Kutül kulüb Cilt 4 Bölüm 1.docx

8/22/2019 Kutl kulb Cilt 4 Blm 1.docx

1/151

37. FASIL .................................................................................................................................. 2Byk Gnahlar ( = Kebir) Hakkndadr......................................................................... 2

Niyetle lgili Meseleler................................................................................................... 11Amellerin Terki ................................................................................................................ 12nkar Edenlerin Hesab ..................................................................................................... 13

38. FASIL ................................................................................................................................ 15hlas Hakkndadr............................................................................................................. 1539. FASIL ................................................................................................................................ 23

Azklarn Arttrlp Eksiltilmesi Suretiyle Dzenlenmesi Hakkndadr.......................... 23Mridlerin Perhizi, Aln Fazileti Ve Selef'in Beslenmede zledii Yol...................... 26

40. FASIL ................................................................................................................................ 39Yiyecekler, Bunlarla lgili db Ve Snnetler, Yemekle lgili Mekruh Ve MstehaplarHakkndadr...................................................................................................................... 39Yemekten Sonra El Ykamak.......................................................................................... 51Yiyecekler Ve Yemek Adabyla Lg li R vayetler.................................................. 51Perhiz Ve Az Yemekle lgili Rivayetler............................................................... 53

41. FASIL ................................................................................................................................ 56Fakirliin Faziletleri, Gerekleri, Fakirlerinavam Ve Havassnn Sfatlar, BalarnKabul Ve Reddedi Yollar Ve Selef'in Bu Konuda zledii Yollar Hakkndadr........... 56Fakirli n Gerekler ....................................................................................................... 57Bilinen Bir Geim Vastasna Sahip Olmayan Kimselerin Hkm .............................. 61Ban Gizlenmesi Ve Aktan Alnmas ..................................................................... 67

42. FASIL ................................................................................................................................ 71Yolcunun Hkm Ve Yolculukta Gdlen Gayeler Hakkndadr................................... 71

43. FASIL ................................................................................................................................ 75mamn Hkm, mamet Ve mama Uyanlarn Sfatlar Hakkndadr............................. 75mametin artlar.............................................................................................................. 76

44. FASIL ................................................................................................................................ 82Din Kardelii, Din Kardelerinin Sevgi Ve Dostluklar, Kardeliin Hkmleri VeDostlarn Sfatlar Hakkndadr........................................................................................ 82


2/151

37. FASIL

Byk Gnahlar ( = Kebir) Hakkndadr

Bu blmde amelleri boa kartan ve amel ehlini helaka srkleyen byk gnahlar

aklanacaktr. Byk gnah sahiplen farkl derecelere sahiptirler. Kfr ehlinin ekileceklerihesap da bu faslda ele alnacak ayr bir konudur.Yce Allah buyurdu ki: "Eer size yasaklanan gnahlarn byklerinden kanrsanz, brgnahlarnz rtp balarz". (Nisa/31) Grld zere kk gnahlarn balanma art;

byk ve kulu helake itecek nitelikteki gnahlardan saknmaktr. Allah Resul (sav) buyurduki: "Be vakit namaz ve Cuma'dan Cu-ma'ya klman namaz, -byk gnahlardan saknankimseler iin-bu vakitler arasnda ilenen gnahlarn kefareti olur". Bu hadisin dier bir lafzise u ekildedir: "Bu namazlar, bykgnahlar dndakiler iin kefarettirler1[1]Klman namazlarn gnahlar iin kefaret olma hususiyetinden tek mstesna, bykgnahlardr.Sahabe ve Tabiun alimleri byk gnahlarn mikdar hakknda farkl rivayetlerde

bulunmulardr. Kimine gre drt, kimine gre yedi, dokuz, on bir veya daha fazladr.Ibni Mesud (ra) byk gnahlarn drt olduunu bildirmitir. Ibni mer (ra) ise yediolduunu sylemitir. Abdullah b. Amr (ra) ise byk gnahlarn dokuz tane olduunu

bildirmitir.Ibni Abbas (ra), bni mer'in (ra) rivayeti kendisine ulatnda yle demitir: Bykgnahlarn yetmi olmas, bana gre yedi olmasndan daha muhtemeldir. Yine o, bir defasndayle demitir: Allah Teala'nm nehyettii her ey byk gnahlardandr. O ve bakalartarafndannakledilen bir baka tasnif de u esasa dayanr: Allah Teala'nm cehennem azab iletehdit ettii her gnah byk gnahlardandr.Selef-i Salih'ten bir zat ise yle demitir: Dnyada had cezas tatbik edilen her su bykgnahtr. Kk gnahlar zelle tr gnahlardr. Ona gre had tatbik edilmeyen ve azaptehdidi bulunmayan sular kk gnahlardr. Bu tasnif, Ebu Hreyre (ra) ve dierlerindenrivayet edilmitir.Abdrrezzak yle derdi: Byk gnahlar onbir adettir. Byk gnahlarn saysyla ilgiliolarak gelen rivayetler arasnda en yksek say bu rivayette yeralmaktadr. Baka bir zat ise,

byk gnahlarn mphem yani belirsiz olduklarn ifade ederek bunlarn saysnn hakikimanada bilinemediini sylemi ve bunlarn mp-hemliini Kadir Gecesi'nin, Cumagnndeki en faziletli saatinin ve Orta Namaz'n (=Salat- Vust) mphemliine benzetmitir.Bilindii zere bunlarn mphem klnmas, kullarn korku ve mit hallerinin devamnntemin edilmesine matuftur. Bu hususlar kat'i suretleriyle bilmeyenkullarn korku ve mitleridevaml olacak, rehavete kaplmayacaklardr.

bni Mesud (ra) byk gnahlar hakknda istinbt yoluyla gzel bir gr beyan etmitir.Onun bu beyan udur: bni Mesud'a (ra) byk gnahlarn neler olduu sorulmutu. O, sorusahibine yle dedi: Nisa suresinin bandan "Eer size yasaklanan gnahlarn byklerindenkanrsanz, sizin br gnahlarnz rtp balarz". (Nisa/31) ayetine kadar olan ksmoku. Allah Teala'nm bu surenin bandan bu ayetine kadar indirdii surelerde yasakladeyler byk gnahlardr.Bu istidlalin bir benzerini de bni Abbas'm (ra) Kadir Gecesi'yle ilgili istinbtmdagrmekteyiz. O, bu mbarek gecenin Ramazan aynn yirmiyedinci gecesi olduunu sylemive bunu da Kadr suresinin ihtiva ettii kelimelerin saysndan karmtr. Suredeki kelimesays yirmi yedidir. bni Abbas (ra) Allah Teala'ya snarak Kadir Gecesi'nin Ramazanaynn yirmiyedinci gecesi olabileceini sylemitir. .Dorusunu en iyi bilen hi phesiz

1[1] Her iki laz iin b. Mslim, Taharet/14-16; Ebu Davd, Taharet/127, Salat/229; Tinnizi, Salat/46; Nesa', Cum'a/23; Ibni Mce,Taharet/106, kamet/79, 81, 83; bni Hanbel, H/229, 359, 400, 414, 484, 506,111/39, V/75


3/151

Allah Teala'dr.geri dnmeyi dnmeyen savalar iin geerlidir. Byk gnahlarn sonuncusu ise btn

bedenle ilenen bir gnahtr:17. Anne babaya isyan; ebeveyne isyan yle aklayabiliriz: Evladn anne babann kendisiiin yapt taksime rza gstermemesi, ondan bir istekte bulunduklarnda karlk vermemesi,

bir eyi emanet ettiklerinde ona ihanet etmesi, a kaldklarnda kendisi tok iken onlara yemekvermemesi ve kendisini azarladklarnda onlara el kaldrmas.Yemenli Vehb b. Mnebbih yle demitir: Tevrat'a gre anne babaya iyiliin asl udur:Onlarn maln kendi malnla koruman, onlarn mallarna dokunmayarak kendi malndanyedirmen. Anne babaya isyann asl ise udur: Onlarn maln harcayarak kendi malnadokunmaman, kendi maln tasarruf ederek onlarn mallarn yemen.Ebu Hreyre (ra) Allah Resul'nn (sav) yle buyurduunu rivayet etmitir: "Klman birnamaz; klnacak dier namaza kadar ilenen gnahlar iin, tutulan Ramazan orucu; dierRamazan ayna kadar ilenen gnahlar iin kefarettir. Bunun istisnas u gnahtr: AllahTeala'ya irk komak; snneti terketmek; yaplan alverii bozmak. Bu da, alveri yaptnzkiiye kl ekerek onunla mcadeleye girmeniz eklindedir".

Al b. Abdrrahman babas kanalyla Ebu Hreyre'den (ra) u hadis-i erifi rivayet etmitir:Allah Resul (sav) buyurdu ki: "Byk gnahlardan biri mslmann rzna haksz yereuzanmaktr. Byk gnahlardan biri de, bir kfre iki kfrle mukabelede bulunmaktr2[2]Ibade b. Samit (ra), Ebu Said el-Hudri (ra) ve sahabenin dier bykleri yle demilerdir:Bugn kldan daha hafif grdnz hususlar biz Allah Resul'nn (sav) devrinde bykgnahlar sayardk. Bu szde geen 'kebir=byk gnahlar1 ifadesi baz rivayetlerde mbikthelak ediciler" olarak gemitir. Bir toplulua gre ise, kasdla ilenen her gnah, bykgnahlardandr.Selef-i Salih'ten bir zat yle demitir: Drt ey mphemdir ve bunlarn hakikatlerini kimse

bilemez: Orta Namaz, Kadir Gecesi, Cuma gn dualarn kabul edildii saat ve bykgnahlar. Bunun sebebi; insanlarn gnahtan saknmas iin korku halinde olmalar, eldeetmek iin de ilahi vaatlerden mitvr tutulmalardr. Bylelikle bu hususlardan hibirihakknda kesin bilgi sahibi olamaz ve rehavete kaplmazlar. lerin sonu Allah'a dnecektir.Byk gnahlarla ilgili zikrettiimiz hususlar, bu konu hakknda sylenenlerin ortas ve enmutedil olanlardr. Alimler bu onye-di gnah zerinde ittifak etmilerdir. Konuyla ilgilirivayetlerin okluu dikkat ekicidir. Netice itibaryla byk gnahlar, onlardan saknankimseler iin dier gnahlara kefaret olurlar. Bunlara dikkat edilmesi durumunda slam'n

bina edildii be temel farz da sebat bulacaktr. nk slam'n temelleri ve zikredilen bykgnahlar birbirleriyle elien, atan ve birbirlerine direnen hususlardr.Byk gnahlar, ylesine byktrler ki bunlardan saknmak dahi kk gnahlar iin kefaretsaylmtr. slam'n temelleri olan be farz da, ylesine mhimdirler ki bunlar eda edildiinde

kendilerinden sonra ilenecek gnahlar iin kefaret saylmlardr.Kul, nafile ibadetlerini ifa ettiinde, gnah ve ktlklerinin, sevap ve gzelliklerledeitirilecei vaad edilmitir. Bunlar hakkyla yerine getiren kul iin, Allah Teala'dan byk

bir ltuf szko-nusu olup cennete gitmesi ve orada amel ehlinin makamlarnda ikamet etmesimid edilir. O, hayrlarda ne gemi bir kuldur. Allah Teala buyurdu ki: "Eer sizeyasaklanan gnahlarn byklerinden kanrsanz, sizin br gnahlarnz rtp balarz".(Nisa/31)

Denildi ki: Byk gnahlardan ancak tevbe edip salih amel ileyen kii uzak durur. Onungibiler, Allah Teala'nm gnahlarn sevaplarla deitirdii kimselerdir. Allah Resul (sav) deyle buyurmutur: "Byk gnahlardan uzak durduunuz takdirde be vakit namaz, vakitaralarnda ilenen gnahlar iin kefaret olur" 3[3]

2[2] Benzer bir hadis iin b. Ebu Davd, Edeb/35; bni Hanbel, I/1903[3]Mslim, Taharet/16; bni Hanbel, H/359, 400, 414


4/151

islam'n temelleri olan drt farz da, znde be vakit namaza dayanmaktadr. Dierleri, ancaknamaz ile shhat bulurlar ve drt ey sanki tek bir ey gibidir. Be vakit namaz, Kelime -iehadet ile irtibatldr. Onunla ilgili her hangi bir hususun terki, be temel farzn terki gibidir.nk bunlar slam'n esaslar ve imann temelleri mesabesindedir. Byk gnahlardansaknma ise, Kelime-i e-hadet'e dayanmaktadr. Bunlar hakkndaki yasaklara uyulmas

Kelime-i ehadet ile mmkn olabilir. Byk gnahlarla ilgili yasaklar ihlal edildiindeameller boa gider.Be vakit namaz, vakit aralarnda ilenen byk gnahlar dndaki gnahlar iin kefaretolmaktadr. Bu gnahlar fazlasyla byk olduklar iin be vakit namaz bunlar rtemez.Kyamet gn byk gnah ileyen kullar iin hesaba dahil edilecek tek kazan, be temelfarizadr. Kul, iledii byk gnahlarla yapt nafileleri yiyip bitirmi olur. Bu durumdakikullar iin, cehennem azabna dr olma endiesi mevcuttur. Bunlar, kendi kendilerinezulmeden insanlardr.Allah Teala mminleri bu duruma dmeme hususunda ikaz ederek yle buyurmutur: "Eyiman edenler, Allah'a itaat edin, Re-sul'e itaat edin ve amellerinizi boa karmayn".(Nisa/59); "Hayr, durum hi de yle deil. Gnah ileyip de gnahn kendisini her taraftan

kuatp sard kimseler var ya! te onlar cehennemliktir". (Bakara/81)Ayetteki 'gnah' ile kasdedilenin, byk gnahlar olduu sylenmitir. Buna gre bykgnahlar, kulun iyilik ve sevaplarn kuatarak imha etmitir. Bu, tercih ettiimiz manadr.Ayetin manasyla ilgili ikinci gr ise udur: Kulun iyilik ve sevaplarn kuatan, iinedt irktir.Son hali irk olan kiinin, nceden yapm olduu ameller boa gider ve kendisine hi birfayda vermez.slam'n temelleri olan farzlarda kusur eden kimse byk gnahlardan saknrsa szkonusufarzlar onun kk gnahlar iin kefaret olur. Onun nafile ibadetleri de, farzlaryla birliktetamam bulur. nk nafile ibadetlerin verimli olmas, kulun imanndaki shhate ve kiiyislam dairesinden karan byk gnah ve bidatlerden uzak durmasna baldr. Bu durum,gnahlar ile sevaplar birbirine denk olanlar iin geerlidir.Bu gibi kimselerin hesaplar uzun srer. Onlar, ahiretin zelzele ve belalarna ahit olurlar.Bylelikle hasenatlar ar basar ve Araf ehlinden olurlar. A'raf, cennet ve cehennemingrlebildii bir noktadr. O ayn zamanda, cennet ehli ile cehennem ehli arasndaki perdedir.Allah Teala ltufta bulununcaya kadar orada kalrlar.Allah Teala, rahmeti ile ltfedip hogrs ile msamaha gsterdikten sonra kendileriniaffettiinde cennete dahil edilir ve as-hab- yeminin arasna katlrlar. Bu durumdakiler,nefsine zulmedenler ile Rableri'ne koanlar arasnda yer alrlar.Farzlarnda eksiklikle beraber nafile ibadetleri de mevcut deilse ve lehindeki ameller olarakeksik farzlar ile byk gnahlardan uzak durmasndan baka bir eyi yoksa yle hareket

edilir: Eer byk gnahlardan uzak duruu zerre mikdar ar basar ve kendisine bir haseneolsun kalrsa Allah Teala kendisini ltfuyla affeder ve gnahlarn grmezden gelerekcennetlikler arasna girmesine msaade eder. Ancak onun iin ne mukarrebun makamlar, nede sabikun zmresinin dereceleri szkonusu olabilir.Bu gibi kimseler, Allah Teala'nn u buyruuna dahil olanlardr: "Muhakkak Allah zerremikdar zulmetmez. Bir hasene varsa onu misliyle arttrr ve katndan byk bir ecir verir".(Nisa/40) Buradaki byk ecir ile kasdedilenin cennet olduu sylenmitir.Kulun farzlar eda etmeme noktasndaki hali hafif ise, uzun hesaba yakini iman ile inanr veefaat ehlinin efaatine muhta olur. Kulun be temel farznda eksiklik varsa ve bykgnahlar da ilemi ise, helak olanlar arasnda yer alr. nk o, tarts hafif kalanmminlerdendir. Allah Teala'nn koyduu snrlar ineyen bu kimseler, cehennem ehlidirler.

Bunlar, islamlarmn eksikliinden dolay cehenneme girerler.Bu zmrenin gnahlar, iyilikleri tarafndan silinemeyecek kadar ardr. ledikleri byk


5/151

gnahlar yznden yaptklar nafile ibadetlerin de bir faydas olmaz. nk o nafilelerin,dinar miktar arl yoktur. Byle kullar, imanlarnn shhatinden dolay cehennemde ebedikalmazlar. Kalbinde zerre mikdar iman bulunanlar, cehennemden ilk kacaklar arasnda yeralrlar. Mminler, kalplerindeki imann derecesine gre cehennemden kacaklardr.Cehennemden en son kacak mminler, kalplerinde kl mikda-nnca iman bulunanlardr.

Allah Teala onlar hi beklemedikleri eylere muhatap edecek ve hi bilmedikleri eylerkendilerine grnecektir. Bazlar affedilecek ve haklarnda cehennem vaadi kesinlemiolanlardan klnmayacaklardr. nk onlar, Allah Teala'nm haklarnda gzel sznn vakiolduu kimselerdir. Allah Teala gnahlarn balayarak kendilerini cennetlikler arasnakoyar.Denildi ki: Bu mmetten her ferde bir ey verilir ve o, onunla cehhennem deliklerinden birinitkar. Baka bir rivayette ise yle denilmitir: Kul, Allah Deala'nn huzurunda durdurulur:Onun dalar byklnde iyilik ve hasenat vardr. Eer bunlar shhat li olursa cennetehlinden olmasna hibir mani yoktur.Ancak son olarak ikayet sahipleri ayaa kalkar ve ikayetlerini dile getirirler: Bu adamfalann namusuna svmt. Falan kiinin maln yemiti. Falan kiiyi dvmt. Her

ikayetle birlikte onun hasenat eksiltilir. Sonunda hibir hasenesi kalmaynca melekler ylederler: Ey Rabbimiz, kulunun hasenat bitti ve hla ondan hak talep edenler var. Bununzerine yle buyrulur: Hak sahiplerinin gnahlarn ona ykleyin ve onu cehennemekilitleyin. lim ehlinden de yle bir sz rivayet edilmitir: man ehlinden cehennemdekalacak son kimsenin orada kal sresi yedi bin senedir.Ebu Said el-Hudri (ra) ve sahabeden dier zatlarn yle dedikleri rivayet edilmitir: Allah'ayemin olsun ki, cehenneme giren kul, orada yedi bin yl kalmadka oradan kamayacaktr.Kukusuz Allah Teala en iyi bilendir, ancak bize gre bu sre, oradan son kacak mminleriin belirlenen sredir. nk mminlerin oradan klar farkl zamanlarda olacaktr.Kimi girdii gn kacak, kimi Cuma'dan Cuma'ya, kimi bir ay, kimi de bir yldan alt bin ylakadar orada kalacaktr. man bakmndan en gl olanlar, orada en az kalanlar olacaktr.Orada en az kalanlar ise, oradan en nce kacak olanlardr.Cehennemden ilk kacak zmre, kalplerinde zerre mikdar iman bulunanlardr. Bunlar,cehennemde en ksa sre kalacak ve oradan en abuk kacak olanlardr. man en az olanlarise, orada en uzun sre kalacak olanlardr. Bunlar, 'Ey Hannn, ey Mennn!' (ey en ok efkatgsteren, ey en ok iyilik eden) diye nida ederler.Bu rivayet kendisine nakledildiinde Hasan el-Basri (ra) yle demitir:Keke ben de bu kimselerden olabilsem! Bunu syleme nedeni, cehenneme girmektenduyduu byk endie idi. Cehenneme girmekten korkard. Bu korkusu o kadar bykt ki,zamanla oradan kamamaktan korkmaya balamt. O, cehenneme girdikten son ra en ok

bin yl azaptan sonra kabilmeyi temenni ederdi.

Konuyla ilgili bir rivayette de yle denilmitir: Cehennemden son kan kii, cennete de songiren kimsedir. Allah en iyi bilendir, bize gre son kan kul, yedi bin yl sonra cehennemdenkacaktr. Ona, dnyann on misli kadar nimet verilecektir. Ebu Said el-Hudri (ra) ve EbuHreyre (ra) Allah Resul'nden (sav) bu manada bir hadis rivayet etmilerdir.nsanlarn cehenneme sokulmasnn hikmeti u olabilir: Bilindii zere insann yaratlnda

bir tertib szkonusudur. nce sudan yaratlan insan, ardndan heva denilen unsurlarlakartrlmtr. Onun bu karmlardan arndrlmas ancak ate ile mmkndr. Suyunakarm olan heva unsurlar atete imha edilecek ve insann saflamas temin edilecektir.nsann yaratlndaki bir unsur da, tahta hkmndeki yeryz topradr. Bu toprak ateledalanarak dzeltilecektir. Tam olarak dzelip temizlendiinde de ate kesilecektir. nsan,ancak bu muamelelerden sonra ateten baka nimetler iin uygun hale gelebilecektir.

Kfr ehli ve eytanlarn cehennemde ebedi kallarnn hikmeti de u olabilir: Bunlarnruhlar ate cevherinden yaratlmtr. Cehennem, bunlar iin asllarna ve zlerine dntr.


6/151

Yine onlarn ruhlar, siyah ve karanlk bir yapya sahiptir. Cehennem de bu zelliklere sahipolduu iin cehennem onlara ok uygundur. Onlar cehenneme odun, ra ve yakt olmaktan

baka bir ie yaramazlar. Yceler ycesi Allah Teala'nn eya ile alakal hikmetleri tamamenmutedil, hkm de bunlarda gizlidir. O, adalet gzyle bakar ve hereyi eksiklik ve fazlalkderecelerine gre yerli yerine koyar.

Buraya kadar anlattklarmzn hlasas udur: Kul iin hayr olarak vasfedilebilecek herhusus, -nafile ibadetleri bulunmasa da-onun gnahlar iin kefaret olabilir. Dier taraftan,onun iin er olarak vasfedilebilecek hususlar varolan nafile ibadetlerini boa -kartmayacaktr. ledii serlere ramen nafile ibadetleri sabit olarak kalacaktr. Hasenatilemesine ramen byk gnahlardan bir ksmn da sahip olan kimsenin hayr ve hasenatnnkabul tevbe-ye baldr. Kuleer tevbe etmi ve doru yola girmi ise ettii tev-be, iledii

byk gnahlara kefaret olabilir. Onun itaat zerinde sebat etmesi, gnahlarnn hasenatadnmesine vesile olabilir.nsanlar helaka srkleyecek gnahlarn ounluu, kul haklaryla ilgilidir. Onlarncehenneme dmelerine yol aan sebeplerin balcas ise bakalarna ait olmasna ramenonlarn zerine yklenen gnahlardr. Cennete girenlerin ounluu da, bakalarna ait olan

hasenatn kendilerine verilmesiyle sevab artanlardr. nk hayr ve hasenat asla zayi olmaz.Hasenatn boa gidiinin nedeni, birtakm kusurlar tamasdr. Byle olmadka, onlarn zayiolmas dnlemez.Ebu Abdullah b. Cela hakknda yle bir hadise nakledilmiti: Dostlarndan biri EbuAbdullah' gybet etmi, bilahare kendisine adam gndererek helallik istemiti. Ebu Abdullahona yle cevap verdi: Hakkm helal etmeyeceim. nk benim amel defterimde, onunhasenatndan daha gzel bir hasene yoktur. Amel defterimi, onun hasenat ile sslemekistiyorum.Rivayete gre Allah Resul (sav) yle buyurmutur: "Gnah vardr balanr, gnah vardr,

pei braklmaz. Balanan gnah, kendi nefsine zulmetmendir. Pei braklmayan gnah ise,kul haklardr". Tevbe, hepsinin yolu ve rahmet-i ilahi de onlar kuatacak kadar byktr.Tevbe kaps, gnein batndan douuna kadar herkes iin aktr. Can kmadka ve lmmelei ile karlalmadka, her kulun tevbesi kabul edilebilir. Can kma noktasna gelipmelekler grndnde artk tevbe kaps kapatlr ve kul, olduu hal zere lr. Ruhunukimin ykselteceini sorar: Rahmet melekleri mi, yoksa azap melekleri mi? Kul, artkdnyadan ayrln kesinletiini bilir. O, artk ahireti grmektedir. Aileden ve dierinsanlardan ayrlmtr. Eer tevbe etmeksizin lmse, Allah Teala'nn haklarnda yle

buyurduu kullar arasna girer: "Tpk daha nce benzerlerine yapld gibi, kendileriyle arzuettikleri ey arasna sed ekilir". (Sebe/54) Buradaki 'sed ekme' ile kasdedilenin, tevbe ol-duu sylenmitir. Nitekim Allah Teala yle buyurmutur: "Makbul tevbe, ktlkleri yappedip de sonra kendilerinden birine lm gelip attnda: te ben imdi tevbe etiim' diyenlerin

tevbesi deildir". (Nsa/18)lmn gelii, lm meleinin grlmesiyle kesinlesin Ruh, bedenden tamamen ktnda,kalp ile gzler arasndaki an kalr ki

bu an hakknda Allah Teala yle buyurmutur: "Melekleri grdkleri gn, ite o gnsululara mjde yoktur". (Furkan/22) Allah Teala, u buyruu ile kullarn o gn hakkndakorkutmutur: "Meleklerin kendilerine gelmelerinden baka bir ey mi bekliyorlar?".(Nahl/33)Bu, lm annda gerekleecek bir durumdur. Baz ayetlerde geen 'Rabb'in gelmesi' ise,kyamet gn iin geerli olup Berzah ehli iindir. "Rabbi'nin alametlerindenbiri geldii gn"(En'am/158) ayetindeki durum ise, dnyadan umudun kesildii gn ifade etmektedir. O gn,gnein bir daha domasndan umut kesilir. Bu, tevbenin son snrdr. O gn her inkarc

imana gelir.Halbuki Allah Teala yle buyurmutur: "Rabbinin alametlerinden biri geldii gn, daha nce


7/151

iman etmeyen yahut imanyla hayr kazanmayan hibir kimseye o gnki iman asla faydavermez". (En'am/158) Eer kiinin imam, bu alametlerin grnmesinden nce deilse, sonandaki imann hibir faydas olmayacaktr. mannda bir hayr elde etmemi olanlarn durumuda byledir. Buradaki 'hayr'm tevbe olduu sylenmitir. Ayette geen 'gn' ise, u ayet -ikerimede tarif edilen vakittir: "Onlar Bizim iddetimizi grr grmez, 'Allah'n birliine iman

ettik. O'na ortak saydmz putlar da red ve inkar ettik' dediler". (M'min/84)Ayetteki 'iddet' ile kasdedilenin, rtnn kaldrlmas olduu sylenmitir. nsanlarn AllahTeala'nn iddetini aka grmelerinden sonra iman etmelerinin onlara hibir faydas olmaz.Bu, Allah Teala'nn kullaryla ilgili deimez snnetlerinden biridir. O'nun yaratt insanlarhakknda takip ettii yol budur ve bu yolda asla deime olmaz."Allah'n snnetinde asla deime bulamazsnz". (Fatr/43) Kullar, btnyle Allah Teala'yadneceklerdir. O, iledikleri sular sebebiyle onlara azap edebilir. Yahut gnahlarndan

birounu affedebilir. Eer dilerse onlara mafiret eder. nk O, en ok mafiret eden ve enmerhametli olandr.Kullar, gerek farzlarn edas, gerek gnah ileme, gerek ehli dnyann nefsni ahlakylaahlaklanma gibi hususlarda farkl derecelerde yer almlardr. Ehli dnyann ahlakn

benimseyen ve onlarla iice olan kimselerin durumu, gaflet ehlinin hali olarak tarif edilmitir.Bu, ayn zamanda cahillerin makam olarak da tavsif edilmitir. Bunlar bekleyen son,kesinlikle hayrl ve gpta edilecek bir son deildir.Salih amellerin, kusursuz olmalar art deildir. Kul, salih bir amel ilerken eytan onunibadetini ifsad etmek iin aba sarfeder. Ama kulun ibadeti, ilk niyeti zere dikkate alnr,ibadete herhangi bir kusur bulat zaman, kul bunu ortadan kaldrmak ve uzaklatrmak iinalr. Byle yapt srece, ameli hsn niyet ve salah zere sabit kalr.Kul, amellerden hibirini insanlardan ekindii veya hogrme-dikleri iin terketmemelidir.nk insanlar iin amel ilemek irktir. Onlar memnun etmek uruna herhangi bir ameliterketmek de riyadr. Ameli, bir afet sebebiyle terketmek cehaletten uzak deildir. Bir illetsebebiyle terketmekise, zaafiyetten doan bir haldir.Ameline Allah Teala'nn rzas iin balayan ve O'nun rzas iin bitiren kimse, eytan

bandan uzaklatrd ve onunla hemhal olmad srece bu iki vakit arasnda hibir eydenzarar grmez. Ama ameli bitirdikten sonra, muttali klnd bir srr aklamak gibi birdavranndan dolay zarar grebilir. Byle yapmakla, sr defterindeki bir bilgiyi aikr deftereaktarm olur.Amelle vnmek, gurura kaplmak ve onunla kibirlenmek trnden hareketler ameli boakartr. nk kul, byle davranmakla amelini ifsad etmi olur. Allah Teala da fesad ehlininamellerini slah edecek deildir. Kul, Allah rzas iin bir amele balayp, amel esnasnda birkusur ortaya kp da ameli bu kusurla ilememek iin onu terkettiinde ameli boa gitmiolur. Amele bir afetle balayp amel esnasnda onu izale ettiinde ise ameli sahih kabul edilir.

Amelin sonu, bam belirler. Amellerin en faziletlisi, Allah rzas iin balanlp Allah rzasile bitirilen ameldir. Amelin balangc ile bitii arasnda kalbi bir afet ortaya karsa amelinbana itibar edilir ve Allah rzas iin eda edilmi saylr. Amelin sonu da yine Allah Tealaiin ve O'nun katndadr. Ancak kulun, amelini izhar etmemesi ve onunla gsterite

bulunmamas gerekir.Niyetlerin en faziletlisi, yaptnz amellerde Allah Teala'nn rzasndan baka bir ey muradetmemenizdir. Rububiyet hakkna duyulan saygve nefsi kulluun icabna zorlamann gerei

budur.Bu makamdaki kiinin, Allah Teala'nm Zat'na dair bir mahedesi yoksa, ahirete dair arzuettii ve zledii eylerin mahedesi yeterli olur. Bunu 'mit' makam olarak grebiliriz.Kul, ilmine vakf olmad hibir fiile girimemelidir. Yapt eyi rendii zaman, yaptn

bilerek yapm olacaktr. Unutmama-* hdr ki Allah Teala'nn her konuda belli bir hkmmevcuttur. Kul bu hkm bildii zaman Allah Teala onu ve amelini ver. Kul, bilmedii


8/151

hususlar daha bilgili kimselere sorarak renmelidir. pheye kapld hususlarda -kesinlieulancaya kadar- beklemelidir. Konu aklk kazannca, ya yapmal ya da geri durmaldr.Kul, herhangi bir eyi yaparken, ondan geri dururken veya tereddtte iken Allah Teala'mnrzasn daima nde tutmaldr. Bu, Allah Teala'ya yaknlama iin yaplmas gerekendir.

Niyetlerin en ulvisi ve hlasn zirvesi de budur.

Kul, amelleri ile Allah Tfeala'nn ahirette vaadettii nefsni haz-lar, arzulan, cennetnimetlerinden istifadeyi ve vlerek anlatlan hurileri e edinmeyi de murad edebilir. Bu,onun ihlasna halel ge-'tirmedii gibi niyetinin shhatini de bozmaz. nk Allah Teala

bunlar vm, tafsilatyla anlatarak kullarn oraya zendirmitir.Emsali arasnda ziyade sevaba vesile olacak bu niyet, muhib-ban makam iin bir eksiklikolarak grlmtr. Muhibbana gre bu trbir niyet, dnyevi kar iin amelde bulunankimsenin ay-bna benzer bir ayptr. Bu, ubudiyyette ihtisas olan tevhid ehlinin ihlasnoktasnda irk olarak grlmtr. Onlar, sahip olduklar hrriyetle arzu ve nevannesaretinden kurtulmu kullardr.Rububiyetin zne ahit olmalarndan dolay onlar esir alabilen tek kuvvet vahdaniyyetolmutur. Kulluun Rububiyet'e halis klnmas, amelin ihlasndan daha ardr. Ancak

kendisine makam bahedilenler bunun dndadr. Onlar amelin ihlasna bir hakikat ileularlar. Bu bir zarurettir. Hibir amel onlar arndrama-d gibi hibir mchede de onlardurultamaz. nk onlar, zde ihlas sahibidirler. Bu, muhibban makamdr.Sade kullarn bu artma ve durultmalarla yorulmasnn sebebi, tadklar gizli irk ve gizliehvetlerden arndrlmalardr. B yorgunluk, dnyalk toplama peinde koan dnya kleleriiin de geerlidir. nk onlar, nevalar tarafndan esir alnmlardr.Hrlere gelince, onlar halka hizmetten azade olan kimselerdir. nk halka hizmet ihlasgtrr ve niyeti ifsad ederek amele eksiklik getirir. Kulun telef olan bir eyi veya uradhakszlk, eer Allah'a havale ederse O'nun katnda birikir. Kul, amellerini Allah yolundaklmal ve O'na duyduu hsn zanm muhafaza ederek imann tasdik etmelidir. O, btn buhususlarda niyet ettiinin karln grecektir.Rivayete gre bir adam lmnden sonra ryada grlm ve u soru sorulmutu: Amellerininasl grdn? O, bu soruyu yle cevaplamt: Yoldan kaldrdm bir nar tanesi kadar kkdahi olsun, Allah Teala'nm rzas iin yaptm her ameli karmda buldum. Hatta lm birkedi yavrumuzu dahi grdm. Btn bunlara terazinin hasenat kefesinde ahit oldum. Bunakarlk takkemde varolan tek bir ipek ipinin de gnahlar kefesinde olduunu grdm. nfakedilmi bir hayvanm vard.Yz dinar deerindeki bu hayvan infak etmemden dolay bir sevap verilmediini grdm vesordum: l bir kedi dahi hasenat arasnda iken yz dinar kymetindeki hayvan neden mevcutdeil? Bana yle denildi: Onu gnderirken ifade ettiin ynden dolay orada yer almamtr.Sana hayvannn ld sylendii zaman, 'Allah'n lanetine gitsin' demitin. Bu nedenle de

sevabn boa gitti. Halbuki 'Allah yolunda gitsin* deseydin, onu da sevaplarnn arasndagrecektin.Bu rivayetin baka bir naklinde ise, szkonusu kiinin yle dedii rivayet edilmitir: Birgnhalkn iinde bir sadaka vermitim. Onlarn baklar houma gitmitim. Bu sadakann nehasenat, ne de gnahlarm arasnda bulunmadn grdm. Sfyan- Sevri dedi ki: Bu,hallerin en gzelidir. nk o amelin ne lehinde ne de aleyhinde saylmadn grmtr.Allah Teala ona ihsanda bulunmutur. Kendisine eziyet edilen veya gybete maruz kalan kii,

beklentisini Allah katnda ummaldr. Belki de bu davran onun kurtuluuna vesile olabilir.Rivayet edildi ki: Kul, btn amellerinden dolay hesaba ekilir. Amelleri, onlara bulamolan afetlerden dolay boa gider ve sonunda cehenneme mahkum edilir. Bunun ardndanonun iin hasenatla dolu bir defter alr. Aslen kendisine ait olmayan bu hasenat sebebiyle

cennete girmesine karar verilir. Kul, buna aarak yle der: Ey Rabbim, ben bu amellerinhibirini yapmadm, bu nasl olur? Kendisine yle buyrulur: Bunlar, sana gybet eden, cann


9/151

yakan ve sana hakszlk edenlerin amelleridir. Onlarn hasenat da sana verildi.Ne kadar kk ve nemsiz olursa olsun amelleri hakir grmemek gerekir. Aksini yaparakamele niyet etmemek veya ameli kk grmek,-bilmedii halde- kulun helak sebebi dahiolabilir.bnu Mbarek Hasan el-Basri'den (ra) unu nakletmitir: Kyamet gn kii baka bir kiiye

sarlr ve yle der: Allah, seninle benim aramda hkm verecektir. O kii, 'Ben senitanmyorum ki' deyince adam yle der: Hayr, tanyorsun. Sen benim duvarmda-kikerpiten saman pleri almtn. Ayn ekilde kii, baka birinin yakasna sarlarak 'Bu adam

benim elbisemden den bir ipi almt' diyecektir.Kfe alimlerinin nde gelenlerinden biri olan Hammad b. Ebu Sleyman (ra) vefat ettiinde,yine Kfe ulemasndan Sfyan- Sev-ri'ye (ra) 'Hammad'm cenazesine katlmayacak msn?'diye sorulmutu. O da yle karlk verdi: Eer niyetim olsayd, yapardm.Hasan el-Basri (ra) vefat ettiinde Muhammed b. irin (ra) onun cenazesine katlmamt.Kendisine bunun sebebi sorulduunda, 'Niyet etmemitim' karln vermiti. Ulema,herhangi bir ameli yapmalar veya onun iin aba sarfetmeleri istendii zaman yle derlerdi:Allah Teala niyet nasip ettiyse onu yaparz. Yahya b. Kesir yle demitir: Amel iin yaplan

gzel niyet, amelden daha etkilidir.Selef-i Salih'ten bir zat yle demitir: Selef, yaptklar herey-de niyetlerinin bulunmasnmstehap grrlerdi. Fudayl b. Iyaz (ra) dedi ki: Biz, ancak niyete dayanarak konuuruz. YineSeleften bir zat yle demiti: Niyetin bozulmas veya deimesinden duyulan endie,amellerin terkedilmesinden daha ardr.Sfyan- Sevri (ra) yle demitir: Her kim bir kimseyi yemee davet eder ve o kimse deyemek yeme niyeti olmakszn onun davetine icabet ederse, davet sahibi iin iki gnahszkonusu olur. Davete icabet etmedii takdirde ise, sadece bir gnah szkonusu olur. ilkindeiki gnah yklenmesinin sebebi, fkeye uramas ve dinkardeini istemedii bir eyi yapmaya zorlamasdr. nk o, durumu bilse o davete icabetetmeyecekti.Allah Teala'nm niyette hlasn nemini kafasna nakettii ve ihlas bilgisi bakmndanglendirdii kimse, bu sayede insanlardan uzak durmaya alr. Onun hedefi, amelleriniyalnz Allah'a has klmaktr. nk o, ayne'l-yakin gzyle bakmakta ve Allah Teala ilearasndaki eyler dnda, hibir eyin kendisine fayda getirmeyeceini bilmektedir. O, hibiriinde baka bir varl O'na ortak komamaya zen gsterir.Abdal zmresinin maaralara kamasnn arkasndaki sebep de ite budur. Onlar, ehlidnyadan uzaklaarak amellerini kurtarma peinde olmulardr. Cemaatla namaz klmak gibifaziletli amelleri iyi bilmelerine ramen tek bir gnahtan saknmann dahi, yetmi amelilemekten daha hayrl olduuna inanm insanlard. Onlar, srf gnaha dme endiesiyle

birtakm amellerin faziletlerinden feragat etmilerdir.

Allah Teala'y hakkyla tanmayanlar ise, devaml faziletler ardnda koar ve hafifsaylabilecek gnahlar nemsemezler. Halbuki bu tr gnahlarda bile Allah Teala'danuzaklama szkonusu-dur. Bu, hi phesiz O'na yakn klman mukarrebun zmresinin takipettikleri bir yol deildir.

Niyetler, maksadlara bal olarak farkllk arzedebilir. Zahirde Allah Teala'dan uzaklama gibigrlen bir fiil, gdlen niyetten dolaybir yaknlk vesilesi olabilir. Buna mukabil, haseneolarak grlen bir fiil de, niyetteki bozukluktan dolay gnaha dnebilir.Bu meyanda u hadiseyi misal verebiliriz: Davud, Kitb'l-amel adl kitabn tasnif ettiizaman imam Ahmed b. Hanbel ona giderek kitabn grmek istemiti. mam Ahmed kitabmtalaa ettikten sonra kendisine geri vermi ve yle demiti: Ne yapyorsun? Kitapta zayfravilere dayanan birok sened var.

Bunun zerine Davud kendisine yle cevap verdi: Kitab se-nedleri esas alarak oluturmadmki ondaki hadislerin isnad zincirlerine bakaym. Ben onlara amel gzyle baktm ve istifade


10/151

ettim. mam Ahmed kitab ondan rica ederek yle dedi: Onu bana ver de, ben de seninbaktn gzle bir bakaym. Davud, kitab kendisine verdi. Kitab mam Ahmed b. Hanbel'inyannda o kadar uzun sre kald ki, Davud olunu gndererek istemek zorunda kald. mamAhmed onunla karlatnda yle dedi: Allah seni bol hayrla mkafaatlandrsn.Kitabndan ok istifade ettim.

Hasan el-Basri (ra) yle demitir: Niyet, amelden daha etkilidir. Yine o unu ifade etmitir:Adem olu kalbi zerindeki etkilerin hayrl olann nemsemez. Halbuki bunda iki nurvardr. Bu iki nurdan ilki Allah Teala'nn rzas istikametinde ise, ikincinin kendisine zarardokunmaz. Yani kul, bir hayra niyet ettii zaman kalbinde hakim olan duygu ihlas ise,niyetten sonra ortaya kabilecek vesvese tr duygular o amelin ihlasn zedelemez. nksonradan ortaya kan duygu zayftr. Bataki karar ve iradenin kuvveti, sonradan doacakvesvese ile sarslmaz.Yusuf b. Esbat yle demitir: Amel ehli iin niyeti kusurlardan an tutmak, sreklimchededen ok daha zordur. Sufilerden bir zatn yle dedii nakledilmitir: Ebu Ubeyd el-Tsteri ile birlikteydim. Arefe gn ikindi vaktiydi ve arazisini sryordu. Abdal dostlarndan

biri yanmza urad. Ebu Ubeyd'e bireyler fsldad. O da 'Hayr dedi.

Bunun zerine o zat, topran zerinde szlen bir bulut gibi uzaklat. Gzmdenkaybolduunda Ebu Ubeyd'e o zatn ne dediini sordum. O da, 'Benden kendisiyle beraberhacca gitmemi istedi. Ben de hacca niyet etmediimi syledim. Akama kadar buray srmeyeniyet etmitim. Eer onunla hacca gitmi olsaydm, Allah iin niyet edilen bir amele baka bireyi katmaktan dolay Allah Teala'nm buzuna maruz kalmaktan korktum. nk benim iinniyetimde durmak, yetmi kez haccetmekten daha mhimdir5 dedi.Mubah bir fiil iin niyeti olan kimsenin nafile ynnde bir niyeti yoksa, onun iin en uygunumubah fiildir. Niyetin o istikamette olmasndan dolay mubah, muhteva bakmndan nafilehkmne tanmtr. Nafile ise, niyetin bulunmayndan dolay kusur derecesine dmtr.Bu, ancak ilm-i batn hakkyla bilen alimler tarafndan anlalabilecek bir husustur. Bu,tasarrufun gizli yanlarndan biridir.Buna misal olarak unu zikredebiliriz: Kendisine hakszlk yaplan biri, hakkn alma hakknasahiptir. Ancak hakkndan feragat etmesi onun iin daha hayrldr. Ama ayn kiinin, hakknalma ynnde sabk bir niyeti mevcut olup affetme ynnde niyeti yoksa, onun iin hakknalmas daha hayrldr.Buna verebileceimiz bir dier misal de u olabilir: Allah Te-ala'nn emirlerini yerinegetirebilmek iin kuvvet kazanmak veya nefsini dinlendirmek iin yeme, ime ve uyumayaniyet eden kimseye, gece namaza kalkma veya oru tutma gibi bir niyeti bulunmamas halindeyeme, ime ve uyuma daha hayrl olur. Ebu'd-Derda (ra) yle derdi: Nefsimi houna giden

baz eylerle doldururum ki hakk karsnda bana destek olabilsin.Kul, mubah olan herhangi bir amel iin niyetlendii zaman, bu amelden dolay sevap kazanr.

te taraftan fuzuli babndan olsa dahi, niyet etmedii bir ameli iledii zaman en iyi arttakendini kurtarm olur. Byle bir durumda lehinde veya aleyhinde bir eyin yazlmamas dahionun kazancdr. Bu tr bir amelde dnyevi bir niyetinin bulunmas durumunda vebal altndada kalabilir.Kulun niyetinin bulunmad her trl mubah veya nafile tr amel, kul iin hibir faydayihtiva etmeyen bir fiilden ibarettir. Hatta bu tr bir amelde geirdii bo vakitten dolayhesaba ekilir. Kulun niyetinin bulunduu her trl fuzuli i batldr. Byle bir ie dnkniyeti de hevadan ibarettir. Bu fiile dnk niyetinin bulunmasnn sebebi, kulun kusuru veyaszkonusu fiilin hkmn tam olarakbilmiyor olmas olabilir. Kul, bu fiiliyle Allah Teala'runrzasn umuyorsa, o fiilin kt akbetinden kurtulabilir. Ancak yapt fiilden dolay hibirfazilet kazanamaz.

Niyetteki nevann gizli kalmas veya ilmi eksikliinden dolay niyetindeki dnya sevgisinifarkedememesi halinde zerine farz olan ilmi renmede gsterdii kusurdan dolay gnahkar


11/151

olur. Kendisini kusura sevkeden cehalet karsnda skut etmesi kulu gnahkar klar. Bukonuda hibir zr ileri srlemez.Konuyla ilgili bir rivayette yle denilmektedir: Muhakkak ki Allah Teala cehaletten dolaymazur grmez. Cahilin, cehaleti karsndaki suskunluu helal olmad gibi, alimin ilminisaklayarak susmas da helal deildir. Konuyla ilgili olarak Allah Teala yle buyurmutur:

"Bilmiyorsanz zikir ehline sorun". (NahJ/43)ehre (ra) yle bir soru sorulmutu: Allah Teala'ya kar ilenen masiyetler iinde cehalettendaha ar var mdr? O, 'Evet' dedi. Bu masiyetin ne olduu sorulduunda ise yle dedi:Cehaletin cehaleti! Yani kulun cahil olmasna ramen cahil olduunu bilmemesi veyacehaletine ramen kendini bilgili sanmas neticesinde cehaletini dile getirmemesi ve buna rzagstererek doruyu renmeye almamasdr.Byle yapan kul, farzlarn farz ve btn farzlarn temeli olan ilim renmeyi gzardetmektedir. Bu durumdaki biri, muhtemelen bilgisizce fetva verecek, ve pheli hususlar dilegetirecektir. O, hakikat sand bu pheleri insanlara anlatacak ve kendisi de tatbik edecektir.Onun bu hali, skut etmesinden daha ar bir gnahtr.Allah Teala'ya itaatin en gzeli de ilim zere yaplan eklidir. lmin bir tr de ilmi bilmektir.

Neyin ilim olup neyin olmadn bilmek de ilimdir ve ilmin vcbiyeti gibi o da vaciptir.Bylelikle kiinin ilim renme noktasnda da basiret zere olmas mmkn olacaktr.Bunun nemi, kelamclann farkl mezheplerinin, hatal yollara sapm sufi ve kssaclarn

bilgilerinin de pheli ilimler dairesine girmi olmasdr. Bunlar, ssl szler ve ilmebenzeyen bir takm kuruntulardr. Manalarn birbirine karmas, ilmi inceliklerin kapall veSelef ulemasndan gelen snnette birtakm gizli ynlerin bulunmas sebebiyle gerek alimlerlekelamclar ve kssaclar birbirlerine karmtr.

Neyin ilim olduunu ve kimin hakiki alim olduunu bilmek de ayr bir ilimdir. Hakiki ilmibilen ve onu ssl szlerden ayrtede-bilen kimse de alim gibidir. lmi bilmek de, ilim gibifazilete ve onun gibi vcbiyete sahiptir. Bunu, cehaletin cehaletinin mcer-redd cehalettenar olmasna da benzetebiliriz.Sehl (ra) yle demitir: Kalbin cehaletten dolay katlamas, gnahlar sebebiylekatlamasndan daha ileridir. nk cehalet, karanlktr. Onda gz asla gremez. lmin ise,sahibine rehberlik eden bir vardr. Kii o yolda yrmese de ndan istifade eder."O gn onlarn hi hesaba katmadklar yle eyler AHah tarantdan ortaya dklr ki tarifesmaz" (Zmer/47) ayetinin tefsirinde yle denilmitir: Bu kimseler, bir takm amellerde

bulunmu ve cehaletleri nedeniyle bunlar da hasenat olarakgrmlerdi. Ama Hesap Gnbunlarn gnaha dntn grdler. Bunlarn, bakalarna ait olmakla birlikte bunlaraisnad edilen ve azabn bu kimselerin yklenecei gnahlar olduu da sylenmitir. Onlar,dnya hayatnda iken byle gnahlar bulunduunu asla hesap etmemilerdir.Bunu, Allah Resul'nden (sav) rivayet edilen u hadiste anlatlan kimselerin durumuna

benzetebiliriz: "Kul, cennette yksek derecelere girebileceini umduu gzel amellerinigrr. Ama kendi ilemedii ktlkler ona yklenirve bunlar btn hasenatndan daha arbasar ve cehenneme girmesini gerektirir. Bunun zerine o, 'Ey Rabbim! Bunlar benimilediim hasenatt ama bunlar yznden helak oldum?' der. Allah Teala da kendisine yle

buyurur: Bunlar, senin gybet ettiin, eziyet verdiin ve hakszlk ettiin kimseleringnahlardr. Onlar da senin zerine atld ve onlar kurtuldular".Benzer manada rivayet edilmi msned bir hadis-i erif de yledir: "Kul, Kyamet'i dalardolusu hasenat ile karlar. Bunlar halis olsa cennete girecektir. Ama ardndan 'Bu adam unazulmetti, una svd, u kimseyi dvd' denerek iledii sular getirilir. Her suu iinhasenatndan bir para kopardr. Nihayet, hibir hasene-si kalmaz. Bunun zerine melekler,'Ey Rabbimiz! Kulunun hasenat tkendi, hala hak sahipleri var!' derler. Allah Teala da yle

buyurur: O halde, hak sahiplerinin gnahlarn ona ykleyin! Sonra da onu cehennemekilitleyin!"


12/151

Kul, bir amelin kendisi iin geerli olmasn salamak iin, g-z.el niyetini sreklitazelemelidir. Sonra durup amelinde herhangi bir illet ve kusurun bulunup bulunmadnderin derin dnp aratrmaldr. Yakini mahedesi ile, olabilecek kusurlar bertarafetmelidir. Ardndan da niyetlendii ameli, srf Allah rzas iin eda etmelidir. Kasdmda ,vecdinde, sevabnda ve talebinde O'ndan baka hibir eye ve varla yer vermemelidir. Sonra

da bu amel zere istikametini korumaldr. Amel esnasnda bir illete mptela olduunda onuderhal dlayarak ahitliini hakkyla ifa etmelidir.hlasn z ite budur. hlasl kimse, ihlasmda iki eye ihtiya duyar. Bu ikisi arasnda tercihde yaplamaz. lki, kasd yani ynelmenin yalnz ve yalnz Allah Teala'ya olmas ve O'nunahirette vaadettiini talep etmesidir. kincisi ise, amelini tehlikeye atabilecekbtn kusur veafetleri ondan uzaklatrmas, ona bulaabilecek afetlere kar uyank ve dikkatli olmasdr. Buekilde amelin ihla-s kemale erer ve heva bulanklndan uzak kalr. Gizli arzudan syrlarakriyadan da halis olur.Riya ve arzudan uzak olan amel sahibi, ameline herhangi bir illetin bulamamas iin srekliendie iinde olur. Bu meyanda Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir:"mmetim iin en ok korktuum ey, riya ve gizli arzudur" 4[4]Gizli arzu (=ehvet-i hafiyye)

iin, dnya sevgisi denilmitir. Bir dier aklamada ise, ecir verilme ve vlme maksadylaamelde bulunma denilmitir.Kul, bir amel iin hareket getii zaman nce durup onun zerinde tefekkr etmeli ve ierdiiniyetlerin ka tane olduunu dnmelidir. Bazan tek bir amelde on deiik niyet bulunabilir.Ba-zan da be veya bu ikisi arasnda bir say kadar niyet bulunabilir. Ameldeki niyetlerinsays, ondaki hayr ve iyilik ynlerine gredir. Buna gre de her niyette ayr bir amel

bulunabilir. Buna gre tek bir amel iin on ecir verilebilir. nk o tek amel, ayn zamandaon amel ihtiva etmektedir. Her niyet iin bir amel, her amel iin de bir ecir saylr.Bu da amellerin faziletlerinden ve hasenatn katlarndandr. Bunu da ancak Allah Teala'y veO'nun hkmlerini hakkyla bilen alimler bilebilir. Bu, hal ehlinin salihlerinden olan abdalzmerisi-nin yoludur. te bu ilim sayesinde onlarn amelleri tertemiz olur, makamlarykselir, ecirleri oalr ve halleri de gzelleir. Onlar, amellerin okluu ile deil onlargzelletirmeleri ve amellerle ilgili niyetleri oaltmalar sayesinde buna ularlar.Rivayete gre yle denilmitir: Her kim Allah Teala'nm rzasn ummad bir amelde

bulunursa, onu bitirinceye kadar Allah Teala'nm gazabna maruz kalr.Ediblerden biri de niyetle ilgili olarak yle demitir: Niyetinin gzelliinden dolay kranda

bulunmayan, amelin gzelliinden dolay da kranda bulunmaz. Ayn edib, bu anlamdayle bir beyit sylemitir:Himmette bulunduun bir iyilikten dolay Sana kran duyarm, nk iyilie gsterdiinhimmet ve alaka da bir iyiliktir. Kader onu yapmay nasip etmediinde de Seni knamam,nk yazl kader ile yaptrlmayan, benden alnmtr.

Kul, gzel niyetini tazelemese ve yksek himmeti hakknda endie duymasa dahi kalbi vekaygsyla Allah Teala'mn ihlasl amil kullarndan biri olmaya devam edebilir. Kader okimseye, bedenle yaplan amelleri eda etmeyi nasip etmese bile ebedi olarak ecirlen -meyedevam eder. te yandan niyeti kt ve himmeti dk olmasa bile, kendisi ziyan ve bolukiindeyse ve kader de kendisini bedeniyle kt iler yapma frsatndan mahrum etmise ebediolarak ziyanda ve vebal altnda olmaktan kurtulamaz. Byle bir hale dmekten Allah'asnrz.Bir zat yle demitir: Ben, her amelde ona balamadan nce niyet hazrlna girerim.Yememde, uykumda, hatta helaya girerken dahi bunu ihmal etmem. Bu gibi hususlarda niyet,ibadette takvann ve hizmette bulunmak iin O'nun yardmna bavurmann gereidir. nknefs, binek hayvannz gibidir. Onu keserseniz, o da sizi keser. Din uruna insanlara rin

grnme ve amelleri oaltma abasndan da uzak durmak gerekir. Salih insanlar, amellerinin4[4] bni Hanbel, IV/124, 126


13/151

shhati hakkndaki derin endieleri ve itinalarnn gzelliinden tr, sdk hallerini koruyarakiyi amellerden birounu terkederlerdi. Byle davranmalarnn sebebi, niyetlerinde grdklerizaaflard. Onlar, hereyden ok temeli salamlatrmaya alrlard.Ibni Uyeyne yle demitir: Biroklarnn vusule yani lahi rzaya ulaamamalarnn sebebi,usul gzden karmalardr. Niyet, usuln yani temellerin badr. nk o, farzlarn farzdr.

Konuyla ilgili olarak bir zat da yle demitir: Kalbi Allah Te-ala'dan uzaklatran; shhatli birniyetin bulunmayndan dolay kalp ile uzlamayan beden amel tezahrleridir. Bunu yleaklayabiliriz: Niyette gsterilen samimiyetsizlik, amelin Allah Teala'ya halis klnmasnoktasnda eksiklik ve zaafa yol aacak, bu da kalbin soumasna neden olacaktr.

Nikah, dinimizin en ok nemsedii muamelelerden biridir. Kulun nikahla ilgili niyetiherhangi bir kadnla, gzellii, mal veya soyu sebebiyle deil srf dindarl ve aklllsebebiyle evlenmesi ynnde olmaldr. Ardndan snnete uymaya, iffete ve aile namusunukorumaya niyetlenmen, gzellik, mal ve hasep bakmndan aada olan kadnla kanaatetmelidir.Konuyla ilgili bir hadiste Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "KimAllah iin evlenir ve Allah iin evlendi-rirse, Allah'n dostluuna hak kazanm olur"

Amellerin en faziletlisi, Allah Teala'mn rzas iin balanp yine O'nun rzas bitirilen vesonrasnda hibir bela ile ihlal edilmeyen ameldir. Bundan daha yce olan ise kulun ameleAllah Teala ile balamas, amel esnasnda Allah Teala ile birlikte sebat etmesi ve yine AllahTeala ile bitirmesidir. Bu da yakin sahipleri ve arifler arasnda yeralan muvahhidlerinmakamdr.Amellerin en halisi ve en shhatlisi, srf Allah Teala iin yaplandr. O; amelin banda olduugibi, ortasnda da amel sahibi ile birlikte olmasdr. Kul, amel esnasnda O'nun katndaolmaldr. Amelin sonunda da yine Allah Teala bulunmaldr. Kul, ameli bu ekilde edaettikten sonra onu izhar etmemeli, onunla gsterite bulunmamal ve ona karlk ulular ulusuAllah Teala'dan bir bedel ummamaldr. Hatta o ameli unutmak ve Allah'n zikri ile megulolarak amelini gzard etmelidir.Mescidlerde oturmak, dinin en faziletli amellerinden biri ve takva ehlinin en faziletli saydamelledendir. Kul, mescidlerde oturma noktasnda u on niyete sahipolmaldr:1. Rabbini evinde ziyaret etmek. Bu hususta yle bir hadis rivayet edilmitir: "Her kimmescidde oturursa Allah Teala'y ziyaret etmi olur". Ziyaret edilenin, konuuna ikramda

bulunmas haktr.2.Namazn ardndan mteakip namaz beklemek. Bununla ilgili olarak "Ey iman edenler!Sabredin, sabr yarnda dmanlarnz gein, hazrlkl ve uyank bulunun (murbata edin)"(Al-i Inaran/200) ayetinin tefsirinde yle denilmitir: Burada kasdedi-len Allah Teala ilerabta kurmaktr.3. Kulan ve gzn haramdan uzak tutarak Allah Teala'nn ulhyeti karsnda korkuya

kaplmak. Bu hususta da Allah Resul nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir:"mmetimin ruh-kaniyeti, mescidlerde oturmaktr".4. tikafta bulunmak. tikafm asl, kayg ve tasann kalbe ynelmesi ve kulun i dnyasnnAllah Teala'nn kulluuna almasdr.5. Allah Teala'y zikretmek, O'nun zikrine kulak vermek ve O'nun zikrine vesile olmak. Bukonuda da yle bir hadis rivayet edilmitir: "Allah Teala'y zikretmek ve O'nu zikrettirmekiin mescide giden kimse, Allah yolunda cihad eden gibidir". Bunun benzeri de, ilimrenmek veya retmek gayesiyle oturan kimsenin de cihad edene benzetilmesidir.Bir din kardeinin istifadesi, Allah Teala'nn rahmetinin inmesi, korku ve haya sebebiylegnahlarn terkedilmesi iin mescidde oturanlarn hali de ayn konumda deerlendirilmitir.Konuyla ilgili olarak Hasan b. Ali


14/151

edilen bir din kardei. Allah Teala tara-findan indirilen bir rahmet. Kazandrlan bir ilim. Kuluhidayete sevkedecek veya alalmadan alkoyacak bir kelime. Korku veya haya sebebiylegnahlar terketme".

Niyette ihlas, ona kark olan duygu ve dncelerin kalpten karlmasyla mmkn olabilir.Kiinin ynelii ve himmeti de ayn ekilde benzer duygulardan arnm olmaldr. Kulun

ihlas iin hazrl yeterli olduunda, niyet onun yneliiyle aynlar ve amel de niyetinsaflamasndan dolay Allah Teala'ya halis olur. nk kul, yalnz Tek ve Ferd olan Zat-lah'ye ynelmi bulunmaktadr.Bu konuda yle bir hadise nakledilmitir: Allah yolunda cihada giden gazilerden biri unuanlatmtr: Bir deniz savama gitmitim. Limanlardan birinde bir orak teklif edildi. Kendikendime, 'unu satn alsam ne iyi olur, savalarmda bundan istifade ederim, filan ehiregittiimde de orada satar ve kr ederim* dedim. Bu dnceyle ora satn aldm.O gece ryamda gkyznden iki ahsn indiini grdm. Onlardan biri arkadana ylededi: Savaa kanlar yaz. Sonra szne devam ederek unlar syledi: Falan gezmeye geldi,falan riyakrlk iin geldi, falan ticaret iin geldi, falan da Allah yolunda cihad iin geldi .Sonra bana doru baktlar ve yaz yazdran kimse, 'Bu da ticaret iin yola kanlardan biri,

bunu da yaz' dedi.Ben aknlk iinde, 'Allah Allah, Allah'a yemin ederim ki ben ticaret iin yola kmadm.Tek gayem Allah yolunda cihaddr* dedim. O da bana yle dedi: Behey adam, dn bir oraksatn alp ondan kr elde etmek istemedin mi? Gzlerim yala doldu ve 'Beni tccar olarakyazmayn' dedim O, arkadana dnd ve 'Ne dersin?' dedi. O da u cevab verdi: yle yaz:Falan Allah yolunda cihad iin km ama yolda kr etmek iin bir orak satn almtr. Allahleala onun hakknda hkmn verinceye kadar byle yazlsn.Bir takm kusurlar vardr ki, bunlar fazilet ehlinin kafalarnda karkla yol aarakolmadklar halde faziletlere benzetilmilerdir. Bu karkln sebebi, szkonusu amellerinfazilet olarak hret bulmas, akllarn bunlarla uramaktan korkmas ve bunlar karsndasabrn tercih edilmesidir. Bu gibi ameller, Allah Teala'y hakkyla bilen alimler iin gayetaktr.Bunu aklamak iin gemi hristiyan mmetine dair anlatlan u hadiseyi zikredebiliriz:Meryem olu sa (as) ge ekildikten sonra ona tbi ve din kardei olan iki kiiden biriruhbanlk yoluna girmi, dieri de mabedlere gitmeyi, cemaatle birliktelii ve insanlarniinde olmay semiti.lkinin ad Sarkis idi. Dieri ondan daha bilgiliydi. Onunla her karlamasnda yle derdi:Ey kardeim, girdiin bu yol, bidattir. O yolda, hakkn veremediin bir mesuliyet vardr. Oyolda Allah rzas mevcut deildir. Benimle olup cemaate katlsan ve insanlarla kaynasan,

bylesi Allah rzasna hi kukusuz daha yakndr. Bylelikle sa'nn (as) snnetini de takipetmi olursun.

Ruhbanl seen Sarkis, ondan yz evirmekte ve fikrini nemsemeyerek yle demekteydi:Sen dnyaya meylettin ve halk ile kaynatn. Sarkis'in bu tavr onu iyice bktrnca yle dedi:Bu gece bende kal ve iin dorusunun ortaya kmasn salayalm. Sarkis de kabul etti.Bunun zerine dardan iki ku getirdi ve onlar keserek kzartt. Sonra da Sarkis'i ararak,'Bu iki kuu aramzda hakem yapalm, ikimiz de Allah Teala'ya dua edelim. Hangimizinizledii yol O'na ve peygamberine daha sevimli geliyorsa, Allah onun duas sayesinde bukulara can versin ve kanatlarn rparak gitsinler* dedi. Ruhban Sarkis bunu kabul etti vedua ederek yle dedi: Ey Allahm! Senin nzan umarak girdiim bu yol, hakka u kardeimin

beni davet ettii yoldan daha yakn ise bu iki kua can ver! Allah Teala onun duasna icabetetmedi. Ardndan dieri dua etti: Allahm! Eer sk sk sarldm, byle yaparak bukardeim ve dierlerine aykr dtm u yol hakka daha yaknsa ve onlarn davet ettii

cemaati terketme ve insanlardan uzaklama fikrinden daha ok rzana layksa, bununhrmetine u iki kua can ver! Duasnn ardndan kular Allah Teala'nn izniyle canland ve


15/151

uup gittiler. Bunun zerine Sarkis, girdii yolda Al lah Teala'nn rzasnn bulunmadngrd ve cemaate katlmaya balad.Ulvi faziletlerin kafalarda karmasna bir rnek de, kulun fazilet umarak makamndaki haliniterketme sidir. O, byle davranmakla Allah Teala'ya daha yakn olacan sanabilir. Halbuki

bu davranyla geriler ve eytann telkiniyle helaka urayabilir. Konuyla ilgili olarak sm-i

Azam' dierlerine reten abidin bana gelenler iyi bilinir.Gerek alim, iki hayr arasnda daha hayrlsn tercih ederek onu vaktinde eda eden, iki hayrarasnda kt olan da bilerek kendisini daha hayrlsndan mahrum etmemesi iin ondan yzevirendir. Yine o, iki er arasnda daha hafif olanm bilerek, zaruret halinde onu yapmaklakurtulan, iki er arasnda daha ktsn bilerek ondan uzak duran ve ona kar ift perdeylekendini mdafaa edendir. Btn bunlar ilmin inceliklerindendir.5[5]

Niyetle lgili Meseleler

Niyet kuruntu ile kararak gizlenebildii gibi, himmet de vesvese ile karabilir. Niyet,kendisiyle Allah Teala'nn rzasnn murad edildii ve O'nun katndaki sevabn talep edildii

eydir. Kuruntu ise, daha ok insanlarla balantl ve kendisiyle fni mlkten bir takmarzularn beklendii eydir. Dier taraftan irade sevgi ile, ihtiya da arzu ile karabilir. rade,

bir eyin vuku bulmasn istemektir. Haddi zatnda bu eyin olmas istenmeyebilir veya onunaksinin gereklemesi de istenebilir. rade, btn bunlara ramen o eyin vuku bulmasnistemektir. Muhabbet ise, akl ezen, vicdana baskn gelen ve kalbin yneldii eydir.Muhabbet, szkonusu eyin aksinin olmasn ho grmemek, onun yitirilmesini asla isteme-mektir.htiya, onsuz olunamayacak derecede zaruri ve telafi edilemeyecek bir gerekliliktir. Arzu(=ehvet) ise, daha fazla lezzet almak, ihtiyatan fazlas iin temennide bulunmak ve geneldende olma isteidir.Zikir, kalpte Allah Teala'ya yakn olma yollar bakmndan fikir ile karabilir. Zikir,unutulan aa karmak, sapmay aa vurmak ve kr hatrlatmaktr. Fikir ise, herhangi

bir eyi beyinde tasavvur etmek ve bilgiyi ortaya koymaktr. mit sevgi ile, heva da niyet ilekarabilir. mit (=rec'), herhangi bir sebepten dolay bir eye tamah etmektir. Sevgi(=muhabbet) ise, zevk almak iin tamah ettiiniz eydir. Bu duyguya herhangi bir sebebe

bal kalmakszn sahip olabilirsiniz.Yaratlmlara duyulan tamah sebebiyle zaafa kaplmas veya katlamas yznden kalbiniine dt zillet hali, Yce Yara-tan'm mahedesi sebebiyle nefsin iine dt zelliklekart-nlabilir. Himmet ve nefsin bayah sebebiyle tamahn dt zillet, Hakk' tanmasve ilmin boyun emesi sebebiyle akln iine dt zelillik haliyle birbirine karabilir.Hevanm basks ve akl ezmesi neticesinde nefsin kapld zillet hali de, tahkik sahibi alime

sratle balanan kalbin zelillik haliyle kartrlabilir.Kendini kalptan kalba sokan Hak Teala'y srekli gzeten kalbin izzet hali, ilmini sreklibykgren akln izzet haliyle kar-trabilir. Zorba niteliiyle nefsin sahiplendii izzet halide, gayb yakin ile yceltilen imamn izzetiyle kartriabilir.Yukarda sraladmz karma ve kartrma hallerinin hepsi de arifler tarafndan iyi bilinenhususlardr. Bunlar, gafilleri de rkten derin meselelerdir. Bunlar iyice bilinmeden yaplanibadetler, -Allah korusun- alkanlklara dnebilir. Bir eyi renme, bir amelde bulunma,sadaka verme, ayn veya yln zekatn verme ynnde niyeti bulunan bir kul, halis niyetininkaybolmas neticesinde btn bunlar bir alkanlk veya adet gerei yapyor olabilir.O, byle yapmakla, halkn kendisinden bekledii davran gstermi olmakla kalr. Ziraaksini yapmas halinde, halkn tepkisini ekmekten korkar. O, btn bunlar gnlsz de olsa

yaparak halinin istikrarl olarak devamn salamaya alr. Onun iin niyet gitmi, yerine5[5] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 4/7-32.


16/151

adet ve alkanlk kalmtr. Bylelikle yapt amelveya verdii parayla ahireti ummaktan ve onun iin aba gstermekten uzaklam, dnyevi

isteklerinin ve konumunun devamn salamaya alm olur.Btn bunlar, kendisi iin kulluk ve ibadet dairesinden kp adet ve alkanlk halini almolur. Byle biri, liderlik talebi trnden dnyevi baklarla ahiret iin de arzulu olabilir. lim

ve amel noktasnda ahiret yollarna rabet gsterebilir. Selefin amellerinden yaplmakistenenler, nefsin terbiyesi ve kula dnyada zhd retme mahiyetinde olup ahirete gtrenyollar tekil ederler. Bunlarn kart olanlar da, dnyann yollardr, nk onlara tamamenzttrlar.Konuyla ilgili olarak Selef-i Salih hakknda yle bir sz nakledilmitir: Onlarrendiklerinde amel ederler, amel ettiklerinde tamamen megul olurlar, tamamen megulolduklarnda da halktan kaarlard.Baka bir sz de yledir: rendi, sonra (insanlar) ter-ketti.Amellerin aa vurulmas, gizlenen birtakm hallerin, nefsi terbiye, takip edilme veyaKudret-i lah'yi gsterme gayesi ile aklanmasyla kartrlabilir. Bu hallerin aklanmas,iitenlerin imanlarn ve ilimlerini arttrabilir. Ama amellerin aklanmas, insanlara gzel

grnme, vnme, ameller sebebiyle vlme ve halk nezdinde srekli anlma gibi niyetleredayanabilir.Ebu Sleyman ed-Daran'ye, kendisi hakknda konuan kimsenin durumu sorularak yledenilmiti: Byle biri imam olsa, namazda ona uyulur mu? O da, 'Evet, uyulur demiti. Birdefasnda da yle demiti: O veya baka biri, bunu nefsi terbiye maksadyla snrl derecedeyapyorsa sakncas olmaz. Bu da, nefsin devreye girmesi veya yakni mahede edeninkayymiyetinde fena bulmasyla kartrlabilir. 6[6]

Amellerin Terki

Herhangi bir amelin terki de, bizatihi birok amelden ibarettir. Bir yasak veya mekruhu,farziyet veya vera sebebiyle terkeden kimse de iyi bir niyete sahip olmaldr. O, terkettiiamel veya fiili de, yine Allah Teala iin terketmelidir. O, bu terkle Allah Teala'mn vaadettiigvenlii aramal veya O'nun katndaki dlleri arzulamahdr.Herhangi bir eyin halkn knamas sebebiyle, halini dzeltme gayesiyle veya insanlarnezdinde iftihar etme maksadyla terket-mesi makbul grlmemitir. nk herhangi birmasiyetin terki, en faziletli ameller arasnda saylmtr. Byle olduu iin de elbet teniyetlerin en gzelini gerektirir. Nefsin imtihana tabi tutulmas ve bunun dorudan nefseynelmesi sebebiyle masiyetin terkine ok byk sevap vaadedilmitir.Bu konuda bir zatn yle dedii nakledilmitir: Vera' halini Allah Teala'dan bakasnn

bilmesini isteyen kimse iin O'nun katnda hibir dl yoktur. Zekeriya (as) hakknda da yle

bir hadise nakledilmitir: Bir gn inaatn tekinde duvar rerken birka kii onu ziyaretetmiti. O, emeiyle geinen bir inaat ustasyd. Misafirleri yamndayken ona iki rekgetirildi.Zekeriya (as) iine ara vererek, rekleri yemeye balad. Misafirlerini buyur etmedi.rekleri yedikten sonra misafirleri bu tavrnn sebebini renmek istediler. nk onun ne

byk bir zahid olduunu iyi bilen kimselerdi. O, yle dedi: Bu inaatn sahipleri beni bellibir cretle istihdam ediyorlar. Verdikleri iki rei de ilerini yapabilme gcn kazanmamiin veriyorlar. Eer onlar sizinle paylamaya kalksam, ne size, ne de bana yetecekti. Ayrcaiim iin gerekli kuvvetten de mahrum olacaktm. Grld gibi burada, bir farzn ifas iin

bir menduptan vazgeme szkonusudur.Kul, bir ameli yapmaya niyet edebilecei gibi bir eyin terki iin de nceden niyet sahibi

olabilir. Gemilerden bir zat unu anlatmtr: Sfyan b. Ebu Asm' ziyaret etmitim.6[6] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 4/32-34.


17/151

Kendisi yemek yemekteydi. Yemee devam ederek benimle hi konumad. Yemei bitiripelleri temizledikten sonra bana dnerek yle dedi: Eer borla almam olsaydm, yemeimiseninle paylamak isterdim.Konuyla ilgili olarak anlatlan bir hadise de udur: Yabancnn alay ve elenceye dair konuan

bir toplulua uram ve onlarn Allah Teala'ya dua ettiklerini sanmt. Yce Allah onun

hsn niyetinden dolay, konumalarn yle grd ve bu yabancnn hsn niyetinden dolayonlar balad.Hasan el-Basr (ra) dedi ki: Mslmanm alameti, dilini tutmas, gzn ksmas ve niyetininzaafa kaplarak Allah Teala'ya yaknlk salayacak ibadetlere komaktan alkoymamasdr.

Niyet, her zaman glenmeli ve artmaldr. Amelleri, niyetlerine gre az veya bedeninin takatiyetersiz olabilir. Buna ramen niyet, byk ve kuvvetli olmaldr. Yine o yle demitir:Mmin, niyeti kuvvetli, takati az olan kimsedir. Mnafk ise niyeti zayf, takati ok olankimsedir.Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Her hakkn bir hakikati vardr.Kul, Allah iin yapt amelden dolay vlmeyi istemez hale gelmedike hlasn hakikatineermi olmaz".

Havariler sa'ya (as), 'Ey Ruhullah! hlasn asl nedir?' diye sormulard. O da yle demiti:hlas, ameli yalnz Allah Teala iin yapp ondan dolay halk tarafndan vlmeyi asla arzuetmemektir. 'Peki Allah iin drst olan kimdir?' diye sordular. O, u cevab verdi: O,insanlarn hakkndan nce Allah'n hakkyla balayandr. Biri dnyalk, dieri ahiretlik ikihusus kendisine sunulduunda, dnyalk olan brakp Allah Teala'nn emrine giriir.nsanlar tarafndan vlmeyi sevmek, dnya sevgisinin temelini oluturur. Byle biri, yerininve konumunun bilinmesinden holanp tannmak ister. Kalbinden kendisinin ululanmasniyetini geirir. O, yaptnn karln ancak insanlardan grecek, bu tr niyetlerden ahirettehibir fayda grmeyecektir. Ameli de makbul deildir.Rivayete gre srailoullar'ndan abid bir zat, krk yl boyunca maarada ibadet etmi,melekler bu amellerini semaya kardklarnda kabul grmeyerek geri evrilmiti. Melekleryle nida ettiler: Ey Rabbimiz! zzetin hakk iin, bizim Sana sunduumuz amel ler aynenhaktr. Bunun zerine Allah Teala yle buyurdu: Doru sylyorsunuz meleklerim. Ama o,kald yerin bilinmesini ok isteyen biridir. Selef-i Salih'ten bir zat da yle demitir: Kibir,riya ve hret tutkusundan kurtulan kimse selamettedir.Sfyan- Sevr (ra) yle demitir: Nefsimle ilgili olarak tedavisi bana en ar gelen ey,niyetimdir. nk o, hercaidir. Yani saa sola kayar veya zaaf gsterir. Bu yzden de onunlasrekli ilgilenip sahip kmaya almanz gerekir. el-Mansur da yle demitir: Amel ihlasloluncaya kadar ona devam etmek, amelin kendinden daha zordur.Sfyan- Sevr'nin (ra)yle dedii rivayet edilmitir: Ben amelimden zahir olan ksma itibaretmem. Ali'nin (kv) ise yle dedii rivayet edilmitir: Amelinizin kabulne, amelinize

gsterdiinizden daha fazla ilgi gsterin. nk amel, takva ile eksmedii gibi kabuledilmeyle de eksilmez. Bir zatn da yle dedii rivayet edilmitir: Her kim srf yalnzkalmaktan dolay yalnzlk hissine kaplr ve cemaate karrsa, riyadan emin olamaz.Abdlaziz b. Ebi Ruvvad yle demitir: Karlatm byklerin salih amele ulamak iinok abaladklarn grdm. Onu eda etmek kendilerine nasip olduunda ise kabul edilipedilmediini dnerek tasalanrlard. Malik b. Dinar'n (ra) yle dedii rivayet edilmitir:Amelin kabul edilmedii ynndeki endie, amelin bizzat kendisi iin duyulan endiedendaha byktr.bni Aclan'm yle dedii nakledilmitir: Amel, ancak u yle kemale erer: Allah korkusu,gzel niyet ve isabetli olma. el-Fudayl, Allah Teala'nn "Hanginizin amelce daha gzelolduunu snamak iin" (Mlk/2) buyruunu tefsir ederken yle demitir: Yani amellerin en

ihlasl ve en isabetli olannn kimde olduunu snamak iin. Bunun zerine kendisine, 'Peki bunasl olur?' diye soruldu.


18/151

O da u cevab verdi: Amel, halis olsa da isabetli olmad takdirde yine kabul edilmez. et-Tiyah yle demitir: Amelde bulunmas gereken drt husus vardr ve amel ancak bunlarlatamam bulur: Allah Teala'y bilmek, hakk bilmek, amelde ihlasl olmak ve snnete uygunolmak. Bunlara riayet edilmeden eda edilen hibir amel fayda vermez.Farzlar en shhatli ekilde ifa edip gnaha dmekten an derecede korkan kimselerin hali,

hallerin en gzelidir. Farzlar edasnda kusurlu, iledii gnahlar iin ok az znt vepimanlk duyan kimselere gelince, bunlarn hali de hallerin en ktsdr. Bu haldekileryaslanacak bir kyas da bulamazlar. Ama Allah Teala diledii kimse iin en ar gnahlardahi balayabilir. Diledii Kimseye de, kk bir gnahtan dolay azap edebilir.Bunlarn durumu, Allah Teala'nn sabk ilmine, O'nun irade ve ukmnde kararlatrlankarara gre ekillenir. ki kii ayn g-Tian ilemi olmakla birlikte, farkl karlklargrebilirler. Allah feala, onlardan dilediinin tevbesini kabul eder.Allah Teala, diledii kulunun amelini kabul eder. Kabul, amelin Kendinden farkl birhusustur. Kula den amelde bulunmak, Mevla'ya den de kabul veya rettir. O, istediinikabu ederken, diledii ameli de reddeder. Kiinin sabkas da, gnahtan farkldr. Sabka,Allah Teala'nm iradesinde yazldr.

O, hakknda gzel son yazl olan kulunun btn gnahlarn balar. Hakknda azap kelimesikesinlemi olana da azap eder ve onun gzel amellerini boa kartr. nsanlar, sabkalarnayani gemiteki yazglarna gre deerlendirilirler. Onlar hakknda Allah Teala'nm sabkilmine uygun ekilde hkmler verilmitir.Gemilerden yle bir hadis rivayet edilmitir: "Israrclar atee hzla giderek helak oldular"7[7]Buradaki 'srar1 ile kasdedilen, kiinin gc yettiinde gnah ilemek istemesi veya ilediiherhangi bir gnahtan dolay ne pimanlk duymas, ne de tevbeye ynelmesidir.


19/151

Kur'an- Kerim'de bu meseleyle ilgili iki ayet-i kerime mevcuttur. Bu ikisinde inkar ehlininTevhid'e bulatrdklar irk sebebiyle ve peygamberlerin arlarna icabet etmemeleri veonlar yalanlamalarndan dolay hesaba ekilecekleri haber verilmektedir:"Ve onlara nida ettii gn yle buyurur: Hani Benim iin (varolduunu) iddia ettiinizortaklarm neredeler?". (Kasas/62) Dier ayet-i kerime de yledir: "Ve onlara nida ettii gn

yle buyurur: Peygamberlere ne cevap verdiniz?". (Kasas/65) Bu iki ayete gre, inkarclarsrf tevhidi ineme ve peygamberleri yalanlama sularndan dolay hesaba ekileceklerdir.Meseleyle ilgili dier iki ayet de yledir: "Ama azl sululara artk soru sorulmaz".(Kasas/78); "te o gn ne bir insan, ne de bir cinne gnahndan dolay (hesap) sorulur".(Rahman/39) Allah Teala 'gnahkarlar' hakknda da yle buyurmutur: "Gnahkarlar sima-larndan tannr ve peremleri ve ayaklarndan tutulup alnrlar". (Rahman/41)Grld zere bu naslarla, inkarclarm gnahlar ve amellerinden dolay hesabaekilmeyecekleri beyan edilmektedir. Biz de buna dayanarak, onlarn amellerinden dolayhesaba ekilmeyeceklerini dnyoruz. Hesaba ekme, ancak aralarnda belli bir muameleve hukuk bulunan iki tarafn fiillerinden dolay olabilir. Hasenat sabit olan kimse de bunlarsayesinde tercihe ve tartya muhatap olur.

Enesb. Malik'ten (ra) "Hem tutuklaym onlar, nk hesaba ekilecekler" (Saffat/24) ayetinintefsiriyle ilgili olarak u gr nakledilmitir: Onlara 'Allah'tan baka ilah yoktur szhakknda soru sorulacaktr. Allah Resul'nn (sav) de merfu' bir hadiste bu ma-fcada

buyurduu ve onlarn tevhid bakmndan sorguya ekilecek rini bildirdii rivayet edilmitir.Cennet ve ehlinden btn insanlar Kyamet gn alt tabaka zere diriltileceklerdir:1.Tabaka:Hesaba ekilneksizin cennete girecekler. Bunlar, Kui^an'da 'ndekiler=Sabikn've 'Yakn khnanlar=Mukarrebn' olarak bildirilen kimselerdir.2.Tabaka:Kolay bir hesabn ardndan cennete girecekler. Bunlar da mminlerin havass vesalih kullardr.3.Tabaka: Uzun bir hesab ve mcadeleden sonra cennete girecekler. Bunlar da 'Kitaplarsadan verilenler=Ashab- Yemn' olarak bilinenlerle mminlerin avamdrlar.Cehennem ehli de ayn ekilde tabakadr:1.Tabaka:Hesaba ekilmeksizin ve soru sorulmakszm cehenneme girecekler. Bunlar Yafes

b. Nuh'un soyundan gelip puta tapan ve Yecc ve Mecc olarak bilinenlerdir. Bunlar, aslolarak cehennem iin yaratlm olanlardr.2.Tabaka: Uzun ve zorlu bir hesaptan sonra cehenneme girecekler. Bunlar byk gnahileyenler ve mnafklardr.3.Tabaka: Amellerinden dolay hesaba ekilmeksizin srf durdurulan ve soru sorulankimseler. Bunlar da kendilerine peygamber gnderilmesine ramen inkar etmi kavimlerdir.Bunu da Allah Teala'nm u buyruunda grmekteyiz: "Kendilerine peygamber gnderilenleremutlaka soracaz". (A'raf76)

Konuyla ilgili mehur bir hadis-i erif yledir: "Allah Resul (sav) buyurdu ki: Hesabaekilene azap edilir. Bunun zerine sahabe, 'Ey Allah'Resul! Yce Allah 'Kolay bir hesabaekilecektir" (n-ikak/8) buyurmuyor mu?' dediler. O da yle buyurdu: Bu olacaktr. Hesabaekilene azap edilecektir10[10]mammz Sehl b. Abdullah (ra) yle derdi: Kafirler sadece tev-hid hakknda hesabaekilecektir. Onlar snnetten dolay hesaba ekilmeyeceklerdir. Bidat ehli snnet hakkndahesaba ekilecektir. Mslmanlar da amellerden dolay hesaba ekileceklerdir.Allah Teala'nm "Sonra onlarn dn Bize'dir ve onlar hesaba ekmek de Bize der"(Gaiye/26) ayetinin tefsirine gelince bu hususta iki gr vardr lkine gre bu ayet,sylendii makamdan ayr olup mslmanlara yneliktir. nk Allah Teala bu ayetin

banda inkar edenleri haber verirken sonunda azab zikretmitir. Nitekim Allah Teala bata

10[10]Buhar, inn/35, Tefsir-i Suret/84-1, Rikak/49; Mslim, Cennet/79, 80; Ebu Davd, Cena-iz/8; .Tinriiz, Kyametf, Tefsir-i Suret/84-1;bni Hanbel, VI/47, 48, 91, 108, 127, 185, 206.


20/151

yle buyurmaktadr: "Ancak yz eviren ve inkar eden hari. Allah ona en byk azaptabulunacaktr". (Gaiye/24) Bu, onlarla ilgili ihbarn sonudur. Bunun ardndan bakalarnkonu alarak devam etmektedir: "Sonra onlan dn Bize'dir ve onlar hesaba ekmek de Bizeder" (Gaiye/26)Dier gr ise u ekildedir: Ayette geen hesap ile kasdedilen cezalandrma olabilir. nk

'Hesaba ekme' fiili, inkar edilenler iin kullanldnda, yaptklar kt ilerden dolaycezalandrlmalarna yorulmaktadr. Niteki u ayet-i kerime de bu anlamdadr: "Dini inkaredenlere gelince; onlarn amelleri; dz ve ssz bir ldeki serap gibidir ki susayan onu suzanneder. Onun yanna varnca su adna hibir ey bulamayp ancak Allah' bulur. O da onunhesabn hakkyla grr". (Nur/39) Buradaki 'hesab' ile kasdedilen de yine cezadr.

Ne var ki el-Ferra' ve dier dil alimleri, bu grmze kar karak ardndan gelene itibaretmi ve onu hesaba ekmenin delili olarak kabul etmilerdir. Onlar bu ayetle ilgili grleriniyle dile getirmilerdir:"O da onun hesabn hakkyla grr" ifadesinde kasdedilen, onun cezalandrlmas olabilir.Ama onun hesaba ekilmesinin mu-rad edilmi olmas da mmkndr. nk Allah Teala,"Muhakkak Allah hesab hzl grendir" (Bakara/202) buyurmaktadr.

Kelam- Kadim'in hesap ile kasdettiinin 'Hesaba ekme=mu-hasebe' olmas da muhtemeldir.ez-Zeccc da, yukardaki yorumumuzla ilgili olarak ayn ynde konumu ve "Ama azlsululara artk sular hakknda soru sorulmaz" (Kasas/78) ayetiyle ilgili olarak yledemitir: Onlar hesaba ekilmezler, nk Allah Teala'nm onlarla ilgili sabk hkmkesinlemitir. O, sabk ilmiyle onlar hakkndaki hkmn pekitirmitir.Muktil b. Sleyman da, onunla ayn gr paylam, yalnz birebir mana verme hususundafarkl hareket etmitir. O, tefsirde uzman olmasna ramen, dille ilgili ilimlerde ez-Zeccckadar nfuz sahibi deildi.Muktil ayetin manasn yle vermitir: Azl sulular, seleflerinin gnahlarndan dolayhesaba ekilmeyeceklerdir. O, byle yapmakla, 'hm=onlar> zamirini, daha nce geen Karunve avane-si ile gemi devirlerin sulularna atfetmitir. Zira onlarn zikredilmesi, u Hitab-lahi'nin beyan niteliindeydi: "Peki unu da bilmiyor muydu ki Allah, daha ncekendisinden daha gl ve serveti daha fazla olan kimseleri helak etmiti?" (Kasas/78)Bunun hemen ardndan, "Onlarn gnahlarndan hesaba ekilmezler" buyrulurken, o kavminmriklerinin gnahlarndan bahsedilmektedir. O ve dierleri, inkar ehlinin de hesabaekileceklerini bildirerek yle demilerdir: Nasl hesaba ekilmezler? Allah Te-ala gemikavimlerinin kssalarn anlatrken onlara ne yaptn haber vermiyor mu?Szkonusu ayet-i kerime Firavun'un u ifadesindeki manaya uygun olarak indirilmitir: OMusa'ya (as) 'Peki gemilerin durumu ne olacak?' demi, o da, 'Onlarn bilgisi Rabb iminkatandadr* demiti. Ancak Allah Teala, lesab' kelimesi ile cezay da kasdet-mitir. Bunun darnei mevcuttur. Nitekim O, yle buyurmaktadr: "Ba ve hesap olarak". (Nebe/36) Ama

buradaki hesap, ceza olduu gibi yeterlilik manasnda da kullanlm olabilir. Yani onlarayetecek kadar. Nitekim O baka bir ayetinde yle buyurmaktadr: "Cehennem onlara yeter".(Mcadele/8) Yani cehennem onlara kafidir. 11[11]

38. FASIL

hlas Hakkndadr

Bu balk altnda niyetleri, yaanan btn hallerde niyetlerin gzelletirilmesine ve fiillerebulaabilecek kusur ve illetlerden sak-nlmasma dair verilen emirleri aklanacaktr.Yce Allah buyurdu ki: "Onlar ancak dini Allah'a halis klarak O'na ibadet etmekle

emrolundular". (Beyyine/5) Allah Resul'nn de (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir:11[11] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 4/38-42.


21/151

" ey vardr ki onlar zere olduu srece mslman kimsenin kalbi kin barndrmaz:... veameli Allah Teala'ya halis klmak12[12]Yine O, yle buyurmutur: "Ameller ancak niyetleregredir. Herkes iin niyet ettii vardr" 13[13]Ehli Beyt kanalyla rivayet edilen bir hadis-i erifte de Allah Resul'nn (sav) yle

buyurduu haber verilmektedir: "Allah Teala amel olmadka hibir sz kabul etmez. Hibir

ameli de niyetsiz kabul etmez".mer b. Hattab (ra) yle demitir: Amellerin en faziletlisi, Allah Teala'nm farz kldklarneda etmek, O'nun haram kldklarndan da saknmaktr. Allah Teala'nm katndaki iin sadk

bir niyet bulunmaldr. Kul, hayatnn her annda niyette bulunmaldr. Yemesi, imesi,giyinmesi, uyumas ve hanmyla ilikisinde dahi niyet etmelidir. nk btn bunlar, hesabakonu olacak ilerdendir.Eer onlar Allah Teala'nm rzas iin yapyorsa, amellerinin tartlaca terazinin hasenatkefesinde onlar grecektir. Eer btn bunlarda hevasnn izdii yoldan gidiyorsa, o zamanda gnahlarnn yerald kefede grecektir. Zira her kul iin niyet ettii amelin karlvardr.Kulun niyette bulunmay, dalgnlk ve hata eseri ise, niyet ve irade bulunmay durumunda

yaptndan dolay herhangi bir karlk alamaz. Yapt ameli ahirette de gremez. Ondandolay, lehinde veya aleyhinde bir durum olmaz. Byle birinin dnyadaki misali, akl vesorumluluk olmakszn igd ve vahiyle hareket eden hayvanlarn durumuna benzer. Bu gibikimselerin, Allah Te-ala'nn u buyruuna dahil edilmelerinden endie ederim: "Kalbini Bizizikretmekten gafil braktmz, heva ve hevesine tabi olan ve ii hep arlk olan kimselereitaat etme". (Kasas/28) Buradaki 'fa-rat=arlk' kelimesi deiik ekillerde tefsir edilmitir.Birine gre gaflet ve dalgnlktr. Bir bakasna gre arlk ve ziyan etmedir. nc birinegre ise helake ynelmedir.Salih niyet, salih bir amelin balang noktasdr. Allah Te-ala'nn ilahi vergisinin ba daodur. O, mkafaatm konusudur. Kulun, amellerden dolay kazanaca sevap, ancak AllahTeala'nm kendisine nasip edecei niyetlere gre deiir. nk tek bir amelde dahi birdenfazla niyet bulunabilir. Bu niyetlerin says, kulun yklenebilecei yke ve onun ilmine greekillenir. Bu niyetlerden her biri iin ayr bir hasene verilir ve bunlar da on misli arttrlr.nk onlar amelde ve ekilde toplanrlar.

Niyet iki esastan ibarettir:1.Amele dnk kalpten ynelii salkl klmak ve bunda uyank bulunmak.2. Amelde Allah Teala'ya kar ihlasl olmak ve O'nun katndaki sevab ummak.

Niyeti bu ekilde bilinerek eda edilen her amel, Allah Teala'nn ltuf ve rahmetiyle salih vemakbul bir amel olur. nk bu tr bir amelin sahibi, irk, cehalet ve.hevadan saknmtr.Onun ameli de Allah Teala'nn esiz hazinelerine ykseltilmi ve onun iin iyi bir birikimolmutur.

hlasn hakikati, onun u iki husustan beri olmasyla mmkn olur:1. Riya,2. Heva.Bu ikisinden uzak olan ihlas, Yce Allah'n da benzettii gibi st misali halis ve pak olur.Allah Teala'nn zerimizdeki nimetinin tamama ermesi de byle gerekleir. O, stntemizliini haber verirken yle buyurmutur: "Zira size onlarn karmlarndaki ikembe -ilekan arasndan, halis bir st iiliyoruz ki ienlerin boazndan afiyetle gesin". (Nahl/66) St,

12[12]bni Mce, Mukaddime/18, Menasik/76; Drim, Mukaddime/24; bni Hanbel, III/225,

IV/80, 82, V/18313[13]

Buhar, Bed'l-Vahy/1, man/41, krah/Giri, Nikah/5, Talak/11, Menakb'l-Ensar/45,

k/6, Eyman/23, Hyel/1; Mslim, maret/155; Ebu Davd, Talak/11; Tirmiz, Fezaill-

Cad/16; Nesa', Taharet/59, Talak/24, Eyman/19; bni Mce, Zhd/26; bni Hanbel,


22/151

o ikisinden herhangi birini ihtiva ettii zaman halis ve pak olmaktan kar. O'nun nimeti detamama ermemi olur. Biz de yle bir stten tiksinti duyar ve onu imeyiz. Allah Teala'yakar eda etmekle mkellef olduumuz ameller ve O'nunla ilikimiz de buna benzer.Amellerimize insanlar iin riya veya nefsin hret tutkusu ynndeki arzu ve hevas bulatzaman, halis olmaktan karlar. Bu tr amellerde, olmas gereken drstlk ve edeb

szkonusu olmaz. Allah Teala da, bizim stten tiksinmemiz gibi, amellerimizden de tiksinirve onlar kabul etmez. bret alanlar iin bunda byk ders vardr.Said b. Ebi Brde, mer b. Hattab'm (ra) Ebu Musa el-E'ari'ye (ra) gnderdii bir mektubunakletmitir. mer (ra) yle demektedir: Niyeti halis olan kimseye, insanlarla ilikisindeAllah Teala yeter. Allah Teala'nn bildiinin aksine amellerle insanlara gzel grnmeyealan kimseler, O'nun tarafndan kusurlu grlmtr. Salim b. Abdullah da, mer b.Abdaziz'e (ra) gnderdii bir mektupta yle demitir: Ey mer! unu bil ki, Allah Tealaniyeti mik-dannca kulun yardmnda olur.

Niyeti tam olan kimseye, Allah Teala'nn yardm da tam olur. Niyeti eksik olan kimse, O'nunyardm da ayn miktarda eksik olur. Allah Teala bunu tasdik ederek yle buyurmutur:"Eer o ikisi aralarm dzeltmek isterlerse, Allah da onlarn aralarn bulur". (Nisa/35)

Grld gibi Allah Teala, elerin arasm bulmay, onlarn bu yndeki irade ve isteklerinebalamtr. Allah Teala'nn bir eye muvaffak klmasnn anahtar da budur. O, salih amel sa-hibini de ayn ekilde hayra muvaffak klar.Selef-i Salih'ten bir zat yle demitir: Bana gre hayrn tama -nu, ancak hsn niyetletoplanr. Hayr olarak size o yeter. Nice k-k amel sahibi vardr ki niyet onu yceltir. Nice

byk amel sahibi de vardr ki, niyeti onu kltr. Ediblerden biri de kardeine ^azdmektupta yle demitir: Amellerinde niyetini halis kl. yle yaptnda az bir amel dahi sanayetebilir.Davud et-Ta''nin de yle dedii rivayet edilmitir: En byk tasas takva olan kimsenin

btn uzuvlar dnyaya balansa dahi, bir gn sahip olduu niyet onu salih niyete geridndrecektir. Allah Teala'y hakkyla bilmeyen kimsenin hali de benzerdir.Btn kayg ve tasas dnya olan kimse, uzuvlarnn tamamyla salih amellere bal olsa dahi,yine dnay istemeye dnecektir. Bu, heva ve heveslere uygun dmektir. Bunun srr da,kiinin btn tasasnn dnyevi menfaatlara kar nefsi arzulara teslim olmasdr.Muhammed b. el-Hseyin yle demitir: Kiiye gereken, niyetinin ameli nnde olmasdr.Eyyub es-Sihstan ve dierleri ise yle demilerdir: Amel sahiplerinin niyetlerini arndrphalis klmalar, onlar iin btn amellerden daha zordur. Sfyan- Sev-rfnin de (ra) ylededii rivayet edilmitir: Gemiler, tpk ilim rendikleri gibi, amel iin nasl niyet etmelerigerektiini de renirlerdi.Ulemadan bir zat ise yle demitir: Amel etmeden nce amel iin niyeti ara. Hayra niyetettiiniz srece, hayrdasnz demektir. Zeyd b. Elem de yle demitir: ki haslet vardr ki

onlarla iiniz kemale erer: Allah Teala'ya isyanda bulunmaya kalkmayarak sabahlamanz veO'na isyana kalkmayarak akama ermeniz.Selef-i Salih'ten bir zat yle demitir: Allah Teala'nn nimetleri sayamayacanz kadaroktur. Sizin gnahlarnz ise bilemeyeceiniz kadar gizlidir. Ama siz, tevbekar olaraksabahlayn, tevbe-kar olarak akamlayn. O zaman bu ikisi arasndakiler! Allah Te-ala

balar.Mridandan biri hakknda u hadiserivayet edilmitir: O, alimleri dolayor ve yle bir sorusoruyordu: Bana yle bir amel gsterin ki, onu yaptm mddete, gndzn ve gecenin

btn saatlerinde O'nun iin amel edenlerden biri olabileyim. Ona yle denildi: Gcnyettii zaman amelet. Zira peygamber yle yapard. Yanndan ayrldn anda hemen amelegiriirdi. Srekli amel iin kayglanan, her an amel eden gibidir.

sa'nn (as) da yle buyurduu rivayet edilmitir: syana niyetlenmeden uyuyan ve gnahgrmeyen gze ne mutlu!


23/151

Bu konuda Allah Resul'nn (sav) de yle buyurduu rivayet edilmitir: Her kim birhaseneye niyetlenir ve onu yapamazsa, kendiine bir hasene yazlr. Her kim de bir gnahaniyetlenir ve onu yapmazsa ona da bir hasene yazlr". 14[14]Mehur bir hadiste de Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Kiininniyeti, amelinden daha hayrldr".

Niyetle ilgili on esas mevcuttur: Niyet gizlidir. Gizli ameller (=a'ml's-sr), karl katlarcaverilen amellerdir. nk o, gay-bi bir ameldir ve ona Allah Teala dnda hi kimse muttaliolamaz.Zahiri ameller, Allah Teala ve dier insanlar taranndan bilinirler. Allah Teala, kuluna niyet

bahettii zaman, onu halis ve herhangi bir kusur bulamam olarak baheder. O'nun hibeettii amele hibir afetbulaamaz. Niyet, hazr bir batr.Dier ameller ise, kul iin biriktirilirler. Bunun byle olmasnn bir nedeni de, niyetin ameliin art koulmu olmasdr. Hibir amel, niyetsiz sahih olmaz. Niyet ise, hibir eye gerekduymakszn sahih olur.Abdrrahim b. Yahya el-Esved, Allah Resul'nn (sav) "Kiinin niyeti, amelinden dahahayrldr" buyruu hakknda yle bir aklama yapmtr: Yani, amelde gsterdii ihlas,

amelin bizzat kendisinden daha hayrldr. Yine o yle demitir: Amel olmakszn gsterilenihlas, ihlassz birinin amelinden daha hayrldr. Ona gre niyet, hlasn ta kendisidir.Dierlerine gre ise, kiinin iiyle dnn fark olmakszn sdk sahibi olmasdr.Cneyd el-Badad (ra) ihlas ile sdk arasndaki fark yle ince bir ekilde aklamtr ki,

bunun da aklamaya ihtiyac vardr: eyhlerden biri ondan unu nakletmitir: Bir cemaat, birahs aleyhinde ahitlikte bulunmutu. Ama bu ahitlik ona zarar veremedi. Cemaatioluturanlar, ihlasl kimselerdi. Eer sdk sahibi olsalard, o kimse bu ahitlikten dolaycezalandrlrd.Bunun aklamas yledir: Eer bu cemaati oluturan ferdler, sdk sahibi olsalard, sulununyaptn veya onun yaptnn benzerini yapmazlard. Bu, kiinin halinde grlen sdk yanidrstlktrki tahkik ehline gre niyetin ve niyette gsterilen hlasn z de budur.Allah Resul'nn (sav) "Kiinin niyeti, amelinden daha hayrldr" buyruunun bir aklamasda yle yaplmtr: Mminin niyeti devaml ve kesintisizdir. Ameller ise kesintilidir.

Niyetteki devamllktan dolay tevhid ehli cennette ebedi klnmtr. irk ehli de ayn ekildekt niyetlerinin devamllndan dolay cehennemde ebedi kalmaya mahkum edilmilerdir.Btn bunlar, "Kiinin niyeti, amelinden daha hayrldr" buyruunun manasyla ilgili iza-hatlard.Bu hadisin bir dier izah da u ekilde yaplmtr: Hadisteki ifadede, takdm/te'hr yani nearkaya doru yer deitirme szko-nusudur. Mminin niyeti de, bir anlamda onun amelidir.Buna gre mana u ekilde olmaktadr:Mminin niyeti, hayrl amellerinden biridir.Benzer bir anlam u ayet-i kerimede grlmektedir: "Biz hibir ayet neshetmez veya

(hkmn) unutturmayz ki ondan daha hayrlsn getirmeyelim". (Bakara/106) Bu ayetin biranlam da, 'ondan da bir hayr getirmiizdir1 biimindedir. Bunun bir baka rnei u ayet -ikerimedir: "Sanki onu biliyormusun gibi onu sana soruyorlar". (A'raf/187) Bu ayetin anlamda yle verilmektedir: Sanki biliyormusun gibi onu (kyametin vaktini) sana soruyorlar."Kiinin niyeti, amelinden daha hayrldr" hadisiyle ilgili olarak yukarda yaplanaklamalara ilaveten bir de yle bir aklama yaplmtr: Niyet, kalb amellerdendir. Kalbameller, kulun amelleri arasnda en hayrl olanlardr. Dolaysyla hadis bu ekilde deanlalabilir.Allah Resul'nn (sav) bu mehur hadisiyle ilgili olarak naklettiimiz grlerin hepsi,desahihtir. nk bunlarn hepsi de niyet hakknda geerli hususlardr. Niyet, amelden stntutulmutur, nk anlatlanlar niyetin bilinen sfatlarndandr.

Tabiundan bir zatn yle dedii rivayet edilmitir: yi kimselerin kalpleri iyilikle kaynar.14[14]Buhar, Rikak/31; Mslim, man/206, 207, 259; Drim, Rikak/70; ibni Hanbel, 1/279, 11 310, 361, 11/234, 411, 498, III/149


24/151

Gnahkrlarn kalpleri ise fcur ve gnah ile kaynar. Allah Teala onlarn niyetlerini iyi bilir.Amellerini de niyetlerine gre sabit klar. Siz de kalbinizin tasasn ve niyetini srekli takipedin.Semavi kitaplardan birinde yle buyrulmutur: Hikmet sahibi her kimsenin szn kabuletmem. Ama Ben onun kaygsna ve arzusuna bakarm. Kayg ve arzusu Benim rzam iin

olan kimsenin suskunluunu zikir, bakn ibret klarm. Bu da, Allah Resu -l'nden (sav)rivayet edilen u hadis-i erifin muhtevasna dahildir: "Allah Teala sizin bedenlerinize vemallarnza bakmaz. O, sadece kalplerinize ve amellerinize bakar" 15[15]Sfyan- Sevri'ye (ra), kulun niyetten dolay hesaba ekilip ekilmeyecei sorulmutu. O da,'Evet, kararllk olduu zaman ondan dolay yarglanr1 dedi. Rivayete gre Allah Resul(sav) yle buyr-mutur: "Kul, salih ameller ilediinde melekler, mhrl defterlerle onlarsemaya kartr ve Allah Teala'nn huzuruna sunarlar.O da, 'Bunlar atn, nk onlarla Benim rzam murad etmedi' buyurur. Ardndan dameleklere yle nida eder: Falana unlar yazn, falana unlar yazn. Melekler , 'Ey Rabbimiz,o kimse, bunlardan hibirini yapmad' derler. Bunun zerine kendilerine yle buyrulur: Amao amellere niyet ettiler".

Ebu Kebe el-Enmar'ninnin (ra) rivayet ettii hadiste Allah Resul (sav) ylebuyurmaktadr:"nsanlar drt snftr: Biri, Allah Teala'nn ilim ve mal verdii ve mal zerinde ilmiyle ameleden kimsedir. Biri, 'Allah Teala, ona verdiini bana verse, ben de onun gibi amel ederdim'diyendir. Bu ikisi hayrda eittirler. Bir dieri, Allah Teala'nn mal verip ilim vermediikimsedir. O, cehaletinden dolay malyla olur olmaz iler yapar. Dier biri de, 'Eer AllahTeala, ona verdiini bana verseydi, ben de onun gibi yapardm' der. Bu ikisi de gnahtaeittirler" 16[16] Grld gibi Allah Teala, dier ikisini hayrda ve gnahta ncekilerle aynkefeye koymu ve bunu,srf niyetlerinden dolay yapmtr.Enes b. Malik'ten (ra) rivayet edilen hadis-i erif de benzer mana ihtiva etmektedir: "AllahResul (sav), Tebk gazvesine kt zaman yle buyurmutu: u anda Medine ylekimseler var kij a^ tmz hibir vadi, bastmz hibir toprak yoktur ki kafirleri kz-drmasn, harcadmz hibir para, kurduumuz hibir adr, dtmz hibir ukur yokturki Medine'de olmalarna ramen sevabnda bize ortak olmasnlar. Sahabe, 'Yanmzdaolmadklar halde bu nasl olur?' diye sordular. O da yle buyurdu: zrleri onlarnkatlmasna engel oldu, ama hsn niyetleriyle bize ortak oldular".Selef-i Salih'ten bir zatn yle dedii bildirilmitir: Amellerin dzgnlk ve bozukluu,niyetlerin dzgnlk ve bozukluuna gredir. Mutarraf da yle derdi: Amelin dzgnl,kalbin dzgnl iledir. Kalbin dzgnl ise niyetin dzgnlne baldr. Kim duruolursa, kalbi de durultulur. Kim kark olursa kalbi de kartrlr.Konuyla ilgili ok bilinen hadislerden biri de Allah Resul'nn (sav) u buyruudur: "Ameller

ancak niyetlere gredir. Herkes iin niyet ettii vardr. Kimin hicreti, Allah ve Resul'ne ise,onun hicreti Allah ve Resul'nedir. Kimin hicreti dnyaya ise, ona ular. Bir kadna iseonunla evlenir".17[17]Grld zere Allah Resul (sav), amellerin niyetsiz olamayacan haber vermi, her kuliin niyetinin asl olduunu bildirmitir. Dnyalk ve elere talip olanlar da kendi niyetlerinedndrlr ve haklarnda bunlara gre hkm verilir. Bunlar, Allah Te-ala'nn onlar iinayrd nasiptir. O, bu insanlar o amellere muvaffak klsa da, klmasa da sonu deimez.

Niyetlerinin bozukluundan tr yaptklar hicretin sevab boa gider.Allah Teala'ya ihlasla amel edenleri bekleyen sevaptan mahrum ediliin temel sebebi,

15[15]Mslim, Birr/32; bni Mce, Zhd/9; bni Hanbel, 11/285, 53916[16]

Tnniz, Zhd/17; bni Mce, Zhd/2617[17]Buhar, Bed'l-Vahy/1, man/41, krah/Giri, Nikah/5, Talak/11, Menakbl-Ensar/45, Itk/6, Eyman/23, Hiyel/1; Msm, maret/155;Ebu Davd, Talak/11; Tirmiz, Fezaill-Cihad/16; Nesat, Taharet/59, Talak/24, Eyman/19; bni Mce, Zhd/26. Bu paragraf, anlat m dzenibakmndan buraya ait grnmemekte olup Kt'1-Ku-lb'un orjinal el yazmalarndan sehven nakledilmi olabilir. (ev.)


25/151

niyetlerindeki bozukluktur. Oysa ihlas ehli, niyetlerini saflatrp ahiret talebinden tegitmeyen kimselerdir. Amelleri boa gidenler iin bu ok byk bir kayp ve dnya hayatlar

bakmndan ahirette byk bir pimanlktr.bni Mesud (ra) tarafndan rivayet edilen bir hadis-i eriflerinde Allah Resul (sav) yle

buyurmaktadr: "Her kim bir eyi umarak hicret ederse kendisine o verilir. Bir adam hicret etti

ve bizden bir hanmla evlendi. Bu adam, 'Muhacir mm Kays' adyla anlrd".*Ebu Davud, yukardaki niyetle ilgili hadis-i erifin ilmin drtte biri olduunu sylemitir. O,bunu anlatrken yle demitir: Allah Resul'nden (sav) nakledilen sahih hadisleritopladmda bunlarn drt bin hadisten ibaret olduunu grdm. Bilaharebunlar drt temelhadise indirdim. Bunlardan her biri ilmin drtte birini oluturmaktayd. Bu drt hadisten ilkide bu hadis-i erifti. Ebu Davud'un bu szlerinin arkasnda yatan hakikat, szkonusu hadis -ierif ile teyid edilen 'niyet'in, dinimizde dier farzlarn da ancak kendisi ile tamamlandtemel farz olarak grlm olmasdr.

Niyetin nemiyle ilgili nakledilen rivayetlerden birinde yle denilmektedir: Adamn biri,cihad ederken ldrlm ve 'merkeb maktul' olarak anlr olmutu. Bunun sebebi, savameydannda kymetli eyasn ve merkebini gzne kestirdii birine saldrarak o kimse

tarafndan ldrlm olmasyd. O, ite bu niyetinden dolay bylesine aalayc bir isimleanlr olmutu.Ebu Ubade (ra) vastasyla Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir:"Ganimetten baka bir maksad olmakszn savaan mcahid iin ancak niyet ettii (ganimet)szkonusu-dur". 18[18]Yine Ebu Ubade (ra) yle demitir: Yanmda cihada kmas iin

birinden ricada bulunmutum. 'Bana bir bedel konulmadka kmam' dedi. Bunu AllahResu'ne (sav) anlattm zaman yle buyurdu: "Onun iin dnyalk ve ahiretlik kazanolarak koyduun bedelden bakas yoktur19[19]srailiyyat kaynakl kssalardan birinde yle bir hikaye anlatlmtr: Adam biri kuraklkyllarndan birinde yolda bir kum ynnn yanndan geerken kendi kendine 'u kum ynyiyecee dnse de insanlara datsam' demiti. Bunun

Documents

Kutül kulüb Cilt 4 Bölüm 1.docx