Kutül kulüb Cilt 3 Bölüm 2.docx

8/22/2019 Kutl kulb Cilt 3 Blm 2.docx

1/53

Ev Sahibi Mtevekkilin Hkm Hakkndadr: 1

Tevekkl Ehlinin Hkmleri Hakknda Baka Bir Aklama :..................................... 2

Tevekkl Ehlinin Fazileti Hakknda Baka Bir Aklama : ........................................... 3

Tevekkl Sahiplerinin Sfatlarhakknda Baka Bir Aklama: ..................................... 3

Rza Makamnn Hkmleri Hakkndadr:....................................................................... 4

Muhabbetin Hkmleri Ve Muhabbet Ehlinin Sfatlar Hakkndadr :............................. 9

Muhibbann Korkular Ve Korkudaki Makamlari Hakkndadr : ................................ 12

Ev Sahibi Mtevekkilin Hkm Hakkndadr:

Evi olan bir mtevekkil, evinden karken tedbir gerei kapsn rtmelidir. nk bu husustacari olan snnet ve byklerin emirleri vardr. Allah Teala, tedbir alma ve saknma hususundayle buyurmutur: "Ey iman edenler, korunma tedbirlerini alnz". (Nisa/71); "Onlarn senifitneye drmelerinden sakn". (Maide/49) Bir hadiste de Allah Resul'nn (sav) yle

buyurduu rivayet edilmitir: "Onu bala ve tevekkl et" 1[1]Kul, kalben insanlara deil de Allah'a dayanyor olduka, bu tr tedbirlere bavurmas onuntevekkln zedelemez. Devesinin kamas veyayerinde kalmas noktasnda, kendi tedbirinegvenmeyip Allah Teala'mn tedbirinin gzelliine gvenirse, tevekkln yine bozmuolmaz. O, evinin kapsn rterken de, evdeki eyann olduu gibi kalmasn, Allah Teala'mntercihine ve takdirine brakmolmaldr. Tevekkl sahibi kul, her konuda Rabbinin hkmneteslim olur. 36..nk Allah Teala bir kulunu, her hangi bir konuda kendisine tevekkl etme makamnaykselttii zaman, ona verdii hereyde tevekkl sahibi klar.Kul, tevekklde olduu gibi tevbe makamnda bulunabilmek iin de hereyde ve hereyi ileAllah'a ynelmelidir. Ancak byle davrandnda O'nun sevgisine mazhar olan tevbekrlararasnda yer alabilir.te bu nedenledir ki Allah Teala, "Muhakkak ki Allah tevekkl edenleri sever" (Al -imran/159) ve "Muhakkak ki Allah ok tevbe edenleri sever" (Bakara/222) buyurmutur. O,

bunun yansra "Bir eye tevekkl edecekler, yalnz Allah'a tevekkl etsinler" (brahim/12)buyurmutur. Bu ayetin tefsirindeki en gzel gr; bir konuda Allah'a tevekkl eden kulun,

hayatn btn sahalarnda Allah'a tevekkl etmesi gerektii ynndeki grtr. Dier grise, birtakm eylerde O'na tevekkl eden kulun, her tevekklnde yalnz O'na tevekkl etmesieklindeki grtr. nk bir konuda vekil klman kimseye, sadece o konuda tevekkledilirken, dier konulardan her birinde ayr ayr tevekkl etmek gerekirTevekkl, peygamberlerin en yce makamlarndan, sddklarla ehitlerin en stnderecelerinden biridir. Tevekkln hakikatine eren kimse, tevhidin de hakikatine erer. Byle

birinin iman kemale ulaarak, byk derecelere nail olur. irkin her trl gstergesinden veeytann btn gizli tasallutlarndan uzak kalr. eytan byle bir kul zerinde asla hakimiyetkuramaz.Allah Teala da bu meyanda ylebuyurmaktadr: "Onun iman eden ve Rableri'ne tevekkledenler zerinde hibir gc yoktur.. Onun gc, ancak kendisini dost edinen ve Allah'a irk

koanlar zerindedir". (Nahl/99-100) Grld gibi Allah Teala, eytann1[1]Tirmiz, Kyamet/60


2/53

insan zerindeki etkisini kaldrmay srf iman etmeye balamam, tevekkl etmeyi de gerekliklmtr.Tevekkl bahsini bu kadar ayrntl ve derinlemesine aklamamzn bir sebebi de budur.nk tevekkl makamna, Vekil'i hakiki anlamda mahede etmek zere nail klman birkimse, yakini imann makamlarna ve takva ehlinin hallerine daha rahat olarak ulaabilir.

Nitekim Abdullah b. Mesud (ra) bu hususta yle demitir: Tevekkl, imann zdr.Tevekkl sahibi bir kul, bu tevekklnde bir takm sebepler, ahslar, gayeler ve deiikeylerle snanabilir. Bu snava, dier makam sahipleri de maruz kalabilirler. Bu bela veimtihanlardan sonra kulun zerinde, eytandan bir esinti veya kuruntu kalabilir. Ancak onunlaasla birleip kendine hakim olmasna izin vermez. Allah Teala, bu tr snavlarla kuluntevekkldeki drstln snayarak, Vekil'ine bakm grmek ister. Sonuta da,tevekklnde drst olan mukarrebunu dllendirmeyi, ya da tevekkllerinin mcerred biriddiadan ibaret olduunu gstermeyi murad eder. Bylelikle drst olmayanlar, yalanlarn

bizzat kendileri grerek tevbeye ynelirler.O, bu meyanda yle buyurmaktadr: "Allah Teala'nm sadk olanlar sdklar sebebiyledllendirmesi iin". (Ahzab/24) Tevekkl edenlerin dllendirilmesi, tevekkllerindeki

sdklan sebebiyle olur. Sdk hil'ati, onlarn nianesi olur. Allah Teala bundan sonra ylebuyurmutur: "Mnafklara da dilerse azap eder, ya da onlarn tevbelerini kabul eder".(Ahzab/24)Tevekkl iddiasnda bulunanlar iin en iyi hal, tevbedir. Onlar, tevbe sayesinde iinde

bulunduklar zulmetten kabilirler.Allah Teala buyurdu ki: "nsanlar, 'man ettik' demekle, imtihan edilmeksizin braklacaklarnm sandlar?". (Ankebut/2) Daha sonra da gemi mmetlere mensup kullar tarafndan yaan-m bir snnetini haber vererek yle buyurmutur: "Andolsun Biz onlardan ncekileri deimtihan ettik. Elbette Allah dorular bilecek, yalanclar bilecektir". (Ankebut/3); "AllahTeala'nm snnetinde asla deime bulamazsn". (Ahzab/23)Tevekkl eden kul, evinden karken Allah Teala'nm emri ve Resul'nn (sav) snneti gerei,yukardaki gereklere inanarakyle demelidir: "Allahm, evimdekilerin tamam, eer onlar alacak birini musallat ettiysenSenin yolunda benden o kimseye sadaka olsun". Bu kimsenin evindeki eyas alnrsa, buhususta aadaki yedi muameleden biri geerli olur:1.Allah Teala'ya olan tevekkl ile O'nun emrini diledii gibi tedbir ediini ve bu yndekiseimini kabullenir. Kalmas halinde kendisini fitneye drebilecek eyleri onun elindenkarmasn ve dnya maln eksiltmesini anlayla karlar.2. Allah Teala, sevdii eyleri kaybettirmek suretiyle kulunun sadakat ve teslimiyetim, ya dayalann aa karmak iin onu semi ve imtihan etmi olabilir. Eer kul, Rabbinin bugzel imtihanndan dolay O'na hamd ve krde bulunup nefsi noktasnda herhangi bir

rahatszlk hissetmezse kr ve rza ehlinin sevabna nail olur. Lm-i meknn yani gizliilimde O'nun bir peygamberinden bu ynde bir haber nakledilmitir: "O peygamber yledemiti: (Ey Rabbim, Senin velilerin kimlerdir?' Buyurdu ki: 'Kendisinden sevdii eyialdm halde Bana teslimiyet gstermeye devam edenlerdir".3. Nefsi burukluk hissedip serzenite bulunmasna ramen, sabr, skunet ve Allah Teala'yahsn- senada bulunmak suretiyle nefsiyle cihad edip kullara ikayette bulunmay terkedenkimsedir. Bu da, sabr ve mchede ehlinin sevabna nail olur.4. Bir nceki makamda bulunmayan kimsedir. nk onun tevekklnn boluu ve iindesaklad yalan, birinci muameleye gre ortaya kmtr. O da bunu itiraf etmi veRabbi'nden zr dileyerek O'na dayanm ve nnde boyun emitir. Bu da, ilim sahibi klmave beyan bakmndan sevaba vesile olabilir. nk Allah Teala'nn takdirine rza

gstermemek, sabrszlk etmek ve aslnda Allah Teala'nm olan eyasnn kendi elinden alnpbakasna devredilmesine fkelenmek suretiyle tevekkl iddiasnda samimi olmadn


3/53

renmitir.O, iine dt bu hal ile, keni elindekinin, aslen Allah Teala'nm bir tr hazinesi olduunugrm olmaktadr. O'nun tarafndan bakasna havale edilen eyler de, asl itibarylakendisinin deildir. O, bu eya iin sadece bir emanetidir. Ama Allah Teala, kendisineemanet ettii o mallar geri aldnda, buna zlerek tepki

gstermitir. Halbukimaln gerek sahibi, maln alarak baka birine emanet, dn veya rzkolarak vermi bulunmaktadr.Bu makamda yeralan tevekkl sahibi, unu bilir: Allah Teala, kendisine dnya mlknden birmal ve ahiret melektundan bir eyler verdii zaman, bunlar kendisi iin rzk olmutur.Ancak o, yakini imannn zayfl ve zhdnn eksikliinden dolay dnya rzkn, ahiretrzkna tercih etmitir. Bunun yegne sebebi, dnya malna olan dknlk, ar rabet veistekliliktir. Tevekkl sahibi, bunlar gerekanlamda rendii zaman, Allah Teala sayesinde

baka birinden ald eya veya maln, asl itibaryla kendi eline verilmi bir emanet olduunubilir. Bu hususlarda gsterilen cahillikler, hakiki tevekkl ehline gre gnah, yakin ehlinegre de, tevbe ve istifar gerektiren hallerdir.Tevekkl sahibi bir kul, hereyden nce unu bilir: Allah Teala, bedenler iin dnya

mlknden bir ey, ya da kalpler iin ahiret melektundan bir ey hibe ettii zaman onu aslageri almaz. Dnya mlknden bir ey verdiinde, bu ey tketilinceye veya eskiti-linceyekadar o kimsenin uhdesinde braklr. Ahiret adna verdii iman, ilim ve amel ise, kendisindenyine alnmaz, aksine gelitirilip arttrlarak onun iin ahiret yurduna saklanr. Ama Allah Tea-la, dnya veya ahirete ait bireyi o kimseye emanet ya da bor olarak da verebilir.Verdii bu tr eyleri, dnya hayatnda iken geri almas gerekir. nk O'nun hikmeti, bueylerin iadesini gerektirmektedir. Hibe ettii eyleri nasl onun uhdesinde brakyorsa,

bunlar da ondan geri alr. Yakini iman sahibi bir mtevekkil, Allah Teala'nm hazinesi saylaneline dn veya emanet olarak brakt bir eyi, yine O'nun hazinesi olan baka birinin elinenaklettii zaman zl-memelidir.Allah Teala naklettii bu eyi ikinci kiiye hibe olarak vermi olabilecei gibi, kendisinisnamak iin emanet olarak da vermi olabilir. Bir zaman sonra o eyi, onun elinden de alarak

baka birine verebilir. nk evden kan, bir eydir. Allah Teala'nm ise her eyde bir hikmetve imtihan sakldr.Bu tr eyin kaybndan dolay duyulan znt ve ac, ariflere gre bir-cinayet, mminleregre ise ihanettir. Onlar, tpk gnahilediklerinde yaptklar gibi bunlardan dolay da tevbe ve istifarda bulunurlar. nk onlar,yukarda akladmz hakikatlere ahit olmulardr. Allah Teala da onlara, kaan dnyalkiin zl-memeyi, gelen dnyalk iinse fazla sevinmemeyi emretmitir. Gelen de, giden de,Allah Teala tarafndan bilinmi, sonra O'nun tarafndan yazlm, bunun ardndan kendilerine

bildirilmi ve meydana karlmtr.

Yakini imanlar onlara, apak Kitab'da unu gstermitir: "Yeryznde ve canlarnzdayaanan hibir musibet yoktur ki onlar yaratmamzdan nce bir Kitab'da yazlmam olsun".(Hadid/22) Buna gre, mallara ve canlara gelen her musibet, insanlarn yaratlmasndan oknce yaratlmtr. "Onlar yaratmamzdan nce" ifadesi de bunu gstermekte ve btnmusibetlerin, yeryz ve insanlk yaratlmadan nce yazlm olduunu beyan etmektedir.Bu ayetin tefsirlerinde deiik yorumlar yaplm ve bazlarnda, 'Canlar yaratmamzdannce', bazlarnda da 'musibetleri yaratmamzdan nce' anlamnn murad edildii sylenmitir.Allah Teala bu ayetinin devamnda ise yle buyurmaktadr: "Ta ki elinizden kanazlmeyesiniz ve Allah Teala'nm size verdiiyle sevinip marmayasmz". (Hadid/23)Ayetten anlalaca zere, yitirilen bir ey iin duyulan znt, kazanlan bir ey iinduyulan sevin gibidir.

Kul, Rabbi'nin emrettiinin zddnda veya O'nun istediinin dnda bulunmaktan utanmazm? Oysa, aslen kendisinin olmayan bir eyi yitirdiinde zlmekle, kendisinden alman bir


4/53

ey iin h-znlenmekle, ya da kendisinin olmayan bir eyin varlna sevinmekle byleyapmaktadr.Kendisine verilen eyin, ilelebed elinde kalacak bir hibe mi, yoksa bir sre sonra geri alnacak

bir emanet mi olduunu ise bilmemektedir. Allah Teala, verdiini onun elinden geri aldzaman, onun kendine ait olmayp sadece bir emanet olduunu anlayarak zlecektir. Byle

biri yakinen iman ettiinde pheli, bildiinde cahil ve zhd gstermesi gereken eyde arzuludemektir. Bu ne byk bir phedir!Bu pheye ramen, kendisini tevekkl sahibi sanmakta, Allah Teala ile mstani, imanenkuvvetli ve Allah Teala'nm hkmle-rindeki takdirinin mecralarna ahit olan zatlarn makamlarnda bulunduunu iddiaetmektedir. Kul, yalanc olduunu bildii zaman, yalanclarn teslimiyetiyle teslim olup aslsztevbekrlarn tevbesiyle tevbe eder, asla sadklarn szlerini dile getirmeyip Allah dostlarnnnazyla nazlanamaz. Allah Teala'mn byle kimselere hallerini gstermesi, onlar eitmek vehakettii sevab vermek iin olur. Bu da kusur ehlinin sevabdr.5.Mal alman kulun, yitirdii her dirheme karlk Allah yolunda sarfedecei ve lehinde hesapedilen yediyz dirheminin bulunmas. Kendisi, byle bir eye nceden niyet etmitir. O,

evinden bir eyi alnmasa da ayn ekilde davranacak bir kuldur.Bunu da Allah Resul'nn (sav) u hadisinden karmaktayz: "O, menisini dar brakmayprahme indiren bir kimseye, bu ilikisinden dolay dnyaya gelen, yaayan ve Allah yolundaldrlen bir ocuk sevab verileceini bildirdikten sonra, ocuu olmamas halinde ylediyeceini haber vermitir: 'Onu yaratacak da, rzk verecek de Sensin. Onun yaamas da,lm de Sana baldr. Ben, nutfemi gereken yere brakyorum. Bundan sonras, Seninhkmnde dir".6. Devesini alan din kardeine gnah yazlmamas iin, onu kendisine sadaka olarak vermesi.Bu durumda, din kardeine gsterdii efkatten ve Rabbi'nin ahlakyla ahlaki anmasndandolay sadakasnn yansra ikinci bir sevap daha kazanr. nk bilmeyerek gnah ileyen birkardeine iyi gzle bakm, kendisine hakszlk eden birini affederek ihsan sahiplerininderecesini kazanm ve takva ehlininmakamlarnn hakikatine ermitir.Byle biri, ecri Allah Teala'ya den kullar arasnda yer alr. Al lah Teala da onun iin, hibirnefsin bilmedii gz aydnln saklar. Bu kul, Allah Teala'mn emrinin nasl cereyan ettiini,kendi devesini alan kimsenin kt bir kaza ile snandm ve onun yerine konulmayarakhimaye edildiini iyi bilir. Bu nedenle de, snanan insanlara merhamet gstermekte vekendisini himaye eden Rab-bi'ne hamdetmektedir. Rabbi'ne olan kr onu, hakszlk edenlere

beddua etmekten alkoymaktadr.Ariflerden bir zat, arkadana yle dedi: 'Marifet ehli, neden kendilerine hakszlk edenleriknamazlar?'Arkada, 'Bilmiyorum'dedi. Arif u karl verdi: 'nk onlar, Allah Teala'mn bunu kasden yaptn, hakszlk

edenlerin de kendileriyle imtihan edildiini bilirler. Bu yzden de, onlara merhamet ederler*.Bu tavr, kendisine zulmeden din kardeine yardm etmenin ve Allah Resul'nn (sav) bukonudaki buyruuna uymann gereidir.O, buna zendirerek yle buyurmutur: "Zalim de olsa, mazlum da olsa kardeine yardmet". 2[2]Burada zalime yardm etmek, onun zulmne engel olmak eklindedir. Din kardei onunmalna ynelik bir gnah ilediinde onu affederek, zulme dmesini engellemi olur. O,kardeini su ilerken grdnde, malalmasn engelleyerek veya kendisini affederek malona hibe edecektir. Onu affetmesi, grmesinin yerine geer.Giden mal konusunda zhdn hakikatine ermesi. Ebu Sleyman ed-Darani, Malik b. Dinar'n(ra) Muire'ye, 'Git ve evdeki kk kovay al, ona ihtiyacm yok' dediini duyduunda,'Neden?' diye sordu. nk o kovay kendisi hediye etmi ve Malik de (ra) bu hediyesini

kabul etmiti.2[2]Buhr, Mezalim/4, krah/7; Tirmiz, Fiten/68; Drim, Rikak/40; bni Hanbel, 111/99, 201.


5/53

Malik (ra) yle cevap verdi: eytan, daima bana vesvesede bu-lunyor ve hrszn onualdn fsldyor. Malik b. Dinar (ra) kapsn kilitlemeyip bir iple balard. Bazan da ylederdi: Eer sokak kpekleri olmasa, ip dahi balamam.Ebu Sleyman ed-Darani, bu davrann sufilerin kalbi zaaflarndan kaynaklandnsylemitir. Dnyada zhd sahibi olan bir zatn, evindeki eyay kimin aldn dnmesi

yersizdir. Hakikat da Ebu Sleyman'n ifade ettii gibidir. nk zhd salkl olduu zaman,rza ve teslimiyet de onun muhtevasna girer. Geri Malik b. Dinar'n (ra) sznn dedoruluk pay vardr. O da, bu tr bir vesvese ile Allah Teala'ya kar masiyette bulunmayhogrme-mi, verdii kovann masiyet sebebi olmasnn nne gemitir. Ancak EbuSleyman'n sz, tevekkl ve rzaya yaknl bakmndan daha yce bir makama sahiptir.Ev eyasnn kaybna dair yukarda aktardmz hkm ve bilgiler, yolculukta veya yurdunda

bulunup mal kaybeden herkes iin geerli olduu gibi, kendi can veya ailesi noktasnda birmusibete maruz kalan kimseler iin de aynen caridir.Kul, yukarda naklettiimiz hkm ve muamelelerin tamamna kalbiyle iman ettii ve onlarvicdanna iyice yerletirdii zaman, dile getirmesi, ya da aa vurmas gerekmez. nsanlarniman bakmndan en ileri, yakin bakmndan en gzel olanlar, yitirdikleri dnyalklara en az

zlen ve tasalananlardr. Onlarn rza ve ahitlik bakmndan en derin ve nfuzlu olanlar ise,dnyalk kaybetmeyi kr gerektiren bir nimet olarak grenlerdir.nsanlarn iman bakmndan en eksik, yakin bakmndan en zayf olanlar ise, yitirdikleridnya mallar iin, en ok tasalanp ke-derlenenlerdir. Bunlar, ayn zamanda en ok ikayette

bulunan ve en az kredenlerdir. Musibet ve belalar, insanlarn dnyaya verdikleri deeri vezhdlerini ortaya karan imtihanlardr. Bu me-yanda, Allah Resul'nn (sav) u dua hadisinianmak gerekir: "Sen'den, sayesinde dnya musibetlerinin bize hafif gelecei bir ya -kini imanniyaz ederim". 3[3]Yitirilen dnyalk iin duyulan iddetli keder ve tasa, dnya sevgisinin delili olduu gibi,Mahbub'a imann zayflnn da alametidir. Kaybedilen dnyalklar iin az tasalanmak ise,dnyaya nem vermeyisin yani zhdn delili olduu gibi, Allah Teala'ya imann da gllkiaretidir. Devesini kaybeden bir tevekkl sahibi, onu ayn anda bulursa, yanndaalkoymasnn bir sakncas olmad gibi, niyetinden dolay hakettii ecri de alr.Bu sz ve ona olan inancn, kul evden karken, hayvann bir yere brakrken, ya dayolculua karken bulunmasnn ona bir yarar salayp salamadn bilemiyorum. AllahTeala'nm onda baki kalmasn istedii bir eyi yitirme ihtimalini ne almamas, ya da AllahTeala'nm onun elinden kmasn murad ettii bir hayvan balamay tercih etmesi bu kimseyezarar vermez.Ama, her artta tevekkl hallerinden ve stteki muamele makamlarndan biri zere olmasnaramen, vera' noktasnda dnya maln yitirmeden doan eksiklik kaplarndan birinde durmuolur. Bu, onun bir eksiidir. nk yitirme ihtimali bulunan ey hakknda Allah Teala'ya

tevekkl tam tutsa ve onun hakkndaki emri Rabbi'ne havale etse de, daha sonra o mal veyahayvann kendisine geri verilmesini iyi grmektedir.Vera' bakmndan ona malik olmaya kalkmas ve o mal hakknda geri almay uygun grmesiedebin gzellii noktasnda ms-tehap grlmemitir. Zira o, szkonusu mal veya binei dahanceden Allah yolunda sadaka klmtr. Eer bu niyetinden cayarsa, o zaman tevekklzedelenmi olmaz. nk ii Vekil olan Allah Teala'ya havale etmesi, her iki halde desahihtir. O mal veya binei geri almas ise, Allah Teala'nm nceden kendisine bahettii eyi,yeniden ona vermesi saylr.Bu konuya rnek olmas bakmndan u hadiseyi nakledebiliriz: Abdullah b. mer'in (ra)devesi alnmt. Yoruluncaya kadar deveyi arad. Sonra da, 'Allah yoluna (sadaka) olsun'

3[3]Tirmiz, Da'avat/79.


6/53

dedi ve mescide girdi. ki rekat namaz klmt ki, bir adam gelerek, 'Ey Ebu Abdur-rahman,deven falan yerde' dedi. Bunun zerine, ayakkabsn giyerek gitmeye yeltendi. Sonraayakkabsn kartarak 'Allah Te-ala'dan mafiret dilerim' dedi ve yerine oturdu.Yanndakiler, 'Gidip deveni almayacak msn?' diye sordular. O da, 'Allah yolunda (sadaka)olsun' demitim' dedi.

Ariflerden bir zat, unu nakletmiti: 'Dostlarmdan birini lmnden sonra ryamda grdmve, 'Allah Teala sana ne yapt?' diye sordum. u cevab verdi: Bana mafiret etti ve benicennete koydu. Sonra cennetteki meskenlerim bana sunuldu, hepsini de grdm'. Bunusylerken birden dald ve hznlendi. Ben, 'Cennete girdiin ve Rabbi'nin mafiretine nailolduun halde neden hznleniyor-sun?' diye sordum. Derin bir nefes ald ve yle dedi:Evet, kyamet gnne kadar da hznl olmaya devam edeceim. 'Peki neden?' diyesorduumda yle cevap verdi: Cennetteki meskenlerimi grdm zaman, lliyyun'dakimakamlar da bana sunulmutu. Bunlarn benzerini daha nce hi grmemitim. Onlargrdme ok sevindim ve girmeye yeltendim. O esnada yukardan biri seslenerek; onuuzaklatrn, buras ancak yolu devam ettirenler iindir, dedi. Ben de, yolu devam ettirmeknedir? diye sordum. Bana yle dendi: Sen dnyada iken, yitirdiin bir mal iin, 'Allah

yolunda sadakam olsun', derdin. Ama sonra, cayarak onu alrdn. Eer Allah yolunda olandevam ettirseydin, biz de senin ieri devam etmene izin verirdik.Rebi' b. Haysem hakknda u olay naklederler: Rebi'in at alnmt. At, yirmi bin dirhemdeerinde bir hayvand. Hrszlk, kendiine haber verilmesine ramen onu aramayakalkmad ve ara vermeksizin namazna devam etti. nsanlar, yanna gelip onu teselli etmeyealtklarnda yle dedi: At ekerken onu grdm. Bunun zerine, 'Peki neden engelolmadn?' diye sordular. O da u cevab verdi: -Namaz kasdederek- O an, benim iin okdaha gzel bir urataydm. Bunun zerine onu knamaya baladlar. Rebi' yle dedi: Byleyapmayn, hayr syleyin. Ben o at, o kimseye ta-sadduk ettim.Ariflerden bir zata, alman bir mal hakknda, 'Onu alarak hakszlk yapana bedduaetmeyecek misin?' denilmiti. Arif u karl verdi: O kula kar eytann yardmcs olmakistemem. Bunun zerine, 'Ne dersin? alman maln geri gelse onu alr miydin?' diye sordular.O da u cevab verdi: Dnp bakmazdm bile. nk ben onu, o kimseye helal klmtm.Baka bir arife de, 'Sana zulmedene beddua et' denilmiti. O da, 'Hikimse bana zulmetmedi...O, ancak kendisine zulmetti. Zavallnn kendine olan zulm yetmezmi gibi, bir de bedduaederek durumunu daha da m ktletireyim?' cevabn verdi.Bir mslmann cz bir mal kaybolmutu. Birka kii gelerek onu teselli etmeye altlar.Bunun zerine onlara yle dedi: Beni, dnya ii iin teselli etmeyin. Allah'a yemin ederim kio maln tamamnn gidiine bile zlmezdim. Az bir ksmnn gidiine neden zleyim?!'Niin?' diye sordular. O da u cevab verdi: Yitirmemden doan kr, beni zlmektenalkoydu da, onun iin.

Arifler, hrszlk, gasp ve benzeri bir zulme uradklar zaman yle derlerdi: Bu, AllahTeala'nm bize olan bir nimetidir. O'nun bizi zalim deil de mazlum klmas, bize yaplanhakszlktan daha byk bir nimettir. Selef-i Salih, zulmedenleri kfr ve beddua ileanmaktan ok korkard . Bu, o kimselerin kendilerine yaptklar zulm daha da arttracak bireydi.Rivayete gre, kendisine zulmeden kimseye dua eden bir adam, bu duasyla ona galipgelmitir. Adamn biri, Selefin bulunduu bir mecliste Haccac'a svmeye balad. Selef, oahsa yle dedi: Onun svgsne fazla dalma. Allah Teala, Haccac'm namusuna dil uza-tanlardan onun cn ald gibi, malna el koyduu kimselerin cn de ondan alacaktr.: ,!! Bir hadis-i erifte de Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Kul,

zulmden yaknmada da zulmedebilir; kendisine zulmeden kimseye zulmettii kadar svgdeve kfrde bulunmaya devam eder. Sonra da ona zulmedenin onun aleyhindeki talebi doar


7/53

ve zulm aan miktarn mazlumdan ksas olarak ister."Ulemadan bir zat, yolunun kesilip malnn alndn ikayet eden bir adama yle demitir:Eer mslmanlar iinde bunu mubah grenler bulunduu ynndeki kaygn, malnhakkndaki kayg ve tasandan daha ok olmasayd mslmanlara tte bulunmazdm.Kabe'yi tavaf ederken Ali b. Fudayl'm iki dinar alnmt. Babas onu hznl bir ekilde

alarken grd. 'ki dinar iin mi alyorsun?' diye sordu. O da, 'Hayr, Allah'a yemin ederimki, kyamet gn bunlar kendisinden sorulacak ve hibir delili olmayacak zavall hrsz iinalyorum' dedi.Bu erevede ulemadan bir zata, kendisine zulmeden kimseye beddua etmesi sylenmi, o dau karlkta bulunmutu: 'Onun iin duyduum znt, ona beddua etmemi engelleyecekkadar byk'.Tevekkl sahibi bir kul, yitirdii mal kendisine geri getirildii zaman, eer Allah yolunaverdiini belirtmise ona sahiplenmemelidir. Bu, onun iin daha faziletlidir. Allah yolunakoyduunu devam ettirmelidir. Eef mal alan kimseye tasadduk ettiyse o zaman baklr: Malalan kimse fakirse ve bu hrszl, ihtiya ve fakirlik sebebiyle yapmsa, sadaka hkmdevam ettirilir. Eer muhta ise, o zaman helallik daire sindedir.

eyhlerden biri Mekkeli bir eyhten unu nakletmiti: Abidler-den biri, haclardan biriniyannda dikili duran daarcn almakla sulamt. eyh, kendisine daarcnda ne

bulunduunu sordu. O da ne varsa syledi. Bunun zerine onu evine gtrd ve oradasyledii mallar tartarak kendisine verdi. Daha sonra abidin arkadalar, kendisine akayaptklarn ve o uyurken daarcn aldklarn sylediler.Bunun zerine o ve arkadalar, daarcn muhtevasn ona veren eyhe gittiler. Verdii malkendisine iade etmek istediler. eyh, 'O mal, benden ktktan sonra bana dnemez, o artksizin' dedi. Abidler, 'Bizim buna ihtiyacmz yok' dediler. Ama eyh 'Aln'diye srar ediyordu. Onlarn almamalar zerine, eyh olunu ard ve mal keselere blerek,ihtiya sahiplerine dattrd.Onun niyeti, verdii mal Allah yolunda vermek olduu iin, elinden kan geri almakistememiti. Ayn ekilde bir dilenci iin ayrdmz bir somunu, ya da bir fakir iinhazrladmz bir dirhemi onlara rastlayamasak da baka bir fakir veya dilenciye vermeliyiz.Mstehap olan budur.Bu sfatlar tayan insanlar grdk. Ama artk bu yolun izi kalmad gibi haberleri de iyicekesildi. Her kim bununla amel ederse, onu diriltmi ve aa karm olur. Bu, eskidenevliyann srekli yrd Allah Teala'ya gtren yollardan biri idi. 4[4]

Tevekkl Ehlinin Hkmleri Hakknda Baka Bir Aklama :

Biliniz ki Allah Teala'ya sebepler zere tevekkl etmek, szkonusu sebeplerin kul iin baki

kalmasn, bunlar kendine tabi klmasn, onun zerinde korunmasn, dnyevi kar veyakullardan birinin tercihi dorultusunda birini ne alp dierini tehir etmesini gerektirmez.Aksine bu sebepler noktasnda, safd etmek ve yoketmek doruya daha yakndr. nktevekkl, havass nezdinde zhdn ikizidir.Tevekkl, kulun tercih ve samimiyetinin aa kmas iin bir snama olup dnyalk adnaher hangi bir eyin reddi iindir. Allah Teala da bu meyanda yle buyurmutur: "Size verilen,geici dnya malndan bakas deildir". (Kasas/60) Tevekkl sahibi kulun bir mal gittiinde,sabreder, kreder veya rza gsterirse tevekklnde samimi olduu ortaya kar.Tevekklnde samimi olan tevekkl ehlinin halleri bunlardr.Eer aresizlik ve aknlk gsterirse, tevekkl iddiasnda samimi olmad ortaya kar. Butr durumlarda sebat edebilmek iin nefs mcahedesinde bulunmas gerekir. Eyann

yokolmasm-dan sonra ona den; nefis mcahedesi ve dier amellerindeki hastalklar4[4] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 108-120.


8/53

gidermektir. ayet kulun mal korunur, kendisine acnarak iyz ortaya karlmaz ise,dnyada kendisine belli bir deer verilmi, o da bununla teskin olarak, yolunda huzurlu vekalben rahat bir ekilde yrm olur ki bu da, zayflarn makamdr. Bu zmreye mensupolanlarn mallarnda bir eksiltme yapld takdirde peygamberlere en ok benzeyen snavehlinin makamna geerler. Eer imtihanlar olmasayd, szde samimi grnenlerin saylar

elbette ok fazla olacakt.Tedavinin braklmas noktasnda Allah Teala'ya tevekklde bulunmak da byledir. Butevekkl, iyilemeye sebep olmad gibi onu erkene de almayacaktr. Hastalklar azaltmadgibi, onlar tamamen ortadan da kaldrmayacaktr. Hatta snama ve temize karma

bakmndan onlar arttrma ihtimali daha byktr.Nitekim Allah Teala bir ayet-i kerimede yle buyurmaktadr: "Ve iman edenleri temizekarsn ve kafirleri mahvetsin diye". (Al-i mran/141) Can ve mal bakmndan dnyevivarlkta bir eksiltme yaamayp, bunu da kr gerektiren bir bir nimet olarak deer-lendirmeyen ve Allah Teala'nm engellemesini verii gibi grmeyen kimse, krn edaetmemek suretiyle szkonusu nimeti grmezden gelmi olur.Halbuki nimete cahil kalp kr terketmek, dnyann tamamn terketmekten daha ar bir

kusurdur. Byle bir kulun, mahvolu-a itilmesinden endie ederiz. Mahvolu, nimetenankrlk noktasnda kulun btn varlnn giderek helak olmasdr. Nitekim Allah Teala,'Ve kafirleri/nankrleri mahvetsin diye' buyurmaktadr. Neyi mahvedip nimetine nankrlkedenlerden ne kadar eksilteceini Allah Teala ok daha iyi bilir.Allah Teala buyurdu ki: "Muhakkak ki sizi, biraz korku, alk, mallarda, canlarda vernlerde eksilme ile snayacaz. Sabredenleri mjdele!". (Bakara/155) Burada, fazlasdnyann btn saylan be unsurun eksiltilmesinden sze dilmektedir.Bunlarn tamam bile, dnyann aksine ahiret iin sadece bir ziyade ifade edebilir. nk O,ahiret hakknda yle buyurmaktadr: "man eden ve Rablerine tevekkl edenler iin AllahTeala'nn . katndaki (ahiret dl) ok daha hayrl ve bakidir". (ura/36) Ayette szedilenkullar, daha sonra tevekklleri zere sabretmi-lerdir.Onlar Rablerine dayanarak dnya hayatnn imtihan ve belala-- rina tahammlgstermilerdir. Onlar, Vekil Hak Teala'ya olan ahitlikleri ve O'nun hakkndaki hsn zanlarsebebiyle tevekkllerinde sabr gstermilerdir. Hallerinin kemale ermesiyle birliktetevekklleri zerinde sabretmeyi de renmilerdir. Onlarn makamlar bu sebeplerle srekliykselmektedir.Sabr, tevekkln ilk makamdr. Bu, Allah Teala'nn kazasn bir imtihan, kr de bundandaha stn grmekle gerekleir. Bunun z de imtihan bir nimet olarak grmektir. Hepsininde stnde rza makam yer alr ki o, tevekkl yolunun en yce makamdr. Rza, aynzamanda muhabbetullah ehli tevekkl sahiplerinin makamdr.Allah Teala, tevekkl ehlinin genelim vasfederken de yle buyurmaktadr: "Takva sahipleri

iin Ahiret yurdu daha hayrldr. Akletmiyor musunuz?" (En'am/32) Buna gre, Allah Teala1dan laykyla korkan, O'nun hitabn akleden kimse, dnya hayatnda bana gelen bela vemusibetler karsnda Allah'a tevekkl eder. Kard ve yitirdii dnyalklar iin zlmediigibi, gelen dnyalklar iin de ar sevinip marmaz. te bu, zhdn orta noktas vetevekkln balangcdr.Allah Teala, havassn tevekkln haber verirken de yle buyurmutur: "man eden veRablerine tevekkl edenler iin Allah katnda olan ok daha hayrl ve bakidir". (ura/36)Allah Teala'y laykyla akledip O'ndan saknanlar, O'na hakkyla tevekkl eden lerdir. Busayede fni olana deer vermeyerek zhd sahibi olmu ve baki olana rabet etmilerdir.Onlar, akl sahipleri olduklar iin, lahi Hitab' da ok iyi anlamlardr. Allah Teala, kendikatnda olan ahireti ve onun dllerini, Zat'na izafe etmekte ve kullarn ona rabet ettirmek

iin de beka yani ebediyet sfatyla tanmlamaktadr. Allah Teala, tevekkl ettikleri iin byleaklayc olmutur. Deer vermeyerek hakknda zhd sahibi olmalar iin de dnyay kullara


9/53

izafe etmi ve onu fena yani yokolma sfatyla nitelemitir.O'na hakkyla tevekkl eden akl sahipleri, canlarna bile nem vermemi ve onlar AllahTeala'ya satmlardr. Peki Allah'a satm olduklar bir eye sahiplenebilirler mi? Kul da, sahipolduklar da efendisi olan Hak Teala'nmdr. O, iradeleri dorultusunda canlarn ve mallarnonlardan satn alm, karlnda da kendilerine baki kalacak olan ahireti vermitir. Allah

Teala bunu beyan ederek yle buyurmutur: "Sizin yannzdakiler biter. Allah Teala'nn ka-tndaki ise bakidir". (Nal/96 5[5]

Tevekkl Ehlinin Fazileti Hakknda Baka Bir Aklama :

Eer Allah Teala, yeryznde ve gklerde yaratt varlklarn tamamn belli bir ilim zereklsa ve bu ilmi kendilerine retse, bir akl zere yaratsa ve onlara bu akl altrmaygsterse, bir hikmet zere klsa ve onlar bu hikmete sahip klsa, sonra yarattklarndan her

birine btn varlklarn says, hatta katlar kadar ilim, hikmet ve akl verse, ardndan onlarailerin akbetlerini aklasa, srlara muttali klsa, nimetlerin iyzlerini onlara gsterse, cezala-rn inceliklerini bildirse, dnya ve ahiret ltfunun gizli ynlerini haber verse ve ardndan da,

'Kainatn mlkn size verdiim akl ve ilimlerle planlayn, ilerin akbetlerini mahedeederek tasarlayn' dese, bununla da kalmayarak bu hususta onlara yardmc o-lup gereklikuvvetlerle donatsa, yapacaklar planlar, hayr-er, ya-rar-zarar noktalarnda Allah Teala'nntakdir ettiinden bir sivrisinek kanad kadar bile olsun, eksik veya fazla olmazd.Mevcut tedbir ve planlama dnda ne akllarn fazla bir kefi, ne de ilimlerin mahedesiolabilirdi. Hi biri, u anda yakinen yaad ve iinde hareket ettii u takdirden baka birtakdiri koyamazd. Ama insanlar bunu gremiyorlar. nk Allah Teala bu takdirini, akllarntertibine, bilinen sebepler ve vastalardan karlan rf ve alkanlklara gre yle icraetmektedir ki beeri akllar da bu kstaslar zerine ekillendirilip karakterize edilmitir.Ama O, ilerin sonularn gizlemi, srlar perdelemi ve aradaki balantlar saklamtr.Dolaysyla Allah Teala'nn takdir ve tedbirindeki gzellik gizli hale gelmitir. Bu yzden de,mtevekkiller dnda insanlarn ou hikmetleri grememitir. Bu hikmetler ancak ilimsahipleri tarafndan akledilebilmitir.Allah Teala'nn canllar ve canszlarn dnyasnda yaratt gzle grlebilir en kkunsurlar sivrisinek ve hardal tanesidir. Bunlarn her birinde de yz altm hikmetmevcuttur. O'nun varlklar zerindeki hikmetleri, bu varlklarn byklk ve faydalarna gredaha da artmaktadr.Bu husustaki hidayet ve beyann bir dier sevab da kalplerin-deki perdeler kaldrlm olanakl sahibi salih kimselerin btn temennilerinin Allah Teala'nn tedbirine gsterdikleri rzadaortayakmaktadr. Onlar Allah Teala'nn kendileri iin takdir ettii kaderin kendi temennilerinden

daha hayrl ve Allah katnda kendileri iin daha faziletli olduunu bilirler. nk AllahTeala, hkm sahiplerinin en Adil'idir.Yce Allah, imannn azlndan dolay temennilere yeltenen insanlar knayarak yle

buyurmutur: "Yoksa insan iin temenni ettii mi vardr? Ahirette, dnyada (karar) yalnzAllah Teala'nndr." (Necm/24-25) Yani Allah Teala, her ikisinde de insanlarn temenni lerini

bir kenara koyarak kendi iradesiyle hkm verecektir. Zira O, baka bir ayet-i kerimede ylebuyurmaktadr: "Eer Hakk, onlarn arzularna uysayd, gkler, yer ve bunlarn iindebulunanlar bozulup giderlerdi". (Mminun/71)Tevekkl sahibi, Allah Teala'y seven, Rabbi ile mutlu olan, dnya ve ahiretin yalnz O'na aitoluuna ve o ikisinde diledii gibi hkmetmesine rza gsteren kimsedir. Kul, aciz olduu iinhibir eye kadir deildir. Muhabbet makamnn ba da budur.

Her eyi Yaratan, Bilen, Gren ve Haber Alan Allah Teala bu hususlarda tedbirinin gzellii5[5] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 120-122.


10/53

ile btn yaratlmlara yeter. Yaratlmlar hikmeti bilmeye, hkm mahede etmeyemerhamete, basirete ve kalplerini teskin edecek bir imana ihtiya duyarlar.Bu nokta, yakini iman sahipleri nezdinde sknt ve aknlk dourmaz. Avam isezikrettiimiz tedbir ve takdirle ilgili srlarla, Allah Teala'nm kudretinin inceliklerini ancakahirette greceklerdir. Ahirette perde kaldrlacak ve onun altndaki gkler ve yerlerle ilgili

srlar aa kacaktr.Allah Teala, alim kullarm dnya hayatnda iken bunlara muttali klmtr. O, gizledii veaklad hususlardahamd ve kre layktr. Her iki durumda da O'nun ltfettii bir nimetmevcuttur. Bunlarla ilgili her sfatta bir hikmet ve rahmet sakldr. Allah Teala, alim kullarmkendi ahlak ile yaratt iin, onlar Allah Teala'nm ilmini ancak aklanmasna izin verdiilde aklarlar.Alimler, Allah Teala'nn kaderinin srrn ancak O'nun bildirdii kstasla renebilirler. YceAllah bu hususta yle buyurmutur: "Hibir ey yoktur ki, katmzda hazineleri bulunmasn.Biz onu, ancak bilinen bir kaderle indiririz". (Hicr/21) Alimler, bu hitap ile eitildikleri iingereken noktada durmay da bilmilerdir.Ebu Sleyman ed-Darani dedi ki: Ben, eyay stten gzlediimde daha deiik bir tat

alyorum. Ariflerden bir zat ise yle demitir: Eyann tamamn, tek bir cevherden km,tek bir ey gibi grdnzde halkn iitmediini grr, anlamadn anlarsnz. Baka bir zatise yle demitir: O acaiplii grmedike ilginlii gremezsiniz. O acaiplii grmediyseniztuhafl grrsnz. 6[6]

Tevekkl Sahiplerinin Sfatlarhakknda Baka Bir Aklama:

Allah Teala'y hakk ile takdir eden alimler, Allah Teala'ya dnyevi karlarn korumas,maksatlarna ulamalarn salamas iin tevekkl etmezler. Onlar tevekkllerindearzuladklar takdirin gerekleme sini, istemedikleri hkmlerin deitirilmesini, Allah Te-ala'nn sabk iradesinin kendi akllarna uygun hale getirilmesini, Allah Teala'nn kullarnsnamak ve imtihan etmek iin vazettii snnetlerini kendileri iin deitirmesini artkomazlar.Tevekkln, onlarn kalplerinde bundan ok daha byk bir deeri vardr. Byle alimler, butr basitlikleri sergilemeyecek derecede tevekkln mahiyetini akleder ve bilirler. Eer birarif, sz konusu zaaflardan birine kaplarak tevekkl ederse, tevbe etmesini gerektiren byk

bir gnah ilemi saylr. Onun bu tevekkl, masiyetten baka bir ey deildir.Alimler, nasl cereyan ederse etsin, Allah Teala'nm hkmlerine kar nefislerini sabretmeye,kalplerini de rza gstermeye zorlayan kimselerdir. Bir adam, Malik b. Enes'e (ra), 'Ey EbuAbdullah! Ben Kabe'nin rtlerine sarlarak her trl gnahmdan tevbe ettim ve gelecekte deAllah Teala'ya kar masiyette bulunmamaya yemin ettim' dedi. Malik (ra), kendisini

azarlayarak unu syledi: Yazklar olsun sana! Hakknda hkmlerinin geerli olmamaszere Allah Teala'ya kar yemin etmenden daha byk bir gnah olabilir mi?Ulemadan bir zat, hikmet ehlinden birine u beyiti okumutu: ' .Kazay cari grdmde ki,onda phe ve kuku olmaz \ Yaratanma bihakkn, tevekkl eder, kendimi kazaya teslimederim. Onlar, Allah Teala'ya itaatleri sebebiyle, O'nun ho grmediini mekruh saymlardr.Bu, Allah Teala'ya duyulan sevgiden, O'nun hkmne deer vermekten dolay duyulan birkerahettir.Onlarn, Allah Teala'nm takdirini mekruh grmeleri szkonusu deildir. nk, AllahTeala'ya, 'ho grmediini niin takdir ettin, takdir ettiini niin mekruh grdn' deme haklaryoktur. Allah Te-ala, onlarn bu tr szlerine muhatap olmayacak kadar Yce, Ulu veKorkutucu'dur. Gerek tevekkl sahipleri, Allah Teala'nm takdi-rindeki hikmeti bilir ve O'nun

hkmne kar sabrederler.6[6] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 1123-125.


11/53

Allah Teala'y laykyla bilen alimlerin tevekkl, O'nun tevekkl edenleri sevmesinden,ilerin Zatna havale ediliini hak etmesinden ve Kendine teslimiyeti vacip klmasndandolaydr. nk, Allah Teala lk Vekil ve en yce Kefirdir.Alimler, Allah Teala'nm u buyruklarm iyi bilmektedirler: "Allah her eye vekildir".(Zmer/62); "Sonra, Ar'a istiva etti, ii O tedbir eder. O'nun izni olmadan hi kimse efaat

edemez". (Yunus/3) Yine onlar Allah Teala'nm u buyruunu da ok iyi kavramlardr:"Yakin sahibi bir kavim iin Allah'tan daha gzel hkm veren var mdr?" (Maide/50)Alimler, bu uura varmak iin O'nun u ayetini de iyi akletmilerdir: "Allah hkm verenlerinen iyisi deil midir?" (Tin/8)Ulemann bu ekilde tevekkl etmelerinin bir sebebi de; Allah Teala'nm tevekkl emretmi,zendirmi ve imann hakikati iin gerekli klm olmas da olabilir. nk onlar, AllahTeala'nm ubuyruunu gayet iyi bilirler: "De ki; sizi gkten ve yerden kim r-zklandryor?Ya da o gzlere ve kulaklara kim sahiptir?.. Emri kim dzenleyip ynetiyor?" (Yunus/31);"Yeryznde hi bir canl yoktur ki, rzk Allah Teala'ya ait olmasn". (Hud/11); "Gkte derzknz ve size vadedilenler vardr". (Zariyat/22)Allah Teala, baka bir ayetinde de kendi Zat zerine yemin ederek yle buyurmutur: "Eer

mminler seniz Allah Teala'ya tevekkl edin". (Maide/23) Alimler Allah Teala'dan hayaettikleri, gizli kukular gideren bir imana sahip olduklar, Allah Teala'y thmet altnakoymaktan saknmalar ve O'na olan inanlarnn salamlndan dolay tevekkle daha okynelmilerdir.Ulemadan bazlar, bu hususlarn tamamn gzeterek tevekkl etmi iken, bazlar da bunlarn

bir ksmm gzeterek tevekkl etmilerdir. Her kulun tevekkl Allah Teala'y tandsfattan kaynaklanr. Ayn ekilde tevekklden her sap da, kulun yaad za aftankaynaklanr.Herkes Allah Teala'ya yaknl orannda itatte bulunur. O'na yaklaanlar da ilimlerininelverdii lde yaklaabilirler. Kulun ilmi de gaybi oluumu bilmesi miktarnda olabilir.Dolaysyla ilim, Allah Teala'nm kula olan inayeti orannda artan bir fazilettir. Bu nunarkasndan ise kaderin srr gelir. Bu noktaya ulaan her kul, ahitliinin vecdindenkaynaklanan makam ve halini mahade ettii gibi muamelelerinin karln da grr. IAllah Teala, diledii kullarnn derecelerini artrr. nsanlar, O'nun katnda derecederecedirler. Allah, onlarn yaptklarn grmektedir. Onlar iin Rableri katnda selam yurdu,yani cennet vardr. Allah Teala da j^aptklan ameller sebebiyle onlar dost edinmi-tlir.Cennet, o insanlar iin birletirici bir yurttur. i Ama o yurdun sakinleri de, dnya yurdundaolduu gibi farkl derecelere sahiptirler. Allah Teala onlar, veli edinme ayrcal ve gzelamellerinin sebep olduu gzel dostluklar sebebiyle melek-tunun ulvi derecelerine ykseltir.Allah Teala, diledii kulunu Kendi iin seer ve yakaranlara Kendi yolunu gsterir.Havass ierisinde Allah Teala'y yceltmek ve ululamak iin tevekkl edenler vardr. Yine

onlar arasnda, Allah Teala'nn sznn doruluundan dolay vaadine duyduu imanlatevekkle ynelenler de vardr. Bunlar, tevekklleri sayesinde Allah Teala'nn vaadettiinisanki alm gibi davranrlar. O da, bu hususta yle buyurmaktadr: "Kim, vaadine Allah'tandaha ok baldr?" (Tev-be/111); "O'nun vaadi muhakkak ki yerine gelecektir". (Meryem/61)Havastan kimileri de Allah Teala'nm ycelik ve azametine ahit olmalarndan dolaykapldklar teslimiyetle O'na tevekkl etmilerdir.Kimileri mallarn muhafaza etmesi iin tevekkl ederken, kimileri de korunmasn istediieylerin korunmas ve malnn saknlmas iin tevekkl etmitir.Kimilerinin tevekkl sebebi, Allah Teala'y iyi tanmasndan kaynaklanan ahitliini yerinegetirmek iken, kimilerinin ki de muamelesinin gzelliinden dolay O'na duyduu teslimiyethissidir. Kimisi Allah Teala'nm tedbirinin gzellii ve takdirinin salaml sebebiyle iini

O'na havale ederken, kimileri de tevhidi ve Allah Teala'nm kayymiyetine olan ahitliininicab sonucu O'na tevekkl etmektedir.


12/53

Btn bunlar, Allah Teala'ya yaknlk ve O'nu tanmaktan kaynaklanan evliya ve Allahdostlarna mahsus vecd ve yollardan ibaret hususlardr. Bunlarn bazlar, makam bakmndandierlerinden daha stndrler. Bu mahedelerin bir ksm da, Allah Teala'ya daha yakn vedaha yksek grnmektedir.Bunlarn en ulvisi, Allah Teala'y yceltmek ve ululamak iin tevekklde bulunan kimsenin

mahedesidir.Ortancas, O'na duyulan sevgi ve korku tesiriyle tevekklde bulunan kimselerinmahedesidir.En alttaki ise Allah Teala'ya teslimiyet gstermek ve O'na sevimli grnmek iin tevekklde

bulunan kimselerin mahedesidir.Daha nce de ifade ettiimiz gibi avamn tevekkl ekilleri arasnda ariflerin belirtmektendahi haya ettikleri tevekkl trleri vardr. Onlar kalplerini ve kafalarn bu tr tevekkldenarndrrlar. Bu, Allah Teala'ya kalben tevekkldr.Havassn sekinleri olan sddklarm tevekkln daha nce de aklamamtk. nk bu, aklsahiplerinin anlayamayacaklar ve yazl kitaplara emanet edilemeyecek bir tevekkl eklidir.Zira bu kitaplara inkarclarn ve cahillerin bakmas mmkndr. Allah Teala'y hakkyla arif

olanlar, O'nun kendisi iin sevdii yere dahil olur, kendi sfat iin vd hususlara rabetederek o sfat kazanmak iin abalarlar. Bylelikle Allah Teala'nm vgsne maz-har olarakO'na bir yaknlk ve katnda bir muhabbet kazanrlar.Tevekkl Hakknda Baka bir Aklama : Tevekkl sahibinin tevekkln zedelemeyeneylerin banda rzkn, Rabbinden dilemesi gelir. Tevekkl sahibi kul, dnyevi iler ve ahiretsevab noktasnda Rabbinden niyazda bulunabilir. Bunun art, talep edilen eyden baka bireyi kasdetmemi olmasdr.Kul, ilerini Allah Teala'ya havale etmi olsa bile, O'nun icabetini bilmeye muhta olabilir.Allah Teala'nm vermesi, o kimseyi Allah Teala'nm zikrinden alkoyacaksa, O'nun icabetiengelleme ve uzaklama eklinde olacaktr. nk hayr, kulun bilmedii eyde gizlidir.Kulun istemedii bir ey, Allah Teala'nm bildii gzel sonu sebebiyle daha hayrl olabilir.Kulun aklettii acil kar ve menfaati onun iin hayrl olmayabilir. Bu durumda kula den;Hakim-i Mutlak'm hkmne teslim olmak, Paylatrc'nm kendisi iin Ayrd paya rzagstermektir.Tevekkl eden kul, Rabbinden dnyevi zenginlik, ihtiyac olmayan mal, kalbinin slahnauygun olmayan bir ey veya Rabbine yaklatrc olmayan bir fiil niyaz ettiinde, zhddenuzaklat oranda tevekkln hakikatinden de uzaklar. Eer kul, Allah Teala'y zikretmeksuretiyle O'ndan istekte bulunmaktan saknrsa, Allah Teala kendisine isteyenlerin dahastnde rzk verecektir.Kul, Vekil olan Allah Teala'dan duyduu haya ile skut ederse, Allah Teala kendisine yeter.Sonuta da bu yeterlilie ahit olarak tasarruflarn tamamna rza gsterir. Bu, kayyumiyetin

mahede edilmesinden doan yzleme makam olup mukarrebun zmresi iin szkonusuolan bir haldir.Tevekkl sahibinin, rzkn aramaya ynelmesi, onun tevekkln ihlal etmez. nk insan,zayf ve muhta bir varlk olarak yaratlmtr. Onun, muhta olduu bilinen bir rzk vardr.Bilinen rzk (=rzk- ma'lm); kullara pay edilmi olan rzk, baka bir ifadeyle ksmettir.Kulun, kendi payna den ksmetine ynelmesi, asl itibaryla bu taksimi yapan AllahTeala'ya ynelmesidir. Rabbine ynelen kimse ise, O'nun tarafndan ereflendirilir. Kul, eerfazlala ynelir ve kanaatten ayrlrsa, veya adet olan ister, ya da bireyi vaktinden ncetalep eder, veya onun vaktinden ge gelmesini ho grmezse tevekkln zedelemi olur.Bu tr bir yaklam, kulun zhdne de zarar verir. Rzka ynelmek ve onun beklentisinegirmek mubah olsa da, zikrettiimiz hususlar tevekkl zedeler. Alverite bulunmak,

hastalktan kurtulmak iin tedavi olmak gibi davranlar, her ne kadar rzka ynelme ve ifamit etmeyi ihtiva ediyorsa da, Selef ulemasnn bunlar tevekkl zayflatan hususlar olarak


13/53

tesbit ettiklerini bilmekteyiz.Sahabe ve Selef-i Salih, tedavi olanlar tenkit etmilerdir. Onlara gre tedavi, kulu tevekklnhakikati ve zhdden uzaklatrmaktadr. Ama szkonusu kimselerin tevekklleri iin de bellidereceler szkonusudur. Kullarn, amelleri sebebiyle uhrevi karlk beklemeleri, onlartevekkl dairesinden karmaz. nk Allah "eala onlar buna tevik etmi ve onlar iin

mendub grmtr.Ancak bu tr bir beklenti iinde olmak, kulu hlasnhakikatine dahil etmedii gibi, tevekklehlinin sddklarma verilen ulvi derecelere de ykseltmez. Kul, bulunduu hal mikdarnca birsevaba nail olur. Fakat bu hali kendisini muhibbann ihlasma dahil etmedii gibi,mukarrebunun derecelerine de ykseltemez.Tevekkl, dnya hakknda zhd sahibi olmakla shhat kazanr. Zhdn ba, harama rabetetmemektir. Kulun tevekkl hallerinin ba, gnlk gdasnda Allah Teala'ya tevekkl etmek,sonra da lmsz Hayy olan Allah Teala'nm hkmlerine kar sabrl olmaktr.Tevekkln en st derecesi; hkmlere teslimiyet ve hayrda yarmada O'ndan raz olmaktr.Bu da nefsi bir kenara atmak ve Allah Teala ile megul olup yalnz O'nu severek nefsitamamen unutmak suretiyle mmkn olabilir.

Tevekkln hakikati, Vekil Teala'nm kudret elini mahede etmekle ortaya kar. O'nunkudret eli ortaya kt zaman, dier ellerin tamam gzden kaybolur. te bu noktada, AllahTeala'ya nazlanarak tevekkl edersiniz. O da sizin tevekklnz kabul buyurur. Sonra O'nateslim olursunuz, O da sizi selim klar.O size, elzem bir sfatla tecelli ettiinde, hkm sizi Hakim'e dnmek zorunda brakabilir. Osfat da, sizi Vekil'e teslim olmaya zorlayabilir. Hkim Teala, sizi diledii hkme uymayazorlayabilecei gibi, lehinizde ve aleyhinizde diledii ve istedii taksimi de yapabilir.Tevekklnzn en st derecesi, O'ndan haya ederek tevekkl etmeniz ve O'nun gzel takdiriile, Zat'n tevekklnze ahit tut-manzdr. O, sizi Kendinden gayrisine havale etmemi,Zat'ndan bakasna dndrmemitir. Her halkrda, ya sabretmenizi, ya ileri O'na havaleetmenizi, ya O'na teslim olmanz, ya da O'ndan raz olmanz gerektirecek bir takdirde

bulunabilir.Sizi, kendiniz iin planlar yapmaktan kurtard gibi, kendi takdir ve temennilerin ize nemverme kaygsndan da muaf tutabilir. "Kim Allah Teala'ya tevekkl ederse, Allah ona yeter".(Talak/3) Ayette geen 'Hasb' kelimesi, 'Hasb^Hesap eden, hesaba eken' anlamna gelir.Allah Teala, bunu istedii gibi ve diledii ekilde yapar. Ayetin baka bir tefsirinde ise, kulayetenin tevekkl olduu ve tevekk-ln makam olarak dierlerini gerektirmeyecek bir derece oldu_ sylenmitir. Baka birtefsirde ise, Allah Teala'nm tevekkl salibine, bakalarna muhta etmeyecek ekildeyeteceinin kasded-dii sylenmitir.Allah Teala, bunu btn mslmanlara aklayp cemaati teselli ederek de yle buyurmutur:

"Allah, emrini yerine getirendir" (Talak/3) Yani, O'nun hkm, kendisine tevekkl edenhakknda da, etmeyen hakknda da, muhakkak surette yerine getirilecektir. Ancak tevekkleden kuluna, dnya ve ahiret tasalarn giderme noktasnda Allah Teala yeter. O'na tevekkletmeyen kulun ksmeti ise, sivrisinek bykl kadar olsun arttrlmayacaktr.Tevekkl edenin rzk da, zerre mikdar eksiltilmeyecek, fakat O'nun hidayet etmesi sayesindeistikameti artacak, takvas sebebiyle yakini imandaki makam ykseltilecek ve Allah Teala'nmiz-zetiyle ycelecektir. O'na tevekkl etmeyenlerin yakini imanlar eksiltilecek, tasa vekayglar arttrlacaktr. Bu da onun akln datacak ve dncesini srekli megul edecektir.Allah Teala, kendisine tevekkl eden kulun gnahlarna kefaret edecek, rza, muhabbet veyeterliini ondan esirgemeyecektir. Allah Teala, tevekklnde sadk olanlara bunu taahhtetmi ve ilerini en gzel ekilde Rabbine havale eden kullarna korumasn bahsetmitir.

Ancak tercih ve yerine getirmenin ekliyle ilgili bilgi yalnz O'na aittir.O, kulunun koruma ve yeterliliini, dnyevi ve uhrevi konularda diledii yer, zaman ve


14/53

ekilde salar. Bunlar, kulun bilmedii yerlerden gelebilir.nk kul, mevcuttur. Hkmler,dnya ve ahi-rette onun zerinde cari olur. O, fakir olduu gibi, her iki yurtta da ltuf, rahmetve efkate muhtatr. Allah Teala, Gan ve Hamd, yani kimseye ihtiyac olmayan vevlendir. O, ilk defa yaratan (=Mbdi') ve sonra tekrar diriltecek olan (=Mu'd)'dir.Ebu Muhammed Sehl'e, 'Kulun tevekkl ne zaman sahih olur?' diye sorulmutu. u karl

verdi: Rabbinin tedbirinin, kendi tedbirinden daha hayrl olduunu bildii zaman. nkRabbinin ona bak, kulun kendi kendine bakndan daha gzeldir. Bu uura eren kul, olupbiten zerinde dnmeyi ve henz olmam eyleri temenni etmeyi brakarak planlaryapmay terkeder. lerin sonu Allah Teala'ya dner ve O, her iinde hamd ve kre laykolandr. 7[7]

Rza Makamnn Hkmleri Hakkndadr:

Allah Teala'dan raz olmak, yakini iman makamlarnn en ycelerinden biridir. Allah Tealabuyurdu ki: "Gzelliin karl yalnz gzellik deil midir?" (Rahman/60) Her kim AllahTeala'dan gzellikle raz olursa, Allah Teala da onu, Zat'mn rzas ile dllendirir.

O, rzaya rza ile karlk verir. Bu da, dl ve karln zirvesi, ilahi bahsin nihai noktasdr.Yce Allah bu meyanda yle buyurmaktadr: "Allah onlardan raz oldu, onlar da O'ndan razoldular". (Maide/119)Allah Teala, rzay Adn cennetlerine ykseltmitir ki onlar, cennetin en yksek noktalardr.O, zikrini namazdan bile stn tutmu ve yle buyurmutur: "Adn cennetlerinde homeskenler ve bundan da daha byk olarak Allah Teala'dan bir rza vardr". (Tevbe/72);"Muhakkak ki namaz, irkin gnahlardan sakndrr. Allah Teala'nm zikri ise, elbette ok daha

byktr". (Ankebut/45)Zikir ehline gre zikir, mahededir. Zikredilen Hak Teala'y namaz esnasnda mahedeedebilmek, bizatihi namazn kendinden daha yce bir ibadettir. stteki ayetin iki tefsirinden

biri bu ekildedir. Dieri ise udur: Allah Teala'nm kulunu zikretmesi, kulun Allah Teala'yzikretmesinden daha stndr.Ebu Abdullah es-Saci dedi ki: Allah Teala'nm yarattklar arasnda yle kullar vardr ki,sabrdan haya eder ve O'nun kudretinin tecelli ettii yeri rza ile kaparlar. mer b. Abdlaziz(ra) de yle derdi: Artk yalnzca Allah Teala'nm kazasnn tezahr ettii yerlerle sevinir halegeldim.Allah Teala'dan raz olanlar, Allah Teala'y istedii ve raz olduu ekilde zikredenlerdir. En

byk rza olan lahi Rza, zikir ehlinin en byk dldr. Bu, Allah Teala'nm "Her kiminzikri, Ben'den istekte bulunmasn engelleyecek kadar ok ise, ona istek sahiplerininistediklerinden daha fazlasn veririm" buyruunun anlamlarndan birini tekil etmektedir.nk O'ndan istekte bulunanlar, kendi nefsleri iin talepte bulunmaktadrlar. Allah Teala da

kendilerine ziyade sevab vermektedir.O'nu zikredenler ise, sadece zikirde bulunduklar iin Allah Teala onlara Zat'ndan raz olmanimetini ltfetmektedir. Bir dier anlam da u ekilde olabilir: O kullarma Bana bakmanimetini lt-federim. nk zikir, mahedeye dahil olan bir husustur. Buna gre de Allah Teala dnyahayatnda Kendisine bakmaya, ahirette Kendinin bakyla mukabele etmi olmaktadr. Tpk,"Yzler var ki o gn prl prl, gle, sevinli" (Abese/39-40) buyruunda olduu gibi, sfataaynyla mukabelede bulunmu olmaktadr. Allah Resul (sav) buyurdu ki: "Rabbimiz bizeglerek tecelli eder".8[8]

7[7] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 125-131.8[8] Benzer hadisler iin b. Buhr, man/37; Mslim, man/l, 5 -7; Ebu Davd, Snnet/16;Tirmiz, man/4; Nesa', man/5, 6; bni Mce,

Mukaddime/9


15/53

Zikir, iitmeye yakndr. itme de bakmaya gtrr. Rza ise, yakin sahibinin halidir. Yakin,imann hakikatidir. Allah Resul (sav), bni Abbas'a (ra) tavsiyelerinde buna zendirmi veyle buyurmutur: "Allah iin, rza halinde yakin ile amelde bulun. Eer byle olmazsa unu

bil: Sevmediin bir eye kar gsterdiin sabrda senin iin ok byk bir hayr vardr".Grld zere Allah Resul (sav) rzay makamlarn en stne ykseltmi daha sonra

ortasna indirmitir. O, mer b. Hattab'a da (ra) yle buyurmutur: "Allah Teala'ya sankiO'nu grr gibi ibadet et. Sen O'nu graesen de, O seni grmektedir".9[9] Allah Re-| sulu (sav)bu emri ile, mer'i (ra) mahedede bulunmaya tevik etmitir. Bu, ayn zamanda ihsanmakamdr. nk Allah Resul (sav) kendisine ihsan sorulduu zaman, "Allah Teala'ya O'nugrmediiniz halde grr gibi ibadet etmenizdir" buyurmutur.Allah Resul (sav), daha sonra rzay sabr ve mcahedeye dayandrmtr ki o da imandr. Bu,u hususu bilme makamdr ki Al-lah Teala, byle bir kulunu grmektedir. Bundan daha tevasfedi-lecek bir yer, mekan yoktur. Allah Teala, kendinden raz olma halini, kula bahettii

bakn stne ykseltmitir. Bir hadiste yle buyrulmaktadr: "Allah Teala, mminleretecelli ederek, 'Ben'den dileyin' buyurur. Onlar da, 'Rzan dileriz' derler".Onlarn, Allah Teala'ya baktan sonra rzasn dilemeleri, rzaya verilen byk deeri

gsterir. nk Allah Teala'ya nazar edilerinin devam edebilmesi, byk lde O'nunrzasnn devamna baldr. Rza, bak gerektiren hal olduu iin mminler de Rab-lerindenrzasnn devam ederek yaknlklarnn da srmesini niyaz etmilerdir. Bylelikle nimetin

balad gibi tamama eriesini niyaz etmitirler.Onlarn szlerinden, 'rzan Sana bakmzdan daha byktr* gibi bir anlam kmamasgerekir. Kitab'da emrin hakiki anlam yazlmaz. nk Allah Teala'nn Zati sfatlarndan

birinin aa kmas, kulun Rubbiyet makamnn heybetinden saknmasn gerektirir. Bu,kalplerden perdelenmi bir korku ve gaybn srlarndan bir hikmettir. Bu, korku ehli iin,hususi marifetlerinden dolay dnyada bir sevaptr, Yce Allah buyurdu ki: "Allah onlardanraz oldu, onlar da O'ndan raz oldular. Bu, Rabbi'nden korkanlar iindir". (Maide/119)Bir mfessir, Allah Teala'nn "Katmzda daha ziyadesi vardr" (Kaf/35) buyruunuaklarken yle demitir: Cennet ehli sevap zaman, Rableri katnda hediye ilekarlarlar.Bunlardan biri, Allah Teala'nn katndan olan bir hediye olup bulunduklar cennetlerde bir

benzeri yoktur. O, bunun hakknda ylebuyurmutur: "Hibir nefis, Allah Teala'nn onlariin saklad gz aydnln bilmez". (Secde/17)kincisi, Rableri tarafndan onlara verilen selamdr ki bu, hidayetinin zerinde bir ziyadedir.O, bu hususta da yle buyurmutur: "Rahman ve Rahim bir Rab'den szl bir Selam".(Yasin/58)nc hediye ise, Allah Teala'nn onlara, 'Ben, sizlerden razym' buyurmasdr. Bu da,hidayetten ve selamlamaktan daha faziletlidir. Bunu da u ayet-i kerime teyid etmektedir:

"Bundan daha byk olarak Rablerinden bir rza". (Tevbe/72) lahi rza, onlarn iindebulunduklar btn nimetlerden daha byktr.Allah Resul'nn (sav) mminlerden bir toplulua yle buyurduu rivayet edilmitir: "Sizlerkimsiniz?' Onlar da, 'Biz, mminleriz' dediler. Allah Resul (sav), 'mannzn alameti nedir?'diye sordu. Onlar, 'Musibetlerde sabreder, rza halinde kreder ve kaza geldiinde rzagsteririz' dediler. Bunun zerine Allah Resul (sav), 'Kabe'nin Rabbi'nin hakk iinmminler!' buyurdu".Baka bir rivayette ise, onlar hakknda yle buyurduu rivayet edilmitir: "Hilim sahipleri,ilim sahipleri, fkhlarnn derinlii sebebiyle neredeyse peygamber olacaklar". Allah Resul(sav), onlarn rza sfatlarn grdkten sonra imanlarna ahitlik etmitir.

9[9] Benzer hadisler iin b. Buhr, man/37; Mslim, man/l, 5 -7; Ebu Davd, Snnet/16;Tirmiz, man/4; Nesa', man/5, 6; bni Mce,

Mukaddime/9.


16/53

Lokman Hekim de (as), rzay imann artlarndan biri olarak grm ve oluna verdiitlerden birinde yle buyurmutur:"mann drt esas vardr ki ancak onlarla istikamet bulabilir. Tpk bedenlerin ancak eller veayaklarla istikamet bulmas gibi". O, bu drt esas arasnda, Allah Teala'nn takdirine rzagstermeyi de saymtr.

srailiyat kaynakl bilgiler arasnda yle bir rivayet yeralm-tr: "Abidlerden biri, uzun sreAllah Teala'ya kulluk etmiti. Ryasnda, falan oban kadnn cennetteki hanm olacangrd. Uyandktan sonra, o kadn aramaya balad. Sonunda onu buldu ve yapt amellere

bakmak iin gn onun misafiri oldu.Kendisi geceleri uyumazken, o uyuyordu. Kendisi gndz orula geirirken, oniyetlenmiyordu. Sonunda kadna, 'Grdm eyler dnda baka bir amelin yok mu?' diyesordu. Kadn, 'Ne gibi? Grdn amellerden baka bir amelim yoktu dedi. Adam,'hatrlamaya al' dedi. Kadn biraz dndkten sonra yle dedi: Basit bir husus amasyleyeyim. Ben, darlkta iken refahta olmay, hasta iken iyilemi olmay temenni etmem.Gnete kaldysam, glgede olmay temenni etmem. Kul, elini bana koydu ve, 'Bu mu basit

bir zellik? Bu, andolsun ki abidlerin aciz kaldklara en byk haslettir dedi".

Ibni Mesud'dan (ra) u sz rivayet edilmitir: 'Her kim, gkten yere indirilene rza gsterirsemafiret olunur5. Ebu'd-Derda (ra) ise yle demitir: 'mann zirvesi, Allah Teala'nnhkmne sabretmek, ve kadere rza gstermektir.Muhammed b. Huveytb (ra), Allah Resul'nden (sav) u hadisi rivayet etmitir: "Kulaverilenlerin en hayrls; Allah Teala'nn kendisi iin taksim ettiine rza gstermesidir".Mehur bir hadiste de Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu nakledilmektedir: "Ne mutlu okimseye ki, slam'a hidayet edilmi ve rzk ancak yetmekte olmasna ramen ona razolmutur". 10[10] Bunun benzeri bir rivayet de yledir: "Her kim Allah Teala'dan gelen rzknazna rza gsterirse, O da ondan gelen amelin azma rza gsterir".Ali'den (kv) Ehl-i Beyt kanalyla u hadis nakledilmitir: "Allah Teala bir kulu sevdiinde,onu imtihan eder. Eer sabrederse onu kendine ayrr. Eer rza gsterirse onu kendine seer".Allah Teala'dan raz olmak, halka merhametli davranmak, kalbi selim tutmak, mslmanlaranasihatta bulunmak ve cmert olmak, sddklar arasndaki abdal zmresinin makamnoluturur.Musa (as) e ilgili olarak nakledilen rivayetler arasnda yle bir hadise anlatlr:"srailonllar ona, 'Rabbine yle bir eyi sor ki onu yaptmzda Allah bizden raz olsun'dediler. O da Rabbine yle dedi: "Allahm, sylediklerini duydun'. Bunun zerine AllahTeala ona yle vahyetti: 'Onlardan raz olabilmem iin, onlarn Ben'den raz olmalargerekir'.Allah Resul'nden (sav) rivayet edilen bir hadis de bunu teyid etmektedir: "Allah Teala

katnda neye sahip olduunu bilmek isteyen kimse, kendi yannda Allah Teala'ya ait nebulunduuna baksn". Allah Teala kulu Kendisini nereye koyduysa onu oraya yerletirir.Hammad b. Seleme, Sabit el-Benani kanalyla Enes b. Malik'ten (raj msned tarz hasen birhadiste unu rivayet etmitir: "Kyamet gn geldiinde Allah Teala mmetimden birtoplulukta kanatlar kartacaktr. Onlar kabirlerinden cennetlere uacak ve oralarda dilediklerigibi gezinerek nimetleri tadacaklardr.- Melekler onlara, Hesab grdnz m?' diyesorduklar zaman yle diyeceklerdir: 'Hesab grmedik'. Melekler, 'Srat'tan getiniz mi?' diyesorduklarnda, 'Srrat' grmedik' diyeceklerdir. Onlara, 'Cehennemi grdnz m?'denildiinde, 'Hibir ey grmedik' diyeceklerdir.Bunun zerine melekler, 'Sizler, kimin mmetindensiniz?' diye soracak, onlar da,'Muhammed'in (sav) mmetinden' diyeceklerdir. O zaman melekler, 'Allah Teala'nn hakk

iin, dnyada ne gibi amellerde bulunduunuzu syleyin' diyecekler, onlar da u karl 10[10]Tirmiz, Zhd/35; bni Mce, Zhd/4; bni Hanbel, V/255, VI/19


17/53

vereceklerdir: Bizim iki hasletimiz vard. Allah Teala da, rahmetinin ltfuyla bizleri bumakama ulatrd. Melekler, 'O hasletler nelerdi?' diye sorduklarnda, o mminler u cevabvereceklerdir: Bizler, halvette bulunduumuzda bile Allah Teala'ya ma's iyette bulunmaktanhaya eder, O'nun bize nasip ettiinin azma raz olurduk. Melekler de bu cevap zerine ylederler: Sizler bunu hake-diyorsunuz".

Enes b. Malik'ten (ra) yazl olarak gelen bir rivayette de 'mmetimden bir topluluk iin....'buyrulmaktadr. Bu da, nceki hadisin msned olduuna delalet etmektedir.Baka bir hadiste de Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu ji-layet edilmitir: "Kim AllahTeala'dan gelen rzkn azma rza gsterirse, Allah Teala da onun amelinin azma rza gsterir".Ulemadan bir zat yle demitir: ller arasnda yle kimseler bilirim ki, kabirlerindencennetteki konutlarna bakarlar. Berzah aleminde keder ve tasalar iinde beklerken sabahakam onlara ^ennetten gidilip gelinir. Bunlarn tasalar Basra halkna taksim Edilse bunadayanamayarak lrlerdi. 'Onlarn amelleri neydi?' di-Ve sorulduunda, yle dedi: Onlarmslmanlard. Fakat ne tevekkl, ne de rzadan nasipleri vard.Rzann farziyeti hakknda Allah Resul (sav) yle buyurmuun "Allah Teala'yakalplerinizden rza gsterin ki, fakirliinizin Cevabn kazamn. Aksi halde kazanamazsnz".

Lokman da (as), oluna dnde, rzay tevhid ile birletirmi jve yle demitir: 'Ey oul,sana yle hasletleri t vereyim ki se-jni Allah Teala'ya yaklatrp O'nun gazabndanuzaklatirsin: lki, Allah Teala'ya kulluk ederek O'na hibir eyi ortak koma-m andr.kincisi, sevdiin sevmediin her olayda Allah Teala'nn takdirine rza gstermendir...'Yine o, baka bir vasiyetinde yle demitir: 'Her kim Allah Teala'ya tevekkl eder ve O'nuntakdirine rza gsterirse, iman ikame etmi, elini ve ayaklarn yalnz hayr kazanmayaadam ve kula uygun den salih ahlak ayakta tutmu olur5.Rzann bir tezahr de, btn ilerde takdir edilene kalpten sevinmek, her durumda, nefsi hotutup teskin etmek ve dnyevi korkularn tamamnda kalbi huzuru salayarak her eye kanaatetmek, Rabbi'nin nasip ettiiyle mutlu olmak ve Allah Teala'nn onu kollamasndan dolaysevin duymaktr.Kulun, hereyde Allah Teala'ya teslim olmas, O'ndan gelen byk kk hereye rzagstermesi, hkmleri yalnz O'na havale etmesi ve bu noktalarda O'nun tedbiriningzelliine, takdirinin mkemmelliine olan inancn korumas rza makamnn gstergelerin-dendir. Kulun, Allah Teala'nn hkmnerza gstererek sahip olduu hereyi Rabbi'ne teslimetmesi, kainatn yegane Mliki olan Rab-bi'ni O'nun kullarna ikayet etmemesi, Habibi'nin

bir fiilinden do-lay serzenite bulunmamas, her durumda O'nun yaptunm gzelliine olan inancnyitirmemesi rzann nemli tezahrlerindendir.Rza ehline gre rzann ekillerinden biri de, kulun 'Bugn ok scak bir gn, bugn oksouk bir gn, fakirlik bir musibettir, geim bir tasa ve yorgunluktur, meslek sahibi olmak

meakkat ve zorluktur* gibi szlersarf etmemesidir.Kul, kalbi zerindeki hakimiyetini kaybederek aldanmasna yol aabilecek bu tr ifadelerdenuzak durmaldr. Aksine kalbini honut klmal, selim tutmal, akln teskin etmeli, ilahitedbirin tadna teslimiyet gstererek takdiri ilahinin hkmn, gzel grmelidir. Nitekimmer b. Abdlaziz (ra) bu hususta yle demitir: Kaderin tecelli edecei anlar beklemekten

baka bir mutluluum kalmaz oldu.Ibni Mesud (ra) yle demitir: Zenginlik ve fakirlik, hangisine bindiimi umursamadm iki

binek gibi. Eer fakirlie binersem, onda sabrederim. Zenginlie binersem, onu dadeitiririm.Ahmed b. Ebi'l-Havari ise unu anlatmtr: Ebu Sleyman'a, Talann gece keke daha uzunolsayd, dediini iittim, ne dersiniz?' dedim. Bana u cevab verdi: Hem iyi etmi, hem de

kt etmi. yi etmesi, gecenin uzunluunu ibadetini arttrmay istemesinden dolaydr. Ktetmesi ise, Allah Teaa'mn beenip takdir ettiini beenmemi olmasdr


18/53

mer b. Hattab'm (ra) yle dedii rivayet edilmitir: "Darlk veya bolluk olsun, hangi haldesabahladm ve geceye ktm umursamam". Bir gn fkelenerek hanmna yle demiti:'Allah Teala'ya yemin olsun ki sana bir ktlk edeceim'. Bunun zerine hanm,( Beni,Allah hidayet ettikten sonra slam'dan m karabileceksin?' diye sordu. 'Hayr' deyincehanm u karlkta bulundu: 'yleyse ne gibi bir ktlkte bulunacaksn?!'

Sleyman b. Ca'fer es-Sane'i, Sfyan- Sevri'nin bir gn Rabia-t'1-Adeviyye'nin (ra) yanndayle dediini nakletti: Allahm, bizden raz ol. Rabia, 'Sen O'ndan raz deilken, AllahTeala'dan rzasn istemekten utanmyor musun?' diye sordu. Bunun zerine Sf-yan 'stifarediyorum' dedi.Ca'fer unu nakletmi tir: Rabia'ya (ra), 'Kul, ne zaman Allah Teala'dan raz olur?' diyesordum. Bana u cevab verdi: Musibetteduyduu sevin, nimette duyduu sevin kadar olduu zaman. Fu-dayl b. Iyaz ise yledemitir: Allah Teaa'mn vermesi ve engellemesi kulun gznde denk olduu zaman razolmu saylr.Davud'un (as) haberleri arasnda, Allah Teala'nn u buyruu nakledilmitir: 'Velilerimdednya kaygs olamaz. nk dnya kaygs, onlarn kalplerindeki Bana yakar lezzetini

ortadan kaldrr1. Baka bir rivayette ise Davud'a (as) yle vahyettii nakledilir: 'Ey Davud,dnya iin kayglanmaktan sakn! Velilerimde sevdiim, ruhaniler olup tasalanmamalardr.Tasadan sakn. Beni arzu ettiin srece hayr iin tasalanma'.Denir ki: Dnyada insanlarn en ok tasalananlar, ahiret iin en ok tasalananlardr. En aztasalananlar ise, ahiret iin en az tasalananlardr. Allah Resul (sav) de bu meyanda yle

buyurmutur: "Kadere iman, tasa ve hzn giderir".Dnya ile sevinmek, kalpten ahiret tasasn kaldrr. Dnya iin tasalanmak da, ahirettenkarlan eyler iin zlmeyi engeller. Bir defasnda Rabia'ya (ra), Allah katnda stn biryeri olan abid birinden szedilmiti. O, baz zenginlerin plklerinden topladk-larylageinirdi. Bir adam, Rabia'ya (ra) yle dedi: Allah katnda o derece yksek bir yeri v arsa,rzk iin dilenmesi ona zarar vermez mi? Bylece Allah Teala da onun rzkn baka bir yollayaratrd. Rabia (ra), 'Sus ey aylak! Bilmez misin ki Allah dostlar, O'ndan en ok razolanlardr. O kadar ki kendilerine bir geimden dierine nakletmesi tercihini bile O'naarzetmezler ki sadece Allah Teala'nm tercih ettii zere olabilsinler' diyerek ona cevap verdi.Ahmed b. Ebi'l-Havari unu anlatmtr: Ebu Sleyman bana yle dedi: Allah Teala, keremsfat gerei, klelerin kle sahiplerinden raz olduu eylerle kullarndan raz olmutur.Bunun nasl olduunu sorduumda bana u cevab verdi: Klenin btn arzusu, efendisininkendinden raz olmas deil midir? Ben de, 'Evet' dedim. O da unu syledi: 'Allah Teala'nnkullarndan istedii de, Za-t'ndan raz olmalardr.A'me unu aktarmtr: Ebu Vail bana yle demiti: Ey Sleyman, Rabbimiz ne kadar dagzeldir! Eer O'na itaat edebilsek O asla bize kar gelmez. Nitekim u ayet-i kerime de bunu

teyid etmektedir: "O, iman eden ve salih amel ileyenlere icabet eder". (ura/26) Yani onlaraverir ve icabet eder. cabet etmek, itaat etmek anlamndadr. Bu meyanda da ylebuyurmutur: "Bana icabet/itaat etsinler". (Bakara/186)Kullar O'na icabet ettiklerinde O da onlara icabet edecektir. Yani onlar istedii hususlardaKendisine itaat ettiklerinde, O da arzuladklar hususlarda onlara itaat edecektir.Bu, aadaki ayetin iki tefsirinden birini de oluturmaktadr: "Siz Benim ahdime uyun ki,Ben de sizin ahdinize uyaym". (Bakara/40) Bu, ayeti 'Rabbin sana itaat edebilir mi?' eklindeokuyanlarn teviline gredir.Bu hususta bni Abbas (ra) yle demitir: Havariler, Allah Te-ala'nn buna kadir olmasndanphe etmeyecek kadar O'nu bilen insanlard. Ayetin anlam u ekildedir: O, sana itaatedebilir mi? Aie'den (ra) de benzer bir gr rivayet edilmitir. Fudayl b. Iyaz yle demitir:

Kim Allah Teala'ya itaat ederse, herey kendisine itaat eder. Kim de Allah Teala'dan korkarsa,herey ondan korkar.


19/53

Musa (as) ile ilgili anlatlanlar arasnda onun u sz rivayet edilmitir: "Ey Rabbim, banaSenin rzan bulunan yle bir ey gster ki onu yapaym. Rabbi ona yle vahyetmitir: 'Benimrzan, senin hogrmediin eydedir. Sen ise holanmadn eye kar sabredemezsin'. Musa(as) srar ederek, 'Ey Rabbim, bana onu gster3 dedi. Bunun zerine Allah Teala ona yle

buyurdu: Benim rzam, kazama rza gstermendedir.

Bu haber, baka bir ekilde de yle rivayet edilmitir: "srailo-ullar, Musa'ya (as) taleptebulunarak, 'Eer Rabbimizin rzasnn bulunduu eyi bilseydik, onu yapardk' demilerdi.Allah Teala da, ona unu vahyetmiti: 'Benim rzam, onlarn Benim kazama rza gstermelerin de dir".Musa da (as) Rabbi'ne yakararak yle demiti: "Ey Rabbim, yarattklarnn hangisi Sana dahasevimlidir?' O da yle buyurmutu: 'Sevdiini elinden aldmda Bana teslim olandr1. Musa(as), 'Peki yarattklarnn hangisi daha ok buzuna urar?' diye sordu. Allah Teala da, 'Birite Beni serbest braktktan sonra, takdir ettiime fkelenen kimse!"Bunlardan daha ar bir ifade ise u haberde yer almaktadr: Allah Teala kudsi bir hadis-ierifte buyurdu ki: "Ben, kendinden

baka ilah bulunmayan Allah Teala'ym. Kim Benim verdiim musibete sabretmez, kazamra

rza gstermez ve nimetime kretmezse, Ben'den baka bir Rabb edinsin!"Bununla ayn sertlikte baka bir haber de udur: "Allah Teala buyurdu ki: Kaderleri takdirettim, tedbiri yaptm ve ileri salamca yoluna koydum. Kim bunlara rza gsterirse, Benim'lekarlatnda rzama nail olur. Kim de bunlara fkelenirse, Benim'le karlatndagazabma urar".Bir baka rivayetite ise u bilgi yer almaktadr: "Musa'ya (as) ilk. yazlan ayet uydu:: Ben,Ben'den baka ilah bulunmayan Allah Te-aTa'ym. Kim Benim hkmme rza gsterir,kazama teslim olur ve belama sabrederse, onun sddk yazar ve kyamet gn sddklarla

beraber diriltirim".Mehur bir hadiste de ayn anlamda yle buyurduu nakledilmitir: "Hayr ve erri takdirettim, o ikisini kullarmn ellerine verdim. Hayr iin yarattm kullar ne iyidirler! Ben hayronlarn ellerinde icra ettiririm. er iin yarattklarmn da vay hallerine. erri de onlarnelleriyle icra ettiririm. Vay haline, vay hallerine o kimselerin ki 'Neden? Nasl' diye sorarlar!"Gemi peygamberlerden biri hakknda u haber rivayet edilmitir: "O, on yl boyuncaRabbine alk ve fakirlikten yaknmt. Ama btn bu zaman esnasnda O'ndan her hangi birdilekte de bulunmamt. Allah Teala ona yle vahyetti: Halinden niin yaknyorsun? Seninmuhtaciyetin, nezdimdeki mm'l-Kitab'da gkleri ve yeri yaratmadan nce kaydedilmiti.Bu hususta seninle ilgili gemi bir yaz vard ve Ben de dnyay yaratmazdan nce senin iin

bunu takdir ettim. Senin iin dnyay yeniden yaratmam m istiyorsun? Ya da senin iin dahance takdir ettiimi deitirerek Benim deil de senin istediini oldurmam m arzuediyorsun? zzet ve celalim hakk iin, bir kez daha kalbinden bu tr bir dnce geirirsen,

seni peygamberlik defterinden silip atarm".Adem (as) hakknda da u hadise rivayet edilmitir: "Onun kk ocuklarndan biri bedeninetrmanp iniyor, biri ayan kaburga kemiine dayayarak onu merdiven gibi kullanyor ve

bana kyordu. Sonra da ayn ekilde kaburga kemiklerine basarak aa iniyordu. O isebunlar olurken dalgn dalgn yere bakyor, tek ke-lime etmedii gibi ban da kaldrmyordu. ocuklarndan biri, 'Babacm, sana yaptklarngrmyor musun? Azarlasan byle yapmazlar5 dedi. Bunun zerine Adem (ra) yle dedi:Ey oul, ben sizin grmediklerinizi grdm, bilmediklerinizi bildim. Ben, bir defa fkeyleharaket ettim, o yzden de keramet yurdundan zillet yurduna, nimetler yurdundan ileyurduna indirildim. Bir hareket daha yaparak, bilmediim musibetlere dr olmaktankorkuyorum". Baka bir rivayette ise yle dedii nakledilmitir: "Allah Teala, dilimi

tuttuum srece beni kard yurda geri koymay taahht etti".Ebu Muhammed Sehl (ra) yle demitir: nsanlarn yakini imandan paylar, rza


20/53

makamndaki paylar oranndadr. Rza makamndaki paylar ise, Allah Teala ile beraberyaamalar mikdar-na gredir". Atiyye, Ebu Said el-Hudri'den (ra) Allah Resul'nn (sav)yle buyurduunu nakletmitir: "Allah Teala hkm ve celali ile, rahatlk ve sevinci, rza veyakinde varederken tasa ve hzn ise kuku ve fkede var etmi tir".Mubah bir eyi knamamak ve Allah Teala'nn kazas sonucu gerekletiinde ayplamamak

da rzann gereklerindendir. Btn ilerde Sni' olan Hak Teala'ya ahit olmak ve O'mmyapsndaki gzellii grmek gerekir. Akl ve adetin makul grd snrdan klmadkabyle davranmak yerinde olur.Ariflerden bir zat, bunlar Allah Teala'dan haya etme babnda grrd. Onlardan biri de yledemitir: Bunlar, Allah Teala'ya kar gzel ahlaka sarlmann gereklerindendir. Kimi de

bunlar, Allah Teala'nn huzurunda taknlmas gereken edeb kapsamnda deerlendirmitir. byle olunca, aslen mubah klnan eyleri knamak ve onlar ayplamak, Allah Tealakarsnda kt bir ahlak sergilemek ve O'nun huzurunda kt davranmak olmaktadr.Bunlardan daha ar, Allah Teala'dan utanmama babndan deerlendirilmesidir. Bu da,"Hayaszlk, kfrdr" eklindeki hadisin anlamlarndan biri olarak deerlendirilebilir.Buradaki kfr, kusurlu grmek veya knamak suretiyle nimete nankrlk etmek

anlamndadr.Allah Teala'nn ltuf ve efkatinin eseri olarak verdii bir nimet, benzeri bir nimetten eksikveya nimet verilen kimsenin arzu-suna ters olabilir. Byle bir durumda o nimeti aypl grmek veya knamak, nimete kfr venimet sahibi olan Allah Teala'ya kar hayaszlk olur. nk O, nimetinden dolaykredilmesini emretmitir. krn mukabili ise nankrlk ve inkardr.Bir kimse size yemek hazrlasa ve siz, o yemei beenmeseniz ya da eletirseniz, hogrlmeyen bir davran sergilemi olursunuz. Allah Teala da ayn ekilde nimetine kusur

bulmanz ho grmez. Bu konu, Allah Teala'nn sfatlarnn anlamlar kapsamna giren birhusustur.u szn muhtevasnda da bu hususa iaret edilmektedir: "Rab-binizi en iyi bileniniz,kendisini en iyi bileninizdir". nk mahlu-katla ilikilerinizde nasl sfatlara sahipolduunuzu grdnzde, Hlk ile ilikinizdeki hallerinizi de daha iyi grebilirsiniz.Rza ehlinden bazlar varlklar kusurlu bulan ve knayan kimselerin davranlarn, onlarnYaratcs hakknda gybette bulunmak olarak grmektedirler. nk btn eyler, O'nunyapma ve yaratmasnn eserleri, hikmetinin sonulan, ilminin tecellisi, tedbirinin yansmas vekaderinin neticelerinden ibarettir.Allah Teala, hkm verenlerin en iyisi, rzk verenlerin en hayrls ve yaratclarn engzelidir. O'nun her eyde byk bir hikmeti ve her ite hnerli bir sanat vardr. Siz bir sanateserini aypladnz ve tenkid ettiiniz zaman, bu sznz onun asl Sanat-kr'na ulaacaktr.nk onu yapan ve hikmeti gerei ortaya karan O'dur. nk sanat da sonu itibaryla

yaratlm bir hnerdir. Allah Teala sanat yaratmam olsayd, onun eserleri de yaplamazd.Sanatn, sanat ortaya karma noktasnda hi bir rol yoktur. O da Allah Teala'mn bireseridir.Vera ehli, Allah Teala'ya gybette bulunmu olmamak iin hibir eseri kusurlu grp tenkidetmezlerdi. nk Allah Teala'dan raz olan bir kul, O'nun huzurunda edebini taknr, O'nunyurdunda O3na kar kmaktan ve hkmne itiraz etmekten haya eder.Dnya yurdunun asl Sahibi olan Hak Teala, hkmnde dilediini yapar. Hkm Sahibi,diledii.ekilde hkm verebilir. Kul ise, Rabbinin yaptna raz, Hkim-i Mutlak'mhkmne teslim olmutur. srailiyat kaynakl haberler arasnda u hadise nakledilmitir: "sa(as), arkadalarndan bir toplulukla, bir kpek leininyanndan gemilerdi. Burunlarn kapatarak, f, f, ne kadar iren bir koku!' dediler. sa

(as) burnunu kapatmad ve kpek iin, 'Dileri ne kadar da beyazm' dedi".O, bu szyle arkadalarn gybetten sakndrmak ve eyann kusurlarn olduu gibi


21/53

brakmak gerektiini retmek istemitir. nk o, Allah Teala'nm yarattn O'nun eseriolarak gryor ve Allah Teala'ya bakna gre elden geirerek buna gre hkm veriyordu.Rivayete gre Allah Resul (sav), hi bir yemekte kusur bulmamtr. Eer itahn ektiyseyemi, ekmediinde ise brakmtr. Enes b. Malik (ra) yle demitir: Allah Resul'ne (sav)on yl hizmet ettim. Hi kimse benim efendim gibi olamaz. O, bir gn dahi yaptn bir ey

iin 'unu niin yaptn?', yapmadm bir ey iin de, 'Keke yapsaydn' dememitir. Yine O,olmu bir ey iin, 'Keke olmasayd' veya olmam bir ey iin de, 'Keke olsayd'dememitir. O, daima yle derdi: 'Takdir edilmise, muhakkak olur 11[11] te ya-kini imansahibi ve mahedesi ak bir kulun sfat byle olur.Rza makamnn bu inceliklerini dnen ve bunlara riayet eden kimseler, Allah Teala'nnkatnda mukarrebun makamna ykseltilmilerdir. Bunlar hafife almak ve ilgisiz kalmak ise,kalplerin kararak bozulmasna yol aar.Bu hale den kalpler, muhabbet ve rzaya asla uygun olamazlar. Bu tr haller, itiraz ve AllahTeala'nn takdirinde seicilik gibi yanlglara sebebiyet verir. Bu da, O'nun huzurunda neatlmak demektir. ehrin de ifade ettii gibi bu, kulun tedbire ynelmesidir. O yle demitir:nsanlarn tedbirleri, onlar Allah T^ala'dan perdeler.

Bu konuda yle bir hadise anlatlmtr: Bir mslman, ariflerden biriyle yolculuakmt. Adam yolda bir eyi kurcalad ve onu, durduu yerden oynatarak baka bir yerekaydrd. Bunun zerine arif zat, *Ne yaptn? Allah Teala'nn mlknde, snnet ve zaruret

bulunmakszn yeni bir ey ihdas ettin? Artk benim yanmda yolculuk etme. Bizler iinbunlar dnda baka gnahlar olmasa bile, bunlar yeter. Daha da tesinde bunlar hafifealmak byk gnahtr" dedi'. Bundan daha da ar, szkonusu gnahlar e| bebiyle tevbe veistifarda bulunmaya gerek grmemektir.Rza-i lahi peinde koanlarn amelleri, Allah yolunda mcajtiL ' rde edenlerin amellerindenkat kat fazla saylr. nk Allah yolun da cihad edenlerin amelleri, yediyz katylasevaplandirilir. Rza 1 arayanlarn amelleri ise, saylamayacak kadar fazlasyla dllendirilir.Allah Teala, bu meyanda yle buyurmutur: "Allah, diledi-; ine kat kat verir".(Bakara/261); "Allah da ona, kat kat fazlasyla desin". (Bakara/245) Denildi ki: Bir hasene,iki milyon katyla denebilir.Allah Teala buyurdu ki: "Mallarn Allah rzasn umarak 'Vikendilerini salam tutmak iin infak edenler, tepe zerindeki bir bahe gibidirler".(Bakara/265) Byle bir bahede, ka baak ve da-ne bulunur? Elbette saylamayacak kadarok bulunur. te onlar, Allah Teala'nn haklarnda, "Allah, dilediine kat kat verir" (Baka-ra/261) buyurduu kimselerdir. Bunlar, Allah Teala'dan raz olmu kimselerdir. nk onlar,Allah Teala'nn rzas iin O'nun urunda karz- hasen vermi kimselerdir. Allah Teala da,

bunun karln katlanyla vermeyi taahht etmitir.Allah Teala'nn hikmetini akleden kimse, O'nun hkm verdii hususlarda tam teslimiyetgsterir. nk Allah Teala eyay, kendi tercihiyle varetmi ve iradesiyle aa karmtr.

Takdir edilenler, bu sayede yaplr ve ilerin akbeti de O'na dndrlr. Kul, arzulad eydenefsiyle, alkanlyla ve akl yoluyla bildiiyle birlikte olamaz.Ariflerden bir zat yle demitir: Rza makam dnda her makamdan bir hale nail oldum.Ondan ancak, koklanacak kadarn grdm. Buna ramen btn yaratlmlar cennete, benicehhene-me koysa, bundan bile raz olurdum.Derece bakmndan onun stnde bir arife de yle sorulmutu: Allah Teala'dan rzada nihainoktaya ulatn m? u cevab verdi: Nihai noktaya asla. Ama rzadan bir makamaulaabildim. yle ki Allah Teala beni, cehennem zerinde kpr kld da, insanlar benimstmden cennete getiler. Sonra da, taksimi gerei insanlar yerine cehennemi benimledoldurdu. O'nun bu hkmn sevdim vj^ taksiminden raz oldum.Ruzbari'den unu naklettiler: Ebu Abdullah b. el-Cela ed-D-meki'ye falann yle dediini

11[11] Buhr, isti'zan/10, Nikah/67; Ebu Davd, Vitr/32, Edeb/1; Tirmiz, Birr/69; bni Hanbel, 111/101, 124, 159, 168, 174, 195, 196, 200,209, 227, 231, 255, 256


22/53

naklettim: Halkn O'na itaat edeceklerini bilsem, bedenimin makaslarla doranmasnisterdim. 'Bunun anlam nedir?' denildi. Ebu Abdullah yle dedi: Ey kii! Eer bu, insanlaraefkat ve nasihat babndan ise maruf grrm. Eer tazim ve yceltme babndan ise marufgrmem. Ruzbari dedi ki: Dmeki, bunu syledikten sonra bayld.mran b. Husayn'm karn su koplamt. Bu nedenle de otuz yl boyunca srtst yatmak

zorunda kalmt. Bu kadar uzun bir sre ne oturabilmi, ne de dorulabilmiti. Hurmadallarndan yaplm yatann altnda bir delik delinmi ve altna byk kk ab -destiniyapt bir kap konmutu. Bir defasnda Mutarraf ve kardei Ala ziyaretine gelmilerdi.Mutarraf onun bu halini grnce alamaya balad.mran, 'Niin alyorsun?' diye sordu. O da, 'Seni bu skntl durumda grdm iin' dedi.mran, 'Alama, Allah Teala'ya sevimli gelen, bana da sevimli gelir" dedi. Ardndan unuekledi: Sana faydas dokunacak bir ey syleyeyim, ancak bunu, ben lnceye kadar kendinesakla. Melekler, beni ziyaret ediyorlar, onlar hissediyorum. Bana selam veriyorlar,selamlarn iitiyorum.mran (ra), bu szyle bandaki bu musibetin bir ceza olmadn gstermek istemitir.nk bu tr bir iaret, hayrda bir derece, bir rahmet ve bir imtihandan baka birey deildir.

Cezalar, bu tr ilahi iaretlerle beraber gelmez. Cezalarda, byle tatlar ve kalpler iin gaybiesintilerin gzel kokular bulunmaz. mran, Mutarraf zld iin, onu sevindirmekistemitir.Habib Teala'y zikreden kul, o Tabib ile bulumay daha ok ister. Nitekim muhibbandan biriyle demitir:Ey zikriyle tedavi olduumuz Habib,En garip hastalklara bile Seni tavsiye ederler.Her kim gizlice tabib ararsa,te o Tabib'le buluma zlemiyle hastalanandr.Habib'i arayan, koar O'na,Ehli O'nsuz cefa ekerken yakn da ac eker. .An derdi, tedavi edilecek bir dert deildir,Onun tek aresi, Habib ile bulumadr.Sveyd b. u'be'yi ziyarete gitmitik. Yere yaylm bir yatak rts grdk. Altnda birey

bulunduunu sanmamtk. Neden sonra onun altndan grnd. Hanm yle dedi: Ailemsana feda olsun. Sana yemek de yediremiyoruz, orba da iiremiyoruz.Bunun zerine yle dedi: Yatalaklm uzad. -Ne kadar zamandr byle olduunu

belirttikten sonra- Artk en clz binek hayvanna bile yetiemez oldum. ok zayfladm. Neyemek yiyebiliyor, ne de orba iebiliyorum. Bunlardan geri kalmak, beni trnak ucu kadarolsun mutsuz etmiyor.Huzeyfe (ra) lm hastalna yakalandnda yle demeye balamt: zzetin hakk iin,

muhakkak ki Seni nasl sevdiimi biliyorsun. lm iyice yaklatnda ise yle demeyebalad: te Habib ihtiya zerine geldi, nedametten kurtulamyorum. Benzer bir hal, EbuHreyre (ra) iin de rivayet edilmitir.Sa'd (ra) Mekke'ye geldii zaman gzleri grmez olmutu. Halk, cokuyla onun yannageliyor ve her biri kendisi iin dua etmesini istiyordu. O da, herbiri iin ayr ayr duaediyordu. O, duas kabul edilen bir ahsiyetti. nk Allah Resul (sav) duasnn kabul edil -mesi iin Rabbine dua etmiti.Abdullah b. Saib yle demitir: Ben onun yanna henz ocuk iken gitmitim. Ona takdimedildiimde beni tand ve, 'Sen Mekke'nin kari'isin deil mi?' diye sordu. Ben de, 'Evet'dedim. Bir kssa anlattm ve sonunda yle dedim: Ey amca, sen insanlar iin dua ediyorsun,kendin iin dua etsen de Allah Teala gzlerini tekrar asa. Bunun zerine tebessm etti ve

yle dedi: Ey oul, Allah Tea-la'nm kazas, benim iin gzmden daha hayrldrRza ehlinden birinin, gnlk ocuu kaybolmutu. Bir sre ocuktan bir haber kmad.


23/53

Bunun zerine kendisine, 'Allah Teala'ya ocuunu geri vermesi iin niyazda bulunsan'denildi. O zat, 'Takdir ettii bir hususta O'na itirazda bulunmam, benim i in ocuumunkaybolmasndan daha ar bir durumdur' dedi.Abidlerden birinden de u sz rivayet edilmitir: Bir gnah ilemitim. Otuz yldan beri onuniin alyorum. O zat, gerekten de szkonusu gnahnn tevbesi iin gayret gstermekteydi.

Bir gn, 'O gnah neydi?' diye soruldu. Dedi ki: Bir defasnda, olan bir ey iin, "keke byleolmasayd', demitim. ;^ iSelef-i Salih'ten bir zat ise unu sylemitir: Bedenimin makaslarla doranmas, AllahTeala'nm kazas iin, 'Kekebyle kaza bu-yurmasayd' dememden daha iyidir.Biri-i Haf'den de (ra) unu naklettiler: Abadan'da bir adam grdm. Bir musibet onu

prelemi, gz bebekleri yanaklarna akmt. Bu halinde, Allah Teala'y srekli zikrediyor,O'na krn eda etmeye alyordu. Bu durumda iken, Allah akyla bir nbete tutuldu.Ban kucama koydum ve Allah Teala'ya onu iyiletirmesi iin dua ve niyazda bulundum.Az sonra ayld. Duam iitmiti. yle dedi: Benimle Rabbim arasna giren bu fuzuli kii dekimdir? Rabbimin bana olan nimetine nasl itiraz edebiliyor? Sonra ban kucamdanuzaklatrd. Bir (ra) daha sonra kendi kendine unu sylemitir: Bundan sonra musibet izleri

tayan bir kulun nimette olduunu bilerek, tak-dir-i ilahiye kar kmamann gerektiineinandm.Abdlvahid b. Zeyd'e, 'urada bir adam var. Elli yl kullukta bulundu' denilmiti. Abdlvahidonu grmeye gitti ve 'Habibim bana seni haber verdi. O'na doyabildin mi?' Adam, 'Hayr1dedi. Teki O'nu hissedebildin mi?' diye sordu. Adam, 'Hayr* dedi. 'O'ndan raz olabildin mi?'diye sorduunda, adam yine, 'Hayr5 dedi. Abdlva-' hid, 'Senin btn amelin oru tutupnamaz klmak m?' diye sordu. Adam, 'Evet' dedi. Bunun zerine Abdlvahid yle dedi: Eersenden ekinmesem, elli yllk ibadetinin kusurlu olduunu sylerdim.Abdlvahid, bu sitemiyle unu anlatmak istemiti: Elli yllk ibadetin, seni Hak Teala'yayaklatrarak Mukarrebun zmresine dahil edememi. Byle olsayd, kalb amellerin sevabnada nail olurdun. Allah Teala, veli kullarna byle yapar. Oysa sen, O'nun nezdinde ashab-yemin arasmdasm. Avamn amelleri, bedensel ibadetlerde artar. Kii, kendinden daha stn

birileri olsa da makamnda ihlasl olabilir.am ehlinin abidlerinden ve alimlerinden biri olan bni Muhay-riz'den Allah Teala'yamuhalefet konusunda manas zor anlalr bir sz rivayet edilmitir. Bu sz, tefsir edilse bile,dinleyenlerin ve mecliste bulunanlarn anlamalar yine de ok zor olacaktr. Szn tefsiri deayr bir tefsire muhtatr. Onun sz udur: "Hepiniz, Allah Teala'ya kavuacaksnz. Belki

bazlar, O'nu yalanlam olabi-lir. Mesela sizden biri, parma altndan olsa, onunla iaret edip dururken, parmanda felolduu zaman onu gizlemeye alacaktr." Altn, dnya sslerindendir. Allah Teala ise,dnyay yerip knamtr. O'nun imtihan ise ahiret ehlinin ssdr. Allah Teala da ahireti

vmtr. Onun szne gre Alah Teala size dnya ssn verdii zaman onu gsteripvnmektesiniz. Ahiret ss olan, musibet ve belalar verdiinde ise, onlardan holanmaz veayplanmamak iin gizlemeye alrsnz. O, dnya sevgisi, dnya ssyle sslenme veAllah'tan gelen musibetlerden holanmama hallerini Allah Teala'y yalanlama ve O'nun laykgrd sfat reddetme olarak grmtr. Bunlar, zhd ve rza babna giren hususlardr.nsanlarn kendisini ayplamasndan korkarak bana gelen fakirlik ve musibetleri gizleyenkimsenin bu davran ise, Allah Teala'ya imann zayfl kapsamna girmektedir. Aynekilde zenginliini Allah Teala'nn nimetini anma ve izhar etme niyeti olmakszn gsteripduran kimse de, dnya sevgisinin gll sebebiyle byle davranmaktadr.Ebu Sleyman ed-Darani yle demitir: Snr olmayan makam vardr: Zhd, vera ve rza.Olu Sleyman ise, babasnn bu grne kar kmtr. O da arif bir zat idi. Ulemadan

bazlar, onu babasndan daha ileri grrd.Onun olu Sleyman ise yle demitir: Aksine, her hususta ve ra' ile hareket eden, vera'm


24/53

zirvesine ulam olur. Her hususta zhd gsteren, zhdn zirvesine ulam olur. Her halindeAllah Teala'dan raz olan kimse de, rzann doruuna ulam olur.Rza ehlinden birinin, kulluu ikmal ve her konuda muhtaciye-tini gsterme maksadyla,Allah Teala'dan dnya ve ahiret yararn niyaz etmesi, onun makamn zedelemez. nk

bunda da, Allah Teala'nn rzas ve yarattklarnn O'na muhta olmas sebebiyle vlp

hamdedilmesi szkonusudur.Kul, btn dileklerini, Rabbinden gelen nasibine havale edip sevgisi vastasyla O'nayaknlamak ister ve O'nu masivaya tercih ederse, bu hali sebebiyle fazilet sahibi grlr.nk o, kalbini Allah Teala'ya havale etmi ve kaygsn O'nun zerinde toplamtr. Bu, rzasahibinin marifetullah noktasndaki mahedesi kadar olur. Bu ise, mukarrebunun makam vehalinin gereidir. Zira onunhallerinden herhangi birinde ameli ilmine gre sorulur. Btn m-rnde iledii ameller de, yine ulat ilimlere gre sorgulanr.sttaki usul iyi renin. Bu, sufilerin izledikleri yoldur. Selefin arifleri de o usul zere ameletmilerdir. Herhangi birinin kar kmas onlara asla zarar vermezdi.Kulun duas, Efendisi'ni yceltmek ve O'nu vmek iin olup kendisini anmak ve bakalarnunutmak iin deilse bunda hibir saknca yoktur. nk Allah Teala, sfat gerei bunu vacip

klmtr. Bu tr istekve duada bulunmak kul zerine farz klnmtr. Byle yapan kul da,kendi lehine olanlardan ok kendine farz klnanlarla uram olur. Bu ise, ok daha faziletliolup muhibbanm makamdr. Bu, srekli Allah Teala'nm ahitliini yerine getirmemakamdr.Daha nce belirttiimiz gibi o da, amel ettii andaki ilminin gerektirdii amelde

bulunma halinin kapsamna girer.Alimler, u makamdan hangisinin daha stn olduu hususunda ihtilafa dmlerdir:lki, Allah Teala'ya kavuma arzusu ile lm arzulayan kulun makamdr.ikincisi, Rabbine hizmet ve O'nun yolunda aba sarfetmek iin yaamay isteyen kulunmakamdr.ncs ise, 'Hibirini tercih etmiyor, Rabbimin benim iin raz olduuna rza gsteriyorum.Beni ister ebediyete kadar yaatsn, isterseyarn canm alsn' diyen kulun makamdr.Alimler, bu hakknda bir arifin hakemliine bavurdular. O da yle dedi: Rza sahibiolan, en faziletlileridir. nk o, fuzuli istek bakmndan en az olandr.tiraz ve tercihte bulunmay terketmeye dair sylediklerimiz de bunu teyid etmektedir. nkkul, dnya yurduna veya ahiret yurduna kendi tercihi olmakszn girmektedir. Dolaysyladnyadan k da, girii gibi tercihi olmakszn gerekleecektir. Ayrca rza makam, evkve zlem makamndan daha stndr.Fazilet bakmndan lm isteyen ikinci srada gelir. nk o, Allah Teala'ya kavumazlemiyle lm arzu etmektedir. Bu da, muhabbette bir makam ve hayata nem vermemenoktasnda mhim bir derecedir. Bir hadiste Allah Resul'nn de (sav) yle buyurduurivayet edilmitir:

"Kim Allah Teala'ya kavumay arzu ederse, Allah Teala da onunla kavumay ister".

12[12]

Allah Teala'ya ve dinine hizmet iin yaamak isteyen kimse de fazilet sahibi grlr. Ancakonun makam, nc srada gelir. Onun makam, midin kuvveti ve gnahtan korunmanoktasnda hsn zann ihtiva etmektedir.Bu kimse iin de belli bir ainalk ve Allah Teala'ya yaknlk ihtimali gzlenir. Dolaysylamakam ona gzel gelir, nefsi skunet bulur ve gnleri ksalr. Allah Resul (sav) yle

buyurmutur: "Mminlerin iman bakmndan en faziletlisi -mminlerin iman bakmndan enmkemmeli- mr uzun, ameli gzel olandr". nk ameller, imann gerekleridir. manngerei de, onun sz ve amel olmasdr. Bunlarn tesinde ise, sahibinin sevinip gptaedebilecei ve vgyle anlabilecei baka bir makam yoktur. Zira bunlar dnda, nefsitatmin iin uzun sre yaama arzusu szkonusu olur.

Nefis, bu yolun yolcusu olan zayf kimselere meyledebilir. Bunun sonucunda da, onda bir12[12] ibniHanbel, 11/630


25/53

hastalk gizlenebilir. Bu hastalk, nefs ve onun arzular iin daha uzun sreli yaama isteidir.Nefs, hayat sevme tabiatyla yaratlm olup tul-i emeli ve tabiat gerei lmden nefret eder.Sonra da, kendisinin Allah Teala ve O'na taat iin yaamak istedii vehmine kaplabilir. Bu,ancak gerek zhdn ortaya kartabilecei gizli ehvettir. Bu nc yolda da ancak arif,zahid ve srekli yakini mahede eden bir kul fazilet sahibi saylr. ahsi sfat ve hevas

sebebiyle hastalkl olan kimseye ise, ne bir makamda, ne de bir yolda itibar edilmez.Bir gn Vheyb b. el-Verd, Sfyan- Sevri ve Yusuf b. Esbat bi-raraya gelmilerdi. Sevri dediki: Gemite ani lmden holanmazdm. Bugn ise, urada lm olmay istiyorum. Yusuf,'Niin?' diye sordu. Sfyan, 'Fitneden endie ettiim iin' dedi. Yusuf yle dedi: Ama ben,uzun sre yaamay mekruh grmyorum. Sevri, 'lm niin ho grmyorsun?' diye sordu.O da, 'Belki bir gne rastlarm da, o gn tevbe edip salih bir amel ilerim, diye' dedi.Bir ara, Vheyb'e, 'Sen ne diyorsun?' diye soruldu. O da unu syledi: Ben hibirini tercihetmiyor, Allah Teala'nm istediini istiyorum. Bunun zerine Sevri, onun alnn pt ve ylededi: Kabe'nin Rabbi'nin hakk iin, ite ruhaniyet! O, bu ifadesi ile ruhanilerin makamnkasdetmiti. Ruhaniler, ruh ve reyhan ehli olan yakn klnm insanlardr. Onlar, muhabbetve rza ehlidirler. Tpk Allah Teala'nn buyurduu gibi: "Ona ruh/rahatlk ve reyhan/ g

Documents

Kutül kulüb Cilt 3 Bölüm 2.docx