KUR' AN NÜZULÜNÜN MEKKE DÖNEMİ SEMPOZYUM

29 Haziran- Ol Temmuz 2012 ÇORUM

Editör Prof. Dr. Mesut OKUMUŞ

Editör Yardımcıları Arş. Gör. Ömer DİNÇ

Arş. Gör. Fatma PEHLiVAN

ÇORUM BELEDİYESİ KÜLTÜR YAYINLARI ÇORUM2013

MEKKİ AYETLERDE KADlN TASAVVURUNUN İNŞASINDA AHLAKi ZEMİN

Yrd. Doç. Dr. Zeki TAN*

"Hatun sefil olursa ümmet rezil olur Hatun dfın olursa, ümmet zebun olur"

Musa Carullah Bigiyef

Yaşadığımız yer k:ürede her vakit yeni problemler ortaya çıkmakta, bu prob­lemlerin çözümünde de insanlık onuruna yakışır bir gelecek inşası için inanan insanlara büyük sorumluluklar düşmektedir. Bu problemleri çözmeye çalışırken sadece kendi kapısının önünü temizlemekle bunlann üstesinden gelmenin müm­kün olmadığı bilinen bir gerçektir. Küreselleşen dünyada bölgesel değil evrensel nitelikte olmayan çözüm önerilerinin anlam değerinin olmayacağı bilinmelidir. Kur'an-ı Kerim Hz. Peygamber (sav)'in bütün insanlık ailesine hem "uyarıcı" 1

hem de "rahmet"2 olarak tanımlaması inananlar topluluğunun sorumluluk alaru­nın evrensel boyutunu çizrnektedir. Yani içinde yaşamlan küresel köy olan dünya hesaba katılmadan üretilecek fıkirlerin yetersiz kalacağı her gün biraz daha ken­dini göstermektedir.

Bugün yeryüzünde aile bağlarının zayıflaması, yoksulluk, gelir dağılımındaki eşitsizlik, nükleer silahlar, uluslararası insan kaçakçılığı, uyuşturucu kullammı, küresel ısınma, çevre kirliliği, ahlaki değerlerin aşınması, insanların birbirlerine karşı tahammülsüzlüğü ... Maksimum saflıaya varmış ... Yaşamlan bu gezegende milyonlarca insan ilaç bulamadığı için hayatım kaybetmektedir. Afrika'da gün­de ortalama sekiz tane çocuk ölmekte, dünyanın zengin insanları %1 ?'yi ancak bulabilmekte geriye kalan % 83 kesimi de fakirlik sımrının a.ltında yaşamaktadır. Buna karşın dünyayı otuz üç defa ortadan kaldırabilecek silah mevcuttur.3 Dün-

Iğdır Üniversitesi, ilahiyat Fakültesi. E-mail: zekitan64@windowslive.com; zeki.tan@igdir. edu. tr.

1 Sebe, 34/28. 2 Enbiya, 21/107. 3 Stockholm Uluslararası Barış Enstitüsü'nün tahminlerine göre geçen yıl dünya ordularına

I, 738 milyar dolar harcama yapıldı. Bu harcamalar la dünya daha güvenli bir yer haline geliyor mu? Her yıl çoğunluğu gelişmekte olan ülkelerde ölen beş yaşın altında 7,6 milyon çocuğun aileleri dünyarun hangi askeri gücünde ne gibi bir teselli arayabilir? Dünyada 925 milyon kişi yeterli gıdadan yoksun ve bu insanların yüzde 98'i gelişmekte olan ülkelerde yaşıyor. Silahlanmaya harcanan para aç insanlar için teselli olabilir mi? Ve bir bölümü barışı getirmek için harcandığı söylenen bu askeri harcamaların ne kadarı milyonlarca aç insanın barış içinde yaşamasına hizmet ediyor? İklim değişikliği nedeniyle oluşan kuraklık, kıyı şeridi erozyonu, kıyıların sular altında kalması ve tarım alanlarının yok olması, su kaynaklarındaki azalma yü­zünden milyonlarca kişinin evini, yurdunu terk etmek zorunda kaldığı bir dünyada ordu onlara

372 Kur 'an Niiziilüniin Mekke Dönemi

yanın en zengin üç kişisinin varlığı 48 yoksul ülkenin ulusal gelirinden çok. Dün­yanın en zengin 15 adamının varlığı, karaAfrika'nın tüm gelirinin üzerinde. Dün­yanın en zengin 225 insanının varlığının yalnızca % 4 'ü bütün dünyadaki insan­Iann ihtiyaçlan ölçeğinde. Teknolojiyle doğal dengelerinin alt üst edildiği, kül­türlerin uygarlıklarm amansızca çatıştığı, dünya nimetlerinin adil paylaşılmadığı acımasız ve acınası bir dünyadır bu.4 Çağımiz şiddet duygulannın alabildiğine

tahrik edilmeye elverişli toplumsal yapılaırmalada varlığını devam ettirmektedir.5

Bütün yerkürenin karşı karşıya kaldığı bu problemlere dini metinlerin "bilgelik mahzenine" hiçbir zaman şimdikinden daha çok ihtiyaç duyulmamıştır. Bütün bu sorunlara çözüm üretme konusunda ilahi metinler potansiyel olarak sahiptirler.6

Bu. zemini temin etmek ilahi metin yorumculannın temel görevi olsa gerektir. Çünkü günümüz dünyasında insan "kendi parçasına" tahammül etmeyen bir var­lık olarak adından söz ettirmeye devam etmektedir. Halbiıki her insanın farklı dil, din, ırk, kültür ve cinsiyete istemsiz olarak sahip olması fıtratın gereği ve doğal bir sonucudur. Toplumsal hayattaki bu farklılıklan törpülemeye, bastırmaya, yok etmeye çalışmak fıtratla mücadele etmekle eş anlamlıdır. Dinlerin, medeniyetle­rin ve kültürlerin ortaya koyduklan farklılıklan yaşatmak, ilahi metinlerin mede­niyetlerin ortak çağrısı olmalıdır. Yoksa Durkheim, "Sosyoloji insanların acılanın dindirmeyecekse lanet olsun böyle ilme"7 derken acaba haklı mı çıktı?

Bütün bu sayılanlara bir de önü alınamaz bir halde tırmanan kadın cinsine kar­şı şiddet olgusu eklendiğinde manzaranın korkunçluğu kendini göstermektedir. Toplumdaki cinsiyet farklılığı bütünlük ifade etmesi gerekirken kadın aleyhine hiyerarşik bir anlam yüklenerek kadın ikincil bir varlık olarak algılamyor. Geç­mişten kalan Cahiliye adetleri sanki yer altına çekildi. Fakat ölmedi. Zamanını ve zeminini bulduğunda modem Cahiliye toplumunun sosyal şuuraltı yeniden güçlü bir şekilde fırsat kollayıp tekrar gün yüzüne çıkıyor.

İstenmeyen bir durum olan şiddet hayatın her karesinde görünür oldu. İlahi metin tarafından hayatın kaynağı olarak ifade edilen kadın cinsine karşı yürütülen bu uygulama mutlaka aşılması gereken toplumsal bir trajedi olarak durmaktadır. Bunu sadece medyaya yansıyan kısımdan ibaret görmek yamlgıya düşmektir. 8

yeni evler sağlayabiliyor mu? Bütün bu sorular cevap sorunlar çözüm bekliyor. Bkz. Erişim Tarihi: 22.05.2012, http:/ /www.zaman.com.trlhaber.do?habemo= 1290482&title=kisi-basina­iki-kursun-mu-yoksa-herkes-icin-yesil-baris-mi-isterdiniz

4 Selçuk Sami, Demokrasiye Doğnt, Yeni Türkiye Yayınları, Ank. 1999, s. 14. 5 Bulaç Ali, İslam 'ın Anlaşılması Üzerine, İst. 1980, s. 173; Tan Zeki Kur 'an 'a Göre Toplumun

Yapılanmasında İ/im ve Alimin Ro/ii, Ark Yayınları, İst. 2010, s. 409-413. 6 Köylü Mustafa, Küresel Ahlak Eğitimi, İst. 2006, s. 173-174. 7 Meriç Cemil, Sosyoloji Notları ve Konferans/ar, İst. 1993, s. 21. 8 Sarobur Bilal ''Kadına Karşı Şiddet Varoluşa Meydan Okumadır", Erişim Tarihi: 03.05.2012,

http://www.stargazete.com/acikgorus/kadina-karsi-siddet-varolusa-meydan-okumadir­haber-413620.htm

Mekki Ayetlerde Kadın Tasavvunınun İnşasında Ahlaki Zemin 373

Kadın problemi bölgesel olmaktan öte küresel boyutta kendini gösteren bir olgudur.9 Medyaya yansıyan birkaç örnekte şöyledir:

"Canavar baba, erkek doğmadı diye kundaktaki kızını döverek hastanelik etti, minik bebek dün bir haftalık yaşam savaşını kaybetti. Hindistan'ın Bangalo­re kentinde yaşayan 22 yaşındaki boyacı Umar Faruk, 3 aylık kızı Neha'yı hastanelik edenekadar dövdü. Hastaneye kaldırılan minik Neha tedavi altına alındı. Ancak minik Neha'nın kalbi yaşadığı işkenceye dayanamadı. Neha, dün bir haftalık yaşam savaşını kaybetti. Doktorlar, minik bebeğin ani kalp durması nedeniyle öldüğünü açıkladı. Bebeğinin cansız bedenini morgdan teslim alan anne sinir krizi geçirdi. Tutuklarran baba, bebeği kız doğduğu için öldürdüğünü itiraf etti."10

"Mardin'de avukat kocasından şiddet gördüğü iddiasıyla Gaziantep'teki ai­lesinin yanına sığınan 4 çocuk annesi kadın, evi basan kocası ve yakınları tarafindan darp edildi. Kendisi ve yakınlan dövülerek hastanelik edilen gözü yaşlı kadın, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma Şahin' den yardım istedi. Edinilen bilgiye göre, Mardin'de ikamet eden F.B., 14 yıl önce ç.B. ile ev­lendi. Yıllardır avukat olan kocasından şiddet gördüğünü ileri süren 4 çocuk annesi F.B., son yaşanan olaylarm ardından Gaziantep'teki ailesinin yanına sığındı. Eşine boşanma davası açan F.B. iddiaya göre eşi tarafindan sürekli tehdit edilirken, mahkeme dava süresince çocukların annede kalmasına karar verdi. Bunun üzerine F.B.'nin ailesi Mardin'e giderek, 4 çocuğujandarmanın yardımıyla aldı. Aile Gaziantep'e döndükten sonra iddiaya göre yakınlan ile birlikte evi basan Ç.B., önce karısını, ardından da baldızı, kaynı ve kayınva­lidesini döverek hastanelik etti. Olayın ardından Ç.B. ve yakınlan evden ay­nlırken, durumun bildirilmesi üzerine eve gelen polis evde inceleme yaptı."ıı

"Konya'da bir kişi, takip ettiği kansını boş bir alanda dövüp, bıçaklayarak has­tanelik etti. Olay, merkez Selçuklu İlçesi Otobüs Terminali'nin arkasındaki boş alanda meydana geldi. iddiaya göre, bir süre önce kıskançlık yüzünden Zeynep L. (26) kocası Halil L.den (23} ayrılarak tek başına yaşamaya başladı. Ayrı yaşa­masına rağmen kıskançlığa devam eden Halil L. geçtiğimiz hafta Zeynep L.nin evini basarak bıçakla tehdit etti. Polisin evde bıçakla yakaladığı Halil L. savcılık tarafindan tutuksuz yargılanmak üzere serbest kaldı. Aradan geçen bir haftanın

9 Mesela Fransa'da, 18 yaşın altındaki bir buçuk milyon kadın, koca kurbanıdır; her ay altı kadın, kocası tarafından öldürülmekte, her I O kadından biri fiziksel veya psikolojik şiddete maruz kalmaktadır. Amerika'da yapılan bir araştırmada ise, her yıl 1500 kadının eşi tarafından öldürüldüğü, iki milyon kadının dövülerek yaralandığı, 21 bin kadının da kocası tarafından tartaklandığı için hastaneye yatınldığı ortaya çıkmıştır. Bkz. Tarhan Nevzat, Kadm Psikolojisi, Nesil Yayınları, İst. 2005, s. 182.

10 Erişim Tarihi: 03.05.2012, http://www.ensonhaber.com/kiz-dogdugu-icin-doverek-oldııruldu-20 12-04-13 .html

ll Erişim Tarihi: 04.05.2012, http://www.sabah.com.tr/Yasam/2011/10/08/avukat-koca-esini­hastanelik-etti

374 Kur 'an Nüzzlliinün Mekke Dönemi

sonunda kıskanç koca dün akşam saatlerinde takip ettiği ayrı yaşadığı kansını boş bir alanda durdurarak tartışmaya başladı. Zeynep L.nin karşı gelmesine kı­zan Halil L., elindeki bıçakla kansını hafif yaraladıktan sonra hastanelik edene kadar döverek kaçtı. Çevredeki vatandaşlar durumu polise ve sağlık ekiplerine haber verdi. Zeynep L. ambulansla Konya Numune Hastanesi 'ne kaldırılarak tedavi altına alındı. Polis daha önce bir kez gözaltına aldığı Halil L.yi yakala­mak için çalışmalara başladı. Olayla ilgili soruşturma devam ediyor."12

Terör örgütüne katılan bir kızın babasından sevgi ve ilgi görmemesi sorunun kaynağını göstermekte ve toplumsal probleme çözüm arayanlara da yol haritası göstermektedir

"Zelal: Bir defa olsun babam "Kızımsın, seni seviyontm. " desin, düşünceleri­mi anlasın. Hiç bunu yaşayamadım. Ve bu boşluk beni dağa sürükledi. " 13 der .

. Merhamet kuraklığı değil yokluğunun küresel boyuta taşındığı başka bir dö­nem görülmüş, o da İslam öncesi çağdır. Erkeğin ve kadının ancak birbiriyle ilişki ve bağımlılık hali içerisinde insanlaşabileceği gerçeği unutuldu. Bir tarafın insanlıktan uzaklaşarak vahşileşmesinin doğal bir şekilde diğerine şiddet olarak yöneldiği fark edilmedi. Kadına yönelik her türlü ekonomik, psikolojik, fiziksel ve sosyolojik şiddet, aslında iletişimin yokluğu anlamına gelmektedir. İletişimin yokluğu, şiddetin varlığı anlamına gelmektedir. Sorun şiddettir. Çözüm ahlaki zeminin yeni bir paradigmayla inşasıdır.

Kadına karşı şiddet konusunda çok temel bir yamlgı bulunmaktadır. Kadına karşı işlenen vahşet ve şiddetin istisnai ve nadir bir hal olduğu samlmaktadır. Oysa kadına karşı şiddet, nadir bir hal olmayıp çok yaygın ve hayatta çok sık rastlamlan bir gerçekliktir. Ancak bu durumun yaygın oluşu, kadına karşı şidde­tin kanıksanması, içselleştirilmesi ve normal görülmesi anlamına gelmemektedir. Bilakis kadına karşı şiddet, derin bir patolojiyi ortaya koymaktadır. insani kim­liğin patolojikleştirilmesi anlamına gelen kadına karşı şiddet, bizi insanlığımıza karşı yabancılaştırmaktadır.

Teoloji maalesef şimdiye kadar kadına karşı şiddeti meşrulaştırmak için kul­lamldı14 veya teoloji bu insani utanç konusunda istenen performansı gösteremedi.

J2 Erişim Tarihi: 04.05.2012, http://www.memleket.com.tr/ayri-yasadigi-karisini-hastanelik-etti-127845h.htın

13 KARTOGLU Mustafa "PKK'dan Kadınlar Giderse Erkekler Çözülür'', Erişim Tarihi: 04.05.2012, http://www.stargazete.com/yazar/mustafa-kartoglu/pkkdan-kadinlar-giderse-erkekler-cozulur­haber-416255.htm

14 Farklı açıklamalar yorumlar için bkz. Karsh H. İbrahim, Kur'an Yorumlarında Kadın Sosyo­Kültürel Çevrenin Kur 'an Yorumlarmdaki Yansımaları, Rağbet Yayınlan, İst. 2003, s. 154-160; Öztürk Mustafa, Ciihiliyeden İsimniyete Kadm, Ankara Okulu Yayınlan, Ank. 2012, s. 77-127; Okuyan Mehmet "Kur'an Kadına Şiddeti Reddeder" Din ve Hayat Dergisi, Sayı: IS, 59-62.İst. 2012, s. 59-62.

Mekld Ayetlerde Kadın Tasavvurunun İnşasında Ahlaki Zemin 375

Cinsel şiddet konusunda şimdiye kadar kadına karşı şiddetin kutsala karşı bir şiddet olduğu prensibine dayalı ilkeli ve tutarlı teolojik bir perspektif geliştiri­lebilıniş değildir. Oysa teoloji, kadına karşı şiddeti eleştİren ve daha sağlıklı bir perspektif ortaya koyan bir araç ve imkan olarak görülebilir. Teoloji, hem kadına hem erkeğe cinsel şiddet konusundaki derin sessizliği bozan ve erkek kimliğinin bir şiddet aracına dönüşmesini engelleyen önemli bir özgürleşme alam sunabilir. Şiddete maruz kalan kadının teolojisinedir ve kadına yönelik şiddete nasıl bir te­olojik cevap geliştirileceği önemli bir sorudur. Teolojikalan içerisinde, kurban ve mağdurlan suçlayan kültür yerine şiddeti radikal olarak reddeden yeni bir insani anlayış oluşturulabilir. Kadına yönelik şiddet, önümüze büyük bir insani meydan okuma koymaktadır. 15 Bu da yukanda ifade edildiği üzere toplumun ahlaki kod­larının yeniden inşası ile mümkün görümnektedir.

Geçmiş toplumların peygamberleri ve toplumlan ile olan ilişkileri incelen­diğinde Kur'an-ı Kerim de hacim itibariyle oldukça fazla yer aldığı bir gerçek­tir. Kur'an kıssalan Taberi'ye göre Kur'an'ın üçte biriııi, 16 Suyuti'ye göre dörtte birini17 M. Reşid Rıza'ya göre dörtte üçünü18 Suat Yıldınm'a göre ise takriben yansına tekabül etınektedir. 19 Kur'an-ı Kerim kıssalara yer verirken ilk insanın evlatlan arasında geçen muhavereden20 Hz. Peygamber (sav)'in hayatından bazı karelere kadar yer verir.21 Bütün bunlar da dikkat çeken temel özellik kıssalar üzerinden Kur'an'ın inşa edeceği toplumun "iman ve ahlak"22 toplumu oluşudur.

Kur'an-ı Kerim Hz. Peygamber (sav)'in misyonunu anlatırken beyan,23

tebliğ,24 talim ve tezkiye25 olarak dikkate verir. Tezkiye; gönül dünyasımn çirkin­liklerden temizlenınesi26 veya ahlaki çirkinliklerden27 rehabilite edilerek ahlaki

15 Sambur Bilal "Kadına Karşı Şiddet Varoluşa Meydan Okumadır", Erişim Tarihi: 03.05.2012, Sambur Bilal "Kadına Karşı Şiddet Varoluşa Meydan Okumadır", Erişim Tarihi: 03.05.2012, http://www.stargazete.com/acikgorus/kadina-karsi-siddet-varolusa-meydan-okumadir­haber -413620.htm.

16 Yıldırını Suat, Kur'an 'a Bakış/ar, Akademi Yayınları, İzmir, 2011, IJ375; 17 Suyuti, Celaluddin Abdurrahman b. Ebi Bekr; Mu 'tereku '1-Akran Fi İ'cazi '!-Kur 'an, Daru'l-

Fikri'l-Arabi, by. th. IJ78. 18 Yıldırım, Kur 'an 'a Bakış/ar, Il315. 19 Yıldırım Suat, Kur 'an-ı Kerim ve Kur 'an İlimlerine Giriş, Ensar Neşriyat, İst. 1983, s. 105. 20 Maide, 5/27-31. 21 Al-i İnıran, 3/123-128; Tevbe, 9/25-27; Ahzab, 33/9/21Fetih, 48/10-27. 22 Draz, Muhammed Abdullah; Kur 'an 'a Giriş, Tre. Salih Akdemir, Ki tabiyat Yayınları, Ank.

2000, s. 76; Sosyal ahlak için bkz. Kur 'an Alılakı, Tre. Emrullah Yüksel, Ünver Günay İz Yayıncılık İst. 1993, s. 393-407.

23 Nahl, 16/44. 24 Maide, 5/67. 25 Bakara, 2/129, 151; Cuma, 62/2. 26 Aıusi Ebu'l-Fadl Şihil.buddin; Ruhu'I-Meani fi Tefsiri'l-Kur'ani'l-Azfm ve's-Sebi'l-Mesani,

Dil.ru'1-Fikr, Beyrut, 1985, XXVIII/93. 27 Razi Zeynuddin Ebu Abdilialı Muhammed b. Ebi Bekr b. Abdi'l-Kadir; Tefsiru Garibi'!­

Kur 'ani '1-Azim, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Tah. Hüseyin Elınalı, Ankara, 1997, s.556.

376 Kur 'an Niiziiliiniin Mekke Dönemi

güzellillerin kazandınlması28 olarak ifade edilir. Hz. Peygamber (sav) "Ben ah­laki güzelliği tamamlamak için gönderildim!''29 derken de asıl misyonunu ortaya koymaktadır. Demek ki İlahi iradenin peygamber göndermesindeki anlam boyutu "akli yetersizlik" değil "ahlaki yetersizlik" ve ahlaki değerlerin anlam kaymasına uğraması dır.

Hz. Peygamber (sav) kendi gönderiliş gayesini anlatırken şöyle bir metafor üzerinden anlatır: "Benim misalimle diğer peygamberlerin misali köşede bir ker­piçlik yer dışında en güzel ve en iyi şekilde bir ev yapan kimseye -benzer. İnsanlar içini dolaşmaya başlayıp bu kimseye hayret ederek: "Şuraya bu kerpiç konulması gerekmez miydi?" derler ya işte ben o kerpicim, ben peygamberlerin sonuncusu­yuı;n (o eksiği tamarnlıyonım)."30

Yukanda ifade edildiği üzere geçmiş ümmetierin peygamberlerinin gönde­rilclikleri toplumlarda tarih sahnesinden silinme sebepleri olarak ahlaki değerle­rin yozlaşması olduğu görülmektedir. Semud kavminin helakinde görünür olan günah kamu malı sayılan deveye saygısızlık/kesme,31 Hz. Lut kavminde cinsel ahlaksızlık32 ve Hz. Şuayb'ın kavminde de ticari ahlaksızlık33 olduğu dikkat çekmektedir. 34

Kur'an-ı Kerim zamanla solmaya yüz tutan geçmiş topluluklara ait güzellikle­ri canlandırarak gündemine alır. Hz. Lokman misali erkek veya Hz. Meryem gibi kadın karakterlerin kodları üzerinden ahlaki normları verir. Hıristiyan ve Yahu­dilerin inanç dünyalarında özel bir yeri olan Hz. İbrahim'in rol model olarak öne çıkanlması "evrensel ahlak"35 şuurunun tesisi görevi görmek içindir.

Kur'an-ı Kerim geçmiş peygamberlerin davranış modellerine şöyle dikkat çe-. ker:

"Allah öncekilerin (doğru) hayat tarziarına sizi yönlendirmek ve size bağzşıy­la yönelmek ister; çünkü Allah her şeyi bilendir ... "36

Küresel ahlaki yozlaşmalara karşı tek çözümün yukanda anlatıldığı üzere böl­gesel değil küresel çözünıler üretmekten geçtiğinin bilinmesidir.

28 İsbahiini er-Rağıb Ebu'I-Hüseyin b. Muhammed; el-Miifrediit .fi Garibi '!-Kur 'iin, Kahraman Yayınlan, İst. 1986, s.313

29 Malik, Muyatta, "Hüsnu'l-Hulı1k", 8. 30 Bulıiiri, "Menakıb", 18. 3.1 A'raf, 7/77; Hu4, 11166; Şuara, 26/157; Şerrıs, 91/15. 32 A'raf, 7/81; Hud, 11/77-83; Hicr, 15/61-77; Şuara, 26/160-175. 33 A'raf, 7/85-93; Hud, 11/84-95; Ankebut, 29/36--37. 34 Alılaki zafiyetleri ve helak sebeplerinin izahı için bkz. TAN Zeki; Kur 'iin 'a Görf! Geçmiş Ka­

vim/erin İniarazında Mq'siyetin Ro/ii, Kitap Neşriyat, Ank. 2011, s.83-154. 35 Draz, Kur 'an 'a Giriş, s. 69. 36 Nisa, 4/26.

Mekld Ayetlerde Kadın Tasavvurunun İnşasında Ahlaki Zemin 377

Bir başka ayette de "İşte şu Allah 'zn doğru yolu gösterdiği insanları ... O hal­de sen de onların rehberliğine uy! (Ve) de Id: "Sizden bunun için bir karşılık beklemiyorwn. Unutmayın Id o, bütün insanlığa bir öğütten ibarettir! "37

Hakikat bütün yer küreyi kucaklayan bir ana gibi sürekli akan bir nehir gibi­dir, ne eskir ne de solar.38

Kadın probleminin ahlaki zeminine dönersek şu hususu tekrar ederek devam edilebilir. Bugün aile, kadın ve şiddet problemi küresel boyut kazanmış ve kang­ren haline gelmiş bir durumdadır.39 Küresel boyut kazanmış kadın problemine Kur'an-ı Kerim'in dikkat çektiği aşağıda ayrıntılı olarak anlatılacak olan bütün inanç guruplarının da onayladığı Hz. Meryem'in ve diğerlerinin evrensel paradig­ması üzerinden ç:özüm üretilebilir. Kadını nesneleştiTip sosyal piraınidin en altına yerleştiren bir toplumda Kur'an-ı Kerim'in kadın modellerinin ahlaki boyutlarını görünür yapması problemin çözümünün ahlakilik üzerinden yürütülmesi gerekti­ğini anlatır. New York Devlet Üniversitesi Adli Psikiyatri Birimi "Psikiyatrinin kötülüğü tanıma yeteneğini" ölçmek için bir ölçek geliştirdi. Adına "Ahlaka aykırılık ölçeği" denilmektedir. Kana susamışlık, acımasızlık, sadistlik, empa­tisizlik gibi olguların artmasının arkasında temel bazı "insani ve ahlaki değerle­rin gerilemesi" olduğu konusunda fıkir birliğine vanldı. Kötülükler her zaman vardı ama yayılma riski bugün kadar yükselmemişti. Vicdani denetimi zayıf­latan ben merkezciliğin sonucu olan iki değerin aşınması masaya yatınlmalıdır.40

Aşınan bu değerlerin yeniden anlam kazanması ahlakilik zemini üzerinden yürü­tülmelidir. Şimdi ilahi metnin ahlaki zemini inşa sürecine geçilebilir.

İlahi Metnin Nüzftl Süreci

Kur'an-ı Kerim'in nüzftlu tedrici/peyderpey yaklaşık olarak yirmi üç yılda insanla buluşmuştur. Bu buluşma ferdi ve toplumu inşa etı:ı:ıede nasıl bir yöntem izlediğini müntesiplerine göstermektedir. Bu süreç evrensel mesajın insanlığı be­devilikten alıp medenileştirirken takip ettiği sürecin adıdır.

Kur'an-ı Kerim'in nüzftl sürecinde ayet ve sürelerin muhtevasına bakıldığın­da inanç, ahlak, ibadet ve muamelat gibi hiyerarşik bir sıralama görülmektedir.41

37 En' am, 6/90. 38 İslamoğlu, age., s. 240. 39 Köylü, Küresel Ahlak, s. 86-88. 40 Erişim Tarihi:07 .05 .2012, http://www.haber7 .coın/haber/20 ll 0328/Cinsel-taciz-ve-siddete­

karsi-13-ipucu.php; Ahlaki özelliklerin fıtrat haline getirilmesi için bkz. Deınirci Muhsin, Kw: 'an 'm Temel Konuları, İst. 2003, s. 283-309.

41 Zerkiinl, Muhammed Abdu'l-Azim; Meniihilu 'l-İ1jiin fi Ulılmi'l-Kur 'iin, Beyrut, th, V49; Sfuelerin nüzfil sırasına göre genel muhteviyah için bkz. Duman Zeki, Beyiinu '!-Hak Kur 'iin-ı Kerfm 'in Nüzıll Sırasma Göre Tefsiri, Fecr Yayınları, Ank. 2008, V5-6.

378 Kur'an Niiziiliiniin Mekke Dönemi

Bu hiyerarşik sistem tarihi süreçte hem fertlerin eğitiminde hem de toplumlarm değişiminde göz önünde bulundurulması gereken temel bir parametredir.

Kur'an-ı Kerim'in nazil olduğu Mekke toplumunda çözdüğü problemlerden birisi de kadın problemidir. Bu problemin nasıl çözüldüğünü çözümlernek tarilli süreçte kadın hususunda meydana gelecek sapmalarda izlenecek yol haritasını bilmek gerekir.

İslam öncesi Mekke toplumunun kadın anlayışını Kur'an-ı Kerim şöyle anla­tır: ''Ne var ki onlardan birine bir kız çocuğu olduğu müjdelens~- suratı kapkara kesilir. içini öfkeyle kanşık bir hüzün kaplar; Ona müjdelenen şeyin kendisinde oluşturduğu kötümser duygulardan dolayı, toplumdan kaçıp köşe bucak sakla­nacak delik arar; şimdi onu zillete katianma pahasına tutsun mu, yoksa toprağa mı gömsün? Görüyorsunuz değil mi? Ne berbat akıl yüıj.itüyorlar."42 Ayet İslam öncesi Arap toplumunun kadın tasavvurunu tasvir etmektedir. Mekke müşrikleri Allah'a kızlar isnat ederler,43 meleklere ve taptıklan putlara dişi isimler verirler aynı zamanda da kız çocuklanın da diri diri gömmekten çekinmiyorlardı. Sadece diri diri gömmüyorlar, (yağzu kelbehu) köpeklere yedirdikleri45 gibi (yezbehune) boğazlayarak da öldürdükleri ifade edilmektedir.46

Fahruddin er-Razi, Cahiliye dönemindeki kız çocuğunu öldürme konusunda şunlan aktarmaktadır: "Erkek, hanımının doğum sancısı başlayınca, doğacak ço­cuğunun ne cinste olduğunu anlayıncayakadar insanlardan uzaklaşır ve saklanırdı. Eğer çocuğu erkek olursa sevinir, kız olursa üzülür ve o kızı ne yapacağını düşün­mek için, günlerce insanların arasına çıkmazdı. Rivayet olunduğuna göre Araplar, kızlan olunca, bir çukur eşerler, o kız çocuğunu ölsün diye oraya koyarlardı."

Kays b. Asım'ın söyle dediği rivayet edilmiştir: "Ey Allah'ın Resulü, henüz Müslüman olmadan önce, Cahiliyede sekiz kız çocuğum u sağ sağ gömdüm, dedi. Hz. Peygamber (sas) de, "Her birine karşılık bir köle azat et!" huyurunca o, 'Ey Allah'ın Resulü, benim (kölelerim yok ama) develerim var', deyince, Hz. Pey­gamber (s as), "O halde her birine karşılık bir deve kurban et!" buyurdu.'

42 Nahl, 16/58-59. 43 Nahl, 16/57. 44 Necm, 53/19-20; İzah için bkz. Esed Muhammed; Kur'an Mesajı -Meal-Tefsir-, Tre. Cahit

Koytak, Ahmet Ertürk, İst. 1999, s. 1081. 45 Taberi, Ebu Ca 'fer Muhammed b. C erir; Cami u '!-Beyan fi Tefsiri '!-Kur 'an, Beynlt, 1988, 30/72;

Razi, Falıruddin Muhammed b. Ömer; et-Tefsiru '1-Kebb; Beyrut, 1982, 20/56; Yazıyı hazırla­dığım günlerde internette şöyle bir haber yayınlandı. Erişim Tarihi: 24.05.2012; Hindistan'ın en büyük ikinci eyaleti olan Maharaştra'da kız çocuğu istemeyen ailelerin, yasa dışı yollarla çocuklarını aldırdıkları ve fetüslerin cinayetleri örtbas etmek için köpeklere yedirildiği ortaya çıktı. http://www.haber7 .coın/dunya/haber/88334 7 -Caruliye-devrini-aratmayan-vahset

46 Razi, Tejsin1 'l-Kebb; XX/56; Bkz. Gürlevik Safiye, Mekkf Sılre/erde Kadın (Razi Örneği) An­kara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ank. 2006, s. 82-97.

Mekki Ayetlerde Kadın Tasavvurunun İnşasında Ahlaki Zemin 379

Yine rivayet olunduğuna göre bir adam söyle demiştir: 'Ey Allah'ın Resulü, Müslüman olduğumdan beri, İslam'ın tadını alamadım. Cahiliye döneminde bir kızım vardı. Hanımıma onu giydirip kuşatıp bana getirmesini söyledim. Sonra o çocuğu alıp onu derin bir uçuruma götürdüm ve oradan aşağı attım. Çocuk bana 'Babacığım, beni öldürüyorsun!' dedi. Ne zaman onun bu sözünü hatırlasam, bana hiçbir şey kar etmiyor. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sav): Cahiliyede olup bitmiş şeyleri (günahları) İslam kökünden kazıyıp yok eder. İslam dönemin­de olan (günah ve hatalan da), tövbe-istiğfar yok eder, buyurmuştur."47

Yukanda anlatılanları yapmalannın sebebi kadınlarm kendi tasavvurlarmda anlamsız ve eğreti bir varlık olup insan sayılınamalandır.48 Hz. Ömer (ra)'ın di­liyle Cahiliye döneminin kadına bakışı şöyle ifade edilmiştir: "Biz Cahiliye dö­neminde kadını hiçbir şey saymıyorduk. İslamiyet geldiği ve Allah onlardan söz ettiği zaman, artık bir takım haklara sahip olduklannı anladık."49 Hz. Ömer'in bu sözleri İslam öncesi kadın tasavvunınu yansıtması açısından itiraf niteliğindedir. Abdullah b. Ömer'in "Biz ResuluHalı zamarnnda hakkımızda bir vahiy inmesin­den korktuğumuz için kadınlara söz söylemekten, haklanm çiğnemekten ve onla­ra sert davranmaktan çekinirdik. ResuluHalı vefat edince biz de artık onlara karşı çok (kıncı ve yıkıcı) sözler söyler olduk ve onlar hakkında kusurumuz arttı."50

derken şu anlaşılınaktadır; insanlarm kutsalla bağlarının sıcaklığı ölçüsünde problemler minimize olınaktadır. Geçmişten tevarüs edilen bazı duygularm bilin­çaltında kolay kaybolınadığını şu örnek göstermektedir. Abdullah b. Ömer, Resu­luHalı "Kadınlara, geceleyin mescide gitmeleri için izin verin!" buyurdu, deyince oğlu Vakıd ona, "Vallahi onlara izin vermeyiz, onlar bu izni fitne ve fesada yol edinirler!" diye karşılık verir. Abdullah b. Ömer oğluna kızar, öfkelenir hatta onu döver ve: "Ben sana ResuluHalı izin verin!" buyuruyor, diyonım, sen de çıkıyor ve "Hayır, izin vermeyiz diyorsun!" diye bağırır.51

Kızını ilk defa öldüren ilk devir Araplanndan Lokman b. Ad' dır. Bunun sebe­bi ise, karılannın kendisini aldartıklan haber verilince, intikam alınak için onlan öldürür. Oradan yola inerken kızıyla karşılaşır. Kadınlarm hain ve kötü olduklan­na dair zihnine yerleşen sabit fıkir sebebiyle onu da yakalayıp öldürür.52 Kur'an-ı

47 Razi, Tefsiru'l-Kebir, XIV/252-255. 48 Cevad Ali, Mufassal fi Tarihi '!-Arap Kab! e '!-İslam, by. 1992, IV/608; Bintu'ş-Şatı' Aişe Ab­

durrahman, Rasulullahın Kızları ve Torunları, Tre. İsmail Kaya, Uysal Kitabevi, Konya, 1987, s. 35; Çağatay Neşet; İslam Dönemine Dek Arap Tarihi, Ank. 1989, s. 133; Çağıl Necdet, "İslam Öncesi Mekke Toplumunda Kadın" Kur 'an 'ın Aniaşılmasına KatkısıAçısmdan Kur 'an Öncesi Mekke Toplumu, İst. 2011, s. 201-221.

49 Buhfui, "Tefsir", 66,2; "Libas", 31; Müslim, "Talak", 32; Bkz. Bardakoğlu Ali "Ciihiliyye Döneminde Kadın" Sosyal Hayatta Kadın, Ensar Neşriyat, İst. 2005, s. 13-19.

50 Buhfui, "Nikah" 80. 51 Müslim, "Salat" 138-139. 52 Aişe Abdurrahman, age., II/35.

380 Kur 'an Niiziiliiniin Mekke Dönemi

Kerim'in indiği toplumun kadın tasavvurunu değiştirmek için hangi ahlaki ör­nekler üzerinden yürüdüğü aşağıda ayrıca anlatılacak

Kur'an-ı Kerim insan onurunu rencide edip kız çocuğuna yapılan aşağılayı­cı, kin ve nefret dolu53 anane ve geleneği de yürürlükten kaldırmıştır. Fakat bu anlayışın bütün toplumda olduğunu söylemek mümkün değildir.54 Esma binti. Ebi Bekr (ra) şöyle der: "Zeyd. b. Amr'ı görmüştüın, ayakta sırtını Ka'be'ye da­yamış: "Ey Kureyş topluluğu Allah'a yemin olsun ki, benden başka sizden hiç­bir kimse İbrahim dini üzere değildir!" diyordu. Kendisi KureyŞlilerin diri diri gömdükleri kız çocuklarını ellerinden kurtarıp yaşamasına sebep olur, kızını diri diri görnıneye götüren kimseye: "Bırak öldünne onu, ben onun ihtiyaçlarını üst­leniyorum." diyerek yanına alır, büyüyüp yetiştiğinde kızın babasına: "istiyorsan kızını sana geri vereyim, dilersen ihtiyaçlannın masrafını da sana ödeyeyim. "55

derdi. Bunlardan birisi de Sa'sa b. Naciye'dir.56 Kız çocuğu olduğunda nefesi kesilip donup kalan, utanan, bunu zillet kabul eden, hayal kırıklığına uğrayan "Bu da nereden çıktı?" anlayışına sahip bakış açısı tarihi süreçte zaman zaman tekrarlanabilir.57 Fakat ilahi metin bunun ahlaki ve hukuki boyutunun hesabının

53 Zemahşeri, Ebu'l-Kasım, Carullah Mahmud b. Ömer; el-Keşşiif an Hakiii/d 't-Te 'vi! ve 'Uyfini'l-Akiivilji Vudilın-Te'vil, Daru'l-Ma'rife, Beyrut, 1985,2/414.

54 Çağatay, age. s. 135. 55 Buhilri, "Menakıbu'l-Ensar", 23. 56 Alüsi, Mahmud Şükrü, Biiliiğu '1-Ereb fi Ma' rifeti Alıvii/i '1- 'Ara b (Thk. Muhammed Behçet

el-Eseri), Daru'l-kutubi'l-ilmiyye, Beyrut, th.s. 46. 57 Meclis Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu'nda 'Çocuk cinsiyeti nedeniyle kadm üzerinde

oluşturulan psikolojik şiddet, başlık parası ve geleneksel evlilikler' konulu alt komisyon rapo­runda kadına yönelik 'erkek çocuk' baskısının boyutlan örneklerle anlatıldı. Raporda eğitim ve kültür dÜZeyi ne olursa olsun tüm birey ve ailelerde aleni ya da üstü örtülü olarak 'erkek çocuk salıibi olmak' ideali olduğu şöyle vurgulandı: "Erkek çocuk olmadığı için kadın psikolojik şiddet görebilmekte, eşi tarafından ÜZerine kııma getirilmesi ya da boşarımayla tehdit edilebil­mektedir. Bazen de fiziksel şiddete maruz kalıp, intihar etme noktasına getirilmektedir." Ra­porda, çocuğun cinsiyetinin kadın için de önemli olduğu vurgulanırken, "Çünkü erkek çocuğu olduğunda kocası ile bağırun daha güçlü olacağına, kocasının ve ailesinin gözünde değerinin daha yükgeleceğine inanılmaktadır. Erkek açısından ise erkek adamın erkek oğlu olur inancı, baba soyunun devarnı ve aileye kaynak sağlamaları gibi beklentiler bu önemi artırmaktadır." denildi. Trabzon 'un gecekondu mahallesinden 57 yaşındaki M el ahat rapora şu sözleriyle girdi: "Ben de gençliğimde erkek çocuk sahibi olana kadar kocamdan baskı gördüm, hem de kıyamet gibi. önce 4 kızım oldu. Her doğumda 'Erkek niye doğurmadm; yine kız doğurdım, beni konu komşuya rezil ertin' baskısı vardı. 5. çocuğurnun oğlan olmasıyla bu baskı sona erdi. Ancak 5. doğumda Allah'a çok yalvardım, 'yarabbi ya öldiiriirsiin ya oğlan getirirsin' diye çok dua ettim. Allah dualanını kabul etti." Erkek çocuk için yapılan baskı sadece aileden değil komşu­lardan da geliyor. Şanlıurfa kent merkezinde 37 yaşındaki Adalet' e, ilk çocuğu kız olduğunda komşulan "Vah vah ... Üzülme inşallah sağlıklı olur." dedi. Adıyaman'da gecekondu mahal­lesinde yaşayan bir kız çocuğunun sitemi şöyledir: "Bizim oralarda kız olarak doğmuşsamz çileniz daha bebekken baş! m: Kimi zaman oht!a gidemezsiniz, !dm i zaman erkeklere alınan bir çift ayakkabıdan bile malırum kalırsımz: Hep, 'Kızımm somt da benim gibi mi olur' diye dii­şiiniiyomm. Aşkı yalmzca televizyonda izlediğimfilmlerde gördüm. Kız olduğumuz için bizim televizyona bile bakınamız yasaklı.

Mekld Ayetlerde Kadın Tasavvurunun İnşasında Ahlaki Zemin 381

sorulacağını dikkate verir. 58 Böyle bir zeminde Meryem süresinin nazil olması anlamlıdır. Sürede tevhit, nübüvvet ve haşir gibi hususlara dikkat çekildiği bir gerçektir. Fakat sürenin Mekke toplumuna verdiği esas mesajın kadına bakışı pozitif anlamda düzeltmek olduğu bir gerçektir ve bu husus dikkate alınmalıdır.

Hatta Meryem süresi ilk okunduğunda Hıristiyanların yanlış tanrı anlayışı­m düzeltmeye yönelik mesajlar içerdiği düşünülebilir. Fakat Meryem süresinin nazil olduğu süreçte Mekke'de çok az sayıda Hıristiyan olduğu bilinmektedir.59

Varaka b. Nevfel gibi bizzat İncil okuyarak Hıristiyanlığı seçmiş ve onun öğre­tilerini tetkik60 etmiş başka bir kimsenin varlığından söz etmek zordur.61 Ancak Mekke'nin gerek dini, gerekse ticari bir merkez olması nedeniyle çok nadir de olsa buraya uğrayan Hıristiyan rahiplerin varlığından söz edilmektedir. 62

Bu Hıristiyan nüfusun büyük bir kısmını Habeşistan, Yemen, Suriye ve Yanınada'nın diğer bölgelerinden Mekke'ye gelen köleler oluşturuyordu. Bunlar Mekke'li tüccarlara, eşrafa ve efendilere hizmet etmekle yükümlü halkın kendi­lerine değer vermediği kimselerdi. Mekke halkı, bu gibi kimselerin putlarına ait kutsal bölgelerine girmelerine müsaade etmedikleri gibi, Mekke'de oturınalarını bile hoşgörüyle karşılamazlardı. Onların sadece şehrin çevresindeki salıralarda Ka'be'den uzak bölgelerde oturınalarına izin verilirdi. Ayrıca kendi dinlerine mensup olanlarla bir araya gelip konuşmalarına da müsaade edilmezdi. 63 Bun­ların söylenıne sebebi; Meryem süresini okurken odaklamlması gereken nokta­yı tespit etmektir. Bunun tespiti sürenin ne dediğinin değil ne demek istediği­ni ortaya koyar. Yoksa Meryem kültünün oluşmasına zemin hazırlamr.64 Hatta Meryem'in kaç defa regl/aybaşı hali gördüğü ayrıntısı65 işlenerek mesaj flu hale gelebiliyor. Süreyi bu şekilde okuma biçimi mesajı amacı dışına taşır. Çünkü amaçlanan Meryem'in kendisi değil Meryem üzerinden gündem ve model oluş­turup problem çözmektir. Bir de Allah'ın özellikle dikkate verdiği Meryem'in hayat karelerini görüp atladığı karelerden uzak durmak mesajın daha iyi anlaşıl­masını temin eder.

Erişim Tarihi: 09.05.2012: http://www.radikal.com.tr!Radikal.aspx?aType=Radika1DetayV3& ArticleiD= 1 040784&Date=22.02.20 ll &CategoryiD=77

58 "Diri diri gömülen kız çocukları sorıılduğzmda/sorduğzmda, hangi suçtan dolayı öldünildük­lerinin hesabını" Tek:vir, 81/8-9; öldürülen kız çocuklara yemin edilerek onlara verilen değer ortaya konmaktadır.

59 Hamidullah Muhammed; İslam Peygamberi, Tre. Salih Tuğ, İrfan Yayınevi, İst. 1980,1/617. 60 Buhfui "Bed'u'l-Vahiy", 3. 61 Güner, age. s. 74. 62 İbn Hişam Ebu Abdİlmelik; es-Siretu 'n-Nebeviyye, Beyrut, 1990, 1/254. 63 Danişmend İ. Hami, İzahlı İslam Tarihi Kronoljisi, İst. 1960, 1/287, 301, 311 'den Naklen Gü­

ner Osman, Resuluilah 'ın E/ıl-i Kitapla Münasebetleri, Fecr Yayınlan, Ank. 1997, s. 73-74. 64 Hıristiyan mezheplerinin Meryem telakkileri konusunda geniş bilgi için bkz. Tümer Günay, Hı­

ristiyanlıkta ve İslam 'da Hz. Meryem, Türkiye Diyanet Vakfı yayınlan, Ank. I 996, s. 65-170. 65 Razi, Tefsir, XXI/201.

382 Kur 'an Niiziiliiniin Mekke Dönemi

Kur'an-ı Kerim toplumda meydana gelen sapmalan, tarihi karakterleri yeni­den gündemine taşıyarak problemin çözümünü bu karakterler üzerinden yürütür. Meryem de bu portrelerden sadece birisidir.

Meryem'in yaşadığı kültürel Roma kültüründe kadın ikinci sınıf insan mu­amelesi gören, miras, şahitlik, siyasal katılım, mülk edinme, eş seçme, eğitim gibi temel hak ve özgürlüklerin tümünden mahrum, kendisine geri ve zavallı bir malılük olarak bakılan değersiz bir aynnhydı. Roma aile düzeni ataerkildi. Bu ataerkillik öyle bilinen anlamında değil erkeğin putlaştınldığı aclamda bir ata­erkillikti. Bu aile düzeninde kadın aileden sayılmazdı. O, evde, sadece kocanın ve erkek çocukların ihtiyacını gideren biriydi.66 İşte Allah Meryem'in annesinin erkek evlat istemesine karşın kız vererek geleneğin çirkin izlerini temizledi. Ka­dının mabede giTinesine izin verilmezken67 girdi.

Meryem süresinin indiği Mekke toplumunda kadın yukanda ifade edildiğin­den çok daha kötü durumda idi. Kur'an-ı Kerim Hz. Meryem paradigması üze­rinden o toplumun kadın problemini çözüyordu. Nesneleştirilen kadın Allah'ın kendisini muhatap aldığı evrensel rol-model ve özne haline geliyordu.

Evrensel Bir Rol-Model Olarak Hz. Meryem

Meryem süresi M elli' dir. 68 M elli sürelerin temel özelliklerinden olan hurufu mukattaa ile başlaması, ''Kella"69 lafzının ve kıssaların yer alması bunun Mekki ol­masının temel özelliklerindendir. 7° Kur' an' da Meryem bizzat kendi ismi ile anılır. 71

Meryem, 23 kez ''Meryem oğlu İsa'ya" da ''Meryem oğlu Mesih" şeklinde İsa'yı tanımlama amaçlı yer alır. ll kez de Meryem'in bizzat kendisi ile ilgili olayların an­lahmında adı geçer. Kur'an'da 70 civarında ayette Meryem kıssası anlahlır. Mekki sürelerden Enbiya ve Mfuninun sürelerinde ve Medeni sürelerden Al-i İmran, Nisa, Maide ve Tahrim sürelerinde olmak üzere yedi sürede kıssaya yer verilmektedir.72

66 İslamoğlu Mustafa, Adayış Risalesi, Denge Yayınlan, İst. 1998, s. 86. 67 Kutup, Fizilal, I/392; İbn Aşur, Muhammed, et-Tahrir ve't-Tenvir, Tunus, 1984, III/235. 68 Suyuti, Celaluddin Abdurrahman b.Ebi Bekr; el-İtkan Fi Ulumi 'I-Kur 'iin, Beyrut, 1973, s. 15. 69 Meryem, 19/79, 82. 70 Zerkeşi, Bedruddin Muhammed b. Abdillah; el-Burhiin fi Ulümi-'1-Kur'iin, Beyrut, 1988,

- I/239-240; Suphi Salih, Kur'an İ/im/eri, Tre. M. Sait Şimşek, Konya, tlı. S. 146-147; Nüzülu ile ilgili bkz. Ünver Mustafa, Teftir Usüliinde Mekkf-Medenf İ/mi, Ondok:uz Mayıs Üniversite­si, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Samsun, 1998, s, 97.

71 Ebu Meryem el-Gassani'den yaptığı rivayete göre o şöyle demiştir: Resuluilah (sav'e gidip "Bu gece bir kızım oldu!" dedim. Resuluilah (sav): "Bana da bu gece Meryem süresi indi. Sen de kızına Meryem ismini ver!" buyurdu. Suyuti, el-İtkan, I/35'ten naklen Suphi Salih, Kur 'an İ/im/eri, s. 138.

72 Yaşaroğlu, M. Kamil, "Meryem Süresi", mad. DİA, XXIX/242-243; Ank. 2004; Gökkır Bilal, Meryem Süresi Tefsiri Metin ve Yonım İncelemesi, Fecr Yayınlan, Ank. 2009, s. 90; Duman, Beyanu'l-Hak, s. 439-442.

Mekkf Ayetlerde Kadın Tasavvurunun İnşasında Ahlaki Zemin 383

Meryem süresinde Meryem dışında sürede adı geçen karakterler şunlardır: Ze­keriyye, Yahya, İbrahim, İshak, Yakup/İsrail, Musa, Harun, İsmail, İdris, Adem, Nuh (Aleyhimusselam). Bu şahsiyetler içinde Meryem ismi, açık bir şekilde yal­nızca bir yerde anıldığı halde süreye Allah Meryem adını vernıiştir.73

Süre ile ismi arasında da münasebet vardır. Bikai tefsirinde sürenin maksudu­nu tayin ettikten sonra o sürenin ismiyle maksudu arasında irtibat kurnıağa çalışır ve sürelere verilen isirolerin ihtiva ettiği anafikre göre verildiğini iddia eder. Bu hususta da şöyle der: "Her sürenin ismi, o sürenin maksudunun tercünıanıdır. Çünkü her şeyin ismi, müsemmasıyla kendi arasında münasebeti açığa çıkarır." Bu meseleyi başka bir ifadeyle şöyle izah eder: "Bir kimse, sürenin isminden muradın ne olduğunu bilirse o sürenin maksudunu bulmuş olur. Kim de sürenin maksudunu iyi aniarsa o sürenin ayetleri kıssaları ve bütün ifadeleri arasındaki münasebeti kolaylıkla gösterebilir."74

Kur'an-ı Kerim' de kadınlan anlatan ayetlere bakıldığında zevc/eş veya inıree/ kadın olarak zikredilirken Meryem ismi sarih olarak anlatılır. Bu da önemli ve anlaııılı bir noktadır.75 Çünkü Mekke toplumunda bir erkeğin kadınla anılması aşağılık olarak telakki edilmektedir. Böyle bir toplumda Meryem isminde tarihte yaşamış fakat tarih olmamış bir kadını Allah'ın muhatap alınası Mekke toplumu için oldukça şaşırtıcıdır. Bunlarla beraber onuru aşındınlan kadının Allah tara­fından onurlandınlarak iltifata mazhar olması ona otonom ve ayncalık kazan­dırmıştır. Mekke toplumunun gündeminde olmayan kadın Meryem paradigması üzerinden gündeme taşınır. Kadının şahsiyeti/kişiliği Meryem prototipinde inşa edilir. Meryem'in başından geçen ağır imtihana sabn ona büyük ödül olan müsta­kil süreye isim olarak arnlmak olarak verilıniştir. Bu sebepten Mekld sürelerdeki kadın tasavvuruna Meryem süresinden başlamak daha münasiptir.

Meryem ve Temel Özelliği: İffeti

Meryem, tarihi süreçte hep temizliği ve iffeti ile amlır oldu. Meryem ile ala­kah ayetlere bakıldığında öne çıkan parametre iffetidir. Bu da Mekke toplumunda kadına olan bakışı değiştirmek içindir. Bu sadece Mekke toplumu için değil mo­dem dünyada da ilahl dinlerin müntesiplerinin ortak sembolü olarak anılınalıdır.

73 Gökkır, Meryem Süresi, s. 38. 74 Bikai Burhanedilin b. Ömer, Nazmu'd-Durer fi Tenasubi'l-Ayati ve's-Suver (Yazma), Süley­

maniye Küt./HKM, No: 149-150'den naklen Kara Necati, Bikai ve Teftirdeki Metodu, Yüzün­cü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları No:1, Van, 1994, s. 254; Ayrıca bkz. Suyuti, Tenasukıı 'd-Durer Fi Tenasubu 's-Suver, Beyrut, 1986, s. 56-58. Yılmaz Mehmet Faik, Ayetler ve Sureler Arasındaki Münasebet, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ank. 2005, s. 159; Tun­cer Faruk, Kur 'an Surelerindeki Eşsiz Ahenk, Işık Yayınları, İst. 2003, s. 200-220.

75 BirişikAbdulharnit, "Müphematu'l-Kur'an" DİA, İst. 2006, XXXI/438.

384 Kur 'an Nüzf1liiniin Mekke Dönemi

İslam öncesi Arap toplumunda Kur'an-ı Kerim'in anlattığı "O müşriklerden her biri, Rahman'a yakıştırdığı kız eviadı dünyaya geldiği haberini alınca, birden yüzü mosmor kesilir, kederinden yutkunur durur ... "76 arka planında erkeğin şere­fmin lekeleneceği korkusu vardı. 77 Kur' an-ı Kerim Hz. Meryem' e " ... N' olay dım, keşke bundan önce öleydim de unutulup gidenlerden olaydım!"78 dedirten iki zih­niyeti/anlayışı bir zeminde buluşturuyor. Hatta Kur'an-ı Kerim Mekke toplumu­na "Yalnızca Ralıman olana secde edin!" dendiğinde, "Rahman da neymiş ... "79

diyerek sapiantı içinde olduklarını ortaya koyuyorlardı. Allah'ı iJ:!lcar etmemele­rine rağmen80 "Rahman'ı inkar ediyorlar"81 "Rahman adının amlıp yüceltilmesine gelince; onu ısrarla tanımazdan gelen de yine onlar olur. "82 Bunlarla beraber Mer­yem süresinde "on altı" defa Allah'ın Ralıman sıfatı geçmektedir.83 Allah rahme­tİn tecellisinin özellikle kadın hususunda görünür olmasım istiyor ki süre rahmeti ifade eden ayetle başlayıp84 aynı şekilde bitiyor. 85

Allah Mekke toplumunun kadına bakışım pozitif hale getirmek için önce Meryem'i muhatap alıyor. Kur'an'ı Kerim'de bu şöyle anlatılır. "Bir de iffetini koroyan o kadını (gündeme taşı) kuşkusuz ona da rnhumuzdan iiflemiş; onu ve oğlunu (çağının) bütün insanları için (rahmetimizin) bir belgesi kzlmıştık."86 Bu ayette isim olarak Meryem geçmiyor. İsim arka planda kalıp "iffetiııi koruyan kadın" olarak sıfatı öne çıkıyor. Kur'an-ı Kerim Hz. Peygamber (sav)'in annesin­den tek kelime bahsetmezken "İsa/Peygamber annesi Meryem" olarak arnlması da anlamlıdır. Muhammed Hamidullah ayeteanlam verirken "Meryem'i de ha­tırla" dedikten sonra "Hem kendin hatırla hem de başkalarına hatırlat" notıınu düşerY Fakat şunu unutmamak gerekir ki iffet kadın erkek bütün inanan insanla­rın soruıni u tutulduğu bir ahlaki değerdir. 88

Yine Mekki bir süre olan Mü'minun de ise şöyle anlatılır: "Meryem'in oğlunu ve annesini birer ibret vesilesi kıldık ve onlan pınarlan akan ve yerleşmeye elve­rişli yüksekçe bir yere yerleştirdik "89 Burada amaç yüce Allah' ın temiz, taze hoş

76 Zubruf, 43/17. 77 Çağatay, Arap Tarihi, s. 135. 78 Meryem 19/23. 79 Furkan, 25/60 80 Ankebut, 29/61, 63; Lokman, 31/25. 81 Ra'd, 13/30. 82 Enbiya, 21136. 83 Meryem, 19/19-96. 84 Meryem, 19/2. 85 Meryem, 19/96 86 Enbiya, 21191.

87 Hamidullah Muhammed, Aziz Kur 'an, Çeviri ve Açıklama, Tre. Abdulaziz Hatip-Mahmut Ka­nık, Beyan Yayınları, İst. Th. S. 453.

88 Tesettürü emreden ayette önce erkeğin "bakış1arından" başlaması iffetin erkek için de olmazsa olmaz bir ahlaki özellik olduğunu gösterir. Nur, 24/30.

89 Mu'minun, 23/50.

Mekld Ayetlerde Kadın Tasavvurunun İnşasında Ahlaki Zemin 385

kokulu bitkilerin bulunduğu, sulann aktığı, gözetip korunduklan bir yerde onla­n banndırdığına işaret edilmiştir. Mekke toplumuna verilen mesaj kendini daha açık olarak göstermektedir.9° Kadın nesneleştirildiği, önemsenmediği, dinlenme­diği, karar verilirken düşüncelerinin dikkate alınmadığı bir zeminde bu şekilde önemsenen bir portre ile karşılaşma oldukça anlamlıdır. Şu soru sorulabilir: "Bir insan ne zaman kendini değerli hisseder?" Kendini, kendinden daha büyük bir bütünün vazgeçilmez bir parçası olarak gördüğü zaman. İnsan kendini, .vazgeçil­mez, yeri doldurulmaz, emsalsiz, tek gördüğü an değerli hisseder.91 Yukanda ifa­de edildiği üzere Kur'an-ı Kerim'de kadın ismi olarak sadece Meryem'in isminin arnlması "değerli" oluşun bir göstergesidir; Gündemde olmayanın gündeme alın­ması ve halen gündemde kalmayı başarması, meydana geleceknegatifliklerin bu paradigma üzerinden düzeltilmesi, değerli ve emsalsiz92 oluşu anlatır. Hem kendi gündemine, hem ilk muhatapların gündemine, hem de tünı zaman ve zeminlerde­ki muhataplann gündemine gelir. Zira gündeme taşınması istenen şahsiyet tarihi bir figür değil tünı zamanlarda geçerli değerler olan iffet ve adarnşın sembolüdür. Özünde taşınması emredilen Meryem'incinsiyeti değil karakter ve şahsiyetidir.93

Meryem süresinde ise Meryem'in arnlması ve asırlar sonrasının insanına me-sajın taşınması gerektiği şöyle anlatılır:

"Kitapta Me1ye1n 'i de an! Hani o, ailesinden ayrılıp doğu tatafinda bir yere çekiliverdi. Onlarla kendisi arasına bir perde gerdi.

Biz de ona Ruhumuzıt gönderdik de, ona kusursuz, mükemmel bir insan şek­linde görünüverdi.

Me1yem irki/di ve "Ben!" dedi, "Rahmana sığındım senden. Eğer Allah 'tan korkup haramdan sakınan bir kimse isen çekii yanımdan!"

Ruh: "Ben!" dedi, "Rabbinden sana gelen bir elçiyim. Sana tertemiz bir erkek çocuk hediye edeyim diye geldim!"

Me1yem: "Nasıl oğlum olabilir ki bana eli d eğen bir tek erkek bile olmamıştır. İffetsiz bir kadın da değilim!"

Ruh: "Öyledil; ama Rabbin: "Bu iş bana pek kolaydu: Çünkü biz onu insan­lara kudretimizin bir alanıeti ve tarafımızdan bir rahmet kılacağız ve artık bu, hükme bağlanmış, olup bitmiş bir iştir!" dedi."

90 Kutup, Fizilal, IV/2467. 91 Cüceloğlu Doğan, İletişim Donammları, Remzi Kitabevi, İst. 2002, s. 107. 92 Her insanın "bir tek" Rabbi olduğu gibi "bir tek" annesi vardır. Birden fazla eşi olabilir, Evi,

arabası, işi olabilir. Fakat anne tek ve emsalsiz bir varlıktır. Kur'an-ı Kerim, Allah'ın her şey­den daha sevgili olması gerektiğiıli anlatırken "anneyi" saymaması (bkz. Mücadile, 58/22; Tevbe, 9/24) Hz. Peygamber (sav) kendisinin her şeyden dıiha çok sevilmesi gerektiğini anla­tırken şöyle buyurur:· "Sizden biriniz, be1i kendisine babasmdan, çocuğundan ve di m insaniar­dali daha sevimli olmadıkça iman etmiş olainaz" Buhiiri, "İman", 10; Müslim, "İman" 70.

93 İslamoğlu, Hayat Kitabı Kw·'an, s. 582. .. . ., J :

386 Kur 'an Niiziiliiniin MekkeDönemi

. • Sonra çocuğuna. hamile kaldı ve. bu ]ıaliyle uzakça bir yere çekildi ..

' • : 'Dei·keiı dağilm Sancıiı onu bil' h'iii'ina dğiıcuia adyaiimCıya zorliıdi.

''Ay i" dedz;. ''n 'oiajJdım, keşke bu ,iş başima gelm~den öleydim, adı sanı unu:--' il!lup gitiniş b1riolaydı'mr··94 · · · · · · · · ·

Ayetlerde Meryem'in dikkate vetilen.özelliği iffeti olduğu açıktır. Çünkü if­fetsizliğin olduğu toplumda95 verilecek mesaj bu olsa gerektir. Ayetlerde iffetin boyutunu göstermesi açısından şu önemlidir. Melek, eli yüzü "husnu's-sure" düz­gün/yakışıklı96 bir erkek suretinde göründü.97 Genç güzel bir bayanın Melek mi­sal bir erkeğe: karşı bile kırmızı çizgilerinin _olduğunu söylemesi oldukça önem­lidir~ Meryem'in iffeti sınamyordu. Hz. Meryem bedeni ve ruhi saflığı, kendini Allah'a ibadete.adaması, İffetve namusunu koruması sebebiyle "Betfil" olarak adlandırılmıştır. Betfil ayrıca manevi mükemmellikle birlikte fiziki güzelliği98 de ifade ettiğinden Hz .. Meryem zamarnnın en güzel ve en mükemmel kadını olarak da tammlanmaktadır.

IIi. Yusuf'u görenler akıllan başlarından alınillış !;ibi: "Amari Allah'ım! Bu bir insan olamaz, olsa olsa. bu yüce bir melektir!"99 diyorlardı.Vezirin hamım için şunlar söyleniyordu. " ... Sevda ateşi bağrını yakımş ... " 100 O da bunu sonradan te1;cil etti: " .. ~ArzumutatJ:niA için onu baştan çıkarm,aya çalışan bendim .. , " 101 İki protatip sunularak topluma mesaj verilir .

. Meryem karakteri üzerinden verilen bir. başka mesaj da Allah'ın rızıklan üstleneceğidir. 102

·istediğini istemeden Alma; Rızık

Arap toplumunda çocuklannın diri diri öldürülme103 sebeplerinden birisi de önlari besieyememe korkUsu idi. 104 Bıi dlıruniu Kur'an~ı Kerim şoyle anlatır: "Şu halde, çocuklarınızı rzzkınıza ortak olur endişesiyle öldürmeye kalkmayın!

94 Meıyem, 19116-23. 95 Müslim, "Tefsir", 26, 27; Buhari, "Nikah", 36; Ebu Davut, "Nikah" 33; Aydın MehmetAkif,

DİA, Kadın, "İslam'da Kadın", Mad. XXIV/86, İst. 2001. 96 Zemahşeri, Keşşaf, II/515; Duman, Beyanu '!-Hak, I/439; Gökkır, age., s. 92. 97 Meıyem, 19/17. 98 İbn Manzur, Ebu'l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem; Lisanu '1-Arab, Thk. Heyet,

Kahire, th, XI/43. 99 Yusuf, 12/3 1. 100 Yusuf, 12/30. 101 Yusuf, 12/51. 102 Buhiiri, "Cihad'' 76; Tirmizi, "Cihad~' 24; İbnMace, "İkame" 78 .. 103 Tekvir, 81/8-9 _ .· , • 104 Aıusl, BüHiğıı '1-Ereb 44; Çağatay, age., s. 135; İbn Mesud Hz. Peygamber (sav)' e büyük

günahlan sonmca "Seniiıle soji·aya oturocağı endişesiyle çocuğımu öldiimıendir" buyurur. Buhan, "Edep", 20.

MekkiAyetlerde Kadin Ta:sav:vuninun İnşasında Ahlaki Zemin 387.

Onları 'da sizi de besieyecek olan biziz .. Şüphesiz onları. öldürmek büyük.bir cürümdür. '~ 105 Ayette sırBuz çocuklannın öldürüldüğü söylendiği gibi "evlad" kelimesinden yola çıkarak hem erkek hem de kız çocuklannın öldürüldüğü de söylenmektedir. 106

· ' Kur'an-ı Kehin, Meryeilı'iıi nzık endişesi taşımadan Allah'ın kendisine niı:riet vetdiğini 107 şöyle anlatır: ~' ... Zekeriyya ,;ezantah Meryem 't~ odasina girs~yanın­diı hep yiyecek bii· şeyl~r bulur ve kendisine.' "Meiyem! Bıinlar da 1ıe! deyince, Me1yem de: "Bunlar Allah 'tan, çünkü Allah, istediğine istetmeden de veriyor 1" diye karşılık verirdi. " 108 •

· Meryemsüresinde de doğum yapmadan çocuklanın öldürmeye kalkan toplu­mun kadııılanna109 çocuklannın nzıklarını vereceğini şöyle anlatır:

"Derken, Rith,' and aşağıdan şöyİe seslendi: "Sakın üzülme!" dedi, "Rabbin senin alt yanında bir su arkı meydana getirdi."

· · · · "Haydi, hul·ma dalını kendine doğrıi silkele, i/zerine taze hurmalar döküf:. sün: ,· ·

. ''Artık y[!, iç, gözii11 aydın qlsunf Eğer herhangi bir insana rastlarsan: '~Ben Ra h man 'a oruç . adamıştım!" de, ;'O sebeple bugün hiç kimseyle konuşmayacağım. "110

Nhıh isteqiği kulunalgz erkekayırımı yapll!adan nzkımverir.

· ·: · Sfuede dikkat çekileri bfr husus anne evlat ilişkisi dir.

· · Anneye ·saygİ --,: ,· ı. - ı· '

:İslam öneesr Arap toplumunda kadının değersiz bir varlık olduğundan şüphe yoktur:· Bundan dolayı annelik sıfatına sahip • kadınlara anneliğinden dolayı de:. ğerleri olduğu:bilinmektedir. Aişe Abdurrahman Araplann anneye verdiği değeri şöyle anlatır: "Araplardan daha fazla annenin şeref ve ikrariıına değer veren eski zaman toplumunu bilmiyorum desem yeri var. Hatta cömertliği ile meşhur Hate­mi Tai 'ye cömertliği annesinden tevarüs ettiği ifade edilir. 111

Muallaka şairlerinden Amr b. Ktilsüm kabilesi Tağlib ve Bekr kabilesi arasın­daki bir atıia~·mazliğıii çözÜmlenmesi için hükümdaragelip daha sonra muallaka-

105 İsra, 17/31; En'am, 6/151. 106 Değerlendirmeler için bkz. Çağı!, agm. s. 207. 107 Şimşek Sait, Hayat Kaynağı Kur 'an Teftiri, Beyan Yayınlan, İst 2012, Ill/303. 108 Aı-i İmran, 3/37 109 Arap toplumunda kız çocuklannın öldürülmesinde annenin rolü vardı. Hz. Peygamber son­

radan kadınlardan biat alırken nelere dikkat edilmeleri sayılırken " ... çocuklarını öldiimıe­niek ... " (Müiritehine; 60/12.) ayetini onlara okırrdu.

ııo Meryem, 19/24-26. lll Bintu'ş-Şatı, age. 1120-23.

388 ·, Kur 'an Nüzülüniin Mekke Dönemi

lar\ arasına alınacak olan şiirini okumuş ~ve. burada hükümdara karşı tehditkar bir diL kullanmış,• plına lçı.zan: hükümdar, ise. Bekr kabilesinin .Iehin~, hüküm vermiş, daha~sönra' iAıirr ve kabilesinin: gururunu kirmak amacıyla' şaire haber -gönderip annesinin, kendi annesini ziyaret etmesini istemiş, annesi de ziyarete -gelmiş, fa­

l},ı:ıt,~~.d,~r~ Şi\ITW aı,ın,esiı;ıip . k en <;ii. :aıın,esine hizmet. etme~~i isteyince Amr b.üıdkıeiaii' 'ö'fdÜrnlüŞiüf.ı 12 An~kdotuii blr başka ·~aryantııida Arni ve annesi hü--l\\\\\.!'! · ...... -\;,: . .: ·,__;'·_'-~_-/_\:-:.:· ~ ',• .. ·-.·.·:_:: -._ .. :._~ \-. ...:~·-;_, --~ :··, · .... ,. ·--_:'ı... . . ;;:._.;i,_; •· .. • ..

k:ü,mdan b efa b er :liyar~t ederler. Hüküp:ıdapn annes. i ile Aı::nr' ın anıiesi Leyla ara-s~Çia ş~ olay geç~r: ' . . . . ' . . . ' . . . . . . . -,, . .

\'.: ·- ·- · .. ı.;·.. ,-,_-

-Leyla! Şu tabağı bana verir misiniz? Leyla ise cam sıkılarak şiddetle:

- ; i f:İhtiyaç iSahip i;: ihtiyacını , görmek ;için kendisi •kş_lkrnalıdır'1. karşılığını verir. Hükümdarın annesi •Hfrıd .eın:ri_ni.tekradayıp; ısrar edince· Leyla: şöyle haykırdı:

'.'f\Jpı~ zillet l:mLEy.Tağlibqğı,ıllan ı;ı.eredçsipiz?! ,Oğl~ bunu işitjn,ce: . ı ı\ r · • ·,; _,_.. , ·,Lı ; :1 .. ·,. · ·. · ··': , · , !' , __ • _ •• •• · •. ; '. ~-. ·• : · • ·. ::; : _ · • •• , : . • . · ·. ·.: _,: . ;

"Bu günden sonra Tağliblileriçinzilletyoktur!" diyerek sıçradı,·kalktı; Sonra

e.~fl[ıpa~~4ı.-Otıığ4a a~ıh bir tekkılıçtarı baş}(& silah yoktu. Sıçrayıp onu kaptı veAIDr b. İimd'ill kafasıni köparcİı. 113 Meşhur Şiirininbir kısmını o gün söylediği ifade edilir. 114 Mekke öncesi toplumda görülen bu özellik Kur'an-ı Kerim tarafın­dlin i yoğun' ola'tl:ık· annelik par~digması uz erinden. işlenerek11~'.kadına 'manevi bir statü'·mitta arine· b-aba içui "Öff bile demeyin! ''116 diyerek rhanevi ziih ve sit al am oluşturmuştur. · ,.c · '··

Sa' d İbn Malik'in rivayetille göre o: '"Şayet onlar seiıiköl:ü.kÖtüne Bana şirk koşman için zorlariarsa on,Iı;ırı;ıj~ı;ıat_etm~,.,:' a,y~ti b~~ h~~~nazil oldu, dedikten sonra şöyle devam eder: "Ben annerne iyilik eden birisiydim, Müslüman olduğum zaman annem: Ey Sa' d, senin uydurduğunu gördüğüm:bıiŞey de nedir? Ya,sen ,bıi,diJıini bırakacaksın:ya. dı;ı_ölünceye kadar yemeyeceğim, içmeyeceğim der belliini yüzümden ·seni.ayıplayip;. ey, annesinin katili, diyecekler,' dedi. Ben: '!Ey~ 1inneeiğim·.yapma,: şüphesiz, benı şmdiniıi:ıi hiç bit şey: için :bırak:acak deği­llirı;;', dedim:. J3it gün ve .. gece geçti hiç~bir, şey,yemedi.lidırap • içinde .sabahladı; Diğeıl birigündüZ ve 'gece, daha: kaldı: ve hiç bir,şey yemepi. Izdırabqiddetlemııiş. olarak sabahladı. Ben· bu i durtim u görünce: :'~Ey· anneciğim; ·})iliyorsun, Allah' a yeı:nln ederim ki senin yW; canın olsa ve birer birer çıksa ben yine de bu dinimi -i!i~:C-1:~ i<~-:;:J.:.-! ·· __ -_,.:·: '_;,,·_.:;_:;,;>':til·-.;~_:_·-:,_:: :.-~ .. ·-·.:~--~-.--~-< ·:·:~;;. / .. >: :_ ·.

~ç.ıl?~r ~~Y, ~ç.W 8~.*~~~~ q~~~ip:ı,-. P*rs~n .Y~ı _qH~r~~~ yeı;ne~ .• d~dİl?:.~ .J3unun. üz~~-.... o .............. ·ıı_ ........... _ .................. "' .,,, ·•··· , .. , """" . •"

rine o da yedi." 7 Riva:yet anne katili olarak ıinılriıanni topluıiıda kötü evlat imajı verdiğine dikkat çeker. · · ·

; _:·

112 Yedi Askı Arap Edehiyatmıri Hm'ikaları,c Çev i Heyet, Ankara Okulu Yayınlan, Ank 2010, s, 120: 113 Aişe Abdurrahman, age. I/21-22. · .. • lL4<ŞiirİiiçİI). :bl<z::Zevzeni; Ebu Ab dillah el~Hüseyn b: Ahmed;. Şerh u :z-Muallakati 's-Seb 'a, Bey-

"''rıit,Ah: s.-118~135. ' · . 115 Anneye iyilik için bkz. Bakara, 2/83; Nisa; 4/36; 62; En' am, 6/151; İsra; 17/23; Ahkaf, 46/15. 116 İsra, 17/23. 117 İbn Kesir, Tefsir, VI/339-340.

Mekki AyetlerdeKadın Tasavvurunun İnşasında Ahlaki Zemin i389

Hz. Peygamber (sav) de hem anneye kaı:şı davranışın kodlarını ıvermiş 1}~ ;hem de cennetiu{k<tdınlaflD: değil) annelecin ayaklan altında oluşunu ifade~(jerek kadına kadıİllık değil "aıinelik'' üzeriİıderi arilam yiikletlli.ştir._ H? .• P,eygaqıber (sav)'in süt annesine olan saygısı, 119 kendisine dadılık yapan üıiiniü :E~~n'e "annemden somaki.arineni'~120 diye iltifafetfuesi~·Hz. AlFrtiıi'a~esi F<Ü:ıma-binti Esed'e hususi ilgi gösterip ona da "annemden sonraki anneİn'; 1 ;i1''d{mieSi''anne paradigmasına yı:ıpı,la:q. v:urgudur. . , .. ,1 i.

Hz. Peygamber (sav) kızı Hz. Fatma:'ya,"üİı:ıinl ebiha'?122 ''babasiılln'an:riesi",

.diY.e iltifa~, etn}.esi)a,zı. ~e$ dep. apm*ğe, y~pılau :vurgıı,_ ,k,ız lf~<;lWd,Yflnlış tasavvurun düzeltilmesini temin ediyor. 123 Hatta geçmişteJ~ı,ı kutsili.kt;ep.,cariye-

. \ .. . ' ' •' • . . . . . ' • . . • . '' • .. • '..ı ' '. . . . : ~' • \ •. ~ J;;.

lerin çocuğu olduktan sonra statü değiştirdikleri124 bilinmektedir. Günümüzde de kaclını ·iÇ iri de' bı.üiliiduğU krlideri· çlkiihıi'aıiıJi yöiı.i 'atin~llli:' pıliadigtiıasiiihi1y~ğun olarak işlenmesidir. 125 ' '-- - ''· ·. · · · · ,:o'\\.\ı\'

. Meryem' silresinde Metye111'in: iıkelik. sıfatı öne. Çl.kariianik: d~Mr" '~tfedil­n;ekiedir. Çüiikü 'aı:iiıelik: · :Kur'aıi'ıiı. 'd~~ş'ik ·'iiyetlerfua~· HzeF-hl.r; kategoride değerlendirilmektedir. 126 Biyolojik olarak da annelik hohiiohtl ok~it'Cıshı'"anhede bulunmaktadır. Babada ·babalık hormonu·yok1:urP7 Bu; aynoalık ilal:ıi irads:.iJara­fından:ann;ey~:tv~rilmiştir.:~< .,. . ~ ,, . . -~! ::.·, --;;::-iJ; .::··:·:;d ~he\~

· · ·· · .: '"•· ··ı:··.: .... • ". ''· ·,·, · J- -.;-· --:' --- : · .. ~, -~.··::;, ... -~ .... :- !'· ·•· ·fı~'")r'i··.

118 Allalı ;in nia:si anne Ve baoaiınr iliiisilicla: ölclu~ tli.i:ı:iizi,:<'BiıT'' 3'; Naıilaz vktihllttıfu'sonfa:aiill:e • ve babaya::iyilik-yapiımaS"ı ger~kti~l, Biıhiın;>iEdepı' li 'oiıiariı• hi.zhı~t efriıeiıili hac,ii.iıiıhfkadair

- : sevabı old.uğu; Eb"!! Ya:'la; Mü~iıed; V/175~ onll!ri iiğla1aıhıi 'güldün;ni!si; için; ~rilgönd~ri!di_ğj;, . ElmDavı,ıt, c"CAıfıd" ~2~ Apnı:si ,bııf.nn\1 m~~ç-~_all1D:~ihada.katılınası~w nıü~~er~d~eqi~, . 'EI:iu Davılt, ."Cihaii",' 32; IDeret etrriek. fsteyene .Önce aıllie ve babasına 1ıliıiıet et:ıiıeŞ!'ge?ek:tiğl, . :Müsiiıri,'13li-l' 6,;cetrietili ~i1eriri ayıikiiJı ~ltıri<fu·oiHrigtı::Mı7sii'ed,'oo429/ş1ekiiıiJe1y6~ olatak önce·arın.eliin dah~rsoi:ii1f'dii babaya iyiliğin•ahlakiboyühımi-clikkat Çeki.!ı:iilştif.: i ı n; i ı '>"i ~j

11_9i_Ebu D~'.'llt;Y.Ec;lep'!:l29-: i;,·_ , _.. . ,. <! ·,-,i; •;: , ,. ) ': ' :-,:_.;rı 120İbnBacedsajJe,IV/432,, .. . .. · .. . , , ..... ,;.,,:., .. , ıır Nisaburi~ -iriiklılı. Ebu Abdi!Iah_·M:iiliammed -6". A.bdiıraıı; 'f{iisiedr~k. · 'AI?s-fkı{iiiıCıy~''Ftr-

Hadis,'.Be:Yrilt;-"i996,' ıhi'ros·. ·· ' ·; • · '·: .r:~ ': :! r' . ·,:;:; ,._., ,._: • " '.,:: ':-:-:·_; ::' ., ',':':::-: n:oı~ı < 122. İbnu'l:.Esir:Ali _b. MUb.aınıned el~Cezeri:,Psdu U!i'abeFi Ma!rifeii's-Saluibe, by.; th.; Y,Y220;

, . , İf?ıı H~~.er;_,Ş~m~_ıı~d~ AJ;ımyçl_ob.· AM~, el~A,.ı;~a1~_i; ;r!-:/s,ijb_~ fi. ı;lffnY.izi ~-Sp,~qb_e,;~ışmihf7~, . IV/377;,EbuN,_uaym, Hilyepi'~:Evliya,~39 .. , ~- ) ,;, :, _. " ,- .' .,.,; _; ,,, ,,.,,,

1 ,',~-r

123 ·CahiJi·adet ve kültürün a.R:Slıiekız çocuklara~ erkeklere deiıkbit statü'verilıiıiştir.HZ.·Peygıüı.l:. ·b er (savrın erkek ç.ocuklan'öldüğii..için. eb ter diyerrkiifirleni kevsehsüres,ii:ıde:.bu inariışlatlni:n yanlış olduğu açıklanmış ve HZ. Peygamber (sav~·~ e~tes,oJ~~ığ~,ı;ıı;:a_Y~;~P,l)ll\~tw;·J.J3p.?JlfWr bu süre ile kadınlara karşı takımlan tavır da eleştınlmış oliıiaıcta:dır. ÇUıikU HZ. MUhammed'ın soyu kızı ile devam etmiştir. Böylece soyun devam etmesinde erkek ile kızın farkının olmadığı HZ. Peygamber (sav)'in hayatında gösterilmiştir. Bkz. Biizergan Mehdi, Adım Adım Vahiy, Tre. Yasin Demirkıran, Fecr Yayınlan, Ank. 1999, s. 171.

124 Mevsıli, Ebu'I-Fazi MecduddinAbdullah b. Mahmud, el-İhtiyar li-Ta'lili'l-Muhtar, İst. 1987, s. 563. 125 Arıneyapılan vurguiçin bkz. Ağırman Mustafa, "HZ. Peygamber'in Arıneleri~' EKEV:Akiıdenii

Dergisi,..Yıl:ı ll,,Sayı;.32,.Yaz:.2007, Erz.2007; S;·J07:--l24, ı- . , , . • .; ,,., . ;Jı:;:ı ''::.ı

126 Kur'an-ı Kerim'in Mekk:i ayetlerinde arıneliğe yaptığı vurgular için bkz. Neml,271:19i İsta, _17/23724~ Hud, HI71~72;.En'am; 6/151; Lokman;J lll4ll5; Ahkaf,46/l5;J:7~Zariyat; .51/29; Nuh, 71128; İbrahim, 14/41; Enbiya; 21/90; Ankebut,29/8: .. / i/Z

127 Tarhan Nevzat, Güzel İnsan Modeli, Timaş Yayınlan, İst. 20ll,.s. 123: " L .: .• fL;:ı ' . ;

<390 ... ,,.; ·.i·,:.·· · ·" ,;Kur'anNiizfilününMekke Dönemi

· · ·Meryem süresiride Meryem .ve- oğlu·'ara,smdaki ilişki şöyle verilir~ . ··-: _,;onıt!dtciı{si/ıd 'd!z'p · ~la-~ba7~1·hia ii~iiME ''.'Kıi · M-e,)ıeiıt~' dedi/e,; ·'lis~h 1le ;_,ctiiiıa/birŞ~yyapin~Şsıh!öyi~!;,.; r-_:.: :·~,' ! ; ;·_,· :.: ,, . i; ":i•'··' ,.,

' ' ,+ :,;:: :",•._ı.~:. :i[!_;:;!ı'_.:~-: ,·;·~, .. t:lı:l ::;1 ·_;;;1!:~ ~:.- \ il.>.•

:: .. ~'Ey ffarun ~ur!-. k;çıı:deşi! Babm! ,·köjü, bir ;insan değ~Mt, Annen, ç/e, Jffets_i~ bir )c,aduul,eğildi!(' _ , · . , :. , ,

Meryem, (bana değil, çocuğa sorun dercesirie} çodıiğıi gösterdi: "Niısl'l dlı'ir . da, dedile1; beşikteki bebek/e. konuşuruz?" """·

Derken bebek: ''Ben Allah 'ın kuluyum!" dedi, ii O bana kitap verdi, belıi pey:.. gamb(/r'aiafak g6revl~ndirdi. :: · · . · '; •• ' ·; __ ' • . . •.. ·' ·-· -·'' ..' .• ı .•• !J:'•' .•. ·.; • -

· "flerede ofur.sam olayım ben( kutfıv11fll;ıarek kıldı, y~şqdığıl]1 müc(c/.etçf{!(Jana ~ama;ı ~~ ~ekatifa~z kzldi. ,/ · · ... · · •· "- ·· ' c· · ·- · • · .. · ··

::·-·:r ·: ,·

. , _ "Anrı?n~~- saygı!!, hayırlı evlqt 'f.!lıp,, qslq z~rbq, be_c{qal:t };e. J.ıa:yır~ız_ biri yap­

- _. madıf_'.' Dpğduğı_fm !!fin.d~~ öles~ği!rz [?Ün, cf~, k(Jh/rd,en. ~q{kıp ffirilec~~~'l! zyn de selam üzerime olsun! "128

·Meryem ile ilgili~ anlatılan hususlara daha çok mucize dlarak129 bakmaktan zi.:. yade hayat rehberi olan ilahi metnin toplumsal problemlere nasıl çözüm kaynağı o~acağı açısırıdan da görmek gerekir. Yoksa mucize şeklinde yapılaçak okuma:-

:. ı . . . . . . . -~ . . . • . : . . . ·- : _. ; ... : . ; -. . . . . . . -. :. . - .

l;:ıı:d.a ka,dm. prq\Jl~ıni. d§,hil. başka p~QQleı:nler~ IÇ ur' ap ~eri.Qd.en .çö~, üretme zorlaşır.· Meryem rat-modeli :değil. Meryem kül tü oluşur}3°Kadınlardan •Peygam­b.eq~elip gelirıediği hususri geÇmiŞte olduğu gibi' yenid~ntartışılsa131 ~ kad,ınlık ~i~rriliıekaclQ '~~ğl~r)<.~Cı~~ryiOk:iııll,ik,~~)qşgik ~ahibi ~finaiarinda.roh~qdeller üretilmiş olur. Dinin hayata taşmmasQJ.da Peygamber eşlerinin yeri küçümsene-

. mez ölçüdedir. Fakat Kur'an'ın anlattığı başta Meryem olmak üzere diğer kadıiı karakterlerindedinin hayata anlam katmasında yeri de~hidukÇa'fazl~dıi-.;'Fakit yeteri kiıd~r işlendiği söylenem~z. Hmstiyaiiıaı:·fu.İsa;y~:uç~d~l~r~.Bi.Z d~ fu. Meryem'i uçurduk/buharlaştırdık. Hi. Peygamber{sav) şu:ikazıyapmıştı: ·1'Hıris:.. tiyalılat Meryem oğhiiı1i riçtiİduğu: gibi •beni· de· uçurriiayın; Beıi sadecç '1~Jl~h' m

Iru,l~)'Uillı . beı;ıim ~çiı;ı: :'AJ.!a~ ~~ J<~l~ ':e, ~1Ç~si:·: <lÇx@~~ ''i32' ~-«~ı{k,ı~s\11~ m():­

deller üretmek için zikredilir. Uretilemeyenmodeller buharlaşır. Bumodelierden birisi' de· Hi!'Musa'mn~ruıne'sidrr> ·" ' '.,, · ... ·' ·'' · .. · · ·· r:' ;_<_,,,,;:;:i;!_ . i ;!;):_: ,;!:,:;: .;;;:;-;'_,.,-_;;,;_.ii,.~_; ·:::,\.;::",ı..< :.:L;:;.ı}!;,; ·:·i·.-:>· L:•

128 Meryem, 19/27-33. ·· ı

129 Farklı izahlar için bkz. Tümer; HZ. Meryem;'65-170; Göldar; Mecyem Sfu-esi Tefsiri, s.90-115 . . 130 Gökkir,.s;:ll5 .. ··• "'~ '· .. - . ·.:.ı.•:·/;~ . .'' i:-' .. !·,i/ r: ·,::·:~;-' :-: .. ,,,; ,,c:_:

Bl! Kadınlar'ine peygaıriberliği için' bkZ. Harmari• Ömer Faruk; "Meryem~' Mad:; DİA~Ank 2004, XXIX/241;Türrıer,age.,s.169~1'70.:·-J~..:·:!."'':- ···-····'' ,_; ,,,.,, .. -'.-'' ·- .,-,

132 Buhiiri, "Ehadisu'JlEribiya'\'49 .. .-: .: <':r ''"':''!' .-.. .-.. :: .. -_.,, .. ·.:. :,~,.,, ·"·. / •:;;:!ı: ...

Mekld Ayetlerde Kadın Tasavvurunun İnşasında Ahlaki Zemin 391

· Hz.: Musa'nın Annesi ,

Mekke döneminde naziP33 olup Hz. Musa'~'in 'aiıhesiri'den· b~hsettiği ıçın kadınlarla ilgili ayetleri ·içeren sürelerden birisi de Kasas süresidir. Kasas kıssa kelimesinin . çoğuhıdur. Bu sürenin ~indiği ortamda yukanda .ifade edildiği~ gibi Hıristiyan nü:f;'usı,ıpdft~ bah~etınek ~~ alınadığı gi~i Yahudi nüfusund,ıın da ba}ıs_etınek zordur,_134 B~ slife~ Ya~~di top~Wnun~ Iİz .. :i\1us~ iİe {ıgiİ(m~sajver­me)rten ziyade Me.kke toplumuna annelik para,çligmasıiizerinden mesaj yerrnektir de~ek daha doğru olsa gerektir. · · · ' · · · . - · · · .

Hz. Musa, Kur'an.-ı Kerim'in ?tuz dört ~firesinde 1~6_yerde zik:redilme1ctedir ve Kur' an ile. salıili hadjslerde geçmiş peygamberler arasında kendisinden en çok söz . edilen· peygamberdir. 135 Hz.· M~sa· ·dünyaya geldiğlııde annesine çoÇuğunu emzirmesi, endişelendiği takdirde onu bir sandığa koyarak nelıre bırakması ve kaygılarimamasi biidi.riH~r~k; ·ağluıiıih keiı'disiiı.e geti' getiril~ceği 've ileride pey­gamber olacağı müjdelehit. :Aıiriesi'oriu dahifazla'gizleyemeyeceğini anlayirica söyleneni yapar ve çöcuğu bir sandık. iÇinde riehte 'brralai,' Musa'nin ablasiha' da kardeŞinin akibetilii ·u2:hld:aıi gözlerrtesiili 'söyler>FrraWn'uıi ailesi onu nehirde bulup alır; FiraVlİll'un karisı oldürülı:nemesini~' evlatediiıilİıiesini ister.Musa:, Mı:­sırlı hiçbir silJanneyi kabul etı;neyjnce, ;:ıpl1J.sı ()I).a :b.ir sütanne hulmayı t~klif eder, böy Ieçe M11sa tekrar: .annesine k:avııştuı;ulı:ı;ıuş olı;ır., :Kur? an-ı ,IÇ~rim .l?u d].ll11ll11l şöyle ~n1atır:, . '.' ·. :. : : ; ' · " . . . , :, . . . · . . , · ; · : : .

"Bunun içindir ki Musa dünyaya gelince annesine şöyle ilham ettik: ·~'O'rlil bir . , si(re emzb; şayet onun başına. bb; şey gefeçeğjnr:fcçn e.YJ..çlişer e,de_rse11, . ırnıağa

' :. bırak, :Jıiç.erıdişe· r;tme, hiç ii~ijlmcç/ıi"·a J3iz,qnıt·s,cına kçıvuşturqç_qğız ye o.nu resullerdr;myapaçqğı7 . .'J ,. .; . " . , .... ,

·· Firavun.' un qih;sipnu, kendilerine ilerid~,bir düşman ve .baş(arz_na: bir dert · .. olması.içinırmqkta.bulup,yanla;:ına aldıla;: pqğrusu F}ravun dcı,Haman da,

. · qsk?rlericfeyr:ımlzyprlarc/ı .. ,.;.;, .::; ,,:.,:.: · ,,~ ·::.~ •:. _,, _, .·., ,,

· Firavun 'un ~h cinımı • iıfı'i/ 'san diktc/n Çi kariii ta, ;kdcasznd' "B dna da, satzel da neşe kayiıdğı'oia&ık' sevrmit bir· çddikl Öldulmeyitı o'nu, Ol~a·• b: 'b'ize ]ayda sağ/m; bakm·sın biz onu evlat da ediniriz. " diyordu. Kendileri açısından, yan­lış bir iş yaptıklarının farkında. değillerdi. ·

M us.~ ·m~ alJ~~si, . çqr:ıiğu~ün .Ezrqy1J1J _';;n ·eı,irıe· 'ieÇfii:tni. 6w?ninc.~ aklz ba­··· şındtın gitti; onun dışındaki herşeyi: ılnuttıf. Eğer, Bizwidimize inartaniardan

' . :.: / _;. .-; :" ~ : ; : . ı ::;.·.··.: .·.ı·

.·_ :':.'

133 Su)>uti; itkan, s. 9;Yaşaroğhı Kamiİ, "Kasas SüresiP Mad. DİA, İst. 2001; XXIV/536; '· · 134 ·Hiımidıillıili, İslam Peygamberi,·V552;" Güner;:ligei 's. 74-75; '' ; . "''.. : • 135iHz; Musa: veanrtesi ileilgili bkz: Haıinan Ömer Faruk ''Musa" Mad. DİA;'İsti 2006; XXXI/207-

212; Kara Necati; Kur'an'a Göre Hz. Musa Firavun ve Yalıudileı; İst. 1989, s.f79c'l93; Sayı Ali; Firavun, Haınan ve Kanm Karşısmda Hz. Musa, İst. 1992, s. 40-45. .-: . .. ,; '· :. '

392 Kur 'an Niizi'iliiniin· Mekke Dönemi

olması için kalbine sabır kuvveti vermeseydik, neredeyse işiaçığa vuracak, gidip, çocuğa sahip çıkacaktz.

İşte bu haldeyken annesi, Musa' nınkız kardeşine: "Sen,· hissettirmeden. onu izle!" dedL Oda,. kendisini ele vermek$izinkardeşini uzaktan gözetledi.

Bit daha ilkgünden .itibaren, onuri süt emziteri kadınların memelerinden em­mesini önlemiştik. Kız kardeşi bu durumu öğrenince onlara:· ''Ona ifiielce bakcibilecek, onUniyiliğine olan her işiyapacak bir aile tavsiye etmemi ister misiniz?, dedi. -..

Böyleck onu annesine kavuşturduk 'ki gozü ·aydın 'olsun, ti:ısalanmasın ve Allah 'ıh vddinin gerçek olduğunu, fakat insanların çoğunun bunu anlamadık­larını öğrensin. "136

Ayetlere bakı!dı~ıncla aııne ve çocuk il~şkisynn tel!lel param~tr~leri o~aya çıkmak;tadıı;. _Hz. Musa'nm allilesinden başkasını eınmesine. sıca!< bakılmaması allilenin dominant olma özelliği ortaya konmuştur. 137 Ayrıca kız kardeşin erkek kardeş~ olan ~evgisi görünür d'\-lrunıdadır. YU:karı~a ifade edildiği üzere ~ı;ıdına fazilet V~ değer katan hl!SUSun annelik ()ld~ğı.ıvurgulanrnalctachr. 138

Ayetlerde Allah'in hem kUdretini göstermesi hem FiraVuıı'ün acziyetini ser­gilemesi, hem de 'Hz. Peygamber (sav)' i teselli si gibi -hususların yam sıra, baş at olarak allileliğin olmazsa olması olan karşılıksız sevgiyi ifade eden "şefkat" gö'" rülmektedir.

Mekke toplumunda kadınlar öldürülüp erkekler sağ bırakılırken, Mısır toplu­munda erkeklerin öldürülüp kadınların sağ bırakılması ortaya konmaktadır. Bu da tarih boyunca bütün cinslerin mağduriyete uğrayabileceğini göstermektedir.

Ayetlerde Firavun'Un. eşi " ... Bana da, sana da neşe kaynağı olacak sevimli bir çocuk! Öldürmeyin onu, olur ki bize fayda sağ/m; bakarsrfi biz onu evlat da ediniriz ... "139 derken son "sözün" kadın da bittiği görülmektedir. Bi.ı da kadının sözünün olmadığı bir toplumda kadımıı sözünün alınması ve olması gerektiği­ni göstermektedir. Yine sürenin 26. ayetinde Kızlardan biri: "Babacığım!" dedi,

136 Kasas, 28/7-13; Aynca bkz. Taha, 20/38-39; Kitab-ı Mukaddes, Çıkış,.l/8"22; 2/2-6; 7/7. 137 Modernite, annelik duygusunu zayıflatarak, sadece bencil istekleri peşinde koşan bir nesil

/ oluşturdu. Halbuki anne erkek çocuğun yetişmesillde % 70-80'lik bir paya, baba ise geri kalan %20-30'luk kısma sahiptif: Annelik, gelecek nesillerin yetişmesinde bu bakımdan büyük önem arzeder. Bkz. Tarhan, Kadm Psikolojisi, s. 317; üç ilahi dinin peygamberlerinin hep anneleri anılmaları anlamlıdır.

138 Dilmaç Meryem, Kur'an'da Kadmm Konumu. ve Ümnıii Musa Örneği,· Yüzüncü. Yıl Üni­versitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılınamış Yüksek Lisans Tezi, Van, 2007, s. 106-11 O; Ziibelavi Muhammed, Kur'an ve Sünnetle Annelik, Tre. Yusuf Ertuğrul, Uysal Kitabevi, Kon­ya, 1992, s. 181-183.

139 Kasas, 28/9.

tyfekld Ayetlerde Kadın Tasavvurunun İnşasında Ahlaki Zemin 393

~'Bumt işçi olarak tut! Zira senin çalıştıracağın en iyi adam, böyle kuvvetli ve güvenli biri olmalıdır. "140 derken son sözün yine sezgisilferaseti sayesinde141 "ka­dında" bittiği, 142

· aynca kadının erkeği okuma biçimini de görmek mümkündür. 143

Bir de Meryem de olduğugibi kızın dikkat çeken özelliği 25. ayette "istihya" for­munda anlatılmaktadır. Bu da duruşunu ifade eden "utana sıkıla" şeklinde ifade

edilmektedir.

Kasas 26. ayette erkeğin "kuvvetli ve güvenli'; oiuş özelliklerine dikkat çek­mektedir. Güç kadını koruma, güven ise ernniyetli bir zeminde yetişmesini temin etmede öne çıkan esaslardır. 144 Mekke toplumunda güç kadının hayatına son veri­yor, güven de yerini ihanet almıştı. Buna hrşıiı: Kur' an-ı Kerim erkeği insan var­lığının bir parçası olan kadının kavvamılkoriıyucusu145 ve birbirini denetleyen/ evliya146 olarak ilaneder.

Kadının anııeliği dışında da toplumsal değer üreteceğini söylemek mümkün­dür. Aşağıda gelecek Sebe Melikesi örneği toplumsal değer üretmenin patent ve cinsiyet üzerinden değil ehliyet ve liyakat eksenli olması gerektiği mesajını verir. 147 Bu da kadının değersiz görüldüğü bir toplumda anlamlı bir mesaj dır,

İnce Güç/SoftPower Sahibi: Sebe Melikesi

Kur'an:.i Kerim'in indiği zemin birçok açıdan sosyal değerlerini yitirmekle yüz yüze kalan: bir toplumdu. İlahi metin indiği yerin varlığına, kimliğine, iç den­gesine, güvenineanlam ve değer katmak için nazil oldu. Ve kattı. Mekke toplu­munda sosyalhayatta görünür olmayan kadının bazı rol-modeller üzerinden yeni-

140 Kasas, 28/26. 141 Elmalı, V/38. 142 Ahlaki öZellikler içiıi bkz. Söylemez Hülya, Kur 'an 'da Kadm Kissaları (Hz. Musa Kıssasmda

Kadm) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ank· 2006, s. 70-85.

143 Aynı okuma biçimini Hz. Hatice'de görmek mümkündür. Hz. Peygamber (sav}vahye ilk mu­hatap olduğunda eve döner: " .... Beni örtün,. beni örtün" der. Arkasından da. "Kendimden çok korktum" deyiıice Hz. Hatice şöyle der: "Hayır asla, valiahi Allalı seni malıcup etmez, çünkü sen akraba ile ilişkiyi kesmezsin, işini gömıeyenlerin yı}/,:iinii yiiklenb; fakirfitkarayı kazam1; misafir ağırlarsm, Hakyolunda karşılaşılan sılannlarda yardım edersin" Buhan; "Bed'u'l­Vahiy", 1; Bütün bunlar Hz. Peygamber (sav)'iıi peygamberlik öncesi özellikleriıiio.kuma bi­çimidir.

144 Bigiyef Carullah Musa, Kur 'an-ı Kerim Ayet-i Kerimelerini!l Nurları Huzurunda Hatun, Haz. Mehmet Görmez, Kitabiyat,Ank. 1999, s.l8.

145 N.isan, 4/34. 146 Tevbe, 9/71. 147 Sürer Esengül, Kadmlarla ilgili Kur 'an Yorumlarınlll Değerlendirilmesi ve Yeni Bir Yakla­

şım Denemesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ank. 2002, s. 195-197.

394 . Kur'an NüziilününMekke Dönemi

den görünür olniası Kur'an sayesinde müı:l:ıkün oldu}48Kur.'an-ı Kerim insanlık tarihinin yürüyüşüne negatifl':'~.veya pozitif50,anlamda tanıklık,eden ·bazı karak­terleri debiizde ·bıta:knıayıp ça:ğlara:taştr; Kurlan-ı' K erittı -zikrettiği •karakterlerin yaşadıği tarihe, ismiıie, ·kostümüne, cinsiyetine, fız·igine; •anatomik özellikleriıie değil karakter ·ve •ür ettiğini· önemser. :Bu değerleri· baş at ve. göiiihür hale getirip yeni karakterlerin inşasını ternin etti. Mekke toplumunda cinsel bir obje ola:r~k anılan kadın tarihsel oyuı:ıuıı kurbam iken sultam olmalan hususundaki negatif muhayyile,Kl1f_;~~·tA anl~ttı~ı kadın ~İ-nekleri,üzerin4~~ yeni~~h- sıihife açıla­rak değiştirilmeye. çalı~ıldı.151 Bu, kadım. meta olma bilincinden toplumda özne bilincine yükseltti, Biı: süre sqn,ra toplumuı;ı heınen, hemen her karesinele kadın cinselliğ~ile,qe~iı'~i~ i~~ ğ_çrfu,ıiit o~d~. ı52 .. · ' . ' ' ' . .-~. :. ' -

Tarihi karakteriere ahlaki zeminin tesisi için başvurulmasının · sebebini Mu.;.

Jıa~~d Es ed Ş.öyl~ ııçlfd~r:, . , . . . . , .

".:.Kur' an bu tür menkıbeleri, belli birtakım evrensel ahlaki gerçekleri · tenislll er yoluyla dile getirtıiek için birer vasıta olarak sıkça •kullanmaktadır. Ktir'an· bu rtıenkıhelete, özellikle bUnlar daha İslam'dan onceki-doneinierde (Kur'an'ın kullanacağı dille konuşan ve ilahi mesajın ulaştınlacağı ilk ka­vim durumunda olan) Araplar'ın diline, şiir kültürüne kuvvetle nakşolmuş ve efsanevi muhtevalanmn doğtıiluğunu·y~·aa yarllıŞhgım tartışmi dışı'bıiaktı-

. • .. ra cak kadar AU!P rrnıhayyilesinde kültürel bir realite. olarak yer etmiş unsurlar olduğu için; birifade.aracı ve tarzıolarak başvurınaktadır. Kur'an'ın menkı~

· b~lerde ilgil~ndiği tek, şey •Onlarıp özUnde yatarı manevi gt:<rçeklerc;lir yahl!t onlar aracılığıyla·dile getireçeği:gerçeklerdir.ki,Xur'aı;ı. bu çok yönlü, ç.ok dU­zeyli gerçekleri, bazan açıkça, bazan ima yoluyla ve çoğu zaman da temslll bir üslup içinde, ama her zaman bizim kendi içimizde, ruhumuzun derinliklerinde yatan çatışmalara, gizli saiklere dikkat çekerek ortaya koymaktadır .. : " 153

·

Böyle yapmaklahem geçmişi güne getirmeyi hem de<güncei'olam geleceğe yansıtmayı hedeflerriektedfr..1~4 ' . · · ' · , .. . • . _ , . ·

. Değer aşınmasına uğrayan bir toplumda yeniden değer üretmenin cinsiyet üze­rinden' değil'ehliyet üzerinden ve'rileii'örneklerinden birisi' de Nemi silresinde an-

- ı'\'.''.;~ - .·. ··.• . • .:! ; ';: .'· . .- . - .. ' . .

148 Kadın ve'sösyal hayattaki yeri için bkz. Şakka Alıdulhalim Ebu, İslam Kadın Ansiklopedisi, Tre. Şabaiı'Haklı;Fethi Güngör, Denge Yayıncılık; İst:2007, I/94:

149 A'taf,-7/83; Şiıara, 26/171; Nernl;-27/57; Hud, 'll/40, 78-79; Hicr, 15/60; 71; Saffat;'37/135; Ankebut, 29/32-33; Tebbet, 111/1-5.

150 Metyemi 19/1 ô"29; Enbiya, 21191; Mu'minin:i, ;23/50;- Kas as, 28/9; Hawa ile' ilgili bkz, A~raf, 7/19-23,27, 189; Zümer, 39/6; Rum, 30/21;Taha; 20/115-122.

151 Bkz. Fidan Hafsa, Kur 'an 'da Kadın İmgesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensfirlisu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ank. 2005, s. 122-124.

152 Bki, Savaş RJza,-HZ. Muhamm'edDöiıeminde Kadın, Ravza Yayınlan, İst. '1991; s'. 531152:,,: 1'53 Bsed,Kui"~aiı'Meseajl; s,'761-:•·ıır•··- ·;·.•r:ı. , .. , . ,, ..

154 Fidan, age. s. 142. - 1

Mekld Ayetlerde Kadın Tasavvurunun İnşasında Ahlaki Zemin 395

latılan Sebe Melikesidir. Kendisinin stratejik fıkri derinliğe. sahip olduğu, ayetler okunduğunda görülıriektedir: · Neml süresi Mekld'dir, 155 Sebe melikesi Kur'an-ı Kerim'de şu şekilde anlatılır:

,, · f'Derken, çokgeçmeden Hüdhüd geldi: -~'Beni" dedi, ''Se1ıin bilmediğiiı bir şeyi öğrendim ve sana Se be 'den önemli ve kesin bir haber getirdim.",-.··.· ·

Se be halkim bir kadın hükü;ndarzn' yönettiğini götdürfı: • Kendisine her: türlü . imklin verilmiş .. Onün güçlü biryön·etittıi ~olduğu gibipekbüyük bir tahtı,da . Vt11: ·::

.·'Ne var. id o~itiı da halkının' da Aii~iı 'ı 'biralcip güneşe. zbcul~i ettikl~1·tr/ti61~'-dül1J:. . . . . .·· ' . . . .

• ': ! - : ,_; ,._ ' ; • . • ' : .~

.... Anlaşılan Ş!Zytan yqptıkla.r:ı bu· kö_tü işleri kendilerine güzel göstermiş ve o.nla_-rı yold_an: çıkarmış, buyü:zd.en de hak yolu bulm_nıyor/qr. H_{ılbl!ki göklerde ve yerdegizli o!an.he1~ şeyiaçığa çıkaran, sizin.gi:dediklerinizi de açıkladık/an-

.. nızı da bilen .Allah 'a secde ve)badet etmeleri gerekmez mi?. . ... · •

. Hiilbuid ·o eiıgeniŞ hü!dimtc11iliğın ve (J'en biryük al-Ş ın Rabbi alim Allciihan ·: baŞkCı ilah j;oktia:· ::: ~ · '· ·· · -·

;.'_•;_ '•' :. _·;,-_,:- !i,: _; ;ı -:. :;·.: .· :.-'i····

"ljakalurı :',dedi S,üfeyrna,n, .','Do_ğl~~ -'J1u.söyled~r;, yqksc;ı )la{qncpJın, ,teki 117.~~fr?1 . f.ı 1b.Zfnıt qnlayc;_9a[tı~. ~tJlJ şi'?1_d,{ Şff_ mefH~tqy_mrı,göti!~ f?ırg~ çmlqrfnXCJnır;.a, ~owg

onlardan biraz uzaklaş ve ne yapacaklarını gözle!" . . . ' '' . :. i

.[.(raliçCf: t'DeğCfrli danışlfla!'llarım/ Banp.ç:()~ tjneJJıli: bir me!çtup_g~ndp~ildi. " .. _·. __ . !Jektlfp S?ifeyman 'dandp·, ve_. "]la.~marı. ye, rqhfnı. o/çın Allah'ın_ pdıyl~ ~·\diye . : , bqş/ayıp:. ,"Barıa_ karşı kibtrltmmeyin,. itaat ve teslimiyet gpstererek ya11ınıa . ' . . . . . ' ' ... -- ~ . . . . .. . ' . -· . ~ . - . . ~ . ' .. ' . . . ' . -· ' ' . . . .. ' ' . . . . . . .· - .

gelinf" diye devam etmektedir.

:. : :·IJ~t:e_rli dp~~ş'!lqn,{çı,r.ı'!!, .· blf lJl.f!S,e~e_ ohqlf._kıprjçı_ gö_~N{~ril1_i;i.,f~(iyoJ:y'!1;{_Pekiyi .. b(/diğinizgibi, sizi çağırmadqn, size danışmadan hiç /;Jirmeşeleyihükme bağ-

··'·"· ' (. ,, . . ........ ; .. '· ·-·- ·' ' . '·····. ·-- '.. . .... __ ,, --· · .. '

_, .Jam_am,_ :·, ,; , . , .. __ , :: .. , ':J -,: -.:!. ·. .. .. ,_ ,,-;,)' ·:;

! :.-.Onlar i. ,''Biz güçlü> kuwetliyii,' scrvaşçı in illetiz. Ama-yetki_. sizindir,' değetlen-.,, dirijımünasipgördüğünüzemri'verin!"-dediler. - · • -~-:.· "·

_., ;;_ ~'Dogl7:is'u;, Cl~d{ kr~liçe, ;'Hflkünidari;) 'bir ülk~ye girinde o ra~~~· dtlzenini

. j altüst' ddeJ; ·ii~tkıiıı~ 'eŞnifinı 'da {efit~e ;~[d ~d~~!eJ: Evet, tsti!~ciid~'iı~p IJ'öy!e -~:,Y~PJYzb~ . ·_•, ~.', ,·_._: • ~=:·: .~ .·. :• , ~/.', _··''_''_';r; __ .. ·' '· _>· ··' , -,: . , ,c,,.,,. ,'ı.,,_~

Bunun içindir ki, ben şimdi onlara bir hediye gönderip elçilerimin ne gibi bir cevap getireceklerini bekleyeceğim. "

. •\ ';(

155 Suyuti, İtkan, s. 9; Bazergan Mehdi, Kur 'an 'ın Niiziil Siii·ei::i,Trc; Yasin Deıİıirkıran; Mılham-medFeyzullah, FecrYayınlan,Ank. 1998, s. 34. · · ,,,_., ,, .. :

396 Kur 'an Niizzlliiniin Mekke Dönelli i

Elçi Süleyman 'a gelince o, elçiye;· "Siz bana maZ. ile yardım mı etmek istiyor,. sunuz? Oysa Allah 'ın bana verdiği nimetlersizin verdiğinizden daha hayırlı~ dn: Ama siz hediyeniz/e böbürlenirsiniz!" dedi.

"Sen dön ve onlara de ki: Biz onların üzerine, karşı kayamayacakları ordu­larta yürüyeceğiz. Onları yurtlarından mağlup ve zel il olarak çıkaracağız." 156

Ayetlerde ontolojik olarak karar verirken duygusal ağırlıklı bir varlık olan157

kadııun aksine, rasyonelliği elden bırakmayan karakter dikkat ç_~kınektedir. Ka­dımn erkek damşmaıılan kimliği ile "fıtne unsuru" olmadan son derece rahat İstişare ettiği görülmektedir. Melike'nin şiddetten uzak durması modem zaman­larda gündeme gelen ince güç/soft power ile yürütülen faaliyetlerin konjonktürel istikrann sürmesini ve dinamik dönüşümlerin yaşanmasını temin etmekte daha etkili ·olacağı mesajı alınabilir. Bu da gösteriyor ki toplumun şefkat·sarmalına kavuşması için kadııun dindarlığııun yeniden inşası ile toplum şiddetten uzak kalabilir. 158 Ayın zamanda kadııun sosyal hayattaki özne olmasııun gerekliliğinin bilinen modeller üzerinden ortaya konmasıdır. Doğrudan Allah'a muhatapolma­sı önemli bir noktadır. Bu kadını daha çok güvenli bir varlık hale getirir. Fakat şurası unutulmamalıdır ki; Se be Melikesi anlatılırken karlyeri dikkate verilir. Bir kadın sosyal hayata katkı sağlayabilir. Hem annelik hem sosyal hayata katkı sağ­lamak yani "çift kanatlılık" zor iştir. Psikolog Nevzat Tarhan şöyle der: "Bir ka­dın iyi bir iş kadını olmayı, güzel bir karlyeryapmayı hedefliyorsa, evliliği ikinci plana atmak zorundadır ... " 159

Se be Süresinde Metikeiıin stratejistliği şöyle dikkate verilir " .. . Hükümdarlar bir ülkeye girince oranın düzenini altüst edel; halkının eşrafını da sefil ve zelil

. ederler. Evet, istilacı/ar hep böyle yaparlar."160 Bu ayetin tefsiri ile ilgili Mevdudi şöyle der:

" ... Krallarm başka ülkeleri işgal etmeleri, galip ordularm esareti altına ginniş olan halklara karşı uyguladıklan baskı ve şiddet, hiçbir zaman onlann ıslahı ve h ayrı uğruna olmamıştır. Bir topluma Allah' ın lütfettiği imkan ve gıda kay­naklarını ele geçirmek ve sömürmek işgallerde her zaman değişmez hedef­ler olagelmiştir. Böylece o toplum, direnemeyecek ve ülkenin imkanlanndan hiçbir pay alamayacak bir şekilde kuvvetsiz ve zayıf bir duruma düşürülür. Bu hedefe ulaşmak için de ülkenin refah, güç ve saygınlığını sağlayan tüm

kaynaklanna el koyar. Bir milletin saygınlık ve bağımsızlığım sağlayan her şeyini yok eder. Ayrıca kölelik, dalkavukluk, ihanet ve birbirini jumal etmek

156 Nemi, 27/22-37. 157 Tarhan Kadın Psikolojisi, s. 177. 158 Kutub, Seyyid; Fizila/i '!-Kur 'iin, Beyrut, 1980, V/2638; Tarhan, age. s. 179; Sürer, age. s. 183. 159 Tarhan, Kadm Psikolojisi, s. 318. 160 Nemi, 27/34.

Mekki Ayetlerde Kadın Tasavvurunun İnşasında Ahlaki Zemin 397

gibi aşağılık davramşlar beııimsettirilerek ülkenin asıl sahibi olan kimseler dejenere edilip soysuzlaştınlır. Neticede yerlilerin, sömürgeci emperyalistleri taklit ve kültürlerine karşı hayranlık duymaları sağlanmış olur. Bunun yam sıra, yerli halkın, kendi kültür ve şahsiyetini oluşturan ortak değerleri küçüm-

. · seme kompleksine kapılması için ne gerekiyorsa yapılır. Böylece, kültürlerine · ait en kutsal ata mirasıarım satmaktan çekinmeyecek ve ülkenin gerçek salıip­lerini menfaat karşılığı her türlü ihaneti yapmaya hazır aşağılık bir şahsiyetler derekesine düşürmüş olacaklar ... "161 Yakın geçıııişte bunlar İslam coğrafya­larında yaşandı.

. . Aşağıda gelecek ayetlerde ilahi mesajın hem ilk dönemdeki bunalımlı kadın portresini hem de bütün çağlardaki kadım inşa etmede "fiziki" zemin değil "me­tafizik" ekseninde olması gerektiğini şöyle anlatır.

"Daha sonra Süleyman onların itaatlerini bildirmek üzere huzuruna gelecek­lerini öğrenince yanındaki danışmanlarına: "Değerli danışmanlarımf On­

. ların itaat içinde huzuruma gelmelerinden önce, içinizden kim onun tahtını bana getirebilir?" dedi. "

Cinlerden mağrur ve iddiacı bir ifrit: "Ben" dedi, "Sen makamından kalk­madan, onu sana getiririm. Benim onu taşımaya gücüm yeter, hem de zayi etmeden güvenilir tarzda getirecek emin bir kimseyim. "

Ama nezdinde, kitaptan ilim olan bir zat da: "Ben, sen gözünü açıp kapama­dan onu getirebiiirim" der demez, Süleyman, Kraliçenin tahtının yanı başında durduğunu görünce: "Bu, Rabbimin lütujlarındandır. Bu şükür mü edeceğim, yoksa nankörlerden mi olacağım diye beni sınamak içindil: Şüla·eden sadece kendi lehine olarak şükrede1:

Nankörlük eden ise bilmelidir ki Rabbim onun şükründen müstağnidi1; şiilaii­ne ihtiyacı yoktw; ihsan ve keremi bo/dur. "

· Devmnla dedi ki: "Şimdi o Kraliçenin tahtını kendisinin tanzyamayacağı bir hale getirin, bakalım bunu bilecek mi bilemeyecek mi? "

Süleyman 'zn huzurıma girince ona: "Senin tahtın da böyle midir?" diye soruldu.

"Sanki of" dedi, "zaten bize daha önce ilim nasip edildi; onun için de biz ·teslimiyet gösterenlerden olduk. "

Öteden beri Allah 'tan başka taptığı putlar, tevhit dinine girmesini engellemiş­ti. Çünkü o kiifir bir millete mensup idi.

Kraliçeye: "Buyurun, saraya girinf" denildi. Sarayın eyvanını gö1iince, ze­mininde engin ve duru su olduğunu zannedip eteğini yukarı çekti. Süleyman:

161 Mevdudi, Ebu'l-Ala; Teflıimu '!-Kur 'iin, Tre. Heyet, İnsan Yayınları, İst.'199L, IV/lll.. ·

398 Kur 'an Niiziiliinün Mekke Dönemi

~:Bıı,sırçadan yapılmış şeffafbiisaraydu: ·: Kı·aliçe: "Ya Rabbf!" dedi, "Ben ·. Sen:den başkasına ibadet etmekle kendimezulmetmişim; şimdi ise Süleyman 'la

birlikte Cilemierin Rabbine teslim oluyorum."162

.. Kur; aıi' da Ö~güyİe suııulaiı kadin karakterleri "tarihse ı· şahsiyetlere" referans

olmalarnun Ötesilide "yaşayan her kadııia" kendiııi ria'sıi aıi:lamasıgerektiği husu­sunda bir tür yol göstericilik görevilli görür. Yaşayan kadının doğrudan kendisiııi hedef almadan ö~urt kendisiıli geleceğe nasıl yansıtması gerektiği noktasında da bir projeksiyon görevi görür. ·~

Sebe Melikesine tutulan projeksiyanda ''Kendisine her şeyin bolca verildi­ği" ve ''büyük bir saltanata sahip';163 bir konumda o hip "alemleritı Rabbine teslim 6Iuy~ıılın"164 derken Melike' deki bilinç dÜzeyiııin yüksekliğini ve "manevi derinli­ğinin" boyutunu göstermektedir. Kadında mekııi ve potansiyel olarak bulunan nıhsal tekamülü ortaya çıkarılınayıp son derece ironik olan Hz. Süleyman'ın Melike'nin "en güzel hacaklarındaki kılları" görmek istediği şeklinde aıılama165 hem ilahl mesajın magazinleşmesini hem de peygamberin duygusaLilişkisi166 olarak görmek peygam­berin manevi şahsiyetine uygun olmasa gerektir. Halbuki Kur'an'ın Sebe melikesi dahil diğer bazı tarihsel kadııilar üzerinden anlattığı kadın karakterler Mekke toplumu başta ~lıiıak üzere on.dan sonraki dö~eınlere yönelik olarak ahlaki rol modeller hu­susunda işlev gö;en ideal örneklerdir. K{rr'an kendi dÖnemindeki kadıİılar üzerinden geleceğin projesini inşa etll:ıektecfu. 167 Kur' an-~ Kerim ·ısrarl~ kadının kişiliği/karakte­ri ile muhatap alırken paparazzilik yaparak cinselliği ile tanımlamaya çalışmak kadın problemilli ne bugürt ne de gelecekte çöZı::rıeyecektir. · ·

·Kadiria toplumda ayrıcalik v~recek'bir hususta eş oluşudur.

Eş Kimliğine Sahip Olarak Kadın

Arapların kadına karşı tavırlarını ve aile anlayışlarını tek bir çizgide toplamak çok zordur. İslam'ın onayiayıp devam ettirdiği meşru evlenme tarzının ve aile ha­yatının İslam öncesi Mekke ve Yesrib'inde oldukça yaygın ve rağbette olduğıınu, hür kadının toplumda oldukça saygın bir yere sahip bulunduğunu, evlilik dışı iliş-

162 Nemi, 27/38-44. 1~3 Nemi, 27/23. Ayettekendisine verilen saltanat ve imkaniann "nekra" belirsiz olarak gelmesi

anlamlıdır.

164 Nemi, 27/44; bilgi için bkz. Bedir Alırnet, Kur 'an-ı Kerim Atlas ı, Kaynak Yayınlan, İst. 2009, s. 473-476.

165 Yücetürk Orhan Seyfi, "Belkıs" Mad. DİA, İst. 1992, V/420-421. 166 Bağiivi, Ebu Muhammed el-Hüseyn; Medlimu't-Tenzil (Tefsiru'l-Hdzin Kenarında), Mısır,

~ 1955, V/151; Kurtub!, Ebu Abdiilah Muhaını:İıed b. Alımed el-Ensiiri; el-Cdmi' li Alıkami'l­Kur 'd11, Dam 'JcFikr, Beyrut, th, XIII/209; Hazin Ali b. Muh~mmed;Liibabu 't-Te 'vi! fi Me cini 't­Tenzil, Mısır, 1955, V/150.

167 Fidan, age. s. 143.

Mekki Ayetlerde Kadın Tasav.vurunun İnşasında Ahlaki Zernin 399

kinin çoğunluk nezdinde çirkin görüldüğü bililliİlektedir.168 ·Hz.· Peygamber (sav) ik Hz; Hatice~nin evliliği, Araplar arasında yaşatılan ortak·değerleri göstermesi bakımından örnek olarakhatırlanabilir. 169

Aiıaıi'ıri erkeğe ve dişiye yenıin etmesi, 170 bitini "Öteki" olamayacağı ama "ötekisii" de olamaz gerÇeğine d.ikl(at çekınektedir. 17i ''Zevc" de birisi olmadan ötekisi olmayari anlamindadır. Arap dilinde" ayakkabınin tekini ifade için "zevce nialilii" "ayakkabısının eşi;' ifadesi kullamlır. 172 Tütkçe de Şöyle kullamlır. Eş: "birbirinin ayın olan veya birbirine çok benzeyen iki şeyden 'her biri, benzer. Kan kocadan her biri; hayat arkadaşı, refık, refıka ... " 173 denir. Terazinin iki kefesinden birisi olarak; yani, biri birsiz olmama durumunu ifade eder. 174

İnsanlık tarihi iki eşin yeryüzüne inmesiyle başlar. Kur'an-ı Kerim bu iki eşin; Adem ve Havva'nın serüvenine Mekld ayet ve sürelerde yer vererek175 ideal olan modeller olarak bütün insanlığa sunar. Bu slinuşta iki ellisin bütünlüğünü görmek mümkündür. İnançta tevhid, birlik düşüncesinin tezahürü olarak kendini göster­diği gibi, aile de iki cinsin bir araya gelmesi ile bütünlük meydana gelir.

Kur'an-ı Keririı model olarak gösterdiği Hz. İbrahim'in176 eşi için duası177 ve yakmlığma dikkat çeker. 178 Hz. Zekeriy-ya ve eşi anlatılır. 179 Yukanda anlatıldığı üZere fıkri üstünlüğü ile elikkat çeken Hz. Musa ve müstakbel eşini zil.cf~det. 180

BütÜn i:nu:ılar da eş ler arası denkliği kı~acası "dÜnyalai-in birliği" denebilir. 181 Ka­dını farklı ve vazgeçilmez kılan kadının kadınlığından ziyade eş oluşudur. Eş· oluş kadını eşsiz yapar. Kur' an-ı Kerim Me kk e toplumunun negatifkadın tasavvuruı:ıu eş olma kimliği üzerinden dönüştürüyor. Modem dönemlerde içi boşaltılan ve "ateşten gömlek giymek" olarak algılanan kavramlardan birisi "eş" ve diğeri de "aile" dir. Kur' an--ı Kerim 'in çizdiği değerler dizisi/paradigma ile bunların yeni­den inşasına ihtiyaç vardır.

168 · Taberi, Tefsir, x:x:viiT/78; 'ibn Kesir, Teftir, IV/354. · 169 Bardakoğlu, agm. s. 17. 170 Leyl, 92/3. 171 Fidan, age. s. 148. 172 İbn Manzur, Ebu'l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem; Lisamı '!-Arap, "z-v-c" Mad.

Thk. Heyet, Kahire, th, IW1885. 173 Türkçe Sözlük, "Eş" mad. Haz. Türk Dil Kurumu, Ank. 2009, s. 655. 174 Hatiboğlu M. Sait "İslam'ın Kadına Bakışı" İslami Araştmnalar, Cilt: 5, Sayı: 4, Ekinı, Ank.

1991, s. 234; Akdemir Salih, "Tarih Boyunca ve Kur'an-ı Kerim'de Kadın", İslami Araştırma­lar, Cilt: 5, Sayı: 4, Ekinı, Ank. 1991, s. 270.

175 A'raf, 7/19-23; Taha, 201115-122; Zümer, 39/6; Rum, 30/21. 176 Mümtehine, 60/6. 177 İbrahim, 14/37. 178 Hud, 11171-73. 179 Meryem, 19/4-8. 180 Kasas, 28/23-27. 181 Fidan Hafsa, Değişen Dünyada Kadın, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ank. 2008, s.35.

400 Kur 'an Nüzılliinün Mekke Dönemi

Musa Carullah eş için şöyle der: "Yaratılış ve yaratılış ile ilgili bütün: tedbirle­rin gayesi ailedir. Aile, hayatın cenneti ve ebedi cennetin başlangıcıdır. Allah'ın Ademi yeryüzüne halife yapmaktan, tabiatı emrine vermekten ve melekleri ona secde ertirmekten gayesi ailedir, yani erkek ve kadının birliği dir. Hatun olmayınca Adem hiçbir yere yerleşemez, cennet yüzü göremez, hayatın lezzetini alamaz, 182

halifelik şerefınde kalamaz, tabiatı da ep:rrine alamaz. Adem yalnız başına bir yanmdır. Hatunla beraber tam olur .. İki erkekten bir şey çıkmaz. Hatun olmayınca c~nnet de olmaz, aile de oiİnaz.

Demek ki, hatun ailenin esası, erkeğin refikası, hanenin hanımefendisidir. Adem için, yani eşi için birinci cenneti kendi varlığıyla, kendi eliyle bina eden de yine hatundur. 183

Kur'an-ı Kerim aynı zamanda eşiyle aynı dünyalan paylaşmayan ve ideal ol:. mayaneşlerden bahsedilir. Bunlar Hz. Nuh (as)'un eşi, 184 Hz. Lut (as)'un185 ve eşi ile aynı dünyalan paylaşan Ebu Leheb'in186 eşidir, Bir de Hz. Yusuf ve aynı zaman diliminde yaşayan ideal olmayan kadın modeline Kur'an-ı Kerim dikkat çeker. 187 Bun).ardan iyi örnekleri maksimize ederek, kötü örne]deri de minimize ederek vermektedir. Analoji yaparak Şunu söyleyebiliriz; Her sene Kıbns Adası kadar "toprağın aşındığı" bir toplumda tedbifler alınır da, aynı ölçüde ''değerlerin aşındığı" cemiyette "iyi örnekler" üzerinden tedbrr alınmazsa: sosyal problemle., rin önüne geçmek zorlaşır.

Medine'deki nüzül sürecinde kadınlara taalluk eden şahitlik, 188 miras, 189

evlilik, 190 boşanma ... 191 gibi hususlar Mekke' de inen ayetlerin ortaya koyduğu ahlaki zemin üstüne .bina edilirler. Böylece ahlak altyapısına bağlı meşruiyetini

. ve kuvvetini oradan alıp bir hukuk düzeninin de temelleri atılmış oluyordu. Bu özellik, ahiakın tarihsel olarak hukuktan daha önce var olduğıınu söyleyen hu.., kuk tarihçilerini teyit etmektedir. 192 Ahlak sorunu göz önüne alınmadan hukukun temeliendirilmesi mümkün değildir. Hatta hukukun ahlaka bağlı olduğu, 193 daha

182 Cennetin güzellikleri anlatılınca eşiyle beraber olmaya şöyle dikkat çekilir: "Gölgeler altmda eşleriyle birlikte divan/ara kıt111lup yaslam rf ar" Yasin, 36/56.

183 Bigiyef, Hatun, s. 48. 184 Hud, 11140. 185 A'raf, 7/83; Hicr, 15/60; Şuara, 26/171; Nemi, 27/57; Ankebut, 29/32; Saffat, 37/135 186 Tebbet, 111/4-5. 187 Yusuf, 12/23-32, 51-53. 188 Bakara, 2/282. 189 Nisa, 4/11. 190 Nisa, 4/3, 22, 127; Nur, 24/3. 191 Bakara, 2/231, 232, 236; Talak, 65/1. 192 Yaman Ahmet, "Kur'an'da Yasanın Arka Planı Olarak Ahlak", IX Kur 'an Sempozyımw, Fecr

Yayınlan,Ank.2007,s. 172. 193 Kıllıoğlu İsmail, Alıfak Hukıtk İlişkisi, Marmara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Yayınlan, İst.

1988, s.313-339.

Mekkl Ayetlerde Kadın Tasavvurunun İnşasında Ahlaki Zemin 401

açıkçası onun bir türevi olduğu ya da olması gerektiği hususunu, yukanda geçtiği ÜZere vahyin kronolojik önceliklerinde görrnek de mümkündür.

Ahlak insanın ürettiği bir değer değil, onu aşan bir olgudur dolayısıyla aşkın bir kaynağa sahiptir. Dinlerin göz ardı edildiği ahlak anlayışlarının toplumsal bu­nalımlan aşmaya yetmeyeceği her geçen gün daha çok görülmektedir. 194

Kur'an her şeyden önce iman ve ahlakı önemsemekte, hukuku bu iki temele oturtmakta, adalet merkezli bir yapılanma ve davranış modeli sunmakta, inanan­larm bu modele samirniyetle bağlanmalannı istemektedir. Kur'an-ı Kerim insanı, kolluk ya da yargı kuvvetinin korkusuyla değil, "vicdan murakabesiyle" ve ya­ratıcısının hoşnutluğunu elde etmeyi arzulayarak davranış sergiler; gözden ırak yalnızlıklarda da hukuka saygı duyar.

Dini bireyin ve toplumun gündeminden tam olarak çıkaramasa bile oldukça maıjinalleşen sekülerleşme, hertaraf ettiği değerlerin yerini, zaten olmayan kendi ahlakıyla dolduramadığı için boşluklar oluşmuş, değerden armdınlmış ortam­larda, insan insanın kurdu haline gelmiştir. Geleneksel lanlam dünyası ve değer dizgesini yitirenler bir de sürekli hazcı ve bireyci telkiplere maruz kalınca kont­rolden çıkmış; Kur'an'ın ifadesiyle "hevasına tapan" güruhlar195 haline gelmiştir. Bu güruh içinde ahiakın esası sayılan hikmet, şecaat, iffet ve adaletin, 196 haram ve helal kaygısının, hesap günü korkusunun bir anlam taşımayacağı açıktır. 197

Modern zamanlarm Müslüman'ı amel konusunda gittikçe daha az duyarlı hale gelince ahlakı besleyen damarlar da kurumaya yüz tutmuştur. 198 Bu hususta çok da fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmamaktadır. 199 Ahlaki zemini kaygan toplumun

194 Yaman Ahmet, "İslam Ahlakının Am eli Boyutu", Çağımızm Ahlak Bunalımı ve Çözüm Arayış­ları, Ensar Neşriyat, İst. 2009, s. 194; Köylü, Küresel Ahlak, s. 61-62.

195 Furkan, 25/43; Casiye, 45/23; Kasas, 28/50. 196 Gazziili, Ebu Hiimid Muhammed b. Muhammed; İlıyau 'Ulzmıiddin, Daru'l-Ma'rife, Beyrut,

tb, III/374. 197 Yaman, agrn. s. 179. 198 Yaran Cafer Sadık, Alı/ak ve Etik, RağbetYayınları, İst. 2010, s. 76. 199 42 ilde 3252 kadınla yüz yüze görüşülerek yapılan araştırma kadına yönelik şiddetin boyutla­

rını gözler önüne serdi. Çalışan kadınlar da, çalışmayanlar da şiddet görüyor. Araştırmacı Adil Gür'ün yaptığı "Kadma Yönelik Şiddet" araştırması, 42 il ve 126 ilçede bunlara bağlı 195 ma­halle ve köyde, 18 yaş ve üstü kadın nüfusunu temsil eden 3 bin 252 kadınla yüz yüze görüşme metoduyla yapıldı. Saha çalışmasında sadece kadın anketörler kullanıldı. Araştırmanın sonuçla­n şöyle: Kadınların yüzde 20,5'i çocukken-genç kızken babasından, yüzde 29,7'si annesinden, yüzde 15,6'sı ise erkek kardeşinden dayak yediğini söylüyor. Kadınların yüzde 27,9'u annesinin babasından şiddet gördüğünü ifade ediyor. Kadınların yüzde 67,4'ü eşi tarafından sözlü şiddete maruz kaldığını söylüyor. Evli-boşanmış/dul her 100 kadından; 74'ünün eşi kıskanç, 67'sinin eşi kendisine bağırmış, 28'i eşi tarafından başkalarının yanında azarlanmış, 21 'i eşi tarafından cinsel şiddete maruz kalınış, 18 'inin eşi arkadaşlarını görmesini engellemiş, 17'sinin eşi sinidendiğinde evdeki eşyaları kınp dökmüş, 14 'ü eşi tarafından dayakla tehdit edilıniş, 13 'ünün eşi ailesini gör­mesini engellemiş, ll 'i eşi tarafından evden kovulınuş. Erişim Tarihi: 22. 05. 2012; http://www. haber7.com/haber/20120308/Evli-her-iki-kadindan-biri-siddete-ugramis.php

402 Kur 'an Nüziiliiniin Mekke Dönemi

kadın problemini çözmeyeceği izahtan vareste olduğu aşağıda gelecek izahta da görmek mümkündür.

Kadına şiddet uygulayan kişilere elektronik kelepçe veya bileklik takılınası­

na imkan sağlayan Ailenin Korunması ve Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesine ilişkin kanun tasansı TBMM Başkanlığına sunuldu. Buna göre, kanun kapsamın­da korunan kişilerle ilgili alınacak tedbirlere mülki idare amiri tarafından karar verilecek. Alınacak tedbirler kapsamında kanun kapsamında konınan kişiye, ge­

rekiyorsa beraberindeki çocuklara, bulunduğu yerde veya başl?a bir yerde, uy­gun barınma yeri sağlanabilecek ve gerekli görüldüğünde geçici maddi yardım

yapılabilecek. Psikolojik, mesleki, hukuki ve sosyal bakımdan, rehberlik ve da­mşmanlık hizmeti verilebilecek. Korunan kişinin hayati tehlikesinin buluruna­sı halinde, ilgilinin talebi üzerine veya re'sen geçici konıma altına alınabilecek. Korunan kişinin çalışması durumunda, varsa çocuklan için, gerektiğinde ücreti karşılanmak üzere kreş imkarn sağlanabilecek Kadına karşı şiddetin önlenmesi için çalışmalanın 7 gün 24 saat esasına göre yürüten ''şiddet önleme ve izleme

merkezleri" kurulacak.200 Toplumsal histerinin önüne sadece mevzuat ile geçile­bilecek mi? Elbette hayır!

NETiCE

Me kk e' de inzal olup insan cinsinin aklıyla tefsir ve te 'vile dönüşen ilahi metin o günden itibaren beşerin anlam dünyasına anlam katmaya devam etmektedir. İla­hi mesajın buluştuğu coğrafyanın temel argümam erkeğin ontolojik olarak üstün

kadınların ise eksik, zayıf ve hatta ikincil varlık olduğu şeklindedir. İlahi iradenin Kur'an-ı Kerim ile Mekke toplumunda cinsiyet farklılığına hiyerarşik bir anlam yükleyerek erkeklerin asıl kadınların ise ikincil bir varlık olmadığımn, zihinsel ve fiziksel olarak yetersizlik her iki cins için de olabileceği tutumuna çözüm üret­meye verdiği cevaptır. Bu bağlamda Mekke'de nazil olan Kasas süresindeki Hz. Musa'nın annesinin konumu, Nemi süresinde anlatılan sosyal hayattaki "Kadın

Prototipinde" ve yine Mekke'de nazil olan Meryem süresi ve diğerlerinde başta Hz. Meryem olmak üzere kadının iffeti, anneliği, manevi derinliği, farklılığı, ha­yata katkısı ve anlamlı yaşam için kadın cinsinin Arap toplumunun sosyal şuur

altının oluşumuna pozitifbir bakış açısı kazandırdığı görülmektedir.

Mekke döneminde kadına bakış açısında problematik oluşturan (şahitlik, miras, çok evlilik) hususlarından önce ilk nüzfil sürecinde insanların insanlığına değer ka­tan ahlaki alan oluştuğu/oluşturulduğu gözlenmektedir. Mekld ayetlerde sevginin

ve merhametin öne çıktığı daha sonraki süreçte hukuki hüküınlerin bu argümanlara

200 Erişim Tarihi:22. 0520 ı2;http:/ /www.zaman.com. tr/haber.do?haberno= ı 25 ı 629&title=kadina­siddete-agir-cezalar-geliyor

Mekki Ayetlerde Kadın Tasavvurunun İnşasında Ahlaki Zemin 403

bina edildiği görülmektedir. BununlaAhlak-hukuk ikilisinin sağlıklı zerrrine otunna­sı istenmiştir. Çünkü sevginin ve merhametin cinsiyet ve nesebi yoktur. Farklılıklar ayrılık ve aylanlık için değil bütünlük içindir. Mekld ayetler, Mekke toplumundaki kadın tasavvurunun değişim ve dönüşümünü ahlakilik üzerinde temin etmiştir. Çün­

kü islam öncesi Mekke toplumunun akli işlevselsizliği ile beraber ahlaki yetersizlik

içinde bulunduğu bir gerçektir. Modern dünya değersizleştirilen "anneliği" değerli hale getirip kadın probleminin çözümüne katkı sağlayabilir. Bu da kadına bir nevi kutsilik kazandiTarak toplumun negatifbakış açısını pozitif yapabilir.

KAYNAKÇA

Ağırman Mustafa, "Hz. Peygamber'in Anneleri" EKEV Akademi Dergisi, Yıl: ll, Sayı: 32, Yaz: 2007, Erz. 2007.

Akdeınİr Salih, "Tarih Boyunca ve Kur'an-ı Kerim'de Kadın", İslami Araştmnalar, Cilt: 5, Sayı: 4, Ekim, Ank. 1991.

Alusi Ebu'l-Fadl Şihabuddin; Ruhu '1-Meani fi Tefsiri 'I-Kur 'ani '1-Azfm ve 's-S ebi '1-Mesani, Dilru'l-Fikr, Beyrut, 1985.

Alüs!, Malımüd Şükrü Bii/Uğu '1-Ereb fi Ma' rifeti Ahvali '/-'Ara b (Thk. Muhammed Beh­çet el-Eseri), Daru'l-kutubi'l-ilmiyye, Beyrut, th.

Aydın MehmetAkif, DİA, Kadın, "İslam'da Kadın", Mad. XXIV, 86, İst. 2001. Bardakoğlu Ali "Cahiliye Döneminde Kadın" Sosyal Hayatta Kadın, Ensar Neşriyat, İst.

2005. Bağavi, Ebu Muhammed el-Hüseyin; Mealimu 't-Tenzil (Tefsiru'l-Hazin Kenarında), Mı­

sır, 1955. Bazergan Mehdi, Kur 'an 'ın Nüzfll Süreci, Tre. Yasin Deınirkıran, Muhammed Feyzullah,

Fecr Yayınları, Ank. 1998. Bedir Ahmet, Kur 'an-ı Kerim At/ası, Kaynak Yayınlan, İst. 2009. Bigiyef Carullah Musa, Kur' an-ı Kerim Ayet-i Kerimelerinin Nurları Huzurunda Hatun,

Haz. Mehmet Görmez, Kitabiyat, Ank. 1999. Bintu'ş-Şatı' Aişe Abdurrahman, Rasulullahın Kızları ve Torunları, Tre. İsmail Kaya,

Uysal Kitabevi, Konya, 1987. Bulaç, Ali, İslam 'ın Anlaşılması Üzerine, İst. 1980. Cevad Ali, Mufassal fi Tarihi 'I-Arap Kab/e 'I-İslam, by. 1992. Cüceloğlu Doğan, İletişim Donanımları, Remzi Kitabevi, İst. 2002. Çağatay Neşet; İslam Dönemine DekArap Tarihi, Ank. 1989. Çağıl Necdet, "İslam Öncesi Mekke ToplumundaKadın" Kur'an'ın Anlaşılınasına Kat­

kısı Açısından Kur'an Öncesi Mekke Toplumu, İst. 2011. Deınirci Muhsin, Kur 'an 'ın Temel Konuları, İst. 2003. Dilmaç Meryem, Kur 'an 'da Kadının Konumu ve Ümmii Musa Örneği, Yüzüncü Yıl Üni­

versitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmaınış Yüksek Lisans Tezi, Van, 2007. Duman Zeki, Beyanu 'I-Hak Kur 'an-ı Kerim 'in Niizill Sırasına Göre Tefsiri, Fecr Yayın­

lan, Ank. 2008. Draz, Muhammed Abdullah; Kur 'an 'a Giriş, Tre. Salih Akdeınir, Ki tabiyat Yayınları,

Ank. 2000. Kur 'an Ahlakı, Tre. Emrullah Yüksel, Ünver Günay İz Yayıncılık İst. 1993.

404 Kur 'an Niizüliiniin Mekke Dönemi

Esed Muhammed; Kur 'an Mesajı -Meal-Tefsir-, Tre. Cahit Koytak, Ahmet Ertürk, İst. 1999.

Fidan Hafsa, Kur 'an 'da Kadın İmgesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ank. 2005. Değişen Dünyada Kadzn, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınlan, Ank. 2008.

Gökkır Bilal, Me1yem Süresi Tefsiri Metin ve Yarıını İncelemesi, Fecr Yayınlan, Ank. 2009.

Gürlevik Safiye, Mekkf Sürelerde Kadzn (Razi Örneği) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilim­ler Enstitüsü, Basılınarınş Yüksek Lisans Tezi, Ank. 2006.

Hamidullah Muhammed; İslam Peygamberi, Tre. Salih Tuğ, İrfan Yayınevi, İst. 1980 Aziz Kur 'an, Çeviri ve Açıklama, Tre. Abdulaziz Hatip-Mahmut Kanık, Beyan Yayınlan, İst. Tb.

Harman Ömer Faruk, "Meryem" Mad., DİA, Ank. 2004. · "Musa" Mad. DİA, İst. 2006.

HazinAli b. Muhammed; Liibabu't-Te'vilfi Meani't-Tenzil, Mısır, 1955. Hatiboğlu M. Sait "İslam'ın Kadına Bakışı" İslami Araştmnalaı; Cilt: 5, Sayı: 4, Ekim,

. Ank. 1991. http:/ /www.ensonhaber.com/kiz-dogdugu-icin-doverek -olduruldu-20 12-04-13 .html http://www.haberinyeri.net/esini-dovdu-sevgilisine-izletti-131863h.htm http:/ /www :sabah. com. tr/Y asam/20 1111 0/08/avukat-koca-esini-hastanelik -etti http://www.memleket.eom.tr/ayri-yasadigi-karisini-hastanelik-etti-127845h.lıtm

http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleiD=1040784& Date~22.02.2011&CategoryiD=77

ibnAşur, Muhammed, et-Tahrirve't-Tenviı; Tunus, 1984. İbnu'l-Esir Ali b. Muhammed el-Cezeri, Üsdu'l-Gabe Fi Ma'rifeti's-Sahabe, by., tb. İbn Hacer, Şemsuddin Ahmed b. Ali, el-Askalani; el-İsabe fi Temyizi 's-Saha be, Mısır,

1328. İbn Hişam Ebu Abdİlrnelik; es-Siretu 'n-Nebeviyye, Beynıt, 1990. İbn Manzur, Ebu'l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem; Lisanu '1-Arab, Thk. He­

yet, Kahire, th. İsbabani er-Rağıb Ebu'I-Hüseyin b. Muhammed; el-Miifredatfi Garibi'I-Kur 'an, Kahra­

man Yayınlan, İst. 1986. İslamoğlu Mustafa, Adayış Risalesi, Denge Yayınlan, İst. 1998. Kara Necati, Bikai ve Tefsirdeki Metodu, YüZüncü Yıl Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Ya­

yınlan No:1, Van, 1994. Kur'an 'a Göre Hz. Musa Firavun ve Yahudiler, İst. 1989.

Karsh H. İbrahim, Kur 'an Yorum/arznda Kadın Sosyo-Kültürel Çevrenin Kur 'an Yarıtm­/arzndaki Yansımaları, Rağbet Yayınlan, İst. 2003.

Kartoğlu Mustafa "PKK'dan Kadznlar Giderse Erkekler Çöziiliir", Erişim Tarihi: 04.05.2012, http://www.stargazete.com/yazar/mustafa-kartoglu/pkkdan-kadinlar­giderse-erkekler-cozulur-haber-416255 .htm.

Kıllıoğlu İsmail, Ahlak Hukuk İlişkisi, Marmara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Yayınlan, İst. 1988.

Kurtubi, Ebu Abdiilah Muhammed b. Ahmed el-Ensari; el-Cami' li Ahkami'l-Kur'an, Daru'l-Fikr, Beynıt, tb.

Kutub, Seyyid; Fizi/ali'I-Kur 'an, Beynıt, 1980. Köylü Mustafa, Küresel Ahlak Eğitimi, İst. 2006.

Mekkf Ayetlerde Kadın Tasavvurunun İnşasında Ahlaki Zemin 405

Meriç Cemil, Sosyoloji Notları ve Konferans/w; İst. 1993. Mevsıli, Ebu'l-Fazl Mecduddin Abdullah b. Mahmud, el-İhtiyar li-Ta'lili'l-Muhtar, İst.

1987. Mevdudi, Ebu'l-Ala; Tefhimu'l-Kur'an, Tre. Heyet, İnsan Yayınları, İst. 1991. Nisaburi, Hakim Ebu Abdiilah Muhammed b. Abdillah; Müstedrek 'Ale 's-Salıihayn Fi '!­

Hadis, Beyrut, 1990. Razi Zeynuddin Ebu Abdiilah Muhammed b. Ebi Bekr b. Abdi'l-Kadir; Tefsiru Garibi'!­

Kur 'ani '1-Azim, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Tah. Hüseyin Elmalı, Ankara, 1997.

Razi, Fahnıddin Muhammed b. Ömer; et-Tefsiru'l-Kebil; Beyrut, 1982. Sarobur Bilal "Kadına Karşı Şiddet Varoluşa Meydan Okumadır", Erişim Tarihi:

03.05 .20 12, http:/ /www.stargazete.com/acikgonıs/kadina-karsi -siddet-varolusa­meydan-okumadir-haber-413620.htm.

Savaş Rıza, Hz. Muhammed Döneminde Kadın, Ravza Yayınları, İst. 1991. Sayı Ali; Firavun, Ham mı veKarun Karşısında Hz. Musa, İst. 1992. Selçuk, Sami, Demokrasiye Doğru, Yeni Türkiye Yayınları, Ank. 1999. Söylemez Hülya, Kur 'an 'da Kadın Kıssaları (Hz. Musa Kıssasznda Kadzn) Ankara Üni­

versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ank. 2006. Sürer Esengül, Kadınlarla ilgili Kur 'an Yorumlarının Değerlendirilmesi ve Yeni Bir Yak­

laşım Denemesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Dok­tora Tezi, Ank. 2002.

Suphi Salih, Kur 'an İl im leri, Tre. M. Sait Şimşek, Konya, th. Suyuti, Celaluddin Abdurrahman b.Ebi Bekr; Mu 'tereku 'l-Aia·an Fi İ'cazi '!-Kur 'an,

Danı'l-Fikri'l-Arabi, by. th. el-İtkan Fi Ulımıi '!-Kur 'an, Beyrut, 1973 Tenasukıt 'd-Dw·er Fi Tenasubu 's-Suver, Beyrut, 1986.

ŞakkaAbdulhalim Ebu, İslam Kadzn Ansiklopedisi, Tre. Şaban Haklı, Fethi Güngör, Den-ge Yayıncılık, İst. 2007.

Şimşek Sait, Hayat Kaynağı Kur 'an Tefsiri, Beyan Yayınları, İst. 2012. Tabeıi, Ebu Ca' fer Muhammed b. C erir; Camiu '!-Beyan fi Tejsiri '!-Kur 'an Beynıt, 198 8. Tarhan Nevzat, Kadzn Psikolojisi, Nesil Yayınları, İst. 2005.

Güzel İnsan Modeli, Timaş Yayınları, İst. 20 ll. Tan, Zeki, Kur 'an 'a Göre Toplumun Yapılanmasında İlim Ve Alimin Rolü, Ark Yayınları,

İst. 201 O. Tuncer Faruk, Kur 'an Sürelerindeki Eşsiz Ahenk, Işık Yayınları, İst. 2003. Tümer Günay, Hıristiyanlzlı:1a ve İsimnda Hz. Me1yem, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları,

Ank. 1996. Okuyan Mehmet "Kur'an Kadına Şiddeti Reddeder" Din ve Hayat Dergisi, Sayı:15, 59-

62. İst. 2012. Öztürk Mustafa, Cahiliyeden İsimniyete Kadın, Ankara Okulu Yayınları, Ank. 2012. Ünver Mustafa, Tefsir Usiilünde Mekki-Medenf İlmi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sos­

yal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Samsun, 1998. Yaman Alım et, "Kur' an' da Yasanın Arka Planı O larak Ahlak", IX Kur 'an Sempozyumu,

FecrYayınları, Ank. 2007. "İslam Ahlakının Arneli Boyutu", Çağınıızın Ahlak Bunalımı ve Çözüm Arayışları, Ensar Neşriyat, İst. 2009

Yaran Cafer Sadık, Ahlak Ve Etik, Rağbet Yayınları, İst. 2010.

406 Kur 'an Nüzzllünün Mekke Dönemi

Yaşaroğlu, M. Kamil, "Meryem Süresi", Mad. DİA, XXIX/242-243; Ank. 2004. Yaşaroğlu Kamil, "Kasas Süresi" Mad. DİA, İst. 2001. Yücetürk Orhan Seyfi, "Belkıs" Mad. DİA, İst. 1992, V/420-421. Yıldınm Suat, Kur 'an 'a Balaşlar, Akademi Yayınlan, İzmir, 2011.

Kur 'an-ı Kerim ve Kur 'an İlimlerine Giriş, Ensar Neşriyat, İst. 1983. Yılmaz Mehmet Faik, Ayetler ve Süreler Arasındaki Miinasebet, Diyanet İşleri Başkanlı­

ğı Yayınlan, Ank. 2005. Ziibelavi Muhammed, Kur' an ve Sünnetle Annelik, Tre. Yusuf Ertuğrul, Uysal Kitabevi,

Konya, 1992. Zemahşeri, Ebu'l-Kasım, CanıBalı Mahmud b. Ömer; el-Keşşdf an~Hakaiki~-Te'vilve

'Uyüni'l-Aktivilfi Vucühi~-Te'vil, Daru'l-Ma'rife, Beyrut, 1985. Zerkaıll, Muhammed Abdu'l-Azim; Menahi/u '1-İıfan fi Ulümi '!-Kur 'an, Beyrut, th. Zerkeşi, Bedruddin Muhammed b. Abdillah; el-Burhtinfi Uliimi'l-Kur 'an, Beyrut, 1988. Zevzeni, Ebu Abdilialı el-Hüseyn b. Ahmed; Şerint '1-Muallakati 's-Seb 'a, Beyrut, th.