NLP jako terapia

Działa czy nie?

Wojciech Kwaśnicki

nr 22378

Psychologia kliniczna SWPS

IV rok

Wstęp

Esej ma na celu przedstawienie, czym jest Programowanie Neurolingwistyczne (NLP) i

opisanie możliwych zastosowań tej metody w psychoterapii na podstawie przeglądu badań

skuteczności wybranych technik.

1. Zarys historyczny - powstanie NLP

W latach 70-tych XX wieku, dwóch ludzi – Richard Bandler i John Grinder (wtedy

doktorantów psychologii na University of California, Santa Cruz) postanowiło zadać sobie pytanie

– jakie cechy tworzą skutecznego psychoterapeutę? W tym celu postanowili zbadać metody pracy

najbardziej znanych współczesnych sobie terapeutów, słynących ze swej skuteczności – Miltona

Ericksona (hipnoterapeuty), Fritza Pearlsa (twórcy terapii Gestalt) oraz Virginii Satir (legendarnej

postaci terapii systemowej). Wnikliwa analiza sposobu pracy tej trójki (dokonana zarówno na

podstawie tzw. obserwacji uczestniczącej, jak też poprzez wielokrotnie powtarzany przegląd

zapisów audio i wideo, oraz stenogramów sesji indywidualnych i grupowych) doprowadziła

Grindera i Bandlera do wniosku, że owym ukrytym czynnikiem, który decydował o geniuszu

terapeutycznym był zestaw wzorców komunikacji werbalnej (pewne schematy lingwistyczne) i

niewerbalnej (takiej jak dopasowanie tempa i rytmu mowy), które pozwalały nawiązywać dobrą

relację z pacjentem, a także wytwarzały pozytywne nastawienie do zmiany terapeutycznej. Bandler

i Grinder uporządkowali owe odkrycia, po czym na ich podstawie opracowali szereg interwencji

terapeutycznych. Ze względu na inspirację lingwistyką, cybernetyką oraz ówczesnymi odkryciami

neuronauk, postanowili ochrzcić swoją metodę mianem Programowania Neurolingwistycznego

(ang. Neuro-Linguisting Programming - NLP) (Cuncic 2011).

Bandler i Grinder opracowali zbiór interwencji terapeutycznych, a swoje spostrzeżenia

zawarli w książkach opublikowanych w latach 1975-1977: dwutomowym The Structure of Magic

oraz składającym się również z dwóch części Patterns of Hipnotic Techniques of Milton H.

Erickson.

Jeszcze do 1978 roku Grinder i Bandler rozwijali i upowszechniali NLP w różnych

dziedzinach związanych z komunikacją interpersonalną i zmianą zachowań: pierotnie w

psychoterapii, a później również w edukacji, sporcie, czy szeroko rozumianym biznesie (np. pod

postacią technik sprzedaży czy negocjacji).(Ibid. 2011)

3. Kontrowersje wokół NLP

Należy uczciwie wspomnieć, że współcześnie NLP jest metodą kontrowersyjną. Jej

przeciwnicy zarzucają jej z jednej strony brak naukowych podstaw (Witkowski 2004), a co za tym

idzie – brak skuteczności), a z drugiej – nieetyczność (spora część współczesnego rynku NLP

dotyczy zastosowania w biznesie, często w dziedzinach takich, jak sprzedaż, co wiąże się ze

stosowaniem technik manipulacji).

Czy jednak powyższe zarzuty są słuszne? Nie ulega wątpliwości, że NLP jest często

sprzedawane jako narzędzie manipulacji, jednak w tej pracy autor chciałby skupić się na

pierwotnym polu zastosowania tej metody – psychoterapii. Zanim jednak przejdziemy do analizy

skuteczności poszczególnych technik terapeutycznych, warto wyjaśnić podstawową terminologię

Programowania Neurolingwistycznego.

2. Definicja NLP (NLP i Field of NLP)

NLP opiera się na ogólnym założeniu, że każde zachowanie posiada pewną, określoną

strukturę. Poprzez strukturę zachowania rozumiemy tutaj nie tylko faktyczne, możliwe do

zaobserwowania zachowanie, ale również wszelkie wyobrażenia, przekonania, itp. które odgrywają

rolę w obserwowanym procesie. Strukturę tą można poznać (zmodelować), rozłożyć na sekwencje

zachowań i nauczyć jej dowolną inną osobę (oczywiście w ramach czysto biologicznych

ograniczeń).

Jak twierdzą sami twórcy – NLP nie jest zbiorem technik lecz konkretną metodologią.

Metodologia ta służy do tworzenia modeli na podstawie obserwacji skutecznego działania.

Przykładowo, przeramowanie (ang. Reframing) nie jest techniką, a produktem ubocznym tej

metodologii. NLP tworzy modele, a przeramowanie jest tylko jednym z tych modeli (Bandler

2009). Współcześni znawcy tematu, tacy jak Andy Bradbury, dla rozróżnienia tych kwestii

wprowadzają dwa terminy:

„NLP” (dla określenia metodologii) oraz

„Field of NLP” (Fo NLP - dla określenia zbioru technik powstałych przy użyciu modelowania).

W powyższym kontekście nalezy pamiętać, że esej ten dotyczy przede wszystkim konkretnych

omówionych technik „Field of NLP”, a nie koncepcji NLP jako takiej. Jednak sensowne ocenienie

skuteczności metod programowania neuro-lingwistycznego wymaga odwołania się do konkretnych

technik terapeutycznych. Dla celów niniejszego opracowania autor postanowił wybrać cztery

najpopularniejsze jego zdaniem techniki, stosowane przez współczesnych adeptów NLP: reframing,

kotwiczenie, dopasowanie i submodalności. Ważne jest też, aby czytelnik zwrócił uwagę na to, że

wnioski płynące z tej pracy odnoszą się do tych, i tylko tych technik, które zostały wymienione.

Ocena skuteczności innych modeli z zakresu Field of NLP (zarówno tych już istniejących, jak i

które powstaną w przyszłości) może być tematem kolejnych opracowań.

Omówienie technik Fo NLP i badań

1. Reframing

W nomenklaturze NLP rama jest to kontekst, punkt widzenia, lub sposób postrzegania danej

sytuacji. Reframing (zwany czasem po polsku przeramowaniem), jest to technika terapeutyczna,

polegająca na zmianie u pacjenta ramy wokół jakiegoś stwierdzenia, , zachowania czy sytuacji,

celem nadania im innego znaczenia, zmiany perspektywy widzenia problemu. W technice tej często

stosuje się zmianę sposobu, w jaki pacjent wizualizuje sytuację problemową – umiejscowienia,

kolorystyki, wielkości obiektów itp. (O'Connor 2001).

Badania tomografem wykazały, że reframing daje podobny efekt przy leczeniu zaburzeń

obsesyjno-kompulsyjnych, co Prozac, stymulując wydzielanie zbliżonej ilości serotoniny (Baxter

1994)

Przeprowadzono również podobne badania nad zastosowaniem tej techniki w pracy z

pacjenatmi, cierpiącymi na kompulsywne obgryzanie paznokci (Willhelm 1991), również

zpozytywnym wynikiem.

2. Kotwiczenie

Mianem kotwic zwykło się określać w NLP pewne katalizatory, które wywołują w nas określony

stan emocjonalny. (Vaknin 2008). Takim katalizatorem mogą być czynniki, takie jak:

Dotyk

Myśli

Miejsce

Dźwięki

Obrazy

Kotwice stosuje sie najczęściej do wyjścia z emocji negatywnych i wejścia w emocje

pozytywne. W założeniu praktyków NLP, jeśli np. Pacjent odczuwa lek przed publicznym

wystąpieniem, to dzięki kotwicy może zniwelować związane z tym negatywne stany emocjonalne i

w ich miejsce przywołać stany pozytywne (np. pewność siebie), kojarząc je z określonym gestem,

słowem kluczem itp. Istnieją również „naturalne” kotwice, które wytworzyły się u nas w ciągu

życia, w procesie przypadkowego warunkowania.

Wprawny czytelnik skojarzy, że metoda tworzenia i funkcjonowania kotwic niczym nie

różni się od znanego wszystkim psychologom mechanizmu warunkowania klasycznego –

kojarzenia ze sobą dwóch niepowiązanych bodźców tak długo, aż obecność jednego (np. gestu)

wywoła efekt drugiego (pozytywny stan emocjonalny). Wśród badań, pokazujących istotny wpływ

kotwiczenia na poprawę stanu pacjenta wymienic można:

- zastosowanie kotwiczenia przy radzeniu sobie z gniewną reakcją na dziecko u rodziców (Brandis

1987)

- zastosowanie kotwiczenia w radzeniu sobie ze stresem egzaminacyjnym (Reckert 1994), gdzie w

ramach grupy kontrolnej zastosowano trening mentalny

3. Dopasowanie

Dopasowanie jest techniką, mającą na celu lepsze porozumiewanie się z ludźmi. Jak sama nazwa

wskazuje, technika polega na dopasowaniu sie do zachowania drugiej osoby. Dopasowanie to może

dotyczyć takich elementów jak:

- dopasowanie głosem

- dopasowanie treścią

- dopasowanie emocjami

- dopasowanie ciałem

- dopasowanie oddechem. (Vaknin 2008a)

Budowanie kontaktu z drugą osobą przez dopasowanie i odwzorowanie zostało zbadane w kilku

eksperymentach. Turan i współpracownicy przeprowadzili eksperyment, w którym mierzono

zależność poziomu empatii i dostosowania schematów językowych do rozmówcy. Rozmówcy byli

oddzieleni od siebie ekranami, co miało wyeliminować ewentualny wpływ mowy ciała lub efektu

halo. Mimo to, przy zastosowaniu określonych technik lingwistycznych, dało sie zaobserwować

wzrost empatii u rozmówców (Turan i Townsley Stemberger, 2000)

4. Modalności i systemy reprezentacji

Modalności są to kanały, jakimi mózg odbiera i interpretuje sygnały z zewnątrz. Każdy z nas

ma do dyspozycji 5 zmysłów, poprzez które odbiera informacje z otoczenia. Są to zmysły:

- wzrok

- słuchu

- dotyku

- węchu

- smaku

Według klasycznej koncepcji NLP, trzy pierwsze z wymienionych zmysłów mają

największe znaczenie. Są osoby, które w największym stopniu wykorzystują zmysł wzroku (tzw.

wzrokowcy), które najczęściej wykorzystują zmysł słuchu (tzw. Słuchowcy) oraz preferujące

zbieranie informacji przez dotyk (kinestetycy). Ten podział nazywany jest w NLP głównymi

systemami reprezentacji danej osoby. Wiedza na temat tego, jaki dominujący system ma dana osoba

ma odgrywać bardzo ważną rolę w procesie komunikowania się z taką osobą, ponieważ system

reprezentacji determinuje sposób jej myślenia. Jedna z bardziej znanych koncepcji NLP zakłada

związek między systemem reprezentacji, a ruchem gałek ocznych. W dużym skrócie – istnieją

schematy ruchu gałek ocznych, przypisane do określonych czynności, takich jak imaginacja lub

przypominanie, które wyglądają różnie u ludzi o określonym systemie reprezentacji. Znajomość

tych schematów miała pomóc rozpoznawać kłamstwo, a także rozpoznawać u inncyh osób

dominujące systemy reprezentacyjne. (O'Connor 2001a) Jednak metaanaliza 63 badań nad ruchami

gałek ocznych (Heap 1988 za: Witkowski T., 2010) wykazała, że ta koncepcja faktycznie nie

posiada podstaw empirycznych. Podobnie pokazały inne badania (np. Burke et al., 2003).

Podsumowanie - możliwe zastosowania w terapii i zagrożenia.

Na podstawie niniejszych wniosków autor stwierdza, że NLP może być skutecznym

narzędziem psychoterapeutycznym. Programowanie Neurolingwistyczne, podobnie jak większość

szkół terapeutycznych, powstało na bazie pewnych założeń, rozwijanych przez twórców w trakcie

praktyki terapeutycznej. Wiele z tych koncepcji okazało się trafnych, jeżeli nie w całości to

przynajmniej po części. Badania pokazują, że Programowanie Neurolingwistyczne posiada

potencjał terapeutyczny, dając obiecujące wyniki przy pracy z fobiami specyficznymi (Karunaratne

2010)czy zaburzeniami lękowymi oraz PTSD (m.in. Bigley et al., 2010)

Mimo kontrowersji wynikających z zachowania niektórych środowisk adeptów NLP, nie

należy więc dyskredytować skuteczności zweryfikowanych technik wyłącznie ze względu na

nazwę. Z pewnością, jak w przypadku każdej szkoły terapeutycznej konieczna jest stała współpraca

terapeutów NLP z psychologami akademickimi w celu ciągłej weryfikacji zarówno starych i nowo

powstających technik Fo NLP dla dobra pacjentów.

Do zagrożeń związanych ze stosowaniem NLP w terapii można zaliczyć pewne patologie

związane nie tyle z metodą, co z samym środowiskiem. Stosowanie chwytów marketingowych,

promujących NLP jako narzędzie manipulacji przyciąga często do tej metody ludzi

nieodpowiednich do wykonywania pracy terapeuty. Certyfikowane szkolenia NLP (tzw. Praktyk (1

poziom) i Master (2 poziom) trwają zdecydowanie za krótko (do kliku tygodni), w stosunku do

konwencjonalnych szkół psychoterapeutycznych, gdzie trening trwa kilka lat (i obejmuje zwykle

staże, superwizje i terapię własną). Osoba z certyfikatem nie posiada odpowiedniej wiedzy z

psychologii klinicznej, psychopatologii oraz praktycznego doświadczenia, aby rozpocząć pracę z

osobą zaburzoną. Również przedstawianie NLP jako „magicznej różdżki”, zapewniającej

błyskawiczną i bezwysiłkową zmianę na lepsze jest wprowadzaniem pacjentów w błąd. NLP jak

każda terapia zależy od wielu czynników. Znowu jednak nie jest to wina samej metody, a jedynie

sposobu jej nauczania. Zweryfikowane empirycznie techniki NLP mogą stanowić użyteczne

narzędzie terapeutyczne, jednak wymagane jest zmodyfikowanie systemu kształcenia tak, aby

spełniał on najwyższe standardy dla osób, pragnących pracować tą metodą z pacjentami.

Literatura

Bandler R., NLP Twoich zmysłów, Helion, Gliwice 2009, s. 9

Baxter L. R., Positron emission tomography studies of cerebral glucose metabolism in obsessive

compulsive disorder, Journal of Clinical Psychiatry, 1994, 55 Supplement: p 54-9.

Bigley J; P D Griffiths; A Prydderch; C A J Romanowski; L Miles; H Lidiard; N Hoggard

Neurolinguistic programming used to reduce the need for anaesthesia in claustrophobic patients

undergoing MRI The British journal of radiology, 2010, 83, 113-117

Brandis, A.D. (1987): A neurolinguistic treatment for reducing parental anger responses

and creating more resourceful behavioral options. (Brandis, Alan D.: California School of

Professional Psychology, Los Angeles, US) Dissertation Abstract Dissertation Abstracts

International. Vol 47(11-B), Maj 1987, s. 4642

Burke DT, Meleger A, Schneider JC, Snyder J, Dorvlo AS, amd Al-Adawi S. (2003), Eye-

movements and ongoing task processing. Perceptual and Motor Skills 96, 1330-1338

Cuncic A., Neurolinguistic Programming for Social Anxiety Disorder An Overview of

Neurolinguistic Programming for SAD, 2011

http://www.bradburyac.mistral.co.uk

Karunaratne M., Complementary Therapies in Clinical Practice, Volume: 16, Issue: 4, Elsevier Ltd,

2010, s. 203-7

O'Connor J., NLP Workbook, Thorsons, London 2001, s. 234

O'Connor J., NLP Workbook, Thorsons, London 2001a, s. 51

Reckert H.W., Test anxiety removed by anchoring in just one session? in Multimind, NLP

Aktuell, No 6, November/December 1994

Turan, Bulent and Ruth M. Townsley Stemberger. "The Effectiveness of Matching Language to

Enhance Perceived Empathy." Communication & Cognition. Vol 33(3-4), 2000, 287-300

Vaknin S., The Big Book of NLP techniques, 2008, s. 86

Vaknin S., The Big Book of NLP techniques, 2008a, s. 52

Wilhelm, F. A. Submodality change and nail chewing. Empirical test of an imaginative

method ('Swish'). Master thesis, Department of Psychology, Philipps-University Marburg,

1991

Witkowski T., Psychomanipulacje, Moderator 2004

Witkowski T., Thirty-Five Years of Research on Neuro-Linguistic Programming.NLP Research

Data Base. State of the Art or Pseudoscientific Decoration? Polish Psychological Bulletin 2010, vol

41 (2), 58-66