najpniej po szeciu, w 1976, wyplta si z tego. Traktowaem to po prostu jako niedobr cz yciorysu. Ale definitywnie zamknit? Dzi patrz ju na to inaczej. T o l e r o w a n i e W a c h o w s k i e g o , tak? Ju od lat 1980-81! Trudno, by Wasa nie wiedzia, z kim ma do czynienia. Nie musia zna szczegw, ale nie mg mie wtpliwoci, jak generalnie rol peni Wachowski: oddelegowanego przy przewodniczcym Solidarnoci" jako szofer - agenta bezpieki. Dzi wiem, e ludzie z krgu Gwiazdy ostrzegali wtedy Was, kim jest Wachowski, mimo to Wasa trzyma go nadal. Mao tego, zayczy sobie Wachowskiego na pocztku internowania, gdy dano mu moliwo, by mia kogo przy sobie. W internowaniu stwarzano takie moliwoci? Na pocztku internowania wok Wasy toczya si pewna gra. Wadza sama nie bya pewna, co z nim zrobi - utrzymywaa, e jest gociem rzdu", a nie internowanym. Chodzio o to, e gdyby wystpi silniejszy opr spoeczny - mogliby chcie uy Was do rozmw. Wtedy dla Wasy byaby to rozmowa nie z pozycji internowanego, lecz gocia rzdu. Zmienio si to dopiero po udanej, ostrej podwyce cen, gdy najwyraniej uznali, e problemu ju nie ma. Jednak do koca 1982 roku, i jeszcze jaki czas po internowaniu, liczyli si z tak moliwoci. Przez cay ten czas przy Wasie by Wachowski. K u r s o w a raczej m i d z y r z d o w y m o r o d k i e m w A r a m o w i e a G d a s k i e m , g d z i e w y t r w a l e o p i e k o w a si r o d z i n W a s y . N a g l e znikn? Gdy tamci uznali, e wygrali i Wasa ju si nie liczy - wycofali w kwietniu '83 Wachowskiego. 40

D l a c z e g o , w t a k i m razie, W a c h o w s k i nie w r c i p o p r z y z n a n i u W a s i e n a g r o d y Nobla? Uznali Nobla za incydent. Dla nich wane byo, e Nobel nie zosta przyznany Wasie w 1982 roku, gdy walka toczya si jeszcze na ostro i Nobel oznaczaby wielkie demonstracje w caym kraju. D l a c z e g o j a k o m i n i s t e r s t a n u nie w y r a z i Pan p u b l i c z n i e z a n i e p o k o j e n i a osob W a c h o w s k i e g o w o t o c z e n i u P r e z y d e n t a , a l b o w r c z nie w y g a r n caej p r a w d y ? Postawienie sprawy w ten sposb niewiele by dao. Opinia publiczna nie wiedziaa jeszcze wwczas kto to jest. Dostabym si za to pod ogie wciekej kampanii prasowej w rodzaju nagonki na Parysa, tylko e rok wczeniej. Nikt nie interesowaby si w prasie osob Wachowskiego (tak jak nikt, ale to literalnie nikt, nie interesowa si przy okazji Parysa tym, czy Belweder ma jakie kontakty z wojskiem poza M O N ) . U k u t o by szybko zgrabn wersj: nadmiernie ambitni urzdnicy Prezydenta zostali usunici za sw dz wadzy, za afery, itp. Jako pretekst podaj jakiego Bogu ducha winnego Wachowskiego, ktrego nazwisko nic nikomu nie mwi. O p i n i a p u b l i c z n a d o w i e d z i a a b y si j e d n a k o W a c h o w s k i m . Skd? Przecie nie byo wwczas nawet Nowego wiata". Co wicej, nasz wasny elektorat nic by z tego konfliktu nie zrozumia -zwaszcza, e po moliwym zdymisjonowaniu mnie przez Prezydenta, nigdzie nie mgbym si wypowiedzie - i odwrciby si od PC. Jeszcze dzi, gdy jed do niektrych zarzdw PC, konflikt z Was przyjmowany jest bardzo niedobrze.

S z a m o t a n i e '91W a s a w z d r y g a si p r z e d w o l n y m i w y b o r a m i . D l a c z e g o ich p r z e p r o w a d z e n i e byo t a k i e w a n e ? Wybory parlamentarne wkrtce po prezydenckich zamieniyby, przy rozsdnej ordynacji, 40 procent gosw na Lecha Was w okoo 55 procentow wikszo sejmow zdoln wyoni rzd, ktry dokonaby zasadniczej przebudowy kraju. Szans na przyspieszenie 41

bya marcowa prba awantury z kontraktowym sejmem o majowy termin wyborw, ktry by optymalny, bo wiadomo byo, e w czerwcu przyjeda Papie, a potem s wakacje. S e j m b r o n i si b r a k i e m o r d y n a c j i . To kamstwo, bo przesalimy mu niezy projekt. Byo oczywiste, e bd tym si broni, dlatego ja byem gotowy ordynacj oktrojowa [nada - red.]. Po prostu na legalizm peerelowski machn rk: nie ma k o m u uchwali ordynacji, nie bdzie nas kontraktowy sejm, bdcy wyrazem niesuwerennoci Narodu, szantaowa brakiem ordynacji. N a d a j e j Prezydent, jedyna demokratyczna wtedy wadza, ktry rozwizuje sejm. I koniec! A nowy parlament zatwierdza wczeniejsze decyzje Gowy Pastwa. 7 m a r c a p o s o w i e U n i i , b. P Z P R , Z S L i SD p r z e g o s o w u j o d r o c z e n i e w y b o r w d o jesieni. P a n m w i w t e l e w i z j i , e P C z o r g a n i z u j e p r o t e s t y s p o e c z n e p r z e c i w t e m u , Frasyniuk p r z y r w n u j e pask presj na s e j m do z a m a c h u 13 g r u d n i a , a W a s a p r z e s t r z e g a , e nie d o p u c i d o z a k c e n i a s p o k o j u . T o j u k a b a r e t . By to kolejny dowd rozchodzenia si naszych drg. Z a r z u c a n o P a n u , e nie r o z e g r a , t e g o s p o r u z s e j m e m na spokojnie. Dlatego go przegra. My wcale nie chcielimy na spokojnie". Liczylimy, e awantura podzieli spoeczestwo na zwolennikw rozwizania sejmu i przeciwnikw (np. Uni). e odtworzy si obz Lecha Wasy z 1990 roku, ktry, w odrnieniu od niego samego j a k o Prezydenta, pragnie zmian i wygra wybory. Ostatni tak prb by w czerwcu spr o ksztat ordynacji. G o y m o k i e m byo w i d a , e z a r a d y k a l n y m i l i s t a m i P r e z y d e n t a do s e j m u k r y j e si z u p e n a p u s t k a i brak w o l i . Bo listy wasn rk pisaem ja, a decyzj mia podj Wasa. Pocztkowo zaakceptowa pomys rozwizania sejmu i oktrojowania ordynacji, potem go cakowicie wiadomie zablokowa. Zreszt, gdyby to zaleao tylko od niego, trwanie tamtego sejmu przecignoby si jeszcze duej. 42

Bo wzmacniao jego wadz jako wybraca Narodu? Bo przy tamtym sejmie mg mie rzd, ktrego ministrowie musieli meldowa si u wicedyrektora jego gabinetu. Potwornie si ba, e nie zdoa drugi raz mie takiego rzdu i - nie zdoa. Przyspieszenie u p a d a , a Pan to l e g i t y m u j e ? Chwilami wydawao si nam, e jedyn moliwoci jest jaki drastyczny krok, ktry uwiadomiby wyborcom Lecha Wasy, e co jest nie tak. Ale wci powstrzymywalimy si, wci wydawao si, e Prezydent moe zmieni lini albo przynajmniej co podpisa. Cigle co prbowalimy, ale byo to rzucanie grochem o cian. T y m c z a s e m f i k c j a t r w a . Przez cay 1991 rok j e s t P a n u w a a n y za c z o w i e k a n u m e r d w a w p a s t w i e , w czasie w i z y t y Papiea W a s a p r z e d s t a w i a Pana j a k o s w e g o z a s t p c . Wasa mwi, e jestem numerem dwa, a jednoczenie blokuje mnie. Prasa rozdziera szaty, e Kancelaria staje si super rzdem, a de facto nie moemy nic. D l a c z e g o W a s a z P a n e m nie z e r w a ? Wasa chcia ze mn gra, ale na zasadach dla mnie nie do przyjcia, szed w jedn stron, ja w drug; on nie chcia z m i a n - j a na nie naciskaem. W a s a c h c i a m i e K a c z y s k i e g o w s w o j e j d r u y n i e - ale nie z m i e n i s w o j e j polityki? Wasa ywi przekonanie, e kademu trzeba co da, e ludzie kieruj si wycznie chci zajmowania stokw. Wierzy, e mog zaakceptowa jego lini utrzymujc jedno z najwyszych stanowisk w pastwie. Ta wiara wyrobia w nim np. przekonanie, e realna kara to odsunicie na p roku od stoka. Gdy Wasa obwini mojego brata za klsk swego kandydata w wyborach na szefa Solidarnoci", w ktrych Leszek dosta wicej gosw (cho te przegra), zapowiedzia: Leszek p roku nic nie dostanie". A l e w k r t c e p o w o a g o n a szefa B B N ? Tak. Z tym wie si do zabawna historia. Nie zmartwiem si e, Leszek nie zosta przewodniczcym Solidarnoci". Cae lata 43

80-te ciko harowa, wreszcie mg odpocz. Leszek odpoczywa, a ja nie naciskaem, by Prezydent przydzieli mu jak funkcj. Wasa tego nie mg zrozumie. By przekonany, e sytuacja idealna to taka, w ktrej wdz kademu moe co da. Wtedy wszyscy s zadowoleni i zwizani z wodzem. Wasa powtarza mi do koca: bd bardziej prezydencki, to bdziesz nadal szefem Kancelarii". Bya to osobista ch dojcia do porozumienia ze mn, a nie akceptacja mojej linii politycznej. Czyli t e r a z P a n o w i e s z a r p a l i c i e s i " j u z W a s w e d w c h ? Tak. Cisnlimy Was, by dokona zmian w wojsku poczwszy od Koodziejczyka, ktry przesiadywa caymi dniami u Wachowskiego. Wasa oczywicie mia sto argumentw: e to dobry onierz, e nic takiego nie zrobi, by go odwoa, e jak go odwoamy to trzeba mu co da. Pocztkowo Wasa deklarowa, i chce jak najszybciej mianowa cywilnego ministra obrony. Leszek dosta nawet prerogatywy, aby rozpocz rozmowy sondaowe wrd generaw z myl o nowym szefie sztabu - tak jakby sam mia zosta nowym ministrem obrony. Wasa si waha, potem stao si jasne, e z Koodziejczyka nie zrezygnuje. Z czasem Belweder zakaza ministrowi spraw wewntrznych Majewskiemu udziela jakichkolwiek informacji BBN-owi. Leszek nie bardzo mia tam co robi. N a w e t w czasie p u c z u w M o s k w i e ? Nawet. 19 sierpnia '91 rano przybyem do Wasy z wyrzutami, e dzwoni do Jaruzelskiego i Kiszczaka. Prezydent zorientowa si, e to bd i wymyli na poczekaniu, e im przygrozi. Nie bardzo w to wierzyem. Potem miaa miejsce wspomniana ju rozmowa na temat Wachowskiego. Z kolei Wasa stwierdzi, e potrafi uoy stosunki z Janajewem, bo go zna. S k d go zna? Z Pragi, gdzie zetknli si z okazji likwidacji Ukadu Warszawskiego, i wczeniej z Genewy z Midzynarodowej Organizacji Pracy. Janajew by tam przedstawicielem Profsojuzw". Wasa wezwa Leszka, gdy ten take zna Janajewa z MOP-u. Pamita, jak w Pradze Janajew dostrzeg Leszka i krzykn towariszcz Kaczinskij, my znajemsja!". 44

J a k W a s a p a t r z y na Rosj? Nie byo tu adnej staej postawy. Gdy mwiem o ostronej, ale i zdecydowanej polityce wobec Rosji - on rozumia, i chc granice przesuwa. Wasa nie dostrzega niuansw. Nie wyobraa sobie, i mona uwaa haso renegocjacji granic za absurd, a jednoczenie sdzi i siln pozycj wobec Rosji moemy sobie wyrobi tylko drog zdecydowanego kursu na Zachd. W l u t y m '91 Polska z r e z y g n o w a a z b l o k a d y t r a n z y t u a r m i i r a d z i e c k i e j z N i e m i e c przez nasze t e r y t o r i u m , i s t o t n e g o a t u t u w naszych n e g o c j a c j a c h o w y c o f a n i u od nas t y c h w o j s k . W i z a n e j e s t t o z p r o s o w i e c k i m p r z e m w i e n i e m M e r k l a n a Radzie B e z p i e c z e s t w a N a r o d o w e g o , p o k t r y m z a d a Pan j e g o d y m i s j i . C z y Pan t o p o t w i e r d z a ? Nie bd panom relacjonowa obrad RBN. To ciao obraduje tajnie. T o d l a c z e g o odszed M e r k e l ? Myl, e realnym powodem byy obawy Wasy przed ambicjami Merkla, ktry zacz wszystkich ustawia. Wasa nawet zaartowa: ciekawe, czy dla mnie jeszcze co zostawi". K t o zna Was, ten wie, e takie arty nie zapowiadaj niczego dobrego. G d z i e by r e a l n y o r o d e k w a d z y w t r a k c i e puczu? W rkach Wasy. Potem nawet twierdzi, i istnia jaki orodek niejawny na wszelki wypadek". C z y p o t w i e r d z a Pan g o t o w o w y s a n i a d e p e s z y d o J a n a j e w a ? Tak, wtedy wszyscy o tym mwili. Zaskakujce byo ju nie to, e depesz przygotowano, ale e miano j wysa gdy pucz zacz si zaamywa. To ewidentny dowd na istnienie czego, co pcha Was w tamt stron. Ju wiadomo, e puczyci umoczyli, ju cay Zachd dzwoni do Jelcyna, a Prezydent niepodlegej Polski usiuje wysa gratulacyjn depesz Janajewowi. Kady, kto cho troch myli, musi zdawa sobie spraw z tego, e Zachd nie dzwoniby, gdyby w Moskwie toczya si jaka realna rozgrywka. 30 tysicy gowic nuklearnych wystarczy, by nie wdawa si od pocztku w ostry konflikt z ludmi, ktrzy - gdyby pucz si uda - trzymaliby palce na przyciskach 45

zwalniajcych! Gdy inni dzwonili ju do Jelcyna, Belweder myla jeszcze o Janajewie... W t a k i m razie, j a k M o s k w a p a t r z y na W a s ? Jeszcze rok t e m u nie przyszoby n a m n a myl p y t a n i e , d l a c z e g o w a c i w i e M o s k w a i Z S R R nie gray p r z e c i w k o d e n i o m W a s y do p r e z y d e n t u r y w 1 9 9 0 roku, k t r a w t e d y miaa o z n a c z a z m n i e j s z e n i e ich w p y w w w Europie r o d k o w e j ? Dzi to p y t a n i e s a m o si cinie na usta. Z dzisiejszej perspektywy mona sobie wyobrazi tak gr Moskwy: po co broni Jaruzelskiego, ktry jest kart przegran, skoro istniej przesanki, e jego funkcj jest gotw przej Wasa. C z y Polska z m i e r z a ku f i n l a n d y z a c j i ? Belweder nie prowadzi polityki, ktra suwerenno nasz umacnia. Polska usadowia si na grani, skd cigle jest moliwo spadnicia na stron finlandyzacyjn. Nie zdobylimy si na wysiek, by przej na drug stron w kierunku Zachodu. Sprawa cigle jest otwarta i to jest najwiksze zagroenie. C z y pucz co z m i e n i w p a s k i c h r e l a c j a c h z B e l w e d e r e m ? By to ostateczny koniec udawania normalnych stosunkw z Prezydentem. Od tego czasu praktycznie przestaem pokazywa si w Belwederze. Nastpio formalne odebranie mi dwch komrek, nasanie NIK-u. Kontakty z Was ju prawie adne. Czy u t r u d n i a n o P a n u d o s t p d o P r e z y d e n t a ? Nie, ja si ju o audiencj nie staraem. Nie ogaszaem dymisji. Czekaem do wyborw, chcc ocali PC przed wstrzsem, jakim byoby poczucie, e Wasa nas wykorzysta i porzuci. Partia mogaby mi si wtedy rozlecie.

Demon zawsze i wszdzieD l a c z e g o przez c a y 1991 rok nie p r b o w a Pan p o p r a w i s w e g o spoecznego image'u? Cay czas skierowany by na mnie atak prasy. To zrozumiae. Od pocztku zapowiedziaem tym rodowiskom, ktre dominuj w me46

diach, e na zmianach, ktre w Polsce trzeba przeprowadzi, one strac najwicej. Prosz zwrci uwag, e nikomu nie drgna powieka, gdy najpierw byem zym demonem przy Wasie, a potem zym demonem, ktrego Wasa zwalcza. T o d l a c z e g o , j a k o szef K a n c e l a r i i , nie s t w o r z y P a n w i e l k o n a k a d o w e j gazety prezydenckiej? Przepraszam, ale skd miaem wzi na ni pienidze? (Od poowy '91 zacz tak organizowa Kinaszewski, powizany z dworem Wasy, dziki czemu mia na to jakie amerykaskie rodki. N i e d a w n o zrezygnowa.) Skutek by rzeczywicie taki, e wystarczyo bym ziewn, a w Gazecie W y b o r c z e j " czy w radiu pani Olejnik d o n o s z o n o , e wanie wystrzeliem Perschinga na siedzib Unii Demokratycznej. Szkolny zupenie przykad: organizujemy j a k o PC konferencj prasow w m a j u '91 w sprawie koniecznoci usunicia Balcerowicza i zmiany polityki r z d u . Ju dobrze wiem, e prasa kade nasze sowo przekrca. Kad wic myl wa, podkrelam, precyzuj trzy razy, e tak a nie inaczej, przysigam, e adne stoki, adne ambicje personalne, niczego nie chcemy. P a d a pytanie ,,A gdyby premier z a p r o p o n o w a wanie p a n a partii kogo na miejsce Balcerowicza, czy mielibycie k a n d y d a t a ? " (chodzio o to, e gdybymy nie mieli - to j a k i m prawem wystpujemy przeciw Balcerowiczowi), na ktre o d p o w i a d a m : W T A K I E J S Y T U A C J I zaproponowalibymy Glapiskiego. A w prasie, radiu i telewizji j e d n o wielkie garstwo: Kaczyski d a , eby Glapiski zosta wicepremierem zamiast Balcerowicza". Czyli, e chodzi o stoki. Tak byo ze wszystkim. Z T e l e g r a f e m " te? Oczywicie. T e l e g r a f ' powsta j a k o spka akcyjna dla sfinansowania pisma, ktre zastpioby Tygodnik Solidarno". Byem jej udziaowcem liczc, e moje nazwisko przycignie innych. Gdy zostaem ministrem w Kancelarii - uwaajc (wbrew temu, co wprowadzili liberaowie), e minister nie powinien by czonkiem spek akcyjnych - zrezygnowaem z uczestnictwa w Telegrafie". Nie udao si zgromadzi wystarczajcej sumy na uruchomienie tygodnika, wtedy T e l e g r a f ' zacz y, jako spka, wasnym yciem. 47

A l e w s p k z a a n g a o w a y si z m i l i a r d a m i z o t y c h i n s t y t u c j e bankowe i przedsibiorstwa? Zaangaoway si w tym sensie, e zostay wacicielami Telegrafu". Na tym przecie polega istota spki akcyjnej, e akcje s sprzedawane. Ci, ktrzy woyli pienidze, nie byli adnymi donatorami PC, tylko stali si wacicielami. I jeli byy czy s jakie dywidendy, to spywaj do nich, do Budimexu, Elektrimu, itd. Prbuje si tutaj posuy przeciw nam spoeczn niewiedz, na czym polega spka akcyjna. Gdybym przycign, przy pomocy nazwiska, pienidze do wasnej kieszeni, byoby to niemoralme. Ale ja grosza nie wziem z Telegrafu" i w yciu sowa nie zamieniem z udziaowcami spki. J a k i jest paski m a j t e k ? Ubrania, ksiki, niewielki wkad mieszkaniowy w jakiej martwej spdzielni, walizka, zegarek, radio Star", kot Bu (bezcenny). Mieszkania nie mam, samochodu te nie. Nie dorobiem si niczego na polityce, nie ukrywam wrcz, e przeywam dzi pewne trudnoci finansowe.

Scenariusze degeneracjiJ a k w y t u m a c z y Pan do d r a m a t y c z n y apel W a s y p r z e d w y b o r a m i , b y nie g o s o w a n a k o m u n i s t w ? By moe posiada prognozy, e dostan duo gosw. Na pewno obawia si wielkiego sukcesu Unii, gdzie w okolicach 30% gosw. Oznaczao to, i Mazowiecki ponownie zostanie premierem. Przewidywa w takim wariancie znaczne osabienie swojej wadzy. Bra pod uwag nawet moliwo dymisji. W a s a n i g d y n i g d z i e nie p o d a si d o d y m i s j i . Mg sdzi, e wrci na czele strajku. (Wygrana Unii wymagaaby wikszego manewru). Wiem na pewno, e by rozwaany wariant z dymisj. Wiem te, i Wasa bardzo ucieszy si z niepowodzenia Unii. P o m i m o w s z y s t k i c h P a n a p o r a e k w 1991 r o k u , t o w a n i e paski k a n d y d a t zosta p o w y b o r a c h p r e m i e r e m , w b r e w W a s i e . 48

.Byli wtedy nieco oguszani kolejnymi klskami..." (Bronisaw Geremek i Adam Michnik)

Tylko Olszewski mg wwczas przej. Innym kandydatem mgbym by ja, ale byem nie do strawienia np. dla ZChN-u. By Pan nie d o s t r a w i e n i a , b o w y g a d y w a Pan p r z e d w y b o r a m i , e Z C h N t o n a j k r t s z a d r o g a d o d e c h r y s t i a n i z a c j i Polski, z a m i a s t pj z n i m na u k a d y i je o c i e p l a . T y m c z a s e m Z C h N d o s t a , w i c e j g o s w ni P C , c z e g o Pan si nie s p o d z i e w a . Wicej o bodaj tysic gosw. I W AK, a nie Z C h N . Nie w tym jednak rzecz. Nie mogem ociepla tych ukadw. Powstanie PC byo eksperymentem politycznym. Partia wyranie antylewicowa, ale unikajca fundamentalizmu. W Polsce jest dla takiej partii mao miejsca, musi ona wrcz rozepcha dla siebie miejsce. Gdyby wwczas nie byo muru wobec Z C h N - PC stoczyoby si w tym kierunku. A marzeniem lewicy jest mie za wroga parti tak jak Z C h N i nic porodku. M i a Pan z a ze O l s z e w s k i e m u , e nie w z i d o r z d u ludzi z w i z a n y c h z P a n e m . M g j e d n a k sdzi, i paska k u r a t e l a s p a r a l i u j e go. W polityce umw trzeba dotrzymywa. Przyjem do wiadomoci, e udzia mj i mojego brata w rzdzie wywoa konflikt z Was. Nie zaakceptowano jednak innych osb, jak np. Sawomira Siwka. 49

Przykro mi to mwi, ale Olszewski rozmawia z nami jak z przeciwnikami. Liczy, e wok jego osoby powstanie nowy obz polityczny, ktry pokroi kilka partii, od Z C h N po PSL. To przesdzio o jego niepowodzeniu. Tak gra si nie dao. A j a k O l s z e w s k i m i a gra? Ju w grudniu powinien wzi do rzdu Uni. Ktra by go sparaliowaa... Sparaliowaaby, jeli by si miao kompleks. Ja wygrywaem m a j c niekiedy sabsze karty. W grudniu bya uchwaa Prezydium Unii o wejciu do koalicji. Byli wtedy nieco oguszeni kolejnymi klskami: wyborcz, misji Geremka i w obsadzie funkcji sejmowych. Weszliby do rzdu w zamian za dwa mocne resorty, np. finanse i sprawy zagraniczne. Zreszt Olszewski ich nie kontrolowa, a tak byaby pewna kontrola poprzez naszego" wiceministra. Takim resortem mg by te M O N . Mazowiecki np. zaakceptowa wwczas w rozmowie ze mn usunicie Koodziejczyka. To byoby oddanie duego kawaka wadzy... Oddanie kawaka wadzy za szanse utrzymania rzdu do dzi. W marcu za to samo trzeba byo zapaci droej, ale te si opacao. W takim rzdzie, ju z liberaami, Premier byby nasz, szef U R M nasz, M S W nasze i wikszo ministerstw nasza. W s z y s t k o p i k n i e , t y l e e z okazji t e c z e k U n i a i t a k w y s z a b y z hukiem z rzdu i pomoga obali Olszewskiego. To s ju spekulacje. Niekoniecznie musiaoby im si to opaca. A m o e nie byo d o b r e g o r o z w i z a n i a ? Dobrego nie byo, ale dzi gra rozgrywa si na znacznie niszym poziomie. W razie kolejnego kryzysu coraz bardziej zyskuje Wasa. Olszewski chcia zachowa wszystko i skoczyo to si nie najlepiej. A paradoks polega na tym, e nie chcc odda niczego, tak naprawd w czasie swych rzdw wielu resortw nie posiada, jak choby telewizji, finansw czy MSZ. 50

W d n i u w y b o r u O l s z e w s k i e g o na p r e m i e r a p o w i e d z i a P a n , i t o w i e l k i d z i e polskiej d e m o k r a c j i . S k d t a k w z n i o s e s o w a ? W demokracjach europejskich rzdy tworzy wikszo parlamentarna. Nawet francuski prezydent musi si z tym liczy. W wypadku Olszewskiego ta zasada zadziaaa po raz pierwszy. Zaczynao by normalnie. Powoujc w grudniu Olszewskiego parlament wznis si na wyyny. Potem Prezydent umiejtnie stosowa zasad dziel i rzd. Z przykroci stwierdzam, i nastpuje degeneracja parlamentu. Po raz pierwszy sejm ustpi w sprawie nominacji na szefa N B P pani Gronkiewicz-Waltz. To by grony precedens. Wkrtce zaakceptowa utrat kontroli nad wojskiem, telewizj i MSW, oddajc je otwarcie Prezydentowi. Dlaczego? Wiedziaem, e klasa polityczna jest saba wewntrznie, ale nie sdziem e a tak. Podobnie nie miaem zudze, i sprawa agentw zrobi na niej wiksze wraenie, czy e zachci do samooczyszczenia si. Ale nie zakadaem a takiego zaamania psychicznego, lkliwoci i braku determinacji w obronie wartoci. Tego si nie spodziewaem. B e l w e d e r z a t w o c i rozbija s c e n p o l i t y c z n . S k d t a k niski prg odpornoci? Ze saboci ludzi, z bdw ich przeszoci. Przypominam sobie, jak Wachowski przechwala si, e ma list dwustu politykw, kadego z jakim grzeszkiem. e da mi j do poczytania, jak si z nim dogadam. Nie braem tego powanie, ale gdy dzi patrz na niektre zachowania, zaczynam myle,e to prawda. J a k i e Pan w i d z i s c e n a r i u s z e w y d a r z e w bliszej przyszoci? Obawiam si dwu scenariuszy. W pierwszym wadza, przy saboci rzdu, powoli spywa w rce Wasy. Bez specjalnego wstrzsu powstaje ukad niedemokratyczny, w istocie oparty o czerwonych. Kady bowiem ukad niedemokratyczny bdzie tu oparty o komunistw, bo tylko oni dysponuj odpowiednimi siami jak wojsko, suby specjalne, pienidze, banki. To nie musi by dyktatura wprost. Wasa ma ju banki, telewizj i U O P pod cakowit kontrol, tworzy Gwardi Narodow, koniecznie jeszcze chciaby mie N I K . (Cho mj brat jest 51

bardzo dobrym szefem N I K i dostaje jednomylne oceny pozytywne w komisjach sejmowych, Belweder szaleje w poszukiwaniu jakiego haka). Powtarzam, w tym scenariuszu nastpi radykalne umocnienie czerwonych. A w drugim? W drugim rzd nie idzie na ustpstwa ze scenariusza pierwszego i dochodzi do konfliktu z Belwederem. Nastpuje dekompozycja w sejmie. Inflacja, ktra narasta wskutek nieodpowiedzialnych posuni tego rzdu w sferze finansowej - nasila si doprowadzajc do napi spoecznych. Wszystko zaczyna si rozazi. W przyspieszonych wyborach czerwoni odnosz sukces, nie taki jak na Litwie, ale wystarczajcy, by w sojuszu z PSL i przy poparciu Wasy, rzdzi nie majc wikszoci. C z y istnieje jaki scenariusz o p t y m i s t y c z n y ? Zawsze taki istnieje. W a s a c h c e rzdzi przez d r u g k a d e n c j . J a k t e g o d o k o n a ? S f a s z u j e w y b o r y czy s t a n i e przed n a r o d e m j a k o d o b r y car, k t r y p o w i e : li b o j a r z y przeszkadzali, w a n i e ich w y r z u c i e m , z a u f a j c i e jeszcze raz, w s z y s t k o sie o d m i e n i ? Zanim nadejd wybory, Belweder by moe bdzie do tego stopnia wszystko kontrolowa, e samo gosowanie okae si fikcj. Nie ma wolnych wyborw bez wolnej prasy i rwnego dostpu do mediw. W normalnym kraju po czym takim, jak sprawa Bolka, Wasa musiaby albo udowodni, e to absolutna nieprawda, albo nie miaby prawa duej rzdzi. T a k j a k B r a n d t , k t r y p r z e s t a by k a n c l e r z e m t y l k o z a t o , e j e g o a s y s t e n t o k a z a si a g e n t e m Stasi. S a m B r a n d t o t y m nie w i e d z i a . W a s a w i e , e t r z y m a a g e n t a i jeszcze g o w y s y a w wita p a s t w o w e pod Grb Nieznanego onierza z w i e c e m od Narodu, eby wszyscy to widzieli! Bo w Polsce praktycznie nie ma wolnej prasy. Ta rozniosaby Was, gdyby nie umia wyjani sprawy Bolka i niczym innym by si nie zajmowaa. U nas - kamie w wod. rodowisko dziennikarskie jest w olbrzymiej wikszoci umaczane" i zainteresowane w tym, by do pewnych rzeczy w Polsce w ogle nie doszo. 52

Akceptacja tej kandydatury ... musiaaby si czy z wyranymi warunkami" (Jan Olszewski w rozmowie z Jarosawem Kaczyskim. Z tyu Pawe czkowski i Antoni Furtak)

Czy w i e r z y Pan, e Lecha W a s da si jeszcze o d z y s k a dla polskiej s u w e r e n n o c i i racji s t a n u , i czy P a n b y b y w s t a n i e ponownie z nim wsppracowa? Boj si, e nie jest ju do odzyskania, a ja nie bybym, jak sdz, w stanie z nim dziaa. Wasa po prostu nie nadaje si do tej funkcji ze wzgldu na swe powizania i zaszoci, ktrych rozmiar i skutki ujawniy si dopiero, gdy zosta Prezydentem. Przy p a s k i m f u n d a m e n t a l n y m udziale. Ja nawet dzisiaj nie odczuwam do Wasy osobistej niechci czy nienawici, cho prbuje mnie wykoczy w sposb zupenie bezczelny z uyciem najgorszych metod. C h c e Pana zniszczy? Co do tego nie m a m adnych wtpliwoci. Jest potwornie ambitny i nie moe znie, gdy mwi na jego temat rzeczy nieprzyjemne. Przejdzie Pan d o historii j a k o p o l i t y k , k t r y s t a j e si p i e r w s z ofiar wasnych sukcesw. Po wylansowaniu M a z o w i e c k i e 53

g o , W a s y i O l s z e w s k i e g o j u po t y g o d n i u nie ma Pan na n i c h a d n e g o w p y w u . A l b o nie zna si Pan n a l u d z i a c h , albo, o w s z e m , w i e l k i z Pana t a k t y k , a l e a d e n s t r a t e g . Stawiajc na te wanie osoby nie miaem, w istocie, wyboru. Albo inaczej - miaem tylko gorsze alternatywy. Geremek wobec Mazowieckiego, Jaruzelski wobec Wasy, Bielecki wobec Olszewskiego. Bya jeszcze jedna okoliczno utrudniajca gr w p