1ACINA W TERMINOLOGII PRAWNICZEJ____________________________________________________________________Nauki historyczne

1. ius prawo, inne znaczenia: m.in. system prawny, sd, nauka prawa, rozprawa, orzeczenie, dowd, budynek2. Iuris- sytuacja prawna jednostki3. quo iure jakim prawem (jaka podstawa prawna)4. ipso iure z mocy prawa (z samego prawa)5. ipso facto z samego faktu6. Ubi societas, ibi ius gdzie (jest) spoeczestwo, tam (jest) prawo7. fontes iuris rodla prawa8. fontes iuris oriundi rda powstania prawa9. fontes iuris cognosccndi rda poznania prawa10. ex nihilo z niczego11. mos maiorum obyczaj przodkw (mos - r.m.)12. longa consuetudo dugi zwyczaj13. consuetudines loci zwyczaje miejscowe14. consuetudines approbatae zwyczaje przyjte, aprobowane15. consuetudines in scriptis redactae zwyczaje zapisane (zredagowane) w pimie16. Summum ius - summa iniuria Najwysze prawo najwysz krzywd (niesprawiedliwoci) Zbyt cise przestrzeganie prawa bywa najwiksz nieprawoci (Cycero)17. Summa summarum Wszystko razem Wziwszy wszystko pod uwag (Plautus)18. in summa razem, w ogle, w caoci19. adiuvandi iuris civilis gratia pretorskie wyjanianie przepisw prawa cywilnego20. supplendi iuris civilis gratia pretorskie uzupenianie istniejcych luk w prawie cywilnym21. corrigendi iuris civilis gratia pretorskie poprawianie przepisw prawa cywilnego22. Ius publicum publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat Prawem publicznym jest prawo, ktre dotyczy pomylnoci pastwa23. Ius privatum privatum ius - quod ad singulorum utilitatem spectat Prawem prywatnym jest to prawo, ktre dotyczy interesw poszczeglnych osb.24. Ius est ars boni et aequi prawo jest sztuk dobra i susznoci; prawo jest sztuk tego, co dobre i suszne;autor: Celsus (II wiek), potem u Ulpiana. Znajduje si na pocztku Kodeksu Justyniana (VI wiek).25. In iure- w urzdzie przed obliczem pretora26. ius civile prawo cywilne, obywatelskie obowizujce w pastwie27. ius canonicum prawo kanoniczne, prawo stanowione przez zakony28. ultrisque iuris oboje praw (cywilne i kanoniczne); (doctor utriusque iuris doktor obojga praw, tj. rzymskiego i kanonicznego)29. ius cogens przepisy bezwzglednie obowizujce, wica30. ius dispositivum przepisy wzglednie obowizujce wica31. Ius universale prawo powszechne, oglne32. Ius particulare prawo partykularne, oddzielne33. Ignorantia iuris nocet nieznajomo prawa szkodzi34. Ignorantia iuris non exculpat nieznajomo prawa nie uwalnia, nie tumaczy35. Ignorantia facti non nocet- nieznajomo faktu nie szkodzi

236. glossa glosa, przypisek, dopisek, komentarz do orzeczenia sdowego, objanienie (redn.)37. glossa marginalis glosa na marginesie38. glossa interlinealis glosa midzy wierszami39. glossa ordinaria (Accursiusa) glosa zgodna z prawem, uporzdkowany zbir najwaniejszych glos40. ius ducale prawo ksice (lex ducalis - ustawa ksica)zesp uprawnie ksicia w stosunku do ludnoci lub dbr41. forum agora (gr.), rynek, jarmark, plac, miejsce, sd42. forum Romanum rynek rzymski, inna nazwa to Forum Magnum plac w staroytnym Rzymie, u stp Kapitolui Palatynu. Centrum polityczne i towarzyskie Rzymu okresu republiki.43. loca forensia miejsce gdzie s rynki, miejsce sprawowania sdu (rwnowane z kompetencj sdu)44. forum liberum sd, ktry mona wybra45. census fori wykaz sdw46. privilegium fori przywilej (immunitet) sdu, np sdw wojskowych, duchownychdla osoby nie podlegajcej sdom powszechnym, podobnie Prezydent RPniezawiso sdw kocielnych47. praescriptio fori zarzut niewaciwoci sdu; przypisany sd; zarzdzenie sali sdowej,- domniemanie prawne48. actor sequitur forum rei powd idzie na forum pozwanego (do sdu), powd musi zanie tam powdztwo gdzie mieszka pozwany dla powoda sdem waciwym jest sd miejsca zamieszkania pozwanego49. formula processus formua procesu50. Ecclesia vivit lege Romana Kosci yje (posluguje si) prawem rzymskim51. causae spirituales sprawy duchowe, wiary52. causae saeculares sprawy wieckie53.Neminem captivabimus nisi iure victum Nikogo nie wizimy, o ile go prawem nie przekonamy (przywilej nietykalnoci osobistej nadany szlachcie przez Wladysawa Jagie)

Teoria prawa i cze oglna prawa cywilnego

54. lex perfecta to norma prawna opatrzona sankcj niewanoci.55. lex plus quam perfecta to norma prawna opatrzona sankcj represyjn (karn) oraz sankcj niewanoci.56. lex minus quam perfecta to norma prawna opatrzona sankcj represyjn (karn).57. lex imperfecta norma prawna pozbawiona jakiejkolwiek sankcji.58. Praeter legem obok ustawy - o dziaaniu nie stojcym w sprzecznoci z prawem, ale i nie przewidzianym w prawie; poza prawem59. contra legem wbrew ustawie60. iuxta legem zgodnie z ustaw; zwyczaje zgodne z prawem61. Ratio legis cel ustawy, racja prawna, uzasadnienie ustawowe62. ubi eadem legis ratio, ibi eadem dispositio gdzie ten sam cel, tam take takie samo uregulowanie (taka sama dyspozycja ustawy), w takich samych okolicznociach naley stosowa takie same rozwizania prawne63. Per analogiam przez podobiestwo, analogi64. Analogia legis wnioskowanie z ustawy; wnioskowanie poprzez ustalanie konsekwencji prawnych faktu, ktry nie jest jeszcze szczegowo uregulowany w prawie

365. Analogia iuris wnioskowanie z caego systemu prawa; wnioskowanie poprzez zastosowanie do stanu rzeczy, analogia prawa nie uregulowanego w prawie regulacji dotyczcej podobnego stanu (w prawie cywilnym)66. a contrario z przeciwiestwa, (wychodzc) z przeciwnego (zaoenia), przeciwnie, przeciwnym sposobem67. praesumptio facti domniemanie faktyczne, relacja opiera si na przyjciu prawdopodobiestwa wynikajcego z dowiadczenia yciowego; na podstawiepewnych faktw o innych, np.: domniemywa si, e po deszczu jezdnia jest liska68. Praesumptio iuris tantum domniemanie wycznie prawne, czyli usuwalne, - mona je obali dowodem przeciwnym - np.: domniemanie niewinnoci, domniemanie dobrej wiary, domniemanie ojcostwa w maestwie69. praesumptio iuris ac de iure domniemanie prawne niewzruszalne - nie mona go obali dowodem przeciwnym; obecnie w polskim prawie wystpuj wyjtkowo - np. domniemanie znajomoci danych wpisanych do KRS.70. Lex generalis ustawa oglna71. Lex specialis ustawa specjalna, przepis szczeglny72. Lex retro non agit - ustawa (prawo) nie dziaa wstecz73. desuetudo wyganicie ustawy przez nieuywanie; zaprzestanie;74. lex posterior derogat legi priori prawo ustanowione pniej (pochodzce z aktw prawnych o tej samej mocy, np. z dwch ustaw i tym samym stopniu szczegowoci) naley stosowa przed prawem ustanowionym wczeniej.75. lex posterior generalis non derogat legi priori speciali przepis oglny pniejszy nie uchyla przepisu wczeniejszego szczeglnego. Jedna z dyrektyw derogacyjnych stosowanych przy wykadni przepisw.76. lex specialis derogat legi generali prawo o wikszym stopniu szczegowoci (pochodzce z aktw prawnych o tej samej mocy, np. z dwch ustaw, obowizujce w tym samym czasie) naley stosowa przed prawem oglniejszym.77. de lege lata o ustawie obowizujcej,78. de lege ferenda o ustawie, ktra ma by uchwalona,79. erga omnes wobec wszystkich, prawo/norma skuteczne wobec podmiotw trzecich, np. prawa rzeczowe80. inter partes midzy stronami, np. zobowizania z umw81. da mihi factum, dabo tibi ius daj mi fakt, dam ci prawo; udowodnij fakt, a ja ci wska prawo (a przyznam ci racj, a wymierz sprawiedliwo).82. iura novit curia sd (urzd) zna prawo83. sensu stricto w cisym znaczeniu84. sensu largo w szerokim znaczeniu85. clara non sunt interpretanda jasne teksty nie podlegaj (nie wymagaj) wykadni,86. ex definitione (co wynika) z definicji87. qui suo iure utitur, neminem laedit nikogo nie krzywdzi ten, kto korzysta ze swego prawa; kto korzysta ze swego prawa, nikomu nie szkodzi.88.prior tempore potior iure pierwszy w czasie, lepszy w prawie; pierwszestwo w czasie daje lepsze prawa89.expressis verbis wypowiedziane wyranie sowami; dobitnymi sowami, wyranie, dokadnie90. superfluum co ponad; np. zbdne powtrzenia nie wnoszcego nowoci do systemu prawa91. numerus clausus okrelona liczba, liczba zamknita, ograniczona np. ograniczone prawa rzeczowe92. prima facie na pierwszy rzut oka,

493. genus rzeczy oznaczone co do gatunku; rzeczy zamienne, rodzajowo oznaczone,94. species rzeczy oznaczone indywidualnie, rzeczy odrbnie kwalifikowane ze wzgldu na ich cechy indywidualne (obraz, rzeba), niezamienne95. genus perire non censetur rzeczy oznaczone co do gatunku nie gin, gatunek nie ginie96. inter vivos midzy yjcymi, np. czynnoci prawne - umowy97. mortis causa na wypadek mierci, np. czynnoci prawne - zapis, testament98. causa solvendi celem jest zwolnienie si z obowizku cicego na osobie dokonujcej przysporzenia, czyli zmniejszenie si jej pasyww. Przykadem jest zapata dugu.powd zwolnienia si99. causa Donandi dokonuje si czynnoci tylko po to, eby nastpio przysporzenie na rzecz innej osoby, bez adnego ekwiwalentu. Przykadem jest darowizna.powodem jest darowizna.100. causa obligandi vel acquirendi celem jest nabycie prawa lub innej korzyci majtkowej przez dokonujcego przysporzenia, czyli zwikszenie jego aktyww. Przykadem bd sprzeda i najem.101. ubi loqui potuit et debuit gdzie mg i powinien mwi102. ad incertas personas do niepewnych osb; (oferty) adresowane do nieoznaczonego krgu odbiorcw103. per facta concludentia przez zaistnienie pewnych faktw; w sposb dorozumiany104. ad solemnitatem (forma czynnoci prawnej zastrzeona) pod rygorem niewanoci105. ad probationem (forma czynnoci prawnej zastrzeona) dla celw dowodowych106. ad eventum (forma czynnoci prawnej zastrzeona) dla wywoania okrelonych skutkw prawnych107. reservatio mentalis zastrzeenie dokonane w myli, zmieniajce tre sw wypowiedzianych gono; potajemne zastrzeenie, restrykcja. Wola nie jest zgodna z owiadczeniem woli.108. essentialia negotii przedmiotowo istotne skadniki treci czynnoci prawnej -skadniki treci czynnoci cywilnoprawnej, ktre okrelaj typ tej czynnoci (w szczeglnoci typ umowy) i charakter wynikajcego z niej stosunku prawnego109. naturalia negotii przedmiotowo nieistotne skadniki treci czynnoci prawnej -skadniki treci czynnoci cywilnoprawnej, ktre powinny si znale w jej treci, jednake jeli strony ich do tej treci nie wcz, czynno jest wana, a brakujce elementy mona ustali na podstawie przepisw dyspozytywnych, zasad wspycia spoecznego i ustalonych zwyczajw110. accidentalia negotii podmiotowo istotne skadniki treci czynnoci prawnej, ktre nie wpywaj na istot tej czynnoci jednake moc woli stron zostay podniesione do rangi istotnych. Np. warunek, termin, polecenie, kara umowna. dodatkowe wanoci czynnoci prawnej111.negotium claudicans "czynno prawna kulejca", czynno prawna dokonana przez osob do tego nie niezdoln (np. maoletni) lub nieupowanion (np. penomocnik bez upowanienia). Staje si czynnoci wan od momentu zawarcia (ex tunc) jeeli potwierdzi j waciwa osoba ( np. opiekun maoletniego lub np. mocodawca rzekomego penomocnika), przy odmowie staje niewana od momentu zawarcia (ex tunc).112. dies a quo termin pocztkowy113. dies ad quem termin kocowy114. computatio civilis sposb liczenia czasu od dnia zdarzenia, w ktrej najmniejsz jednostk obliczania czasu jest doba, tzw. komputacja rzymska ..115. computatio a momento ad momentum (naturalis) sposb liczenia czasu - sposb bardzo dokadny (okrelona godzina) - od godziny zdarzenia

5116. ex tunc od samego pocztku zawarcia, z moc wsteczn117. ex nunc od teraz, od zaraz, od tej pory118. ex contractu (wyniky) z umowy (kontraktu)119. ex delicto (wyniky) z czynu niedozwolonego (deliktu)120.verba legis brzmienie ustawy

Prawo rzeczowe

121. res omnium communes rzeczy wsplne wszystkim ludziom122. superficies solo cedit to co jest ponad powierzchni przypada gruntowi123. iura in re aliena prawa na rzeczy cudzej, ograniczone prawa rzeczowe124. actio in rem - erga omnes powdztwa o ochron praw na rzeczy - wobec wszystkich (ale in personam interpartes)125. ius possidendi prawo do posiadania rzeczy126. ius utendi (abutendi, fruendi)127. ius utendi uprawnia do uytkowania (uywania) rzeczy128. ius fruendi uprawnia do pobierania poytkw i przychodw z rzeczy,129. ius abutendi uprawnia do dyspozycji faktycznej, prawo zuycia rzeczy, zmniejszenia rzeczy.130. ius disponendi prawo rozporzdzania (dysponowania) rzecz, ius alienandi - prawo wyzbycia si rzeczy131. Ius infinitium prawo nieograniczone, prawo niczym nieograniczone132. nemo plus iuris ad (in) alium transferre potest quam ipse habet nikt nie moe przenie na drugiego wicej praw ni sam posiada133. solo consensu samym porozumieniem, z samego porozumienia134. accessio possessionis doliczenie posiadania135. accessio temporis doliczenie czasu136. in statu usucapiendi w sytuacji prowadzcej do zasiedzenia137. lege non distinguente ustawa nie czyni rnicowania138. dominium directum wasno zwierzchnia (senior)139. dominium utile wasno uytkowa (wasal)140. condominium pro indiviso wspwasno niepodzielna141. rei vindicatio - cum omni causa skarga wydobywcza (wystpienie o zwrot rzeczy) z kadego powodu, z kadej przyczyny142. actio negatoria skarga o naruszenie posiadania, zwrot rzeczy przy naruszeniu wykonania pr. wasnoci143. non facere pati znosi nie czyni ten kto ma grunt obciony prawem innego144. confussio poczenie (ruchomoci z nieruchomociami)145. ususfructus uytkowanie, suebno osobista polegajca na prawie uywania cudzej rzeczy i pobierania z niej wszystkich poytkw bez naruszenia jej substancji bez zuycia146. quasi-ususfructus uytkowanie, ktrego przedmiotem bya rzecz zuywalna, ktra staje si wasnoci uytkownika z obowizkiem zwrotu w takiej samej iloci i jakoci po ustaniu uytkowania)147. civiliter korzystanie z umiarem, ogldnie w sposb zgodny z prawem cywilnym; po obywatelsku, (np. przy wykonywaniu suebnoci) suebno nie moe polega na pozytywnym dziaaniu (facere) ale na zaniechaniu nieczynieniu

6149. pignus antichreticum zastaw antychretyczny polegajcy na moliwoci zaspokojenia si zastawnika jedynie z poytkw, ktre przynosi rzecz obciona poytki id na spat kapitau (gre.)150. corpus faktyczne posiadanie, fizyczne wadanie rzecz przez posiadacza (animus wola posiadania)151. animus rem sibi habendi, animus possidendi wola posiadania dla siebie152. nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest nikt sam dla siebie nie moe zmieni przyczyny posiadania153. possessio vitiosa non vitiosa posiadanie wadliwe niewadliwe, np. sia154. animus possidendi pro alieno wola posiadania dla drugiego155. precario dans accipiens: precario dans oddajcy w precarium; precario accipiens prekarzysta, otrzymujacy w precarium; precarium umowa polegajca na oddaniu rzeczy na prob w bezpatne uywanie z obowizkiem zwrotu na kadoczesne danie156. beneficium possessionis dobrodziejstwo posiadania157. cautio damni infecti kaucja (gwarancja) za szkod, ktra bdzie wyrzdzona -stypulacja o charakterze gwarancyjnym - odszkodowawczym158. traditio corporalis wrczenie (wydanie) rzeczy (art. 348 KC), jedna z form przeniesienia posiadania.159. longa manu traditio przekazanie posiadania przez wskazanie bez fizycznego zetknicia z ni; jedna z form przeniesienia posiadania.160. constitutum possessorium sposb przeniesienia posiadania bez rzeczywistego przekazania, wrczenia rzeczy (traditio), wycznie na podstawie porozumienia stron, jeli przenoszcy wasno zatrzymuje rzecz we wadaniu,161. traditio brevi manu polega na tym, e nastpuje przeniesienie possessio z posiadacza na dzieryciela moc samej umowy zawartej midzy posiadaczem a dzierycielem, dzieryciel mia ju corpus, teraz moc samej umowy przechodzi na niego posiadanie162. nemini deneganda nikomu nie mona odmwi163.conditio sine qua non warunek bez ktrego niemoliwe, warunek (wymg) konieczny

Prawo spadkowe

164. ex lege wg ustawy, z mocy prawa165. successio in univesitatem sukcesja (nabycie praw) w caoci, pod tytuem oglnym, np. przyjcie spadku w caoci (zob. 4 rodzaje sukcesji w prawie rzymskim spadkobranie, conventio immarrum, abrogatio, bonorum emptio !)166. nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet nikt nie moe przenie wicej praw ni sam posiada167. nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur majcy si narodzi (dziecko poczte) jest uwaany za ju narodzonego, ilekro chodzi o jego korzyci (fikcja prawna). Dla ochrony jego praw mozna byo powoa specjalnego kuratora (curator ventris). Prof. Stelmachowski zdolno prawna pod warunkiem rozwizujcym168. in capita wedug gw (na szczyciewierzchoku)169. in stirpes wedug szczepw (u podstawy), np. dzieci dziedziczce zamiast ojca pniej zmarego170. facultas alternativa upowanienie przemienne w przypadku, gdy zobowizanie opiewa na jedno wiadczenie, ale dunikowi wolno je zastpi innym,, np. roszczenie o wydanie rzeczy albo w zamian innej

7171. obligatio alternativa danie przemienne, wierzyciel moe da od dunika spenienia jednego spord kilku wiadcze, za dunik powinien speni jedno, przez co nastpuje wykonanie zobowizania (uno res in obligatione duo - jedna rzecz.)172. mortis causa na wypadek mierci173. cum animo testandi z wol (zamiarem), myl testowania174. favor testamenti z przychylnoci, dobrodziejstwem (korzyci) dla testamentu175. lucidum intervallum przebysk wiadomoci, np. u chorych psychicznie176. sensu stricto w sensie cisym177. legatum per vindicationem legat windykacyjny. Zapis prawa cywilnego ius civile polegajcy na bezporednim przekazaniu wasnoci kwirytarnej rzeczy przez testatora i dajcy legatariuszowi mono wystpienia z rei vindicatio dla realizacji zapisu, Legatariusz nabywa wasno w momencie nabycia spadku przez dziedzica mia prawo do domagania si wydania przedmiotu zapisu za pomoc rei vindicatio od kadego, w czyi wadaniu rzecz si znajdowaa, np. Spadkobierc niech bdzie Lucius. Tytusowi daj/zapisuj niewolnika Stichiusa (Nb. 259)178. legatum per damnationem legat damnacyjny. Zapis dajcy zapisobiorcy roszczenie przeciw dziedzicowi o przeniesienie wasnoci zapisanej rzeczy lub przysporzenie zapisanej korzyci majtkowej, Legatariusz nabywa roszczenie do dziedzica o wypenienie treci zapisu. Suya mu do tego celu actio ex testamento. Przedmiotem takiego zapisu mogy by rzeczy (rwnie przysze) stanowice wasno nie tylko testatora, lecz rwnie rzeczy dziedzica, a nawet osb trzecich. W tym ostatnim przypadku dziedzic mia obowizek wystara si o rzecz zapisan albo zapaci zapisobiorcy jej rwnowarto, np. . Spadkobierc niech bdzie Lucius. Mj spadkobierca niech bdzie zobowizany da/wyda Tytusowi niewolnika Stichiusa (Nb. 259)179. legatum nominis legat zapisany z imienia (nazwiska) z wierzytelnociami, z tytuu legatu; zapis wierzytelnoci nalecej do spadku,180. legatum liberationis legat do wyzwolenia; zapis zwalniajcy zapisobiorc z dugu jaki mia wobec spadkodawcy,181. transmissio hereditatis przeniesienie dziedziczenia182. per facta concludentia przez fakty dorozumiane183. cum viribus hereditatis rzeczy nalece do spadku184. pro viribus hereditatis do wysokoci tego co jest w spadku185. successio anticipata spadek wczeniej przyjty186. hereditatis petitio powdztwo o wydanie spadku187. separatio bonorum moliwo wydzielenia masy spadkowej spadkodawcy od spadkobiercy

Prawo rodzinne

188. matrimonium non existens maestwo nieistniejce (niezawarte)impedimentum dirimens przyczyna zrywajca uznanie maestwa za niezawarte nawet po (niewano); np. wiek, bigamia, zabicie wczeniej wspmaonka, impotencja, pokrewiestwo do 4 stopnia w linii bocznej, luby zakonne, celibat (Kodeks Kanoniczny)189. matrimoniale foedus przymierze maeskie (umowa)190. consensus matrimonialis zgoda maeska (w prawie rzymskim wymagana przez cay czas trwania, w prawie kanonicznym wymagana jest tylko zgoda pocztkowa, w prawie polskim istnieje moliwo orzeczenia o skutku zrywajcym)191. numerus clausus ograniczona liczba, np. ilo przeszkd zrywajcych maestwomatrimonia libera esse debent maestwa by powinny wolne (swoboda zawarcia i rozwizania) sponsalia uroczyste zapytanie ojca narzeczonej zarczyny (formalne)

8matrimonii promissio przyrzeczenie maeskie (nieformalne)ad reparationem damnorum - do naprawienia szkd, np. po wycofanych zarczynach192. nemo turpitudinem suam allegans audiatur nikt nie bdzie wysuchany powoujc si na swoj niegodziwo, np. rozwd bo adniejsza ssiadka193. matrimonium ratum et consummatum maestwo zawarte (wane) i dopenione jest nierozerwalne194. nulla humana potestas adna ludzka wadza; nie moe rozerwa maestwa waniezawartego i dopenionego195. separatio quoad torum et mensam rozdzielone co do oa i stou196. separatio perpetua rozczenie trwae197. separatio temporanea rozczenie czasowe198. matrimonium non consumatum maestwo niedopenione199. separatio manente vinculo rozczenie przy trwajcym wle maeskim200. mater semper certa est matka zawsze jest pewna201. pater est quem nuptiae demonstrant ojcem jest ten na kogo wskazuje maestwo,ojcem jest m matki (domniemanie prawne) - jeeli dziecko urodzio si w czasie trwaniamaestwa lub przed upywem 300 dni od ustania (180 dni po zawarciu pr.rzymskie?)202. praesumptio iuris tantum domniemanie zwyke obalalne, np. domniemanie ojcostwa203. praesumptio hominis vel facti domniemanie faktyczne204. impotentia generandi niezdolno do podzenia205. impotentia coeundi niezdolno do wspycia206. liberi vulgo concepti dzieci poczte poza maestwem207. filii legitimi dzieci z prawego oa208. filii illegitimi dzieci z nieprawego oa209. filii illegimi legitimantur per subsequens matrimonium parentum dzieci z nieprawego oa s legitymowane przez pniej zawarte (nastpujce) maestwo210. exceptio plurium concubentium wyczenie, gdy wielu wspyo z matk211. matrimonium putativum maestwo mniemane, trwajce212. adoptio plena przysposobienie pene; adopcja pena zachodzia, gdy adoptujcym by krewny wstpny dziecka213. adoptio minus plena przysposobienie niepene; gdy adoptujcym bya osoba obca214. adoptio plenissima przysposobienie cakowite; wie dziecko z now rodzin w sposb tak cisy, jakby byo naturalnym dzieckiem przysposabiajcych215. adoptio naturam imitatur przysposobienie naladuje (imituje) natur, np. wiek przysposabianego i przysposabiajcego216. in vivo w naturze217. in vitro w szkle (probwce)

Zobowizania i prawo handlowe

218. vinculum iuris wze prawny219. obligare zobowizywa220. in natura w naturze221. inter partes zobowizania midzy stronami222. obligatio naturalis zobowizanie naturalne, dunik nie ponosi odpowiedzialnoci prawnej za swj dug. W konsekwencji wierzytelno jest niezaskaralna w sdzie, chyba, e zostanie uznana. Np. zobowizania w ktrych roszczenie wierzyciela ulego przedawnieniu.223. dare da, wiadczy224. facere dziaa, czyni225. non facere zaniecha

9226. pati znosi227. impossibilium nulla obligatio est rzeczy niemoliwych nie mona si zobowiza228. ius variandi prawo wyboru wiadczenia229. genus perire non censetur (uwaa si, e) gatunek nie ginie230. species perit ei cui debetur rzecz oznaczona indywidualnie przepada temu, komu si naley231. damnum emergens rzeczywista, powstaa, poniesiona, wynika szkoda232. lucrum cessans utracony zysk, korzyci jakich poszkodowany mg si spodziewa gdyby szkoda nie nastpia233. pretium commune cena rynkowa234. pretium singulare cena jednostkowa (szczeglna)235. pretium affectionis cena sentymentalna, zwizana z przywizaniem do rzeczy236. ius moderandi prawo regulowania, np. wycena sdziego237. compensatio lucri cum damno potrcenie zysku ze strat

238. ius retentionis prawo zatrzymania rzeczy (np. posagu po rozwodzie)239. ius tollendi zatrzymanie nakadw (uytecznych, zbytecznych)240. obligatio alternativa dunik moe wedug swojego uznania zwrci rzeczy w naturze lub zapaci sum oszacowania, jeli zwrot w naturze by niemoliwy241. facultas alternativa dunik ma prawo do jednostronnego zwolnienia si ze zobowizania przez wykonanie innego wiadczenia ni wiadczenie gwne242. datio in solutum danie w celu uwolnienia si od zobowizania, wiadczenie w miejsce dopenienia243. negotium mixtum cum donatione czynno mieszana, w ktrej umowa darowizny zostaje poczona z inn umow odpatn czy nieodpatn244. via facti w drodze faktw, drog faktw (dokonanych)245.pactum in favorem tertii umowa na korzy osoby trzeciej246. lex commissoria klauzula przypadku247. contractus innominatus umowa nienazwana (bezimienna)

248. pactum de contrahendo umowa o zawarcie umowy (umowa przedwstpna)umowa nie nazwana249. culpa in contrahendo niedbalstwo przy zawieraniu umw

250. pacta sunt servanda umw naley dotrzymywa251. rebus sic stantibus poniewa sprawy przybray taki obrt; klauzula zasadniczej zmiany okolicznoci, ustalone warunki obowizuj, o ile okolicznoci si nie zmieni, np. sia nabywcza pienidza252. exceptio non adimpleti contractus zarzut niewypenionego kontraktu253. dolus wina umylna, podstp254. culpa wina nieumylna, polegajca na zaniedbaniu okrelonych norm starannoci, niedbalstwo;culpa lata race niedbalstwo, culpa levis lekkie niedbalstwo255. culpa in eligendo niedbalstwo przy wyborze256. culpa in custodiendo wina osoby zobowizanej do nadzoru257. culpa in abstracto wina polegajca na nie zachowaniu starannoci okrelanej wedug wzorca abstrakcyjnego258. casus przypadek, sprawa

259. vis maior sia wysza260. vis cui humana infirmitas resistere non potest sia, ktrej sabo ludzka nie moe si opiera (casus Est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest - si wysz jest zdarzenie, ktremu sabo ludzka oprze si nie moe)261.compensatio kompensacja, potrcenie, np. dugu

10

262. novatio odnowienie, przeksztacenie si zobowizania w drugie263. confusio zmieszanie przez zlanie praw i obowizkw; zlanie si wierzytelnoci i dugu w jednej osobie; zejcie si zastawu i wasnoci w jednym rku, jeeli si jest jednoczenie uytkownikiem wieczystym i wacicielem to nastpuje zlanie praw na wasno264. cessio przelew wierzytelnoci265. pactum de non cedendo vel non alienando umowa o niedokonywanie cesji albo niewyzbywanie si266. cessio legis cesja z mocy ustawy267. actio Pauliana akcja pauliaska, skarga pauliaska; kady z wierzycieli moe da uznania tej czynnoci za bezskuteczn w stosunku do niego, jeeli dunik dziaa ze wiadomoci pokrzywdzenia wierzycieli, np. wyzbywa si majtku268. emptio rei speratae kupno rzeczy przyszej, spodziewanej, np. plony269. emptio spei kupno szansy, losu (nadziei)270. res extra commercium rzecz poza obrotem prawnym, wyjta z obrotu271. cuius commodum eius periculum ten kto ma korzy (zysk) ponosi ryzyko, np. utraty rzeczy272. dicta et promissa zapewnienie, przyrzeczenia o rzeczy; dicta - nieformalne zapewnienie sprzedawcy o przymiotach i braku wad sprzedawanej rzeczy, zwaszcza niewolnika; promissa obietnica (formalna)273. pactum reservati dominii umowa z zastrzeeniem wasnoci, np. zastrzeenie wasnoci sprzedanego przedmiotu na rzecz sprzedawcy a do chwili zapaty ceny274. pactum displicentiae umowa o zwrot rzeczy; np. sprzeda na prb, kupujcy do okrelonego czasu moe si wycofa si z kontraktu uznajc, ze towar mu nie odpowiada275. emptio ad gustum kupno z zastrzeeniem, ze kupujcy moe zwrci rzecz, jeeli nie bdzie mu odpowiadaa276. pactum de retroemendo umowa o odkupienie rzeczy od kupujcego277. locatio conductio operis najem dziea278. depositum irregulare depozyt nieprawidowy, w ktrym depozytariusz staje si wacicielem rzeczy279. negotiorum gestio prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia280. condictio indebiti skarga, roszczenie o zwrot nienalenego wiadczenia281. indebitum nienaleno wiadczenia282. condictio causa data causa non secuta przypadek zachodzcy wwczas gdy kto przenis na drug osob wasno jakiej rzeczy w oczekiwaniu wzajemnego wiadczenia albo zdarzenia ktre jednak nie nastpio (?)283. condictio causa finita odpadnicie podstawy prawnej; przyczyna, sprawa zakoczona284. condictio ob causam finitam gdy przysporzenie pocztkowo miao podstaw prawn, w pewnym momencie traci j285. condictio sine causa bezpodstawne wzbogacenie, bezprzyczynowe286. condictio ob turpem vel iniustam causam skarga z tytuu niegodziwoci sprawy; np. skarga o odzyskanie rzeczy uzyskanych w sposb nieetyczny (turpis causa) lub niezgodny z prawem (iniusta causa)287. affectio (animus) societatis ch, wola pozostawania w spce288. tempus deliberandi czas do namysu, rozwaenia289. pro viribus patrimonii do wysokoci majtku spadkowego, np. odpowiedzialno za dugi spadkowe ograniczona do wartoci aktyww

Proces cywilny

11

290. iurisdictio voluntaria jursdykcja dobrowolna; mona wybra sd kompetentny do rozpatrzenia sprawy291.lex fori processualis ustawa miejsca pooenia sdu gdzie toczy si proces (sd

pozwanego)292. iudicium - actus trium personarum sd akt (czynno) trzech osb: powoda, pozwanego i sdziego293. audiatur et altera pars niech bdzie wysuchana i druga strona294. domini litis dysponenci procesu (sporu) strony ; dis litis - ?295. nemo iudex sine actore nie ma sdziego bez powoda296. vigilantibus iura scripta sunt - dla czuwajcych (troszczcych si) prawo jest pisane297. ne eat iudex ultra petita partium niech nie idzie sdzia poza dania strony298. ante litem natam przed powstaniem (urodzeniem si) sporu299. post litem natam po powstaniu (urodzeniu si) sporu300. perpetuatio fori przeduenie kompetencji sdu; sd waciwy do rozpoznania danej sprawy w chwili wszczcia postpowania, niezalenie od pniejszych zmian podstaw okrelajcych jego waciwo, pozostaje waciwy a do ukoczenia postpowania301. actor sequitur forum rei powd idzie do sdu pozwanego302. qui rem in iudicium ducit ten, kto wnis spraw do sdu303. contra quem res in iudicium deducitur przeciwko temu, kto spraw do sdu wprowadzi304. legitimatio ad causam legitymacja (procesowa) do konkretnej sprawy; uprawnienie danej osoby do wystpowaniaw procesie w charakterze strony procesowej w konkretnej sprawie305. legitimatio ad processus legitymacja (procesowa) do caego procesu306. successio mortis causa sukcesja, wejcie w spr (nastpstwo) na wypadek mierci307. successio inter vivos sukcesja, wejcie w spr (nastpstwo) midzy yjcymi308. res iudicata - inter partes rzecz (sprawa) osdzona midzy stronami309. res inter alios gesta sprawa tworzy prawo midzy stronami310. ad quem do tego terminu311. post quem po312. ad momentum do momentu313. post momentum po momencie314. prorogatio fori przeduenie kompetencji (waciwoci)sdu315. prorogatio iurisdictionis przeduenie jurysdykcji316. negatio per positionem alterius zanegowanie przez przedstawienie innego stanowiska317. exceptiones peremptoriae zarzuty peremptoryjne uniemoliwiajce powodowi skuteczne dochodzenie roszczenia (trwae), np. przedawnienie318. exceptiones dilatoriae zarzuty dylatoryjne odraczajce na pewien czas danie powoda (przejciowe), np. zwoka, niewaciwo sdu319. exceptiones declinatoriae zarzuty zwalniajce pozwanego od sporu, odpowiedzi320. replicatio odpowied na zarzut321. duplicatio odpowiewied na replikacj (odpowied)322.triplicatio odpowiewied na duplikacj323.onus proferendi obowizek wniesienia dowodu przytoczenia twierdze dla uczestnikw324.onus probandi obowizek udowodnienia (winy oskaronego, cizcy na oskarycielu)325. ei incumbit probatio qui dicit non qui negat udowodnienie ciy na tym, kto mwi, nie na tym, kto neguje326.ne bis in idem nie dwa razy w tym samym; zakaz ponownego sdzenia lub karania w postpowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod grob kary

12

327.sententia facit ius inter partes wyrok tworzy prawo midzy stronami328.reformatio in peius apelacja (odwoanie) na niekorzy odwoujcego si jest niedopuszczalne (wyj. Prokurator wg kpk)329.de minimis non curat praetor bahostkami wadza si nie zajmuje330.error in iudicando bd materialny w osdzeniu331.error in procedendo bd proceduralny w przebiegu procesu332. iudex inhabilis sdzia niezdolny (wyczony) z mocy ustawy; np. wizy krwi333. iudex suspectus sdzia niezdolny (wyczony) na wniosek strony, podejrzany334. absolutio ab instantia uwolnienie od rozpatrzenia sprawy, drogi prawnej (od kary), np. umorzenie sprawy z braku dowodw winy335. professio iuris wyznanie prawa, owiadczenie strony co do tego, jakim prawem si posuguje w zwizku z zasad osobowoci prawa (redn.)336.ad litis ordinationem dla prowadzenia procesu; habiteur ordinationem ?, dotyczce prowdzenie procesu337.ad litis decidendam do rozstrzygnicia procesu (celem wydania wyroku); ad litem ?Rzeczy dotyczce pr. materialnego

Prawo midzynarodowe prywatne

338. lex fori - lex loci processus prawo miejsca, prawo obowizujce w miejscu urzdowania sdu; prawo miejsca procesu339. locus regit formam actus miejsce rzdzi form czynnoci prawnej340. statuta personalia statuty osobowe341. statuta realia statuty rzeczowe342. statuta mixta statuty mieszane343. lex loci ubi res est ustawa miejsca, gdzie znajduje si rzecz344. statutum comitatur personae statut osobowy przypisany w zwizku z przynalenoci do korporacji, gdziekolwiek dana osoba si znajduje bdzie sdzona wg obowizujych jej przepisw korporacji345. ius commune a) prawo przysugujce szerszemu krgowi osb, b) prawo pospolite, prawo powszechne stanowice konglomerat zasad prawa rzymskiego, kanonicznego i germaskiego, c) prawo rzymskie redniowieczne346. statuta prohibitiva statuty wprowadzajce zakaz nie znany prawu powszechnemu347. statuta prohibitiva favorabilia statuty wprowadzajce zakazy korzystne dla osb, ktrego dotycz (np. zakazy majce na celu ochron modocianych)348.statuta prohibitiva odiosa statuty wprowadzajce zakazy niekorzystne dla osb, np. wyczenie crek od dziedziczenia349. statuta permissiva statuty przyznajce szczeglne uprawnienia350. comitas gentium kurtuazja midzynarodowa, kurtuazja ludw; grzeczno midzynarodowa; nie majce charakteru prawa zwyczaje przyjte w stosunkach midzynarodowych, zwaszcza dyplomatyczne351. lex domicilii ustawa (prawo) miejsca zamieszkania352. mobilia personam sequuntur rzeczy ruchome towarzysz osobom353. lex loci solutionis prawo miejsca wykonania zobowizania354. datio in solutum wiadczenie rzeczy w miejsce wykonania zobowizania355. lex patriae prawo ojczyste356. animus manendi wola, ch pozostawania; czynnik wewntrzny, np. przy zamiarze staego pobytu357. animus retendi wola powrotu358. lex adoptionis prawo przysposabiajcego

13

359. lex loci actus prawo miejsca zawarcia (sporzdzenia) czynnoci prawnej360. pactum de lege utenda umowa o korzystanie z ustawy, o korzystanie z wybranego prawa361. ultimum refugium ostateczna (ostatnia) ucieczka; ostatnie schronienie, stosowane przez sd, np. gdy nie mona ustali miejsca zamieszkania362. lex loci contractus ustawa (prawo) miejsca zawarcia umowy363. lex loci celebrationis matrimonii ustawa (prawo) miejsca zawarcia maestwa364. Iex loci delicti commissi ustawa (prawo) miejsca popenienia przestpstwa365. lex rei sita ustawa (prawo) miejsca pooenia rzeczy, np. nieruchomoci366. lex fori ustawa (prawo) miejsca poozenia sdu; prawo miejsca siedziby wadzy orzekajcej367. lex causae prawo waciwe dla danego stosunku prawnego, istoty danej sprawy368. lex valutae - lex pecuniae prawo waluty (pienidza)369. locus gestionis prawo miejsca dziaalnoci gestora (zarzdcy)370. lex loci laboris prawo pastwa, w ktrym praca bya, jest lub miaa by wiadczona371. lex libri sitae prawo miejsca pooenia ksig; prawo miejsca wpisu do rejestru pastwowego372.situs naturalis pooenie naturalne; naturalne, faktyczne pooenie przedmiotu373. lex in transitu ustawa (prawo) odnoszca si do rzeczy przewoonej - znajdujcej si w transporcie374. lex loci expeditionis prawo miejsca wysania przesyki375. lex loci destinationis prawo miejsca przeznaczenia, dostarczenia przesyki376. lex voluntatis prawo wybrane przez strony, zgodne z wol377.lex loci protectionis prawo miejsca, w ktrym dochodzi si ochrony, np. praw autorskich378.lex cartae sitae prawo miejsca pooenia dokumentu, ksig rachunkowych379.lex successionis prawo nastpstwa, prawo waciwe dla sprawy spadkowej380.ius contrahendi (ius contractum) prawo do zawierania umw381.pacta sunt servanda umw naley dotrzymywa382.pacta tertiis non nocent non prosunt umowy zawierane nie szkodz osobom trzecim i nie pomagaj, pakt nie moe rodzi praw ani szkodzi pastwom trzecim383.res inter alios acta rzecz (sprawa) dokonana midzy innymi384.in favorem tertii na korzy osb trzecich385.opinio iuris sive necessitatis przekonanie, e okrelona praktyka jest obowizujcym prawem386.pro foro interno dla sdu wewntrznego387.pro foro externo dla sdu zewntrznego388.dismembratio rozdzielenie, rozerwanie, rozczonkowanie, rozbir pastwa389.ius postliminii prawo powrotu z zagranicy, zniewoli; prawo obywatela rzymskiego, ktry wrci z niewoli nieprzyjacielskiej na terytorium Rzymu do odzyskania wczeniej posiadanych praw z wykluczeniem stosunkw opartych na fakcie, tj. maestwa i posiadania390.tabula rasa czysta, niezapisana tabliczka, np. nowe pastwo391.ius representationis omnimode prawo reprezentacji oglnej (zupenej) pastwa w stosunkach midzynarodowych392.qui in territorio meo est, etiam meus subditus est ius kto jest na moim terytorium, jest take moim poddanym; ktokolwiek znajduje si na terytorium danego pastwa, podlega jego wadzy i prawu393.quidquid est in territorio, est etiam de territorio co znajduje si na terytorium, naley take do terytorium; wszystkie rzeczy znajdujce si na terytorium danego pastwa podlegaj jego wadzy i prawu

14

394.delictum iuris gentium przestpstwo (zbrodnia) prawa ludu (narodw), przestpstwo prawa midzynarodowego, np. zbrodnie wojenne, ludobjstwo i inne zbrodnie przeciwko ludzkoci, przestpstwa o charakterze terrorystycznym, piractwo, faszowanie pienidzy, handel niewolnikami, kobietami, dziemi395.ius sanguinis prawo krwi - jeden ze sposobw wyznaczania obywatelstwa z mocy prawa, w Polsce jest ona zasad396.ius soli prawo ziemi - jeden ze sposobw wyznaczania obywatelstwa z mocy prawa, w Polsce ma charakter uzupeniajcy stosuje si, gdyby dziecko urodzone na terytorium Polski nie nabywao adnego innego obywatelstwa397.persona non grata osoba nie mile widziana, niepodana w danym pastwie

Prawo i postpowanie karne

398. delicta iuris gentium przestpstwa (czyny niedozwolone) prawa rodw (ludw, narodw)399. victima ofiara przestpstwa400. nullum crimen n u l l a poena adna zbrodnia, adna kara- sine lege poenali anteriori bez wczeniejszej ustawy karnej- sine lege scripta bez ustawy pisanej- sine lege certa bez pewnej ustawy- sine lege praevia bez ustawy wczeniejszej401. lex retro non agit ustawa nie dziaa wstecz (zasada nieretroaktywnoci ustawy)402. res iudicata rzecz (sprawa) osdzona403. vis absoluta sia absolutna; przymus fizyczny wykluczajcy istnienie woli i czynu zabronionego; np. zwizany drnik nie otwierajcy przejazdu404. vis compulsiva sia uderzajca, naga; przymus kompulsywny (psychiczny), boja wywoana grob, przymus psychiczny poczony z obaw przed realizacj groby, nie wycza on woli i czynu, ale win sprawcy, np. zmuszenie do popenienia czynu zabronionego poprzez groenie broni405. dolus directus zy zamiar bezporedni406. dolus directus repentinus zy zamiar nagy407. dolus directus praemeditatus zy zamiar przemylany, zamierzony408. dolus eventualis zy zamiar ewentualny (godzenie si)409. culpa dolo exorta wina pochodzca ze zego zamiaru; win kombinowana polegajca ona na takim poczeniu umylnoci z nieumylnoci, w ktrym znamiona przestpstwa typu podstawowego objte s umylnoci, natomiast nastpstwa czynu powodujce wysz karalno - nieumylnoci. Przestpstwa popenione z winy kombinowanej nale jednak do kategorii przestpstw umylnych.410. iter delicti cieka (pochd, droga) przestpstwa; Przestpstwo umylne moe potencjalnie przej przezcztery etapy: 1. zamiar 2. przygotowanie 3. usiowanie 4. dokonanie. Przygotowanie, usiowanie i dokonanie stanowi formy stadialne popenienia czynu zabronionego (przygotowanie wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Przestpstwo nieumylne mona popeni tylko przez dokonanie.411. delictum putativum przestpstwo mniemane, urojone, sprawca myli, e je popeni, mylnie uwaa, e istniej przepisy wg ktrych jego czyn jest przestpstwem412. nemo prudens punit quia peccatum est sed ne peccetur nikt rozumny nie karze dlatego, e (poniewa) popeniono przestpstwo (przewinienie), lecz dlatego, aby nie byo popenione; prewencja oglna i szczeglna

15

413. in dubio pro reo w razie wtpliwoci na korzy oskaronego; chodzi o nie dajce si usun wtpliwoci; jest to powizane z zasad domniemania niewinnoci414. dolus non praesumitur zego zamiaru (winy umylnej) nie domniemuje si; podstawowa zasada procesu karnego; jest powizana z zasad domniemania niewinnoci415. reformatio in peius iudici appellato non licet sdziemu apelacyjnemu nie wolno (nie wypada, nie godzi si) zmienia (wyrok-u) na niekorzy (odwoujcego si)416. delicta parentum liberis non nocent przestpstwa rodzicw nie szkodz dzieciom; indywidualizacja odpowiedzialnoci karnej417. reus in exceptione actor est pozwany, podnoszc zarzut wystpuje w charakterze powoda (staje si powodem)418. ei incumbit probatio qui dicit non qui negat ciar przeprowadzenia dowodu spoczywa na tym, kto mwi (twierdzi), a nie na tym, kto przeczy; dowie winien ten, kto twierdzi, nie ten, kto przeczy; wyjtek od zasady stanowi domniemania419. quod non est in actis non est in mundo (to) czego nie ma w aktach, nie istnieje na wiecie; np. w dawnym procesie, gdy dla sdziego miarodajna bya tylko tre akt. Ten kto twierdzi musi udowodni420. verba volant, scripta manent sowa ulatuj (odlatuj, uciekaj), pisma pozostaj421.testis ex auditu wiadek ze syszenia; nie jest wiadkiem z widzenia (testis ex visu)422. nemo iudex in propria (sua) causa nikt nie jest (nie moe by) sdzi we wasnej sprawie; nikt nie jest stosowanym sdziom we wasnej (osobistej) sprawie; np. przepisy wyczajce sdziego z orzekania423. forum delicti commissi miejsce popenienia przestpstwa424. forum praeventionis miejsce, gdzie przestpstwu zapobierzono425. perpetuatio fori przeduenie (utrwalenie) kompetencji sdu; utrwalenie waciwoci sdowej, tj. pozostawienie jako waciwego sdu, przed ktrym wszczto postpowanie, nawet gdyby podstawy waciwoci zmieniy si w toku sprawy426. forum connexitatis causarum miejsce, gdzie mia miejsce zbieg spraw; waciwoi szczeglna ze wzgldu na zoono sprawy. Waciwo z cznoci spraw wystpuje w sprawach zoonych, kiedy w jednej sprawie rozpoznaje si kilka czynw (np. czno podmiotowa, przedmiotowa).427. causa principalis sprawa gwna428. causa accessoria sprawa wpadkowa (uboczna)429. res iudicata pro veritate habetur spraw osdzon uwaa si za prawdziw;430. ne bis in idem crimen iudicetur aby w tej samej sprawie zbrodnia dwa razy nie bya sdzona; nie wolno dwa razy osdza tego samego przestpstwa431. confessio est regina probationum przyznanie si (do winy) jest krlow dowodw; np. w procesach inkwizycyjnych432. propter falsa ze wzgldu na faszywe dowody (dokumenty); jako przyczyna

wznowienia postpowania433. propter nova ze wzgldu na nowe dowody (dokumenty) nie znane przedtem sdowi; jako przyczyna wznowienia postpowania

Paremie

434.In legibus magis simplicitas quam difficultas placet (L2.23.7) W prawie podoba si bardziej prostota ni zawio; ustawa powinna by pisana jzykiem prostym

16

435. Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio (ad D.9.2.32 pr.) Tam gdzie taki sam powd ustawy tam takie samo rozstrzygnicie ustawy; W takich samych okolicznociach naley stosowa takie same rozwizania prawne;436. Optima est legum interpres consuetudo (D.1.3.37) Zwyczaj jest najlepszym interpretatorem ustaw (najlepsz wykadni prawa)437. Leges ab omnibus intellegi debent (C.1.14.9) Ustawy powinny by zrozumiale dla wszystkich (przez wszystkich rozumiane)438. Leges bonae ex malis moribus procreantur (Macrobius, sat. 3.17.10) Dobre ustawy rodz si ze zych obyczajw439. Legem bonam a mala nulla a lia nisi naturae norma dividere possumus (Cicero, de leg. 1.44) Dobre prawo od zego moemy odrni miar prawa natury; Ustawy dobrej od zej w aden inny sposb nie moemy odrni jak tylko natur normy (J.Z.)440. Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem (D.1.3.17) Zna ustawy (prawa) to nie znaczy trzyma si sw ustawy, ale jej treci i mocy dziaania441. Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur (D.1.3.8) Prawa s stanowione nie ze wzgldu na konkretne (poszczeglne) osoby, lecz dla wszystkich (dla ogu)442. Satius enim esse impunitum relinqui facinus nocentis quam innocentem damnari (D.48.19.5 pr.) Lepiej pozostawi bezkarnym wystpek zoczycy (nie ukara winnego) niskaza niewinnego443. Cessante ratione legis, cessat ipsa lex (ad D.35.1.72.6) Gdy ustaje powd (przyczyna) wydania (obowizywania) ustawy, traci moc (wygasa) sama ustawa444. Vanae voces populi non sunt audiendae (c.9.47.12) Nie naley dawa posuchu

czczym gosom tumu Sdzia nie powinien ulega naciskom445. Non omne quod licet honestum est (D50.17.144 pr.) Nie wszystko, co dozwolone, jest godziwe (uczciwe)446. Sententia facit ius inter partes (ad D5.2.17.1) Wyrok tworzy prawo midzy stronami447. Libertas inaestimabilis res est (D.50.17.106) Wolno jest rzecz bezcenn448. Vim vi repellere licet (D.43.16.1.27) Si wolno odeprze si.449. Male nostro iure uti non debemus (Gaius 1.53) Nie powinnimy le korzysta z przysugujcego nam prawa;450. Nullus idoneus testis in re sua intellegitur (D.22.5.10) Nikt nie moe by wiarygodnym wiadkiem we wasnej sprawie; Nikt nie moe by uwaany za zdolnego wiadka we wasnej sprawie460. Poena constituitur in emendationem hominum Kara ustanowiona jest w celu poprawienia ludzi461. Res nullius cedit primo occupanti Rzecz niczyja przypada pierwszemu zawaszczajcemu; Rzecz niczyja staje si wasnoci pierwszego, ktry j zagarn462. Vigilantibus, non dormientibus, iura subveniunt Czuwajcym, a nie picym przychodz na pomoc prawa463. Volenti et scienti non fit iniuria Chccemu i wiedzcemu nie dzieje si krzywda464. Ignorantia legis neminem excusat Nieznajomo prawa nikogo nie uwalnia od skutkw prawnych465. Culpa lata dolo aequiparatur Wina umylna jest zawsze ze zym zamiarem466. Ex iniuria ius non oritur Z bezprawia nie rodzi si (nie moe wynika) prawo (uprawnienie)467. Nemo ex suo delicto meliorem suam condictionem facere potest (Ulpianus Dig.

50,17,134,1) Nikt z tytuu przestpstwa (deliktu) nie moe uczyni lepszej swej sytuacji (pooenia)

17

468.Hominum causa omne ius constitutum est Ze wzgldu na ludzi wszelkie prawo zostao ustanowione469. Quid leges sine moribus, vanae proficiunt Co prawa bez obyczaju niewiele znacz; Horacy C warte s prawa bez prawych obyczajw (gdzie obyczaj niewiele znaczy) 470. Moribus ornes, legibus emendes Ozdobione obyczaje, naprawione ustawami 471.Corruptissima re publica plurimae leges Najbardziej skorumpowana rzeczpospolita wieloma ustawami; Najwicej praw w skorumpowanym pastwie (Tacitus Annales III, 27)

Zwizki frazeologiczne

-abutendiprawo zuycia rzeczy,-ad bellumprawo do wojny,

18

-ad remprawo do rzeczy,-aequumprawo suszne,-antiquumprawo wczeniejsze w porwnaniu zprawem aktualnie obowizujcym(w jzyku kancelarii cesarskiej wpnym cesarstwie i za Justyniana prawo klasyczne),-auspiciorumprawo badania woli bogw wzakresie przedsibranych czynnociprzy wspudziale augurw,-auxiliiprawo plebejuszy do pomocytrybuna ludowego przeciwsamowoli magistratury,-belliprawo dotyczce wojny, prawowojenne,-belli et pacisprawo wojny i pokoju,-caducuma) prawo kaduka, tj. prawo dobezdziedzicznego spadku, b)bezprawie, gwat,-canonicumprawo kocielne,-civilea) dawne prawo rzymskieprzysugujce tylko obywatelomgminy rzymskiej, b) r.: prawomiejskie, c) prawo obywatelskie,ktrym rzdz si obywatele danegokraju, d) r.: sd miejski, e) r.:prawo rzymskie,-civitatisa)prawo obywatelskie, b) prawomiejskie-cogensprawo bezwzgldnie obowizujce,od ktrego norm strony nie mogodstpi,-communea) prawo przysugujce szerszemukrgowi osb, b) prawo pospolite,prawo powszechne stanowicekonglomerat zasad prawarzymskiego, kanonicznego igermaskiego, c) prawo rzymskieredniowieczne,-contrahendiprawo zawierania umw,-conubiiprawo zawierania zwizkwmaeskich wanych w obliczu iuscivile,-disponendi

19

prawo rozporzdzania rzeczami lubprawami,-dispositivumprawo wzgldnie obowizujce,ktre zezwalao stronom nawprowadzenie drog umowypewnych odstpstw od danegoprzepisu,-dominiiprawo wasnoci,-ducaler.: prawo ksice,-fruendiprawo do pobierania poytkw zrzeczy,-generaleprawo oglne,-gentiumprawo narodw, prawomidzynarodowe publiczne,-gestionisprawo zarzdzania,-hereditatisprawo dziedziczenia,-honorariumsystem rzymskiego prawaprywatnego powstay dzikiprawotwrczej dziaalnocimagistratur,-honorumprzysugujce obywatelowirzymskiemu prawo piastowaniaurzdw, bierne prawo wyborcze,-in reprawo rzeczowe,-in re alienaprawo na rzeczy cudzej,-intercessionisprawo sprzeciwu przysugujce: a)kademu urzdnikowi w stosunkudo zarzdze wydanych przezwspurzdujcego koleg, b)trybunowi ludowemu,-mixtumprawo stanowice zbir przepiswustawowych i zwyczaju,-municipaler.: a) prawo miejskie, b) prawolokalne,-naturale s. naturaeprawo natury, przyrodzone,waciwe wszystkim stworzeniom,w przec. do prawa nadanego,-particulareprawo partykularne, prawoszczeglne,-patrisuprawnienia ojca rodziny,-patronalisprawo patronatu nad wyzwolecem,

20

-peregrinorumprawo peregrynw,-positivumprawo pozytywne, obowizujce,-possidendiprawo do posiadania,-postliminiiprawo powrotu, na podstawiektrego odyway uprawnieniawracajcego z niewoli wojennejobywatela z momentemprzekroczenia przez niego granicpastwa rzymskiego,-primae noctisprawo pierwszej nocy przysugujcepanu feudalnemu wobecwychodzcej za m chopki,-primi occupantisprawo pierwszestwa w zajciurzeczy,-privatumprawo prywatne, prawo regulujcestosunki prawne poszczeglnychosb w zakresie ich uprawnieosobistych i majtkowych,-provocationisprawo odwoania si dozgromadzenia ludowego od karymierci wymierzonej przezmagistratur,-publicumprawo publiczne, dotyczce pastwajako caoci,-puniendiprawo karania,-referendiprawo stawiania wnioskw nazgromadzeniach ludowych,przysugujce magistraturomwyposaonym w ius agendi cumpopulo.-sacrumprawo sakralne,-saecularer.: a) prawo ludzi wieckich, b) sdwiecki,-sanguinisa) prawo pokrewiestwa opartegona kognacji, b) prawo krwiuzaleniajce obywatelstwo dzieckaod obywatelstwa rodzicw,=scriptuma) prawo pisane, tj. takie, ktrepowstao i istniao w postaci pisanej(w przec. do prawa zwyczajowego,przekazywanego drog ustnejtradycji), b) r.: prawo rzymskie-singularea) prawo szczeglne, obejmujcenormy o charakterze wyjtku od

21

oglnych regu prawapowszechnego, zw. nakazujceszczeglne traktowanie pewnychgrup lub osb w przec. do iuscommune, b) prawo wyjtkowe,przepisy obowizujce wyjtkowo,-soliprawo ziemi, tj. miejsca urodzeniajako czynnik decydujcy oobywatelstwie,-specialeprzywilej,-spiritualea) prawo duchowiestwa, b) sdduchowny,-statuendir.: mono stanowienia prawaprzysugujca miastom woskim,-strictumprawo cise, formalistyczne,zobowizujce do cisego trzymaniasi wypowiedzianych sw lubformuy procesowej,-suffragiiprawo gosowania nazgromadzeniach ludowych, czynneprawo wyborcze,talionisprawo odwetu, talion,tertiiprawo osoby trzeciej,testandizdolno do sporzdzania wanegoprawnie testamentu,tollendiprzysugujce pozwanemu przy reivindicatio oraz negotiorum gestorowiprawo zabrania nakadwzbytkownych (impensae voluptuariae),o ile jest to moliwe,tractatuumprawo pastwa do zawieraniaumw midzynarodowych,universaleprawo oglne, powszechne,utendiprawo uywania rzeczy,utendi fruendiprawo uywania i pobieraniapoytkw z rzeczy.variandia) prawo zastpienia jednegoprzedmiotu innym przyupowanieniu przemiennym, b)prawo wyboru wiadczenia, np.przy legatum optionis,vetusprawo dawne, przeciwstawianepoklasycznemu systemowiprawnemu utworzonemu gwnie

22

przez konstytucje cesarskie,vitae ac necisprawo ycia i mierci,in re alienaprawa na rzeczy cudzej,LEX -- ustawaagrariaustawa rolna,caducariaustawa stwierdzajca niezdolnopewnych osb do nabycia spadku,ktry wskutek tego przypadaskarbowi pastwa,causaeprawo waciwe dla danegostosunku prawnego,coloniaeustawa, ktra regulowaaorganizacj kolonii oraz uprawnieniajej mieszkacw,commissoriazastrzeenie, e sprzedawca moeodstpi od umowy, jeeli kupujcynie uici ceny w okrelonymterminie, albo e zastawnikzatrzyma przedmiot zastawu nawasno, gdy wiadczenie dugu nienastpi w terminie,domiciliiprawo obowizujce w miejscuzamieszkania danej osoby,duodecim tabularumustawa XII Tablic,ferendaustawa, ktra ma by uchwalona wprzyszoci,foriprawo obowizujce w miejscuurzdowania sdu,generalisprzepis oglny,loci contractusprawo obowizujce w miejscuzawarcia umowy,loci delicti commissiprawo obowizujce w miejscupopenienia przestpstwa,mitiorustawa agodniejsza,municipalislokalna ustawa wydana przezrzymskiego magistratus cum imperiodla danego miasta, regulujca jegoorganizacj,naturalisprawo przyrodzone, prawonaturalne, prawo natury,particularisprawo szczeglne,patriae

23

prawo pastwa, ktregoobywatelem jest dana osoba, prawoobowizujce w ojczynie danejosoby,personalisprawo osobowe,posteriorustawa pniejsza,primariaa) przepis pierwotny, b) ustawapodstawowa,regianazwa nadana przez Justyniana tzw.lex de imperio,severiorustawa surowsza,specialisprzepis szczeglny,subsidiariaprzepis posikowy,talionisprawo odwetu (talionu),LEGES ustawybarbarorumustawy krlw germaskich dlaGermanw,comitialesustawy uchwalone przezzgromadzenia ludowe,consularesustawy zaproponowane przezkonsulw,dataezarzdzenia wydawane przezmagistratury rzymskie, a zwaszczacesarzy na podstawie upowanieniazawartego w ustawie zgromadzenialudowego w zakresie sprawzastrzeonych do ich kompetencji,regiaezbir rzekomych ustaw z okresukrlewskiego w Rzymie,rogataeustawy uchwalane nazgromadzeniach ludowych wRzymie w wyniku zoonegowniosku rogatio,Romanae barbarorumustawy krlw germaskich dlapodbitej ludnoci rzymskiej,!