Upload
kees-sommer
View
226
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
7/31/2019 LanguageFiles Zin
1/57
Basisbegrip TaalwetenschapSyntaxis
Vincent J. van Heuven
Maarten Mous
Opleiding Taalwetenschap
Opleiding Talen en Culturen van Afrika
7/31/2019 LanguageFiles Zin
2/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 3
5.1 Organisatie van de zin
Lineaire volgorde
Plaats van woorden in zin bepaalt betekenis Jan keek naar Marie (Marie kan blind zijn)
*Jan Marie keek naar (ongrammatikaal)
Marie keek naar Jan (Jan kan blind zijn)
Volgorderegels verschillen van taal tot taal
7/31/2019 LanguageFiles Zin
3/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 5
5.2 zinsbetekenis ...
zoek je nooit op
zijn zelden vaag
bereken je on the fly
leer je niet expliciet
7/31/2019 LanguageFiles Zin
4/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 6
5.2 zinsbetekenis ...
Colorless green ideas sleep furiously
bekend voorbeeld van Chomsky vangrammaticaal correcte zin die geen
duidelijke betekenis heeft
Le silence vertbral indispose la voilelicite(Tesnire)
7/31/2019 LanguageFiles Zin
5/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 7
Coiled Alizarine
for Noam Chomsky
Curiously deep, the slumber of crimson
thoughts:While breathless, in stodgy viridianColorless green ideas sleep furiously.
from The Night Mirror,
by John Hollander. 1971
7/31/2019 LanguageFiles Zin
6/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 8
5.2.2 Semantische rollen
Agent
Patient
Instrument
Theme
Experiencer Source
Recipient
7/31/2019 LanguageFiles Zin
7/5723-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 9
5.2.2 Voorbeelden
semantische rollen
En Blauwbaardagent zond
een boodschaptheme
aan de adellijke vrouw recipient
Manzanotheme viel van fietssource
door dopinginstrument
7/31/2019 LanguageFiles Zin
8/5723-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 10
5.2.2 Voorbeelden
semantische rollen...
Zoon Van Goghexperiencerhoorde
fatale schotensource
7/31/2019 LanguageFiles Zin
9/57
7/31/2019 LanguageFiles Zin
10/5723-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 12
5.2.3 Casus
nominativus mater
genitivus matris
dativus matri
accusativus matrem
ablativus matre
7/31/2019 LanguageFiles Zin
11/5723-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 13
5.2.3 Casus en
woordvolgordeMarcum mordet canis =
Canis mordet Marcum =Mordet Marcum canis
cf. "Man bijt hond."
7/31/2019 LanguageFiles Zin
12/5723-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 14
Semantische functies en
syntactische rollen
subject agens
object theme
7/31/2019 LanguageFiles Zin
13/57
7/31/2019 LanguageFiles Zin
14/5723-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 16
5.3 categorien
naamwoord
werkwoord
bijwoord
lidwoord
voegwoord
,,,
naamwoordsgroep
werkwoordsgroep
bijwoordsgroep
lidwoordsgroep
voegwoordsgroep
...
7/31/2019 LanguageFiles Zin
15/5723-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 17
5.3 Woordsoorten
te definieren door eigenschappen taalintern
niet door de betekenis van de leden
welke voor- en achtervoegsels
welke functies/plaats in zin
welke combinatie met andere woorden
Dus: Op basis van morfologische valentie
Op basis van syntactische valentie
7/31/2019 LanguageFiles Zin
16/5723-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 18
5.3 Lexicale categorien
Verbum (ww)
__ [tijd- /aspectsuffixen]
__ (asjeblieft!) (imperatief)
Adjectief (bnw)
__ [+er/st] (trappen van vergelijking)
DET __ Nomen (modificeert nomen (znw)ADV __ (na adverbium (bw) heel, erg)
7/31/2019 LanguageFiles Zin
17/5723-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 19
5.3.2 Lexicale categorien
Open lexicale categorien
Nomen (znw.)__ [+pl.] (morf. meervoud)
DET ___ (synt. na determinator)
DET ADJ ____ (synt. na adjectief (bnw.))
subject van werkwoord
7/31/2019 LanguageFiles Zin
18/5723-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 20
5.3.2 Lexicale categorien
Adverbium (bw)
__ ADJ (modificeert bnw)
__ Verb(phrase) (modificeert V of VP)
__ ADV (modificeert ander ADV)
7/31/2019 LanguageFiles Zin
19/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 21
5.3.3 Gesloten lexicale
categorien
Ook wel: functiewoorden ~ inhoudswoorden = open categorien
7/31/2019 LanguageFiles Zin
20/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 22
5.3.3 Lexicale categorien
Gesloten categorien (cont.)
Prepositie (Prep., vz)__ NP (voor nominale phrase)
Conjunctie (Conj., voegw)
N __ N, Adj __ Adj, NP __ NP
S __ S (tussen twee zinnen)
7/31/2019 LanguageFiles Zin
21/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 23
5.3.3 Lexicale categorien
Gesloten lexicale categorien Determinatoren (DET)
__ (Adj) N
Artikels (lw)
Quantoren (onb tw, alle, sommige)
Demonstrativa (DEM, aanw vnw)
Possessiva (POSS, bez vnw)
Sluiten elkaar uit *De sommige deze mijn familieleden
7/31/2019 LanguageFiles Zin
22/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 24
5.3 Lexicale categorien
Tips
Lex. Cat. Alleen op basis van distributie Geen semantische overwegingen
Lidmaatschap van meerdere cats mogelijk
Let op homofonen (sound-alikes)
Test alle criteria
Cf. an army officer, an army uniform, * armier
7/31/2019 LanguageFiles Zin
23/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 25
5.3 Taalspecifiek
rood is in de ene taal een adjectief, in de
andere taal een naamwoord en in weer een
andere taal een werkwoord
Sranan hebiheavy is zowel adjectief alswerkwoord als naamwoord: zero-derivatie of
multi-functionaliteit Nederlands heeft veel preposities/voorzetsels.
Sommige talen hebben er maar n
7/31/2019 LanguageFiles Zin
24/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 26
5.3 Taalspecifiek
Voorzetsels vormen een gesloten klassemaar kan wel groeien: richting(wat is
verschil met naar) In het Abui vormen werkwoorden een
gesloten klasse
Niet in alle talen sluiten determinerselkaar uit, bijvoorbeeld demonstratiefplus possessief is heel gewoon
7/31/2019 LanguageFiles Zin
25/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 27
Subcategorien
Binnen Verba Intransitieve Vi (onovergankelijk)
lopen, sterven
Transitieve Vt (overgankelijk)
kopen, doden
Di-transitieve Vdi (dubbel-object)
geven, verkopen
Complement Vc
denken (dat X), vragen (of Y), ontkennen(dat Z)
Koppel Vk zijn, worden, lijken, blijven (+ AdjP)
7/31/2019 LanguageFiles Zin
26/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 28
Subcategorien
Binnen adjectieven
Stative (onveranderlijk)
You are tall ~ * you are being tall
Non-stative (veranderlijk)
You are impatient ~ you are being impatient
7/31/2019 LanguageFiles Zin
27/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 29
Subcategorien
Binnen nomina
Telbaar (count N) ~ ontelbaar (mass N)
een fles, twee flessen *ik drink fles
*een melk, *twee melken ik drink melk
Concreet ~ abstract
abstracta gedragen zich vaak als Mass N
warmte ~ *warmtes
haat ~ *haten
7/31/2019 LanguageFiles Zin
28/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 30
5.4 Constituent struktuur
Eenheid van de zin
hierarchisch georganiseerd
heeft een hoofd
lexicale categorie van het hoofd bepaalt aardvan constituent
eenzelfde soort kan verschillende functieshebben
consituent structure = phrase structure
7/31/2019 LanguageFiles Zin
29/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 31
Zinnen...
bestaan uit zinsdelen
die elk behoren tot een kategorie
en die elk een funktie hebben
maar de kategorie en de funktie
onderhouden geennduidige relatie omdat de funktie bepaald wordt door de
rol in de zin en de kategorie door de
samenstelling van het zinsdeel
7/31/2019 LanguageFiles Zin
30/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 32
5.4 Frasale categorien
Nominale Phrase (NP)
Jan, mijn vader, de kleine jongen,
__ liep door het park (subject/ond NP)
Ik zie __ (dir.object/lvw NP)
Ik geef __ een boek (ind.object/mvw NP)
Verbale Phrase (VP) V (NPio) (NPdo) ()
7/31/2019 LanguageFiles Zin
31/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 33
5.4 Frasale categorien
Verbale Phrase (VP)
V AdjP (adjectivale phrase)
Jan isslim
Autos zijn erg duur
V AdvP (adverbiale phrase)
Hij spreekt Fransvloeiend
V PP (prepositionele phrase)
Hij gaatnaar de film
7/31/2019 LanguageFiles Zin
32/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 34
5.4 Frasale categorien
S (zin, sentence)
Hoofdzin
Het regent
Robert houdt van appels
Ondergeschikte (ingebedde) zin
Het feit dathet regent Hij denkt datRobert van appels houdt
7/31/2019 LanguageFiles Zin
33/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 35
5.4.3 Frasale categorien
Boomstructuren
Iedere constituent is
of een frasale categorie
of een lexicale categorie
Termen
Wortel (hoogste knoop) Knoop (node)
Tak (branch)
7/31/2019 LanguageFiles Zin
34/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 36
5.4.3 Frasale categorien
S
VP
NP NP
Det N V Det N
Mijn moeder voert de katten
7/31/2019 LanguageFiles Zin
35/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 37
5.4.4 phrase structure rules
= herschrijfregels
formele grammatica voor computertaalen menselijke taal
7/31/2019 LanguageFiles Zin
36/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 38
5.4.4 Herschrijfregels
Phrase-structure regels (PS rules)
Algoritme automatisch toepasbaar voorschrift
X Y Z
X y z
Werk alle regels af totdat alleen lex
eindknopen overblijven
7/31/2019 LanguageFiles Zin
37/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 39
5.4.4 Herschrijfregels
Herschrijfgrammatica voor Engels en NL S NP + VP
NP Det (+ Adj) + N NP + PP
VP Vt + NP
Vi PP Prep + NP
(tussen haakjes optionele categorie)
7/31/2019 LanguageFiles Zin
38/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 40
5.4.4 Herschrijfregels
N Jan, Piet, vader, man, boek, water,
A groot, klein, Vi lopen, sterven,
Vt zien, doden,
Det de, het, een, deze,
P in, op, onder,
7/31/2019 LanguageFiles Zin
39/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 41
5.4.6 Herschrijfregels
Recursie (oneindigheid)
Zelfde symbool komt zowel links als rechts van de
herschrijfpijl voor NP NP + PP
PP P + NP
NP Det (+ Adj+) N
(waar Adj+ = Adj + Adj +
NP NP+ + Conj + NP
S S + Conj + S
7/31/2019 LanguageFiles Zin
40/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 42
7/31/2019 LanguageFiles Zin
41/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 43
5.5 Organisatie van de zin
Constituentstructuur Veel directeuren aten in echt sjieke hotels
Tests (1) Vraag-antwoord-test
Waar aten veel directeuren?
Wie aten in echt sjieke restaurants? Vervangen door voornaamwoord
Zij aten in echt sjieke restaurants
7/31/2019 LanguageFiles Zin
42/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 44
Tests (2)
Vooropplaatsing
In echt sjieke restaurants aten veel directeuren
Constituenten binnen constituenten
Hoe sjiek waren de restaurants?Echtsjiek
5.5. Organisatie van de zin
7/31/2019 LanguageFiles Zin
43/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 45
Hirarchie en ambiguteit
Lexicale dubbelzinnigheid
Bank(geld, meubel)
Was(vuile ~, bijen~, zijn+past)
Constructionele dubbelzinnigheid
Meer intelligente politici Oude mannen en vrouwen
Zij zagen het meisje met de verrekijker
5.5 Organisatie van de zin
7/31/2019 LanguageFiles Zin
44/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 46
Boomstructuren
Veel directeuren aten in echt sjieke restaurants
5.5 Organisatie van de zin
7/31/2019 LanguageFiles Zin
45/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 47
5.5 Organisatie van de zin
Boomstructuren
Zij zagen het meisjemet de verrekijker=
Met de verrekijkerhet meisjezagen zij
7/31/2019 LanguageFiles Zin
46/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 48
5.5 Organisatie van de zin
Boomstructuren
Zij zagenhet meisje met de verrekijker=
Het meisje met de verrekijkerzagen zij
7/31/2019 LanguageFiles Zin
47/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 49
5.4.4 Frasale categorien
S
VP
NP NP
Det N V Det N
Mijn moeder voert de katten
1. S NP + VP
2. VP
V + NP3. NP Det + NP
4. VP V + NP
7/31/2019 LanguageFiles Zin
48/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 50
5.5.4 Transformaties
PS-regels zijn niet altijd efficint
Oplossing: Ga uit van n onderliggende structuur
Genereer die met PS-regels
Leidt alternatieven af via omzettingsregels
= Transformaties Verschillende oppervlaktestructuren
(~dieptestructuur)
7/31/2019 LanguageFiles Zin
49/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 51
Transformaties
Stappen in de Wh-vraagtransformatie
Verplaats Aux naar links naast V
Verplaats Wh in object NP naar begin zin
Stappen in passieftransformatie
Verplaats object NP naar subject positie
Verplaats subject NP naar PP positie Voeg Prep doorin
Voeg Aux wordenin op V-positie en pas V aan
7/31/2019 LanguageFiles Zin
50/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 52
Transformaties
Jan eet een appel
S
NP VP
V NP
Aux VP
7/31/2019 LanguageFiles Zin
51/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 53
Transformaties
jan eet een appel
een appel wordtgegeten door Jan
7/31/2019 LanguageFiles Zin
52/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 54
5.6 Woordvolgordetypologie
Belangrijkste constituenten
S = subject (onderwerp)
V = verbum (werkwoord)
O = object (lijd. Voorwerp)
Basisvolgordes in talen van de wereld
SVO (subject-verbum-object)
SOV (subject-object-verbum)
7/31/2019 LanguageFiles Zin
53/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 55
5.6.1 Woordvolgordetypologie
Volgorde Voorbeeld %
S [VO] Engels 35
S [OV] Russisch, Turks, Japans 44
VSO Iers, Welsh, Arabisch 19
VOS ?? (Malagasy +) 2
OVS (Trio in Surinam) -
OSV -
Totaal (op basis van < 2%) 100
7/31/2019 LanguageFiles Zin
54/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 56
http://wals.info/feature/81?tg_format=ma
p&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&
v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=
3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=
2996&z2=2995&z1=2994
http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=2994http://wals.info/feature/81?tg_format=map&v1=c00d&v2=cd00&v3=cff0&v4=dff0&v5=dd00&v6=d00d&v7=cccc&s=20&z6=3000&z5=2999&z4=2998&z3=2997&z7=2996&z2=2995&z1=29947/31/2019 LanguageFiles Zin
55/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 57
5.6.1 Woordvolgordetypologie
Observaties
Talen houden graag V+O bij elkaar
Talen met O voorop bestaan niet
Vraag: Hoe zit het met het Nederlands?
Jan eet een appel (SVO)
Ik zie dat[Jan een appel eet] (SOV)
7/31/2019 LanguageFiles Zin
56/57
23-10-2012 Language Files chpt 5 "Syntax" 58
5.6.2 Woordvolgordetypologie
Hoofd
Belangrijkste onderdeel binnen constituent
Bepaalt categorie van constituent
Bepaalt basisbetekenis
Dependent
Modificeert (optioneel, weglaatbaar)
Complementeert (verplicht)
7/31/2019 LanguageFiles Zin
57/57
5.6.2 Woordvolgordetypologie
Twee typen talen
Hoofd vooraan (head-initial)
Hoofd achteraan (head-final)
Geldt voor alle frasale categorien
Engels: S[VO], dus ook on the table
Japans: S[OV], dus ook de tafel op
NL : SVO/SOV > op de tafel, de tafel op