-
ERCiYES NiVERSiTESI il i AT FAKLTESi
E i s i
SAYI : 5
1 r ,
~YSEil: ..- 1988 f
l
-
GR :
KUR'AN'A GRE DN EGiTiMNN GENEL METODLARI
Do. Dr. Celal KIRCA
Her ilmin kendisine has bir metodu vardr. Din eitiminin de
elbette bir metodu olmaldr. Din eitimi temelde, genel mantk
kurallanna tabi olmakla beraber, kendine ait bir takm zel me-
todlarnn olmas gayet tabiidir. Metod, belirli bir amaca ulamak
iin, mecburi olarak bavurulan dzenli yollar demektir. Metod,
aratrcy hedefine gtren en salam ve en ksa yoldur. Bir din
eitimeisi de, din eitiminin amalann gerekletirmek iin, bili-nen
belli metodlar uygulamak zorundadr. Din eitiminde pren-sipler ne
kadar nemli ise, metodlar da o kadar nemlidir. Pren-sipler, din
eitimeisinin davranlarn kontrol edip belli ilkeler
doTultusunda. hareket:- etme imkan verir k en, metodlar da ona,
hedefine en doru ve dzenli yollardan ulama imkan verecektir.
Din eitiminin an1ac, insan dini adan eitmek ve ona bel-li bir
din kltr vermek olduuna gre, dinin de din E:itimcisinin de muhatab
insandr. nsan ise, srlarla dolu bir varlktr. Onun arzularn,
ihtiyalann, duygularn ve dncelerini renmeden onu tanmamz hemen
hemen imkanszdr. Gnmz-de Psikoloji, Sosyoloji ve Biyoloji gibi
ilemler, insan tanmaya ve
srlarm zmeye alyorlar. Bu almalar, henz bitmi de de-ildir. Bu
aklama, insan tanmann ve ona ulamann ne kadar zor olduunu gstermek
iindir. nsan, yaps gerei deikendir.
Deiken bir yapya sahip olan bir varla, deimeyen kurallar
anlatmann ve retmenin zorluu da ortadadr. Bu nedenle din eitiminde
prensipierin ve metodlarn nemi, dierlerinden daha az deildir.
-
D .. n ~ ~ .. tL: ..... nde, hi phe~iz bir ok metod ve usul
bulunabi-l!r. Fakat sn gzel ve en doru metod, Kur'an'n uygulad ve
tavsiye etti metod veya metodlardr. Hz. Peygamber'in de uygu-
lad bu metodlar, bilmek ve uygulamak, bir din eitimeisinn balca
grevidir.
A. TAKLD METODU ocuklar, dilini, dinini, adet ve geleneklerini
ve dier konu-
L ... rl a.il~den taklid vastaByla renir. Sosyal psikologlardan
Gab-rtl Tarde (1843/ 1904) ilk defa taklid mes'elesini, sistemli
olarak
inc..;lem ve taklid teorisini ortaya atarak onu sistemletirmitir
() . Ona gre toplum, takliddir ( 2) .
Tak1id, inan, am el ve dier davranlarn kiiden kiiye sira-y8t
yolu ile gemesidir. Bir toplunda yaayan fertler, birbirlerini
taklid etmeye alt gibi, toplumlar da birbirlerini taklid etme-ye
a...rlar. llkel toplumlarda rf ve adet eklinde cereyan ed
-
iie gemi olan dier dini davranlar: mslmanca bir hayat yaamnn
aynlmaz paralar olduklar lde, ocuu ayn ekilde hareket etmeye
itecektir. ocuk slami hayatn gerekleri hak-
kndaki bilgilerin byk bir ksmn bu zdeletirme (Identfication)
mekanizmasndan alacaktr ( 5) .
Taklid edilen kii, rnek kiidir, veya rnek kiiler ancak tak-Ud
edilmektedir. rnek kii ise, yaca byk olan, itimai, dini, siyasi,
maddi ve manevi bir otoriteye sahip olan kiidir. Zira bu
lellklere sahip olan ki~i, sahip olmayan kiilerden hem farkl ve
hem de daha stndr. Taklidde dolayl etki sz konusu oldu-undan,
taklid eden kiilere dalayl olarak etki ederler. Bu neden-le taklid,
iden da ve stten alta doru bir seyir takibeder. Taklid edilen kii,
taklid edildiinden habersizdir, yahut ta etki-sinde iradesinin pay
yoktur. Taklid eden de iradesiz hareket eder. Byk yerlein
merkezlerinde taklid edilen stn kiiler, herkes
tarafndan tannmad iin ferdi etkileri nilibeten azdr. Ufak
yerlerde taklid edilen kiilerin te'siri daha fazladr (6).
Kur'an- Kerim, Peygamberleri rnek alnacak ve taklid edi-lecek
kiiler olarak tanmlar ve dini hayat ve davranlarnn tak-lid
ediln1esini ister. Nitekim Hz. Hz. Peygamber iin Allah Teala
yle buyurmaktadr: Andolsun Allah'n elisinde sizin n Allah' ok
anan kimseler iin uyulacak en gzel bir rnek vardr (7). Hz. brahim
iin de yle buyurmaktadr: brahim ve onunla beraber olanlarda sizin
iin uyulacak gzel bir rnek vardr (8). Allah Teala bu iki ayetiyle
hem Hz. Peygamberi hem de Hz. brahim'i rnek gstermekte uyulacak,
taklid edilecek gzel davranlarnn bul und uun u aklamaktadr.
Ayette
-
ayet dedin. bey, hayr dedi. Ahzab Suresi, Bakara Sresine denk
bir suredir biz bu srede: e-eyh u ve'-eyhat ... )) ayetini
oku-mutuk>> dedi (85).
Bilindii zere, yukanda metnini sunduumuz recim ayeti, Kur'an'n
ilk cem'inde Hz. mer tarafndan Kur'an'dan olduu iddia edildii
halde, ahidieri olmad iin komisyon tarafndan ,reddedilmiti (86).
Prof. Muhammed Hamidullah, bu konuda uzun uzadya bilgi verdikten
sonra, sonu olarak unlar syle-mektedir: Hz. mer de Recm'in
Kur'an'dan bir ayet olmadn biliyordu. Fakat bunun ayet olduunu
iddia etmekle beraber, in-sanlarn ileride recm hkmn reddetmelerinin
nne gemek ~in, bu hkmn zeyl ve not kabilinden, Kur'an'da yer almasn
arzu ediyordu (86).
Grld zere bey'ye isnad edilen recm ayeti, Hz. mer'e de izafe
edpmektedir. Eer bu metin ayet olsayd, hem ilk komis-yon yeleri
tarafndan hem de Hz. Osman'n grevlendirdii ko-misyon yeleri
tarafndan mutlaka Kur'an'a yazlm qlacakt. Recm ayeti, her iki
komisyonda da sz konusu olmad gibi, Ab-dullah b. Mes'ud, Ebu
Mse'l-Ei'ari ve Mikdad b .. Amr gibi zevatn hussi mushaflarnda da
yoktur. Zaten recm ayeti Nldeke'nin de dedii gibi ne Ahzab s
resinin bir esi olabilir (deiik kafi-yesi dolaysiyle) ne de
Kur'an'n (87).
B) Tefsir lnindeki Yeri Bilindii zere:, K~ur'an- Kerim'i tefsir
etme hareketi Hz.
Peygamber hayatta iken ortaya kmtr. nk, Cenab Hak-kn rahmet ve
hikmeti, ilahi kitab insanlara vahiy suretiyle gn-dermeyi iktiza
ettii gibi, vahye mazhar olan Peygamberinden de onu bizzat aklamasn
dilemitir. Bylece Kur'an- Kerimi en iyi bilen, en yetkili ve ilk
mfessiri de Hz. Peygamber oluyor. lahi vahiy, baz inanmayanlann
istedii gibi, elleriyle tutacakla-n katlar>> (En'am, 7)
halinde gkten inseydi, insanlar onun emir ve hkmlerini. ne ekilde
tatbik edeceklerini laykyle bile-niyecekler di ( 88) .
85. Msned Ahmed b. Hanbel, I, 132. 86. M. Hamidullah, Kur'an-
Kerim Tarihi ders notlar, 28, Terc. Suat Yld
rm, Erzurum, 1978, Cessas, Ahkam'l-Kur'an, III, 264, Beyrut,?.
87. Nldeke, Kur'an Tarihi, 57. 88. Do. Dr. S. Yldrm,
Peygamberimizin K. Kerim-i tefsiri ,29-30, Ert.
Matbaas, 1983.
170
1 IJ
- te Rasulullah (s.a.v.)' Allah tarafndan indirilen ayetleri bu
sebeble insanlara aklyordu. Ondan bakas Kur'an- tefslre cesaret
edemiyordu. Nitekim, Yce Allah ayetlerini aklamas iin bizzat
Rasulullah'a yle diyordu: Biz sana Kur'an- indir-dik, taki
insanlara kendilerine ne indirildiini akca anlatasn ve taki
insanlarda iyice fikirlerini kullansnlar (89).
-
bas inkarc ve puta tapan birisidir (14). Fir'avn, bir koca
olarak kafir, ei ise inanan bir kadndr (15). Hz. Peygamber, yeen
ola-rak inanan bir kii, amcalan ise inannyan kiilerdir. G-emile
ilgili Kur'an'n zikrettii bu olaylar, bir din eitimeisi iin ok
nemli olan olaylardr. Zira bu olaylar, ideal dnce asndan
olmamas gerekirken, realitede mevcutturlar. Kur'an da bu
reali-teyi kabul eder, fakat ideal dnce dorultusunda dzeltilmesi-ni
ister. Bu mevcut durumu kabullenip tedaviyi kabul etmek de-nektir.
nsanlarn iinde bulunduklar durumu bir realite olarak kabul edip ona
gre tavr almak ve eitimine almak en doru harekettir. te Kur'an bu
rnekleriyle bize, olaylara bak am
z gstern1ektedir.
ahsiyetin olumasnda, taklidin nemi byktr. rnek ki-ileri taklid
ve onlarla zdeleme, eitimde nemli bir admdr. Pek ok ey, taklidle
elde edilir, v renilir. zdeleme ise daha ileri safhalarda meydana
geHr. yi eyler, taklidle elde dildii gi-bi, kt eyler de taklidle
elde edilebilir. Bunun iin Kur'an, kt
eylerin taklld edilmesini knar ( 6) . slam'n istedii ve tledii
taklid, gzel olan, iyi olan ve faydal olan eylerin taklid
edil-mesidir. Gzel davranlar, nce taklid ile elde edilir, daha
sonra elde edilen eylerin uuruna varlr. Resulullah, ocuklarn yedi
ya~.nda namaza balatlnasn tlemitir. Halbuki erginlik ya-
{)lU ikidir. Bu demektir ki, ocuk yedi yandan itibaren namaz
klmaya, babasn ve annesini taklid ederek balyacak, namaz kla kla
renecek ve ergin ana gelince namaz klma.Bn bilen ve uurunda olan
bir kii olacaktr.
Kur'an, inananlara Hz. Peygamber'i rnek olarak takdim eder. rnek
alnacak ve arkasndan gidilecek kii Hz. Peygamber-dir (1 7). O'nun
davramlan taklid edilecek ve benzer durumlarda
ayns veya benzeri yaplacaktr; Mesela, Hudeybiye andamas sra~nda
Resulullah'n tavr, buna bir rnektir. Hudeybiye and-lama~, sahabeye
ok ar gelmiti. Hz. Peygamber, bar andamasn imzaladktan sonra
sahabeye, kurbanlann kesmelerini ve ihramdan kmalann emretti. Fakat
sahabeden hi biri bu emri
14. En'am, 6/74, Jv1eryem, 19/ 42-45. s. Taha, 20/ 39, Tahrlm,
66/ 11. 16. Maide, 5/ 104, A'raf, 7/ 28, Yunus, 10/ 78, Enbiya, 21/
53, uara, 26/74, Lok-
nan, 31/ 21, Zulruf, 43/22,23. 17. Ahzab, 33/21.
17~~--~--------------------------------------------~~-
-
yerine getirn1edi. Resulullah, bu emri defa tekrar etti, yine de
bu emri yerine getiren olmad. Andla,mann ok ar .artlar, sa-habeyi o
kadar artnt ki, ne yapacaklarn ve ne yaptklar
n bilemiyor ard. Adeta Hz. Peyganber' e sessiz bir isyan vard.
Hz. Peygan1ber bu olay karsnda ok mtessir oldu ve ei n
n Selen1e'nin yanna gltti. O'na kavmim szm dinlemiyor, de-di. mm
Selcr.e O'na, artk bir ey syleme, kendi kurbann kes ve ihrandan k,
tavsiyesinde bulundu. Hz. Peygamber de bu tavsiyeyi yerine getirdi
ve einin dediini yapt. Fakat sahabeye hi bir ey sylemedi. Daha
Bonra sahabe de aynen Hz. Peyganber'in yaptn yapt (18).
Bu olay, Hz. Peygamber'in msbet bir davrann ve O'nu ay-n ::n
taklid ederek sonuca ulaan sahabenin davrann yanst
maktadr. Ayn tr bir davran, fakat daha farkl bir biimde Yavuz
Sultan Selim'de grn1ekteyiz.
Taklid. asndan eitimde en nemli ki.i, hi phesiz baba ve annedir.
Daha sonra retmen ve toplumun ileri gelen kiileridir. Terbiye
Sosyolojisine gre, hayatmzda bir o~ davranlarn, iyi ve kt
hareketlerin kk, aile yuvasnda kazanlmaktadr (10). Hz. Peyganiber
bu sosyolojik gerei u szleriyle ifade et-mektedir: Hepiniz obansnz,
ve her biriniz idaresi altnda bulu
nar kiilerden sorun1ludur. Baba da ev halk zerinde oban
gibi-dir, o da idare ettiinden sorumludur (20). Allah' Teala da
ailene namaz emret, kendin de onun zerinde sabret (21)
bu-yurmaktadr. Bu emirler, ailedeki eitimin nemini akca
gce-termektedir. Anne-babann davramlar, zellikle din eitimi iin
dini davranlan ok nemlidir. Nasl dil taklidle reniliyorsa, din de
yine taklidle aileden renilmektedir. rf ve adetler, gele-nekler
ksaca kltr, yine aileden ve toplumdan taklid suretiyle renilir.
Aile ve toplumun ekli bu adan dadeerlidir.
B. TELKN METODU Din eitiminde en ok ve en sk uygulanan
metodlardan bi-
risi ve belki de en nemlisi telkin metodudur. Din eitiminde
an_-ne-habann~ toplumun taklid edilmesi kadar }bunlar tarafJndan
18. Buhari, Sahih, u.rut, 15. 3/182. 19. F. Kanat, Terbiye
Sosyolojisi, S. 1. 20. Buhari, Sahih, Cun1a, 11, l\1slim, mare, 5.
21. Taha, 20/132.
1r: -! ... ,
-
ta~:: ... lan t dkinin de neni vardr. zellikle telkin, taklid
ile birle-,, .r:
tii zaman ok daha etkili olmakta ve olumlu neticeler
vermekte-dir.
Telkin ,bir duyguyu, bir inanc ve bir dnceyi, bakalarna veya
kendimize kabul ettirme yoludur. rad1 ve uurlu bir te'sir
vastasdr. Bu ynyle teklidden aynlmaktadr. Bir insan, bakalarna
telkin yapabildii gibi, kendisine de telkin yapabilir. Bu-na kendi
kendine telkin ad verilmektedir. Telkin'de, duygu ha-kimdir. Bu
nedenle sevgi, t elkinde nemli bir etkendir. Dier bir ifade ile,
sevdiklerimizden daha ok etkileniriz. Tebli de, bir e-
it telkin metodudur. Bunun iin telkin yapacak kiide bir takm
artlarn bulunmas gerekir. Bu artar tan1~yan kiiler, ya tel-kin
yapamazlar ya da baarl olamazlar (22).
1. Telkin yapacak kiiler, maddi ve manevi otoriteye sahip
olmaldrlar. Maddi otoriteden maksat, aile reislii, :Siyasi ve
itimai otoritedir. Manevi otorite ise, ilim ve faziletleriyle
ta-nnm alimler, ya.zarlar, san'atclarn sahip olduklar otoritedir.
Hz. Nuh ve Lokman, oullarna t vermilerdir. Baz telkinler-de
bulunmulardr. zellikle Lokman'n oluna tleri ok dikkat ekicidir;
Lokman, oluna t vererek demiti ki, Yav-rum, Allah'a ortak ko.ma_,
..l1k ortak komak byk bir zulndr (23). Yavrum, yaptn iyilik veya
ktlk hardal tanesi arlnca bir ey de olsa, bir kayann iinde, gklerde
veya yerde bulunsa Allah mutlaka onu getirir. nk Allah latifdir.
Yavrum,
namaz kl, iyilii emret, ktlkten vazge ir ve bana gelene sabr8t.
nk bunlar, kesin ilerdendir (24).
Btn peygamberlerin kavimlerine yaptklar tebliler de bi-rer
telkin rnekleridir. Mesela, Hz. Nuh:
-
en canl rneidir. Manevi bir otoriteye ve ayn zamanda maddi bir
otoriteye sahip olan Hz. Peygamber'in bu hutbesi, etki gc
itibariyle belki de yeryznn ahit olduu en byk telkin ola-
vdr. o/
Hz. brahim, babasn dine davet etmitir. Hatta zerinde srarla
durmutur. Ama babas, Ey brahim sen mi benim tanrla
rm beenn1iyorsun? Bundan vaz gemezsen mutlaka seni talann.
Edebiyyen benden uzakla ve git, (27) diyerek onun telkini-ni ve
tebliini reddetmitir. Hz. brahim, bir peygamberdir ve nanevi bir
otoriteye sahiptir. brahim (a.s.) nn babas ise, inan-
nyan bir kiidir, fakat bir babadr. Azer, bir baba olarak eviad
zerinde naddi bir otoriteye sahiptir, veya en azndan byle bir hakka
sahip olduuna inanmaktadr. Hz. brahim'i bir peyganber olarak deil
de, bir eviad olarak dnm ve bu yzden onu ciddiye alman1 da
olabilir. Grevi icab, sosyal basklarn etki-Biyle inanmam olabilir.
Psikolojik yaps o srada msait olmad
iin de inanmam olabilir. Fakat bir ihtimal de olsa, olu oldu-u
iin Hz. brahim'in sylediklerinden de etkilenmemi olabilir. Bu
ihtimali gz nnde tutarsak ve doru kabul edersek, maddi otoriteye
sahip olmayan birisinin byle bir otoriteye sahip olan birisine etki
edemedii sonucuna ulaabiliriz. Bu da bize, ocuk-larn babalarna veya
yaca kendilerinden byklere telkin yapa-nyacan gsterir. Telkin ancak
maddi ve manevi adan stn stn olan kiilerin yapabilecei bir
metoddur. Din adamlar, retmen olarak, vfz olarak veya imam olarak
grev yaptklar s-rece maddi otoriteye; slam iyi bildikleri,
aratrdklar ve yaa
dklar srf:ce de nanevi otoriteye sahiptirler. Byle bir
otorite-ye sahip ol11ayan kiilerin sylediklerinin bir deeri olmaz,
ve et-kisi de olmaz. Mft olan bir din adamnn otoriteBi ile, olmayan
bir din adamnn otoritesi de bir deildir. Bu gerein hi bir za-naJn
unutulnamas gerekir.
slam' tebli ediyoruz diye, anne-babaya, kendimizden yaca byk
olanlara veya bir otorite sahibi olanlara kar kmak,
onlar krmak ve kendi inanlanmz dorultusunda onlar zorla-mak,
doru bir metod deildir. Kur'an- Kerim, Eer onlar seni,
hakknda bir bilgin olmayan bir eyi bana ortak koman iin
zor-larlarsa, onlara itaat etme. Fakat onlarla dnyada iyi gein, ve
bana ynelen kimselerin yoluna uy (28) buyurmaktadr. Bu 27. Meryen1,
1946.
173
-
ayet, an...e-baba mrik de olsa onlarla dnyada iken iyi
geinil-mesini ve onlar la dost ol u nmasn istemektedir.
Sahasnda ara~trma yapan, o sahada derinleen uznan kiiler ve
alimler, manevi otoriteye sahip olan kiilerdir. MtehassG olan
kiiler, daha etkili ve daha gldrler. Onlar etkili klan
ey ise, bilgileridir. Bilgileri sayesinde onlar, bakalanna gvtn
verirler ve itinad telkin ederler. Bu yetenee ve gce sahip
olan-lar, telkinde de etkili olurlar. Bu sebebden dolay, din
eitimcileri de bilgili olmak ve geni bir kltre sahip olmak
zorundadr. Say-
gnlk da bir otoritedir. Saygn olabilmenin bir yoluda bilgili ve
becerikli olmaktr.
2. Telkin y'O.pacak kii, samini olmaldr. slftmi litaratrde-ki ad
ihlastr. Riyasz, gsterisiz bir amala telkin yapmaktr. Her eyden
nce, kiinin sylediklerine kendisinin inanmasdr.
slam dini, ihlaesz yaplan bir ii, makbul saymaz. Amellerin
ka-bul edilebilmesi iin ihlas arttr. Telkinde de etkili olabilnek
iin ihlas gerekn1ektedir. Ameller, niyete gredir (29). Bunun iin
de, ya inandmz eyleri sylemeli ve yahut da, inanmadmz
eyleri sylememeliyiz. Samimiyet, doru olmay gerektirir. Doruluk
ise, en stn meziyetlerden birisidir.
Grnd gibi olmamaR anlamna g.elen riya, yani sami-miyetsizlik,
insanlar yannda manevi nfuz, hret ve ma d di menfaat salamak iin
yaplmaktadr. Konuurken samimi olma-mak, karmzdaki insanlar hakaret
etmek demektir. Onlar nemsememek ve ciddiye almamak demektir.
Hakaret ettiimiz,
nen1scmediimiz ve ciddiye almadmz in5anlarla duygusal bir
iliskinin kurulmas ise imkanszdr. nsan, akl, zeka ve duygu ~ahibi
bir varlktr. Karsndaki insann samimi olup olmadn tecrbeleriyle veya
sezgisiyle anlar. Samimi o~duuna insanlar
inandrarnyan bir kiinin sz, bunun iin etki etmez ve yapt telkin
fayda vermez.
3. Telkin edilecek fikir ve dnceler, en uygun zamanda ve ortamda
yaplmaldr. Zamanlama, telkinde ok nemlidir. Nere-de neyi ve ne
kadarm syliyeceini bilmeyen bir kii, faydal ve etkHi olamaz.
Kur'an- Kerim'de nakledilen bir olay, telkindeki
28. Lokman, 31/15. 29. Mansur. Ali Nasf, et-Ta, Beyrut, 1961, s.
51.
176
-
zamanlamay ve nemini bize akca gstermektedir. Olay, Hz. Yusuf'un
bandan gemektedir. , Bilindii gibi, Hz. Yusuf, bir komplo sonucu
zindana atlr. Zindanda kendisiyle birlikte iki ki-
i daha vardr. Bu iki kii ayr ayr birer rya grrler. Hz. Yu-suf'a
gelip, ondan ryalann yorumlan1asn isterler. Hz. Yusuf, onlara
ryalarn yorunlayacan syler, fakat ryalarn yorun1-lamaya gemeden
nce, Allah'a ve ahiret gnne inanmadan ve imandan bahseder. Daha
sonrada ryalarn yorumlar (30).
Kur'an- Kerim'in para para indiriliindeki hikmetlerden biri de
budur. Kur'an'n ilk muhataplar, slam'dan nce her tr-l kayttan azede
idiler. Kendilerini balayan her hangi bir bir kanun veya n izarn
yoktu. Bu halde iken birden bire ferdi, i-timai, mali, idari ve
cezai hkrnlerin tamamna balanmalar ok zor olurdu. Bundan tr Allah
Teala alkarnn tedricen (azar azar) indirip taman1lamtr. Buhari Hz.
Aienin bu konu-
,
daki u mhin tesbitini bize nakletmitir. Kur'an vahyi nce cen-net
ve cehennemden ksa . (m uhassal) bir sure ile balad. nsanlar,
slam'a toplannca helal ve haramlar indi. ayet ilkin iki
ineyin>> diye emredilseydi onlar: derlerdi (31). ,,
Kur'an, gerek ferdin gerek toplumun ruhunda, sathta olan-larla
derinde yerleen unsurlar arasnda bir ayrm yapmtr. Fert ve toplum
varlnn derinliinde kk salm hususlar deitirmekte aceleci olmamtr.
Planl bir gecikmenin her eyi kar
k olarak birden ortaya atmaktan daha iyi olduuna inanmtr.
Mskirat ve faiz yasaklarna, namaz ve zekat emirlerine, klelik
konusundaki slahata altrmak, bylece tedrici olmutur. Buna mukabil
derinliklere kk salmam, fakat beeri hayatta su .olan sathi
mes'elelere ait hkmler, bir defada kesinlemi, tedrice
gidilmemitir. Zina, hrszlk, kat, gasb, aldatma gibi yasaklar bu
mledendir (32).
Kur'an'n bu metodu, nerede, neyi, ne kadar konuacamz bize
gsterdii gibi, hangi ortamda ve hangi zamanda konuaca-
30. Yusuf, 12/30-42. 31. Buhari, Sahih, K. Fezail'l Kur'an, 6.
st. 1979, 6/101. 32. Do. Dr. Suat Yldrm, Ku'an- Kerim, ve Kur'an
limlerine Giri, s
tanbul, 1983, s. 99-100.
177
-
mz da gootermektedir. Hz. Yusuf'un, rya yorumu yapmadan nce dini
telkin de bulunmas, msait ortamda telkin yaplmaslnn ger~~ilgini
gsternektedir. Bu msait ortamlar, genellikl.~ manlarn arzu ve
i.::tekle bir eyi bekledikleri veya duyeulanlJ.n ok ineeldii
zamanlarda oluur. Dnler, cenazeler, sevinli ve ne'eli anlar, yemek
yeme anlar, telkinde msait anlardr. Din
eitircileri, bu gibi msait zamanlar ve ortamlar dikkatele takip
etmeli ve dini telkinlerde bulunmaldr. Kur'an'n tercih ettii ve
uygulad tedricilik kural, gzden uzak tutulmamaldr. Fert ve
topluma derinliine kk salm konularda, yine Kur'an'n uygu-
lad te'hir metodunun da dikkate alnmas gerekir.
4. Telkin edilecek fikirler ve dnceler, sk sk tekrar
edil-melidir. Zaman ve mekan deise de, sylenen fikirlerin ve
d-ncelerin ana yaps ve z deimemelidir. Anafikir ayn kal-mak artyla,
slp deiiklii yaplmaldr. Sk sk tekrarlarla zihinleri uyank ve canl
tutmak, Kur'an'n uygulad metodlar-dan biridir. zellikle belli
konular ve baz kssalar, Kur'an'da okca zikredilmektedir. Bu
kssalarda anafikir, ayn kald hal-de ifade biimi ve slubu
deimektedir. Bazen de aym ifadeler, tekrar edilmekte her hangi bir
deiiklie uramamaktadr. Bu metod, din eitimcileri iin de geerlidir.
Onlar da telkin y: ken, sk sk tekrara ba vurmal, bazen aynen, bazen
de deitirerek tekrar yapmaldrlar.
Mesela, Kur'an- Kerim'de ahiret gn, akl, Allah'n kudre-ti ve
sfatlar, cemiet ve cehennem, kibir, cihad, cimrilik, doruluk,
dostluk, dnya hayat, fesatclk, fir'avn, fitne, gayb, hayat, ihrahim
(a.s.), islam, kafirler, kainatn yaradl, kur' an, melek-ler, Musa
(a.s.) mnafklar, mrikler, namaz, Nuh, Hz. Peygam-ber, yahudi, zekat
gibi konular, okca tekrar edilen ve zerinde durulan konulardr.
Deiik cepheleri ve ynleriyle ele alnan bu konularda anafikir,
genellikle deimemektedir.
5. Telkin metodunda nemli bir i de, kar dnce ve fikir-lerin
ncelikle yklmas, daha s01nra yerine yeni ve doru fikir-lerin ve
dncelerin yerletirilmesidir. Zihinlerde yanl ve eri fikirler,
mevcutken yeni ve doru fikirlerin oraya yerletirilmesi hemen hemen
imkanszdr. Bu nedenle ncelikle bu yanl fikir-lerin yklnas ve zihnin
bu yanl fikirlerden tenizlenmesi gere-kir. Kur'an- Kerim, ncelikle
cahiliyye dneminin kt ve yan-
178
-
l fikirlerini, zihinlerden silmeye alm, daha sonra bu
fikir-lerin yerine yeni ve doru fikirleri yerletirmitir. Aksi
takdirde
doru ile yanln karmasna ve telkin edilecek dorularn da etkisinin
azalmasna sebeb olabilirdi.
N asl ki, yeni bina yapmak iin nce arsadaki eski ve r-m,
binalann yklnas ve temel atmak iin hafriyatn yaplmas gerekiyorsa,
zihinlerdeki eski ve yanl fikirlerin de nce yklmas, daha sonra yeni
ve doru fikirlerin telkin edilmeBi gereki-yor. Bu da kiilere dmanl
deil, fikirlere ve dncelere d
manln olabileceini gsterir. Kii ile yanl dncelerini ve
fikirlerini ayrmak ve buna gre o fikirlere kar olmak gerekir. Yanl
fikir ve dncelerin yklmasnda, ilmilik esas alnmal, duygusalla yer
verilmemelidir.
amzda insanlan inkara sevkeden ve onlan bir takm fa-raziyelerle
dinden uzaklatran cereyanlarn banda Materya-lizm, Pozitivizm,
Darvinizm ve Freudizm gelmektedir. Bunlara
dier yanl fikir ve dnceleri de ilave edebiliriz. Bir takm
fel-sefi dncelerin doruluuna inanm kiilere, inandklan eylerin
yanlln gsterip isbat etmedikce, onlara yeni fikirlerin ve
dncelerin doruluunu anlatmaya imkan yoktur. Bunun iin nce yanl
fikirlerin ve dncelerin yklmas, daha sonra da yerine yeni ve doru
fikirlerin yerletirilmesi gerekir.
Bir din eitimcisi, dine kar olan veya dini yanl anlayan ve
yorumlayan kiilerin dnce yaplarn ve inandklan eyleri bilmfdikce,
zayf ve gl ynlerini renmedikce, dine aykr fikir ve dnceleri
ykmadkca, yeni ve doru fikir ve dnceleri kiilere tam olarak
anlatamaz ve etkili olamaz.
C. SORU VE CEVAP METODU
Soru sorma ve cevap verme metodu, eitim ve retimde es-kiden beri
bilinen bir metoddur. Nitekim eski Yunan filozofu
Sakrat'n bu metodu kullanarak, retim yapt sylenmektedir. Diyelog
eklinde yaplan bu retim, in'de Konfiys tarafndan da kullanlmtr.
slamiyet de gerek Kur'an gerekse Hz. Peygamber vastasyla bu
metodu kullanm ve tepliin yaplmasnda zaman zaman bu metodu tercih
etmitir. Hz. Peygamber'e zaman zaman gerek onu
179
-
deneme gerekse renme amacna ynelik sorular sorulmutur. Hz.
Peygamber de kendisine sorulan maksa tl veya maksatsz bu sorulara,
bazen Kur'an diliyle, bazen de kendi bilgisiyle cevaplar
vermitir. Bazen de Hz. Peygamber, retmek istedii eyleri
sa-habeye sorular Borarak ve yanl cevaplarn dzelterek retmitir.
Kur'an- Kerim'de, Yes'eluneke (33) (sana soruyorlar)
ifa-desiyle, Hz. Peygamber'e sorulan sorulara cevap verilmektedir.
Bu tr sorulara verilen cevaplarn says onbetir (34). Bunlar arasnda
haram aylar, iki ve kumar, ini ak edilecek eylern,
-
Sana ruhtan ..sorarlar. De ki: Ruh, Rabbimin emrindendir ( 43).
Bu ayetler, Hz. Peyganber'e sorulan sorulara, Kur'an'da yer alan
soru ve cevap ayetleridir. phesiz bu tr sorularn bir ksm, kastl ve
maksatldr. Hz. Peygamber'in cevap veremiyece-
i dnlerek sorulmutur. Bir ksm da, samimi sorulardr. Maksatl
soruya en gzel rnek ruhn hakkndaki sorudur. krime'nin bn Abbas'dan
yapt bir nakil de, Kureyliler Yahudile-re, bize bir ey verin de onu
Hz. 1Viuhammed'e soralm demiler, onlar da ona ruhtan sorunuz,
demilerdi. Bunun zerine bu aye~ nasiz olmutu ( 44). Kureyliler, Na
dr b. Haris ile Ukbe b. Ebi vu
a.yt' Medinedeki Yahudilere gndermiler ve Hz. Peygamber
hak-l-anda onlara sorular sorarak bir eyler renmek itemilerdi.
Ya-hudler de, bunlar Ashab- Kelfnden, Zlkarneynnden ve
-
Bu nedenle onu, genel eitim ve retimden ayr dnmek mm-kn deildir.
Genel eitim ve retim iin Bz konusu olan me-todlar, din eitim ve
retimi iin de geerli bulunmaktadr. Fa-
,kat Kur'an- Kerim'de genel eitim iin sz konusu olan bu
me-todlar, din eitim ve retimi iin kullanlmakta ve tavsiye
edil-mektedir. Bu metodlar, taklid, telkin ve soru-cevap
metodlardr. Kur'an'da bu metodlarn din eitim ve retimi iin de
kullanld
n grmekteyiz. Bu merodlarn kullaml ekli ve artlar, Kur'-a.n bu
adan tarand zaman ortaya kacaktr. Kur'an'n tpk ahkam ve ahlak
ayetleri gibi, bu adan da tarannasnda ve yo-rumlanmasnda zaruret
bulunmaktadr. Bylece Kur'an'n eitim ve retiri metodlarna bak as ve
bu konudaki tavsiyeleri de ortaya km olacaktr.
