KRVNE GRUPE

 Prije otkrića krvnih grupa uvijek je dolazilo do velikih problema usljed transfuzije krvi među osobama nesrodnih krvnih grupa.Često je dolazilo do aglutinacije(sljepljivanje),a zatim i do hemolize(izumiranja ili raspadanja)eritrocita.Takvi procesi su uzrokovali začepljenje krvnih kapilara i opću disfunkcionalnost krvi,te time dovodili do smrti.Ovaj problem riješava jedan austrijski liječnik i patolog po imenu Karl Landsteiner koji je otkrio krvne grupe a nešto kasnije i Rh-sistem.Krvna grupa je klasifikacija krvi bazirana na prisutnosti ili nedostatku naslijeđene antigenske supstance na površini eritrocita.Krvne grupe se nasljeđuju od roditelja i ne mjenjaju se u toku života.Krv različitih osoba često ima različita antigenska imunska svojstva,tako da antitijela krvne plazme jedne krvi reaguju sa antigenima površine eritrocita druge krvi.Na površini ćelijske membrane krvnih ćelija čovjeka nađeno je barem 30 antigena koje se često susreću i stotine drugih koji se susreću rijetko,a svaki od njih može ponekad prouzrokovati reakciju antigen-antitijelo.Većina njih su slabi antigeni i značajniji su uglavnom za izučavanje nasljeđivanja gena u cilju određivanja očinstva itd.Međutim,dvije posebne grupe antigena mnogo češće od drugih uzrokuju transfuzione reakcije.To su tzv.OAB-sistem i Rh-sistem. 

UVOD

ANTIGENI A I B ILI AGLUTINOGENI A I B   Dva antigena,tip A i tip B,nalaze se na površini eritrocita velikog djela

ljudske populacije.Čovjek može na svojim ćelijama imati jedan antigen,oba ili nijedan od njih.

Kada je posredi transfuzija krvi od čovjeka čovjeku,krv davalaca i primalaca obično se klasifikuje u četiri glavne krvne grupe sistema OAB zavisno od prisutnosti ili odsutnosti dvaju aglutinogena.Te četiri glavne krvne grupe su:

    GRUPA A-na membrani eritrocita ima aglutinogen A GRUPA B-na membrani eritrocita ima aglutinogen B GRUPA AB-na membrani eritrocita ima i aglutinogen A i aglutinogen B GRUPA 0-na membrani eritrocita nema ni aglutinogen A ni aglutinogen B.

KRVNE GRUPE OAB-SISTEMA

Dva gena,jedan na svakom od dva parna

hromosoma,determinišu krvne grupe OAB-sistema.Ova dva gena su alelomorfni geni koji mogu biti bilo koji od tri tipa,ali samo po jedan tip na svakome hromosomu:ili tip O,ili tip A ili tip B.Gen tip O je ili nefunkcionalan,ili je slabo funkcionalan,tako da ne uzrokuje pojavu O-aglutinogena na ćelijama dok gen tipa A i gen tipa B uzrokuju pojavu jakih aglutionogena na ćelijama.Šest mogućih kombinacija gena su: OO,OA,OB,AA,BB I AB.Ove kombinacije gena su genotipovi.Svaki čovjek pripada jednom od tih šest različitih genotipova.

Nasljeđivanje aglutinogena

Osim aglutinogena,pripadnici pojedine krvne

grupe imaju u svojoj krvnoj plazmi i specifična protutijela,a kako su ona odgovorna za reakciju aglutinacije eritrocita,nazivaju se aglutinini.Tako pripadnik grupe A ima anti-B aglutinine(koji reaguju protiv eritrocita sa aglutinogenima B),pripadnik grupe B ima anti-A aglutinine,pripadnik grupe AB nema aglutinina,dok pripadnik grupe O ima i anti-A i anti-B aglutinine

AGLUTININI

GENOTIPOVI KRVNE GRUPE AGLUTINOGENI AGLUTININI

OO O - Anti-A i Anti-BOA ili AA A A Anti-BOB ili BB B B Anti-A

AB AB A i B -

TABELA-Krvne grupe sa svojim genotipovima i odgovarajućim aglutinogenima i aglutininima

Odmah poslije rođenja u plazmi gotovo i da

nema aglutinina.Dva do osam mjeseci poslije rođenja,organizam djeteta počinje da stvara aglutinine.Titar je maksimalan između 8 i 10 godina života,a zatim postepeno opada do kraja života.

   

Titar aglutinina u različitim životnim dobima

Aglutinini su gama-globulini,baš kao i druga

antitijela,a stvara ih ista vrsta ćelija koja stvara i antitijela prema bilo kojim drugim antigenima.To su većinom lgM- i lgG-imunoglobulini.

Ovi aglutinini se stvaraju kod osoba koje nemaju odgovarajuće aglutinogene tako što mala količina antigena grupe A i grupe B ulazi u organizam putem hrane,bakterija i na druge načine,pa te supstance izazivaju stvaranje anti-A odnosno anti-B aglutinina.

Porijeklo aglutinina u plazmi

Određivanje krvnih grupa se zasniva na

utvrđivanju prisustva aglutinogena u ispitivanim eritrocitima.Krvne grupe određuju se standardnim test-serumima krvnih grupa ABO sistema.Postoje tri standardna seruma:anti ''a'',anti ''b'' i anti ''ab''.

ODREĐIVANJE KRVNIH GRUPA 

Ako se krvna grupa određuje na licu mjesta,tj.u bolesničkoj sobi ili na terenu,krv se uzima

od bolesnika neposredno prije određivanja krvne grupe.Kad se krvna grupa određuje u laboratoriji,iz vene bolesnika uzima se 5ml krvi u sterilnu i suhu epruvetu.Za sam postupak potrebno je pripremiti:

-bočice sa test-serumima anti ''a'',anti ''b'' i anti ''ab''; -porcelanske pločice s udubljenjima koja su obilježena slovima A,B,O; -pipete ili staklene cijevčice koje se koriste za miješanje krvi sa serumom,predhodno

stavljenim na pločicu; -sterilna čelična pera,brisevi od vate i bočice s eterom za dezinfikovanje jagodice prsta. Na suhu i čistu pločicu stave se dvije kapi test-seruma,i to na sljedeći način:na mjesto koje

je obilježeno sa A stavlja se test-serum anti ''a'',na mjesto obilježeno sa B stavlja se test-serum anti ''b'' a na mjesto obilježeno sa O stavlja se test-serum anti ''ab''.Krv se uzima iz jagodice prsta i mješa se sa test-serumima.Zatim se sačeka pet minuta da bi mogla nastati aglutinacija te se onda čitaju rezultati:

-ako se na sva tri udubljenja ne pojavi aglutinacija,osoba pripada O-grupi,tj.opšti je davalac krvi;

-ako nema aglutinacije na udubljenju obilježenom sa B,a nastupila je na udubljenju obilježenom sa A i O,krvna grupa te osobe je A;

-ako nema aglutinacije na udubljenju obilježenim sa A,a nastala je na udubljenju B i O,ta osoba je krvne grupe B;

-ako se na sva tri udubljenja pojavi aglutincija,ta osoba pripada AB-grupi,tj.opšti je primalac.

Umjesto na pločici,određivanje krvne grupe može se izvesti i na specijalnom papiru,na kome aglutinacija ostaje trajno i služi kao dokument.

 Tehnika određivanja krvnih grupa na pločici

Ova metoda za određivanje krvnih grupa primjenjuje se u svim

bolnicama i ustanovama za transfuziju krvi.Princip rada je isti kao i na pločici,samo što se aglutinacija ispituje u epruveti umjesto na pločici.Princip rada je sljedeći:

U jednu epruvetu se stave dvije kapi test-seruma anti ''a'',u drugu anti ''b'',i u treću epruvetu dvije kapi test-seruma ''ab''.Zatim se u svaku epruvetu stavi jedna kap fiziološkog rastvora da bi se serum razblažio i da bi se izbjegla pojava pseudoaglutinacije.U svaku epruvetu se stavi i 2%-na suspenzija eritrocita iz krvi osobe kojoj se određuje krvna grupa.U četvrtu epruvetu stavi se serum krvi osobe kojoj se određuje krvna grupa i 2%-na suspenzija poznatih eritrocita krvne grupe B.Sve epruvete se promućkaju i ostave se dva sata na sobnoj temperaturi kako bi nastala aglutinacija.Ako postoji centrifuga,epruvete se centrifugiraju dva minuta,a zatim se čitaju rezultati.

Ako aglutinacija ne postoji u prve tri epruvete-krvna grupa je O. Ako aglutinacija postoji u prvoj i trećoj epruveti-krvna grupa je A. Ako aglutinacija postoji u drugoj i trećoj epruveti-krvna grupa je B. Ako aglutinacija postoji u sve tri epruvete-krva grupa je AB.

Tehnika određivanja krvnih grupa u epruveti

Osim aglutinogena koji pripadaju ABO-sistemu

krvnih grupa,eritrociti čovjeka sadrže i druge aglutinogene.U zavisnosti od toga da li njihovi eritrociti sadrže Rh-aglutinogen,postoje osobe koje su Rh-pozitivne,odnosno Rh-negativne.Oko 92% ljudi ima Rh-antigen u eritrocitima,pa se ta grupa označava kao Rh-pozitivna,dok 8% ljudi nema Rh-antigen pa se označavaju kao Rh-negativni.

Rh-KRVNA GRUPA(FAKTOR)

Postoji jedna velika razlika između OAB-

sistema i Rh-sistema.U sistemu OAB,aglutinini koji uzrokuju transfuzione reakcije stvaraju se spontano,dok se u Rh-sistemu aglutinini gotovo nikad ne stvaraju spontano.Umjesto toga,osoba mora biti jako izložena Rh-antigenu,obično transfuzijom krvi ili kada buduća Rh-negativna majka nosi plod sa tim antigenom,prije nego što stvori dovoljno aglutinina koji bi izazvali značajnu transfuzionu reakciju.

 

Postoji šest čestih tipova Rh-antigena od kojih se svaki

zove Rh-faktor.Ovi antigeni se označavaju kao C,D,E,c,d,e.Čovjek od svakog roditelja nasljeđuje po jedan antigen od svakog od tri para antigena(tj.može da ima najmanje tri,a najviše šest antigena Rh-sistema).

D-antigen je najšire rasprostranjen u ljudskoj populaciji i,uz to,on je i znatno antigeničniji od drugih Rh-antigena.Zato se za svakoga ko ima taj tip antigena kaže da je Rh-pozitivan,dok se za osobu koja nema D-antigen kaže da je Rh-negativna.Međutim,treba zapamtiti da i neki od drugih Rh-antigena ipak mogu prouzrokovati transfuzione reakcije,mada obično znatno blaže.

Rh-antigeni-''Rh-pozitivne'' i ''Rh-negativne'' osobe

Eritroblastozis fetalis je bolest fetusa i

novorođenčeta koju karakteriše aglutinacija i fagocitoza eritrocita.U najvećem broju slučajeva fetalne eritroblastoze majka je Rh-negativna a otac Rh-pozitivan.Dijete nasljedi od oca Rh-antigen koji majka nema,pa je u organizmu majke došlo do stvaranja anti-Rh aglutinina poslije izlaganja Rh-antigenu fetusa.

Eritroblastozis fetalis

Novorođenče koje ima žuticu zbog eritroblastoze

obično je anemično kad se rodi,a anti-Rh aglutinini majke obično cirkulišu u krvi dijeteta tokom prvog do drugog mjeseca poslije rođenja,razarajući sve više i više eritrocita.

Mada je teška anemija u fetalnoj eritroblastozi obično uzrok smrti,mnoga djeca koja jedva prežive anemiju ispoljavaju trajna mentalna oštećenja ili oštećenja motornih područja mozga zbog precipitacije bilirubina u nervnim ćelijama,što uzrokuje njihovu destrukciju o stanje koje se naziva kernikterus.

Klinička slika eritroblastoze

Uobičajen terapijski postupak kod fetalne

eritroblastoze je zamjena krvi novorođenčeta Rh-negativnom krvlju.Oko 400ml. Rh-negativne krvi se transfunduje u toku 1,5 ili više sati dok se istovremeno Rh-pozitivna krv novorođenčeta odstranjuje.Ovaj postupak se može ponoviti nekoliko puta tokom prvih nekoliko nedjelja života,uglavnom da bi se bilirubin održao na niskom nivou i tako zaustavio razvoj kernikterusa.

Liječenje fetalne eritroblastoze