T.C.

TRABLUS BÜYÜKELÇİLİĞİ TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ

AĞUSTOS 2008 TRABLUS

LİBYA’NIN GENEL EKONOMİK DURUMU

VE TÜRKİYE İLE

EKONOMİK-TİCARİ İLİŞKİLERİ

1

İÇİNDEKİLER SAYFA NO BÖLÜM I 1. GİRİŞ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 2 2. SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 2-4

2.1. Ülke Kimliği 2.2. Sosyal Göstergeler 2.3. Ekonomik Göstergeler

3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5-7

3.1.Ülkenin Kısa Tarihçesi 3.2. Siyasi ve İdari Durum 3.3.Coğrafi Bilgiler

4. GENEL EKONOMİK DURUMU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8-23

4.1. Genel durum 4.2. Tarım 4.3. Sanayi 4.4. Ulaştırma ve Telekomünikasyon 4.5. Hizmetler (Bankacılık, Turizm, Sigortacılık, Diğer Hizmetler) 4.6. Petrol ve Gaz 4.8. Doğal Kaynaklar

5. EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24-38 5.1. Genel Durum 5.2. Ödemeler Dengesi ve Sermaye Hareketleri 5.3. Yıl İçinde Alınan Ekonomik Önlemler ve Uygulamalar 5.4. Dış Ticaret 5.5. Dış Ticaret İstatistikleri

BÖLÜM II 1. TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER . . . . . . . . . . . . . 39-62

1.1. Ekonomik İlişkilerin Genel durumu 1.2. Ticari İlişkilerin Genel Durumu 1.3. Dış ticaret İstatistikleri 1.4. Ticari İlişkilerde Bilinmesi Gerekli Genel Konular 1.5. Yıl İçinde Açılan Fuarlar 1.6. Türkiye’nin Pazara Giriş İmkanları 1.7. Belli Başlı Ekonomik ve Ticari Kuruluşalar

2. SORUNLAR, GÖRÜŞLER VE ÖNERİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63-64 2.1. Sorunlar

2.2. Görüş ve Öneriler

KAYNAKÇA : 64

2

BÖLÜM I 1. GİRİŞ Bu raporda, Libya’nın sosyal ve ekonomik göstergeleri; kısa tarihçesi; siyasi ve idari durumu ile coğrafi özellikleri hakkında bilgi verildikten sonra, ülkenin genel ekonomik durumu ile ticari ilişkileri incelenmiştir.

Türkiye ile ekonomik ve ticari ilişkileri ise ayrı bir bölümde ayrıntılı olarak incelenmiş; sorun, görüş ve önerilere yer verilmiştir. 2. SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER

2.1. ÜLKE KİMLİĞİ

Devletin Adı : Libya Arap Halk Sosyalist Cemahiriyesi

Başkenti : Trablus Yönetim Biçimi : Teorik olarak Cemahiriye, yerel konseyler aracılığıyla gerçekleştirilen Halkın Cumhuriyeti olarak açıklanmaktadır.

Resmi Dili : Büyük şehirlerde Arapça, İtalyanca ve İngilizce yaygın olarak anlaşılmaktadır.

Dini : %97 Sünni Müslüman, %3 diğer dinler

Para Birimi : Libya Dinarı (LD)

Döviz Kuru (31.12.2007) : 1$=1,22 LD (Resmi Kur) Yüzölçümü : 1.759.540 Km²

Nüfus : 6.036.914 (166.510 yabancı nüfusu dahil) (Temmuz 2007 tahmini) 2006 yılı itibariyle Libya’da 1350 Türk vatandaşı yaşamaktadır.

Yıllık nüfus artışı (%) : 2,262 (2007 tahmini)

Nüfus Yoğunluğu (Kişi/Km²) : 3,46 (Ülkenin %90’dan fazlası çöl olduğundan, nüfusun %90’ı kıyı bölgelerinde yaşamaktadır)

Mesai Saatleri ve Günleri : Yapılmakta olan işin türüne göre değişiklik göstermekle birlikte çalışma saatleri, Pazar – Perşembe günleri arasında genel olarak 08:00 – 14:30 dur. Resmi tatil günü Cuma ve Cumartesi’dir. Bankalar, kamu kuruluşları ile pek çok firma Cumartesi çalışmaktadır. Büyük Kentler : Trablus, Bingazi, Misurata, Zuvara, Sirte, Sebha, El-Hums

Önemli Limanlar :El-Hums, Bingazi, Derna, Marsa El Briga, Misurata, Ra's Lanuf, Tobruk, Tripoli, Zuvara

3

Türkiye ile Saat Farkı : Türkiye ile saat farkı bulunmamaktadır. Ancak yaz saati uygulaması olmadığından, Türkiye’de yaz saati uygulandığı dönemde Türkiye’den 1 saat

geridir.

Haftalık Çalışma Saati (Ortalama) : 36 saattir. Resmi Tatil Günleri (Milli, Dini, vb) :

Halk Eğemenliğinin ilanı 3 Mart Kurtuluş Günü 11 Haziran Devrim Günü 23 Temmuz Ulusal gün 1 Eylül Dini bayramlar Hicri takvime göre kutlanmaktadır.

Uluslararası Telefon Kodu : 218

2.2. SOSYAL GÖSTERGELER Ortalama Ömür : 76,88 yıl Kadın : 79,23 Erkek : 74,64

Okuma Yazma Oranı (%) : (15 yaş ve üstü okuyup yazabilmektedir.)

Toplam nüfus : 82,6 Erkek : 92,4 Kadın : 72 (2003 tahmini)

Kullanımdaki Başlıca Telefon Hattı: 750.000 (2003)

Mobil Telefon Sayısı : Libyana Com: 3.132.379

Madar Com: 251.253 (2006)

Televizyon İstasyonu : 12 (1 adet tekrarlayıcı) (1999)

İnternet Kullanıcısı : 205.000 (2005)

İnternet Sağlayıcısı : 31 (2006)

Karayolu Uzunluğu : Toplam : 83.200 km Asfalt : 47.590 km Şose : 35.610 km (1999)

Yıllık Elektrik Üretimi : 19,44 milyar kWh (2004)

Yıllık Elektrik Tüketimi : 18,08 milyar kWh (2004)

4

2.3. EKONOMİK GÖSTERGELER

GSYİH ($) (Satınalma Gücü Paritesi) : 72,68 milyar (2006 tahmini) Reel GSYİH Artış Oranı (%) : 6,1 (2006 tahmini) Kişi Başına (GSYİH)($) : 12.300 (2006 tahmini) Enflasyon Oranı (Tüketici Fiyat İndeksi) (%) : 6,275 (2007)

İşgücü (faal nüfus) : 1.635.783 Yerli

209.226 Yabancı (2006)

İşsizlik oranı (%) : 30 (2004 tahmini)

GSYİH – Sektörel Dağılımı (%) Tarım : 7,3 Sanayi : 51,3 Hizmet : 41,4 (2006 tahmini)

Sabit Sermaye Yatırımları/GSYİH (%) : 7,4 (2006 tahmini)

Dış Ticaret ($)

İhracat : 55,181milyar f.o.b. (2007) İthalat : 21,925 milyar f.o.b. (2007) Denge : 33,256

Türkiye ile Ticaret ($)

İhracat : 399.720.260 İthalat : 643.801.949 Denge : -244.081.689

Döviz Rezervi : 69,31 Milyar $ (2007 tahmini) Ham Petrol Üretimi : 1,69 milyon varil/gün (2007) Ham Petrol İhracatı : 1,48 milyon varil/gün (2007) Doğalgaz Üretimi : 10,84 milyar m3 (2005 tahmini) Doğalgaz İhracatı : 5,24 milyar m3 (2005 tahmini) Kanıtlanmış Petrol Rezervi : 41,46 milyar varil (2006) Kanıtlanmış Doğalgaz Rezervi : 1.43 trilyon m3 (200)

5

Cari İşlemler Dengesi ($) : 14,5 milyar (2006 tahmini) Dış Borç Stoku ($) : 4,492 milyar (2006 tahmini)

Seçilmiş Oranlar (%)

İhracat/İthalat : 256 İhracat/GSYİH : 49 İthalat/GSYİH : 19 Cari İşlem Dengesi/GSYİH : 19 Dış Borç/GSYİH : 6 İç Borç/GSYİH : 5,6

3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER

3.1. Ülkenin Kısa Tarihçesi

1911 yılında Trablus ve civarından Osmanlıları süren İtalyanlar İkinci Dünya Savaşı sırasında yenildikleri 1943 yılına kadar bölgeye hakim olmuşlardır. Bu tarihten sonra Libya Birleşmiş Milletler (BM) yönetimine geçmiş, 1951 yılında da bağımsızlığını elde etmiştir. 1969 yılındaki askeri darbeyi takiben Albay Muammar Abu Minyar Al-Kaddafi kendi politik sistemi olan Üçüncü Evrensel Teoriyi hayata geçirmeye başlamıştır. Sosyalizm ve İslam’ın karması olan ve kısmen kabile uygulamalarından oluşan sistemin, Libya halkı tarafından, “doğrudan demokrasi” nin özel bir şekli olarak uygulanması öngörülmektedir. 1992 yılında, Lockerbie, Skotland üzerinde Pan AM uçağının düşürülmesini takiben BM tarafından uygulanan yaptırımlar Libya’yı zor durumda bırakmıştır. Lider Albay Kaddafi 1990’lı yıllar boyunca da Avrupa ile ilişkilerini yeniden kurmaya başlamıştır. BM yaptırımları Nisan 1999’da askıya alınmış, Libya’nın Lockerbie olayını çözmesinin ardından Eylül 2003’te tamamen kaldırılmıştır. Aralık 2003’te Libya kitle imha silahları üretimine yönelik programlarını açıklayacağını ve sonlandıracağını beyan etmiştir. Bundan sonra Lider Albay Kaddafi, batı ülkeleri ile ilişkilerini normale döndürme konusunda büyük aşamalar kaydetmiştir. Çalışma düzeyinde ve ticari delegelerin yanı sıra çeşitli sayıda Batı Avrupa liderini kabul etmiş ve Batı Avrupa’ya ilk ziyaretini 15 yıl sonra, Nisan 2004’te Brüksel’e yapmıştır. Diğer taraftan, 1980’li yıllarda terörist faaliyetler nedeniyle hükümetine karşı açılmış olan davaların bir kısmını, Pan AM uçağı, Fransa uçağı UTA ve bombalanan La Belle disko kazazedelerinin ailelerine 2004 yılında tazminat ödeyerek sonuçlandırmıştır. ABD Mayıs 2006’da Libya ile tam diplomatik ilişkilerini yeniden başlatmış ve Haziran ayında Libya’yı terörü destekleyen ülkeler listesinden çıkarmıştır.

3.2. Siyasi ve İdari Durum Ülke 1977 yılından bu yana Lider Albay Kaddafi tarafından yazılan “Yeşil Kitap” ta belirtildiği şekilde, kaynağını İslamiyet, sosyalizm ve kabile yaşamından alan “Üçüncü Evrensel Teori” nin genel çerçevesini çizdiği bir yönetim şekline sahiptir.

Piramit şeklinde bir idari yapılanması olan Libya, en küçük idari birim olan 1500 mahalleye ayrılmıştır. Her mahalle kendi yasama (Temel Halk Kongresi) ve yürütme (Halk Komitesi) güçlerine sahiptir. Mahalleler yine yasama ve yürütme güçlerine ve kendi bütçesine

6

sahip 25 Kent Konseyi’ne (Şabiya-Belediye) bağlıdır. 2000 yılında kurulan Kent Konseyleri doğrudan Başbakanlığa bağlı olarak çalışmaktadırlar.

Üyeleri Temel Halk Kongreleri ve Halk Komiteleri Sekreterlerinden oluşan Genel Halk Kongresi en yüksek yasama organıdır ve yılda iki defa toplanmaktadır. Ülkede siyasi parti bulunmamaktadır.

Libya Devrim Konseyi, Devlet Başkanı dahil olmak üzere 4 asker üyeden oluşmakta ve en yüksek yönetim birimini temsil etmektedir. Devlet Başkanı Albay Kaddafi 1969 yılında yapılan askeri bir darbenin ardından yönetime gelmiştir. Devrim Konseyi, darbenin ardından yürürlükteki anayasayı 11 Aralık 1969 tarihinde, “Anayasal Bildiri (Constitutional Proclamation)” ile değiştirmiştir. Libya Devrim Konseyi

Albay Muammer El Kaddafi : Devrim Konseyi Başkanı Albay Ebubekir Yunus Cabir : Silahlı Kuvvetler Komutanı Albay Mustafa Harrubi : Körfez Ülkeleri İle İlişkilerden Sorumlu Konsey Üyesi Binbaşı Huveldi Hamedi : Arap Magrep Birliği ile İlişkilerden Sorumlu Konsey Üyesi

Genel Halk Kongresi (Parlamento) Sekreterliği

GHK Sekreteri(Parlemanto Başkanı) : Muftah Muhammet Kaiba Dış İlişkiler : Süleyman Şassi Al-Shahumi Halk Komiteleri : El Tayip El Safi El Tayip Halk Kongreleri : İbrahim Abd Al-Rahman Abjad Hukuk ve İnsan Hakları : Hüseyin El Vahişi El Sadık Kadın İşleri : Huda Fethi Bin Amir Ticari Birlikler, Federasyonlar ve Mesleki Birlikler : Mohammed Bilhüseyin Cibril Genel Halk Komitesi Genel Halk Komitesi Sekreteri (Başbakan) : El Baghdadi Ali Al-Mahmudi Genel Halk Komitesi Yardımcı Sekreteri : Mühendis Embarak Abdullah El Şamah Önemli Bakanlar Ekonomi, Ticaret ve Yatırım : Dr.Ali Abdul-Aziz El-Essawi Maliye : Muhammed Ali Al-Huveye Dış İlişkiler ve Uluslararası İşbirliği : Muhammed Abdurrahman Shalgham Gaz, Elektrik ve Su Kaynakları : Omran İbrahim Abu-Krah Sanayi ve Madenler : Ali Yusuf Zikri Adalet : Mustafa Mohammed Abdel-Jalil İşgücü, Eğitim ve İstihdam : Matuq Mohammed Matuq Kamu Güvenliği : Gen.Abdel Fatah Unis El Obeidi

7

Planlama : Abdulhafed Mahmud Zalitni Ulaştırma ve Telekomünikasyon : Muhammet Abucelle El Mabruk

Tarım ve Hayvancılık : Ebubekir Mabruk El Mansuri Sağlık ve Çevre : Muhammet Ebuuceylah Raşit

Kuruluşlar Ulusal Petrol Şirketi Başkanı : Shükrü Ghanem Merkez Bankası Başkanı : Ferhat Omer Ben Gadarah

Yasal Sistem : İtalyan Medeni Hukuku ve İslam Hukukuna dayalıdır. Farklı dini mahkemeler vardır. Yasalar için anayasal bir yargı denetimi söz konusu değildir. Uluslararası Adalet Divanı (International Court of Justice)’nın yargılaması kabul edilmemiştir.

Yargı : Kıta Avrupası ülkelerinde görüldüğü gibi karar veren tek hakimin bulunduğu mahkemeler ve onların kararlarının temyiz edilebileceği üst mahkemeler ve bir Yüksek Mahkeme bulunmaktadır. Mahkemelerde katı olmayan şeriat hukuku da uygulanmaktadır.

3.3.Coğrafi Bilgiler

3.3.1. Coğrafi Konumu, Yer Şekilleri, Akarsular ve Göller, İklim-Bitki Örtüsü

Kuzey Afrika’da, Akdeniz kıyısında, Mısır ve Tunus arasında yer almaktadır. Kara sınırı 4.348 km, deniz sınırı 1.770 km. uzunluğundadır. Cezayir, Çad, Mısır, Nijerya, Sudan ve Tunus ile sınır komşusudur. Yeryüzü şekli, çoğunlukla çorak, düz ve engebeli arazi, plato ve çukurluklardan oluşmaktadır. Kıyı boyunca Akdeniz iklimi, iç kesimlerde tipik kuru çöl iklimi hakimdir. İlkbaharda ve sonbaharda, 1-4 gün boyunca esen ve “ghibli” adı verilen sıcak, kuru ve toz yüklü güney rüzgarları görülür. Ayrıca toz ve kum fırtınaları yaşanır.

3.3.2. Nüfus Yaş yapısı (%)

0-14 yaş : 33,4 (erkek 1.029.096/kadın 985.606) 15-64 yaş : 62,4 (erkek 1.940.287/kadın 1.827.429) 65 ve üstü : 4,2 (erkek 184.892/kadın 129.604) (2007 tahmini)

Yaş Ortalaması

Toplam : 23,3 yıl Erkek : 23,4 yıl Kadın : 23,2 yıl (2007 tahmini)

8

Cinsiyet Dağılımı

Doğumda : 1,05 erkek/kadın 15 yaş altı : 1,044 erkek/kadın 15-64 yaş : 1,062 erkek/kadın 65 yaş üstü : 0,964 erkek/kadın

Toplam nüfus : 1,052 erkek/kadın (2007 tahmini)

2007 tahminlerine göre doğum oranı her bin kişide 26,09, ölüm oranı her bin kişide 3,47’dir. Bebek ölümü genel olarak her bin kişide 22,82’dir. Bu oran oğlan bebeklerde 25,07’ye yükselirken kız bebeklerde 20,47’ye düşmektedir. Ülkede kadın başına düşen çocuk sayısı 3,21’dir.

3.3.3. Çalışma ve İşgücü İş Gücünün Sektörel Dağılımı (%)

Tarım : 17 Sanayi : 23 Hizmetler : 59 (2004 tahmini)

2005 tahminine göre halkın %7,4’ü fakirlik sınırının altında yaşamaktadır. 4.GENEL EKONOMİK DURUMU 4.1. Genel durum Libya ekonomisi esas olarak petrol gelirlerine dayanmaktadır. Petrol geliri ihracat gelirinin %95’ini, GSYİH’nın %25’ini ve kamu sektöründeki ücretlerin %60’ını oluşturmaktadır. Enerji sektöründen sağlanan önemli ölçüdeki gelir düşük nüfus ile bir araya geldiğinde, Libya kişi başına en yüksek GSYİH’ya sahip Afrika ülkelerinden birisi olmaktadır.

Libyalı yetkililer ülkeyi uluslararası arena ile bütünleştirmeye yönelik geniş kapsamlı kampanya çerçevesinde, son 4 yılda, ekonomik reformlar açısından önemli gelişme kaydetmişlerdir. Bu çabalar, Eylül 2003’te BM yaptırımlarının kaldırılması ve Aralık 2003’te Libya’nın kitle imha silahları üretiminden vazgeçtiğini açıklamasından sonra hızlanmıştır. ABD’nin Libya’ya karşı tek yanlı olarak uyguladığı yaptırımların hemen hemen tamamı Nisan 2004’te kaldırılmış ve bu da Libya’nın, özellikle enerji sektöründe daha çok doğrudan yabancı yatırım çekmesine yardım etmiştir. Libya petrol ve gaz lisansı verilmesi ile ilgili görüşmeler, yüksek düzeyde uluslararası nitelikte ilgi çekmeye devam etmektedir. Ulusal Petrol Şirketi, 2010 yılından önce petrol üretimini iki katına çıkararak günde 3 milyar varil üretimi hedeflemektedir.

Libya’nın, ekonomisini liberalleştirmek açısından kat etmesi gereken çok yolu vardır, ancak DTÖ üyeliği için başvuru, bazı sübvansiyonların azaltılması, özelleştirme planlarının açıklanması gibi başlangıç adımları, piyasaya dayalı bir ekonomiye geçiş için zemin yaratmaktadır. GSYİH’nın %20’sini oluşturan petrol-dışı imalat ve inşa sektörü, ağırlıklı

9

olarak tarım ürünleri işlemekten çıkıp petrokimyasallar, demir, çelik ve alüminyum üretir hale gelmiştir. İklim koşulları ve çorak toprak tarımsal üretimi ciddi biçimde sınırlamaktadır

ve Libya gıda maddelerinin %75’ini ithal etmektedir. Libya’nın en önemli tarımsal sulama kaynağı Büyük Yapay Nehirdir, ama artan su talebini karşılayabilmek amacıyla yatırımlar için önemli kaynaklar ayrılmaktadır. Öte yandan, Libya’da sefaletin bulunmadığına da işaret etmekte yarar vardır. Yeşil Kitap Yönetimi, bir dönemin büyük zenginliğiyle halkın tümünün yaşam düzeyini belirli bir çizginin üzerinde tutmayı başarmıştır. Libya, petrol zenginliğini göstergeler dikkate alındığında sosyal ve insani kalkınmaya belli ölçüde yansıtabilmiştir. Nitekim, BM 2007 İnsani Kalkınma Raporuna göre, BM üyesi 177 ülkenin ortalama yaşam süresi, eğitim düzeyi ve kişi başına düşen milli gelir düzeyi dikkate alınarak oluşturulan İnsani Kalkınma İndeksinde Libya bir önceki yıla göre sekiz sıra yükselerek 56. sırada Yüksek İnsani Kalkınmayı Yakalamış Ülkeler ile Afrika Ülkeleri arasında 1. sırada yer almıştır. Türkiye’nin 84. sırada yer aldığı listede, Libya’nın komşuları Tunus 91. , Cezayır 104. , Mısır 112. , Sudan 147. , Çat 170. , Nijer ise 174. sırada yeralmıştır. Orta vadede Libya’nın başlıca ekonomik hedeflerinin; temelde işsizliğin önlenmesi ve üretimin çeşitlendirilmesi amacıyla petroldışı sektörlerin de desteklenmesi, başta bankacılık ve turizm olmak üzere hizmet sektörünün güçlendirilmesi ve yabancı sermayenin teşvik edilmesi olduğu değerlendirilmektedir. Özellikle Devrimin 40. yıldönümüne (Eylül 2009) yetiştirilmek üzere hızlanan gösterişli inşaat (otel, işmerkezi, havalimanı, yol, liman) ve her türlü alt yapı-üst yapı projelerinin yabancı firmalara iş sahası sağlamaya devam edeceği görülmektedir.

Yüksek petrol fiyatları ve güçlü iç talebin etkisiyle büyüme oranları yüksek seyretmeye devam etmektedir. 2007 yılında Libya ekonomisinin %5,4 oranında büyüdüğü tahmin edilmektedir.

Libya’da en hızlı büyüyen sektörlerden biri inşaat sektörüdür. Özellikle Devrimin 40. yılına yetiştirilmek üzere 2007 yılında gösterişli inşaat projelerine ağırlık verildiği gözlenmektedir. Sözkonusu sektörün GSYİH’nin %4’üne tekabül ettiği ve 600-800.000 kişiye istihdam sağladığı tahmin edilmektedir. Monitor Group’un 2006 Şubat ayında yayınladığı rapora göre, 2015 yılına kadar 420.000 yeni konut inşa edileceği ve bu alandaki projelere 13 milyar dolar harcanağı tahmin edilmektedir.

Geçtiğimiz yılın göze çarpan gelişmelerinden biri Seyfülislam Kaddafi’nin Eylül ayında açıkladığı dünyanın en büyük ekonomik kalkınma projesi olmuştur. Sözkonusu proje 5.500 km2’lik bir alanı kapsamakta ve eko-turizm, yenilenebilir enerji üretimi, temiz sanayi, kültürel mirasın korunması, ağaçlandırma gibi başlıkları içermektedir. Milyarlarca dolar değerinde olduğu belirtilen projenin yürütülmesi için Hükümete bağlı Yeşil Dağ Geliştirme ve Koruma Kurulu (GMDCA) oluşturulmuş olmakla birlikte projenin finansmanı konusunda soru işaretleri bulunmaktadır.

Genel Halk Kongresinin 2007 Ocak ayındaki toplantısında Başbakan, hükümetin kamu sektörünü verimli hale getireceklerini, bu çerçevede özel sektörün gelişmesine yardımcı olmak ve kamunun ücret yükünü azaltmak üzere binlerce işçiyi işten çıkaracaklarını açıklamıştır. Memurlar ve diğer kamu çalışanlarının 1 milyonu aştığını, kamu ücretlerinin 2006 yılında 4 milyar LD’na ulaştığını da belirtmiştir. Bu uygulamadan, muhtemelen 400.000 çalışan, en fazla da sağlık, eğitim ve petrol sektörü etkilenecektir. Hükümet kaynakları, bu önlemlerin

10

kaçınılmaz olduğunu, kamuda gereğinden fazla iş gücünün bulunduğunu; kamu kuruluşlarının insanları ihtiyaç olduğu için değil, sosyal sorumluluk çerçevesinde istihdam

ettiğini savunmaktadır. Bu çalışanların 3 yıl boyunca maaşlarını almaya devam edecekleri veya kendi işlerini kurmak istemeleri halinde 50.000 LD’na kadar kredi verileceği de hükümet tarafından açıklanmıştır.

Hükümet, söz konusu çalışanların işsiz kalmayacağını, yeni işlere kaydırılacağını veya emekli edileceğini söylemektedir. Özel sektöre işçi akımının, küçük işletmeler kurulmasını destekleyen yeni düzenlemelerle birlikte, girişim ruhunu geliştirmesi beklenmektedir. Kaynakların verimli kullanılmasıyla, Libya halkının yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve sağlık, eğitim gibi kamu hizmetlerinin geliştirilmesinin hedeflendiği belirtilmektedir. 2007 Şubat ayında Ekonomik Kalkınma Kurulu (EDB) kurulmuştur. 12 üyeli, uluslararası nitelikte danışma kurulu ile desteklenen Kurulun başkanı başbakandır. Görevi, önemli ekonomik gelişme ve reform önlemlerinin gerçekleştirilmesine yönelik kampanyaları tasarlamak ve uygulamaktır. Kurul, normal bürokratik kanalların dışında olduğundan, kritik ekonomik konularda hızlı karar alabilmekte ve uygulayabilmektedir. EDB ayrıca ülkenin iş ortamını, ekonomiyi uluslararası camiaya açacak ve büyük miktarlarda yabancı yatırım çekecek şekilde geliştirmekle de görevlidir. Ayrıca, Afrika Fonu ve Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Fonu gibi, devlet yatırım kuruluşlarını yeniden yapılandırmak amacıyla Libya Yabancı Yatırım Şirketi (LAFICO)’de kurulmuştur.

4.1.1. Genel Ekonomik Yapı

Satınalma gücü paritesine göre GSYİH (2006 tahmini) 72,68 milyar $’dır. Reel olarak %6,1 oranında artmıştır.

GSYİH’nın Sektörel Dağılımı (%)

Tarım : 7,3 Sanayi : 51,3 Hizmet : 41,4 (2006 tahmini)

Sabit Sermaye Yatırımları/GSYİH (%) : 7,4 (2006 tahmini)

Dış Ticaret ($) İhracat : 55,181 milyar f.o.b. (2007 tahmini) İthalat : 21,925 milyar f.o.b. (2007 tahmini) Denge : 33,256

Dış Borç Stoku ($) : 4,492 milyar (2006 tahmini)

4.2. Tarım Topraklarının % 95’i çöl olan, çok küçük bir bölümü yağmur alan ve sulanabilen Libya; kendine yeterli bir tarım ülkesi olarak değerlendirilse de temel tarım ürünleri dahil

11

olmak üzere gıda maddelerinin önemli bir kısmını ithal etmektedir.Ülkede buğday, fasulye, zeytin, mandalina, portakal ve sebze yetiştirilmekte, küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır.

Ülke topraklarının % 1.2’sinde tarım yapılabilmektedir. Trablus ve Bingazi bölgeleri çok yağmur alsada diğer bölgeler oldukça az yağmur almaktadır. Nüfusun sadece % 13’ü kırsal bölgelerde yaşamaktadır. Tarımın GSMH içindeki payı da oldukça düşüktür. FAO verilerine göre 2002 yılında gıda tüketimi % 70 oranında ithalat kaynaklıdır.

Tarım, yatırım programında öncelikli sektörler arasında değerlendirilse de Libya’nın uluslararası ilişkilerdeki yeni pozisyonu ve öncelikleri nedeniyle önceliğini kaybetmekte stratejik önemini yitirmektedir. Ancak ülkenin su kaynaklarının artırılması yönünde yapılan yatırımlar tarımın öncelikli sektörler arasında yer aldığını göstermektedir. Lider Kaddafi’nin en önemli prestij projesi olan ve kendisi tarafından dünyanın 8. harikası olarak adlandırılan Büyük İnsan Yapımı Nehir projesi halen en büyük ve en maliyetli alt yapı ve inşaat projesi olma özelliğini korumaktadır. Çevre sorunlarının yanısıra bir takım teknik sorunlarla da karşı karşıya olan yüksek maliyetli projenin toplam kamu harcamalarının %10’unu tüketmeye devam edeceği anlaşılmaktadır.

Büyük nehir projesinin tarıma başta hedeflendiği ölçüde katkı sağlayamayacağı öngörülmektedir. Nitekim, projenin başında çölden taşınacak suyun %80’inin tarım arazilerinin sulanması için kullanılması öngörülmüşken bugün gelinen noktada sözkonusu suyun önemli bir bölümü içme suyu olarak kullanılmaktadır.

Ülkenin sınırlı su kaynaklarından 1972 yılında kurulan Genel Su İdaresi sorumludur. Tarım ve Hayvan Sağlığı Bakanlığı ise ziraat ve ilgili projelerden sorumludur. Büyük Yapay Nehir Projesi Otoritesi ise çölden getirilen suyun aynı zamanda tarımsal amaçlarla kullanılmasından da sorumludur.

Cultivated Areas in Hectares and the Product of the National Project to Cultivate

(100,000) Hectares (Wheat), 2006

Project Achieved Product Tonne\Barley

Achieved Product Tonne \Wheat Cultivated Areas

Al Sarir 2794 16895 7748 Maknosa 12800 5474 3662 Barjoj 1912 12099 2942 Abo Shiba 1065 1249 775 Al Dabwat 233 1266 391 Al Deesa 497 150 ـ Al Kofra 250 3209 1246 Airwan 1641 176 850 Total 21192 40368 17764

Source: The Secretary of Agriculture, Marine & Animality Wealth

12

Achieved Production at the Surman Poultry Project, 2006

Frozen Chicken Meat Chic \kg Hatching Egg \Egg Exposed Achieved % Exposed Achieved % Exposed Achieved %

Project

Hera ـ ـ ـ 13 441568 3438621 20 660,411.5 3,244,4143,660,647 388,831.5 11 3931200 1551070 39 3798919 4163343 109 Tawergha

3588202 1,546,534.5 43 3931200 214270 54 3360914 2669158 79 Ghoutt Sulttan

3493850 1302088 37 3439800 2900783 84 4654178 4434990 95 Twisha 3615755 3007888 83 391200 2370255 60 4438872 2957113 67 Agouria

17602868 6,905,753.5 39 15132021 7477946 50 1625288

3 14224604 78 Total Source: The Secretary of Agriculture, Marine & Animality Wealth

Büyük Yapay Nehir Projesi (Great Man Made River Project)

Ülkenin güneyini kapsayan Sahra Çölünün derinliklerinden kıyı bölgesindeki yerleşim alanlarına getirilen suyun içme suyu ve tarımsal sulama amaçlı kullanılması için su kuyuları ve boru hatları inşasını içeren bir program hazırlanmıştır. 5 Aşamalı bu plan aşağıda özetlenmektir. Proje tamamlandığında yılda 2 km3 su 50 yıl boyunca kullanılabilecektir. Projenin uygulanması amacıyla ayrıca bir idarede kurulmuş bulunmaktadır.

Aşama I: İnşası tamamlanmıştır. Tarıma elverişli Bingazi ve Sirt arasındaki bölgenin yılda 700 milyon m3 su ile sulanması hedeflenmektedir. Su, Sarir ve Tazirbu bölgelerindeki ana kuyulardan getirilmektedir.

Aşama II: İnşası sürmektedir. Ülkenin Kuzey Batı bölgesinin sulanması amaçlanmaktadır. Murzuq bölgesinde açılan 500 kadar kuyudan yılda 800 milyon m³ su ile sulanması hedeflenmektedir.

Aşama III : Kufra bölgesinde açılan kuyularla Aşama I kapsamındaki bölgeye yılda 500 milyon m³ ilave su verilmesi sağlanacaktır.

Aşama IV ve V: Aşama I in Tobruk bölgesine, Aşama II’nin daha Batıya genişletilmesini içermektedir.

Proje ile taşınan suyun bir kısmının Libya’nın başlıca şehirleri olan ve toplam nüfusun % 90’ının yaşadığı Trablus, Bingazi, Misurata ve Sirt’in içme suyu ihtiyacının karşılanmasında kullanılması planlanmaktadır. İlerleyen yıllarda Libya’nın içme suyu ihtiyacının karşılanmasında kullanılması planlanmaktadır. Tarımsal sulama ise deniz suyu ve pis su arıtma tesislerinden sağlanacaktır. Bu amaçla geniş kapsamlı su arıtma sistemlerinin planlanması ve ihale edilmesi çalışmaları sürmektedir. Projenin 3. aşaması kapsamında yer alan iki büyük ihalenin Türk firmaları tarafından kazanılmış olması ise memnuniyet verici bir gelişmedir.

13

4.3. Sanayi

Libya’da petrole dayalı endüstriler, demir ve çelik endüstrisi, küçük çaplı tekstil ve çimento fabrikaları ve çeşitli gıda maddesi üretimine yönelik endüstriler bulunmaktadır. Ülkeye yabancı sermaye çekilmesinin ana hedeflerinden bir tanesi petrol dışı endüstrilerin güçlendirilmesi olmakla birlikte, hidrokarbon ve elektrik üretim ve şebekesinin yenilenmesine yönelik yatırımlar önümüzdeki dönemde Libya’nın yatırım bütçesinde en fazla para ayırdığı ve yabancı sermayenin yöneleceği sektörler olarak değerlendirilmektedir.

Libya yönetiminin 1980’lerden itibaren önemli sanayi projeleri gerçekleştirmesine ve çeşitli fabrikalar açmasına rağmen, bunların işletilmesinde karşılaşılan sorunlar nedeniyle ülkede işletilmeyen onlarca endüstri tesisi olduğu belirtilmektedir. Mezkûr tesisler ucuz enerjiye rağmen hammadde ve yedek parça konusunda ithalata bağımlı olmaları, kalifiye işgücü ve yetkin yönetim eksikliğinin de etkisiyle uzun süredir atıl haldedir.

Ülkedeki en büyük endüstri tesisi Libya Demir ve Çelik Fabrikasıdır. Wadi Şhati bölgesinde bulunan demir rezervleri tesislerin başlıca kaynağını oluşturmaktadır. Üretimin yaklaşık yarısı Avrupa ülkelerine satılmaktadır.

Atıl olanlar da dahil olmak üzere endüstri tesislerinin önemli bir kısmı özelleştirme kapsamına alınmıştır. Ancak özelleştirme endüstri tesislerinin hisselerinin halka dağıtılması şeklinde gerçekleşmekte ve yabancı sermayenin payı sınırlı tutulmaktadır.

Libya, nüklüer enerjinin barışçıl kullanımına da ilgi duymakta olup, bu konuda ABD ve Fransa ile temas içindedir. Nitekim, Fransa Cumhurbaşkanı Sarkozy’nin Temmuz ayında Libya’yı ziyareti ve Lider Kaddafi’nin Aralık ayında Fransa’yı ziyaretlerinde de Fransız Areva şirketi tarafından deniz suyunun arıtılmasıyla tatlı su elde edilmesi amacına yönelik olarak 2 nüklüer reaktör inşa edilmesi için mutabakat zaptı imzalandığı haberleri çıkmıştır. Öte yandan Libya’nın Ras Lanuf petro-kimya kompleksinin modernize edilmesi ve kapasitesinin arttırılması planı çerçevesinde Nisan ayında ABD’den “Dow Chemical” şirketiyle anlaşma imzalanması önemli bir sanayi yatırımı olarak göze çarpan yılın önemli gelişmelerinden biridir.

14

The Industrial Activity of Companies and Factories Belonged to the Industry Section, 2006

L.D (1000)

Source: General Popular Comity Metal & Industry

Labours in Different Sections

L.D (1000)

Section Labour No. The Circulation of

Labours

Libyan Non

Libyan

Total Achieved

Total of Quitting

Total of Nominations

The Total Labour Cost

The Average of Producer's Production

The Average of Producer's Portion

Dinnar Productivity of the Producer Portion

The Rate of Labour Circulation

The Rate of Non National Labour

Basic Metal Industry

8315 88 8403 510644 114 208 75129 61 9 7 1 1

Manufacture of Spinning Fabric and Furniture

2198 68 2266 9046 359 29 6377 4 3 1 16 3

Food Industries 6792 80 6872 360408 937 223 21578 52 3 17 14 1 Chemical Industries 4695 184 4879 69219 393 119 15808 14 3 4 8 4

Engineering Industries 4962 15 4977 147327 184 42 14028 30 3 11 4 0

Cement & Building Material Industry

2750 285 3035 93718 153 75 12466 31 4 8 5 9

Total 29712 720 30432 1190362 2140 696 145386 39 5 8 7 2

Source: General Popular Comity Metal & Industry

Production

Sales

Section Value of Exposed

Achieved

Achieved in Previous Year

Rate of Change

Operating Level

The Rate of the Achieved to the Exposed

Domestic Exports Total of Sales

Previous Year's Domestic

Previous Year's Exports

The Average of Domestic Sales Development

The Average of Exports Development

Metal Industries 562284 510644 432905 18 67 91 415119 426147 841266 353348 335319 17 27

Manufacture of Cement & Building Material

118825 93718 93405 0.34 46 79 106587 15 106602 96991 0 10 -

Spinning Fabric & Furniture Manufacture

70905 9046 7144 27 7 13 6891 0 6891 10774 0 36 -

Food Manufacture

784746 360408 322015 12 28 46 360312 0 360312 329372 0 9 -

Chemical Manufacture 191062 69219 96337 28 19 36 58454 19214 77668 67339 30706 13 37

Energy & Electrical Industries 476949 147327 139220 6 8 31 116981 1263 118244 158058 2263 26 44

Total

2204771 1190362 1091026 9 26 54 1064344 446639 1510983 1015882 368288 5 21

15

The Activity of Companies and Factories Belonged to Metal & Industry Section, 2006.

L.D (1000)

Production Sales

Category Value of Exposed Achieved

Achieved in Previous Year

Rate of Change

Operating Level

The Rate of the Achieved to the Exposed

Domestic

Exports

Total of Sales

Previous Year's Domestic

Previous Year's Exports

The Average of Domestic Sales Development

The Average of Exports Development

Steal & Iron Libyan Company

526706 477352 398332 20 68 91 381867 424686 806553 322386 335010 18 27

General Company of Pipes

21588 20980 19670 7 30 97 20092 1461 21553 15650 309 28 373

General Copmany of Scrap Metal

13990 12312 14903 17 - 88 13160 0 13160 15312 0 14 -

Total of Metal Industries 562284 510644 432905 18 67 91 415119 426147 841266 353348 335319 17 27

Libyan Company of Cement

109200 89980 89040 1 55 82 102871 0 102871 93712 0 10 -

General Company of Building Material Manufacture

5545 3738 3825 2 11 67 3674 0 3674 2906 0 26 -

Alazizia Factory of Glass 4080 0 539 100 0 0 42 15 57 373 0 89 -

Tripoli Floor Tiles - - - - - - - - - - - - -

Total of Cement & Building Material Section

118825 93718 93405 0.34 46 79 106587 15 106602 96991 0 10 -

Demostic Contributed Cement Company

193753 183188 190863 4 71 95 184075 0 184075 145510 0 27 -

Source: General Popular Comity Metal & Industry

4.4.Ulaştırma ve Telekomünikasyon Libya’da mobil telefon piyasası hızla büyümektedir. Mobil telefon kullanıcıları Libyana 3.132.379 (2006 Tahmini) ve Al-Madar 251.253 (2006 Tahmini) olmak üzere iki markadan hizmet almaktadır. 2004 yılında Libyana’nın faaliyete geçmesiyle iki firma arasında rekabet başlamıştır. Ancak her iki şirket de devlete ait telefon operatörü olan General Post and Telecommunications Company (GPTC)’e aittir. GPTC sabit hatlar ve veri hizmetleri konusunda tekel pozisyonuna sahipken, en az 7 şirketin hizmet verdiği internet hizmetleri pazarında sınırlı rekabet vardır. Bununla birlikte, devletin sahip olduğu internet sağlayıcısı Libya Telecom and Technology Company, uluslararası bağlantı konusundaki tekel konumu sayesinde piyasayı kontrol etmektedir.

Telekom sektörüne yatırım, rejimin yürürlükteki 20 yıllık planında önceliğe sahiptir ve 2005-2020 arasında 10 milyar $ yatırım öngörülmektedir. Ülkedeki iki mobil network ağı için de önemli tutarlarda yatırım yapılmıştır ve son yıllarda, Alcatel, Siemens, Ericsson, Nokia, ZTE ve Huawei gibi uluslararası ekipman sağlayıcılarla iş birliğine gidilerek üçüncü generasyon altyapı yatırımlarına başlanmıştır. Özelleştirme gerçekleştiğinde, Libya’nın mobil telefon networkleri, ülkenin Afrika standartlarına göre yüksek kişi başına geliri ve abone sayısında beklenen artış dikkate alındığında, önemli yatırım payına sahip olacaktır. Ancak, telekom sektöründe bağımsız bir düzenleyicinin olmaması bu avantajları azaltmaktadır.

16

Ülkenin 25.000 km karayolu şebekesi bulunmaktadır. Ancak Çad ve Nijer’le

bağlantısını sağlayan yollar ile Libya Tunus ve Mısır’ı birbirine bağlayacak olan Trans-Libya Otoyolunun inşası önem arz etmektedir.

Libya’nın 1965 yılından buyana, işleyen bir demiryolu şebekesi bulunmamaktadır. Libya demiryolları işletmesi demiryolu hattının döşenmesi amacıyla çeşitli projeler bulunsa da bu alanda henüz somut bir ilerleme sağlanmamıştır. Proje 2178 km uzunluğunda Tunus-Libya ve Mısır’ı bağlayan doğu-batı kıyı hattı ile 992 km uzunluğunda Sirt-Sebha kuzey-güney hattını içermektedir.

Limanların yıllık kapasitesi 13.4 milyon ton’dur. Limanlar içinde renevasyon ve genişletme projeleri üzerinde çalışılmaktadır. Libya’nın 27 gemiden oluşan bir ticari filosu bulunmaktadır.

Libya’nın öncelikli alt yapı projelerinden biri ülkedeki havaalanlarının geliştirilmesi ve yenilenmesidir. Bu alanda 2007’de önemli adımlar atılmıştır. Bu bağlamda, Trablus’a 20 milyon yolcu kapasiteli yeni bir hava limanı ve Bingazi’ye yeni bir limanı inşa edilmesi konusunda gerekli anlaşmalar imzalanmıştır. 1.9 milyar dinarlık Trablus Uluslararası Hava Alanı inşaası projesinde Brezilya firması ile birlikte ülkemizden TAV firması Libya’lı firma ile ortak girişim olarak yer almaktadır. Sebha, Gadames ve Ghat havaalanlarının yenilenmesinin de planlandığı söylenmektedir.Ayrıca, TAV Sebha alanının işletme ve yenileme işini de üstlenmiştir. Üç hava yolu şirketi (Libyan Arab Airlines, Buraq Air, African) ve 90 civarında çalışan havaalanı bulunan Libya, havalimanlarının yenilenmesi için 1 milyar dolarlık bir bütçe öngörmekte, ayrıca dünyanın önde gelen üreticileri ile yeni uçak alımı konusunda görüşmelerini sürdürmektedir.

Libya havayolu şirketleri filolarına yeni uçaklar katmaya ve yeni uçak alım anlaşmaları imzalamaya devam etmektedir. Buna göre, özel Afrikiyah Hava yolları şirketi 5 Air Bus A320 ile 6 Air Bus A350 alımı, Libya Arap Hava Yolları da 4 adet A350, 4 adet A330-200 ve 7 adet A320 alımı konusunda Haziran ayında anlaşma imzaladıkları dış basından öğrenilmiştir.

Number of All Registered and Renumbered Different Types of Vehicles up to End of 2006.

Libyans Non- Libyans Total Category 612 48 660 Motorcycle

1057358 49536 1106894 Private Car 280043 9675 289718 Truck 61360 - 61360 Public Taxi 21654 2634 24288 Trailer Truck 11609 1887 13496 Traction Lorry 1994 171 2165 Tractor 7334 2747 10081 Winches & Automobiles

1441964 66698 1508662 Total

17

4.5. Hizmetler

Bankacılık İzolasyon döneminden en olumsuz etkilenen sektörlerden biri olan finans sektörünün reformu ve banka özelliştirilmeleri konusunda 2007’de çeşitli adımlar atılmıştır. Bu itibarla, “Sahara Bank’ın %19’luk hissesi 200 milyon dolara Fransız “ BNP Paribas”a satılmıştır. Anlaşma çerçevesinde bankanın üst yönetimi tamamen Fransızlara bırakılmış, ayrıca BNP Baribas’ın hisse oranının 3-5 yıl içinde %51’e yükseltilebileceği hususunda mutabakata varılmıştır. Libya’nın 5. büyük bankası “Al-Wahde Bank”ın da aynı koşullarda %19’luk hissesinin satış süreci ise devam etmektedir. İhale sonucunun bulunduğumuz yıl içerisinde açıklanması beklenmektedir

Devlet bankalarının özelleştirilmesi, finansal hizmetler sektörünün modernleştirilmesi ve ülkeye yabancı deneyimin çekilmesine yönelik planın bir parçasıdır. Ancak bu, nakit ile çalışan merkezi bir ekonomide gerçekleştirilmesi zor bir görevdir. Libya’da bankalar 1970 yılında millileştirilmiştir ve 20 yıldan uzun süren yaptırımlar ve ekonomik izolasyon sonrasında, ödeme sistemleri eskidir, etkin çalışmamaktadır ve hızla genişleyen küresel bütünleşme sürecindeki bir ekonominin gereklerine uygun değildir.

1993 yılında özel banka kurulmasına izin veren bir yasa çıkarıldığı halde henüz özel bir banka kurulmamıştır. 2005 yılında çıkarılan bir yasa da yabancı bankaların şube açmalarına izin vermektedir. Buna rağmen, düzenlemelerde karşılaşılan sorunlar ve yönetim usullerinin iyi işlememesi yüzünden fazla ilgi görmemiştir. Amerikalı Monitor Group’un 2006 yılında Libya ekonomisi ile ilgili olarak hazırladığı raporda sektörün karşılaştığı 3 ana engel belirtilmiştir: Kredi riskinin ölçülmesini zorlaştıran yetersiz veri sistemi, Küçük ödünç alanlar için teminat imkanlarının eksikliği, Özel sektöre kredi verme ve kredi olarak verilen tutarın artırılmasını özendirecek

önlemlerin az olması. Rapordaki değerlendirmeye göre, sonuçta bankalar savunmacı bir kredilendirme politikası izlemekte, kaynaklarının önemli bölümünü likit olarak tutmakta ve bir çok orijinal iş fikirleri için fon sağlanamamaktadır. Ocak ayında Libya’da yerleşik ABD orijinli yatırım ve ticaret danışma şirketi olan Phoenicia Group, ülkenin ilk yerleşik özel hisse fonu (A tipi fon) olan Libu Capital’i kurmuştur. Fonun 300 milyon $ tutarındaki sermayesinin çoğunluğu Körfezden gelmektedir. Sermaye, tarım ürünleri üretimi, imalat, turizm ve girişim sermayesi gibi henüz çok gelişmemiş sektörlerdeki yeni kurulan şirketlere yatırım amacıyla kullanılacaktır. Bunu, Şubat ayında Cayman Adalarından Tuareg Capital tarafından yönetilen, bir başka özel hisse fonu olan Libya Fund’ın kurulması izlemiştir. Fon, sektör odaklı olup yeni kurulan şirketlerden küçük ve orta ölçekli şirketlere kadar geniş bir yelpazede yatırım yapacaktır. Libya’da hisse fonlarının kurulmuş olması, kamu politikasındaki belirsizliğe rağmen, ülkenin potansiyelinin göstergesidir. Fonlar yalnızca büyük miktarlarda yatırım getirmekle

18

kalmayacak, aynı zamanda fonların ekonomide etkinlik ve rekabeti artıracak alanlara kanalize olmasını sağlayacaktır.

Ekonomiye ilişkin diğer bir gelişme Mart ayında Libya Menkul Kıymetler Borsasının açılışının yapılmasıdır. Bilahare Libya Borsa’sı ile Londra Borsa’sı arasında eğitim ve teknik destek unsurlarını içeren bir işbirliği anlaşması imzalanmıştır. Turizm

Hidrokarbon sektörünün gölgesinde oldukça geri kalmış bir sektördür. 2000’li yıllara kadar konuyla ilgili hükümet politikaları da geliştirilmemiştir. Can sıkıcı boyutlara ulaşan vize uygulamaları, olumsuz iletişim ve ulaştırma koşulları, kaliteli turizm altyapısının bulunmayışı ve alkollü içkilerin yasaklanmış olması sektörün gelişmesini engelleyen diğer önemli etkenlerdir. Buna ilaveten, Libya 11 Kasım 2007 tarihinde yabancıların ülkeye girişlerine ilişkin eski bir uygulamayı önceden her hangi bir bildirimde bulunmaksızın yeniden başlatarak, pasaportlarında kimlik vs. bilgilerinin onaylı Arapça tercümesi bulunmayan yabancıların ülkeye girişine izin vermemeye başlamıştır. Bu nedenle özellikle Avrupa ülkelerinden uçakla gelen bir çok turist sınır kapılarından alınmamışlar ve ülkelerine dönmek zorunda kalmışlardır. Büyük turist gemileri de yolcularını limana indirememiştir. Bu uygulama nedeniyle büyük yolcu gemilerinin neredeyse tamamı Libya’yı güzergahlarından çıkarmıştır. Libya son olarak ülkeye turistik amaçlı giriş yapacak tüm yabancıların 7 Ocak 2008 tarihi itibariyle beraberlerinde 1000 ABD dolar değerinde konvertebıl para bulundurmalarını zorunlu kılmıştır. Gerçekte Libya, yumuşak Akdeniz iklimi, uzun ve el değmemiş sahilleri ve özel çöl turizmine de olanak sağlayan coğrafi yapısı ve ilginç tarihsel birikimiyle önemli bir potansiyele sahiptir. Genel Turizm Konseyi 2005 yılı ile birlikte ülkeye yılda 1 milyon turist çekmeyi hedefleyen 3 milyar dolarlık otel ve turistik tesis inşasını kapsayan bir projeyi uygulamaya koymuştur. Bu çerçevede ülkede yeni turizm yatırımlarının başlamakta olduğu gözlenmektedir.

Hükümetin, petrol gelirlerine rakip oluşturmak amacıyla turizmi geliştirme konusundaki kararlılığı dikkate alındığında, Ocak ayında Turizm Bakanlığını lağvetmesi şaşırtıcıdır. Bununla birlikte, Hükümetin planları, Şubat başında Genel Turizm Otoritesinin (General Tourism Authority-GTA) kurulduğunu açıklamasıyla daha açık hale gelmiştir. Yeni Otorite, Ulusal Petrol Şirketi modeline benzer biçimde, bir dereceye kadar otonom olacaktır. Böylece, nispeten daha az politik etki altında kalarak, yalnızca sektörün ihtiyaçlarına odaklanabilecektir. Kurumun, antikalar, antik kentler, yatırım, parklar ve el sanatları olmak üzere 5 farklı birimden oluşması öngörülmektedir. GTA, şimdiden turizm alt yapısını iyileştirmek için 90 milyon LD bütçe tahsisi yapmıştır, 2007 bütçesi onaylandığında ise ilave 60 milyon LD almayı beklemektedir. Middle East Economic Digest (MEED)’e göre, Otorite turizm konusunda strateji belirlemekten sorumludur ve 2030 yılına kadar yürütülecek olan turizm geliştirme master planını güncellemektedir. Libya 2015 yılına kadar tahmini 1 milyon ziyaretçiye konaklama sağlamayı planlamaktadır. Bu rakam 2006 için 130.000’dir. Libya’daki mevcut otel yatak kapasitesi 12.500’dür. Ancak GTA ilave 7.500 oda yapımı için 4 Milyar LD değerinde anlaşma imzalamıştır.

19

Sektördeki iddialı büyüme planına rağmen, komşu ülkelerin aldığı turist sayısı ile

karşılaştırıldığında Libya’nın hedefleri hala sınırlıdır. Bununla birlikte, Libya’nın sektöre yaptığı yatırımların uzun vadede semeresini vermesi beklenmektedir. Libya Turizm Genel Kurulu tarafından 2007 Mart ayında yapılan bir açıklamada toplam değeri 3.8 milyar dolar olan turizm sektörüne yönelik projeler için 21 yatırımcı ile sözleşmeler imzalandığı, bu projelerde yabancı yatırımcıların payının %35 düzeyinde olacağı bildirilmiştir. Arrivals tourists (in thousands) from five main countries importing tourists to Jamahiriya during 2004 –

2006

Number of tourists

2004 2005 2006 Countries

12845 19017 31341 Italy 6158 19299 27636 France 3021 11654 17927 Germany 1367 7209 16274 UK 850 2126 4279 Belgium

1133 2334 4151 Austria 1025 1931 3195 Switzerland 944 2187 3014 Japan 778 2846 1677 USA

Source: General Public Committee of Tourism

Arrivals tourists (in thousands) to Jamahiriya by region during 2005 – 2006

Year Category 2005 2006

Africa 0 0 America 3 3 Europe 71 117 East Asia & Pacific 4 5 South Asia 3 0 Middle East 0 0

Source: General Public Committee of Tourism 4.6. Petrol ve Gaz Libya ekonomisi petrole dayanmaktadır. 11 OPEC üyesi arasında, üretim kapasitesi açısından 8. sırada olan Libya’nın, bugüne kadar tespit edilen petrol rezervlerinin 41 milyar varıl civarında olduğu belirtilmektedir. Libya petrolü, sülfür oranının düşüklüğü nedeniyle sahip olduğu yüksek kalite (brent) ve ülkenin batı pazarlarına coğrafi yakınlığı sayesinde Avrupalı ülkelere çok cazip gelmekte, bu sayede en yüksek fiyattan alıcı bulabilmektedir. Libya’nın hidrokarbon ürünlerinden elde ettiği gelir, GSYİH’nin %79’una ve ihracat gelirlerinin %98’ine tekabül etmektedir. Dolayısıyla, Libya ekonomisi petrol piyasasındaki

20

dalgalanmaların etkilerine açık olmaktadır. Petrol sektörü buna karşılık işgücünün yalnızca %3’lük bölümünü istihdam edebilmektedir.

Petrol sektörüne ilişkin 2007’nin önemli gelişmelerinden biri, petrol gelirlerinden devletin elde ettiği payı arttırmak amacıyla, uluslar arası petrol firmaları ile daha önceki yıllarda yapılan anlaşmaların yenilenmesidir. Basına yansıyan haberlerden, İtalyan ENİ, ABD’den Occidental, Avusturya’dan OMV ve Kanada’dan PetroCanada şirketleri ile mevcut anlaşmaların sürelerinin uzatıldığı, bunun karşılığında Libya Hükümetinin üretimden elde ettiği payın arttırıldığı, örneğin PetroCanada firmasının petrol ve doğalgaz arama ve üretme hakkının 30 yıl uzatılması karşılığında devletin gelirden elde ettiği payın %88’e yükseltildiği öğrenilmiştir. Mart ortasında devlet şirketi olan Arabian Gulf Oil Company (AGOCCO) Ghadames havzasında Blok NC4’te önemli bir petrol yatağı bulduğunu açıklamıştır. Ulusal Petrol Şirketinin (NOC) Başkanı Mr. Ghanem, testlerin yaklaşık günlük 16.000 varil petrolün yanı sıra, 14m³ feet gaz üretimini gösterdiğini doğrulamıştır. Bundan hemen hemen 1 ay kadar önce, İspanyol Repsol şirketi Murzuq havzasında Blok 186’da, büyüklüğü henüz kesinleşmemiş olan, bir kaynak bulduğunu açıklamıştır. Mr. Ghanem, Şubat sonunda, “bulunan kaynağın önemi, rezerv miktarı ve kuyunun ticari potansiyelinin değerlendirme aşamasında” olduğunu açıklamıştır. Repsol’ün, faaliyetlerini sürdürdüğü Murzuq havzasındaki bloklarda 470 milyon varil geri kazanılabilir rezerv olduğu iddiasının yakında doğrulanacağını da belirtmiştir. Şubatta, Kanadalı Verenex Enerji de Ghadames havzasında Bölge 147’de önemli bir yatak bulduğunu açıklamıştır. Repsol’ün iddialarının doğrulanmasıyla, son zamanlarda keşfedilen geri kazanılabilir rezervin hacmi yaklaşık 1 milyar varil/gün’e ulaşacaktır. NOC tarafından yayımlanan rakamlara göre, 2006 yılında 642,8 milyon varil petrol çıkarılmıştır.2005 yılına göre %4 artış oranını temsil eden bu rakam, son 3 yılda gözlenen ortalama %9,5 oranındaki artışa göre önemli bir yavaşlamayı göstermektedir. Ancak bu durum, 2003 yılındaki büyük çıktı artışından sonra Libya’nın hızla üretim kapasitesine ulaşmasından ve sektör altyapısının hızlı kapasite artışına izin vermemesinden kaynaklanmaktadır. Her şeye rağmen, günlük üretim kapasitesi 1,761 milyon varil olan Libya’nın 2006 yılı ilk yarısında gerçekleştirdiği üretim rakamı, ülkenin 1980 yılından itibaren ve kapsamlı yaptırımların uygulanmasından önce, ulaştığı en yüksek üretimi temsil etmektedir. Petrol sektörüne ilişkin diğer önemli bir gelişme, uzun süredir gündemde olan Libya devletine ait İsviçre merkezli Tamoil adlı enerji şirketinin satışının nihayet Haziran ayında gerçekleştiğinin açıklanması olmuştur. Açıklamaya göre, Tamoil’in %65’lik hissesi Los Angeles merkezli Colony Capital Yatırım Şirketine satılmış, bu çerçevede Colony Capital’in Almanya, İsviçre ve İtalya’da bulunan rafinelerinin yanı sıra, Avrupa’daki 3000’den fazla benzin istasyonunu devralacağı, Libya Hükümetinin ise Tamoil’in Afrika bölümünü elinde tutacağı belirtilmiştir. Ancak, Libya Yatırım Kurulu Başkanı 3 Mart 2008 tarihinde yaptığı bir açıklamada, iki taraf arasında varılan anlaşmanın bozulduğunu, dolayısıyla söz konusu satışın gerçekleşmediğini kaydetmiştir.

21

The Production and Export of Crude Oil During, 1995 – 2006

In Million of Barrels Exports Production Change In Total % Total Daily Average Change

In Total % Total Daily Average

During

1.4 403.2 1.105 0.4 510.6 1.399 1995 7.1 432.0 1.180 7.7 549.9 1.502 1996

5.9 - 406.5 1.114 7.4 - 509.2 1.395 1997 3.6 421.3 1.154 8.2 550.9 1.509 1998

7.4 - 390.3 1.069 4.2 - 527.7 1.445 1999 2.8 - 379.2 1.036 1.5 - 519.8 1.420 2000

1.3 384.3 1.053 0.6 - 516.8 1.416 2001 10.6 - 343.6 0.941 8.4 - 473.5 1.297 2002

25.8 432.3 1.184 18.3 560.0 1.534 2003 6.4 459.9 1.256 5.6 591.3 1.615 2004 6.0 487.5 1.336 4.5 618.0 1.693 2005 6.5 519.3 1.423 4.0 642.8 1.761 2006

Source: Central Bank of Libya

Domestic Production of Petroleum Products 2000 – 2006

Thousands of Metric Tons

Petroleum Products 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000

Natural Gas ( Bottled ) 196.3 166.7 190.9 195.2 118.8 163.0 153.2

Gasoline 757.9 800.0 654.2 858.3 699.3 770.7 762.8

Jet Fuel & Kerosene 1396.2 1495.2 1406.2 1562.2 1443.8 1598.3 1526.1

Naphtha ( raw ) 2725.3 2769.8 2474.4 2585.4 2276.7 2521.7 2108.2

Gas Oil 4103.7 4103.6 3842.2 3771.4 3382.2 3692.6 3976.2

Fuel Oil 7053.1 7083.8 6431 6243.9 5616.9 6324.4 6780.0

Total 16232.5 16419.1 14998.9 15216.4 13537.7 15070.7 15306.5

Source: Central Bank of Libya

22

The Production & Exports of Gas and Petrochemicals, 2001-2006

Thousands of Metric Tons

Year Production and Experts 2006 2005 2004 2003 2002 2001

Produced Gas ( in Billions of Cubic Feet )

948.1 765.4 527.1 493.4 464.3 486.2

Used 410.3 415.4 379.2 365.1 340.1 361.3 Flared 537.8 350.0 147.9 128.3 124.2 124.9

Petrochemical Exports (1000 , M . T ):

2395.4 2131.3

2039.9 2326.1 1857.1 2114.1

Methanol 640.6 594.5 600 659.0 715.3 591.6 Ammonia 135.0 128.8 137.6 196.3 151.6 131.6 Urea 777.6 701.8 758 775.0 717.5 740.4 Ethylene 150.0 140.4 91 140.0 91.4 146 Broobline 188.9 167.4 136.1 167.9 106.5 153 Mixed of Fourth Carbon 123.1 127.2 95.8 83.9 36.9 100.5 Polyethylene 115.3 69.3 74.4 99.3 37.9 75.4 Heat gasoline 264.9 201.9 147.0 204.7 - 175.6

Source: Central Bank of Libya

The Production of Crude Oil by Operating Groups During 2001-2006 In Million of Barrels

year The Average of Contribution N.O.C 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Operating Groups

62.5 65.4 62.4 65.2 70.0 75.2 104.5 EN.I 100.0 136.8 134.0 158.1 152.3 159.6 159.3 Arabian Gulf 100.0 42.1 38.3 40.5 39.5 38.5 36.7 Sirte 51.0 32.6 31.0 36.5 36.5 35.5 35.4 Vebe 51.0 107.2 79.4 114.8 134.6 129.8 124.2 Waha 66.0 26.0 23.1 22.0 21.3 22.0 21.8 Zuweitina 51.0 39.9 38.3 41.1 40.3 41.9 40.7 Winter shall 80.0 6.5 6.7 7.8 16.9 18.4 18.4 Total 65.0 0.6 0.5 0.4 0.3 0.3 0.3 O.M.V 75.0 59.7 59.4 73.6 77.0 88.0 93.3 Repsol 50.0 - - - 2.6 8.8 8.2 E.N.I

516.8 473.5 560.0 591.3 618.0 642.8 Total Source: Central Bank of Libya

Ülkede petrolün yanı sıra, doğalgaz sektörünü geliştirme çabalarıda devam ettirilmektedir. Libya’nın kanıtlanmış gaz rezervleri 1,49 trilyon m3’tür. Sözkonusu miktar

23

dünya toplam gaz rezervlerinin %0,8’ine tekabül etmektedir. Kanıtlanmamış rezervlerinin bunun iki katı olduğu tahmin edilmektedir.

2005 yılı Ocak ayında başlanan EPSA-4 adı verilen çok taraflı petrol ve doğalgaz arama ve üretme anlaşmaları ihaleleri kapsamında 41 saha ve 72.500 km2’lik alanı kapsayan ilk uluslar arası doğalgaz ihalesi 2007 yılında gerçekleştirilmiştir. İhalenin açıklanan sonuçlarına göre 6 şirkete (Gazprom-Rusya, Sonatrach-Cezayir, PGNG-Polonya, Shell-Hollanda, Occidental-ABD ve RWE-Almanya) çeşitli sahalarda doğalgaz arama ve üretme hakkı verilmiştir. Sözkonusu ihale, Libya’nın doğalgaz sanayiini geliştirme hedefinin önemli bir adımı olmuştur. 76 milyon metre3 doğalgaz üreten Libya, 2020 yılına kadar sözkonusu üretimi 110 milyon metre3’e kadar yükseltmeye hedeflemektedir. Uluslar arası Enerji Ajansının öngörülerine göre, doğru yatırımın yapılması halinde, Libya’nın doğalgaz üretiminin 2003 yılına kadar heryıl ortalama %84 büyüyerek yıllık 57 milyar m3’e ulaşabilecektir. Sözkonusu ihale sürecinin yanı sıra 2006 yılında Libya pazarına dönen BP şirketi ile Libya Ulusal Petrol Şirketi arasında doğrudan müzakere yöntemi ile 2007 Mayıs ayında bir anlaşma imzalanmıştır. Sözkonusu anlaşma ile BP’nin 900 milyon dolar yatırım yapması, 50 milyon dolar değerinde eğitim sağlaması ve 54.000 km2’lik alanda doğalgaz arama ve üretme faaliyeti yürütmesi öngörülmektedir. Doğalgaz alanındaki en önemli pojelerden biri çeşitli doğalgaz boru hatları ve gaz işleme santralleri inşaasını içeren Batı Libya Doğalgaz Projesidir. Doğalgaz sektörüyle ilgili önemli projelerden bir diğeride, Brega’daki doğalgaz sıvılaştırma fabrikasının yenileştirilmesi ve yeni sıvılaştırma fabrikalarının inşaasıdır. Brega projesi halen Shell firması tarafından yürütülmekte, BP firmasının bu alana ilgi duyduğu basına yansımaktadır. Libya’nın öncelikli hedeflerinden biri, halen petrole dayalı olan enerji üretimini doğalgaz dönüşüm santralleriyle gerçekleştirmektir. Bazı kaynaklara göre, Libya 2007-2012 döneminde yıllık mevcut 5.000 MW olan elektrik üretimine 7.000 MW ilave etmeyi hedeflemektedir. Mayıs ayında basına yansıyan haberlerde, Güney Kore’den DAEWOO firmasıyla Misurata ve Bingazi’de doğalgazla çalışan enerji santralleri kurulması için 850 milyon dolarlık anlaşma imzalandığı bildirilmiştir. Türk inşaat firmaları da enerji santralleri inşaatı alanında Bingazi, Sebha ve Sirt şehirlerinde işler almaktadırlar. 2007 başında Elektrik, Su ve Gaz Bakanlığına getirilen Omran İbrahim Abo Krah, yaptığı bir açıklamada, “Trablus Batı” ve “Sirte Körfezi” enerji santrali projeleri için 2 milyar dolarlık fonun onaylandığını duyurmuştur.

4.7. Doğal Kaynaklar Petrol ve gaz dışında önemli tek doğal kaynağı Libya’nın güneyindeki Wadi Shatti bölgesinde bulunan demir madenidir. Demir cevherinin kullanılması amacıyla büyük bir demir çelik tesisi kurulmuş olmasına rağmen ülkede demiryolu bulunmaması nedeniyle cevher taşınamamakta, tesis Güney Amerika ülkelerinden yapılan cevher ithalatına bağımlı bırakılmaktadır.

24

Libya Şubat başında uranyum madeni işleyeceğini açıklamıştır. MEED’ye göre, yerel Ulusal Araştırma ve Geliştirme Bürosu Fransız Areva ile sivil amaçlarla uranyum araştırması

konusunda bir mutabakat imzalamıştır. Ön anlaşmaya göre, Areva jeolojik verileri inceleyerek Libya’nın uranyum potansiyelini belirleyecektir. 5. EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER

5.1. Genel Durum

Libya hidrokarbon zengini bir ülkedir, ancak Magreb bölgesinde ve petrol üreten ülkeler arasında en az çeşitliliğe sahip olan ülkedir. Uzun süredir merkezi ekonomi ile yönetilmektedir ve kamu sektörünün ağırlığı yüksektir. 10 yıl boyunca süren uluslararası ekonomik yaptırımlar sonrasında, 2002 yılında piyasa ekonomisine geçiş sürecini başlatmıştır. Bu yıldan itibaren, makroekonomik istikrarı sürdürüp ekonomik büyümeyi sağlarken, ekonomisini ve dış ticaretini liberalleştirmek için çaba göstermiştir.

5.2. Ödemeler Dengesi ve Sermaye Hareketleri 5.2.1. Cari İşlemler Dengesi

2002 2003 2004 2005 2006

(milyar $) 0,7 5,2 7,4 17,3 24,4 GSYİH’nın Yüzdesi 3,3 21,5 24,3 41,6 48,5

5.2.2. Sermaye Hareketleri

2002 2003 2004 2005 2006 (milyon $) Sermaye hareketleri 78 -316 -1.830 72 -4.544 Doğrudan yatırım 281 79 -643 1.499 1.551 Portföy yatırımı -72 -607 -187 -393 -5.210 Diğer yatırımlar -131 212 -1000 -1.034 -885

5.3. Yıl İçinde Alınan Ekonomik Önlemler ve Uygulamalar

Petrol dışı alanlardaki doğrudan yabancı yatırım için alt limit 50 milyon $’dan 1,5 milyon $’a indirilmiştir. Devlete ait ithal tekelleri petrol ürünleri ve silah ile sınırlandırılmıştır. Din, sağlık ve ekolojik nedenli ithal sınırlamaları 10 ürün ile sınırlandırılmıştır. 21 bölgesel banka birleşmiştir ve kamu ticaret bankalarının yeniden yapılandırılması planlanmıştır.

25

Bankaların denetimi ve ödeme sisteminin modernleştirilmesi çalışmaları hızlandırılmıştır. Büyük Vergi Mükellefleri Bürosu (Large Taxpayers Office-LTO) kurulmuştur. Petrol gelirlerinin yönetimini merkezileştirmek için LIA kurulmuştur. Tüketim vergisi %15-25’e indirilmiş; tüm ara mallar tüketim vergisinden, bazı sermaye ve ara malları %4 oranındaki ithalat hizmet bedelinden muaf tutulmuştur. İş ile ilgili izinlerin verilmesini hızlandırmak amacıyla ülke genelinde 51 büro açılmıştır. Konutlar için elektrik tarifelerinin düşürülmesi için en düşük tarife kapsamı genişletilmiştir. Petrol dışı alanlardaki doğrudan yabancı yatırımda negatif liste perakende ve toptan ticaret ve ithalat ile sınırlandırılmıştır. Petrol dışı alanlardaki doğrudan yabancı yatırımların, en az %35 oranında Libya sermayesi içeren iş ortaklıkları aracılığıyla yapılmasını öngören düzenleme yayımlanmıştır. Planlama Bakanlığının ulusal işlemler birimi yeniden aktif hale getirilmiş ve alan araştırmaları geliştirilmiştir. 5.4. Dış Ticaret 5.4.1. Genel Durum Libya’nın döviz rezervi 2007 sonunda, 69,31 milyar $ ile tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaşmıştır.Bu hızlı büyüme oranı, son beş yılda görülen istisnai derecede yüksek petrol fiyatları ile kısmen de 2006 ve 2007 yılının büyük bölümünde uygulanan rekor fiyatlardan kaynaklanmaktadır. Sonuç olarak, Libya’nın uluslararası rezervleri 42 aylık tahmini ithalatını karşılayacak durumdadır(genellikle 3 aylık ithalatın karşılanması birçok ülkenin ihtiyacı açısından yeterli görüldüğünden bu gereksiz bir orandır).

Artan petrol gelirlerinin yarattığı cari işlemler fazlası, ulusal gelirin hidrokarbon sektörüne bağımlılığını azaltmayı ve ekonomisini çeşitlendirmeyi amaçlayan Libya’yı alternatif adımlar atmaya yönlendirmektedir. Bu itibarla, 2007 Ekim ayında ilk aşamada uluslararası piyasalarda portföy ve fon yatırımlarına odaklanacağı, ayrıca çeşitli coğrafyalarda teminat yatırımları gerçekleştireceği belirtilen Libya Yatırım Kurulu (LIA) kurulmuştur. LIA’nın ileride hidrokarbon sektörüne yönelik yatırımlarda gerçekleştirmesi beklenmektedir. LIA’nın sermayesinin 50 ile 100 milyar dolar arasında olduğu yönünde haberler mevcuttur. LIA, Libya tarafından geçtiğimiz dönemde oluşturulan 5 milyar dolar sermayeli Libya-Afrika Yatırım Portföyü (LAFICO), 3 milyar dolarlık Emlak Yatırım Şirketi ve 8 milyar dolarlık Uluslar arası Yatırımlar Portföyünü bünyesine almıştır.

Libya’ya yönelik ambargo ve yaptırımların kaldırılması sonrasında başta Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya, Japonya ve ABD olmak üzere batılı ülkelerin Libya’ya ilgisi artmış bulunmaktadır. Bu artan ilgi ile birlikte özellikle enerji sektöründe Libya’nın yıldızı yeniden parlamaya başlamıştır. Örneğin, 2003 yılında 0 olan Libya-ABD ticareti 2,5 milyar dolarlık bölümü Libya’nın petrol ve petrol yan ürünleri ihracatı olmak üzere senelik 3 milyar doları aşmıştır. Dünya piyasalarında petrol varil fiyatının 2006 yılından bu yana hızla artması ve 2007 yılı içinde 90 doları aşması, Libya’nın altın dışı döviz rezervlerinin büyük ölçüde artmasını sağlamış ve dış ticaret ve cari işlemler dengesine de çok olumlu yansımıştır.

26

IMF verilerine göre, altın dışı döviz rezerleri 69 milyar dolara yükselmiştir. %98’lik bölümünü petrol ve petrole dayalı ürünlerin oluşturduğu ihracat 55 milyar doları aşmış,

ithalat ta 22 milyar dolara ulaşmıştır. Libya dış ticaretinde İtalya açık ara ile ilk sıradaki ticari ortak olarak devam etmektedir. Toplam ihracatın %37’si İtalya’ya yapılmakta olup, anılan ülkenin Libya’nın ithalatındaki payı %14 civarındadır. Yüksek doviz rezervlerinin de etkisiyle Libya Dinarı istikrarını korumaktadır. ABD dolarının 2007 yılı içinde neredeyse tüm yabancı para birimleri karşısında değer kaybetmesi Libya dinarı bakımından da geçerliliğini korumuştur. 2006 yılı ortalama kuru 1 ABD doları 1.31 LD iken 2007 yılında kur 1.23 düzeyine kadar gerilemiştir.

Döviz rezervi (milyon $)

2003 2004 2005 2006 2007 Toplam rezerv (Altın hariç) 19.584 25.689 39.508 59.289 69,31 % değişim 36,9 31,2 35,2 50,8 17

Libya’nın ticareti başta İtalya ve Almanya olmak üzere Avrupa’ya çok sıkı bağlı olmasına rağmen, küresel ekonomi ile aşamalı bütünleşme, Çin ile karşılıklı ticaretin büyümesiyle kendini göstermektedir. Çin ile ticaret 2004, 2005 ve 2006 yıllarında sırasıyla %200, %94 ve %84 oranında artmıştır. İki ülke arasındaki ticaret 5 yıl önce 100 milyon $’dan az iken 20 kattan fazla artarak 2 milyar $’ın üstüne çıkmıştır. Bu ticarette denge Libya lehine olup, Çin Libya’ya ucuz mallar ihraç ederken Libya’dan, ihracatının 2 katını aşan tutarda petrol satın almaktadır.

Çinle karşılıklı ticaret (milyar $)

2004 2005 2006

İki yönlü toplam ticaret 671,7 1.302,2 2.398,1 % değişim 211,4 93,9 84,2

Kaynak: China General Administration of Customs

5.4.2. Dış Ticaret Mevzuatı

2005 yılı dış ticaretle ilgili oldukça önemli gelişmelere sahne olmuştur. İthalat lisansı ve döviz bütçesi uygulamalarının önceki yıllarda sona erdirilmesi ticaretin liberalleştirilmesi yönünde atılan önemli adımlar olmuştur. Gümrük vergilerinin sigara dışında sıfırlanması, ticari bayilik gereken sektörlerin ve ithali yasak ürünlerin yeniden belirlenmesi 2005 yılında dış ticaret rejiminde yapılan önemli değişikliklerdir.

Ekonomi Bakanlığı’nın İthalat ve İhracatın Düzenlenmesine İlişkin 2006 Yıl ve (16) Sayılı Kararı’nın 3 üncü maddesinde İhracat ile ilgili olarak;

27

“Aşağıda belirlenen şartlar ve sınırlamalar uyarınca, İhracatı Ek:2’de belirlenen kuruluşlara ait olan mallar ve ürünler dışındaki tüm mallar ve ürünler, yürürlükte olan yasalar

uyarınca ve yasaların belirlediği ihracat birimleri veya üreticileri tarafından ihraç edilir. 1- İhraç edilen ürünler ve mallar Ulusal Standartlar ve Özellikler Belirleme Merkezinde akredite (onaylı) kullanım özelliklerine uygun olmalıdır. 2- İhraç edilen mallar sübvanse edilmiş veya ithalatı bazı kuruluşlara ait olmamalıdır.”

7 inci maddesinde İthalat ile ilgili olarak;

“Aşağıda belirlenen şartlar ve sınırlamalar uyarınca, Üretim ve Tüketim malları, İlaçlar, Çeşitli Taşıt Araçları, İş Makineleri ve Malzemeler İthal edilir.

1- Yeni ve kaliteli mallardan olmalıdır. 2- Sağlık, Veteriner ve Doğa Koruma şartnamelerine uygun olmalıdır. 3- Bölgesel veya Uluslararası Standartlara veya Libya Standartları veya Ulusal Standartlar ve Özellikler Belirleme Merkezi tarafından onaylı teknik temel şartlara uygun olmalıdır. 4- İthalatı herhangi bir nedenle yasaklanmış veya durdurulmuş veya ithalatı belirli kuruluşlarca sınırlandırılmış olmamalıdır. 5- Libya’da yetkili kuruluşlarca onaylı teknik şartlara ve standartlara aykırı olmamak şartıyla aşağıda belirlenen şartlar ürün özelliğine uygun olarak ürünün üzerine yazılmalı veya ürün ile birlikte verilmelidir. a- Gıda, İlaç, Çocuk Maması ve gerekli görülen tüm malların üretim ve tüketim tarihleri. b- Ülke ve Üretici Firma adı. c- Ticari Marka. d- Ürünün çeşidi ve içeriği. e- (Ürün Tabiatına göre ) Ağırlık-Adet-Hacim. f- Kullanım kılavuzu ve Güvenlik ve Sağlık Tedbirleri. g- İlaçlar ve Uzun Ömürlü Malların Kullanım kılavuzu Arapça olmalıdır. 6- Yukarıda belirlenen şartlar ve sınırlamalara ilaveten, Veteriner ve İnsani İlaçlar, Çocuk Maması, Tıbbi Gereksinimler ve Malzemelerde aşağıda belirlenen özellikler bulunmalıdır: a- Yetkili kuruluşlarca tescil olmuş ve Libya’da kullanım izni verilmiş olmalıdır. b- Libya’nın yetkili kuruluşlarınca tescilli firmalar tarafından üretilmiş olmalıdır. c- Mal üzerinde ithalatçı firmanın adı ve tescil numarası belirtilmiş olmalıdır. d- Ulusal Hastaneler ve Sağlık Ocakları ve Kliniklerde kullanılmak üzere ithal edilen ilaçların üzerinde “Satış için tahsis edilmemiştir” ibaresi bulunmalıdır. e- Yedek tamir parçası ithalatçıları yetkilerini ihlal etmeksizin, ithal edilen mal ile birlikte malın mali değerinin en az %2’si değerinde yedek tamir parçası bulundurmalıdır.” Hükümleri yer almaktadır.

2003 yılı başlarından itibaren Libya hükümeti yabancı ticari temsilcilikleri düzenleyen yeni bir yasa üzerinde çalışmaya başlamıştır. Söz konusu yasa 2005 yılı başından itibaren Başbakan tarafından yeniden Genel Halk Kongresi’nin dikkatine sunulmuş ve çıkartılan yasa ile Libya’ya yapılan 8 kategori üründe yabancı firmaların Libyalı bir temsilci bulundurması ve servis ağı kurması zorunluluğu getirilmiştir “National Supply Corporation” NASCO’nun ithal

28

ettiği temel gıda ürünleri yasanın kapsamı dışında bırakılmaktadır.Ancak, bu Karar 01.01.2007 tarihinde uygulamaya konulmuş, daha sonra uygulamadan kaldırılmıştır.

Distribütör zorunluluğu bulunan ürün kategorileri ;

tarımsal makinalar ofis makinaları (bilgisayar vs) elektrikli ev aletleri elektronik ürünler mobilya oto tamir malzemeleri ve yedek parça otomobil, motorsiklet, yol ekipmanları-ağır vasıta ve yedek parçalarıdır.

5.4.3. İthalatta Alınan Vergiler 2005 yılında Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı, aldığı bir başka önemli kararla ithalatta uygulanan gümrük vergilerini sigara dışında kaldırmıştır. Girişimin amacı Libya’yı bir serbest bölge ve ticaret merkezi haline getirmek olarak açıklanmıştır. Gümrük vergileri indirilmiş olmasına rağmen bazı ürünlerde yerli üretimi korumak amacıyla, ithal edilen ürünlerden % 25-50 oranında “tüketim vergisi” alınması uygulaması devam etmektedir. Gümrük vergileri 0’lanmış olmakla birlikte gümrüklerde % 4 oranında “service charge” alınmaktadır. Yeni uygulamanın Dünya Ticaret Örgütü’ne üyelik müzakerelerinde Libya’ya avantaj sağlayacağı düşünülmektedir.

GENEL HALK KOMİTESİ 2008 YILI (402) NOLU KARARI EKİ (1) NOLU LİSTE

TÜKETİM VEYA ÜRETİM VERGİSİNİ KAPSAYAN MALZEMELER

NO. GÜMRÜK TARİFE BENDİ

AÇIKLAMA ÜRETİM VERGİ ORANI

TÜK. VERGİ ORANI

1 010599.00 tavuk % 2 % 25

2 040310.00

yoğurt konsantre edilmiş veya ilave şeker veya diğer tatlandırıcı maddeIer katılmış olsun olmasın veya aroma veya ilave meyve

% 2 % 25

3 040900.00 tabii arı balı % 2 % 25

4 060300.00 çiçekler süsleme için % 5 % 100

5 170410.00 sakız % 5 % 100

6 170490.00 şeker mamulleri (kakaolu, normal helva) % 2 % 25

7 180630.00 çikolata % 2 % 25

29

8 190500.00 ekmekçi mamulleri, çocuklar için özel hazırlanmış olanlar hariç % 2 % 25

9 200900.00 kullanıma hazır tabii meyvesuları, ilaç amaçlı ve diyabetik meyvesuları hariç % 0 % 25

10 200980.20 hurma pekmezi % 2 % 25

11 210390.00 sos, acı biber sosu % 2 % 25

12 210501.90 dondurma % 2 % 25

13 220110.90 mineral ve gazlı sular % 2 % 30

14 210691.90 tüketime hazır gazlı ve gazsız içecekler şeker hastaları için hazılananlar hariç %0 % 25

15 230910.00 sevimli hayvanlar yemi % 5 % 100

16 230990.20 yemler % 0 % 20

17 240220.00 sigara % 2 % 25 18 240310.00 tütün % 2 % 25 19 250100.00 yemek tuzu % 2 % 30 20 280110.00 klor, ambalajlı sıvı % 2 % 25

21 280610.00 hidroklorik asit (hidrojen klorür) % 2 % 25

22 281510.00 sodyum hidroksit (kostik sodası) % 2 % 30

23 330300.00 hazır parfümler % 2 % 25

24 330510.00 şampuanlar % 2 % 15

25 340110.00 kalıp sabun % 2 % 15

26 340120.00 toz sabun % 2 % 15

27 360410.00 patlayıcı oyuncaklar % 5 % 100

28 390410.00 poli vinil klorür (PVC) % 2 % 25

29 391721.00 çapı 0,75 ila 400 mm arası olan polietilen PET boru ve hortumlar % 2 % 30

30 391723.00 çapı 0,75 ila 400 mm arası olan vinli klorür PVC boru ve hortumlar % 2 % 30

31 392310.00 plastik kutular kasalar % 2 % 30

32 392320.00 plastik torba ve çantalar % 2 % 25

33 392330.00 plastik damacana, matara, şişeler % 2 % 30

30

34 392410.00 plastik sofra ve mutfak eşyası % 2 % 25

35 392690.00 sünger % 2 % 25

36 401110.00 araba tekerleri % 2 %5

37 401120.00 büyük araba tekerleri % 2 % 5

38 430310.00 tabii kürkten giyim eşyası ve aksesuarlar % 2 % 100

39 481820.00 kağıt havlular ve mendiller % 5 % 100

40 481840.00 çocuk bezleri % 2 % 25

41 481840.00 hijyenik havlular (tamponlar) % 2 % 25

42 520000.00 fasıl ürünleri (baskılı pamuk kumaş) % 2 % 25

43 560741.00 plastik ipler çapları 16-48 mm olan % 2 % 25

44 570000.00 fasıl ürünleri (yer halı ve kilimleri) ve plastik yer kaplamaları % 2 % 25

45 630120.00 yünden battaniye % 2 % 10

46 630130.00 pamuktan battaniye % 2 % 10

47 630140.00 battaniye % 2 % 10

48 630291.00 havlular ( pamuklu ) % 2 % 25

49 670100.00 kuşların tüylü derileri ve tüylü diğer % 2 % 25

50 670200.00 plastik çiçekler % 5 % 100

51 670400.00 insan saçından ürünler kaş, kirpik, peruk % 2 % 100

52 730600.00 17-122 cm çapında kaplama amaçlı kaynaklı borular % 2 % 25

53 730640.00 1-10 cm çapında paslanmaz çelikten kesiti daire şeklinde boru % 2 % 25

54 730660.00 1,5-10 cm kesiti daire şeklinde olmayan borular % 2 % 25

55 730820.00 elektrik kuleleri % 2 % 15

56 730890.00 hangarlar için kullanılan maden levhalar % 2 % 25

31

57 730890.00 monte edilmemiş (hangarlar) % 2 % 25

58 730900.00 demir depolar % 2 % 25

59 731100.00 pişirme tüpleri (2, 11, 15) kapasiteli % 2 % 10

60 731300.00 dikenli tel % 2 % 25

61 731440.00 metal ızgara , ağ % 2 % 25

62 732111.00 ev tipi fırınlar % 2 % 25

63 732599.00 telefon , su kanalizasyon kapakları % 2 % 15

64 760820.00 alüminyum sulama boruları % 2 % 15

65 831100.00 kaynak çubukları % 2 % 15

66 841810.00 kombine soğutucu-dondurucu, 100-600 litre, ev tipi % 2 % 25

67 841820.00 buzdolabı, 100-600 litre, ev tipi % 2 % 25

68 841830.00 dondurucu, 250-500 litre, ev tipi % 2 % 25

69 843210.00 pulluklar % 2 % 15

70 850710.00 elektirkli araç aküleri % 2 % 5

71 851629.00 yağlı ısıtıcılar % 2 % 25

72 851710.00 telli telefon cihazları % 2 % 25

73 851730.00 60 iç hatı geçmeyen dağıtımlı telefon % 2 % 25

74 852110.00 video cihazı % 2 % 25

75 852700.00 radyolar % 2 % 25

76 852810.00 televiyon % 2 %30

77 852910.00 anten ve yansıtıcılar % 2 % 25

78 854420.00 elektrik kabloları % 2 % 10

79 854720.00 plastik izole edici borular % 2 % 20

80 870120.00 yarı römorklar için çekiciler % 2 % 5

81 870190.10 traktörler, 300 hp ve üstü % 2 % 15 82 870200.00 otobüsler % 2 % 15

83 870300.00 binek araçları, 2000 cc den fazla 3000 cc geçmeyenler % 2 % 40

32

84 870300.00 binek araçları, 3000 cc den fazla olanlar % 2 % 20 85 870300.00 binek araçları, 3000 cc den fazla olanlar % 2 % 50

86 870400.00 eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar, 1,5 ton üzeri ağırlıkta olanlar % 2 % 15

87 870791.90 motorlu araçların karoserleri % 2 % 10

88 871130.00 motosikletler, 350cc üzerinde olan % 2 % 50

89 871200.00 bisikletlerin her çeşidi % 2 % 15

90 871610.00 Karavan tipi ikamet veya kamp yapmaya mahsus römork ve yarı römorklar

% 2 % 25

91 871620.00 tarımda kullanmaya mahsus römork ve yarı römorklar % 2 % 25

92 871639.00 eşya taşımaya mahsus römork ve yarı römorklar % 2 % 25

93 871680.00 el arabaları % 2 % 30

94 890391.00 motorlu kayıklar % 2 % 100

95 890392.00 yatlar ve gezinti tekneleri, 10mt uzunluğunda % 2 % 100

96 940100.00 koltuklar, araç ve uçaklarda kullanılanlar hariç % 2 % 25

97 940300.00 mobilya, ahşap, madeni veya diğer % 2 % 25

98 950300.10 insan şeklinde oyuncaklar % 2 %100

99 950300.20 insan ve hayvan şeklinde oyuncaklar % 2 % 100

100 950300.30 düdükler % 2 100%

101 950390.00 balon % 2 % 100

102 950510.00 maskeler % 2 % 100

103 950510.00 yılbaşı ağacı % 2 % 100

104 950590.00 sihirli oyunlar % 2 % 100

105 960110.00 işlenmiş fil dişi ve ürünleri % 2 % 100

106 961300.00 çakmak, kıymetli maden kaplı olanlar % 2 % 100

107 961400.00 pipolar, kıymetli maden kaplı olanlar % 2 % 100

108 970110.00 orjinal tablolar % 2 % 100

109 970300.00 orijinal heykeller ve pipolar % 2 % 100

33

GENEL HALK KOMİTESİ 1376(2008) YILI (402) NOLU KARARI EKİ

(2) NOLU LİSTE HİZMET VERGİSİNDEN MUAF MALZEMELER

NO GÜMRÜK TARİFE BENDİ

AÇIKLAMA

1 251511.00 ham veya kabaca yontulmuş mermer ve traverten taşları.

2 251512.00 dikdörtgen ve kare halinde mermer ve traverten kuleleri

3 251511.00 ham veya kabaca yontulmuş granit taşları

4 251512.00 dikdörtgen ve kare halinde granit kuleleri

5 252320.00 portland çimentosu

6 320600.00 boyalar ve vernikler (Boya)

7 320800.00 boyalar ve vernikler (Boya)

8 320900.00 boyalar ve vernikler (Boya)

9 321410.90 dolgu macunları (Alçılar)

10 391722.00 polipropilen maddesindeen mamul borular ve hortumlar

11 391740.00 polipropilen maddesindeen mamul boruların ve hortumlarının bağlantı elemanları

12 440700.00 uzunlamasına testere ile biçilmiş veya yontulmuş, dilimlenmiş veya yaprak halinde açılmış, kalınlığı 6 mm. yi geçen ağaçlar (rendelenmiş, zımparalanmış veya uç uca eklenmiş olsun olmasın)

13 441200.00 kontraplaklar, ahşap kaplamalı levhalar ve benzeri lamine edilmiş ağaçlar

14 690400.00 inşaat tuğlalaları

15 690700/00 cilasız veya sırsız seramikten döşeme veya kaplama karoları ve kaldırım taşları; cilasız veya sırsız seramikten mozaik küpler ve benzerleri (bir mesnet üzerinde olsun olmasın)

16 690800/00 cilalı veya sırlı seramikten döşeme veya kaplama karoları ve kaldırım taşları; cilalı veya sırlı mozaik küpler ve benzerleri (bir mesnet üzerinde olsun olmasın)

17 691000/00 seramikten musluk taşları, lavabolar, lavabo ayakları, küvetler, bideler, alafranga tuvaletler, rezervuarlar, pisuarlar ve sıhhi tesisatta kullanılan benzeri diğer eşya

18 700500/00 float cam ve yüzeyi taşlanmış veya parlatılmış cam (plakalar halinde) absorblayıcı (emici) veya yansıtıcı ya da yansıtıcı olmayan bir tabakası olsun olmasın, fakat başka şekilde işlenmemiş

19 720800.00 demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde ürünleri (genişlikleri 600 mm veya daha fazla) (sıcak haddelenmiş) (kaplanmamış)

20 720900.00 demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde mamulleri (genişliği 600 mm. veya daha fazla, soğuk haddelenmiş, kaplanmamış)

21 721300.00 demir çubukları

34

22 721420.00 demir çubukları

23 721600.00 demir profiller

24 731700.00 çiviler

25 760800.00 aluminyumdan borular

26 848100.00 borular, kazanlar, tanklar, depolar ve benzeri diğer kaplar için musluklar, valfler (vanalar) ve benzeri cihazlar (basınç düşürücü valfler ile termostatik kontrollü valfler dahil)

27 851610.00 elektrikli anında veya depolu su ısıtıcılar ve daldırma tipi ısıtıcılar

28 854440.00 koakasiyel elektirik kabloları

Libya’da gümrük vergileri 1 Ağustos 2005 tarihinden itibaren sıfırlanmıştır. Ancak Gümrüklerde % 4 oranında “service charge” tahsil edilmektedir. Yukarıda belirtilen ürünlerdeki vergiler yalnızca yerli üretim değil ithal edilen ürünlere de uygulanmaktadır. Bu durumda 2008 yılı I nolu listede yer alan ürünlere uygulanan oranlara % 4 eklenerek ithal edilen yukarıdaki ürünlerdeki vergi yükü bulunabilir (yani toplam vergi yükü %4+%2+%25 veya % 4+%2+%50 olarak hesaplanmaktadır). Bu nedenle liste aynı zamanda bir gümrük tarife cetveli olarak değerlendirilebilir. Diğer taraftan, yukarıda 2008 yılı II nolu listede yer alan ürünler Üretim ve Tüketim Vergisi ve Hizmet Vergisinden (Service Charge) muaftır. 5.4.4. Tarife Dışı Engeller

İHRACATI YASAKLANAN İTHAL VE YERLİ ÜRÜNLER 1. Demir, Aluminyum ve Bakır Külçe ve Hurda ve Atıkları. 2. Muhtelif ebatlarda yerli üretim kablolar haricinde tüm Elektrik ve İletişim Kabloları ve Atıkları. 3. Doğa Genel Komisyonu tarafından onaylı Sanayi ve Doğa Şartlarına uygun faaliyette bulunan Sanayi Ünitelerince üretilenler haricinde üretilen Kurşun Külçeleri. 4. Bitki Kömürü. 5. Çimento. 6. 5,5 mm ve üstü İnşaat Demiri. 7. Sübvanse edilen mallar. 8. İthal Tıbbi Ekipmanlar, İnsan ve Veteriner İlaçları.

35

İHRACATI BELLİ KURULUŞLARIN TEKELİNDE OLAN ÜRÜNLER

Ürün

İhracatçı

Ham Petrol – Ağır Yağ – Benzin – Uçak Yakıtı – Mazot – ( L P G ) Gaz – Oto Yağı – Doğal ve Sıvı Gaz – Katran – Etilen – Brobelen – Sıcak Benzin – Karbonik Karışım – Polietilen – Methanol – Amonyak – Üre

Ulusal Petrol Müessesesi

LİBYA’YA İTHALATI YASAK ÜRÜNLER

1. Canlı domuz, domuz eti, yağı, derisi ve tüm ürünleri 2. Tüm alkollü içecekler 3. Konserve et veya yemekler, insan tüketimi için hazırlanan hayvansal iç yağı. 4. İmalat amaçlı ton balığı ve önceden dilimler halinde olan balıklar dışında tüm

dondurulmuş balıklar. 5. Doğrudan tüketime yönelik hazırlanan yumurta, tavuk ve canlı ve kesilmiş kuşlar 6. Tohum ve patates fidanı 7. Bakliyat hariç tüketim için hazırlanmış taze meyve ( ekşiler, üzüm, incir, kayısı, kavun

karpuz, hurma, şeftali, erik) ve zeytin yağı ve dondurulmuş ve kurutulmuş ve öğütülmüş taze sebzeler

8. Gazlı ( Soda ) ve doğal maden suları 9. Beş yaşından daha büyük 30 yolcu altında kapasitesi olan otobüsler, on yaşından

büyük 30 yolcu ve daha fazla kapasiteli otobüsler, sivil kullanım için tasarlanmış 5 ile 40 ton kapasiteli, tek, çift, üç çekişli kamyonet ve kamyonlar

10. Demirden yapılan oluklu saç 11. Okul Defterleri 12. Tuvalet kağıtları ve cep ve sofra kağıt mendilleri hariç kâğıt mendiller 13. Libya’ya özgü bay-bayan kıyafeti ( Çarşaf ) 14. Kulplu normal süpürgeler 15. Tüm çamaşır suyu çeşitleri 16. Damlatma sulama boruları hariç PVC maddesinden üretilen plastik borular ve

muşamba 17. Potasyum Bromat maddesini içeren ekmek katkı maddeleri

İTHALATI BELİRLİ KURULUŞLARIN TEKELİNDE OLAN ÜRÜNLER

Ürünler İthalatçı İnsan tedavisinde kullanılan aşılar – Uyuşturucu ve alkolik maddeler – Kan ürünleri – Verem ve AİDS ilaçları – Kanser tedavisinde kullanılan kimyasal ve radyoaktif maddeler – İnsülin çeşitleri – Yapay böbrek gereksinimleri ve böbrek diyaliz ve operasyonlarında kullanılan İlaçlar

Sağlık Koruma Planlama Heyetine Bağlı Tüm Şirketler ve Müesseseler

Veteriner aşıları Merkezi Veteriner Eczanesi

36

Benzin – Kerosene oil – Otomobil, Kamyonet, Otobüs motor yağı ve gresi – ( Brobin ve Byutnat ) gazlarından oluşan Libya standartlarına uygun petrol özlü sıvı gaz mutfakta kullanım için – (15)kg ve daha çok hacimli tüpler ve malzemeleri

Breyga Petrol Pazarlama Şirketi

Tüm patlayıcı maddeler – Av tüfekleri ve fişekleri ve sis ve ışık bombaları – Beton çivi tabancaları fişekleri – Maytaplar.

Güvenlik Ürünleri İthalat Genel Şirketi

Sigara ve Tütün ürünleri Sigara Genel Şirketi

5.5. Dış Ticaret İstatistikleri 5.5.1. Yıllara Göre Dış Ticaret Değerleri (milyon $)

2005 2006

(tahmini) 2007

(tahmini)

İhracat fob* 29.625 37.020 55.181 İthalat fob* 10.827 14.470 21.925 Denge +18.798 +22.550 +33.256

Direction of Trade Statistics tahmini 5.5.2. Ülkelere Göre Dış Ticaret

Libya’nın İthalat Yaptığı Ülkeler ve İthalat Miktarları 2000 – 2006

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Ülkeler

365.2 647.2 1360.0 1027.21 1511.5 947 784 Italy 225.6 347.1 626.3 499.1 994.1 743 674 Germany 110.6 150.3 392.6 300.2 340.0 274 291 United Kingdom 88.5 93.7 362.1 486.9 686.5 248 449 Japan

157.7 178.7 288.5 134.7 615.7 568 519 South Korea 97.2 127.0 269.9 152.9 191.2 171 377 Tunisia

104.5 116.7 246.4 276.5 333.7 414 233 France 39.2 74.9 164.4 110.1 205.1 237 418 United States 55.7 72.0 148.0 128.9 54.7 138 82 Swift Zealand 20.0 42.2 118.4 48.0 101.9 86 _ Malta 35.2 42.7 109.6 143.2 171.9 295 334 Egypt 62.2 48.1 106.7 77.1 121.1 80 68 Spain 44.5 68.2 100.9 74.6 94.0 76 74 Netherlands 95.5 67.4 165.1 254.7 337.2 384.1 489.2 Turkey

37

Libya’nın İhracat Yaptığı Ülkeler ve İhracat Miktarları 2000 – 2006 Million L.D

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Countrys

2224.7 2246.3 4176.2 5868.1 8187.7 12931 15456 Italy 796.3 835.2 1739.0 2178.9 2782.7 3103 3079 Spain 797.0 761.4 1356.7 2174.1 3815.1 3032 3560 Germany 394.0 333.4 591.7 1144.1 1726.1 2348 1620 Turkey 216.7 274.1 458.5 460.3 557.2 615 857 Tunisia 294.2 195.7 376.8 381.0 435.3 1733 1747 France 25.5 29.4 72.3 498.8 503.1 615 611 Portugal 14.7 115.7 262.9 441.6 486.3 884 108 India 138.6 122.9 242.1 326.7 432.8 997 1440 Greece 35.8 66.6 111.0 132.1 153.7 608 1099 Netherlands

Source: General Authority for information

5.5.3. Başlıca Maddelere Göre İthalat

Libya’nın Ürün Gruplarına Göre İthalatı 2000 – 2006

Million L.D

Source: General Authority for Information

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Ürünler Grupları

384.7 456.0 839.8 749.0 1159.7 1177366 1008827 Canlı hayvanlar ve gıda maddeleri

6.2 9.4 21.8 8.5 15.1 30227 55012 İçecekler,tütün ve mamulleri

48.8 57.5 119.3 77.2 118.0 145841 201886 Çeşitli Hammaddeler

4.7 4.0 71.6 38.2 56.3 30027 69103 Mineral yakıtlar ve mineral yağlar

71.1 50.4 52.8 175.9 156.4 111528 184766 Hayvansal ve bitkisel yağlar

136.6 171.8 472.3 294.1 334.4 458127 550508 Kimyasal ürünler

309.5 423.5 1104.1 1169.7 1646.6 1649922 1430427 Çeşitli Mamul Madde

784.1 1126.3 2401.6 2685.6 3960.3 3787036 3909953 Makine ve ulaşım malzemeleri

165.2 361.0 501.8 399.4 807.8 563467 524240 Çeşitli Ürünler 1928.5 2660.4 5585.6 5597.8 8255.1 7953541 7934722 Total

38

5.5.4. Başlıca Maddelere Göre İhracat

Libya’nın Ürün Gruplarına Göre İhracatı 2000 – 2006

Thousands L.D

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Ürün Grupları

6077.3 387.8 6126 2971.4 3242.8 2265 991 Canlı hayvanlar ve gıda maddeleri

- 0 0 0 0 _ _ İçecekler,tütün ve mamulleri

1587.5 1804.4 1181 374.9 1552.4 3477 2520 Çeşitli Hammaddeler

4992173.2 5142192.6 9824034 14047393.7 20085551.0 30312161 34891184 Mineral yakıtlar ve mineral yağlar

- 0 0 0 0 - 1236 Hayvansal ve bitkisel yağlar

190652.3 174225.2 211003 616711.5 675889.4 825257 1223793 Kimyasal ürünler

30603.1 74110.6 134619 139184.7 73206.9 2338 215293 Çeşitli Mamul Madde

- 13.8 17 0 8870.0 2465 327 Makine ve ulaşım malzemeleri

379.0 1230.6 28 0 2.5 31 730 Çeşitli Ürünler

5221472.6 5393965.3 10177008 14806636.4 20848315.3 31147998 36336254 Total Source: General Authority for Information

39

BÖLÜM II

1. TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞİMİ

1.1- Ekonomik İlişkilerin Genel durumu

Türkiye-Libya dış ticaretine ilişkin istatistikler aşağıda sunulmaktadır. İncelenmesinden de görüleceği üzere 2001 yılında en düşük seviyeye ulaşan ihracatımız 2004 yılında 2001 yılındaki değerine göre 5 kat artış kaydederek 336 milyon dolara ulaşmıştır. 2004 yılında bir önceki yıl ile karşılaştırıldığında; ihracatımız % 31 oranında, ithalatımız ise % 41 oranında artış kaydetmiştir. 2005 yılında ise ihracat ve ithalattaki artış eğilimi bir önceki yıla göre azalma olsa da sürmüştür.2006 yılında ihracatımız %28 artarak 489 milyon dolara ulaşırken, ithalatımız %16 artmıştır.2007 yılında ihracatımız 643.801 milyon dolara ulaşmış, ithalatımız ise 399.720 milyon dolara düşmüştür. ‘000 $

YILLAR İHRACAT İTHALAT DENGE HACİM 1990 220.541 487.090 -266.549 707.631 1991 237.476 281.431 - 43.955 518.907 1992 246.597 445.496 -198.899 692.093 1993 246.269 131.021 115.248 377.290 1994 179.427 319.576 -140.149 499.003 1995 238.315 385.220 -146.905 623.535 1996 243.636 476.304 -232.668 719.940 1997 186.614 532.998 -346.384 719.612 1998 95.195 342.863 -247.668 438.058 1999 139.621 502.060 -362.439 641.681 2000 95.547 786.160 -690.613 881.707 2001 67.473 847.847 -780.374 915.320 2002 157.573 754.042 -596.470 911.615 2003 254.733 1.071.288 -816.555 1.326.021 2004 335.842 1.514.053 - 1.178.211 1.849.895 2005 382.618 1.981.776 -1.599.158 2.374.394 2006 489.242 2.296.285 -1.807.043 2.785.527 2007 643.801 399.720 +244.081 1.043.521

Libya’ya yönelik ticaretimiz özellikle 1996 yılından itibaren siyasi nedenlerle Libya’nın ülkemize uyguladığı ambargo dolayısıyla önemli düşüşler kaydetmiştir.

Libya ülkemize uyguladığı örtülü ambargo kapsamında;

- 25 Haziran 1997 tarihinde Libya makamları, Merkez Bankası ve ticari bankalara gönderilen yazılı bir talimatla Türkiye'ye para transferlerini durdurmuştur. - Libya’da açılan Kamu İhalelerine Türk firmalarını davet etmemiştir. - Libya’da düzenlenen Uluslararası Fuarlara Türk firmaları davet edilmemiştir. - Türk ürünlerine gümrüklerde sorunlar çıkartılmıştır.

Dönemin Dışişleri Bakanı Sayın İsmail Cem’in 20-21 Ocak 2001 tarihlerinde Libya’yı resmi ziyareti sonucunda ilişkilerimiz yumuşamış ve Libya tarafı Libya’da açılan kamu ihalelerine ve Uluslararası Fuarlara Türk firmalarını davet etmeye başlamışlardır.

40

Öte yandan son dönemde Libya, muhatap olduğu uluslararası ambargoların

kaldırılmasını sağlamak amacıyla uluslararası kuruluşlar ve batı ülkeleri ile siyasi ve ekonomik sorunlarını hızla çözmek yolunda girişimler başlatmıştır. Bu çerçevede, Libya’nın uluslararası sisteme entegrasyonu süreci çerçevesinde yeni bir dönem başlamıştır.

Söz konusu gelişmelerin yakından takip edilmesi suretiyle, yaratılan bu olumlu konjonktürden istifade edilmesi amacıyla, ülkemiz ile Libya arasında yeni bir dönemin başlatılmasını teminen, Dış Ticaret Müsteşarı Sayın Tuncer Kayalar Başkanlığında bir heyetimiz 20-22 Ekim 2003 tarihleri arasında Libya’ya resmi bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Yaşanan bu olumlu gelişmeler ışığında Devlet Bakanı ve Türkiye-Libya Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) Eşbaşkanı Sayın Kürşad Tüzmen bir işadamları heyeti ile birlikte 25-27 Haziran 2004 tarihleri arasında Libya’ya resmi bir ziyaret gerçekleştirmiş, Türkiye-Libya 19. Dönem Karma Ekonomik Komisyon Toplantısı ise 4-6 Ağustos 2004 tarihleri arasında Ankara’da gerçekleştirilmiştir.

Son olarak, Devlet Bakanı ve Türkiye-Libya Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) Eşbaşkanı Sayın Kürşad Tüzmen beraberindeki işadamları heyeti ile birlikte 28-31 Ocak 2007 tarihleri arasında Libya’ya resmi bir ziyaret gerçekleştirmiş, yine bu tarihler arasında Türkiye-Libya 20. Dönem Karma Ekonomik Komisyon Toplantısı Libya’da yapılmıştır.

Öte yandan,bu ziyaretler sırasında 31 Ocak 2007 tarihinde Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Libya Ticaret ve Sanayi Odaları Birliği arasında Türk-Libya ve Libya-Türk İş Konseylerinin (Ulusal Konseyler) kuruluşuna dair anlaşma imzalanmıştır.

8–12 Kasım 2006 tarihleri arasında Libya/Trablus’ta ilk “Türk İhraç Ürünleri Fuarı” düzenlenmiş ve bu fuara değişik sektörlerden 52 firma iştirak etmiştir. Fuarın açılışı Dış Ticaret Müsteşarı Sayın Tuncer KAYALAR tarafından yapılmıştır. Dış Ticaret Müsteşarı Sayın KAYALAR Libya Ekonomi, Ticaret ve Yatırım Genel Sekreteri Sayın Al-Tayyib Al-Safi Al-Tayyip ile bir görüşme yapmış ve bu görüşme bitiminde Sayın Al-Tayyib Al-Safi Al-Tayyip Türk İhraç Ürünleri Fuarını ziyaret etmiştir. Her yıl geleneksel olarak katılınan ve 2-12 Nisan aylarında gerçekleştirilen Trablus Uluslararası Fuarına 2007 yılında değişik sektörlerden 52 firmamız katılmıştır.Her iki fuarın da organizasyonu Forum Fuarcılık A.Ş. tarafından gerçekleştirilmektedir. 19-22 Mayıs 2008 tarihlerinde Libya’lı firma African Tigers Expo firması tarafından 2 ncisi düzenlenen LİBYA BUILD fuarına Türk firması ADG firması ortak katılım olarak katılmıştır.Bu Fuara 54 Türk Firması iştirak etmiştir.

01.03 - 06.03.2008 tarihlerinde 2 ncisi düzenlenen SANEXPO firmasının katılımcı olarak katıldığı MOTOR SHOW 2008 fuarına 10 firma katılmıştır.

Libya’da, Ekonomi ve Ticaret Bakanlığına tescili yapılmış, çoğunluğu müteahhitlik sektöründe faaliyet gösteren 75 Türk firmasının ofisi bulunmaktadır. Türkiye-Libya arasında geçmiş dönem müteahhit alacakları ile Libya Bankalarının Türkiye’den talep ettiği teminat mektubu ödemeleri ile ilgili sorunlar 12–14 Aralık 2006 tarihinde Libya’da yapılan Ortak Uzlaşma Komitesi toplantısında ele alınmış, ancak bu toplantılardan çözüme yönelik bir netice alınamamıştır. Libya Bankalarının söz konusu döneme ait teminat mektuplarını tahsil etme girişimleri Türk firmalarının yerel mahkemelerden aldıkları tedbir kararları nedeniyle sonuçsuz kalmıştır. Buna bağlı olarak, Libya Makamları Türk Bankalarının verdiği teminat

41

mektuplarını kabul etmemekte, bu nedenle Türk firmaları teminat mektubu temin etmek için yabancı bankalara yüksek oranlarda komisyon ödemek zorunda kalmakta, bu da katıldıkları

ihalelerde firmalarımızın rekabet güçlerini önemli ölçüde azaltmaktadır. 28-31 Ocak 2007 tarihleri arasında yapılan Karma Ekonomik Komisyon Toplantısı sırasında Ortak Uzlaşma Komisyonu toplantıları da yapılmış ve KEK toplantısı Protokolünde; “19 uncu Türkiye-Libya Karma Ekonomik Komisyon toplantısı protokolü uyarınca kurulan Ortak Uzlaşma Komisyonunun çalışma raporlarının gözden geçirildiği, Komitenin sözkonusu sorunların çözümü için uygulanabilir teklifler içeren nihai raporu hazırlamak üzere 2007 Mart ayı içerisinde Trablus’da toplanması” öngörülmüştür. Dönemin Libya Ekonomi, Ticaret ve Yatırım Genel Sekreteri Sayın Al-Tayyib Al-Safi Al-Tayyip 20.11–25.11.2006 tarihleri arasında 15 kişilik bir heyetle Türkiye ziyaretinde bulunmuş ve bu ziyaret sırasında Devlet Bakanı Sayın Kürşad TÜZMEN ve Başbakan Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN ile ikili görüşmeler yapmıştır. Yine Sayın Al-Tayyib Al-Safi Al-Tayyip Türkiye ziyareti sırasında WTO ve İSEDAK toplantılarının açılışlarına katılmıştır.

1.2- Ticari İlişkilerin Genel Durumu

ANLAŞMA ADI İmza Tarihi R. G. Tarih R. G. Sayısı İktisadi İşbirliği ve Ticaret Anlaşması 05.01.1975 26.09.1975 15368 Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşması 05.01.1975 13.05.1975 15235 Ticaret Anlaşması 06.10.1996 28.08.1997 23094 İkili Hava Ulaştırması Anlaşması 11.08.1975 14.08.1979 16727 İşgücü Anlaşması 05.01.1975 13.05.1975 Denizcilik ve Deniz Nakliyatı Alanlarında İşbirliği Anlaşması

30.05.1975 16.11.1975 15414

Sosyal Güvenlik Anlaşması 20.03.1976 Deniz Nakliyatı Ortak Şirketi Kurulması Hakkında Anlaşma

17.05.1977 25.07.1979 16707

Ticari ve Mali İşbirliği Anlaşması 02.05.1978 13.05.1978 16286 Ortak Mühendislik ve Müşavirlik Hizmetleri Şirketi’ne İlişkin Anlaşma

30.12.1978 30.01.1979 16535

Ortak İnşaat ve İşletme Şirketi’ne İlişkin Anlaşma

30.12..1978 30.01.1979 16535

Ortak Tarım ve Hayvancılık Şirketi’ne İlişkin Anlaşma

30.12.1978 30.01.1979 16535

İktisadi, Sınai ve Zirai İşbirliği Protokolü 27.06.1981 25.09.1981 17469 Ticari İşbirliği Protokolü 27.06.1981 25.09.1981 17469 13 Eylül 1984 Tarihli Sosyal Güvenlik Sözleşmesinin Uygulanmasına Dair Anlaşma

09.08.1985 22.09.1985

19. Dönem KEK Toplantısı Protokolü 06.08.2004 07.05.2005 25808

42

Son olarak, 28-31 Ocak 2007 tarihleri arasında arasında Türkiye-Libya 20. Dönem Karma Ekonomik Komisyon Toplantısı Libya’da yapılmış ve bu KEK Toplantısında; Ekonomik ve

Ticari, Yatırımlar, Sanayi ve Madencilik, Tarım, Hayvancılık ve Balıkçılık, Enerji (Petrol ve Elektrik,Su ve Doğalgaz), Ulaştırma (Hava ve Deniz), Müteahhitlik, Mühendislik ve Müşavirlik, Adalet, Sosyal Güvenlik, Eğitim ve İşgücü Alanında İşbirliği Kararları alınmış, 21.Dönem Karma Ekonomik Komisyon Toplantısının 2008 yılı Ocak ayında Ankara’da yapılması kararlaştırılmış, en son 22-24 Temmuz 2008 tarihinde yapılması öngörülen toplantı ertelenmiş ve halen bu toplantı tarihi karşılıklı olarak belirlenmeye çalışılmaktadır. 1.3. Dış Ticaret İstatistikleri

1.3.1. Türkiye İle Dış Ticaret Durumu

İTHALAT $ İTH/GEN (%)

İHRACAT $ İHR/GEN (%)

DIŞ TİC. DENGESİ

DIŞ TİC. HACMİ

HACİM/GEN (%)

YIL

2002 754,042,228 1.46 165,112,006 0.46 588,930,222 919,154,234 1.05

2003 1,072,548,046 1.55 254,740,870 0.54 817,807,176 1,327,288,916 1.14

2004 1,514,125,283 1.55 337,204,154 0.53 1,176,921,129 1,851,329,437 1.15

2005 1,989,268,535 1.70 384,166,547 0.52 1,605,101,988 2,373,435,082 1.25

2006 2,296,285,092 1.66 489,242,595 0.57 1,807,042,497 2,785,527,687 1.24

2007 399,720,260 643,801,949 244,081,689 1,043,522,209

1.3.2. Başlıca Maddelere Göre Türkiye’nin Libya’dan İthalatı

2004 2005 2006 2007

1- TARIMSAL ÜRÜNLER 7.121.557 6.551.954 4.462.452 5.164.005

i-Gıda Maddeleri 2.266.976 3.270.165 2.246.366 2.291.244

(0) Canlı hayvanlar ve gıda maddeleri 2.266.976 3.268.048 2.246.366 2.291.244

(04) Hububat ve mamulleri 9.710

(05) Meyva, sebze ve mamulleri 62.010 161.862

(08) Hayvan yemleri 20.640

(01, 02, 03, 07, 08, 09) Diğer Gıda Maddeleri 2.266.976 3.206.038 2.074.794 2.270.604

(4) Hayvansal ve bitkisel yağlar ve mumlar 2.117

ii-Tarımsal Ham maddeler 4.854.581 3.281.789 2.216.086 2.872.761

(21) Deri, kösele ve ham postlar 3.699.692 2.347.490 1.747.046 2.014.039

(24) Tabii mantar ve yuvarlak ağaçlar 2.248

(25) Odun hamuru ve kağıt döküntüleri 128.728

(26) Dokumaya elverişli lifler ve döküntüleri 1.026.161 932.051 469.040 817.863

(29) Bitkisel ve hayvansal diğer ham maddeler 40.859

2- MADENCİLİK ÜRÜNLERİ 1.470.740.640 1.938.757.982 2.215.402.035 309.243.352

i- (27, 28) Maden cevherleri ve döküntüleri 6.395.049 9.551.299

ii- Mineral yakıtlar ve mineral yağlar (3) 1.470.706.362 1.938.757.850 2.209.006.986 299.692.053

(33) Petrol ve ürünleri 1.437.313.495 1.795.473.836 2.055.920.780 155.216.845

(34) Petrol gazları, doğal gaz 33.392.867 143.284.014 153.086.206 144.475.208

iii- Demir dışı metaller (68) 34.278 132

3- SANAYİ 34.976.297 43.469.745 76.567.599 83.881.677

i-Demir ve çelik (67) 3.412.832 6.518.431 692.728 12.703.412

ii-Kimyasallar 31.559.757 36.728.505 75.779.240 70.852.545

(57, 58) Plastikler 19.038.798 20.691.675 31.904.103 24.146.360

(51, 52, 53, 55, 56, 59) Diğer kimyasallar 12.520.959 16.036.830 43.875.137 46.706.185

iii-Diğer yarı mamuller 200 781 34.454 45.696

43

(61) Hazırlanmış deriler, postlar ve mamulleri 42.709

(66) Metal dışı mineral mamuller 2.987

(664, 665) Cam ve cam eşya 2.987

(69) Metal eşya 200 781 34.454

iv- Makinalar ve ulaşım araçları 709 196.782 36.420 244.552

(781, 782, 783, 784, 7132, 7783) Otomotiv sanayii ürünleri

83.000 129.484

Diğer makina ve ulaşım araçları 709 113.782 36.420 115.068

(71-713) Enerji üreten makina

(72, 73, 74) Diğer elektriksiz makinalar 508 13.932 36.420 115.068

(79, 785, 786, 7131, 7133, 7138, 7139) Diğer ulaşım araçları

(77- (776+7783) ) Elektrikli makina ve cihazlar

201 99.850

v- Dokumacılık ürünleri (65) 2.509 657

vi- Hazır giyim (84) 847 7.743

(848.1, 848.3) Deri ve kürkten giyim 7.743

(84-(848.1, 848.3)) Diğer giyim eşyası 847

vii - Diğer tüketim malları (81, 82, 83, 85, 87, 88, 89 (-891) )

2.799 22.737 23.253 27.729

(81) Sıhhi tesisat, ısıtma ve aydınlatma malzemeleri

16.954

(82) Mobilyalar 5.239 7.404

(85) Ayakkabı 18.484

(87) Mesleki, bilimsel ölçü ve kontrol cihazları 2.799 8.823

(88, 89-(891)) Diğer tüketim malları 544 15.849 422

4- DİĞER ÜRÜNLER (9+891) 1.286.789 488.854 918.713 1.431.226

1.3.3. Başlıca Maddelere Göre Türkiye’nin Libya’ya İhracatı

2004 2005 2006 2007

1- TARIMSAL ÜRÜNLER 61.144.484 110.291.828 105.663.749 140.190.768

i-Gıda Maddeleri 60.961.010 110.133.847 105.512.522 139.760.245

(0) Canlı hayvanlar ve gıda maddeleri 41.296.637 85.402.932 77.110.150 131.038.694

(00) Canlı hayvanlar 273

(04) Hububat ve mamulleri 30.153.890 68.859.990 53.269.983 103.378.736

(05) Meyva, sebze ve mamulleri 1.777.389 3.954.903 6.175.040 5.377.877

(06) Tabii bal, şeker ve mamulleri 1.794.954 1.885.278 3.154.148 3.535.110

(08) Hayvan yemleri 172

(01, 02, 03, 07, 08, 09) Diğer Gıda Maddeleri 7.569.959 10.702.761 14.510.979 18.746.971

(1) İçkiler, tütün ve mamulleri 50.062 276.374 381.053 669.563

(11) Alkollü ve alkolsüz içkiler 50.062 276.374 381.053 669.563

(4) Hayvansal ve bitkisel yağlar ve mumlar 19.614.311 24.454.541 28.021.319 8.038.366

(22) Yağlı tohumlar ve meyvalar 13.622

ii-Tarımsal Ham maddeler 183.474 157.981 151.227 430.523

(24) Tabii mantar ve yuvarlak ağaçlar 22.163 8.037 10.126 309.265

(25) Odun hamuru ve kağıt döküntüleri 800

(26) Dokumaya elverişli lifler ve döküntüleri 7.072 46.618 86.235 73.234

(29) Bitkisel ve hayvansal diğer ham maddeler 153.439 103.326 54.866 48.024

2- MADENCİLİK ÜRÜNLERİ 450.758 1.579.064 1.466.349 6.608.943

i- (27, 28) Maden cevherleri ve döküntüleri 263.747 1.077.020 657.540 535.571

44

ii- Mineral yakıtlar ve mineral yağlar (3) 16.874 212.434 263.789 3.671.771

(32) Kömür

(33) Petrol ve ürünleri 16.874 212.284 252.246 3.657.859

(34) Petrol gazları, doğal gaz 150 11.543 13.912

iii- Demir dışı metaller (68) 170.137 289.610 545.020 2.401.601

3- SANAYİ 275.538.641 272.179.549 382.005.038 496.818.628

i-Demir ve çelik (67) 3.028.944 9.697.832 18.416.696 40.986.002

ii-Kimyasallar 9.742.465 16.953.885 34.538.406 53.453.092

(57, 58) Plastikler 3.897.678 7.515.687 17.162.478 35.014.356

(54) Eczacılık ürünleri 260.926 596.582 600.513 768.745

(51, 52, 53, 55, 56, 59) Diğer kimyasallar 5.583.861 8.841.616 16.775.415 17.669.991

iii-Diğer yarı mamuller 27.305.180 36.446.915 70.677.547 105.580.492

(61) Hazırlanmış deriler, postlar ve mamulleri 119.149 1.153 1.265

(62) Kauçuk mamulleri 1.183.758 1.480.521 2.789.502 5.052.288

(63) Mantar ve ağaç mamulleri 438.792 747.684 1.015.017 4.134.796

(64) Kağıt-karton ve kağıt, karton esaslı mamuller 2.775.947 4.087.156 6.320.353 6.471.256

(66) Metal dışı mineral mamuller 6.840.989 4.643.718 8.788.962 19.351.556

(661) Alçı, çimento vb. inşaat malzemeleri 2.720.403 1.249.138 2.246.042 10.953.571

(664, 665) Cam ve cam eşya 3.194.338 2.665.605 2.338.331 3.149.334

(66-(661+664+665)) Diğerleri 926.248 728.975 4.204.589 5.248.651

(69) Metal eşya 15.946.545 25.486.683 51.763.713 70.569.331

iv- Makinalar ve ulaşım araçları 32.942.039 63.500.750 145.617.869 158.325.645

(781, 782, 783, 784, 7132, 7783) Otomotiv sanayii ürünleri

3.321.297 5.173.820 14.812.352 17.922.325

(75, 76, 776) Büro makinaları ve haberleşme cihazları 90.009 365.706 605.759 1.836.094

Diğer makina ve ulaşım araçları 29.530.733 57.961.224 130.199.758 138.567.226

(71-713) Enerji üreten makina 450.714 845.103 1.038.728 2.837.834

(72, 73, 74) Diğer elektriksiz makinalar 14.866.614 13.755.090 36.945.217 61.806.692

(79, 785, 786, 7131, 7133, 7138, 7139) Diğer ulaşım araçları

848.907 3.398.733 7.874.806 6.947.262

(77- (776+7783) ) Elektrikli makina ve cihazlar 13.364.498 39.962.298 84.341.007 66.975.438

v- Dokumacılık ürünleri (65) 12.889.774 26.770.718 26.369.169 31.308.630

vi- Hazır giyim (84) 145.377.092 70.338.065 40.447.107 38.755.586

(848.1, 848.3) Deri ve kürkten giyim 123.461 216.185 294.340 33.552

(84-(848.1, 848.3)) Diğer giyim eşyası 145.253.631 70.121.880 40.152.767 38.722.034

vii - Diğer tüketim malları (81, 82, 83, 85, 87, 88, 89 (-891) ) 44.253.147 48.471.384 45.938.244 68.409.181

(81) Sıhhi tesisat, ısıtma ve aydınlatma malzemeleri 2.480.591 1.556.767 2.744.972 16.006.631

(82) Mobilyalar 3.974.199 4.909.597 7.696.173 16.158.927

(83) Seyahat eşyası 60.100 55.344 66.795 31.850

(85) Ayakkabı 4.661.404 4.381.401 2.150.546 1.225.888

(87) Mesleki, bilimsel ölçü ve kontrol cihazları 373.209 588.143 1.217.390 1.366.454

(88, 89-(891)) Diğer tüketim malları 32.703.644 36.980.132 32.062.368 33.619.431

4- DİĞER ÜRÜNLER (9+891) 70.271 116.106 126.087 183.610

45

1.3.4. Libya’da İş Yapan Müteahhitlerimizin İş Durumu

Müşavirliğimizce verilen İş Alındı Belgelerinden ve Libya Başbakanlık Kararlarından yapılabilen tespite göre 2006, 2007 ve 2008 yıllarında Libya’da iş alan Türk firmaları ve alınan işlerin dökümü şöyledir: 2006 YILI FİRMA ÜSTLENİLEN İŞ SÖZLEŞME

TARİHİ TAAHHÜT MİKTARI

1 METİŞ İnşaat ve Ticaret A.Ş.

Abou Zareeg-Alkoufra Yolu Bakım ve Tamirat Sözleşmesi

26.02.2006 30.033.000 LD

2 METİŞ İnşaat ve Ticaret A.Ş.

Algatroon Bölgesi Gaddafi Çöl Yolu Bakım ve Onarım İşleri

06.05.2006 22.319.800 LD

3 KARE A.Ş. Abu El Tofl Bölgesindeki Depo Yap. 16.02.2006 4.100.000 EUR 4 METİŞ İnşaat ve Ticaret

A.Ş. Sebha-Obari Yolu Bakım ve Onarım İşleri

03.04.2006 18.950.311 LD

5 METİŞ İnşaat ve Ticaret A.Ş.

Algatroon-Tagerhi Yolu Bakım ve Tamirat İşleri

06.05.2006 8.867.222 LD

6 TEKFEN-TML O.G. Kufra-Tazerboo Hattı Prekast Beton Su Borusu Döşeme İşi

06.06.2006 610.990.528 LD

7 ÖZTAŞ A.Ş. Abu Zeyyan-Ruhaybat Hattı Su Nakli Projesi

08.06.2006 128.250.000 LD

8 ARSEL LTD Bingazi Kanalizasyon Şebekesi Bölge 207A İnşaat İşleri

24.07.2006 8.307.808 LD

9 TML A.Ş. AGACO Tobruk Terminali İskelesinin Yenilenmesi

06.08.2006 7.799.381 LD

10 METİŞ İnşaat ve Ticaret A.Ş.

Jalo-Abu Zreag Yolu Bakım ve Tamir İşleri

20.07.2006 50.874.767 LD

11 Yaşar ÖZKAN Başbakanlık Binası Tamirat ve Renovasyonu

17.08.2006 5.983.884 LD

12 ARSEL LTD Bingazi Kanalizasyon Şebekesi Bölge 210 İnşaat ve Yönetim Sözl.

21.08.2006 3.400.000 LD

13 MAPA A.Ş. Al Marge-Darna Sahil Yolu Tamiri 05.10.2006 80.174.949 LD 14 NUROL A.Ş. Al Garaballi-Misurati Yolunun

Bakım ve Tamir İşleri Tek. Y. 28.08.2006 69.507.698 LD

15 ÖZTÜRKLER Sidi Amira-Kirava Yolu Projesinin Teknik Desteği

20.11.2006 5.452.338 LD

16 TML A.Ş. Tobruk Enmesira Oteli Bakım İşi Başbakanlık 2006/434 S.K.

18.749.802 LD

17 TML A.Ş. Trablus Limanı Kaldırım Bakım İşleri

Başbakanlık 2006/498 S.K.

7.604.834 LD

18 TEKSER A.Ş. Gariyunus Üniversitesi Diş Hekimliği F. Bakım İşleri

Başbakanlık 2006/346 S.K.

20.048.000 LD

19 Enka Teknik Ortak İş (2 Firma)

Trablus Zawiya Su Arıtma İstasyonu Yapım işi

Başbakanlık 2006/468 S.K.

99.827.534 LD

20 MİTAŞ Ortak İş (3 Firma)

Nalut-Gıdamis-Abuargub 400 kv 720 km Yüksek Gerilim Hattı

Başbakanlık 2006/467 S.K.

262.606.753 LD

21 TEKSER Wady El Nagar Barajının Yapım İşleri

25.12.2006 28.087.298LD

22 TML A.Ş. AlMerj Şehri AlFatah Has. Bin.Tamir ve Tamamlanması

19.12.2006

7.481.621 LD

23 METİŞ İnşaat ve Ticaret A.Ş.

Sebha-Ubari Yolu Bakımı ve Tamamlama İşleri

22.11.2006 55.500.992LD

TOPLAM 1.325.833.584 LD+4milyon Euro= (1.025 Milyon $)

46

2007 YILI

FİRMA ÜSTLENİLEN İŞ SÖZLEŞME TARİHİ

TAAHHÜT MİKTARI

1 GÜRİŞ İnşaat ve Mühendislik A.Ş.

El Fatah Üniversitesi Müh. Fakülteleri Yenileme ve Tamamlama İşi

17.01.2007 10.526.000 LD

2 Metiş İnşaat ve Ticaret A.Ş.

Waddan-Souknah-Sabha Yolu Bakımı ve Tamamlama İşleri

22.11.2006 42.550.767 LD

3 TML İnşaat, Sanayi, Ticaret ve Sanayi A.Ş.

Tobruk Almassira Otelinin Tamir ve Yenilenmesi

11.03.2007

18.749.802 LD

4 TML İnşaat, Sanayi, Ticaret ve Sanayi A.Ş.

Ulaştırma İletişim Nakliyat Genel Sekreterliği Deniz Nakliyatı ve Limanlar İdaresi

21.03.2007

7.604.834 LD

5 Artes İnşaat, Taahhüt ve Ticaret Lmt.Şti

Trablus Eğlence Merkezi Duvarının Yapım İşleri.

15.05.2007 4.707.640 LD

6 ÜSTAY-ÇUKUROVA-CAC Ortak Girişimi

Maradah-Al Agilah Yol Projesi

04.03.2007 74.500.300 LD

7 NESSCO-YÜKSEL Ortak Girişimi

Sahil Yolu Bakımı Sirt - Ejdebiye Kısmı.

29.04.2007 62,650,180 LD

8 NESSCO-YÜKSEL Ortak Girişimi

Sahil Yolu Bakımı Derne -İmsaad Kısmı.

10.05.2007 59.044.221 LD

9 BT-ARSEL Ortak Girişimi

Al-Marj 1336 Konut Projesi 27.06.2007 231.321.720 LD

10 STFA Sukel Ahed 2000 Konut Projesi 22.07.2007 328.900.000 LD

11 STFA-EREN Ortak Girişimi

Bingazi Limanı 2.Kısım Projesi 27.09.2007 131.659.808 LD

12 GÜRİŞ İnşaat ve mühendislik A.Ş.

Al Fatah Üniversitesi Öğrenci Yurtları Yapım Projesi

23.05.2007 66.500.000 LD

13 SUMMA Al Tadamon Twin Powers Projesi 09.07.2007 61.337.000 Euro

14 Yüksel Proje-Libya-NESSCO Ortak Girişimi

Misurata Emsed Kesimi Proje ve Mühendislik Hizmeti

38.500.000 LD

15 Enkateknik-Sedem Ortak Girişimi

Zawiya Bölgesinde Deniz Suyu Arıtma İstasyonu Yapımı

11.07.2006 159.619.647 LD

16 Turan İnşaat Vadi Ğan 2000 Konut İnşaatı 15.07.2007 247.945.479 LD

17 Artes İnşaat Al Fatah Üniversitesinin Girişi ve Duvarlarının Yapım İşi

31.07.2007 2.152.179 LD

18 Kare İnşaat Misurata Merkez Hastanesinin Bakımı ve Onarımı

15.07.2007 25.966.715 LD

19 TEKSER İnşaat-Algudra Algabida Şirketi

Misurata İli (Zawia Almahjup) mıntıkası Genel Altyapı Projesi

03.05.2007 Karar No: 53

135.750.000 LD

20 Kolin İnşaat Misurata Serbest Bölgesi Alt Yapı Projesinin Yapımı

30.08.2007 46.017.906 LD

21 Mapa İnşaat Sıbrata - Ras Jidiyr Kısmı Sahil Yolu Yapımı.

03.09.2007 106.500.000 LD

22 TML İnşaat LİSCO Şirketinin Misurata Limanında; Rıhtım Yapım İşleri

10.10.2007 76.513.206 LD

23 Öztaş İnşaat İceylet Hastanesi Bakım ve Yenileme Projesi

15.09.2007 27.998.305 LD

47

24 Yüksel İnşaat El Fateh Üniversitesinin Ziraat,

Fen ve Veterinerlik Fakülte Binalarının Yapımı.

05.09.2007 167.475.995 LD

25 Nurol İnşaat El Fateh Üniversitesi – Hukuk ve Ekonomi Fakülte BinalarıYapımı

05.09.2007 118.460.460 LD

26 Çukurova İnşaat El Assa Bölgesinde 411 Konut ve Alt Yapı İşlerinin Yapımı.

10.06.2007 210.107.904 LD

27 Güriş İnşaat El Fatah Üniversitesi Dişcilik, Teknik Tıp ve Eczanelik Fakülteleri Yapım Projesi.

28.08.2007 194.452.830 LD

28 Güriş İnşaat Tripoli Merkez Hastanesi Üroloji Ünitesi Yapımı.

28.08.2007 18.434.103 LD

29 Artes İnşaat Tajura Ulusal Standartlar ve Metodoloji Merkezi Binasının Yapımı.

31.07.2007 21.108.644 LD

30 Kolin İnşaat Vadi El Gattara,Ghout El Sultan ve Sehl Bingazi Bölgelerinde Bulunan Projelere Su Nakli ve İki Adet Pompa İstasyonu Dizaynı ve Yapımı

01.11.2007 122.971.724 LD

31 SUMMA İnşaat El Mahari Otelinin Ortak Yatırım İşi

28.08.2007

32 As-Ka İnşaat-Al Ramada Ortak Girişimi

4 Nolu A.B.C.D Tobruq Bölgesinin Alt Yapı Projesi

14.11.2007 26.197.216 LD

33 Arsel İnşaat Derna ve Abu Mansur Barajları Tadil ve Onarım İnşaatı

28.11.2007 39.295.430 LD

TOPLAM 2.635.085.905 LD=2.125.069 $ + 89.000 $=2.214.069 $

2008 YILI

FİRMA ÜSTLENİLEN İŞ SÖZLEŞME TARİHİ

TAAHHÜT MİKTARI

1 GAMA A.Ş. Al-Khalij Enerji Termik Santralı Projesi İnşaat İşleri

29.12.2007 338.421.485 LD

2 ARTES İnşaat El Fateh Üniversitesi Cami Yapım Projesi

04.12.2007 5.297.000 LD

3 ARTES İnşaat Trablus Kongre Binası ve Genel Halk Parkının Çevre Duvarları Yapım Projesi

29.09.2007 2.624.570 LD

4 ARTES İnşaat Trablus Kongre Merkezi Kazı, Yıkım ve Kaldırma İşleri

06.11.2007 14.454.564 LD

5 ARTES İnşaat Yüksek Şat Bölgesi Geliştirme Yapım Projesi

04.12.2007 43.200.000 LD

6 ARTES İnşaat Trablus Göz Hastanesi Geliştirilmesi ve Tamamlama İşi

04.12.2007 28.528.709 LD

7 SYSTEM İnşaat Derne Bölgesi İzci Ormanında Prefabrik Evlerin Montajı ve Hazırlık İşleri.

30.12.2007 4.500.000 LD

8 TML İnşaat Misurata Petrol İskelesi Tamiri 17.12.2007 7.796.112 LD

48

9 ENTES A.Ş. VIP Otel ve Konferans Merkezi

Alt Yüklenicilik İşi 18.01.2008 46.500.000 $

10 AKŞAN A.Ş. Meslek Lisesi İnşaatı İçin Hafif Maden İmalatı ve Montajı.

04.12.2007 2.706.900 LD

11 FTM İnşaat Kaaf El Şuviyk - Al Byda Bölgesinde 220 Konut İnşaatı Teknik Desteği.

15.01.2008 41.672.400LD

12 ODEBRECHT-TAV- Libyan Consultated Construction Company Ortak Girişimi

Uluslararası Tripoli Hava Limanı Terminal Binası İnşası

03.02.2008 1.700.000.000LD

13 ULUOVA İnşaat Sirt – Yeni El Hisha Bölgesi’nin Birinci Dönem Tüm Alt Yapı İşleri Projesinin Taşoran Anlaşması

05.05.2008 54.400.000LD

14 JEO-TEK Bingazi Bölgesi 3.Kuşak Planlama Projesi - Teknik Destek

25.03.2007 17.000.000LD

15 TML İnşaat Al Beyda Omar Al Moukhtar Üniversitesinde 4 Binanın Yenilenmesi

05.06.2008 60.847.490LD

16 KOLİN İnşaat- El Hadaf El Handase Genel Müteahhitlik Şirketi

1.Bölge Bingazi Ovası Sulaması (Sehl Bingazi)

31.05.2008 160.631.832LD

17 KOLİN İnşaat- El Hadaf El Handase Genel Müteahhitlik Şirketi

Al Khadra Büyük Çiftlik Sulama 26.02.2008 22.109.841LD

18 Turan İnşaat Vadi Gan Bölgesinin 2000 Konut Projesinin Hizmet Binaları ve Dış Alt Yapı İşleri

01.05.2008

99.178.191 LD

19 Panavrasya İnşaat Al-Karimiyya Market Kompleksi yapımı işi

05.06.2008

7.267.156 LD

20 NUROL İnşaat Al Fateh Üniversitesi – Beden Eğitimi Fakültesi İnşaat İşi.

18.05.2008

54.918.285 LD

21 GÜRİŞ İnşaat Al Fateh Üniversitesine Ait Binaların İkinci Aşama Renevasyon İşleri Yapımı.

21.05.2008

10.526.000 LD

22 AS-KA İnşaat Zintan Bölgesinin Altyapı Tasarım ve Komple Yapım İşleri Projesi.

08.07.2008

63.450.000 LD

23 AS-KA İnşaat Ruhaibat Bölgesinin Tamamlayıcı Altyapı Yapım İşleri Projesi.

08.07.2008

63.675.000 LD

24 FEKA İnşaat Tripoli Al-Fateh Üniversitesi Genel ve Kimyasal Ambarlar Yapımı Sözleşmesi

07.04.2008

23.210.612 LD

25 FEKA İnşaat Tripoli Al-Fateh Üniversitesi Matematik ve İstatik Bölümü Binası Yapımı Sözleşmesi

07.04.2008 49.028.725 LD

26 MESA İnşaat Derne Üniversitesi Yapım Projesi 28.07.2008 254.206.625 L.D.

TOPLAM 2.279 Milyar LD+46,5 Milyon$ (1.930 Milyar $)

49

Yukarıda yer alan ve anlaşmaları Müşavirliğimize intikal eden işler dışında anlaşması imzalanmış veya imzalanma aşamasında olan, ancak Müşavirliğimize intikal etmemiş işler

şunlardır;

Güriş tahmini 400.000.000 LD Tripoli Green Park Projesi Enkateknik-Gesco Ortak Girişimi Genel Elektrik İdaresinden (GECOL)

652.835.101 LD Metiş 315.000.000 LD Sebha Bölgesinin su-elektrik-aydınlatma-yol-iletişim

şebekesi işi BTK El Zintein Bölgesinde El Jebel El Garbi Üniversitesinde 3 Fakülte İnşaatı

112.992.900 LD Arsel-Libya Şirketi Ortak Girişimi El Merj Bölgesinde El Murç Üniversitesi

Kompleksi 178.172.738 LD Nurol İnşaat Tripoli Al-Fateh Üniversitesi Kısım B Çevre Düzenleme ve Altyapı

İşleri 36.000.000 LD Yüksel İnşaat Tripoli Al-Fateh Üniversitesi Kısım A Çevre Düzenleme ve Altyapı

İşleri 132.000.000 LD Öztaş İnşaat Tripoli Al-Fateh Üniversitesi Teknoloji ve Basın Fak. 65.200.000 LD Öztaş İnşaat Tripoli Al-Fateh Üniversitesi Edebiyat Fakültesi 84.780.000 LD System İnşaat Tripoli Al-Fateh Üniversitesi Öğrenci Yurdu 27.900.000 LD Akdeniz İnşaat Ghıryan Üniversitesi Kompleksi 166.018.372 LD TAV İnşaatın Sebha havaalanı inşaatı işi

Müşavirliğimizce tespiti yapılabilen Libya’da iş yapan firmalarımızın 2005 yılında aldıkları işlerin toplam tutarı yaklaşık 350 milyon dolar iken, 2006 yılında aldıkları işlerin toplam tutarı 1.025 milyon dolara ulaşmış, 2007 yılının bu rakam 2.214 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2008 yılının ağustos ayı itibariyle bu rakam 1.930 milyar dolardır. Halen Müteahhitlik Firmalarımızın anlaşma aşamasında olduğu önemli miktarda proje bulunmaktadır. Ortak iş alan firmalarımızın aldıkları işlerde toplam taahhüt tutarı, işi alan firma sayısına bölünerek bulunmuştur. Görüleceği üzere, Libya’da iş yapan müteahhitlerimizin 2006, 2007 ve 2008 yılının ağustos ayı itibariyle aldıkları iş tutarı 6 milyar doları aşmıştır.

50

1.3.5. Libya’da Yatırım Yapan Türk Firmaları

FİRMA ADI (TÜRKİYE'DEKİ)

FİRMA ADI (YATIRIM YAPILAN ÜLKEDEKİ)

YATIRIMIN YAPILDIĞI ÜLKE

YATIRIMIN NİTELİĞİ

SEKTÖR

YATIRIMIN YAPILDIĞI YIL

TOPLAM YATIRIM TUTARI (ABD $)

FİRMANIN YATIRIM İÇERİSİNDEKİ PAYI (%)

Halil Lütfi Şatvan El İtihad Şirketi Libya Un Değirmeni Gıda 2006 4.826.179 20

Muhammet Dikkaya El Afrikiya Şirketi Libya Un Sanayisi Gıda 2007 5.276.923 70

Anmaksan Şirketi

El Tadamon Şirketi Libya Tuğla

İnşaat Malzemeleri 2005 2.303.058 45

Gülbal Şirketi

Gülbal Şirketi Bıranşi Libya Madencilik

Madencilik ve Ocakcılık 2006 15.044.638 100

Sırrı Ali Kan 1.451.538 15

Hıdır Mühittin Bayar 1.935.385 İsmail Mahmut Otakcıyar

El İhramat Nakliyet Hizmetleri Şirketi

Libya

Nakliyat

İletişim Hizmetleri

2007 1.935.385

20

1.4. Ticari İlişkilerde Bilinmesi Gereken Genel Konular 1.4.1. Ticari Engeller (Sektörel)

Libya Genel Halk Komitesi tarafından çıkarılan ve 14.11.2006 tarihinde yürürlüğe giren 443 sayılı Kararda:

Genel müteahhitlik alanında yapı ve inşaat faaliyetleri, Elektrik alanı, Petrolcülük hizmetleri (kuyu, kazı ve arama işlerinde kullanılacak malzeme imalatı,

bakım, teçhizat, taşıma ve lojistik hizmetleri), Telekomünikasyon ve ulaştırma alanı, Deniz ve hayvansal ürünler, tarım ve sanayi alanlarında Libya’da yatırım yapacak olan

yabancı gerçek (itibari) şahısların; bu faaliyetlerini yürürlükteki kanun gereği Libya’da ticari alanda faaliyet gösteren ulusal veya anonim şirketlerle ortak anonim şirketler kurarak uzmanlık alanlarında yürütebileceği,

belirtilmektedir.

Libya’lı firmalarla ortak kurulacak bu anonim şirketlerde Libya’lı firmaların sermaye oranı %35’den az olmayacaktır.

Daha önce Türk Firmaları Libya’lı firmalarla ortaklık kurarak bu alanlarda faaliyet göstermekte iken, şimdi bu Karara göre Libya’da faaliyet gösteren ulusal veya anonim şirketlerle ortak anonim şirket kurarak bu alanlarda faaliyet gösterebileceklerdir. Bilineceği üzere, Libya’lı firmalarla ayrı bir anonim şirket kurmak hem işlerin uzamasına, hem de ileride önemli hukuki ihtilaf ve sorunların çıkmasına yol açacaktır. Ayrıca, bu ölçekte ve güvenilir Libya’lı firma bulmakta firmalarımızın zorlanacağı da aşikârdır.

443 sayılı Kanun, projelerini sürdürmekte olan firmalarımızı etkilememektedir.

51

Halen uygulamada, sadece alınan proje ile sınırlı olarak yabancı firmalar Libyalı firmalarla en az %35 oranında olmak şartıyla ortak girişim (joint venture) kurarak iş

yapabilmektedir.

a) Diğer taraftan, Libya’da iş yapan firmaların asgari %50 oranında Libya’lı işçi çalıştırma zorunluluğu da firmalarımızda sıkıntı yaratmaktadır.

b) Ayrıca, Libya’da ofisi bulunan firmaların Müdür yardımcısının Libya’lı olması ile ilgili 223 sayılı Karar bulunmakta olup, bu da firmalarımızı zorlayan hususlardan biridir.

1.4.2. Ticaret Kanunu : 1953 yılında kabul edilmiştir. Ticari kişilikler arasındaki ilişkileri düzenleyen yasa ulaştırma ve bankacılık ilişkileri dahil birçok konuyu kapsamaktadır. Buna ilaveten 2000 tarihli ve 2005 yılında yenilenen “İdari Sözleşmeler Düzenlemesi” Libya kamu kuruluşları ile yapılan tüm sözleşmelere uygulanmakta olup tüm yabancı yatırımcıların ve Libya’da faaliyet gösteren firmaların dikkatle incelemeleri gereken bir belgedir.

1.4.3. İthalat Mevzuatı 1.4.3.1. Genel Olarak Gümrük Vergileri Raporumuzun 5.4.3 “İthalattan Alınan Vergiler” bölümünde açıklanmıştır 1.4.3.2. KDV ve Diğer Vergileri Raporumuzun 5.4.3 “İthalattan Alınan Vergiler” bölümünde açıklanmıştır 1.4.4. Serbest Bölgeler ve Mevzuatı

Libya ülkesine yabancı sermayeyi ve teknik yardımı çekebilmek amacıyla serbest bölge kurma girişimlerini başlatmıştır. Bu çerçevede, 1999 yılında Genel Halk Komitesinin 20 sayılı kararıyla, serbest bölgelerdeki (SB) faaliyetleri organize etmek üzere Serbest Bölgeler Genel Otoritesi (SBGO) kurulmuştur. Otorite serbest bölgeleri denetler ve ulusal ekonominin yararı açısından ticari, sınai ve hizmetsel boyutunu geliştirecek önlemler alır. SBGO’nin görevleri:

SB’nin yönetimi ve geliştirilmesi, uluslararası ticari değişim, transit ticaret ve ihraç

sektörlerinin geliştirilmesi, Yerel veya ortak (joint) SB’lerin geliştirilmesine çalışmak, SB’deki yerel ve yabancı yatırım ile ilgili yasa ve düzenlemeleri hazırlamak, SB için gerekli farklı yapı ve hizmetleri sağlamak, SB içinde ticari ve sınai faaliyetler ile hizmetlerin düzgün işlemesi için gereken tüm

modern telekomünikasyon ve ulaşım kolaylıklarını sağlamak, SB’de ekonomik faaliyetler için arsa ve arazi tahsis etmek, kiralamak, finansal kiralama

yapmak, SB’ye giriş ve çıkış işlemlerini düzenlemek.

52

SB’de Yatırım Alanları ve Ekonomik Faaliyetler SB içinde, ihraç amacıyla üretilen ve tekrar ihraç edilmek üzere ithal edilen malların

yanı sıra, transit ve ülke içi malların saklanması, SB’deki malların, -statüsünü değiştiren ve piyasanın talebini karşılayacak hale

gelmelerini garanti eden- ambalajın açılması, temizlenmesi, karıştırılması (yerel ürünlerle karıştırma dahil), yeniden paketlenmesi gibi işlemler,

Parçalama, birleştirme veya tamamen imalat gibi sınai işlemlerin yerine getirilmesi, SB’de yatırımcılar tarafından ihtiyaç duyulan finansal, bankacılık, sigorta ve diğer

gerekli hizmetlerin verilmesi,

SB’de Yatırımcılara Tanınan Öncelikler ve İstisnalar

Yatırılan sermaye ve elde edilen kar serbest olarak yatırımcının ülkesine transfer edilebilir, Sermaye ve ürünlerin SB ve ülkeler arasındaki hareketi herhangi bir kısıtlama ve

düzenlemeye tabi değildir, 5 yıl süreyle gelir vergisi istisnası vardır (3 yıl daha uzatılabilir), Faaliyetlerden elde edilen kar tekrar yatırıma dönüştürüldüğünde de yukarıdaki istisnadan

yararlanılabilir, Yatırımcılar istisna dönemindeki zararlarını izleyen yıllara devredebilir, SB’de kurulan projelerin ulusallaştırılmasına, devralınmasına veya benzer etkileri

doğurabilecek girişimlere karşı yasal garantiler vardır, Projelerdeki hisseler tamamen veya kısmen bir başka yatırımcıya devredilebilir, Müşterilerin taleplerine uygun proje dönemleri söz konusudur, SB’deki projelerin kurulmasında kolaylık sağlanır, SB’deki projeler için gereken makine ve ekipman gümrük vergisi ve benzer etki yaratan

diğer vergilerden istisnadır, SB’deki projeler için gerekli ekipman ve yedek parça, tüm gümrük vergileri, ithalat

vergileri ve benzer etki yaratan tüm vergilerden istisnadır, SB’den SB’ye ihraç/ithal edilen mallar antrepo açısından zaman sınırlamasına tabi

değildir, Malların SB ile Libya dışı arasındaki hareketi gümrük vergisine tabi değildir, SB’deki projeler ticari kayıt işlemlerine ve ithalatçı/ihracatçı kayıt formalitelerine tabi

değildir, Yatırımcılar projelerin kurulması veya çalışması için ihtiyaç duydukları, belirli teknik

özelliklere sahip yabancı işgücünü getirmek ve çalıştırmak hakkına sahiptir.

SBGO tarafından yönetilecek olan ilk SB “Misurata SB” dir. 430 hektar alana yayılan ve henüz faaliyete geçmemiş olan Misurata SB’de yatırımcılara sağlanacak olan hizmet, kolaylık ve imkanlar: Yatırımcıların isteklerine uygun olarak, farklı büyüklüklerde araziler, Uygun fiyatlara modern ofisler ve kapalı depolar, Düşük fiyatlı enerji (petrol, gaz, elektrik), Uygun fiyata, kullanılabilir ve atık su kolaylıkları ve diğer hizmetler, Yatırımcı ihtiyaçlarına uygun, modern ve esnek finans ve bankacılık hizmetleri, Modern telekomünikasyon hizmetleri, Farklı uluslararası limanlara deniz yoluyla ulaşım hizmeti, Çöldeki Afrika ülkelerine ve komşu Arap ülkelerine kara yolu ile ulaşım hizmeti,

53

SB’deki projelerde çalışan işçilere ve yatırımcılara sağlık sigortası hizmeti.

1.5. Yıl İçinde Açılan Fuarlar

8–12 Kasım 2006 tarihleri arasında Libya/Trablus’ta ilk “Türk İhraç Ürünleri Fuarı” düzenlenmiş ve bu fuara değişik sektörlerden 52 firma iştirak etmiştir. Her yıl geleneksel olarak katılınan 2-12 Nisan 2008 tarihlerinde düzenlenen Trablus Uluslararası Fuarına değişik sektörlerden 51 firmamız katılmıştır.

19-22 Mayıs 2008 tarihlerinde 2 ncisi Libya’lı firma African Tigers Expo firması tarafından düzenlenen LİBYA BUILD fuarına Türk firması ADG firması ortak katılım olarak katılmıştır.Bu Fuara 54 Türk Firması iştirak etmiştir.

01.03 - 06.03.2008 tarihlerinde 2 ncisi düzenlenen SANEXPO firmasının katılımcı olarak katıldığı Motor Show 2008 fuarına 10 firma katılmıştır.

1.6. Türkiye’nin Pazara Giriş İmkanları

Libya’ nın siyasi nedenlerle uzun yıllar boyunca uluslararası ilişkilerden soyutlanmış olması ve sözkonusu ülkenin 1996 yılından itibaren tek taraflı olarak ülkemize uyguladığı örtülü ambargo dolayısıyla ticari ilişkilerimiz istenilen boyutlarda gerçekleşmemiştir. Ayrıca, anılan ülkede petrol dışındaki diğer sektörlere ilişkin yatırımların düşük seviyelerde olması ve ağırlıklı olarak müteahhitlik hizmetlerinin öne çıkması ve ödemelerde yaşanan problemler de ihracatçılarımızın sözkonusu pazara yönelimini etkilemiştir. Bununla beraber, Libya ekonomisinde yeniden yapılanma döneminin başlaması ve ambargonon ülke ekonomisine olumsuz etkilerinin giderilmesi yolunda yeni sanayi ve teknoloji yatırımlarının yapılması ile birlikte, Libya pazarı ticari potansiyel açısından önem kazanmaya başlamıştır. Özellikle ekonomik alanda liberalizasyon sürecinin başlatılması, ülkenin hemen her alanda yatırım ve tüketim mallarına olan ihtiyacı ihracatçılarımız için Libya’yı cazip bir pazar haline getirmiştir. Libya aynı zamanda Kuzey Afrika’daki konumu itibarıyla Orta Afrika’ya açılan bir kapı olarak düşünülmelidir. Ayrıca iki ülke arasında 2006 yılında 2,8 milyar Dolarlık bir ticaret hacmi mevcuttur. İhracatımız 2006 yılında, bir önceki yıla göre %28 oranında artış göstermiştir. 2007 yılında bu ülkeye ihracatımız 643 milyon dolara ulaşmıştır.Mevcut ihracatımızın daha da artırılması ve sözkonusu ülkenin ihtiyacı olan ürünlerin ülkemiz tarafından temin edilmesi önem arz etmektedir. Anılan ülkenin 2007 yılında 69 milyar Dolar’lık döviz rezervi mevcuttur. Ülkemize coğrafi olarak da yakınlığı olan ülkeye Pazartesi, Çarşamba ve Cuma olmak üzere haftada üç kere THY’nın uçak seferi bulunmaktadır. Bu durum, ülkemiz için bir avantaj teşkil etmektedir. Ancak, Libya ile ticari faaliyette bulunacak firmalarımız açısından fiyat unsurunun yanısıra malların kalitesi, rekabet gücünün bulunması, malların zamanında teslim edilmesi,ambalaj ve özellikle numune ve sipariş standardına uygun olarak mal gönderilmesi önem arz etmektedir.

54

Ayrıca, Libya gıda ihtiyacının büyük bir kısmını (%80’ini) ithalatla karşılaması nedeniyle, gıda sektörü ve gıda işleme teknolojileri alanında faaliyet gösteren firmalarımız

için iş imkanları mevcuttur. Libya, Roma İmparatorluğu döneminden kalan en güzel arkeolojik kalıntılara ve deniz turizmine uygun uzun ve güzel bir sahil şeridine sahip ülkelerden biridir. Turizm altyapısı alanında her türlü yatırıma açıktır. Ambargo sonrasında Libya’da gelişmesi beklenen turizm sektöründe, iki ülke arasında yatırım konusu da dahil olmak üzere işbirliği imkanının araştırılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir. Libya’nın imalat sanayiinin küçüklüğü tüm mamul ve yarı mamul ürünlerin ithal edilmesini zorunlu kılmaktadır. Libya’nın genç, hızlı büyüyen ve eğitimli nüfusunun buzdolabından arabaya, giyimden bilgisayarlara kadar her şeye ihtiyacı vardır. Sözkonusu ülkenin ithal kalemleri incelendiğinde, gıda ve tarımsal ürünler, makinalar, her türlü ev eşyası (elektrikli ev aletleri, mobilya), tekstil ve konfeksiyon, inşaat malzemelerinin temel ithal kalemlerini oluşturduğu görülmektedir. Sözkonusu ürünlerin önemli bir bölümünde, ülkemizin ihracatçı konumunda olduğu dikkate alındığında, bu ürünlerin ülkemizden temin edilmesi konusunda çaba gösterilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir. Hidrokarbonlar sektörü düşünüldüğünde ülkenin yatırımlarının en büyük kısmını çeken bu sektörü destekleyen ürün ve hizmetlere olan talep daima yüksektir. Nüfus artış hızının yüksekliği de düşünüldüğünde altyapının geliştirilmesine duyulan ihtiyaç çok büyüktür. Elektrik aktarımı, haberleşme, taşıma, okullar, hastaneler bu gruptadır. Libya’nın 1984’den beri 25-30 milyar dolar arasında yatırım yaptığı GMR projesinde yaratılan tesislerin yedek parçaları, işleyişi ve bakımı önemlidir. Bu itibarla, sözkonusu sektörler müteahhitlik firmalarımız açısından önem arz etmektedir.

1.7.Belli başlı Ekonomik ve Ticari kuruluşlar

1.7.1 Tarım, Ticaret, Hizmetler, Ulaştırma, İnşaat ve Turizm Sektörlerinde Faaliyet Gösteren Belli Başlı Firmalar, Kuruluşlar ve Mesleki Kuruluşları

BANKALAR VE MALİ KURULUŞLAR LİSTESİ

BANKA ADI TEL NO FAKS NO Libya Merkez Bankası 00 218 21 3333587 00 218 21 3607603 Libya Arap Dış Bankası

00 218 21 3350167 00218 21 3350022

00218 21 3350155

Cumhuriyet Bankası

00 218 21 3340020–8 00 218 21 3334080 00 218 21 3337859

00 218 21 3333793

Sahara Bank 00 218 21 3332771–3 Umma Bank 00 218 21 3332888 00 218 21 3332505 Vahde Bank 00 218 21 3337126-8

00 218 21 4445324

55

Ehli Bank 00 218 21 4781715-7 Arap İngiliz Ticaret Bankası

00 218 21 3351730 00 218 21 3351731

00 218 21 3351732

Ürdün Sekeni Bankası 00 218 21 3350610 Bahreyn ABC 00 218 21 335226-8 Kalkınma Şirketi 00 218 21 4800741 Libya Dış Yatırımlar Şirketi 00 218 21 3614881 00 218 21 3600706 El Emmen Bankası 00 218 21 3350218-16 00 218 21 3350386-87 Alwafa Bankası 00 218 21 4815123 00 21 8 21 4801247

BAKANLIKLAR BAKANLIK TEL NO FAKS NO Başbakanlık 00218 21 4443700

00218 21 3344210

Dışişleri Bakanlığı 00 218 21 3400461/69 00 218 21 3402566

Eğitim Bakanlığı 00 218 21 3621717 Adalet Bakanlığı 00 218 21 4804632 Ziraat ve Hayvancılık Bakanlığı 00 218 21 3632336-37 Sanayi ve Metal Bakanlığı 00 218 21 3619144

00 218 21 3612467 00 218 21 4807669

Ulaştırma Bakanlığı 00 218 21 5623083 Maliye Bakanlığı 00 218 21 3333208 00 218 213334630 Gençlik ve Spor Bakanlığı 00 218 21 3339178 00 218 21 4443650 Planlama Bakanlığı 00 218 21 3332496 Sağlık ve Çevre Bakanlığı 00 218 21 4630997-98 Ticaret ve Ekonomi Bakanlığı 00 218 21 4840700 Planlama Meclisi 00 218 21 3619233-35

00 21 821 3619234-36 00 21 821 3620182-38

Enformasyon Bakanlığı 00 218 21 3500962 00 218 21 3500961 Halk Denetim ve İzleme Bakanlığı 00 218 21 3330603 İşçi Çalıştırma Bakanlığı 00 218 21 3620106-07 Kültür Bakanlığı 00 218 21 4621713 Genel Emniyet Bakanlıgı 00 218 21 3336210 Sosyal İşler Bakanlığı 00 218 21 4631055 Yüksek Eğitim Bakanlığı 00 218 21 3332696 Elektirik, Su ve Gaz Bakanlığı 00 218 21 4807426

00 218 21 4807433

GENEL ŞİRKET VE KURULUŞLAR ŞİRKET ADI TELEFON FAKS Emlak İdaresi 00218 21 4772233

00218 21 4781737-38 00218 21 4781737

İskan ve Çevre İşleri Yapım Kurulu 00 218 21 3696424 Su Genel Kurulu 00 218 21 4872114 00 218 21 4872024 Yatırım Teşvik Kurulu 00 218 21 3608183

00 218 21 3618686

Haberleşme Genel Şirketi 00 218 21 3619011-30 Madar Haberleşme Şirketi 00 218 21 3602203-4 Ulusal İstişare Ofisi 00 218 21 3405704-5 Şirketleri Sahiplenme Genel Kurulu 00 218 21 4890015 00 218 21 4891540 Vergi İdaresi 00 218 21 3402009 00 218 21 3402009

56

Tıbbi ve Eczane Malzemeleri Ulusal Şirketi 00 218 61- 2239013 Tıbbi Malzemeler Genel Şirketi / Bingazi 00218 61-2230640 Sigorta Birliği Şirketi 00 218 21 3351159 00 218 21 3351150 Eman Akü Şirketi 00 218 21 3705090 00 218 21 3705102 Güvenlik Malzemeleri Genel Şirketi 00 218 21 361520-2 Elektronik Malzemeler Genel Şirketi 00 218 21 3705231-8 00 218 21 3705245 Kağıt Üretimi Genel Şirketi 00 218 213610677 00 218 21 3613194 Kimyasal Sanayi Genel Şirketi 00 218 21 3615181 Projeleri Kalkındırma Fikri Genel Şirketi 00 218 61- 2230443 Afrikiyye Mühendislik Şirketi 00 218 21 4800573 Halı Fabrikası 00 218 322 224011-16 00 218 322 334016

OTELLER LİSTESİ OTEL ADI TEL NO FAKS NO Otel Kebir 00 218 21 4445940–49 00 218 21 4445959 Otel Corinthia 00 218 21 3351990 Otel Mahari 00 218 21 4449075–79 00 218 21 4449094 Otel Vinzirik 00 218 21 3403570–78 00 218 21 3403579 Otel Vahat 00 218 21 3334061-69 Otel Bab Elcedid 00 218 21 3350571–74 00 218 21 3350670 Otel Bab Elmedine 00 218 21 3350650 00 218 21 3350675 Otel Bab Elbahar 00 218 21 3350710

00 218 21 3350676 00 218 21 3350711

PETROL ŞİRKETLERİ FİRMA ADI TELEFON FAKS Uluslararası Petrol Kurumu 00 218 21 446181-90 00 218 21 3619952 Vaha Petrol Şirketi 00 218 21 3337161-7 00 218 21 3337169

00 218 21 3330985 Ziveytniyye Petrol Şirketi 00 218 21 3338011 00 218 21 4441431 Sirt Petrol Şirketi 00 218 21 3610370

00 218 21 4800942 00 218 21 3610604

Halij Elarabi Petrol Şirketi 00 218 61- 2228931 00 218 21 4803880

Brega Petrol Pazarlama Şirketi 00 218 21 3611222 Elarabiyye Kazım Şirketi 00 218 21 4804854 Zzaviye Petrol Şirketi 00 218 21 3610539-40 00 218 21 3610545 Ras Lanuf Petrol ve Gaz Şirketi 00 218 21 3605177-82 00 218 21 3615245

00 218 21 3605172 Elcavf Petrol Şirketi 00 218 21 4447440-00 218

21 3330021/5 00 218 21 4441087

Petrol Alanları Ulusal Şirketi 00 218 21 4801590-6 00 218 21 4802329 Hamadde Boru Şirketi 00 218 21 4808710-1 00 218 21 4801948 Petrol Araştırmaları Şirketi 00 218 21 4836821-4 00 218 21 4830031 TURİZM FİRMALARI FİRMA ADI TELEFON FAKS Şahhat Turizm Firması 00 218 21 4802834 00 218 21 4802834 Elufuk Turüzm ve Seyahat Şirketi 00 218 21 3350456-60 00 218 21 3350457 Eytisi Tuzizm ve Seyahat Şirketi 00 218 21 4775249

00 218 21 4773811 00 218 21 4775013

57

Elsafari Turizm ve Seyahat Şirketi 00 218 21 337615 00 218 21 4448931 Elsahara Turizm ve Seyahat Şirketi 00 218 21 3611566 00 218 21 4442862 Elmeha Turizm ve Seyahat Şirketi 00 218 21 4778226 00 218 21 4871560 Vinzirik Turizm ve Seyahat Şirketi 00 218 21 3403946-7 00 218 21 3403579 RUZDİ Sebil Turizm ve Seyahat Şirketi 00 218 21 3335687 00 218 21 4449372 Reheyin Turizm ve Seyahat Şirketi 00 218 21 3619194 00 218 21 3619193 Libiye Turizm ve seyahat Şirketi 00 218 21 3503282 El raki Turizm Şirketi 00 218 21 4781623 Elalemiyye Turizm ve Seyahat şirketi 00 218 21 3341695 Sahara Turizm Şirketi 00 218 21 3343209 00 218 21 3343209 TERCÜME BÜROLARI LİSTESİ

OFİS ADI TEL NO FAKS NO Bakkuş Tecüme Bürosu 00 218 21 4442516 Migeryef Tecüme Bürosu 00 218 21 3336811

00 218 21 3331733 00 218 21 3331733

El Delil Tercüme Bürosu 00 218 21 4444631 00 218 21 4448822

00 218 21 3334225

Cemahiriyye Tercime Hizmetleri Ofisi 00 218 21 4448521 Elzehra Tercüme Ofisi 00 218 21 4442767 HAVA YOLLARI ŞİRKETLERİ LİSTESİ ŞİRKET ADI TEL NO FAKS NO Alitalya ( İtalya Hava Yolları ) 00 218 21 3350297-98 Burak Hava Yolları 00 218 213500821

00 218 21 3509807

Lufhtansa 00 218 213350375-76-77 Libya Hava Yolları 00 218 213616738-41

00 218 21 3336021-29

Mısır Hava Yolları 00 218 213335781-83 Malta Hava Yolları 00 218 21 3350578-79 Türk Hava Yolları 00 218 21 3351352-53-54 Trablus Uluslararası Havaalanı 00 218 22 630710-17 Matiga Havaalanı 00 218 21 3502315 GAZETELER

Gazete adı

TEL NO FAKS NO

Al Jamahiria

00 218 21 3614800 00 218 21 3605729

Al Fajr Al Jadeed

00 218 21 3606393 00 218 21 3605728

Al Shames

00 218 21 4442524

00 218 21 3344131

Al Zzahf Al Akhder 00 218 21 4776890 00 218 21 4776889

00 218 21 4772502

58

LİBYA SANAYİ VE TİCARET ODALARI TİCARET SANAYİ ZİRAAT ODALARI GENEL BİRLİĞİ

TEL:00 218 21 4442821 00 218 21 4442281 00 218 21 4444613 00 218 21 4441457 FAX:00 218 21 3340155 E.POSTA : unionchambers@hotmail.com

TRABLUS TİCARET SANAYİ VE ZİRAAT ODASI

TEL:00 218 21 3334539 FAX:00 218 21 3342916

BİNGAZİ TİCARET VE SANAYİ ODASI

TEL: 00 218 61-3372322 00 218 61-3372323 FAX:00 218 61-3372319

MISRATA TİCARET SANAYİ VE ZİRAAT ODASI

TEL: 00 218 51-610829 00 218 51-618858 00 218 51- 620340 FAX:00 218 51-616497 E.POSTA : info@ccimisrata.org

LİBYA İŞADAMLARI KONSEYİ

TEL : 00 218 21 33 50 213 33 50 373 FAX: 00 218 21 33 50 374 E.POSTA :ibabaa@lybc.org

Yararlı Web Siteleri http://www.libyaninvestment.com/ Libyaninvestment.com http://www.cblly.com/eng/about.html Central Bank of Libya http://www.arab.net/libya/ Arab Net http://www.investinlibya.com/en_index.htm Libya Foreign Investment Board http://yellowpages.ly Libya Yellow Pages http://www.gecol.ly/ Genel Elektrik İdaresi http://www.noclibya.com National Oil Corporation http://www.nascolibya.com

59

Organization for the Development of Administration Centre http://www.odac.ly Ulusal Gıda Alım Şirketi http://mkaccdb.eu.int Market Access Database http://www.atfp.org.ae Arab Trade Financing Program (ATFP) http://www.intracen.org ITC International Trade Centre http://www.britaininlibya.org/ Foreign & Commonwealth Office http://www.tradepartners.gov.uk/libya/profile/index/introduction.shtml UK Trade & Investment http://www.muslimtrade.net/tradeguideline/libya/index.html_Toc413609644 Muslim Trade Network http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/lytoc.html Library of Congress / Federal Research Division / Country Studies www.opec.org Organisation of Petroleum Exporting Countries http://en.ljbc.net/home.php Libyan Jamahiriya Broadcasting Corporation

1.7.2. Ülkede Yerleşik Olarak Faaliyette Bulunan Türk Firma Temsilcilikleri ve Türk Kültür vb Derneklerinin İsim, Adres, Telefonları

Libya’da Ekonomi Bakanlığı’na kayıtlı 75 firmamızın ofisi bulunmakta olup, ayrıca bazı firmalarımız Libya’da ofis açmak üzere girişimde bulunmaktadır, bunlardan adres ve telefon bilgileri temin edilenler aşağıdaki gibidir.

TÜRK MÜTEAHHİTLİK FİRMALARI

NO Firma Adı Yetkili Kişi Mobil Telefon Telefon Faks E-Posta

1 ANO İNŞAAT LMT.ŞTİ.

Abdurrahman Altan

091 3520798 092.5495305

081/2622639 081/2625616

081/2622639 anolibya@yahoo.com altanabdurrahman@yahoo.com

2

ARSEL (Bingazi) İNŞAAT LMT.ŞTİ.

Ahmet Şükrü Arif Ozer Huseyin Abdelal

091 3765715 092 465 91 09

061/9090815 061/9091255 arifozer@arselinsaat.com huseyinabdelal@arsellibya.com

3 As-Ka – Ramada JV

İbrahim N. Yukacı Ali Bilgin

0913488421 0922852846

0619094636 gokbel48@hotmail.com ali.osman1951@gmail.com

4 ARTES A.Ş Haydar Arda Çakmak 0913273936 0214622038 arda@artesconstruction.com

5

ARAS İNŞAAT

Muharrem Öztürk - Bölge Müdürü Kerem Okman- Yönetim Kurulu Başkan Yrd. Metiner Okman - Yönetim Kurulu Başkanı

091.3851072 091.214 28 42 0533.430 69 97

021.4624642

0214630706

mozturk@guris.com.tr

6 Attilla Doğan İNŞAAT Ahmed Başa 021 3635378 021 3635378

7 BAYTUR Saad Refik – Temsilci Orhan Eken– Ankara Subesi Muduru

0912148099 05326079140

0214771219 03124417693

0214771219 03124415873

saadr84@hotmail.com orhaneken1@yahoo.com

8 BTK İsmail Albayrak- Bolge Muduru Barlas Turan-Yön. Kur. Başkanı

0912123971 0912148287

0213330005 0213334384 022/632533

0213331327 btktrip@hotmail.com

60

9 ÇELİKLER Mehmet Ali Kurnaz (İdareci)

Abdellalah Khaznawi 0913718715

0213604507 0214836160

0213634618 0214836160

Celikler_libya@yahoo.com

10 DATA SU SONDAJLARI

Mohammet Nofal 0913637191 0925911448

0214890308 nof.kral@hotmail.com

11 DELTA İNŞAAT LMT.ŞTİ.

Hikmet Gül Semih Gümüş

092 5621939 0925271325

0213400072 0213400072

12 DOĞUŞ İNŞAAT

Muhtar Fathalla Şeref Baran

0912153575 0213635378

0213635378 mafathalla@yahoo.com

13 Dİ-KA İNŞAAT

Cevdet Özgür 0928959412 0213505590 0213505590 dika@ltt.net

14 ENKA

Hüsnü Yumel Hacı Cansız (İdari) Ömür AKSAKAL – Proje Müdürü

092 6968620 0912138283 0912138285

0213620502/03 051-2631641 051-2632717

051-632717 051-631641

hyumel@enka.com hcansiz@enka.com omuraksakal@yahoo.com

15 ENKA-TEKNİK

Avni Karabağlı (B. Md) 0912113133 0912147965

0214837610 0214831563

0214835733 headoffice@enkateknik.com hüseyin.aykul@argesoft.com.tr ha@argesoft.com

16 ENTES Murat Özköseoğlu Abdurrahman Mustafa – Bölge Müdürü

0912138881 0214771656 0213610233

0213610233 murat@entes.com libya@entes.com

17 ERKOÇ Ersin Koç Genel Müd. Halil Öz

0928279745 0913557726 0925945301

0213508060

0213503097 Ersinkoc@erkocinsaat.comtr halilozerkocinsaat.comtr

18 ERKEM Ali Jarrah Bölge Müdürü Ahmet Gur

092 875 2694 091 415 6119 0913991493

021 477 7987

021 477 7987 Ali.cerrah@erkeminsaat.com.tr Ahmet.gur@erkeminsaat.com.tr

19 FTM A.Ş. Mahmut Tavlaşoğlu 0925535073 0213603772 021 4841289

20 FEKA Hakan Onurca Yusuf Tolga Şerbetçi

0913658475 0913658531

0214772620 0214772620 Hakanonurca@feka.com.tr ytserbetci@feka.com.tr

21 GAMA Kürşat Çetinel - Libya Sube Müdürü Şaban Akyıldız – Libya Mali ve İdari İşler Müdürü

0912180412 0912183071

0213351287 0213351288 0213351289

0213351290 k_cetinel@yahoo.com sakyildiz@gama.com.tr

22 GAP İNŞAAT Ümit Apaydın 0213402503

23 GÜNAY İNŞAAT LMT.ŞTİ.

Cihangir Kılıç Halit Ziya Günay Bülent Akkaya (Personel Şefi) Mustafa Domaniç

0913716592 0913803916 0928638065

0214630547 0214620315

0214672378 0214630547

24 GÜLSAN İNŞAAT

Mustafa Demirtaş (Böl. Md) 0913818712 0213630483 0213630484

0213630569 m-demirtas@turk.net m.demirtas@gulsancons.com.tr

25 GİM İNŞAAT Oba Emek – Yön. Kur. Başkanı 0532.466 71 73

091.373 48 27 0213600204 0213611991 0213606674

0213606675 obaemek@yahoo.com libgim81@yahoo.com

26 GÜRİŞ Cem Simer Emin Bol

0913350118 0914106173

0214624642 021 3610123

0214630706 0213616593

csimer@guris.com.tr ebol@guris.com.tr

27 HASDAYI-AYTAŞ

Osman Arı 0925185571 0214839071 0214842440

28 İNTERSEMA (Beyda)

Mehmet Emin Turgut 0912132213 0213613335 084/635218

meturgut@hotmail.com

29 KOLİN İNŞAAT

Devrim Koloğlu (B. Md.) M.Burak Savata

0913826603 0928867503

0214776266 0214774117 dkologlu@kolin.com.tr bsavata@kolin.com.tr

30 KUMYOL BİNİCİ

Ahmet Kumyol Abdülkadir Omak

0923699620 0913533664 0925004755 0926711647

0213404626 aomak@hotmail.com

31 KARE İNŞAAT A.Ş.

Gürhan Aydın (Koordinatör) Abdurrezzak Yapıcı

0913225150 0913213412

0214775383 0214830605

0214781327 0214830605

karelibya@yahoo.com ayyapici@hotmail.com

32 MAPA (MNG) Murat A. Beşiroğlu (B. Md) 0912190629 0214770519 0214770519 maybesir@mng.com.tr

33 MESA Sebahattın Atakul 0912189072 0214841591 0214841590 satakul@mesa.com.tr sabahattin.atakul@gmail.com

34 METİŞ

Ekrem Senyuva -Libya Genel Müdürü Murat Şener- Libya Operation Area Manager Seyhmus Ozyardımcı-İdari ve Mali İşler Müdürü Erdoğan Özkara (Md. Yrd)

091 3741263 0913187784 0912101237 0912183815

0214772631 5621593-94

020/4620298 0214772631

esenyuva@metis.com.tr msener@metis.com.tr sozyardimci@metis.com.tr

35 MİMTAŞ Ali Abay 0913740228 023/627869 624006 aabaylz@yahoo.com

36 MİTAŞ Berkin Ozyalçın Selim ON

0913789707 092 8638905

0213617312 0213507174

022/632651 0213507174

selimon@mitastower.com

37 MRA Hişam Muhammed Manguş 061 2227395

61

38 NUROL İNŞAAT

Mehmet Hilmi Özkazanç Burhan Kibar

0923528570 092 8113523 0914322685

0214778172 0214774381

0214778922 Hilmi.ozkazanc@nurul.com.tr abidin.akbulut@nurol.com.tr

39 ÖZTÜRKLER İNŞAAT

Sebahattin Öztürk Mümtaz Öztürk

0912111614 0913747311

mumtaz.ozturk@hotmail.com

40 ÖZTAŞ Şevki Çayır- Atila Namal (Koordinatör)

0913786716 0214842997 0214842998

0214831711 sevki.cayir@oztas.com.tr s.cayir@oztas.com.tr sevkicayir@gmail.com

41 PEKER Cevdet Özgür (B. Md.) 0213505590 0213505590 dika@ltt.net

42 SOYAK Zafer Karaali Ahmet Kurnaz

0913203483 0926292524

0214894978 0214894978

43 SUMMA

Nurgul Sayan - Libya İnsan Kayn. Md. Envar Sayın - Libya Genel Müdürü Murat Atakul - Libya Finans Müdürü Mohamed Sultan

091 3866904 091 3866905 092 8705825 091 3291195 091 3720261

0214831441 021-3343017 0214837238

n.sayan@summa.ly e.sayan@summa.ly m.yurdal@summa.ly

44 ŞAHAN Salih Şahinoğlu 0925287139 0214448457 0214448457 sahan@lttnet.net

45 STFA Bülent Metin Üstüner (Böl. Temsilcisi) Cengiz Basdan – Idari ve Mali Isler Muduru

0912105861 0913737219

0214832390 0214842390

0214836026 Libya@stfa.com cengizhand@stfa.com

46 SYSTEM Burak Başlılar Yılmaz Düzgün - Bölge Müdürü Mustafa Kadıoğlu - Personel Müdürü

0913709932 0914159126 0913767789

baslilarb@yahoo.com mkadioglu@system.com.tr

47 TAV Tayfur Özuğurlu Sinan Duman Asaf Parlar

0924012331 0928147624 0913252189

tozugurlu@odtcjv.com sduman@odtcjv.com aparlar@odtcjv.com

48 TAN Mehmet Emin Tanrıkulu Ahmet Tanrıkulu

0925074619 0926170660

0213400518

0214891614 Mehmetemintanrikulu@yahoo.com

49 TEMEL ARAŞTIRMA

Sahabettin Ağaoğlu- Bölge Müdürü Hamza Demir

092.746 52 35 092.875 52 33

022 630016 022 6300017 drilling@stfa.com sahabettina@stfa.com

50 TURAN İlteriş Turan Turan Türkçü

0925383846 092 8607919

021 4843114 021 4835338 turantu@hotmail.com

51 TEKSER (Bingazi)

İ. Zafer Tokmak (Yönetim K.Bşk. ) Emre Tokmak Barbaros Bayraktar Ali Sencer ( Sek.) Harun Temiz Halit Fansa

0913768647 0913568865 0913827798 0928038130 0913762942 0913425065

0628 2738-2430

zafer.tokmak@tekser.biz emre.tokmak@tekser.biz harun.temiz@tekser.biz halit.fansa@tekser.biz

52 TML

Oktay Özenbaş- Bölge Temsilcisi Ömer Vedat Hendekli-Bölge Müdürü Ruşen Orhun - Idari ve Mali Isler Müdürü

0912135395 0913770035 0913514118

0214840906 0214840907

0214840906

53 ULUOVA Ali Haydar Ağralı– Genel Müdür Mustafa Halil

0914021683 0913844157

0214781281 0214781281 aha@uluova.com.tr Mustafahll@yahoo.com

54 UMAŞ Rafet Abay 0913718712- 0214837898

55 USTAY Suzan Serap Erdemirci Zafer Karaali Harun Güzin

091 37549 75 091.358 18 57 091.358 04 54

0213409382

021340 85 68

zkaraali@ustay.com hguzin@ustay.com

56 ÇUKUROVA Burak Vardar 0913754975 0913789717

0213609774 0213609774 0214842632

57 YAPI TİCARET

Mahmut Kaplan (Yönetici)

0913740308 0924557122

021.3404747

0213404747 mahmutkaplan025@hotmail.com

58 YAŞAR ÖZKAN

Burak Başlılar 0913709932 0214621836 0214621837

0214621838 baslilarb@yahoo.com

59 YÜKSEL İNŞAAT

Gökhan Papilla (Böl. Tem) Taner Uzdil

0913709932 0912186689

021 4838508

0214822966 gpapila@yuksel.net

60 YÜKSEL PROJE

İlker Sır Mükremin Ersen Hasan Tekkok

0924521378 092.755 96 01 092.817 99 71

0214772318 0214772318 mersen@yukselproje.com.tr

61 AKDENİZ İnşaat

Ali Abbas 0913782039

62 EKŞİOĞLU İnşaat Halil Ali Halil 021 3350676

63 GEOTECH Mahmoud Ejweli 0913203373 0213617388 0612220128

0213607187 mejweli@ags-group.com

64 İDİL İNŞAAT Timur Ketene Celal Soran

0913636289 092 5256819

0214908230 eketene@ketene.com

65 ÖNAL LTD Cengiz Alkan Mehmet Cengiz

0913758912 092 7133592

021 4895057 021 4895057 021 4909944

66 Panavrasya Yaşar Ayaz - Proje Müdürü Adnan Çetin – Satın Alma ve Loj. Müd.

092 5951057 092 3622596

62

67 İMA Müh. İnş.

Ve Tic. Ltd.Şti Samet Şener 0913474102

0928865827 021 4891502 semsener@yahoo.com

ima@imaengineering.com

68 D & T Group Hüseyin A. Ayhan Hakkı Süzer

0913867237 0913364459

021 3331519 hayhan@dnt-group.com hsuzer@dnt-group.com

69 EMSAŞ

Ali Rıza Arslan- Yön. Kurulu Başkanı İhsan Soydan - Genel Mudur

0533.463 82 85 092.396 05 53

ararslan@emsas.com.tr

70 DOĞA İnşaat İlker Doğulu- Bölge Genel Müdürü 091 4262850 ilkerdogulu@doguluholding.com

71 GÖÇAY Kahraman Osman Can - Bölge Müdürü 091 4294600 021 3634308 021 3622152 Kcan@gocay.com.tr

72 ORHAN NASLI

İlker Naslı 0913655136 İnasli@nasli.com.tr

Libya-Türkiye Dostluk Derneği Adel Hadi Misherghi Tel No: 00 218 91 213 72 91 2. SORUNLAR, GÖRÜŞLER VE ÖNERİLER 2.1. Sorunlar Libya’nın bilgi altyapısının yeterli olmaması ve Müşavirliğimizce Ticaret Odalarından alınan firma bilgilerinin arapça olması ve bu bilgilerde firmaların e-mail adreslerinin ve web sayfalarının olmaması Libya ile iş yapmak isteyen firmalarımızı zor durumda bırakmaktadır.

Ayrıca Libya’ya iş yapmak için gelmek isteyen firmalarımızın vize alamamaları veya bu işlemlerin uzun sürmesi önemli sorunlardan biridir.

Libya’lı işadamlarının iş ilişkilerinde sergiledikleri yavaş tavırları zaman zaman sorun yaratmaktadır.

Libya Makamlarının Türk Bankalarının verdiği teminat mektuplarını kabul etmemesi, bu nedenle Türk firmalarının teminat mektubu temin etmek için yabancı bankalara yüksek oranlarda komisyon ödemek zorunda kalmaları katıldıkları ihalelerde firmalarımızın rekabet güçlerini önemli ölçüde azaltmaktadır

2.2. Görüş ve Öneriler

Libya’ya düzenlenen ticaret heyetlerine ve ticaret fuarlarına, uluslararası konferanslara katılarak ilişki kurmada büyük yarar vardır. Libya pazarına girmek için araştırma yapılırken fuarlara katılım, yerinde ziyaret ve ticaret heyetleri aracılığıyla katılım avantaj sağlamaktadır. Türk firmalarının Libya pazarına bakışı; bu ülkenin siyasi nedenlerle uzun yıllardır uluslararası ilişkilerden soyutlanmış olması ve ağırlıklı olarak müteahhitlik hizmetlerinin öne çıkması ve ödemelerde yaşanan problemler ve diğer sektörlere ilişkin girişimlerin azlığı nedeniyle pek ümit vaat edici olmamıştır. Ancak ihracatın artırılması için başlatılan bilinçli çaba, bu çabanın öncelikle komşu ve Orta Doğu - K.Afrika ülkelerinde yoğunlaşması ve Libya’nın uluslararası arenaya daha rahat katılımının getirdiği güven ortamı ile bu pazar Türk firmaların gündemine yeniden girmeye başlamıştır.

63

Libya’ya ilk kez girecek firma temsilcilerine önerilen en geçerli yol bu ülkeyi ziyaret etmeleri, fuarlarda ve seminerlerde, resmi toplantılarda ilişki kurmaya çalışmalarıdır.

Deneyimli tüccarlar bulmak çok önemlidir. Talep edilmemiş bir firma ve ürün tanıtım yazısının gönderilerek hemen cevap beklenmesi Libya için hiç etkili olmayan bir yöntemdir. Libya pazarına girişin ilk evrelerinde oradan özel bir davet gelmemişse; ticaret heyetlerine katılmak gibi hem daha az maliyetli hem de firmanın takdimini kolaylaştıracak bir yöntemi tercih etmek gerekir. Libya için fuara katılım etkili bir pazarla iletişim aracıdır. Ayrıca bu pazarda sürekli kalmayı düşünen firmaların kişisel satış ve Arapça/İngilizce katalog, web sitesi gibi yöntemleri kullanmasında fayda vardır. Libya’da Türk firmaları için en önemli rakipler Libya ile tarihi ilişkileri güçlü olan İtalya, Fransa ve düşük maliyetli üretimle öne çıkan Çin firmalarıdır. Libya pazarı fiyata karşı çok duyarlıdır. İtalya’nın Libya ile ikili ilişkileri çok gelişmiştir. İkili ortak yatırımları vardır. Ayrıca Türk ürünleri ile İtalyan ürünleri rekabet ettiğinde kalite ve İtalya’nın ARGE teşviklerinin çeşitliliği bu ülke üreticilerine avantaj sağlamaktadır. Libyalıların Türk firmalarına ve mallarına ilişkin imajı genel olarak olumludur. Marka tescili konusunda Türk firmalarının sıkıntısı olmaktadır. Ülkenin marka tescil süreci kolay işlememektedir. Taklit malların piyasada rahatça satılması nedeniyle ucuz ve taklit malların yarattığı haksız rekabet ile karşılaşılabilir. Ancak, Libya pazarında fiyata duyarlılığın yanı sıra kaliteli mallara olan ilgi de belirleyici olmaktadır. İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar Libya’da kredi kartları ve çekler her yerde kabul edilmemektedir. Libya’ya yapılacak ziyarette bu ziyaretin masraflarını karşılayacak miktarda ABD Doları ile gidilmesi tavsiye edilmektedir. Libya muhafazakar bir İslam ülkesidir. Kabul görmek için yerel yasalara ve geleneklere saygılı olunmasında yarar vardır. Kamuya açık yerlerde alkol alımı yasaktır. Libya halkı genel olarak dostluğu ve arkadaş canlılığı ile bilinmektedir. İş ilişkileri için tanışılan kişilerle daha sonra da ilişkiyi sürdürmek önerilmektedir. Burada mektup yerine faks mesajı göndermek daha etkilidir. Ancak Libyalıların bir mesaja cevap vermesi ancak ihtiyaç duymaları sonrasında olabilir. Bir yazışmaya cevap gelmemesini kabalık olarak algılamak yerine o anda söylenecek bir şeyin olmaması olarak yorumlamak daha doğru olacaktır. Libya ile telefon ve faks bağlantısı kurmak sıkıntılıdır.

64

Ulaşım

Ülkeye (Trablus Uluslararası Havaalanı’na) Türk Hava Yolları (THY) tarafından hali hazırda haftada üç kez (Pazartesi-Çarşamba-Cuma) tarifeli uçak seferi yapılmaktadır. Libya Arap Havayolları tarafından ise, haftada iki sefer düzenlenmektedir. Havaalanından şehre ulaşmak için taksi ve otobüs kullanılması mümkündür. Siyah-beyaz renkteki taksilerin yaklaşık maliyeti 20 LD dır. Libya Arap Havayolları (LAA)’nın yurtiçi uçuşlarda kullanmakta olduğu uçak filosu uluslararası standartlara uygun olmakla birlikte uçuş kalitesi istenilen seviyede değildir. Yurtiçi uçuşlarda LAA’ya ek olarak; BURAQ AIR isimli havayolu şirketinin de kullanılması mümkündür. Yakın zaman önce kurulan Air Afrique ise yurtiçi uçuş için bir takım planlara sahip olmakla birlikte genelde komşu ülkelere sefer düzenlemektedir. Akdeniz sahili boyunca uzanan karayolları pek çok büyük şehri birbirine bağlamaktadır. Trablus, Bingazi arası ise karayolu ile yaklaşık olarak 12 saat sürmektedir. KAYNAKÇA : i. Central Intelligance Agency, The World Factbook

ii. Economist Intelligence Unit, Country Reports

iii. IMF Country Report No. 07/149, May 2007

iv. Libya Ticaret Müşavirliği Kayıtları

v. Libyaninvestment.com

vi. Statistic Book 2006