1Kurora e Gjelbr

Kurora eGjelbr

Botim periodik i Klubit Ekologjik t Lezhs. Prgatitet dhe botohet n Tiran

GazetMbarkombtarepr Pylltarin dhe

Mjedisin

Nr. 136, mars 2014(Viti XVI i botimit)

Harku Dinarik sht nj rajon i EvropsJuglindore, q mbulon rreth 100.000 km2dhe m shum se 6.000 km vij bregdetare, ngaTrieste (Itali) deri n Shqipri.

WWF (World Wide Fund for Nature) kafilluar projektin e Parqeve n Harkun Dinarik nfillim t vitit 2011, me qllim krijimin e njorganizat t Parqeve Kombtare dhe atyreNatyrore n territorin e vendeve prbrse tHarkut Dinarik, Shqipri, Bosnje-Hercegovin, Kroaci, Kosov,Maqedoni, Mali i Zi, Serbi dhe Slloveni. Ky projekt trevjear shtfinancuar nga Ministria Norvegjeze e Punve t Jashtme dheFondacioni MAVA. Instituti pr Ruajtjen e Natyrs n Shqipri(INCA) dhe Ministria e Mjedisit, jan partnert kryesor t WWFpr kt projekt n Shqipri.

Nj prmbledhje e projektit jepet n vijim: Objektivi i par dhe kryesorsht q t krijoj nj rrjet t zo-nave t mbrojtura, duke lidhur tgjitha parqet n rajonin e HarkutDinarik. Nj konferenc e planifi-kuar pesditore pr parqet Dina-rike, q do t mbahet n fund tdo viti t projektit, do t ndihmojmenaxhert dhe stafet e parqevepr tu njohur me kolegt e tyren rajon, shkmbimin e planeve

menaxhuese dhe shembuj t praktikave t mira, si dhe mundsinqe kto stafe t planifikojn bashkpunime t mundshme ndrmjetzonave t mbrojtura.

Parqet Dinarike Parqet Dinarike Parqet Dinarike Parqet Dinarike Parqet Dinarike bota e pa zbuluarbota e pa zbuluarbota e pa zbuluarbota e pa zbuluarbota e pa zbuluar

Nga ABDULLA DIKU

Vijon n fq. 3

Pas ksaj periudhe mbi20 vjeare, t ktij tran-zicioni tepr t gjat,pyjet dhe kullotat, kto burimenatyrore shum t rndsish-me pr jetn ekonomike, sho-qrore e mjedisore t vendit

ton, aktualisht po prjetojnnj gjendje katastrofike, sikurr ndonjher n historin100 vjeare t shtetit shqiptar.T gjitha forcat politike qkan ardhur n pushtet, kanpremtuar dhe kan hartuarpolitika, strategji e programepr zhvillimin e ktij sektori,por pr fat t keq, faktet tre-gojn t kundrtn, shprehjekjo e mungess s vullnetitpolitik, indiferencs dhe negli-zhencs s tyre. Nga ana tjetr,megjithse shteti shqiptar, nkuadrin e konventave, marr-

veshjeve, protokolleve e trak-tateve ndrkombtare t nn-shkruara, vazhdimisht ka pra-nuar detyrimet q rrjedhin prejtyre, pr mbrojtjen dhe zhvilli-min e pyjeve, pr fat t keq atokan mbetur vetm n letra.

A e di Zoti Kryeministr?Kol MALAJ, Kryetar i Shoqats s Specialistve t Pyjeve t Shqipris

Shrbimi Pyjor Shqiptar, 91-vjetorin e t cilit festojm sot,sipas rrethanave historike ika prmbushur detyrat e tij. Aigjithmon sht prpjekur prmbarshtimin e pyjeve dhe kullo-tave, n prputhje me standardetdhe nevojat e ekonomis komb-tare. Vitet e fundit prpjekjet jandrejtuar n mbarshtimin e tyre,sipas direktivave dhe standardevet Bashkimit Evropian.

Pyjet dhe burimet natyrore ntrsi ofrojn prodhime, shrbime,

funksione mjedisore dhe ekolo-gjike me vlera t pazvendsue-shme. Pikrisht pr shkak t ksajrndsie, jubileu i sivjetm shtnj rast i mir pr t reflektuar rrethgjendjes s pyjeve dhe kullotave,prvojs s arritur dhe sidomospr sfidat q kemi prpara n tgjitha nivelet e shrbimit pyjor.

Shqipria konsiderohet vendrelativisht i pasur me pyje e kullota,t cilat mbulojn rreth 62 % tterritorit t vendit. Fatkeqsisht, kjodhurat e natyrs, pr arsye nga

MONITORIMI I TREGUESVE T AJRITN SHQIPRI

Prgatiti: Dr. KLITI STARJA

Probleme t mjedisitProbleme t mjedisitProbleme t mjedisitProbleme t mjedisitProbleme t mjedisit

PromemoriePyjet dhe sfidat e Shrbimit Pyjor

shtje t matematikspyjore n vendin ton

Inxh. JANI PAPA

Prof. Dr. Fatmir LAEJ, Dr. Ramiz METALIAJ

dokush nga t shkolluarit ka lexuar sadopak prshtjet mjedisore, q prfliten shpesh si vlerauniversale, si lidhje, funksione, dobi, ekuilibra,biodiversitet, klim, etj., ashtu sikurse ka lexuar osedgjuar pr problemet dhe rreziqet e sotme q ekrcnojn mjedisin n shkall globale, duke filluar

me t strprfolurat ndryshime klimatike, q n fakt po prjetohen vit pasviti. Theksojm dimrin, q po largohet, i cili nuk pati asnj ndryshim ngastina e pranvers (!).

Nj nga meraqet e mia si profesionist i ksaj fushe, sht nevoja prqartsimin e mendjes s njerzve, kudo qofshin, me banim n fshat apo nqytet, n metropol apo n bregdet, qartsim i cili lidhet me dy konceptebaz t ekzistencs son mbi kt planet, t cilin PROVIDENCA e bri

Luftimi biologjik i dmtuesve edhe n pyje

Gjat periudhs 25 30 mars 2013, n kuadr t projektitt Drejtoris s Pyjeve dhe Kullotave pran Ministris sMjedisit, me mbshtetjen financiare t Agjencis Turkepr zhvillim e kooperim dhe me ndihmn e Drejtoris sPrgjithshme t Pyjeve pran Ministris s Pyjeve e Uj-rave t Turqis, u krijua laboratori i lufts biologjike ndajinsekteve dmtues t pyjeve, n fakultetin e ShkencavePyjore t Universitetit Bujqsor t Tirans. Ky laboratoru krijua duke shfrytzuar mjediset e ish-laboratoritdidaktik t mbrojtjes s pyjeve dhe gjenetiks pyjore.

Vijon n fq. 5Vijon n fq. 5

Krahas ngritjes s ktij labo-ratori, dy specialist t fushss mbrojtjes s pyjeve, pikrishtautort e ktyre radhve, pedagogt Fakultetit t Shkencave Pyjore, udrguan pr nj periudh njjavoren Izmir t Turqis, pran Drejtoris

Rajonale t Pyjeve, pr tu njohur meprvojn e specialistve turq nprodhimin n mas t entomofagvedhe n veanti t Calosoma syco-phanta dhe Thanasimus formi-

carius, si elemente t lufts biolo-gjike ndaj dmtuesve t pyjeve.Konkretisht, entomofagu C. syco-phanta prdoret pr kontrollin e

Shrbimi Pyjor Shqiptarpo shkatrrohet

Vijon n fq. 2

m t ndryshmet, jo gjithmonsht konsideruar prioritet qeve-riss dhe, pr pasoj, shpesh nuk

Vijon n fq. 4

2 Kurora e Gjelbr

Vijon nga fq. 1

Mungesa e vullnetit politikpr t kryer reformn institu-cionale t sektorit, pa asnjdyshim ka uar n keq-menaxhimin e burimeve njer-zore dhe shprdorimin e fon-deve t shpenzuara gjat gjithktyre viteve, prfshir edhe40 milion dollar, t financuarnga Banka Botrore dhe dona-tort e tjert pr zhvillimin epyjeve dhe kullotave. Admini-strata pyjore sht politizuar nmnyr t skajshme, militanti-zmi vazhdon t mbetet kriteri ivetm pr t qen i punsuar,fakt q ka sjell veprime absur-de, nprmjet zvendsimit tspecialistve me njerz jashtprofesionit, n t gjitha nivelet.

Shprbrja e Drejtoris sPrgjithshme t ShrbimitPyjor n fillim t vitit 2006, siinstitucion i pavarur, i krijuarn vitin 1989, hapi rrugn prshkatrrimin e administratspyjore dhe, pr pasoj, edhe tvet pyjeve e kullotave. NDrejtorit e Shrbimit Pyjor,shumica e drejtueseve jan paarsimin profesional, prfshiredhe pozicionet e specialistvet lart, deri n nivelin eteknikve t mesm, ndrkohq ka specialist pyjesh t aft eme prvoj pune apo dhespecialist t rinj, t lart, tdiplomuar n Fakultetin eShkencave Pyjore, e t mesm,nga Shkolla Pyjore n Shkodr.

Q nga viti 2005, kur u mi-ratua ligji aktual i pyjeve, kankaluar pothuaj 9 vjet dheShrbimi Pyjor, gjat gjithksaj kohe ka zhvilluar aktivi-tetin e tij, n kundrshtim mekt ligj, sepse akoma nuk jankrijuar Drejtorit Rajonale.Asnj arsye nuk ka patur pr tjustifikuar kt veprim, pr-vese faktit, se krijimi i tyre dot krijonte paknaqsi prndarjen e posteve, ndrmjetforcave politike, brenda koali-cionit qeveriss t asaj kohe.

Ministria e Mjedisit, q ngaviti 2006, funksionon n kon-flikt t hapur interesi, lidhur mepyjet dhe kullotat. Esht aidikaster q zhvillon veprimtari,shet lnd drusore, jep lejet pr

gjuetis. Ligji ka miratuar gjo-bat pr kundrvajtsit, por nukparashikon asnj instrumentapo mekanizm pr t garan-tuar vjeljen e tyre, si dhe pr tsiguruar kontrollin e armve tgjuetis, pas miratimit t tij. Mesa duket, ky sht show i radhs.

Transferimi i sforcuar ipyjeve dhe kullotave, n pr-dorim dhe pronsi t Njsive tQeverisjes Vendore, ishte njveprim q krijoi kushte prdmtimin e mtejshm t tyre.Ai proces, q u trumbetua si njsukses i madh, nuk ishte tjetr,vese nj transferim fiktiv, pasinuk u shoqrua me transferimine personelit pyjor dhe t fon-deve t nevojshm pr mena-xhimin dhe mbrojtjen e tyre.

Duke shpresuar n progra-min e qeveris s re, menduamse problemet e pyjeve dhe ku-llotave do t viheshin n rrugne zgjidhjes, por me keqardhje tthell, konstatojm se nj gj etill, jo vetm nuk po ndodh,por zhvillimet e deritanishmejan premisa pr prkeqsimine mtejshm t tyre.

Zvendsimi i specialistvet pyjeve n Ministrin e Mje-disit, t hequr mbas shtatorit2013, me persona pa arsiminprofesional dhe pa eksperienc,sht nj veprim flagrant, ipranuar edhe nga Departa-menti i Administrats Publike.Referuar strukturave t mi-ratuara, pr riorganizimin eShrbimit Pyjor, konstatohetshkurtimi drastik i personelitpyjor dhe veanrisht i tekni-kve apo i inspektorve tmenaxhimit t pyjeve dhezvendsimi i tyre me roje

mjedisore. Pr m tepr, jan tpaargumentuar dhe t pajustifi-kuar numri i personelit tmiratuar pr shum seksionerrethesh, pasi nuk sht marrn konsiderat elementi krye-sor, siprfaqja e fondit pyjor dhekullosor e secilit rreth.

Problem madhor mbetetdrejtimi i Drejtorive t Shr-bimit Pyjor, sepse shumica etitullarve t vendosur jan paarsimin profesional dhe vetmmilitant partiak.

Reforma institucionale endrmarr nga Ministria eMjedisit dhe Urdhri i Krye-ministrit, nr. 49, dat30.01.2014, prbjn aktin efundit t shkatrrimit t Shr-bimit Pyjor. Esht i paprece-dent fakti, q i gjith ShrbimiPyjor Shqiptar, q nga data 21shkurt 2014, nuk sht n pun,sipas nj urdhri verbal tMinistrit t Mjedisit dhe, pr mtepr, nuk paguhet, si sht ipaprecedent fakti tjetr, q nukkemi asnj prgjigje zyrtare, prPromemorien e drguar nadresat tuaja, me rastin e 91vjetorit t Shrbimit Pyjor.

Reforma e ndrmarr pr-cakton nxjerrjen prfundimishtt specialistve t pyjeve ngapylli, qoft t atyre menaxhuesedhe t atyre kontrollues.Mjafton t prmendim faktin qn Seksionin e Puks, me 82mij ha pyje, ka po aq specialistt menaxhimit t pyjeve, sa kaedhe Seksioni i Kuovs, me580 ha pyje, pa prmendurfaktin q rreth 30 % e tyre janstruktura mbshtetse, pra jospecialist pyjesh.

Nga nj prllogaritje e pr-afrt, punsimi i inxhiniervedhe teknikve t pyjeve, qoftn menaxhim, qoft n inspek-toratin shtetror, nga totali prej592 punonjs, mund t jen 70-80 punonjs, n t gjith ven-din, pr t menaxhuar dhe ruaj-tur rreth 60 % t siprfaqes sterritorit t vendit. Nisur ngakto fakte, si thuhet edhe npromemorie, del se Fakulteti iShkencave Pyjore dhe Shkollae Mesme Pyjore, Shkodr, kjoe fundit nga m t vjetrat nBallkan, q diplomojn mesata-risht nga 100 student e nxnsn vit, duhet t mbyllen.Tiran m 11.03.2014

A e di Zoti Kryeministr?

Shrbimi Pyjor Shqiptarpo shkatrrohet

Reforma institucionale e ndrmarr ngaMinistria e Mjedisit dhe Urdhri i Kryeministrit, nr.49, dat 30.01.2014, prbjn aktin e fundit tshkatrrimit t Shrbimit Pyjor. Esht i papre-cedent fakti, q i gjith Shrbimi Pyjor Shqiptar, qnga data 21 shkurt 2014, nuk sht n pun, sipasnj urdhri verbal t Ministrit t Mjedisit dhe, prm tepr, nuk paguhet, si sht i paprecedent faktitjetr, q nuk kemi asnj prgjigje zyrtare, prPromemorien e drguar n adresat tuaja, me rastine 91 vjetorit t Shrbimit Pyjor.

eksportin e druve t zjarrit,raporton pr prerjet ilegale,pr t dhnat kadastrale tfondit pyjor, siprfaqet e dje-gura, etj. dhe, nga ana tjetr,kontrollon vetveten przbatimin e legjislacionit dherregullave pr menaxhimin etyre. T dhnat zyrtare jantrsisht t manipuluara, si-domos pr sa u prket sipr-faqeve dhe lnds drusore,shfrytzimit t pyjeve, prfaktin se vllimet e shituara nankande dhe prerjet ilegale traportuara nuk justifikojnsasin e madhe t lnds drusoreq pritet e prdoret n vend, sbashku me at q eksportohet.Flagrant sht rasti i zjarreve tvers s vitit 2012, kur ngainstitucione t huaja, q moni-toronin n vijimsi situatat ezjarreve n koh reale, u dhaninformacione pr djegien e mbi42 mij ha pyjeve n Shqipri,ndrsa kjo Ministri, raportontem pak se 7.000 ha.

Gjat gjith ksaj periudhe,Shrbimi Pyjor vazhdimishtsht ndeshur me vshtirsi tshumta dhe t natyrave tndryshme, t cilat jan refle-ktuar direkt n rezultatet epuns s tij. Ka munguar mb-

shtetja ndaj tij, nga strukturat endryshme t shtetit, pr shkakt mosfunksionimit e bashk-punimit t duhur midis tyre. Njo pak raste, strukturat eShrbimit Pyjor kan qen nn

presion dhe t vetme nprballjet me problemet e dala.Ekziston nj fakt, q tregon nmnyr t padiskutueshmemosfunksionimin e shtetit dhekonkretisht sht vjelja egjobave pr dmet n pyje ekullota, n nj nivel prejafrsisht 2 % t vlers totaleprej disa miliard lek, tkundrvajtjeve administrative.

Paaftsia e shtetit pr tzgjidhur problemet n vendin eorigjins, pra ku ndodhin kon-kretisht ato, gjeneron idet prmoratoriume t ndryshm,sikurse ai pr ndalimin e

Qysh n lashtsi, n hapate par t zhvillimit tshoqris njerzore,njerzit e par mbi rruzullintoksor kan mbijetuar vetmsepse mjedisi i favorizonte dhenatyra kujdesej pr ta. Edhe sote ksaj dite, kur bota shtshndrruar n teknologji qprparon me hapa galopantedhe njerzit jan drejt robotizimit..., prap ne ekzistojm sepseende ekziston edhe mjedisi! Porsot, njeriut, si qenie inteligjente,i takon t vihet n rolin drejtuesdhe t filloj t kujdeset prmbarvajtjen e mjedisit q errethon.

Nse pr dy milion vite meradh kemi qen ne ata pr t ciltnatyra sht kujdesur n vazhdi-msi, dhe ne skemi br tjetrvese e kemi shfrytzuar at printeresa ekonomike, sot shtkoha t veprojm ne n favor t na-tyrs! Ta shptojm at n kohnga probleme t shumta, q sjangj tjetr vese pasojat e veprimevet nj sho-qrie t paprgjegjshmedhe shfrytzuese.

Pr qindra dekada kemi punuarpr vete dhe n kurriz t natyrs,kemi peshuar mbi kt tok, q nuku ankua kurr, kemi thithur oksigjennga ajri, q natyra e vetfurnizonte,

kemi pir uj nga burime q nukditn kurr t thahen ... Por tani, jom! Natyra u lodh, duke qenshum bujare me ne, tani nuk mbanm njerz q e rndojn edhe mshum prmes mbetjeve e papa-strtive, ajri nuk sht m oksigjen,kur ne sbjm gj tjetr veseshtojm prdit CO2 dhe t mospretendojm t pim ende uj ngaburime t pastra, kur ujrat e zezaderdhen n to.

Ka ardhur koha t jemi ne ataq i rikthejm natyrs freskin dheenergjin e humbur!

Pr shkak t problemeve tngrohjes globale sht evidentuar

se nga viti1950 e deri sot, tempe-ratura mesatare e ajrit sht rriturme 0.70C dhe, si pasoj, ka shkrirjedhe rnie t nivelit t akullnajave npolin e veriut dhe t jugut, n detinarktik, rritje t nivelit t detit, vrshimet herpashershme t lumenjve,katastrofa fatale natyrore dhe dikutjetr thatsira t tejskajshme.Luhatje t tilla klime, ndryshe do tiprkthenim n nj veprimtari afat-gjat, egoiste dhe t shfrenuar tnjeriut mbi ekosistemet. Madje pritetq kto luhatje t theksohen edhem shum n vazhdim. Sipasekspertve dhe meteorologve,sht parashikuar q n vitin 2050temperatura t rritet me 1-20C dhem 2100 me 3-40C.

Roli i njeriut ka qen vendimtarn historin e natyrs gjat ktyreviteve, si rrjedhoj edhe i pamjesq shohim sot npr rrug ,ose m

mir, kaosin e qytetit. Pr shumkoh ne me veprimtarin ton tpakontrolluar, jemi br shkak-tar t shtimit apo lindjeve t njsr smundjesh, si dhe shkaki zhdukjes s nj numri t madhgjallesash e speciesh ujore ngasistemi ekologjik. Rezultat ky idmtimit t shtress s ozonitdhe i rregullimeve t mjedisit.

Kt ka br njeriu deri m sotsi forc sunduese e natyrs, porduke filluar nga nesr roli yn nukduhet dhe nuk mund kurrsesi t jetm i njjti. Duhet, shpejt t tjetr-sohemi dhe, pa diskutim, t kemirol vendimtar n mirqenien e na-tyrs dhe jo e kundrta. T bjm tpaktn nj pjes t vogl krahasuarme at q natyra ka br gjat gjithkohs pr ne! Le ti jemi asaj sikurvetm nj her mirnjohs!

T mbjellim nj lule sot prnj bot m t mir nesr!

Ne ekzistojm, vetm sepse mjedisiekziston!Nga SIRMA ELAJ

Nga Programi i Qeveris pr pyjet1. Hartimi dhe miratimi i strategjis kombtare pr

menaxhimin e qndrueshm t burimeve pyjoredhe kullosore.

2. Riinventarizimi Kombtar i Pyjeve dhe Kullotavedhe krijimi i Kadastrs s Re Pyjore e Kullosore.

3. Ndalimi i eksportit t lnds drusore t papr-punuar, t druve t zjarrit dhe qymyrit t drurit,duke synuar n uljen deri 30 % t prerjes s pyjeve.

4. Hartimi i nj programi kombtar pr pyllzimet.5. Forcimi i shrbimit t ekstensionit, me qllim

dhnien e asistencs s kualifikuar komunitetit dhepushtetit vendor pr politikberjen dhe menaxhi-min e zonave pyjore.

6. Hartimi i nj programi t ri investimesh pr reha-bilitimin e zonave pyjore me vlera kombtare.

3Kurora e Gjelbr

Plani prfshin vizita studimore nga nj vend i rajonit n nj tjetr,duke ndihmuar stafet q t kuptojn m mir situatn e parqevet tjera n rajon dhe te shkmbejn eksperiencat ndrmjet tyre.

Vlerat m t rndsishme t parqeve dhe zonave t mbrojturabrenda rrjetit, do t evidentohen prmes materialeve promovuesedhe n faqen e internetit t ndrtuar pr t prmirsuar promovimine parqeve t Harkut Dinarik n rajon dhe bot.

Projekti do t mundsoj q punonjsit e zonave t mbrojtura tprfshihen n Kartn Evropiane pr Turizmin e Qndrueshmt Federats EUROPARC, si dhe pr zbatimin e saj praktik nrajonin ton.

Do t organizohen seminare pr punonjsit e agjencive turistike,si dhe do t organizohen vizita studimore, n t cilat jo vetmpunonjsit e turizmit, por edhe gazetar nga rajoni, do t msojnm shum pr bukurit e parqeve dhe biodiversitetin e tyre.

Nprmjet faqes s internetit, broshurave, mjeteve t ndryshmet komunikimit dhe nj fushate t gjer reklamuese, projekti do teprpiqet pr t zhvilluar parqet e Harkut Dinarik si nj mark qdo t njihet n rajon dhe m gjer deri n vitin 2015.

far prfshin projekti pr Shqiprin?Shqipria prbn nj ndr rastet m unike n Evrop apo m gjer,

ku zonat e mbrojtura nuk jan promovuar si duhet. Po ashtu, ajo nuk kaakoma nj identitet kombtar t natyrs se saj. Prpjekje minimale janbr n kt drejtim nga operatort turistik, por nuk ka nj veprim torganizuar. Nuk ka asnj burim informacioni online apo t printuar, q tevidentoj vlerat natyrore e kulturore t parqeve t vendit. Parqet janpa logo, pa faqe web-i, pa materiale informuese rreth vlerave t tyre,me stafe ku ka mungesa t theksuara kapacitetesh, etj.

Pr te zgjidhur nj pjese t ktyre problemeve, projekti do tpunoj n disa drejtime:1. Organizimi i nj konference kombtare, me prfaqsues t zonave

t mbrojtura t Shqipris dhe krijimi i nj organizate, me qellimlidhjen (rrjetzimin) e stafeve t ktyre zonave ndrmjet tyre, pordhe me kolegt n rajon dhe n bot.

2. Vizita studimore t stafeve t zonave t mbrojtura n vendet erajonit Dinarik, me qellim marrjen e eksperiencave m t mira.

3. Fushata t promovimit t vlerave t zonave t mbrojtura n vend em gjer, duke bashkpunuar me Ministrin e Turizmit, operatortturistik dhe median n vend.

4. Materiele promovuese pr parqet e Shqipris (fletpalosje,broshura, etj.).

5. Rritje t kapaciteteve t stafeve t zonave t mbrojtura (parqeve),veanrisht n drejtim t vlersimeve t prfitimit nga zonat embrojtura, integrimin evropian, turizmin e qndrueshm, ndryshimetklimatike, prmirsimit t aftsive t komunikimit e interpretimit, etj.

6. Prfshirja dhe antarsimi i parkut kombtar t Lugins s Valbonsn Europarc Federation Kartn Evropiane pr Turizmin eQendrueshm (ECST), organizat q ka antare t saj parqet qpromovojn e zbatojn parimet e zhvillimit t qndrueshm tturizmit n zonat e mbrojtura.

7. Promovimi i marks Parqet Dinarike n Shqipri.Stafet e zonave t mbrojtura n vend jan t ftuar t

bashkpunojn n kuadr t ktij Projekti, duke marr pjes naktivitetet e tij, si dhe duke kontribuar n evidentimin e promovimin evlerave t ktyre zonave.Informacioni kryesor pr projektin jepet n linkun: http://www.discoverdinarides.com/sq/ , i cili sht edhe n gjuhn shqipe.

Vijonnga fq. 1

Parqet DinarikeParqet DinarikeParqet DinarikeParqet DinarikeParqet Dinarikebota e pa zbuluarbota e pa zbuluarbota e pa zbuluarbota e pa zbuluarbota e pa zbuluar

Natyra q na rrethon nuksht mistike. Njeriu e njehn detajet m t holla. Nukka asnj mendim t kundrt fetarapo shkencor, pr faktin, q mje-disi ka ekzistuar prpara njeriut.Njeriu ka krijuar mjedise tndryshme, si ai urban, kulturor,etj., por mjedisi baz sht aiekologjik, q quhet natyr.

Jan disa disiplina shkencoret ndrvarura, q merren mestudimin e natyrs. Prmendimdisa: Silvikultura (rritja e pyjeve),rritja e fauns se egr, flora ujoredhe gjahu si sport. Rreth ktyretemave, n bot jan shkruar mi-jra vepra enciklopedike, manuale,udhzime, rregullore, n t gjithagjuht. Botohen periodikisht gazetae revista n t tra gjuht e dialek-tet, me synim ndrgjegjsimin enjerzve pr mjedisin, q kashenjn e barazimit me jetn,sepse sht frymmarrja. T trandrhyrjet n natyr bhen tstudiuara thell dhe n harmoni menatyrn e egr fillestare.

Fauna sht pjes integrale emjedisit ekologjik. Prej shekujshnjerzimi e ka t qart se bishat nuk

mund t kujdesen pr bishat. Si doshtet edhe yni ka nj ligj shum ri-goroz pr zhvillimin e fauns dhegjuetin, i cili e ka zanafilln q nkohn e Mbretris dhe shtprmirsuar gjat dekadave. Mbikt baz, shteti ka nj aparat tspecializuar me teknik t disaprofileve, q menaxhojn faunn eegr n pyje. Kur ky aparat fun-ksionon, bishat e pyllit mbar-shtohen, sikur t jen n mjedise tmbyllura, sipas parametrave shken-cor. Q t administrohen bishat,lypset kultur dhe delikates pro-fesionale.

Dekadn e fundit, kryesishtgjat dy legjislaturave t fundit,natyra shqiptare u shfrytzua jashtdo ligji t shkruar, po edhe t pa-shkruar, duke shprfillur do pa-rametr teknik e shkencor. U shka-trruan deri strofullat e kafshve tegra dhe kto t fundit kaluan ku-fijt, drejt pyjeve t vendeve fqinje.Bishat me kollare, q shfarosnpyjet doln m t egr se banorttradicional t pyllit. Ato kafsh, qtepruan nga zhdukja e pyjeve, ushfarosn nga gjuetia e paligjshme.N rezervatet tona kan gjuajtur pa

Pylli dhe fauna dot dalin nga koma

ILLO FOTO, Studiues

Illo Foto, specialist i mir-njohur, q ia kushtoi jetnzhvillimit t bujqsis e ve-anrisht blegtoris shqip-tare, prej vitesh, si mjaft ttjer, jeton jasht vendit.Megjithat, ai kontribuon n-prmjet librave, studimeve eartikujve t shumt, q botonshpesh n shtypin shqiptar.Ashtu si vlerson gjithka tmir, ai kritikon ashpr dogj q gjykon se bhet gabim

dhe prpiqet t jap edhemendime n shrbim t zhvi-llimit t ekonomis shqiptare.

Si shkruan shpesh, z. IlloKurorn e Gjelbr e vler-son pr nivelin e saj, aq mtepr n kushtet kur ka mbe-tur i vetmi botim periodik ishtypit bujqsor. Kt radhai trajton gjendjen shqet-suese t pyllit e sidomos tfauns dhe shpreh bindjen segjendja do t ndryshojshpejt.Redaksia e Kurors iuron z. Illo shndet e jet tgjat, kurdoher t frytshme.

kufizim, pasanik evropian mearm gjahu t sofistikuara. Gjuetiae tyre sht shfarosse, nxitur dhenga fakti, q gjuhet n tok t huaj.Bishat u shfarosn dhe t merr mallit shohsh, jo kaproj e ujqr, po asshpend mbi fusha e laguna. Faunaujore u shfaros me mjete shpr-thyese, duke e kthyer lumin nmumie t shterpzuar. Nuk ka mbe-tur gj nga mjedisi fillestar. Mjedisishqiptar konsiderohet trsisht idegraduar. Dhe, ti zhdukesh njpopulli mjedisin, sht njlloj si tafutsh n dhomat e padukshme tgazit.

Por, para ksaj gjendjeje mtepr se t trishtueshme, si vrojtuesi kujdesshm i dukurive bujqsoree mjedisore, ndiej dhe jam optimistse edhe tek ne, si kudo n bot, dot krijohen filozofi dhe koncepte tqndrueshme pr mjedisin eko-logjik. Pr tu prshndetur shtpsh ndalimi i gjuetis pr dy vjet.Mendoj e shpresoj q pr MjedisinEkologjik tek ne t fryj nj er ere, si n gjith Evropn, kuaspirojm t integrohemi.

Nju Jork Shkurt, 2014

Dhia e egr (R. rupicapra) Kaprolli (C. capreolus) Derri i egr (Sus scrofa)

Macja e egr (F. silvestris)

Lundrza (Lutra lutra)Shqiponja e maleve (A. chrysaetos)

Iriqi (Erinaceus europeus)

Ketri i kuq (S. vulgaris)

Disa specie q krcnohen

Urithi (Talpa europea)

4 Kurora e Gjelbr

sht trajtuar me kujdesin eduhur, megjithse pyjet ekullotat kan dhn kontributshum t madh n zhvilliminekonomiko-shoqror t ven-dit. N saj t prpjekjevedhe puns kmbngulsepr disa dekada, t drejtue-sve, specialistve dhe puno-njsve t tjer, ky sektor kashnuar arritje pozitive, tcilat prbjn nj prvoj tmadhe e t vyer. N listn egjat t arritjeve mund tprmenden: Trajtimi i suksesshm i

pyjeve, kullotave e burime-ve natyrore;

Mbarshtimi, pyllzimet ereja, sistemimet malore,ruajtja e biodiversitetit,ekosistemeve dhe kom-plekseve t veanta naty-rore e turistike;

Legjislacioni pr pyjet,kullotat dhe burimet naty-rore;

Puna shkencore e institu-cioneve krkimore e uni-versitare;

Numri i madh i specialis-tve dhe punonjsve ttjer profesionist;

Ngritja e Shrbimit Pyjorsi institucion;

Ngritja e nivelit prfaq-sues t Shrbimit Pyjor nqeverisje.N rrjedhn e ktyre 90

viteve, n periudha t caktuaradhe n funksion t rrethanavekonkrete, Shrbimi Pyjor kapsuar ndryshime, t cilatjan reflektuar n punn dherezultatet e tij. Pas nj pe-riudhe t gjat, si pjes estrukturave t Ministris sBujqsis, me Vendimin e KMnr. 163, dat 21.04.1989, ukrijua Drejtoria e Prgjith-shme e Pyjeve dhe Kullotave(DPPK), jasht Ministris sBujqsis, si institucion qen-dror m vete, n varsi tMinistrit t Bujqsis, s ci-ls m von i u bashkuaedhe shfrytzimi i pyjeve. Kri-jimi i tij ishte rezultat i prpje-kjeve dhe argumenteve tshumta, pr domosdoshm-rin e administrimit t inte-gruar t ktyre burimevenatyrore, me pesh shum tmadhe n ekonomin e ven-dit, por q pr fat t keq nukarriti t mbushte as dy de-kada, pasi n fillim t vitit2006 ai u shprb.

N vazhdim t reformavepr kalimin drejt ekonomiss tregut, n sektorin e pyjevedhe kullotave u hodhn bazate nevojshme ligjore. U rea-lizua riorganizimi i strukturaveadministrative, u privatizuanaktivitetet e shfrytzimit tpyjeve, t prodhimeve jodru-sore, aktiviteti i gjuetis, etj.Donatort ndrkombtarmbshtetn rimkmbjen esektorit t pyjeve e kullotavedhe riorganizimin e ShrbimitPyjor n Shqipri. Projekti iPyjeve, i financuar nga BankaBotrore (me mbshtetje ngaIDA, Koperacioni Italian dheZviceran), filloi t zbatohej nvitin 1996, por veprimtaritkryesore dhe arritjet m tmdha filluan pas vitit 1997.Ishte nj mbshtetje q oi

n konsolidimin institucionalt sektorit. Shrbimi PyjorShqiptar filloi t marr fizio-nomi t re, n form dheprmbajtje.

N kt periudhe u bninvestime t rndsishme ninfrastrukturn e ShrbimitPyjor. U rikonstruktuan tgjitha zyrat e DSHP-ve nrrethe, u ngritn disa sektorpyjor, etj. Pr her t par igjith Shrbimi Pyjor u pajisme uniform, me automjete,radio-ndrlidhje, kompjuter,pajisje e orendi zyrash dhemjete e instrumente pune. Uinvestua n rreth 130 komunapr prmirsimin e fondit py-jor komunal. U trajnuan shu-m specialist pr mbar-shtimin e pyjeve, shrbiminkshillimor, marketingun,mbritshmrin dhe shfrytzi-min e pyjeve, etj. Nga t ar-dhurat e vet sektorit, inve-stimet pr pyllzime, prmir-sime pyjore, sistemime ma-lore, punime n zonat e mb-rojtura, etj. u trekatrfishuan,krahasuar me periudhn1990-1998.

Krahas arritjeve pozitive,sektori i pyjeve dhe kullotaven prgjithsi ka reflektuaredhe defekte e mangsi jo tvogla, t cilat kan cnuarmbarvajtjen e tij dhe t vetShrbimit Pyjor, pr shkak tkrizave q vendi ka kaluar, sidhe nga keqqeverisja dheshfrytzimi pa kriter i tyre, ninteres t nevojave t astit.Ndrhyrjet e pakontrolluara,me pasoja degradimin emasiveve pyjore e kullosore,sht shoqruar edhe memungesn e theksuar t ve-primit nga autoritetet shtet-rore. Popullsia rurale, si tvetmen pasuri natyrore qmund t shfrytzonte pr tmbijetuar apo pr t ndrtuarbanesat, n shprnguljetmasive drejt zonave fushore,kishte pyjet. Lnda drusoredhe drut e zjarrit jan brsot objekt fitimprurs i kon-trabands, duke mos kursyeredhe komplekset turistikenatyrore, parqet kombtaredhe riviern ton bregdetare,pasi shiten n treg n mnyrt pakontrolluar.

Lnia pas dore e kujdesitdhe mungesa e investimeveshtetrore ndaj dukurivekrcnuese pr pyjet, sierozioni, zjarret apo pr ri-pyllzime, prishja e struk-turave dhe politizimi i Shr-bimit Pyjor, vazhdon t sjellpasoja t rnda pr ekono-min pyjore e kullosore. Mu-ngesa e politikave t qarta ekoherente dhe praktikatabuzive, vitet e fundit kanuar n daljen jasht kontrollitt aktiviteteve, prfshir dhegjuetin, sidomos at turistike.

Kjo situat e rnd duhett marr fund dhe pr ktkrkohet ndrmarrja e refor-mave t thella, pr ringritjene Shrbimit Pyjor dhe forcsgoditse t shtetit, q tsigurohet mbrojtja, mbar-shtimi i qndrueshm dhemodernizimi i sistemit tpyjeve e kullotave n trsi.

Antarsimi natyror iShqipris n BE ka stan-dard edhe kontrollin e shtetitndaj mbrojtjes s natyrs emjedisit, prandaj rishikimi iprogrameve dhe strategjivekombtare afatgjata dhe,njherazi, forcimi i legjisla-cionit pyjor, n prputhje mekrkesat e kohs, shtdomosdoshmri jetike dhedetyrim kushtetues. VetKushtetuta e Shqipris nnenin 59, sanksionon se:Shteti, brenda kompeten-cave kushtetuese dhe mje-teve q disponon, si dhe nplotsim t nisms dhe tprgjegjsis private, sy-non: mbrojtjen dhe shfry-tzimin racional t pyjeve,ujrave, kullotave dhe buri-meve t tjera natyrore mbibazn e parimit t zhvillimitt qndrueshm, si dhe njmjedis t shndetshm dheekologjikisht t prshtat-shm pr brezat e sotshmdhe t ardhshm. Ne nukmund t vazhdojm ti sho-him pyjet vetm si burimfitimi, por duhet tu japim mshum prioritet edhe fun-ksioneve e shrbimeve ttyre mjedisore e publike.Angazhimi yn themelorduhet t jet harmonizimi ingusht i zhvillimit t sekto-rit t pyjeve e kullotave mezbutjen e varfris dhe zhvi-llimin rural, duke respektuarstandardet dhe kriteret embarshtimit t qndrue-shm t tyre, si detyrim ndajbrezave q vijn.

Esht i nevojshm rishi-kimi kompleks i bazs ligjore,pr ta prafruar plotsisht atme legjislacionin evropiandhe pr ta liruar nga man-gsit q bhen burim fitimipr abuzuesit. Lufta kundrkorrupsionit duhet shoqruarme ndrhyrje efektive prmbrojtjen e pyjeve e kullotave,si dhe me shtimin e masavepr mbrojtjen e toks ngaerozioni. Me zgjidhjen prfu-ndimtare dhe t qndruesh-me t shtjes s pronsisedhe mbi pyjet, politikat e rejaqeverisse duhet t rishi-kojn marrdhniet me nj-sit e qeverisjes vendore, qkan marr n pronsi 50 %t fondit pyjor, pr t luftuarabuzimet e dyanshme. De-centralizimi i plot i admini-strats pyjore, prve rior-ganizimit rajonal, krkondelegimin e kompetencavedhe prgjegjsive tek Drej-torit Rajonale dhe njsit eqeverisjes vendore, pr pyjete kullotat komunale, rritjen etransparencs dhe aftsivemenaxhuese. Ky proces ba-shkpunimi duhet shtrir mtej, me shoqatat e prdorue-seve t pyjeve e kullotavekomunal dhe komunitetin eqytetarve.

Aktualisht sektori i pyjevedhe kullotave sht i orga-nizuar. Q nga viti 2005,organizimi i tij sht i pa-ligjshm. Mjafton t kujtojmnenin 7, t ligjit nr. 9385, dat4.5.2005 Pr Pyjet dheShrbimin Pyjor, ku san-ksionohet:

1. Shrbimi pyjor organizo-het e vepron sipas pa-rimeve t profesionaliz-mit, pavarsis, transpa-rencs, shrbimeve ndajpublikut, prgjegjsisdhe korrektsis nzbatimin e legjislacionitn fuqi.

2. Shrbimi pyjor organizo-het si m posht:

a. Drejtoria e Prgjithshme ePyjeve, si organ qendror;

b. Drejtorit Rajonale tShrbimit Pyjor, t organi-zuara n baz Qarku.N kt aspekt, jo vetm

nuk sht zbatuar ligji, pasiDrejtorit Rajonale nuk janngritur deri m tani, por ngat gjith drejtort e pyjeve nrrethe, t emruar gjatperiudhs s fundit, n mbi90 % jan jasht profesionit.Nga 36 DSHP, vetm n 4prej tyre drejtojn inxhinierpyjesh. Drejtorit e tjera drej-tohen q nga drejtor meshkoll t mesme ndrtimi ederi tek msues t ciklit tult, inxhinier gjeolog,minierash, mjek, etj. Edhedrejtor agronom nuk kapak. Pa prmendur polictpyjor, t cilt jan kthyer nushtar t liruar, t mble-dhur n qendrat e qyteteve, pauniform, pa armatim, pamjete lvizse, pa radio-ndrlidhje, pra pa asnj gjnga infrastruktura e plot engritur m par dhe pr mtepr me paga minimale.Statusi i pylltarit sht c-nuar m shum se kurr.Numri i inxhinierve dhe tek-nikeve t pyjeve sht nminimumin historik t tyre, n50 vjett e fundit. Q nga viti2005 e n vijim, ShrbimiPyjor u politizua n ekstrem,nga ata q e kan drejtuar pordhe q po e drejtojn aktua-lisht. Gjat ktyre viteve pyjetu dogjn dhe po priten barba-risht. Pylltart u nxorn ngapyjet.

Investimet pr pyjet ekullotat, q nga viti 2006,kan munguar pothuaj tr-sisht. Projekti i Zhvillimit tBurimeve Natyrore, shtshembulli m negativ ishprdorimit t fondeve tBanks Botrore. Nga rreth3.000 ha pyllzime t kryera,n kuadrin e ktij Projekti, taninuk ekziston asnj ha. Fondii BE pr zhvillimin e rajoneve,i prdorur pr mbjelljen earrorve, sht shprdoruarn mnyr kriminale, dukeraportuar fiktivisht mijra ha,kur n fakt nuk sht pyllzuarasnj ha.

Vet Ministria e Mjedisitvazhdon t funksionoj nkonflikt t hapur interesi, nveprimtarin e saj n pyjedhe kullota. Asnj MinistriMjedisi nuk kryen aktivitetemenaxhuese e aq m pak

tregtare. Ato jan Ministrirregullatore, monitoruese ekontrolluese pr zbatimin elegjislacionit, strategjive dhepolitikave. Askush smund tthot se far strategjiezbatohet sot n pyje e kullota,megjithse q nga viti 2004ekziston e miratuar nga KM,Strategjia pr zhvillimin e ktijsektori.

Sot Ministria e Mjedisitvazhdon t jap leje preksportin e druve t zjarritdhe qymyrit t drurit. Q ngaviti 2006 u hoq certifikata eorigjins pr t gjitha pro-duktet pyjore, u nxorn ur-dhra e urdhresa pr shfry-tzimin e pyjeve, q nukbjn gj tjetr vetm shka-trrojn siprfaqe t trapyjesh. Nga rreth 100.000mst dru zjarri q nxjerr nankand Ministria e Mjedisit,n pyje priten faktikisht mbi2.500.000 mst, pothuaj pje-sa m e madhe e tyre edestinuar pr eksport. Ngjith kt treg t krimina-lizuar, 100.000 mst dru zjarrijan t planifikuara prnevojat e popullats, n atozona ku ky burim energjienuk sht zvendsuar en-de me burime t tjera. Rreth47 % e pyjeve, t dhn meVKM pushtetit vendor, paasnj burim njerzor e fi-nanciar pr menaxhimin etyre, vazhdojn t shkojndrejt shkatrrimit prfundim-tar. Ideja e hedhur tani prreformn territoriale ka brq pyjet t mbeten nmshir t fatit, pasi kryetarte komunave e ndjejn vetent prkohshm. Thn shk-urt, sidomos n zonat rurale,t gjith njerzit q kanmundsi, u jan lshuar py-jeve, pr t marr gjithkaprej tyre.

Prerjet masive t pyjeve,vazhdojn t shkaktojnerozion masiv, i cili sht nnivele katastrofike, i favori-zuar edhe nga marrja paasnj kriter e inerteve nshtretrit e lumenjve.

E njjta situat shtedhe me gjuetin. Asnj nganenet e ligjeve pr gjuetindhe pr mbrojtjen e faunss egr, nuk zbatohet ngaMinistria e Mjedisit. Zjarretkan br krdin n pyje ekullota, gjat 10 vjearit tfundit, duke prshkuar edjegur deri n rreth 45.000ha n vit. far sht m ekeqja, siprfaqet e rapor-tuara zyrtarisht, kan qendhjetra her m t voglanga ato realet dhe pa de-klaruar vlern e vrtet tdmit t shkaktuar. Kan

munguar trsisht fondet prparandalimin e zjarreve,duke eliminuar sistemin evrojtim-sinjalizimit dhe atopr rehabilitimin e siprfa-qeve t djegura.

Nga rreth 16 % e sipr-faqes s pyjeve, t shpallurazona t mbrojtura, ato va-zhdojn t ekzistojn vetmn letr. Asnj mas nuksht marr pr menaxhimine tyre.

Thn shkurt, veprimta-rit e paligjshme, n mbi 63% t siprfaqes s Shqip-ris, jan jasht kontrollit tshtetit.

Shrbimi Pyjor, me ktmnyr organizimi, vazhdont prkeqsohet. Ai shtedhe n letr realisht inek-zistent. As n Statusin zyrtart Ministris s Mjedisit nukprmenden pyjet. Asnj ngazv/ministrat, drejtort e pr-gjithshm dhe drejtori i Drej-toris s Pyjeve, nuk kanasnj lidhje me profesionine pylltarit. Vazhdon n mnyrmasive largimi i specialistvet pyjeve nga puna. Por, mtragji-komike sht shpalljae vendeve t lira t puns ngaMinistria e Mjedisit, npr-mjet DAP-it. N kriteret eshpallura sht prjashtuarspecialisti i pyjeve dhe, kon-kretisht, vendi i prgjegjsit tmbarshtimit t pyjeve ka sikriter vetm t ket mbaruararsimin e lart, apo ai iinspektorit t policis pyjore,t ket mbaruar ekonomi-kun, kur sipas ligjit t pyjeve,kta duhet t jen domosdo-shmrisht inxhinier pyjesh.E njjta gj ka ndodhur edheme specialistt e pyjeve nrrethe. Atje nuk krkohet asarsim dhe asnj kriter. Fa-kulteti i Shkencave Pyjore dheShkolla e Mesme Pyjore nShkodr, duhet t mbyllindyert, me kt politik q pondiqet, pavarsisht se atodiplomojn rreth 100 specia-list t lart pyjesh dhe po aqt mesm, n vit.

Mosprfshirja e Strate-gjis s Zhvillimit t Pyjeve,n Strategjin e Prgjith-shme t Zhvill imit Rural,krkes kjo e BE-s, bn qky sektor t mos ket asnjperspektiv, ndrkoh qduhet t ishte sektori prioritarpr zhvillimin rural.

Prball ksaj situate,krkojm:1. Ringritjen e institucionit t

pavarur, pr menaxhimine sektorit t pyjeve dhekullotave shtetrore, nnivel qendror e lokal.

2. Hartimin e strategjis sre t zhvillimit t pyjevedhe kullotave.

3. Hartimin e legjislacionit tri, n kuadrin e ndryshi-meve t ndodhura, dukendar funksionet rregulla-tore nga ato menaxhuese.

4. Moratorium 5 vjear prndalimin e eksportit tdruve t zjarrit dhe qymyritt drurit.

5. Riinventarizimi kombtar ipyjeve dhe kullotave dhekrijimin e Kadastrs Kom-btare.

Kushtetuta e Shqipris n nenin 59, san-ksionon se: Shteti, brenda kompete-ncave kushtetuese dhe mjeteve q dis-ponon, si dhe n plotsim t nisms dhet prgjegjsis private, synon: mbrojtjendhe shfrytzimin racional t pyjeve, ujrave,kullotave dhe burimeve t tjera natyrorembi bazn e parimit t zhvillimit t qn-drueshm, si dhe nj mjedis t shnde-tshm dhe ekologjikisht t prshtatshmpr brezat e sotshm dhe t ardhshm.

PromemoriePyjet dhe sfidat e Shrbimit PyjorVijon nga fq. 1

Pr Fakultetin eShkencave Pyjore

DEKANIProf. Dr. Vath TABAKU

Pr Shoqatn eSpecialistve t Pyjeve

KRYETARIIng. Kol MALAJ

27 janar 2014

5Kurora e Gjelbr

streh t begat pr miliona gjallesa,ndrsa ne na dha vetdijen dhe lirinpr t zgjedhur. Kto koncepte kant bjn me Mjedisin q na rrethon,t cilin jemi t detyruar tarespektojm totalisht, sepse pa tne nuk do t ishim, dhe, n ktMjedis na lypset t dim, t veojme t kuptojm sa m mir rolinqendror t bimve, t cilat n faktjan elsi, nprmjet t cilit shkencau jep shpjegime t gjitha procesevebio-ekologjike, q ndodhin an emban planetit, prfshi edhe mjediset ujore, t cilat, si dihet, zn mbi tre t katrtat e siprfaqess globit. Pra, le tu themi t gjith njerzve, kudo qofshin, n fshatra, n qytete, n tregje, nshkolla, n institucione, n mitingje, kudo e n do koh, q mund ta bjm kt dhe sa m mirt jet e mundur, duke prdorur mediat televizive, shtypin, takimet sensibilizuese, rrjetet virtualn internet, etj. Pra, le tu flasim vazhdimisht atyre mbi rreziqet e mdha q po na trokasin meforc n portat e shurdhimit e t verbimit ton, tu shpjegojm se kto rreziqe po vijn nj nganj e pa zhurm, si pasoj e neglizhencs dhe e shprfilljes son karshi Mjedisit, t cilin kastatelitare t paras e t pushtetit, e konsiderojn vetm si burim t ardhurash pr bizneset e tyre,ndrsa thirrjet tona i emrtojn si lojra fjalsh t nj pakice idealistsh, t cilt ekonomia etregut i ka ln mnjan t vuajn deri edhe pr bukn e gojs.

N vshtrimin, q sapo theksuam, ndoshta edhe me pak nervozizm, n kt shkrim tthjesht, mendova t nnvizoj se bimt jan bekuar nga natyra pr t vendosur dhe pr truajtur ekuilibrat e jets mbi tok, apo thn shkurt dhe prer: PA BIM PLANETI YNE DO TISHTE NJ SHKMB PA JET.

Bota bimor sht mjaft komplekse, saq eksplorimi i saj duket praktikisht i pafund. Nuksht n kompetencn ton, as n botimin e nj shkrimi si ky, t flasim pr kt shtje, qoftduke e prekur at prciptazi. Le t flasim pr plagn q na dhmb m tepr, e cila lidhet me pyjetdhe kullotat natyrore, me bimt mjeksore, me faunn e gjuetis, etj. Le t theksojm se ktoelemente jetsore, q sapo prmendm, ndikohen drejtprdrejt nga mnyra se si prdoren dhesi shfrytzohen nga njerzit, pra, nga shteti, nga komunat, nga fshatrat e individt e familjeveq gjenden n t katr ant e vendit. Dikur sht folur vazhdimisht pr mbarshtimin e pyjevedhe pr kt hartoheshin projekte t posame nga grupe pune, n prbrje t t cilave kishteinxhinier, agronom, biolog, zooteknik. Kto grupe specialistsh shkonin dhe shtisnin nterrenet e pyjeve, t kullotave, etj. dhe, pasi grumbullonin t dhnat e nevojshme, hartonindokumentin e njohur t planit t mbarshtimit pr nj zon t caktuar. Sot, n sken ka dal njtjetr term, i cili, ndonse sht i huaj pr ne, sidoqoft sht gjithprfshirs n kontekstin eproblemeve komplekse mjedisore t nj pylli, kullote, livadhi, shtrati lumor, terreni moalor,masivi shkmbor, etj., pra termi n fjal citohet MENAXHIM dhe kuintesenca e tij lidhet meqeverisjen e nj mjedisi t caktuar (cilido qoft ky) brenda ekuilibrave natyror dhe kapacitetevet tij t riciklueshm. Shum sht prfolur menaxhimi i pyjeve dhe i kullotave gjat ktyre dydekadave t fundit, por kontributet pr mishrimin e tij n praktikat tekniko-ekonomike eshkencore jan simbolike, ndonse shpenzimet e bra me kredit e marra nga donatort e huajjan t konsiderueshme. far ka ndodhur n fakt? Si sht gjendja e pyjeve dhe e kullotave nperiudhn e tanishme? N cilt nivele qndron administrate e pyjeve? Si qeverisen kto hapsirame vlera komplekse pr komunitetet e brezave t sotm dhe t atyre q do t vijn? Si silletbanori i thjesht n zonat rurale ose ai i zonave malore karshi ktyre pasurive polivalente prt gjith ne? ... Si kto, ka mjaft pyetje t tjera, por tashm kto shtje jan prfolur shpesh dheprsritja nuk prbn m kuriozitet dhe as ngjall ndonj interes t veant. Natyrisht, njgjendje e till apatie u atribuohet politikave dhe praktikave t paprshtatshme, q jan nsken sot e ksaj dite. Kto politika e praktika kan nj emrues t prbashkt: Korrupsionine pashrueshm shtetror. Esht pikrisht kjo dukuri negative, q ushqen vazhdimisht prirjetpr prfitime t paligjshme dhe t pasurimit t shpejt t shkelsve, qofshin ata shoferkamionsh ose shefa institucionesh, me kostume e kollare. Teatri absurd tek ne vazhdon mtej, pasi dmet shkatrrimtare t mjediseve pyjore, institucionet shtetrore dhe t ashtuquajturatorganizata t shoqris civile, ua faturojn banorve t zonave malore, nn parulln e varfriss skajshme t ekonomive t tyre familjare. Pra, pr shfrytzimin jasht kritereve t pyjeve

punsohen pak njerz nga banort e zonave, tcilt marrin le t themi 1000 lek n dit, prpunn q bjn, ndrsa lndn prej qindra emijra metro kub e zhvatin shofert e kamionvet atyre zonave pr ta grumbulluar n sheshet edepozitimeve, ku i presin t tjer mjeshtra, qkan linjat e prpunimeve e t shitjeve n qyteteose pr ta eksportuar at n vendet fqinje. udiavazhdon ende, kur vren se n korin absurdbjn pjes edhe prfaqsues t donatorve

apo kreditorve t jashtm, t cilt, deri sot kan dhn pr ne qindra milion euro ose dollar,nprmjet projekteve pr ndrtimin dhe forcimin e menaxhimit t qndrueshm t pyjeve,kullotave e burimeve natyrore, q prfshihen brenda tyre n mbar vendin ton.

S fundi, e shohim me vend t bjm me dije t gjith lexuesit e ktij shkrimi se do qeveriq ka hipur e zbritur nga froni n vendin ton i ka par pyjet si pronn e askujt. Kjo gjendjesht me t vrtet pr t ardhur keq, sepse n komunitetin shqiptar mungon krejtsishtsensibilizimi dhe, padyshim, reagimi qytetar, si rrjedhoj e natyrshme e tij. Administratat epyjeve po drejtohen n shumicn e rasteve nga militant partiak dhe jo nga specialist meprvoj. Jo vetm kaq, por administrata e pyjeve ka ardhur duke u tkurrur, si lkura e shagrinit,nga njra qeverisje n tjetrn dhe nuk e dim se ku e ka prfundimin e vrtet. Mos vall nukdo ket fare administrat pr pyjet dhe kullotat, as n planin formal?(!)

Le t rrojm e le t shohim, gjithmon me shpres pr m mir!Sarand, m 5 mars 2014

Vijon nga fq. 1

shtje t matematiks pyjoreInxh. JANI PAPA

Luftimi biologjik i dmtuesveedhe n pyje

Prof. Dr. FATMIR LAEJ - Dr. RAMIZ METALIAJFakulteti i Shkencave Pyjore, UB, Tiran

Prodhimi n mas, n kushte laboratorike, i entomo-fagve pr kontrollin e insekteve dmtues t pyjeve

popullatave t dmtuesve skeletues (procesiona-rja e pishs, vemja e dushkut, etj.), ndrsa Th. for-micarius prdoret pr kontrollin e dmtuesve qhapin galeri ndrmjet lvores dhe drurit, t quajturskolite (familja Scolytidae, rendi Coleoptera oseKrahfortt).

N rajonin e Izmirit, si dhe n rajone t tjera tTurqis, entomofagu C. sycophanta prdorej sielementi kryesor i lufts biologjike ndaj procesionares s pishs, krahas elementve t tjer, siprhapja e parazitve t vemjeve t procesionares, krijimi i kushteve pr shumimin e shpendveq ushqehen me vemjet e dmtuesve, apo elementeve t lufts mekanike, si grumbullimi dheasgjesimi i vezve t procesionares, kapja dhe asgjsimi i larvave t procesionares gjat zbritjesn tok pr pupzim, etj. Prdorimin e entomofagut C. sycophanta ndaj procesionares e bnte mt leht prania e ktij entomofagu n disa zona t Turqis, n natyr, n grumbuj me llojin pishPinus brutia, ku ushqehej kryesisht me vemjet e procesionares s pishs. N vendin ton deritani ky entomofag sht konstatuar vetm n dushkaja, si grabitqar i vemjeve dhe n veanti tvemjes s dushkut (L. dispar).

N rajonin e Izmirit kishte rreth 8 laborator biologjik, q merreshin me riprodhimin eentomofagve C. sycophanta dhe Th. formicarius. Kta laborator ndodheshin pran grumbujvepyjor me pish, ku ishte problem procesionaria e pishs, apo dmtuesit skolit, por nj laboratori till ndodhej n mjediset e Drejtoris Rajonale t Pyjeve t Izmirit, q shrbente pr qllimeeksperimentale dhe zgjidhjen e problemeve q mund t dilnin gjat prodhimit n mas n laboratorte terrenit. N laboratort e terrenit, pr nj periudh 5 6 mujore, punonin 3 4 puntor n dolaborator pr prodhimin n mas t entomofagve. Kta puntor punonin me masa mbrojtse siveshje, doreza maska, pr faktin se t ushqyerit e imagove (t rriturve) riprodhues dhe larvave tentomofagut C. sycophanta bhej me vemjet e procesionares s pishs, t cilat pr tu mbrojturreagonin, duke nxjerr pushin e tyre karakteristik, q si e dim sht tepr alergjik nse bie nkontakt me lkurn, syt apo kalon n organet e frymmarrjes.

Krahas puns n laboratort e prodhimit n mas t entomofagve, u njohm dhe me punnn terren (n grumbujt pyjor me pish, t prekur nga procesionarja apo skolitet) ku na la mbresahyrja dhe dalja e insekteve t rritur t entomofagut C. sycophanta n qeskat e procesionares, kusulmonin dhe kafshonin vemjet e procesionares brenda qeskave dimruese. Sipas shpjegimit tspecialistve turq dhe me far pam n disa grumbuj me pisha, t prekura nga procesionaria,gjendja e ktyre grumbujve ishte e mir pas nj pune disavjeare, nprmjet lufts biologjike. Poashtu, nga puna n terren pr kontrollin e procesionares, me mjaft interes ishte vendosja ehinkave plastike n trungjet e pishave t prekura, pr kapjen e vemjeve t procesionares gjatzbritjes s tyre n tok pr pupzim, gjat periudhs mars prill, n prputhje me kushtet klimatikeku ndodhet grumbulli i prekur.

Pas kthimit n Shqipri, meq pr prodhiminn mas t larvave t C. sychophanta, pr luftimine procesionares s pishs, kishte kaluar periudhae prshtatshme, menduam t eksperimentohejprodhimi n mas i larvave t C. sychophanta,q do t shrbenin pr luftimin e vemjes sdushkut (Lymantria dispar), dmtues q dy vitete fundit ka qen mjaft i prhapur dhe ka shkaktuar dme n dushkajat e rretheve Mirdit, Kuksdhe Lushnje. N kt rast, si riprodhues u prdorn imagot e entomofagut t grumbulluar nrrethin e Lushnjs (dushkajat e ekonomis Pyjore Gradisht - Gjeneruk), n bashkpunim mespecialistt e DSHP, Lushnj. Kta imago riprodhues u solln n laboratorin e lufts biologjike nFakultetin e Shkencave Pyjore, ku pr tre muaj rresht u eksperimentua prodhimi n mas i larvavet C. sycophanta. Larvat e entomofagut u ushqyen fillimisht me vemjet e dushkut, t dala nlaborator nga vezt e grumbulluara n terren (n mesin e prillit) e m pas me vemjet e grumbulluaran dushkajat e prekura nga vemja e dushkut n rrethet Mirdit e Lushnj. Pr grumbullimin evemjeve t L. dispar kan dhn ndihm t muar studentt e kursit t tret t degs s Pyjeve,gjat ditve t praktiks msimore n terren.

Eksperimenti pr prodhimin n mas t grabitqarit C. sycophanta n kushte laboratorikedoli me sukses dhe arritm t lshojm n fillim t qershorit n dushkajat e Ekonomis pyjoreKthell, Mirdit, rreth 1000 larva entomofagu. Kto larva, pas t ushqyerit n terren me vemjet edmtuesit L. dispar apo dmtuesve t tjer (unazorja, gjetheprdredhsja, matsit etj.) shndrrohenfillimisht n nimf dhe m pas n insekt t rritur, q dimron n tok, pr t dal pranvern e vitit2014, duke shrbyer si kontrollor i mir biologjik ndaj popullatave t vemjes s dushkut L. dispar.Prve hedhjes n terren t larvave t grabitqarit C. sycophanta, nj numr i vogl larvash umbajt n laborator, pr t ndjekur m tej fazat e zhvillimit t entomofagut, nga t cilat arritm tmarrim fazn e nimfs dhe at t insektit t rritur (imagos). Vlen t theksohet se eksperimentimi iprodhimit n mas t larvave t grabitqarit C. sycophanta pr kontrollin e vemjes s dushkut, ub kryesisht mbi baza vullnetare, duke punuar edhe jasht orarit, ku duhet t prmendet edhendihma q kan dhn specialisti Xhevahir Kamberi dhe laborantja Fiqirete Beqiri.

Pr vitin 2014, pr prodhimin n mas t larvave t entomofagut C. sycophanta, kemiplanifikuar q nse sigurohen fonde nprmjet projekteve (me ndihmesn e Drejtoris s Pyjevedhe Biodiversitetit, pran Ministris s Mjedisit), si dhe nse sigurohen ambiente t prshtatshmepr prodhimin n mas t larvave t grabitqarit C. sycophanta pr luftn ndaj procesionares spishs, do t mobilizohemi pr prodhimin n mas t nj numri sa m t madh t larvave tentomofagut C. sycophanta, q do t kontribuojn n uljen e popullatave t dmtuesit problematikt halorve, procesionarja e pishs. N kt rast imagot riprodhues do t merren nga Turqia, mendihmn e Agjencis Turke pr Zhvillim dhe Kooperim (TIKA), sipas premtimit t dhn.Prsa i prket prodhimit n mas t larvave t grabitqarit C. sycophanta q do t shrbejn prkontrollin e vemjes s dushkut, n rast se do t sigurohen fonde, ato do t prodhohen n masn laboratorin ekzistues t lufts biologjike, pasi nuk prbjn problem pr ambientin prreth.N kt rast imagot riprodhues do t grumbullohen n dushkajat e vendit ton.

6 Kurora e Gjelbr

Me Bepin Fishtn jeminjohur me 1971. Unmaturant n Shkolln eMesme Pyjore, ndrsa Bepinidhe Asllan Berberi, t em-ruar inxhinier pyjesh nShkodr. Bepini n Ndrma-rrjen Pyjore, ndrsa Asllanin Shkolln Pyjore. Ishinshum shok t dy, prandajBepini vinte shpesh q tatakonte. M von, pasi mba-rova Fakultetin, edhe un uemrova po n NdrmarrjenPyjore t Shkodrs, ku gjetanj grup inxhiniersh, qedhe sot ruhen n kujtesnton. Nj ndr ta ishte edhe

prfitosh prej tij. Esht i afte kt do ta shohsh vet ....Edhe sot i kujtoj ditt e parat fillimit te puns. Balla-faqimi i teoris me praktikenna bnte t ndiheshim sinxns para inxhinierve mt vjetr e m me prvoj.Ndrsa pas viteve 90,ndodh shpesh q nga studentt ulesh deri ne postet m tlarta, q drejtojn shtetin. Por,si dgjohet shpesh, tek negjithka mund t ndodh est habit asgj.

N at koh dhe prshum vite m pas Bepinimbulonte nj nga sektort mdelikat e m t vshtir, att pyllzimeve. Projektet,preventivat, organizimi edrejtimi i revizionimeve dhei punimeve n zvendsimete pyllzimeve t kryera ishingjithmon n dorn e tij. Kuri hedh nj sy asaj far u bn Shqiprin e asaj kohe,momentalisht shumkujt iduket pak, kryesisht sepsemungoi zhvillimi strategjik i

Homazh pr kolegun Bepin FishtaNga ZEF NAAJ

vendit me infrastrukturn tmbetur prfundimisht madein Albania. Ndryshe qn-dronte puna n fushn e py-jeve e kryesisht t pyll-zimeve t reja. U b pun emadhe dhe teknikisht edrejtuar mir. Jan pyllzuarvende komplet t zhveshurae jan transformuar n pyjet mirfillt. Jan mijra he-

ktar, jo vetm n rrethin eShkodrs (bashke me Mal-sin e Madhe) por n t gjithvendin. N t gjith kt punt madhe ka pjesn e vet edheBepin Fishta, si shum eshum inxhinier e teknikpyjesh an e mban vendit.

Inxh. Bepini, si studiuese prkrahs i s res, futi prher t par n vendin tonmbjelljen e fidanve n qeskaplastmasi. Pas ksaj prvoje,u bn seminare e msimetreguese dhe u prhap si no-vatorizm n t gjith ven-

Vitet e fundit vihet renj rikthim n tra-ditn e kultivimit t bi-mve mjeksore. Veprimky, q lypset t mb-shtetet. Para viteve 90kjo veprimtari ishte ndrqllimet kryesore t ish-Ndrmarrjeve Pyjore, tcilat i kultivonin kto bi-m n tokat q nuk i pr-dorte bujqsia. Krkesatnga tregu i jashtm prbim si sherbela, trumza,hithra, rozmarina, etj.,kan ardhur duke u rritur.Kultivimi i sherbelspash, vitet e fundit shtshtrir n m se dy mijhektar, kryesisht n Ma-lsin e Madhe. Kjo bimnuk kultivohej para vi-teve 90, pasi krkesat etregut plotsoheshin ngasasit q rriteshin ngjendje natyrore. Tashm,kjo bim z peshn krye-sore n bimt mjeksoredhe eterovajore q kulti-vohen dhe eksportohen.

Ndr bimt kryesoremjeksore eterovajore qjan kultivuar n siprfaqet gjer ka qen rozma-rina, me t ciln jankrijuar dhe plantacionedisa prej t cilave jan dhesot, n Lezh, Durrs,Kruj, Elbasan, etj.Koniunktura e tregut dheburimet e tjera kan brq rozmarina nga vendiyn t mos marr atrndsi q ka marrsherbela, pra dhe kulti-vimi i saj akoma nuk shtkthyer n tradit. Pran-daj, menduam q n ktoradh t ndalemi n vleratdhe leverdin ekonomiket ksaj bime. Ajo duhetdhe mund t jet noborrin e mjedisin e doshtpie n fshat, nmjediset qytetase, nvazo e zona t gjelbra.Para se t themi shkurt simund t kultivohet dhekrkesat ekologjike te saj,po rendisim disa vlera,sipas literaturs m tfundit. Fitoterapia, tash-m e vendosur mbi bazashkencore, gjithnj e mtepr po merr rol t madh,si alternativ n kurimindhe parandalimin e mjaftsmundjeve tek njeriu.Njohja e bimve mjek-

sore eterovajore, vlerat eprdorimet, mundsia erritjes s tyre pr pr-dorim vetjak, duhet t vijn rritje. Krkohet dheduhet t jepet m teprinformacion ndoshta qn shkolln nntvjeare.

Vlerat dheprdorimet

kryesoreBima e rozmarins

ndihmon dukshm nkurimin e smundjes sdiabetit, kur sht eshoqruar me depresion.Mjekt rekomandojnpirjen e ajit t rozma-rins pr t luftuar ktsmundje. Pr prgatitjene ajit merret nj lugkafeje me gjethet e tharadhe hidhet n nj en, kum par jan hedhur dygota me uj t nxeht.Lihet 10 minuta, kullohetdhe pihet i nxeht. K-shillohen dy filxhan ndit, para buke. Duhetpasur kujdes q aji tmos mblsohet.

aji i prftuar ngazierja e gjetheve t roz-marins ka dhn rezul-tate t shklqyera edhe tepersonat, q vuajn ngatensioni i lart. Rekoma-

ndohet q gjat kohs srritjes s tensionit, t pihetmenjher nj got meajin e prftuar nga bimadhe rezultatet do t jent menjhershme. Pr tgjith ata q kan kujtest dobt e afatshkurtr,mjekt popullor kshi-llojn pirjen e ajit trozmarins hert nmngjes. sht mir qaji t mblsohet memjalt, pasi dhe vetmjalti ndikon n rritjen ekujtess. aji i rozma-rins, ndihmon mjaft npastrimin e rrugve tfrymmarrjes.

Kjo bim shrbenedhe n eliminimin esmundjes reumatizmalet spondiloartrozs. Dhi-mbjet e shkaktuara ngakjo smundje shpeshbhen t padurueshmedhe pr ta lehtsuarsmundjen,k s h i l l o h e tt pihet ajtri her ndit, para bu-ke. aji i roz-m a r i n sk s h i l l o h e tedhe pr leh-tsimin ed h i m b j e v eme origjin

reumatizmale, si dhimb-jet e kyeve, gjunjve, sipasoj e motit t keq.

Rozmarina sht shu-m e efektshme edhe prkurimin infeksioneve nmitr dhe organet gje-nitale. Nga aji i bimspihen dy filxhan n dit,por gjithmon para buke.Pr qetsimin e dhim-bjeve t koks dhe kurdhembjet jan t sho-qruara me marrjemendsh, kshillohet tpihet aj i mblsuar memjalt. Pas pirjes s ajitdo t shihni efektetpozitive q ai jep. Tepersonat q vuajn ngadhimbjet e stomakut, kurato jan shkaktare t njsmundjeje apo kur shtdhimbje e rastit, nj gotme aj rozmarine do tndalonte menjherdhimbjet. Dhe, s fundi, karezultuar q kjo bimshrben pr shkrirjen egurve n tmth, si dhe

din. N do grup pune a ko-misione inxhiniersh prprobleme me rndsi eprgjegjsi, emri i BepinFishts do t ishte i padisku-tueshm. Mbante lidhjeshum t ngrohta deri edheme puntort. Bepi kishtemjeshtrin si zanat te tra-shguar nga i ati, MarkFishta. Ishte novator dhe i

plqente t dis-kutonte prprobleme qlidheshin merealizimin eprodhimeve tereja. Kujtoj ses bashku pro-jektuam e rea-lizuam men-teshat e kapa-kve t xha-

mt, q i kishim pa vetm nreklama. Pasioni i rinise prkitarn do ta shoqrontegjith jetn. Kitara ishte pjese veant n dhomn e tij. Ekishte punuar vet dhe e donteshum.

Pas ardhjes s demo-kracis, Bepini kaloi krye-inxhinier i ndrmarrjes. Por,si dihet, u reduktua pothuajdrejt zeros aktiviteti i puni-meve ne pyje, kshtu q udetyrua t kryej detyra tndryshme dhe kshtu eshtyu deri n vitin 2003.

(me rastin e pes vjetorit t ndarjes nga jeta)

Kishin kaluarmbi 10 vjet dheshum prej neshspo shihnim trealizoheshinndrrat demo-kratike. N ktokushte, si edhemjaft t tjer,Bepini, me gji-th familje ulargua drejt Ita-lis. U vendosn Udine, ku kishte edhevllan e motrn e, sbashku me ta edhe nnXhana, si e thrrisnin tgjith. Mosha kur ai poprballej me emigracioninishte relativisht e lart.Skishte m asnj shprespr tu sistemuar n profe-sionin e tij ... Megjithat, ainuk rrinte dot pa pun edika bnte, aq sa e lejontemosha. Kshtu jetoi deri nfund t vitit 2009.

Por, nj nat dhjetori tatij viti, spo ndihej mir. Idoli gjumi. I thirri t shoqes,Rozets e i tha: Zgjojifmijt. Ishte ora njpasmesnate. Njoftuanambulancn dhe e nisndrejt spitalit, por ai nuk arritit shkonte atje. Kshtundrroi jet Bepin Fishta.Iku ende pa mbushurmoshn e pensionit. Lagruan, Rozetn e djalinMarkiolin (sot 31 vje), i ciliruan ngjasimin e t atit. LaKolomben, vajzn e tij, q aqshum e deshi dhe e pati

Bepini. M kujtohet se kurm prezantoi me detyrn qdo t bja, kryeinxhinieri inderuar Pirro Xhumetiku (qe drejtoi at ndrmarrjeprreth 30 vjet) m tha: Rriafr me Bepin, se do t

Kshtu e kujtojn Bepininbashkstudentt

N vitet kur pyllzonim Taraboshin

afr deri minutat e fundit tjets s tij.

T nderuar lexues. Kjoishte fare shkurt jeta e njnjeriu, jeta e nj intelektuali,e nj inxhinieri t apasionuarpas profesionit t tij. Besojse ia vlen q kta njerzduhen vlersuar kur jangjall, po edhe duhen kujtuarpasi ndrrojn jet. Koha esolli q t shprndahemianemban. Por, njerz qderdhn aq djers e kryenpun t dobishme prpopullin e tyre nuk duhenharruar. I till ishte edheBepin Fishta, puntor,specialist i aft, mjeshtr nzanat, po edhe familjarshum i mir. E shtova ktparagraf t fundit, pasi vrejse pak bhet nga shoqriapr t kujtuar kta njerz. Prkt m shtyu edhe fakti qkur po i krkoja Redaksiss Kurors pak vend pr tbotuar kt shkrim, moravesh se edhe ata, megjithsekoleg, tani msuan se BepinFishta sht ndar nga jetapara pes vjetsh.

Bepini me familjen e tij n Udine, Itali

Shrbimi KshillimorMSC GJON FIERZA, DSHP, Tiran

RozmaRina, bim me shum vleRaRozmaRina, bim me shum vleRaRozmaRina, bim me shum vleRaRozmaRina, bim me shum vleRaRozmaRina, bim me shum vleRa ndihmon n rritjen eprodhimit t lngut nkt organ.

Shum e rndsishmesht larja e trupit me ujine prftuar nga rozmarinan stinn e vers, pasiduke i frekuentuar sshumti detin dhe pishinat,lkura sht m e prirurndaj infeksioneve. Prprgatitjen e ujit nevo-jiten 50 gram gjetherozmarine t thata dhe tgrimcuara, t cilat hidhenn nj litr uj t nxeht.Kjo mas lihet n qetsipr 30 minuta dhe m paskullohet. Lngu i prftuardo t shrbej pr larjen etrupit dhe hidhet nvaskn e mbushur me uj35 deri 38 grad. K-shillohet t qndroni nujin e prgatitur pr 20minuta dhe m pas tbhet nj or pushim.sht mir q banja meujin e rozmarins t bhetn mbrmje, prpara se tshkoni pr t fjetur.Gjithashtu, larja kshillo-het edhe pr t gjith ataq kan probleme megjumin gjat nats. Larjae trupit me lngun erozmarins nuk duhet tbhet nga persona, qkan infeksione n lkurapo plag t rnda, pasibima prmban shumantioksidant, n veanti

7Kurora e Gjelbr

MONITORIMI I TREGUESVE T AJRIT N SHQIPRIPrgatiti: Dr. KLITI STARJAProbleme t mjedisitProbleme t mjedisitProbleme t mjedisitProbleme t mjedisitProbleme t mjedisitVijon nga numri i kaluar

Shnim: Burimi i t dhnave shtRaporti i Gjendjes s Mjedisit i AMP

2.3. Ndotsit FotokimikNdotsit fotokimik shkaktohen kryesisht nga prdorimi n rritje iautomjeteve dhe shkarkimeve t tyre, si rezultat i reaksioneve kimikemidis ndotsve primar dhe prbrsve t tjer t atmosfers. Zakonisht,pr tu zhvilluar kto reaksione, kan t domosdoshme dritn e diellitdhe, si rezultat, ato krijojn smogun fotokimik, i cili sht m i prhapurn zonat me rrezatim diellor t konsiderueshm. Hidrokarburet, q vijnnga shkarkimet e automjeteve dhe burime t tjera, luajn rol t rndsishmn formimin e ozonit n mjedisin urban. Jo i gjith ozoni i shtress sult t atmosfers vjen prej aktiviteteve njerzore, por ai vjen edhe ngaburime natyrore dhe nga difuzioni i nj pjese t ozonit nga shtresa esiprme e atmosfers. Kushtet e favorshme pr krijimin e ozonit jantemperaturat e larta t ajrit, mbi 32oC, rrezatimi diellor intensiv dhemungesa e reshjeve. Pr kt arsye, n shum mjedise urbane ndotsitfotokimik jan br burime kryesore t ndotjes s ajrit.

Fig. 5. Vlerat vjetore t O3, krahasuar me normn vjetore shqiptare

Si vihet re n fig. 5, vlera e ozonit n stacionet e Fierit dhe t Korsprafrohet me vlern vjetore t norms shqiptare, n stacionin e Alba 2sht m e lart se norma vjetore shqiptare dhe ajo e BE, ndrsa n stacionine 21 Dhjetorit, DSHP dhe AMP n qytetin e Tirans kto vlera jan m tulta. Kjo tregon qart se n qytetin e Tirans prmbajtja e ozonit n shtresate ulta t atmosfers sht relativisht e ult dhe nuk ndikon n ndotjen eajrit urban. N stacionet e Shkodrs, Durrsit dhe Vlors, mesatarja vjetoree O3 tejkalon n vlera t ulta normn vjetore shqiptare.

2.4 Prmbajtja e PbNiveli i prmbajtjes s plumbit n t gjitha stacionet e monitoruarasht shum i ult, n krahasim me normat e lejuara t standardit tondhe standardin e BE-s. Vlera m e lart vjetore sht matur n stacionine Durrsit, me 0.25 g/m3 dhe vlera m e ult n pikn e AMP, me0.042 g/m3.T dhnat tregojn se pavarsisht nga rritja e numrit t automjeteve,trafiku si burimi kryesor i shkarkimeve, ende nuk ndikon dukshm nrritjen e prmbajtjes s plumbit n ajrin urban n stacionet e monitoruara.Kjo shpjegohet me faktin se n vendin ton qarkullojn nj numr shumi vogl automjetesh, q prdorin si lnd djegse benzinn.

2.5. T dhnat e CO dhe benzenitMonitorimi i CO dhe benzenit sht realizuar n tre stacione automatike.Nivelet e tyre n t gjitha stacionet e monitoruara sht tepr i ult, nkrahasim me normat e lejuara t standardit t vendit ton dhe t BE-s.Pr benzenin mund t themi se kjo prmbajtje e ult sht ndoshta prarsye se numri i makinave q prdorin benzin sht i vogl dhe nukndikon dukshm n rritjen e prmbajtjes s benzenit n ajrin urban.N cilsin e ajrit brenda zonave urbane ndikojn disa faktor. Transportisht nj nga burimet kryesore t ndotjes s ajrit urban, pr shkak tshkarkimit t automjeteve dhe sidomos nga makinat e vjetra, q punojnme naft. Automjetet e vjetra shkarkojn disa her m shum ndots,n krahasim me makinat e reja me konverter.Rndsi t veante ka dhe cilsia e lnds djegse, q prdoret ngaautomjetet, e cila n vendin ton sht m e ult se ajo e vendeve tBE-s. Po ashtu, ndrtimi dhe infrastruktura n ndrtim jan kontribuesn rritjen e prmbajtjes s pluhurave n atmosfer.

Fig. 6. Vlerat vjetore t Pb, krahasuar me normn shqiptare dhestandardi i BE

Fig. 7. Vlerat vjetore t CO dhe benzenit, krahasuar me normnshqiptare dhe at t BE

stacionin e 21 Dhjetorit, n qytetetDurrs, Shkodr, Fier, Kor eVlor. N stacionin e AMP vlerat eLNP jan m t ulta se normashqiptare, ndrsa vlerat e PM10jan m t ulta se standardi i BE.Nga matjet e bra pr SO2 dheNO2 del se prmbajtja e tyre n ajrinurban, n stacionet e monitorimitt qyteteve Tiran, Elbasan,Durrs, Shkodr, Fier, Kor eVlor nuk e tejkalojn normnvjetore shqiptare dhe standardin eBE, me prjashtim t piks s 21Dhjetorit ku vlera vjetore e NO2sht m e lart se standardi i BE.Prmbajtja e O3 n stacionet e Fieritdhe Kors prafrohet me vlernlimite vjetore shqiptare, ndrsa nstacionin e 21 Dhjetorit, DSHP dheAMP (qyteti i Tirans) kto vlera janm t ulta. N stacionet e Shkodrs,Durrsit dhe Vlors, mesatarja vjetoree O3 tejkalon n vlera t ulta normnvjetore shqiptare.Prmbajtja vjetore e Pb n t gjithapikat e monitoruara sht n vlera tulta dhe nuk tejkalon normn vjetoreshqiptare dhe standardin e BE.Prmbajtjet e CO dhe benzenit nt gjitha pikat e monitoruara jantepr t ulta, n krahasim me normate lejuara t standardit ton dhe t BE.

4. Kshillime

- Prmirsimi i infrastrukturs srrugve, lidhur me transportin urban.- Prmirsim i cilsis s lndsdjegse q prdorin automjetet.- Reduktimi i zonave t ndrtimitdhe shtimi i hapsirave t gjelbra.- Krijimi i nj rrjeti t plot tmonitorimit urban, n prputhjeme krkesat e BE.

3. Prfundime

Ndotsit kryesor t ajrit urban n pikat e monitoruara n 7 qytetetkryesore t vendit, jan LNP dhe PM10. Vlerat mesatare vjetore t LNPdhe PM10, tejkalojn dukshm normn shqiptare dhe standardin e BE n

acid karnozik. Dhe janpikrisht kta antioksi-dant, q i japin imuni-tetin trupit. Mjekt k-shillojn q gjat pirjesajit i rozmarins t jet inxeht.

Kshillohet q aji tpihet gjithmon pr-para buke, pr tdhn rezultate.

Pjest q prdorenpr kurim jan gje-thet e thara n hijedhe t grimcuara.

Nse lani trupin meujin e rozmarins,kini kujdes q lkurat mos jet e dm-tuar.

Nse doni t bnigjum t qet, k-shillohet pirja e njgote aj.

Pr t pasur lkurt freskt dhe padjers pini ajin erozmarins.

Ta njohimdhe ta shtojm

Rozmarina sht bimshumvjeare, gjysm-shkurre, e drunjzuar dheprher e gjelbr. Kr-celli i saj arrin lartsinderi n 2 m n gjendjenatyrale, ndrsa e kulti-vuar 50 - 150 cm. Gjethetjan t forta e t qn-drueshme. Ato jan tlmuara, me ngjyr je-

shile t theksuar n terrt nga ana e siprme,ndrsa n pjesn e po-shtme ngjyra e gjethessht me e zbardhur dhee veshur me push. Pr-shtatet n zonat me klimmesdhetare dhe shkonderi n 800 m mbi rraf-shin e detit.

Rozmarina shtohetleht, duke pasur para-sysh q nuk ka krkesa tveanta pr tok, mund tkultivohet n toka tpjerrta, t thata, me na-tyr glqerore, pra ntoka t paprshtatshmepr kulturat bujqsore.Ajo mbron mjaft mirtokn nga grryerjet.

Mnyra e zakonshme eshtimit sht ajo vegjeta-tive dhe rrall me far. Nperiudhn shtator - tetor,nga bimt e vjetra osemm, prisni kalemame gjatsi 8 - 10 cm tcilt duhet ti zhvishni nga

gjethet n gjysmn egjatsis s tyre. Kalemati mbillini n fidanishte nlargsi 10 x 10 cm, duke ivendosur n thellsi 4 - 5cm. N mars, fidani bhetgati pr tu nxjerre nfush. Kalemat q nxirrninga bima mm mund timbillni edhe direkt nfush, me largsi 70 x 30cm. Bima mund t rritetdhe n vazo e n mjediset kufizuara n kopshtepr gjelbrim, por krkonplehrime dhe shrbimet vazhdueshme.

Prerjen e lastarveduhet ta bni gjat pe-riudhs s lulzimit, qyshvitin e dyt t lulzimit.Lastart e korrur thajinimir n hije dhe, pas tha-rjes, ndani gjethet ngakrcelli. Nga nj dynymtok t mbjell me rozma-rin mund t merrni me-satarisht 200 kg flet tthat.

DITA

BOTRORE

E

UJIT

22 M A R S

8 Kurora e Gjelbr

KSHILLI BOTUES: Dipl. ing. Z. Imeraj, Prof. dr. V.Tabaku, Dr. A. Petto, Prof. dr. A. Osja, ing. K. Malaj, Prof.dr. B. M. Lushaj, Prof.as. dr. V. Mine, Prof.as. dr. E.Toromani, Prof.as. dr. E. Isufi, Dr. D. Pistoli,Prof.as. dr. Z. Gjeta, ing. Zh. Prifti.

8 Kurora e Gjelbr E N G L I S H

REDAKSIA: Veli Hoxha (prgjegjs), Admir Seci, Abdulla Diku, Gjon FierzaBashkpuntor: F. Brazhda (Elbasan), S. Guri (Shkodr), I. Gjana (Kuks), J. Papa (Sarand)Dr. Rovena Preka, Dr. Selman Meziu (Itali). Dr. Rezarta Meshi, Prof. dr. Maxhun Dida (Kanada).Dr. Zef Naaj, Fuat Memeli (SHBA)

Financ, marketig: Msc. Gjovalin Fusha, Msc. Erinda Imeraj

Kontaktoni:zefimeraj@gmail.com

066 66 79 059velihoxha@yahoo.com

068 21 42 098

Page 1, 5

The Dinaric Arc is a region of South-Eastern Europe that covers some100.000 km2 and more than 6.000km of coastline, stretching over theentire area oriented towards theAdriatic Sea from Trieste (Italy) toTirana (Albania). WWF started theproject Dinaric Arc Parks in early2012, with the aim to create anassociation of nature parks in theterritory of Albania, Bosnia andHerzegovina, Croatia, Kosovo, Macedonia, Montenegro, Serbiaand Slovenia. This three-year project is funded by the NorwegianMinistry of Foreign Affairs and the MAVA Foundation.

The first and main objective of this project is to create a networkof protected areas by connecting all nature parks in the DinaricArc region. A series of capacity building and trainings will be heldon topics about protected areas benefits assessment, EUintegrations, sustainable tourism and climate changes. Protectedareas employees will have an opportunity to be introduced to thework of the EUROPARC Federation, the experience and expertiseof employees of protected areas in Europe, as well as to the latestapproaches and findings in the field of protected areamanagement.

With its natural and cultural values, the Dinaric Arc stands evenwith the Carpathians, Alps or any other known eco-region in theworld. This is why we created PARKS DINARIDES brand, withthe slogan THE WORLD UNDISCOVERED.

The first and main objective of the Dinaric Arc Parks project isto create a network of protected areas by connecting all parks inthe Dinaric Arc region. The planned five-day conferences of parks,which will be held at the end of each project year, will helpmanagers and senior staff of individual parks to get to know theircolleagues in the region, exchange examples of good practice andto plan potential collaboration. Nature parks in all Dinaric Arc countries are mostly or entirelydependent on state funding. That is why a series of capacitybuilding workshops will be held within this project. Main topicsof the capacity building programme will be: Protected areas benefits assessment EU integration Sustainable tourism Climate changeThe project will organize a series of workshops and study visitsabout the Natura 2000 and the role and management of protectedareas in EU. With its natural and cultural values, the Dinaric Arc stands evenwith the Carpathians, Alps or any other known eco-region in theworld. When we are already creating a network of Dinaric Arcparks, why not create a brand that would place this region nextto the most well-known global tourist destinations?We will develop cooperation with ministries of tourism and travelagencies and find a way how to best promote the Dinaric Arc Parksbrand. In meetings with representatives of ministries and nationaltourism organizations from all countries, we understood they arepleased to use our brand in their campaigns.

DINARIC ARC PARKSABDULLA DIKU

Albanian Forest Service, whose 91st anniversary we celebratetoday, according to historical circumstances has fulfilled its duties.It has always tried to breed forestry and pastures, in accordancewith the standards and needs of the national economy. In therecent years, the main focus has been the breeding, according tothe directives and standards of the European Union.Besides the positive achievements, forest and pasture sector has generally reflectedalso defects and considerate shortages , which have affected its progress and theForest Service itself , because of the crisis the country has gone through , and themisrule and exploitation without any criteria , in the interest of immediate needs.Uncontrolled interventions , which has caused terrible consequences as degradationof pastures , has been followed by significant lack of action by state authorities . Therural population ,used forests as the only natural resource that could be exploited tosurvive or to build homes ,in the massive migrations towards lowland areas.Timber and firewood are today a higly profitable object of contraband actions, destroyingthe natural tourist complexes , national parks and our coastal Riviera , as it is sold inthe market in an uncontrolled or supervised manner .

After this long transition of over 20 years, forests and pastures,these higly important natural sources over the economic, socialand environmental life of our country, are currently in amiserable and catastrophic condition, as never before duringthe history of 100 years of state.All the political forces that have taken over, have promised andhave developed policies, strategies and programs for the development of this sector,but unfortunately, the facts show otherwise. They reflect the lack of political will,indifference and their neglect. On the other hand, even though the Albanian State, hassigned various conventions, agreements, protocols of international treaties, and hasrepeatedly accepted its respective obligations, for the protection and development offorests, unfortunately these promises still remain on paper.The lack of political will to carry out the institutional reform on the sector, without anydoubt has led to mismanagement of human resources and misappropriation of fundsduring all these years, including $ 40 million, financed by the World Bank and otherdonors given for development forests and pastures. Forest administration has beenextremely politicized, militancy still remains the only criteria to be employed, a factthat has led to absurd actions, such as the replacement of specialists with professionallyincapable people at all levels.The dissolution of the General Directorate of Forest Service at the beggining of 2006,as an independent institution, established in 1989, paved the way for the destruction offorest administration and, consequently, forests and pastures itself. In Forest ServiceDepartments, the majority of the executives are without vocational education, includingthe positions of senior specialists, up to the middle level technicians, while there arecapable and skilled foresters with impressive work experience and also youngspecialists graduated in Forest Science Faculty or graduated in Forest Science Facultyin Shkodra waiting to be employed...

Albanian Forest Serviceis being destroyed

Does the Prime Minister realise?Kol MALAJ, Head of Forest Specialists Society of Albania

Page 1,2

During the period of 25 to30 March 2013 in theframework of the GeneralDirectorate of Forests andPastures in the Ministry ofEnvironment, with the

Forests and the Forest Serviceschallanges

It is the neglect for caring and the lack of publicinvestments over threatening phenomena for forests,(such as erosion, fires or the need for reforestation),demolition of structures and the politicization of the ForestService that continue to bring serious consequences forthe economy and pasture.The lack of rigorous and coherent policies also the abusivepractices during the recent years have led to impossibilityof controlling hunting, especially the touristic one.

Page 1, 4 Page 1, 3

Fighting biological pests in forestsMass production, in lab conditions, of entomofags

to control harmful insects of forestsProf . Dr. Fatmir LAEJ , Dr. Ramiz METALIAJ

Materialet u prshtatn n anglisht nga Brisilda Hyseni

financial support of theTurkish Agency for develo-pment and cooperation, andwith the support of Ministryof Forests and Waters ofTurkey, there was establi-

shed a biological warfarelaboratory on insects injuredto forests. This was locatedin the faculty of ForestSciences at the AgriculturalUniversity of Tirana. This

lab was created using thefacilities of the former di-dactic laboratory of forestprotection and forest gene-tics.