Upload
andrzej-radomski
View
221
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
1/28
Andrzej Radomski
Kultura 2.0 a praktyki mskoci
Od pewnego czasu jestemy wiadkami narastajcejdyskusji na temat mczyzn i mskoci. Jej kontekst stanowiburzliwe przemiany, jakie obserwujemy we wspczesnejkulturze Zachodu i ktre to powoduj, e na kadym krokumwi si o kryzysie mskoci, a przynajmniej dominujcego jej
modelu zwanego patriarchalnym. W zwizku z tym proponujesi nowe wzorce postpowania dla mczyzn i nowe role, ktremieliby spenia. Jednake w sporach o wspczesn mskonie uwzgldnia si innego jeszcze kontekstu, ktry rodzi si nanaszych oczach i ktrego rola nieustannie wzrasta, amianowicie wirtualnego wiata. w wiat rzdzi si innymireguami. Rnie si je okrela. Ostatnio zawrotn karier robipojcie kultury 2.0 jako sterujcej ludzkimi poczynaniami w
wirtualnym wiecie.Kultura 2.0 zmienia praktycznie wszystko i to w wikszoci
ludzkich praktyk. Zmienia te samego czowieka. Zmusza onatake do przedefiniowania wielu poj, ktrymi siposugiwalimy. Jednym z nich jest pojcie mskoci. W wieciewirtualnym kategoria ta ulega rozmyciu (podobnie zreszt,
jak i kategoria kobiecoci). Istnieje te inny powd owegorozmywania si binarnych opozycji typu: msko/kobieco.
Oto do tej pory powszechnie uwaano, e ludzie (podobnie, jak iinne zwierzta) s uksztatowani przez lepe siy (czynniki)biologiczne (np. kod DNA bdcy przepisem na czowieka iinne organizmy). Tymczasem w wyniku rozwoju rnychwspczesnych technologii na czele z biologi molekularn,biochemi, inynieri genetyczn i informatyk po razpierwszy w historii ludzkoci pojawia si moliwo sterowaniaprodukcj zwierzt (nie wspominajc ju o wiecie rolin).
Czowiek zatem coraz czciej jest i bdzie postrzegany jako
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
2/28
istota postbiologiczna (w jednym ze znacze tego terminu).
Pojcie mskoci i pewnych cech bd relacji jemuprzypisywanych przestaje by funkcjonalne w nowej/ych
rzeczywistoci/ach. I temu zagadnieniu chciabym powiciswoj wypowied. W szczeglnoci chciabym zasygnalizowanastpujce kwestie: 1) kryzys dotychczasowego pojmowaniamskoci, 2) spory o ksztatowanie si pci i praktyk pciowych,3) propozycje przezwycienia kryzysu mskoci, 4) msko wInformacjonalizmie.
I
Na temat kryzysu mskoci napisano ju wiele. Zauwamy,e stanowi on problem gwnie dla spoeczestw zachodnich. Wspoecznociach niezachodnich patriarchalizm, jako dominujcapraktyka, wci mocno si trzyma.
Jeli zgodzimy si z pogldem, e patriarchat towarzyszyludzkoci od pocztku jej dziejw, a matriarchat jest jedyniewymysem niektrych badaczy to wspczesne praktykipatriarchalne s wynikiem okresu modernizacji zachodnichspoeczestw. Okres ten rozpocz si w czasach nowoytnych iby zwizany z rozwojem kapitalizmu. Kapitalistyczne stosunkiprodukcji i oparte na nich stosunki spoeczne wypchnymczyzn z domu do manufaktur, fabryk, urzdw i instytucji.
Wwczas ten dokona si ostry podzia na sfer publiczn iprywatn (domow gwnie). Ta pierwsza zostaa opanowanaprzez mczyzn. T drug pozostawiono kobietom. Przy czym iw tej ostatniej mczyzna mia najwicej do powiedzenia sprawowa wadz nad kobietami i by surowym ojcem dlaswych dzieci.
Praktyki publiczne umoliwiy sprawowanie wadzymczyznom nad wszystkimi czonkami spoeczestwa.
Zapewniay dominacj: polityczn, prawn, ekonomiczn,
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
3/28
militarn, a take w nauce, sztuce czy religii. Za sw publicznsub otrzymywali lepsze wynagrodzenie i innego typugratyfikacje (prawne, symboliczne czy obyczajowe), ktrepodkrelay ich trud, powicenie, naraanie zdrowia, a nawet
ycia. Mczyzna (poniewa zagospodarowywa przestrzepubliczn) sta si te miernikiem wszelkich zasad, wartoci,regu dziaania czy pozytywnych wzorcw osobowych. Doszo dotego, e to co mskie stao si uniwersalne, a to co kobiece:inne, czyli, czsto gorsze. Msko zatem wydawaa si bytrwaa, niezmienna, uniwersalna.
Wiek XX, a zwaszcza jego druga poowa sta si okresem
szybko postpujcej erozji wspomnianych wyej mskichpraktyk. Bya to (jest) wypadkowa rnych tendencji i wbrewpozorom nie ruch feministyczny (jak mona sdzi) przyczynisi do tego w stopniu decydujcym. Wskamy kilka przyczynrwnie istotnych, a moe i waniejszych jeszcze: 1) dwie wielkiewojny wiatowe, ktre znacznie przetrzebiy populacj msk izrodziy potrzeb zastpienia walczcych na froncie mczyznprzez kobiety w rnych publicznych praktykach, 2)
przeobraenia strukturalne w samym kapitalizmie, w ktrymzmalaa rola przemysu cikiego (w ktrym brylowalimczyni) i w ogle pracy fizycznej na rzecz pracy umysowej isfery usugowej, 3) rozwj nowoczesnych technologiielektroniczno-informatycznych, ktre umoliwiaj min. prac wdomu (ktr z powodzeniem mog wykonywa te kobiety), 4)zwycistwo idei liberalnych w wielkich bojach ideologicznych,ktrych wiadkiem by wiek XX (akcentoway wolno, rwno i
sprawiedliwo), 5) pojawienie si nowoczesnej antykoncepcji umoliwiajcej skuteczne sterowanie podnoci przez kobiety ipoprzez t uwolnienie si przez nie od cigego bycia w ciy.
Tak wic ponowoczesny wiat, w ktrym obecnie yjemy nie jest ju tylko wiatem mskim. Wiele na to wskazuje, eweszlimy w er postpatriarchalizmu. Oczywicie spowodowaaona kryzys mskoci i ich tradycyjnych praktyk.
Obecnie, pisze, Elizabeth Badinter, kwestionowana jestistota mczyzny czyli sama msko. Dzisiejsi
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
4/28
angloamerykanie mwi o mskoci ju tylko w liczbie mnogiej jako o mskociach1. Francuska autorka zauwaa te, eobowizek, dowody, prby, ktre sugeruj, eby sta si mczyznnaley wykona jakie zadanie [] Bourdieu podkrela patetyczny wysiek
denia do osignicia ideau mskoci i cierpienie, powodowane tym, esi nim nie jest [] do tych cierpie doszy nowe i mczyzna koca XXwieku nie jest w stanie okreli si do koca jednoznacznie. Na pytaniekim jest mczyzna? Gunter Grass odpowiada: miejscem pobytu
nieznonego cierpienia zabawk losuteatrem trwogi i rozpaczy2.JohnEldrige ze smutkiem konstatuje: Nie ryzykujemy, nie walczymy i nieratujemy Ewy. Naprawd jestemy jak drewniane koki3.
Za Zbyszko Melosikiem mona wyszczeglni najwaniejsze
jego przejawy:- kryzys mskoci nie tylko zaistnia, ale przybra form
niemale epidemii, w Polsce moe jeszcze sabo
dostrzegalnej, a na Zachodzie bdcej ju sporym
problemem,
- w przeszoci mczyzna i jego wyrniona pozycja by/a
poza krytyk,- dzi, na kadym kroku, przedstawia si liczne wady i
saboci mczyzn oraz stworzonego przez nich
patriarchalnego wiata,
- promuje si alternatywne rodzaje mskoci czsto pod
dyktando ruchu feministycznego,
- coraz trudniej wic odpowiedzie na pytanie: co oznaczaby mczyzn, jakie s wyznaczniki mskoci,
- wielu zatem przedstawicieli tej pci ma spore kopoty z
budowaniem swej tosamoci wobec sprzecznych
sygnaw, jakimi s bombardowani,
1 Elizabeth Badinter: XY tosamo mczyzny, wyd. WAB, Warszawa, 1993, s. 25
2 Tame, s. 243 John Eldredge: Dzikie serce, tsknoty mskiej duszy, cyt. za: Renata Arendt-Dziurkowska: Duma ojca i synekmamusi, w: WWW.onet.pl, 2008-09-24, s.1
http://www.onet.pl/http://www.onet.pl/http://www.onet.pl/8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
5/28
- std, mczyni przestaj dominowa, przechodz do
defensywy czego efektem ubocznym s liczne patologie z
tym zwizane (np. przemoc w rodzinie, wobec kobiet czy
wzrost przestpczoci),
- kultura Zachodu ulega feminizacji, kobieco zaczyna
pomau dominowa! staje si pierwsz pci by uy
znanego okrelenia Helen Fischer4.
II
Wikszo sporw o msko: jej genez, natur,
tosamo, funkcje itp. s pochodn respektowania takich a nie
innych wizji wiata i czowieka oraz bronionych koncepcji adu
spoecznego. Dotyczy to take nauki.
Wszystkie dotychczasowe pogldy, teorie czy filozofieodnoszce si do problemw pci mona zaliczy do dwch
wielkich obozw: naturalistycznego i antynaturalistycznego.
Naturalizm (w wersji ontologicznej) zakada, ze wszelkie
zjawiska kulturowe mona bezporednio bd porednio
zredukowa do zjawisk przyrodniczych (natury, inaczej).
Klasyczny naturalizm (jeli chodzi o kwesti pci) zakada,e czowiek jest tworem natury. Jego cechy i okrelone
zachowania maj by uksztatowane przez prawa naturalne (np.
biologiczne). Mczyni (i kobiety oczywicie te) posiada maj
niezmienn natur. Pe i zachowania charakterystyczne dla
mczyzn bd kobiet s wic uniwersalne i ponadczasowe.
Kadej z pci natura przeznaczya okrelone cechy i zadania do4 Zbyszko Melosik: Kryzys mskoci w kulturze wspczesnej, Pozna, 2002, s. 7-14
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
6/28
wypenienia. Wszystko wic co stworzya natura jest dobre i
powinno by respektowane. Naturalizm tak rozumiany zalicza
si do stanowiska konserwatywnego pragncego utrwali
istniejcy od wiekw stan rzeczy (np. role pciowe).
Z kolei, antynaturalizm (w wersji ontologicznej) zakada,
e kultura jest odrbnym bytem i e jej wiata nie da si
zredukowa do natury. Jednym sowem: cechy kultury nie
zale od natury. W ramach tej opcji uwaa si, e czowiek jest
odrbnym bytem i np. nic go nie czy ze wiatem zwierzt.
Posiada on wiadomo istnienia, ma umys i posuguje sijzykiem. Te jego przymioty nie maj charakteru biologicznego.
Dziki swojej inteligencji moe (mg) wykreowa kultur
czego wanie nie potrafi robi zwierzta. Wykreowa religi,
prawo, sztuk, nauk i etyk. I dziki temu mg zapanowa
nad natur: jej dzikoci i jej brutalnymi reguami. Czowiek
zatem ma zdolnoci twrcze i dziki temu moe przeksztacarzeczywisto i sam moe si zmienia.
Antynaturalici uwaaj wic, e pe (w tym wypadku
mska) jest konstruktem kulturowym wykorzystywanym przez
ludzi jako element strukturalizacji postrzeganego przez nich
wiata. Pe jest kategori zmienn zalen od kultury oraz od
czasu i miejsca5
. Zatem naley odrnia pe biologiczn odkulturowej. Przy czym pe kulturowa ma take okrela pe
biologiczn. Jest kategori nadrzdn wobec tej ostatniej.
Ksztatowanie si pci jest procesem dugotrwaym i
przebiega na wielu poziomach. Zaczyna si ono ju w
momencie narodzin poprzez zaszeregowanie nowo narodzonego
dziecka do zbioru kobiet albo mczyzn. Implicite zakada si5 Harriet Bradley: Pe, wyd. Sic! Warszawa, 2008, s. 14
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
7/28
tu, e czowiek rodzi si jako swoista tabula rasa, ktra dopiero
jest ksztatowana poprzez odpowiednie wartoci i wzorce
kulturowe, a wpyw czynnikw biologicznych ogranicza si
waciwie do fizjologii: Synne powiedzenie Simone de Beauovir: nierodzimy si czowiekiem, stajemy si nim dotyczy take mczyzny6.
Rodzina, szkoa, Koci, religia czy jzyk to zdaniem
wielu podstawowe czynniki upciawiania czowieka. Jeli pe
jest przede wszystkim fenomenem kulturowym to zdaniem
antynaturalistw pciowe formy zachowa (jako nabyte) mog
by zmieniane.Antynaturalici twierdz take, e rne formy aktywnoci
czowieka s aktami spoeczno-kulturowymi take reprodukcja
zwykle silnie kojarzona z biologi. Rne czynnoci, ktre w
yciu wykonujemy maj pciowy charakter. Szczeglnie jest to
widoczne w podziale na mskie i eskie zawody. Za mskie np.
uwaa si bycie wojskowym, policjantem, politykiem,biznesmenem czy naukowcem. Jednake ten pciowy podzia
pracy moe by zmieniany i znoszony w imi egalitaryzmu,
sprawiedliwoci i wyrwnywania szans yciowych gdy
zawody mskie s uwaane za bardziej prestiowe i lepiej
patne. Zapewniaj te sprawowanie wadzy. Std min. szereg
dziaa okrelanych mianem akcji afirmatywnej, ktra mazniwelowa istniejce na rynku pracy nierwnoci pciowe (w
dostpie do lepiej patnych zawodw). Jest ona sterowana now
odmian lewicowego wiatopogldu zwanego polityczn
poprawnoci.
Opcja/e antynaturalistyczna/e spotyka si od pocztku lat
dziewidziesitych XX wieku z coraz ostrzejsz krytyk
6 Elisabeth Badinter: XY, op. cit., s. 42
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
8/28
nowych naturalistw, z ktrych to pewien odam nazwa siebie
Trzeci kultur. Zauwaaj oni, e: wikszo nauk spoecznych
rozwija si tak, jak gdyby dzieo Karola Darwina O powstaniu gatunkw
nigdy nie zostao opublikowane7
.Nowi naturalici nie posikuj si ju w takim stopniu
klasycznym darwinizmem, jak ich poprzednicy. Bezporednim
zapleczem teoretycznym s dla nich oszaamiajce odkrycia:
poczwszy od zamania kodu DNA (1953), na rozszyfrowaniu
genomu ludzkiego i ustaleniu nowych jednostek dziedziczenia
(SNP) skoczywszy (2007). Zmuszaj one doprzewartociowania praktycznie caej dotychczasowej wiedzy na
temat czowieka w tym i pci. Nawet klasyczna socjobiologia, w
wydaniu Edwarda Wilsona, zostaa zepchnita na margines
przyrodoznawstwa gdy uznano j za zbyt spekulatywn!
Podstaw empiryczn twierdze wspczesnego
naturalizmu s zakrojone na szerok skal badania rnych
grup ludzkich oraz pci z rnych rejonw wiata, a take
eksperymenty wykorzystujce najnowsze technologie
elektroniczne i informatyczne: najnowsze techniki obrazowania
mzgu pozwalaj obserwowa pojedyncze poczenia midzy neuronami i
ich dziaanie w czasie rzeczywistym8.
Punktem wyjcia naturalizmu jest twierdzenie, e czowiek
jest zwierzciem: By taki czas w nauce, kiedy stosunkowo atwo mona
byo zdefiniowa, co odrnia ludzi od innych zwierzt [] Stopniowo
jednak te rnice zaczy si zaciera i okazyway si raczej rnicami
ilociowymi ni jakociowymi. limaki ucz si. Zeberki uywaj narzdzi.
Delfiny posuguj si jzykiem. Psy maj wiadomo. Makaki japoskie
przekazuj sobie kulturowe narzdzia. Sonie przeywaj mier
7 Matt Ridley: Czerwona krlowa, wyd. Rebis, Pozna, 1999, s. 158 Bdziemy trans ludmi, rozmowa z Raymundem Kurzewilem amerykaskim wynalazc i futurologiem, w:Wprost, nr 1, 2008, s. 77
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
9/28
towarzyszy9.
Cechy i waciwoci i waciwoci czowieka mona
rozpatrywa w aspekcie fizyko-chemiczno-biologicznym. Jego
organizm i poszczeglne cechy zostay uksztatowane na drodzedugotrwaej ewolucji, ktra cay czas trwa. Wewntrz czowieka
nie ma adnego ja poza mzgiem. Mzg kadego/ej z nas
stwarza swj wasny wiat. Moemy wiedzie tyle, ile pozwoli
nam mzg rozumiany jako zbir neuronalnych moduw. Myli
on sam z siebie. Nic go nie warunkuje. Jest poza prawd i
faszem. Gromadzi on, przetwarza i tworzy informacje w celuprzetrwania i rozwoju organizmu w okrelonym rodowisku.
wiadomo moe by rozumiana w kategoriach biologicznych
jako np. obraz pracy mzgu. Jzyk suy do gromadzenia i
przekazywania informacji drog poza genetyczna i nie jest
tosamy ze wiadomoci. Wiele informacji jest rwnie
przekazywanych genetycznie za pomoc DNA, ktra jestinformacj doskona (rozumie sama siebie).
We spczesnej genetyce i biologii molekularnej dominuje
punkt widzenia genu (w sformuowaniu R. Dawkinsa), ktry
mona streci w nastpujcy sposb: poniewa ciao jedynie
wzrasta, a geny si replikuj, ciao naley traktowa jako ewolucyjnie
uksztatowany nonik genw, a nie odwrotnie. Geny sprawiaj, e ciaa
robi to, co zapewnia genom przetrwanie (jedzenie, ochrona przed utrat
ycia, aktywno seksualna, wychowanie potomstwa)10. Zatem ewolucja
wie si przede wszystkim z reprodukcj najlepiej
przystosowanych osobnikw anieli z ich przeyciem.
Ewolucja zdaje si by pochodn kilku czynnikw: walk
miedzy pasoytem i jego gospodarzem, midzy rnymi
9 Matt Ridley: Czerwona krlowa, op. cit., s. 33410 Tame, s. 17
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
10/28
rodzajami genw, midzy osobnikami nalecymi do tego
samego gatunku, midzy osobnikami tej samej pci
rywalizujcymi o dostp do osobnikw pci przeciwnej. Ponadto:
geny s tak zaprogramowane, by reagoway i wchodziy w interakcje zerodowiskiem [] nasz organizm jest bardzo precyzyjnie nastawiony na
odbir wiata11.
Od kilku lat mwi si o nowych jednostkach dziedziczenia.
Nie s ju za nie uwaane geny. Do tej pory sdzono, e cae
DNA kodujce dane biako powinno by zawarte w jednym
genie. Obecnie natomiast: odkrycie RNAi uwiadomio jednak, e
podstawow jednostk dziedzicznoci nie jest gen, lecz pozycja
pojedynczej litery (A, C, G, T przyp. A. R.) w DNA [] i to wanie wariacje
tych poszczeglnych liter, czyli polimorfizmy pojedynczego nukleotydu
SNP, s tym co zastpio gen jako jednostk dziedzicznoci (DNA kodujce
poszczeglne biaka jest podzielone i rozrzucone w rnych miejscach
genomu)12.
Z punktu widzenia wspczesnych koncepcji powszechne
wystpowanie w przyrodzie pci naleaoby rozpatrywa w
aspekcie ewolucyjnym przetrwania gatunku. Mieszanie si
chromosomw nalecych do obydwu pci powoduje wzrost
rnorodnoci co uskutecznia walk z rnymi zagroeniami
rodowiskowymi (np. pasoytami). Dziki temu mog
reprodukowa si te geny, ktre wystpuj w najlepiej
przystosowanych organizmach. Te ostatnie dawa maj lepsz,
dziki temu, gwarancj owej reprodukcji.
Jak najskuteczniejsza reprodukcja genw (a waciwie
SNP) ma by odpowiedzialna nie tylko za pojawienie si dwch
pci: mskiej i eskie, lecz take za rnice miedzy nimi.
Uksztatowa si one miay w wyniku dugiego procesu ewolucji
11 Deborah Bloom: Mzg a pe, wyd. Prszyski i S-ka, Warszawa, 2000, s. 4712 Lee Silver: Rok cudw, w: Newsweek, nr 43, 2007, s. 70-71
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
11/28
i s przekazywane kolejnym pokoleniom.
Rozmnaanie pciowe spowodowao wyksztacenie si
okrelonych cech u kobiet i mczyzn zwizanych chociaby z
problemem dobory partnera, zapewnieniem opieki nad dziemi i
rodzin, agresji, obrony, zdobywaniem poywienia i miejsca w
hierarchii spoecznej, pokrewiestwem czy ksztatowaniem
tosamoci pciowej. Mczyni (gdy oni nas tu gwnie
interesuj) mieli w procesie adaptacyjnym wyksztaci takie
min. cechy, jak: agresja, rywalizacja, skonnoci przywdcze,
zdecydowanie, skonno do ryzyka, indywidualizm,pragmatyczno, odpowiedzialno, a z drugiej strony:
wyobrania przestrzenna (uksztatowana na afrykaskich
sawannach kolebce ludzkoci), zainteresowanie przedmiotami,
rzeczami, narzdziami, zdolnoci matematyczno-logiczne,
preferowanie bodcw wzrokowych czy nastawienie na
dziaanie. Te przymioty mog si skada na co co si nazywatosamoci mczyzny. Owe cechy, jak podkrelaj
psychologowie ewolucyjni, s ponadkulturowe i
ponadhistoryczne. Zostay bowiem zaobserwowane w rnych
spoecznociach, a dane rdowe odnotowuj, e i w
przeszoci byy one na porzdku dziennym.
Dostrzegalne od wiekw gbokie niekiedy rnice wzachowaniach miedzy kobietami i mczyznami tumaczy si na
gruncie przyrodoznawstwa inaczej uksztatowanym na drodze
ewolucji mzgiem. Jego budowa i zakres dziaania s
przekazywane genetycznie. Bezporednio za ksztatowanie
mzgu na rnych etapach jego wzrostu i dojrzewania
odpowiadaj hormony. Od tego czy na dany mzg (jeszcze w
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
12/28
yciu podowym) w wikszym stopniu oddziaywaj androgeny
bd estrogeny, mamy odpowiednio do czynienia z: mskim
bd eskim mzgiem: w rozwijajcym si ludzkim podzie (mniej
wicej w szstym tygodniu ycia) hormon ten zdaje si wysya(testosteron przyp. A. R.) sygna uruchamiajcy budow mskiego
organizmu [] Mzg jest zatem przygotowany do tego, by sucha, co
testosteron ma mu do powiedzenia. A moe mie wiele [] testosteron
jest zdolny zmieni mzg, a zatem moe wpywa na nasze zachowanie13.
Budowa mzgu wpywa zatem na to, jak widzimy, mylimy,
uczymy si, odbieramy bodce i komunikaty, odczuwamy,
porozumiewamy si, uprawiamy mio, walczymy itd, itd14.
Zatem, w opinii naturalistw, rnice w budowie ciaa i
mzgu powoduj odmienne zachowania mczyzn i kobiet,
odmienne u obojga pci preferencje i cele yciowe: zapytani o
swoje ambicje mczyni z szeciu rnych krgw kulturowych udzielili
bardzo podobnych odpowiedzi. Wszyscy chcieli by ludmi praktycznymi,
bystrymi, pewnymi siebie, dominujcymi, nastawionymi nawspzawodnictwo, krytycznymi oraz samo kontrolujcymi si. Ponad
wszystko preferowali si, wadz oraz niezaleno.
III
Kryzys mskoci i dotychczasowych praktyk mskoci
spowodowa pojawienie si okrelonych konkretnych ju
propozycji prbujcych na nowo zdefiniowa msko i okreli:
co to znaczy by mczyzn we wspczesnym
postpatriarchalnym spoeczestwie? Oczywicie na takie samo
pytanie prbuj odpowiedzie i feministki. Niezalenie od tego,
13 Deborah Bloom: Mzg a pe, op. cit., s. 40114 Anne Moir, David Jessel: Pe mzgu, PIW, Warszawa, 1993, s. 33
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
13/28
ktra ze stron wysuwa nowe postulaty i projekty dotyczce
mskoci to s one wypadkow wyznawanych ideologii,
zakadanych koncepcji adu spoecznego, preferowanej filozofii
czy respektowanych teorii naukowych.
Ruch/y na rzecz zniesienia tzw. kultury patriarchalnej i
zwizanych z ni praktyk mskoci domaga si nie tylko
wyzwolenia kobiet, ale take przemiany mczyzn, a nawet
przemiany caej kultury ludzkiej (feminizm radykalny) i oparcie
jej na tzw. wartociach kobiecych (przypisywanych tradycyjnie
kobietom). Zatem od kilkudziesiciu lat lansuje si nowy modelmskoci i mskich praktyk: w latach siedemdziesitych (XX wieku
przyp. A.R.) zaczem dostrzega w caym kraju zjawisko mikkiego
mczyzny. Nawet dzisiaj, kiedy przygldam si swojej publicznoci,
czsto wydaje mi si, e poowa modych mczyzn naley do tej kategorii.
S to mili, wartociowi ludzie; podobaj mi si nie chc szkodzi
przyrodzie czy wszczyna wojen, caa ich egzystencja i styl ycia
przepojone s agodnoci i umiarkowaniem15.
A oto i inne cechy owego nowego mczyzny:
- nastawienie na konsumpcj, a nie na podbj czy zmienianie
wiata,
- preferowanie etyki przyjemnoci, a nie etyki pracy,
- przewaga narcystycznej osobowoci, a nie racjonalnej i
odpowiedzialnej,
- rozwijanie kobiecej strony osobowoci (androgynia), a nie jej
wypieranie, jako gorszej
- dbao o wasne ciao (jego upikszanie),
- wiksze zainteresowanie domem i wychowywaniem dzieci, a
mniejsze karier i sukcesami w yciu publicznym.
15 Robert Bly: elazny Jan, wyd. Zysk i S ka, 2004, s. 13
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
14/28
Reakcj na opisane przed momentem trendy, jak i
przede wszystkim kryzys tradycyjnie pojmowanej mskoci jest,
z jednej strony, prba powrotu do machizmu prbujcego si
przeciwstawia feminizacji kultury Zachodu, a z drugiej strony
prba odwieenia zapomnianych wspczenie modeli
konstruowania mskoci.
Owe propozycje postuluj powrt do starych praktyk
inicjacyjnych. Omwmy dwa charakterystyczne przykady.
Robert Blay w ksice: elazny Jan (1990) twierdzi, e
wspczesnym mczyznom: a) brak jest energii, b) rozwijaniekobiecej strony ich osobowoci nie uczynio mczyzn
wolnymi i e w postawie mikkiego mczyzny jest co
nieprawidowego16, c) wielu wspczesnych mczyzn, zauwaa,
odczuwa cierpienie z powodu nieobecnoci ojca w ich yciu,
braku mentorw i praktyk inicjacyjnych. Pisze: ojciec z dzisiejszych
reklam telewizyjnych nigdy nie moe si na nic zdecydowa. A wkomediach sytuacyjnych mczyni s przedstawiani jako niezdecydowani,
nadci lub atwo dajcy si wywie w pole. A jeli zapytamy, kto ich
wywodzi, dowiadujemy si, e czyni to kobiety. Chyba niezupenie tego
ludzie chc. Wielu modych scenarzystw hollywoodzkich, zamiast w
Kansas czy gdzie indziej stan twarz w twarz ze swoimi ojcami, bierze
odwet na odlegym ojcu, portretujc wszystkich dorosych mczyzn jako
gupcw17, d) zauwaa, ze w latach 60-tych XX wieku wielumczyzn starao si dostpi inicjacji z rk kobiet, dla ktrych
jednym ze rde energii by ruch feministyczny.
Wtajemniczenia mczyzn mog dokona, twierdzi, tylko
mczyni18, e) u mczyzn coraz czciej dostrzega si nie
tylko bierno, zauwaa, ale take prostoduszno. Prostoduszni
16 Tame, s. 12-1317 Tame, s. 3618 Tame, s. 28
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
15/28
mczyni czuj si dumnymi bdc atakowanymi przez kobiety
i nie oddaj ciosw19, f) i w kocu, podsumowuje, w ostatnich
trzydziestu latach dano od mczyzn pasywnoci, pynicia z
prdem. Uczono, jak nie tyle przewodzi, ile naladowa, jak y
w nie hierarchiczny sposb, jak by wraliwym, jak podejmowa
decyzje opierajce si na uzgadnianiu rnych punktw
widzenia20.
Robert Blay ratunek dla wspczesnych mczyzn widzi w
zwrceniu si ich ku naturalnym siom, ktre z chopca czyni
mczyzn i klasycznym wzorcom inicjacyjnym wzmacniajcymw proces. Wzorce kultury masowej, twierdzi, utraciy sw
nono. Pisze: w dawnych mitach syszymy, na przykad, o zeusowej
energii, ktra zdaniem kultury masowej nie istnieje. Krl Artur poucza nas
o roli, jak odgrywa mski mentor w yciu modych mczyzn; z opowieci
o elaznym Janie dowiadujemy si o doniosoci przejcia z krlestwa
matki do krlestwa ojca. Wszystkie opowieci inicjacyjne przekazuj nam,
jak wane jest by umie oderwa si od naszych rodzicw znale
drugiego ojca czy drugiego krla21.
W bani zatytuowanej: elazny Jan (napisanej przez braci
Grimm w XIX w.) mamy opowie, przypomina Bly, o
tajemniczych znikniciach ludzi w pewnym lesie. Znajduje si
jednak mody myliwy, ktry postanawia zgbi t tajemnic.
Odkrywa, ze przyczyn owych znikni jest pewien wochatyczowiek, mieszkajcy na dnie jeziora. Organizuje ekspedycj.
Chwyta dzikusa i oddaje go krlowi. Ten ostatni zamyka
potwora w klatce, a klucze oddaje krlowej. Wizie zostaje
nazwany: elaznym Janem.
Systemy mitologiczne, zauwaa Bly, cz wosy ze sfer
19 Tame, s. 8020 Tame, s. 7721 Tame, s. 7
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
16/28
instynktw, z seksem i pierwotnoci. Amerykaski pisarz
twierdzi (nawizujc do inspiracji psychoanalitycznych), e na
dnie psychiki kadego mczyzny znajduje si dua pierwotna
istota pokryta wosami. Jest to, jak go okrela, gboki
mczyzna. Zatem, uwaa, podstawowym zadaniem
mikkiego mczyzny jest nawizanie kontaktu z tkwicym w
gbokich czeluciach naszej psychiki dzikusem! Wymaga to
sporej odwagi. Freud czy Jung pokazuj, jak mona to uczyni.
Teraz mczyni, postuluje, powinni pj tym tropem22. I to ma
by trzecia droga dla wspczesnego mczyzny obokmachizmu i feminizmu.
Dzikus jako metaforyczne okrelenie pewnej siy,
zawiera, sdzi Bly, oywcz energi. Mobilizuje ona do
stanowczego i zdecydowanego, lecz nie brutalnego dziaania, a
wic czego czego brakuje wspczesnym sfeminizowanym
mczyznom.Moment, w ktrym chopiec odchodzi z dzikusem,
twierdzi Bly, jest otwarciem drogi do uzyskania mskiej
tosamoci. Niestety, zauwaa, we wspczesnej kulturze
Zachodu nie ma odpowiednich rytuaw, ktre byyby
symbolicznym odejciem od rodzicw (zwaszcza matki) do
mentorw w celu stania si mczyzn. Tak wic, konkluduje,w naszym spoeczestwie istnieje nadmiar chopcw, a brakuje
mczyzn23.
Istnieje wiele sposobw inicjacji. Bly proponuje swj
skadajcy si z piciu krokw. Oto one: 1) rozstanie z matk (to
wychodzi stosunkowo najatwiej), 2) zwizanie si z ojcem, a
22 Tame, s. 1723 Tame, 213
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
17/28
nastpnie te rozstanie (to z kolei wychodzi fatalnie), 3)
znalezienie mskiej matki, czyli mentora, ktry/a pokae
mskie praktyki (ta faza jest realizowana przypadkowo i
chaotycznie, a czsto np. przez gangi), 4) odnalezienie w sobie
dzikusa i zaakceptowanie go, 5) maestwo ze wit
krlow24.
Inn ide trzeciej drogi dla mczyzn przynosi ksika
Stevea Biddulpha: Msko25. Jej autor przedstawia najpierw
dramatyczne dane, e: 1) mczyni yj przecitnie sze lat
krcej od kobiet, 2) nie potrafi y w staych zwizkach (wtrzech czwartych przypadkw pozew o rozwd wnosi kobieta),
3) popeniaj ok. 90 % wszystkich przestpstw, 4) czciej
popeniaj samobjstwa i maj wicej problemw z nauk w
szkole26.
Biddulph, podobnie, jak Bly, proponuje swoj kuracj
ozdrowiecz, inn jeszcze trzeci drog. Twierdzi bowiem: bezwzgldu na to, czy prbujemy wcieli si w rol wraliwego mczyzny
nowej ery, czy te kurczowo trzymamy si wizerunku Johna Waynea,
twardziela z lat pidziesitych, przekonujemy si, e nie zdaj one
egzaminu27. Nastpnie dodaje: dobiega koca era, w ktrej kobietom
dano moc mwienia, jak by mczyzn. Wrd ludzi inteligentnych
niemodne stao si bycie macho w jakimkolwiek stopniu. Tymczasem
kady mczyzna ma wpisany w DNA element samczej siy. Wypieranie jej
lub dawienie jej moe okaza si dla mczyzn (i dla caej kultur)
miertelne. Takie postpowanie wpdza nas w przygnbienie, pozbawia
energii, pasji lub tosamoci28
Mczyni, zdaniem Biddulpha, powinni w pierwszym
24 Tame, s. 21525 Steve Biddulph: Msko, Rebis, Pozna, 2005
26 Tame, s. 1427 Tame, s. 2128 Tame, s. 138
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
18/28
rzdzie wyzwoli si z przymusu rywalizacji, samotnoci i
niemiaoci emocjonalnej29. rodkiem do tego celu ma by
przede wszystkim naprawienie relacji z ojcem (gdy to ojciec
najlepiej moe wprowadzi w wiat mskoci), nauczenie si
mwienia o wasnych uczuciach (co moe poprawi relacje z
partnerk), zaangaowa si w wychowywanie dzieci (aby min.
by wzorem dla wasnych synw), utrzymywa zwizki z innymi
mczyznami (aby mogli by oparciem w trudnych chwilach).
Ten ostatni aspekt jest niezwykle istotny rwnie z tego
powodu, e ojciec nie jest sam wstanie nauczy swych synwwszystkich mskich praktyk30. Najlepiej mimo wszystko w tej roli
sprawdza si mentor/zy. W dawnych czasach, przypomina, to
caa spoeczno (np. jakiego plemienia) braa udzia w inicjacji
i wychowywaniu dzieci. W czasach dominacji rodziny nuklearnej
jest to praktycznie niemoliwe. Std nadzieja w tworzcych si
od jakiego czasu mskich grupach wsparcia.Dalej, proponuje reform edukacji zwaszcza szkoy,
ktra by miaa sta si bardziej przyjazn dla chopcw. W
nowej szkole mczyni licznie wystpowaliby na wszystkich
etapach nauczania (a nie tylko w szkolnictwie wyszym).
Mogliby te wystpowa w roli mentorw. Programy nauczania,
uwaa, powinny te bardziej by zorientowane na chopcw:wiele wymaga zwizanych z nauk sprzyja dziewczynkom. Szkoa
wymaga i nagradza umiejtnoci podporzdkowania si i spokojnego
wykonywania polece [] oraz biernoci [] edukacja chopcw powinna
ka nacisk na ruch, wigor i wychodzenie poza szkolne mury. Potrzebuj
oni wicej obcowania z natur i ekscytujcych zaj, ktre wykorzystuj
mskie zdolnoci, zamiast je tumi31.
29 Tame, s. 2230 Tame, s. 27-2831 Tame, s. 112-113
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
19/28
Aby rozwin msk duchowo naley, zdaniem
Biddulpha, odby podr inicjacyjn czyli odkry w sobie
wolnego, pewnego siebie, twrczego i kochajcego mczyzn.
Nastpnie naley odczy si od rodzicw w celu nabrania
samodzielnoci. I w kocu trzeba odby podr do, jak to
okrela, popiow, czyli zda sobie spraw, e nie jest si
niemiertelnym, wszechmocnym i odpornym na trudy ycia
mczyznom. Ten element pozwala mczynie dorosn,
dojrze oraz sta si odpowiedzialnym, wspczujcym i
chronicym ycie czowiekiem. Ta ostatnia warto powinnasta, uwaa, podstaw mskiego ycia32.
Na caym wiecie, twierdzi Biddulph, mczyni
organizuj si, tworzc grupy wsparcia. Rozmawia si w nich o
yciu. Czonkowie pomagaj sobie nawzajem przey kryzysy
maeskie, osobiste i zawodowe. Zdarzaj si tam szczere
rozmowy o koszmarze wojny, seksie czy alkoholizmie. Modziznajduj tam zastpczych ojcw i wujw, a starsi zyskuj
poczucie, e jeszcze maj co do zaoferowania33.
Z zaprezentowanymi wyej programami wyzwolenia
mczyzn bd poszukiwania nowych trzecich drg kontrastuj
pogldy odmienne. Wyrastaj one z mocnego we wspczesnej
nauce i filozofii trendu akcentujcego rnice. I nie chodzi tubynajmniej o polityk rnicy tak wychwalan przez
postmodernizm tylko o rnice naturalne, o ktrych
wspomniano we wczeniejszej partii niniejszego tekstu.
Przesanie tego typu programw jest do proste. Akcentuj one
fakt, e ludzie s wytworem przyrody (np. kodu DNA). Podzia
32 Tame, s. 143-16033 Tame, s. 163-165
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
20/28
na pcie jest czym niemale uniwersalnym. Organizmy
jednopciowe mona policzy na palcach jednej rki. Pcie w
wiecie zwierzt rni si midzy sob niekiedy bardzie
radykalnie. Owe rnice ksztatoway si w wyniku ewolucji
bdcej konsekwencj rnych dowiadcze i koniecznoci
przystosowania si do zmieniajcych si warunkw ycia.
Zatem owe rnice naley dokadnie pozna i zaakceptowa
gdy zawieraj one szereg korzystnych cech dla ycia. Walka z
rnicami i/lub ich ignorowanie nie ma wikszych szans na
powodzenie gdy ludzie prbujc dziaa wbrewzakodowanemu w nich programowi mog nie osiga
zamierzonych celw oraz odczuwa dyskomfort czy doznawa
licznych psychicznych cierpie. Modelowym przykadem moe
tu by chociaby niepowodzenie synnego eksperymentu w
izraelskich kibucach gdzie prbowano oduczy kobiet i
mczyzn ich dotychczasowych rl i nauczy nowych lepych na pe.
Praktycznym wyrazem tego typu pogldw moe by
popularna ksika (waciwie poradnik) Johna Graya: Mczyni
s z Marsa, kobiety z Wenus (1993). Jej autor wychodzi z
zaoenia, e kobiety i mczyni zasadniczo rni si midzy
sob. Nie postuluje jednak przezwyciania tych rnic gdywydaja si one by uwarunkowanymi przez biologi. Nie
ograniczaj one zanadto dwch pci, nie powoduj wikszych
cierpie. Jeli jednak powoduj problemy w kontaktach to
naley pomaga kobietom i mczyznom pokona rodzce si
trudnoci poprzez tumaczenie zachowa jednej pci na jzyk
zrozumiay dla drugiej pci. Rnice bowiem przejawiaj si
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
21/28
przede wszystkim na gruncie odmiennego jzyka i odmiennych
reakcjach na rne yciowe sytuacje.
Mczyni uksztatowani na Marsie ceni sobie,
zdaniem Graya, si, kompetencj, skuteczno w dziaaniu.
Preferuj aktywno w sferze publicznej. Bardziej ni ludzie i
uczucia interesuj ich rzeczy i sprawy34. Mczyni potrzebuj
akceptacji i podziwu. Tym co ich napdza do dokonywania
czynw jest czsto mio i wielkie oglnoludzkie wyzwania czy
zagroenia. Tworz reguy i hierarchie gdy daj im one
poczucie bezpieczestwa. W sytuacjach stresogennychzamykaj si w sobie i udaj si do jaskini w celu rozwizania
problemw bd odzyskania rwnowagi emocjonalnej i nabrania
energii do dalszego dziaania35.
Mczyni maj take specyficzne problemy emocjonalne.
Gray uwaa, e mczyni pragn (zwaszcza ze strony kobiet):
zaufania, akceptacji, docenienia, podziwu, aprobaty i zachty36.
IV
Zaprezentowane powyej kuracje ozdrowiecze dla
mczyzn nie uwzgldniaj, jak si wydaje, jednej wanej cechy
wiata wspczesnego, a mianowicie, e sta si on wiatemInformacjonalizmu i spoeczestwa sieciowego. w nowo
rodzcy si wirtualny wiat zmusza do zrewidowania naszego
pojmowania: pci, tosamoci i zwizanych z nimi praktyk.
Pojawiaj si te gosy kwestionujce w ogle posugiwanie si
pojciem pci, a zwaszcza tosamoci w wiecie Internetu! (a
34 John Gray: Mczyni s z Marsa, kobiety z Wenus, wyd. II, Warszawa, 1996, s. 2335 Tame, s. 3736 Tame, s. 153
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
22/28
staje si on pomau gwnym miejscem ludzkiej egzystencji).
Propozycje Balya, Biddulpha czy Graya mwi o wakich
dylematach mskiej kondycji tyle e odnoszcych si do
starego, tzw. realnego wiata. Wydaj si natomiast by
nieadekwatne do ycia w rzeczywistoci wirtualnej.
Do niedawna jeszcze istnia podzia na tzw. rzeczywisto
realn i wirtualn. wiat wirtualny mona byo odwiedzi i
wrci do tego rzeczywistego. Jednake ten wirtualny coraz
czciej wkracza i zawaszcza ten realny. Tak wic mieszkaniem
wikszoci ziemian stanie si wkrtce, jak mona przypuszcza,nowa jednolita rzeczywisto, ktr np. Baudrillard nazywa:
Integraln.
Na pocztku niniejszej wypowiedzi postawiem tez,
e we wspczesnych spoecznociach Zachodu pojawiy si
warunki do desymbolizacji mskoci jako kategorii kulturowej
(w tej realnej jego czci) Wirtualna rzeczywisto z koleiju na caego dekomponuje pojcie tosamoci i pci i to jest
gwna teza, na rzecz ktrej chciabym teraz przedstawi par
argumentw. Owo dekomponowanie rozpoczo si ju
wczeniej (przed er digitalizacji, komputeryzacji i
usieciowienia) i byo/jest zwizane z ksztatowaniem si
spoeczestw ponowoczesnych.Kultury ponowoczesnych spoeczestw charakteryzuj si
min. tym, e zanika ich sfera wiatopogldowa. Ulega ona
daleko idcej prywatyzacji. Podobne tendencje zachodz i w
innych sferach kultury symbolicznej (zwaszcza artystycznej czy
obyczajowej). Kultura zachodnia, jak na okrgo gosz
postmodernici, przeksztaca si w zbir lokalnych narracji w
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
23/28
swoisty supermarket oferujcy niezliczon ilo: wartoci, idei,
stylw ycia, scenariuszy na przyszo, tosamoci i rl do
odgrywania. Ponadto we wszystkich krajach Unii Europejskiej
(nie mwic ju o USA) mamy dominacj liberalizmu i pastwo
nie faworyzuje okrelonych przekona czy stylw ycia.
Dominujcymi wartociami staj si: polityka emancypacji,
rnica, indywidualizm, autokreacja, performance, konsumpcja i
rozrywka. Lokalne narracje (filozoficzne, naukowe czy
artystyczne) krel przygodne opowieci, w ktrych
bohaterami s jednostki nade wszystko cenice sobie prawodo samostanowienia o swym losie (bez ingerencji pastwa czy
religii).
Zanik tradycyjnych masowo respektowanych
wiatopogldw (mitw, archetypw, ideologii, dyskursw czy
paradygmatw), w ktrych zawsze wystpowa binarny podzia
na pe otworzy wic drog do de symbolizacji kategoriimskoci. We wspczesnych narracjach msko (jako cz
binarnego podziau na pcie) zostaa rozbita, a nastpnie
rozproszona! Wiele narracji kreli wizj wiata, w ktrym
bohaterami s jednostki z ich prawem do nieograniczonej wrcz
autokreacji. To im (tym jednostkom) nadaje si prawo do
budowania wasnej tosamoci. Wczeniej, msk tosamonabywao si ju praktycznie z chwil narodzin. Okrzyk poonej:
to chopiec pitnowa czowieka na cae ycia. Od tego
bowiem momentu zaczynao si modelowanie jego jako, w tym
wypadku, przyszego mczyzn i odpowiednio, gdy pojawia si
okrzyk: dziewczynka kobiet. Tworzono zatem co w rodzaju
spoeczestwa stanowego, z ktrego nie sposb prawie byo
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
24/28
wyj. Ludzie byli przypisywani do stanu mskiego bd
kobiecego, w ktrych obowizyway okrelone prawa, zasady i
reguy postpowania. Dany stan nakada na swych czonkw
okrelone obowizki i role do wykonania.
W narracjach ponowoczesnych na pierwszym miejscu
stawia si, jak wspomniano, prawo jednostki do kreowania
wasnej tosamoci i wasnych scenariuszy ycia. Msko i
kobieco (dla wielu) nie jest ju podstawowym wyrnikiem
czowieka. Std te dwie kategorie wczeniej traktowane jako
uniwersalne i niezmienne, przeywaj proces de symbolizacjialbo inaczej: dekompozycji.
w proces jest jeszcze pogbiany przez zjawisko
udoskonalania ludzi. Dziki wspczesnym technologiom
moemy ju nie tylko produkowa sztuczne organy, lecz take
projektowa okrelone cechy, wpywa na pe (t biologiczn),
a nawet serio rozwaa moliwo klonowania.W ostatnich kilkudziesiciu latach obserwuje si ogromny
postp w dziedzinie automatw, robotyki czy sztucznej
inteligencji. W roku 2008 wiat zosta zaszokowany informacj o
prbach stworzenia sztucznego ycia w laboratorium Craiga
Ventera.
W roku 2002 prof. Kevin Warwick z Anglii wszczepisobie mikroprocesor rozpoznawany przez uniwersyteck sie
komputerow i ogosi si pierwszym realnie istniejcym
cyborgiem na wiecie.
Kilka lat pniej zesp naukowcw kierowany przez
wspomnianego Warwicka stworzy robota sterowanego
komrkami nerwowymi szczura, ktry uczy si nowych zada
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
25/28
niczym ywy mzg. Powstay rwnie komputery, ktre
posiadaj wielk moc obliczeniow, a ktr zawdziczaj DNA
bakterii37. Dodajmy do tego inne przykady: Prawdziwym
przeomem w rozwoju Geogle Earth byo wprowadzenie w zeszym rokupierwszych awatarw, komputerowych postaci, ktre symbolizuj
uytkownikw korzystajcych z serwisu. Awatary mog spotyka si
podczas wdrwek po wirtualnym globie i wymienia informacje, tak jak
to si dzieje w Second Life38.
Jak stwierdza Darin Barney sieci s nieprzezroczystymi
mediami. Owa nieprzezroczysto skutecznie eliminuje wpywkategorii wizualnych na rozumienie fizycznego wygldu i
zachowania, ktre tradycyjnie mocno zwizane jest z
tosamoci39. I nie koniec na tym. Trwaj bowiem prace nad
digitalizacj ludzkiego mzgu: za pomoc matematycznej metody
odwrconej macierzy moglimy przetumaczy (to akurat w stosunku do
myszy przyp. A. R.) aktywno klik neuronw na seri znakw
binarnych (zerojedynkowych przyp. A. R.) [] Wspomnienie trzsienia
ziemi moe wic by zapisane jako 11001 [] Odkrycia mojego zespou
skaniaj do interesujcych rozwaa natury filozoficznej. Gdy wszystkie
nasze wspomnienia, emocje, wiedza i wyobraenia bd
przetumaczalne na jedynki i zera, jak zmieni si nasz byt i sposb
funkcjonowania w sieci?40.
Tak wic digitalizacja mzgu (i jego treci) zmieni moeontyczny status czowieka. Urwa si on moe ze smyczy
natury, lecz nie na rzecz kultury (jak to okrela Edward
Wilson) tylko na rzecz informatyki. Oto mamy wic
czowieka, ktry moe by sztucznie zapadniany (posiada
37 Pawe Grecki: Wewntrzne ycie robotw, w: Newsweek, nr 18, 2009, s. 59
38 Tene: Kopiowanie wiata, w: Newsweek polska, 2008, nr 10, s. 7339 Darin Barney: Spoeczestwo sieci, Sic! Warszawa, 2008, s. 17740 Joe E. Tsien: Kod pamici, w: wiat Nauki, nr 8, 2007, s. 40-41
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
26/28
np. trzy biologiczne matki), ktrego moemy ju korygowa
(leczy) w stadium zarodkowym, w ciao ktrego moemy
wstawia rnego rodzaju protezy i urzdzenia elektroniczne
czy (w przyszoci) zamienia w informacj! Z tego powodu od
kilkunastu lat mwi si o cyborgach mariau czowieka z
maszyn. Chyba jednak ciekawszym byoby okrelenie tych
nowych mutantw: czowiekiem postbiologicznym,
czowiekiem wirtualnym, czowiekiem 2.0 czy krtko:
postczowiekiem.
Taki postczowiek znaczn cz swego ycia spdza ju
w sieci. Jest on praktycznie pozbawiony tosamoci pciowej
(a ju na pewno cyborg): szybko przepywu rzeczywistoci przez
jan-tosamo czowieka jest tak ogromna, e niewiele si w niej
zatrzymuje, nie ma czasu na internalizacj treci. Tosamo zdaje si
jak pusty worek, dziesitki tysicy odczu i informacji wlatuje i wylatuje,
nie pozostawiajc po sobie ladu [] W takim sposobie istnienia nie maczasu na Pami i Histori; zreszt moment przeszoci znika w
ogromnym pdzie i prymacie natychmiastowoci41.
Teraz ju moemy powrci do naszej gwnej kwestii
czyli problemu dekompozycji pci (w naszym wypadku
mskiej) w Informacjonalizmie. Z przytoczonych tu danych
wynika moe nastpujca interpretacja. Ponowoczesnarzeczywisto stworzya warunki do de symbolizacji mskoci
(i kobiecoci zreszt te). Era Informacjonalizmu tylko
wzmacnia te tendencje. Kulturowo konstruowana pe ulega
teraz rozmyciu, a biologia nie jest ju przeznaczeniem.
Czowiek postbiologiczny, wirtualny czy 2.0 jest: 1)
41 Edwin Bdyk: Gadu-Gadu, czyli natychmiast w sieci, w: Niezbdnik inteligenta, s. 21, Polityka, nr 39, r.2007
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
27/28
organizmem, ktry potrafi wpywa na sw biologi (np.
manipulowa kodem DNA), 2) jest pozbawiony trwaej natury
(o ile kiedykolwiek j mia), 3) w zwizku z tym jest
pozbawiony jakiej jednej tosamoci, 4) bdc coraz czciej
w, wiecie Informacjonalizmu, swoist biologiczno-
technologiczno-informatyczn hybryd jest w coraz
mniejszym stopniu ksztatowany przez kultur symboliczn,
5) yje poza czasem i histori, 6) coraz czciej przybywa w
wirtualnej przestrzeni gdzie tworzy informacje i sam staje
si informacj. Zatem pe schodzi na plan dalszy lub/iprzestaje mie znaczenie jako podstawowy wyrnik
czowieka, 7) upodabnia si on najpierw do cyborga (jak to
trafnie zauwaya w roku 1991 Dona Haraway), a nastpnym
krokiem w swoistej ewolucji jest (bdzie) organizm wirtualny
czyli odcieleniony! Cielesno rozpywa si w cyfrowej przestrzeni,
ale nie mona powiedzie tego o wci nawigujcym umyle. Jestemypostbiologiczni na co dzie godzimy si by awatarami (fantomami
zamieszkujcymi wirtualna przestrze), netizenami (obywatelami
wirtualnych pastw i miast, a moe po prostu caej sieci), albo
flaneurami poruszajcymi si bez celu po sieci42.
Wikszo wspczesnych dyskusji, jakie s toczone nad
mskoci (stawiane diagnozy i wysuwane propozycje) nie s
w stanie dostrzec ogromnych zmian, jakim podlega wiat w
Informacjonalizmie. W dalszym cigu tacy autorzy, jak
przytaczani tu: Baly, Biddulph czy Gray uwaaj, e
podstawowym kryterium podziau wrd ludzi jest pe i e
jest ona przede wszystkim konstruktem kulturowym.
Tymczasem w Informacjonalizmie zanika kultura symboliczna.
42 Magorzata Szwed-Kasperek: Postbiologiczne techno-ciaa: od ciaa cyborga do ciaa wirtualnego, w:Estetyka wirtualnoci (red. Micha Ostrowicki), Universitas, Krakw, 2005, s. 434
8/9/2019 kultura 2.0 a praktyki mskoci
28/28
Przestaje ona regulowa praktyki ludzkie. Zanika w zwizku z
tym pe kulturowa. Pozostaje pe biologiczna, ktra
jednake jest coraz czciej modyfikowana dziki
osigniciom wspczesnych technologii. Mona ni ju
sterowa czyli zmienia. Stara dychotomia: natura czy kultura
wobec osigni wspczesnego przyrodoznawstwa i techniki
staje si coraz bardziej anachroniczna take w kwestii pci.
Humanici z ich kulturalistycznym podejciem pod naporem
nowych wynalazkw zmieniajcych wiat i modyfikujcych
czowieka staj przede nie lada wyzwaniem chcc utrzymasw perspektyw jako liczc si alternatyw we
wspczesnej nauce i filozofii.
Zatem to wszystko kae nam zredefiniowa i na nowo
chyba wymyle siebie i ksztatujcy si na naszych oczach
nowy obraz inteligentnego wiata: cyborgw, neuronowych
robotw, sklonowanych zwierzt czy ycia kreowanego przez
sztuczne DNA.