UNIVERSITETI “HAXHI ZEKA”

FAKULTETI I BIZNESIT

PUNIM DIPLOME

Tema:Kriza e borxhit publik në Eurozonë: Me vështrim në ekonominë e Greqisë

Mentori: Prof.Dr.Fadil Govori Studenti: Nol Gjikolli

1

2012

PUNIM DIPLOME

Lënda mësimore: Financë

Titulli i punimit: Kriza e borxhit publik në Eurozonë:

Me vështrim në ekonomin e Greqis

Emri dhe mbiemri I studentit: Nol Gjikolli

Statusi I studentit: I rregullt

Numri i indexit/amzes: 396/10

Departamenti: Kontabilitet dhe financë

Shkalla e studimit: Bachelor

Mentori i punimit: Prof.Dr.Fadil Govori

2

Përmbajtja:

1.Hyrje……………...………………………………………………………………………….….6

2.Borxhi publik……………………………………………………………………………………7

2.1.Llojet e borxhit public……………………………………………………………….8

2.2.Si krijohet borxhi public……………………………………………………………..9

3.Ekonomia e Greqis ……………………………………………………………………………11

3.1.Historia e ekonomis së Greqisë……………………………………………………...12

3.1.1.Përparësitë dhe dobësitë………………………………………………………12

3.1.2.Hyrja ne eurozon……………………………………………………………..15

4.Kriza e borxhit Europian……………………………………………………………………….19

5.Kriza financiare e Greqis………………………………………………………………………24

5.1.Faktet te cuditshme mbi gjendjen Greke…………………………………………….28

5.2.Opionionet mbi krizen Greke………………………………………………………...29

6.Tre skenarë për Greqinë………………………………………………………………………..32

6.1.A mjaftojne teorite e ekonomise ne kohe krize………………………………………35

7.Lenja e Euros nga Greqia………………………………………………………………………37

8.Pse bankroti Grek mundë të jetë fundi i Eurozonës……………………………………………41

9.Ç’do ta mbronte Evropën nga krizat…………………………………………………………...46

9.1.Cili shtet e ka radhën………………………………………………………………....49

9.2. Kush e ka radhën Anglia, Japonia, SHBA-të apo Franca……………………………50

9.3.Asnjë vend përveç Gjermanisë nuk plotëson kriteret Mastrihtit……………………...50

3

9.4.Kriza ekonomike, protestat godasin edhe Kinën…………….………..……………..50

9.5. Europa e dominuar nga Gjermania…………………………………..……………...51

9.6. Bankat i tremben kolapsit. Gati plani i emergjences!................................................52 9.7.Ekonomia e eurozonës po bie në recession…………………….………………..…..52

10.Kriza tjeter e borxhit…………………………………………………………….…………...54

10.1. Kur SHBA “kërcënon” Bashkimin Europian...........................................................56

10.2. BQE mund të lehtësojë krizën e Evropës………………………...………………..57

10.3.Po nis nje vit i veshtire per ekonomine ne Evrope....................................................59

10.4.Trysnia politike dhe ekonomike e shteteve...............................................................60

11.A mund të shpëtohet Europa…………………………………………………………….……65

12.Ndikimi I krizes Greke ne ekonomin Shqiptare.......................................................................68

Literatura……………………………………………………………………………………….69

4

Falenderime

Në rradhë të parë falenderoj prindërit dhe familjen time. U jam shumë mirënjohës për gjithë sakrificat që kanë bërë për mua. Dy fjalë janë të pamjaftueshme për të shprehur mirënjohjen time, por të jeni të sigurt se as gjithë fjalët që njoh nuk e arrinë këtë.

Njdiej nevojën për të falenderuar të gjithë stafin e petagogëve të Fakultetit të Shkencave te Aplikuara te Biznesit, në mënyrë të veçantë të Departamentit të Kontabilitet dhe Financë, të cilët me punë dhe pasion përcollën tek unë, përgjatë tri viteve të nivelit Bachelor, njohuritë e nevojshme për tu zhvilluar, formuar intelektualisht dhe për të paraqitur para jush një punim kaq serioz. Përulem përpara tyre.

Kam patur kënaqësinë dhe fatin të udhëhiqesha nga zoti Fadil Govori, Profesor dhe Doktor i Shkencave Ekonomike, i cili më ka drejtuar dhe këshilluar gjatë punës sime për përgatitjen e kësaj teme. Ai gëzon nderimin tim të thellë.

Falenderoj dhe studentët e kursit tim, shokë dhe shoqe, të cilët më mbështetën moralisht dhe shoqërisht në tre vitet e mia të studimit.

Ju falemnderit!

5

1.Hyrje

Në gjuhën ekonomike, kur flitet për krizën bëhet fjalë rreptësisht për tkurrje në numrat ekonomik, si ato të rritjes ekonomike, rënie të tregjeve, apo rritje të papunësisë. Kjo gjuhë normale për recesionet e zakonshme ciklike të ekonomive kapitaliste po dëshmohet gjithnjë e më e paaftë për të kapur në plotësinë e saj procesin e transformimeve në ekonominë botërore që kanë filluar të prekin në çdo cep të jetës politike dhe shoqërore, sidomos në qendrën euro-atlantike të ekonomisë botërore.

Nga fundi i vitit 2009, frika e një krize të borxhit sovran u zhvilluar në mes të investitorëve fiskale konservatore lidhur me disa shtete evropiane, intensifikimin e në fillim të 2010. Kjo përfshinte anëtarë të eurozonës Greqi, Irlandë, Itali, Spanja dhe Portugalia, dhe gjithashtu disa vendet te BE. Islanda, vendi i cili përjetoi krizën më të madhe në vitin 2008 (shih 2008-2011 kriza financiare islandeze) kur të gjithë sistemin e saj ndërkombëtare bankare u shembur, është shfaqur më pak të prekura nga kriza borxhit sovran si qytetarë islandisht refuzuar për të shpëtuar bankat e huaja në një referendum. Në BE, veçanërisht në vendet ku borxhet sovrane kanë një rritje të ndjeshme,për te shpetuar sektorin bankare, një krizë e besimit ka dalë me zgjerimin e përhapet jepnin obligacioneve dhe të sigurimit të rrezikut të kredisë në këmbime paracaktuar midis këtyre vendeve dhe anëtarët e tjerë të BE-së, ku më e rëndësishmja është Gjermani.

Ndërsa me rritjen e borxhit sovran ka qenë më e theksuar në vendet e eurozonës vetëm disa nga ata janë bërë një problem të perceptuar për zonën në tërësi. Në maj 2011, borxhi publik grek ka fituar rëndësi si një çështje shqetësuese. Popullit grek në përgjithësi hedhin poshtë masat e kursimit dhe kanë shprehur pakënaqësinë e tyre përmes protestave të zemëruar. Shqetësim në lidhje me rritjen e nivelit të borxhit të qeverisë në të gjithë globin së bashku me një valë të degraduar e borxhit të qeverisë europiane të krijuar alarm në tregjet financiare. Më 9 maj 2010, Ministrat e Financave të Evropës miratoi një paketë shpëtimi me vlerë € 750 miliard për qëllim sigurimin e stabilitetit financiar në të gjithë Evropën, duke krijuar Mjetin per Stabilitet Financiar Evropian (EFSF)

6

2.Borxhi publik

Shteti bashkëkohor, përveç tatimeve, taksave, kontributeve, si burim për financimin e funksioneve të tij, shfrytëzon edhe borxhin publik. Rëndësia e borxhit publik, përveç si burim i të hyrave publike, qëndron në shfrytëzimin e tij si instrument i politikës ekonomike. Me marrëveshjen e Maastricht-it rëndësia e borxhit publik është përcaktuar si një nga kriteret për integrim në UE. Sipas këtij kriteri është përcaktuar se defiçiti buxhetor nuk guxon të jetë më i lartë se 3% e GDP, kurse borxhi publik se 60%. Është kështu sepse, zakonisht në vendet e zhvilluara të Perëndimit, përqindja mesatare e rritjes sillet aty rreth 3%, kurse huatë afatgjate dhe kreditë zgjasin deri në 20 vjet.

Borxhi publik mund të definohet si shuma e mjeteve monetare të huazuara, të cilat shteti ua ka borxh kreditorëve të tij në një moment të caktuar. Borxhi publik korrenspondon me defiçitet buxhetore, prandaj dhe definohet si kumulativ i defiçiteve buxhetore të kaluara. D.m.th. nëse çdo vit kemi deficit, atëherë do të kemi edhe rritje të borxhit publik. Nëse kemi sufiçit buxhetor, shteti mund ta zvogëlojë borxhin nëse sufiçiti shfrytëzohet për pagimin e një pjese të borxhit para skadimit të tij. Në këtë mënyrë shteti e redukton kërkesën e vet për kredi dhe ndikon në zvogëlimin e normave të interesit.

Duhet theksuar se defiçiti buxhetor dallon nga borxhi publik. Defiçiti buxhetor është process (rrjedhë), kurse borxhi publik është gjendje. Do të thotë se defiçiti formohet dhe matet me ndryshimet gjatë një periudhe të caktuar kohe, kurse madhësia e borxhit publik përcaktohet në një ditë të caktuar, përkatësisht në një moment.

Madhësia e përgjithshme e borxhit publik, respektivisht bruto borxhi publik në një moment të caktuar paraqet borxhin që shteti ia ka Bankës Qendrore, agjensive shtetërore, fondeve sociale, investitorëve privat dhe institucioneve të ndryshme financiare. Pjesa e borxhit të përgjithshëm publik që paraqet borxhin të cilin shteti ia ka investitorëve privat, paraqet neto borxhin publik. Këtu bëhet fjalë për borxhin që shteti ia ka publikut, do të thotë ndërmarrjeve, amviserive, qytetarëve, bankave komerciale, kompanive të sigurimit, etj.

Neto borxhi publik paraqet kredi për shtetin në kuptim të vërtetë të fjalës. Ndërsa, pjesa e borxhit publik që paraqet borxhin që shteti ia ka Bankës Qendrore është borxh që shteti në mënyrë indirekte ia ka borxh vetvetes, e jo kreditorëve. Kur shteti e paguan kamatën mbi këtë pjesë të borxhit, realisht, ai i rrit të hyrat shtetërore, sepse kamata kthehet në trezor. Në teori, neto-borxhi emërtohet si borxh real, kurse borxhi që shteti ia ka Bankës Qendrore dhe agjencive shtetërore kualifikohet si: “kreacion i kamufluar monetar”.

7

Pjesa e borxhit publik që shteti ia ka borxh firmave të vendit, qytetarëve, bankave komericale dhe inst. të tjera financiare paraqet borxhin e brendshëm.Shlyerja e borxhit të brendshëm sjellë deri te rishpërndarja e fuqisë blerëse midis një grupi të qytetarëve, të cilët i paguajnë tatimet dhe grupit tjetër të qytetarëve të cilët në të kaluarën kanë qënë kreditorë të shtetit.

2.1.Llojet e borxhit publik

Dallojmë lloje të ndryshmë të borxhit publik sipas kritereve të ndryshme:

1) sipas burimit, 2) sipas llojit të kreditorëve, 3) sipas voluntarizmit, 4)sipas kohës së zgjatjes, 5) sipas afatit të pagimit, etj.

1)Sipas Burimit, sipas origjinës territoriale të mjeteve, dallojmë borxhin publik të brendshëm dhe të jashtëm.

-Borxhin e Brendshëm shteti e realizon në vend, në valutën kombëtare, në tregun e brendshëm kreditor, gjegjësisht te qytetarët, ndërmarrjet, bankat komerciale dhe inst. të tjera financiare. Me këtë lloj të borxhit mobilizohen mjetet e lira monetare, të cilat shteti i shfrytëzon për financimin e të mirave dhe shërbimeve publike. Realizimi i borxhit të brendshëm është i kushtëzuar nga kursimi, d.m.th. nga sasia e mjeteve të lira që nuk janë të angazhuara në konsumin personal dhe në investime të sektorit privat.

-Borxhi i Jashtëm realizohet jashtë vendit, te bankat dhe institucionet e tjera financiare, te personat fizik të huaj. Ky lloj i borxhit realizohet në rastet kur brenda vendit kemi mungesë të kursimit, akumulimit, kur tregu i kapitalit në vend është i pazhvilluar.

2)Shteti mund të merr borxh te kreditorë të ndryshëm në vend dhe jashtë vendit.

3)Sipas Voluntarizmit, pra sipas mënyrës se si shteti e siguron borxhin, dallojmë borxhin publik vullnetar dhe atë të detyrueshëm. Pjesa më e madhe e borxhit public është borxh vullnetar, kontraktual, ku pronarët e mjeteve të lira financiare vullnetarish i plasojnë mjetet e tyre në obligacione shtetërore, si një prej mënyrave më të sigurta të investimit. Borxhi i Detyrushëm regjistrohet vetëm në raste të jashtëzakonshme kur shteti nuk ka tjetër zgjedhje për sigurimin e mjeteve të nevojshme.

4)Sipas Kohës së zgjatjes dhe krijimit të borxhit dallojmë borxhin fluturues dhe të konsoliduar. Borxhet Fluturuese zakonisht janë të imponuara, afatshkurtër dhe pa burime të sigurta të të hyrave dhe janë të pasigurta nga aspekti i kthimit të tyre. Këto borxhe zakonisht shfrytëzohen për mbulimin e deficitit të përkohshëm buxhetor, që paraqitet për shkak të dis-harmonizimit midis të hyrave buxhetore dhe të dalave buxhetore. Borxhe e Konsoliduara bazohen në kapacitetin real fiskal të shtetit dhe ekziston siguri e plotë për kthimin e tyre. Shumica e borxheve publike janë borxhe të konsoliduara.

8

5)Sipas afatit të pagimit dallojmë këto lloje të borxhit: afatshkurtër, afatmesëm dhe afatgjatë. Afati i pagimit për borxhin afatshkurtër është deri në një vit, për atë afatmesëm është prë 2-5 vjet dhe për borxhin afatgjatë është mbi 5 vjet.1

2.2.Si krijohet borxhi publik

Problemi i përballimit të borxhit publik është një prej tematikave aktuale me të debatuara, e cila ndryshe nga tematika të karakterit të përgjithshëm politik, ekonomik e social kërkon një përgjigje të menjëhershme brenda një kohe relativisht të shkurtër. Por çfarë nënkuptohet me borxh publik? Stoku i borxhit të një vendi është totali i borxhit publik të emetuar brenda dhe jashtë vendit dhe që ende nuk është shlyer. Borxhi publik mund të emetohet brenda vendit dhe mbahet nga rezidentët (borxhi i brendshëm), ose mbahet nga jorezidentët (borxh i jashtëm).

Borxhi Publik “teorikisht” mund të krahasohet me borxhin privat të një familjeje, veçse diferenca e parë (e shprehur në mënyrë të kuptueshme) midis borxhit të një familjeje dhe atij publik konsiston tek garancia që ofron njëra apo tjetra palë. Nqs një familje i drejtohet një banke për të kërkuar një kredi, supozojmë për blerjen e një apartamenti, atëhere ajo duhet t’i ofrojë bankës garancitë e nevojshme (psh, hipotekimin e njw prone). Në rastin e borxhit publik e vetmja garanci e ofruar nga shteti është “premtimi” i shlyerjes së këtij borxhi.

Diferenca e dytë konsiston tek niveli i borxhit. Një familje nuk mund të kërkojë një shumë kredie që tejkalon mundësitë e saj shlyerese. Pra me pak fjalë, një bankë nuk mund t’i akordojë një familjeje kredi të palimituar, duke konsideruar të ardhurat dhe kapacitetin shlyerws të kësaj familjeje. Ky princip nuk vlen në rastin e borxhit publik, niveli i tw cilit mund të rritet në mënyrë të shproporcionuar dhe të pakufizuar, kundrejt mundësive shlyerese të sektorit publik. Të vetmet kufizime janë përcaktuar nga Traktati i Maastricht-it dhe nga Pakti i Stabilitetit, të cilat “detyrojnë” Qeveritë e shteteve Europiane të ruajnë një nivel të caktuar të borxhit publik (deri ne masèn 60% tè GDP-sw, Prodhimit te Brendshëm Bruto). Është për t’u theksuar fakti që pjesa më e madhe e shteteve europiane e kanë tejkaluar aktualisht limitin e 60% tw GDP-sw, ku rastet më ekstreme janë: Greqia (164% ne 2011), Islanda (130%), Italia (120%), Portugalia (103%).

Imagjinoni çfarë mund t’i ndodhë Greqise nqs. partnerët ndërkombwtarë mbyllin rubinetat e ndihmës financiare në momentin e skadencës (apo të rimbursimit) të bondeve? Përgjigja është e thjeshtë: falimentimi (default) i Greqisë dhe kjo është një prej skenareve më të mundshme që mund të verifikohet në muajt e ardhshëm! Kriza e borxhit grek e ka origjinën e vet tek tendenca e qeverive të mëparshme për të shpenzuar përtej mundësive të veta me objektivin, për të krijuar një konsensus sa më të gjerë social (dhe sidomos elektoral), duke shtuar iluzionin e një mirëqenieje kolektive të suportuar nga roli i institucioneve publike. Mund të citoj një rast të vetëm: numri i nënpunësve publikw është rritur nga 320 000 në 1981 ne 780 000 në 2010 (pra mbi 100%), ndërsa numri i popullsisë në të njëjtën periudhë është rritur me 16%. Kjo e shumëzuar me

1 Financa publike - Valdrin Brajshori 2011

9

inefiçencën e administratës publike, me evazionin fiskal, me deficitin e sistemit të pensioneve, korrupsionin,etj., janë aktorët kryesorë të “tragjedisë greke”.

Shembull:

Nese shteti ka nevoje per 10 milion euro per te financiuar deficitin e tij ne bilanc.

Hedh ne treg Tituj me Vlere, me vleren e 10 milion €.

Banka Qendrore i blen ato duke i paguar me leke te stampuar nga vete banka pra me kosto zero. (vetem kostoja e letres).

Banka qendrore shet keto tituj prej 10 milion eurosh.

Keto 10 milion € jane fitimi i bankes, qe nuk figuron ne bilanc.

Pak nga pak qe skadojne normat e interesit dhe te rimborsimit te kapitalit, shteti duhet te paguaj mbajtesit e titujve me leket e njerzve (te taksave)

Pastaj, duke qene se shteti do kete nevoje per te marre hua para te tjera, per te paguar interesat mbi titujt e borxhit publik, Banka Qendrore do fitoje perseri edhe mbi kete.

Ne kete menyre shume shtete te perendimit, (po te shikojme sot Greqine) kane patur ne fillim nje rritje te larte te borxhit publik dhe tani po vuajne pasojat e ketij borxhi, ato jane pothuajse ne prag te falimentimit. Kjo ben qe shteti te rrise presionin fiskal qe largon investitoret dhe rrit taksat,duke dhene nje pjese te madhe te lekeve ne dispozicion per te mbuluar deficitin ne bilanc.

Rezultati final eshte ai qe njerzit punojne me shume, i vihen taksa me shume, per te paguar perfitimet e bankave dhe pronareve te tyre.

Duke qene se kjo politike ben qe vendet te hyne ne nje rreth vicioz, situata te tilla vetem perkeqsohen dhe popullsia vuan pasojat e nje politike te keqe dhe e nje vjedhje qe bankat i bejne vendit. Duke cuar ne situata te tilla si Greqia, Spanja, Portugalia, etj.

Sot ky faktor i bankave qe perfitojne nga huate e dhena me kosto zero dhe me perfitim maximal (sic njihet ndryshe Signoraggio/Seigniorage) i kushton shteteve te botes 147 milion Euro ne dite!2

2 http://www.palek.biz/2011/06/cfare-eshte-dhe-si-funksionon-borxhi-publik-866/

10

3.Ekonomia e Greqis

Ekonomia e Greqisë është e madhe 32 ose 37 në botë në 312 $ ose 309 $ miliard nga bruto produkti I brëndshëm – nominal apo fuqisë blerëse, përkatësisht, sipas statistikave të Bankës Botërore për vitin fiskal 2009-2010. Përveç kësaj, Greqia është ekonomia e 15 më e madh në Bashkimin Europian 27-anëtarësh. Në aspektin e të ardhurave për koke banori , Greqia renditet e 33 ose 31 në botë në $ 26,600 dhe $ 28,154 për GDP nominale dhe blerjen.

Ekonomia e Greqisë kryesisht sillet rreth sektorit të Shërbimit (78.3%) dhe industrisë (18.1%), ndërsa bujqësia përbën 3.8% të prodhimit kombëtar ekonomik. Industrive të rëndësishme greke përfshijnë turizmin (me 14.9 milion turistë ndërkombëtarë në vitin 2009, ajo është renditur si vendi 7-të më të vizituara në Bashkimin Evropian dhe 16-të në botë nga ana e Kombeve të Bashkuara Organizata Botërore e Turizmit) dhe anijeve tregtar (në 16.2 për qind i kapacitetit total të botës së, detare greke tregtar është më i madhi në botë ), ndërsa vendi është gjithashtu një prodhues të konsiderueshme bujqësore (përfshirë peshkimin) brenda unionit. Si e ekonomisë më të madhe në Ballkan, Greqia është gjithashtu një investitor i rëndësishëm rajonal.

Ekonomia greke është klasifikuar si një ekonomi e avancuar dhe me të ardhura të larta.Greqia ishte anëtar themeluese e Organizatës për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD) dhe Organizata e Bashkëpunimit Ekonomik të Detit të Zi (BSEC ). Në janar të vitit 2001 Greqia miratoi euron si valutë të saj, duke zëvendësuar Dhrahminë grek në një normë të këmbimit 340.75 dhrahmi në Euro. Greqia është gjithashtu një anëtar i Fondit Monetar Ndërkombëtar dhe Organizatës Botërore të Tregtisë, dhe renditet e 34 në Indeksi Globalizimi. 3

3 www.wikipedia.com

11

3.1.Historia e ekonomis së Greqisë

Evolucioni i ekonomisë greke gjatë shekullit të 19-të (një periudhë që ka transformuar një pjesë të madhe të botës për shkak të revolucionit industrial) është hulumtuar pak. Hulumtimet e fundit nga viti 2006  studion zhvillimin gradual të industrisë dhe zhvillimin e mëtejshëm të anijeve në një ekonomi kryesisht bujqësore, duke llogaritur një normë mesatare të rritjes për frymë GDP-së në mes 1833 dhe 1911 që ishte vetëm pak më e ulët se ajo e kombeve të tjera të Evropës Perëndimore . Megjithatë, Greqia u përball  me vështirësitë ekonomike dhe të dështuar të kredive të saj në 1826, 1843, 1860 dhe 1893. 

Studime të tjera të mbështetur në pikëpamjen e mësipërme mbi trendet e përgjithshme në ekonomi, duke siguruar masa krahasuese të standardit të jetesës. Të ardhurat për kokë banori e Greqisë ka qenë 65% që i Francës në 1850, 56% në 1890, 62 për qind në vitin 1938, 75% në vitin 1980, 90% në vitin 2007, 96.4% në 2008, 97,9% në vitin 2009 dhe më e madhe se vende të tilla si Koreja e Jugut, Italia, dhe Izraeli. 

Është indikative se në mes 1960 dhe 1973ekonomia greke u rrit me një mesatare prej 7.7 %, në krahasim me 4.7 % për BE15 dhe 4.9 për të OECD-së.  Gjithashtu gjatë kësaj periudhe,eksportet u rritën me një mesatare vjetore Shkalla e 12.6 %.

3.1.1.Përparësitë dhe dobësitë

Greqia gëzon një standard të lartë jetese dhe "shumë të lartë", indeksi i zhvillimit njerezor, duke u renditur 29 në botë në vitin 2011,  dhe 22 në 2005 të gjithë botën e Economist indeksin e cilësisë së jetës.  Sipas te dhënave te Eurostat,PBB për banor në blerjen e standardeve të energjisë (PPS) qëndroi në 94 për qind të mesatares së BE-së në vitin 2008.  Industritë kryesore Greqisë janë turizmi, transportit, produktet industriale,ushqimore dhe të përpunimit të duhanit, tekstile, produkte kimike, produktemetalike, minierave dhe të naftës. Rritja e GDP e Greqisë ka gjithashtu, si një mesatare, që nga vitet 1990 qenë më e lartë se mesatarja e BE-së. Megjithatë,ekonomia greke po ashtu përballet me probleme të rëndësishme, duke përfshirënivele të shpejtë në rritje të papunësisë, të një joefikase burokracinë e sektorit publik, evazioni fiskal, korrupsionin dhe konkurrencën globale të ulët.  Greqia ka e dytë më të keq të BE-së Indeksit të Perceptimit të Korrupsionit pasBullgarisë, të 80-të rangut në botë,  dhe Index më të ulët të lirisë ekonomike dhe Indeksin Global të Konkurrueshmërisë, duke u renditur 119 dhe 90përkatësisht.  korrupsionit, së bashku me të shoqëruar çështja estandardeve të varfëra të mbledhjes së taksave, është

12

konsideruar gjerësishtedhe si shkak një kyç të trazirave aktuale në ekonomi dhe një pengesë kryesorenë drejtim të tejkalimit të problemit të vendit të borxhit.

Figura nr.1

Pas 14 vjet rresht ne rritjes ekonomike, Greqia hyri në recesion në vitin 2008.  Një tregues i trendin mbi  kreditimin në vitet e fundit është fakti se raporti i kredive në kursime i tejkaluar 100 %  gjatë gjysmës së parë të vitit . 

Deri në fund të vitit 2009, ekonomia greke (bazuar në të dhënat e rishikuara më 15nëntor 2010 në një pjesë për shkak të riklasifikimit të shpenzimeve) përballur me defiçitin e lartë buxhetor dhe borxhit të qeverisë në raportet e PBB-së në BE. 2009deficiti buxhetor arriti në 15.4 për qind të PBB-së. Kjo, dhe nivelet në rritje të borxhit(127% të GDP në 2009) çoi në rritjen e kostove të huamarrjes, duke rezultuar në një krizë të rëndë ekonomike.

  Greqia u akuzua për përpjekje për të mbuluar deri në nivelin e deficitit buxhetor masiv të saj në prag të krizës globale financiare. Kjo rezulton nga rishikimin masiv të parashikimit 2009 deficitit buxhetor nga ana e qeverisë së re Socialiste të zgjedhur në tetor

13

2009, nga "6-8%" (vlerësuar nga qeveria e mëparshme) në 12.7për qind (rishikuar më vonë në 15.4 për qind). Megjithatë, shkalla në të cilën figura e re ishte i saktë është e diskutueshme, dhe Parlamenti helen votoi në favor të një hetimi në rastin më 23 shkurt 2012 , pas akuzave nga një ish-anëtar i Autoritetit Statistikor Grek se deficiti kishin qenë fryra artificialisht për të justifikuar masat e vështirë shtrënguese.

Rritja e Groningen dhe Qendra për Zhvillim ka publikuar një sondazh tregon se midis 1995 dhe 2005, Greqia ishte vendi i të cilit punëtorët punonin orët më në vitmidis kombeve evropiane;. grekët kanë punuar një mesatare prej 1.900 orë në vit, i ndjekur nga spanjollet (mesatarja e 1800 orë / vit) .

Si rezultat i krizës në vazhdim e sipër ekonomik, prodhimi industrial në vend, zbritiprej 8 për qind ndërmjet marsit 2010 dhe marsit 2011. Një nga sektorët më të vështirë ka qenë industria veshjes, një shtyllë tradicionale e ekonomisë, ndërsa vëllimi i aktivitetit të ndërtimit pa një ulje prej 73.1 për qind në periudhën janar 2010 dhe janar 2011.  Gjithashtu, qarkullimi në shitje me pakicë pa një rënie prej 9 për qind në mes të shkurtit 2010 dhe shkurt 2011.  Ndërmjet 2008 dhe 2011 papunësia u rrit duke lënë mbi një milion të papunë.  Në të njëjtën , koha  papunësia e të rinjeve  arriti në 48 për qind.

Mesatarja e rritjes se GDP ne dekada 1961–1970 8.44%

1971–1980 4.70%

1981–1990 0.70%

1991–2000 2.36%

2001–2010 2.17%

Tabela nr.1.Mesatarja e rritjes se GDP ne dekada

14

3.1.2.Hyrja ne eurozon

Greqia u pranua në Bashkimin Ekonomik dhe Monetar të Bashkimit Evropian nga Këshilli Evropian më 19 Qershor 2000, bazuar në një numër kriteresh (norma e inflacionit, deficiti buxhetor, borxhi publik, normat afatgjata të interesit, të kursit të këmbimit), duke përdorur vitin 1999 si vit referencë. Pas një kontrolli të kryer nga qeveria në hyrjen e Demokracis se Re në vitin 2004, Eurostat zbuloi se statistikat për deficitit buxhetor ka qenë nën-raportuar.Shumica e dallimeve në numrat e rishikuara të deficitit buxhetor kanë qenë për shkak të një ndryshim të përkohshëm të praktikave të kontabilitetit nga ana e qeverisë së re, pra, regjistrimin e shpenzimeve kur material ushtarak është urdhëruar dhe jo të pranuara. Megjithatë, ai ishte zbatimi prapaveprues i ESA95 metodologjisë së (e cila aplikohet që nga viti 2000) nga Eurostat, që më në fund ngritur vit referimi deficit (1999) të buxhetit për 3.38 për qind të PBB-së, duke tejkaluar kufirin e 3%. Kjo çoi në pretendimet se Greqia (pretendime të ngjashme janë bërë në lidhje me vendet e tjera evropiane si Italia) kishin në fakt nuk u takuan të gjitha pesë kriteret e pranimit, si dhe perceptimi i përbashkët se Greqia hyri në Eurozonë përmes "falsifikimit" të numrave të deficitit.

Në raportin e vitit 2005 të OECD për Greqinë, është deklaruar qartë se "ndikimi i rregullave të reja të kontabilitetit në shifrat fiskale për vitet 1997 deri në 1999 varionte nga 0.7 në 1 pikë përqindjeje të PBB-së, ky ndryshim prapaveprues i metodologjisë ishte përgjegjës për deficitin rishikuar shumë se 3 për qind në vitin 1999, viti i kualifikimit sipas fjalës greke “E mur anëtarësimit ". LED lart ministrin grek të financave për të qartësuar se vitit 1999 deficiti buxhetor ka qenë nën kufirin e përcaktuar 3% kur e llogaritur me metodologjinë ESA79 në fuqi në kohën e aplikimit të Greqisë, dhe në këtë mënyrë kriteret e kishte takuar. Praktikë origjinale të kontabilitetit për shpenzimet ushtarake u rivendos më vonë në përputhje me rekomandimet e Eurostat, teorikisht edhe uljen e ESA95-llogaritur deficitin 1999 grek buxhetit nën 3% (një zyrtar llogaritja Eurostat është ende në pritje për vitin 1999).Një gabim shumë shpesh bëhet në raportet e shtypit [e cila?] Është konfuzioni i diskutimit në lidhje me hyrjen Eurozonën Greqisë me polemika në lidhje me përdorimin e derivateve të merret me bankat e SHBA nga Greqia dhe vende të tjera të zonës euro që artificialisht të reduktuar deficitet raportuara tyre buxhetore. Një shkëmbim të monedhës rregullohet me Goldman Sachs lejohet Greqia për të "fshehur" $ 1 miliard e borxhit, megjithatë, kjo vlerat e prekura deficitit pas vitit 2001 (kur Greqia tashmë ishte pranuar në Eurozonë) dhe nuk ka të bëjë me hyrjen e eurozonës të Greqisë. Një studim nga kontabilistët mjeko-ligjore ka zbuluar se të dhënat e dorëzuara nga Greqia për të Eurostat ka pasur një shpërndarje të statistikave treguese për manipulim.

15

3.1.3. Borxhi i qeverisë dhe kriza

Deri në fund të vitit 2009, si rezultat i një kombinimi të faktorëve ndërkombëtarë dhe vendorë (respektivisht, kriza botërore financiare dhe shpenzimet e pakontrolluara qeveria), ekonomia greke u përball më të rëndë krizën e saj që prej rivendosjes së demokracisë në vitin 1974 si qeverisë greke rishikuar deficitin e saj nga një parashikim prej 3.7 për qind në fillim të vitit 2009 dhe 6% në shtator 2009, në 12.7 për qind të produktit të brendshëm bruto (GDP). Në fillim të vitit 2010, u zbulua se qeveritë e njëpasnjëshme greke ishte gjetur që të ketë në vazhdimësi dhe me paramendim misreported statistikat zyrtare ekonomike të vendit për të mbajtur brenda udhëzimeve të bashkimit monetar. Kjo kishte aktivizuar qeveritë greke të shpenzojnë përtej mundësive të tyre, ndërsa fshehjen e deficitit aktual nga mbikqyrësve të BE-së.Në maj të vitit 2010, deficiti i qeverisë greke u rishikua përsëri dhe vlerësohet të jetë 13.6% [69] për vitin, e cila ishte një nga më të lartat në botë në raport me PBB-së. Totali i borxhit publik ishte parashikuar, sipas disa vlerësimeve , për të goditur 120 për qind të PBB-së gjatë vitit 2010,një nga më të lartat në botë.

Si pasojë, ka pasur një krizë në besimin ndërkombëtare në aftësinë e Greqisë për të shlyer borxhin e saj sovran. Në mënyrë për të shmangur të tillë prezgjedhur të tillë, në maj të vitit 2010 vendet e tjera të zonës euro dhe FMN, ranë dakord për një paketë shpëtimi që përfshinte dhënë Greqisë një të menjëhershme 45000000000 € në dorëzani-kredi, me më shumë fonde për të ndjekur, që arrijnë në 110 miliardë euro . Me qëllim për të siguruar fonde, Greqia ishte e nevojshme për të miratuar masa të rrepta shtrënguese për të sjellë deficitin nën kontroll. Zbatimi i tyre do të monitorohet dhe vlerësohet nga Komisioni Evropian, Banka Qendrore Evropiane dhe FMN.

Më 15 nëntor 2010 statistikat e BE-së trupit Eurostat rishikuar e financave publike dhe figurën e borxhit për Greqinë, pas një misioni të tepruar të procedurës deficitit metodologjik në Athinë, dhe vihet 2009 deficitin e Greqisë qeverisë në 15.4 për qind të PBB-së dhe të borxhit publik në 126.8 për qind të PBB-së duke e bërë atëDeficiti i madh (si përqindje e PBB-së) në mesin e vendeve anëtare të BE-së (edhe pse disa kanë spekuluar se atë të Irlandës në vitin 2010 mund të jetë më keq).

Kriza financiare - në veçanti pakoja e asketizmit hedhur nga BE dhe FMN - ka qenë e plotësuar me zemërim nga publiku grek, duke çuar në trazira dhe trazira sociale.Pavarësisht nga një distancë e gjatë e masave shtrënguese, deficiti qeveria nuk ka qenë i ulur në përputhje me rrethanat, kryesisht, sipas ekonomistëve shumë, për shkak të recesionit të mëvonshëm . Si pasojë, borxhi i vendit për të PBB-së vazhdon të rritet me shpejtësi.

16

17

3.1.4.Tatimet dhe evazioni fiskal

Sistemi grek taksave është një nivele, si Greqia punëson sistemi i taksimit progresiv. Ligji grek i njeh gjashtë kategoritë e të ardhurave të tatueshme: pasuria e paluajtshme, të luajtshme pronë (investim), të ardhurat nga bujqësia, biznes, punësim, dhe të ardhurat nga veprimtaritë profesionale. Personal Greqisë Tatimi në të ardhurat deri shkonin kohët e fundit nga 0 për qind për të ardhurat vjetore nën € 12,000 dhe 45% për të ardhurat vjetore mbi € 100.000. Në bazë të reformës së re 2010 tatimor, përjashtimet tatimore janë hequr. Gjithashtu nën masat shtrënguese të reja dhe në mesin e ndryshimeve të tjera, personale pa taksa të ardhura tavan është reduktuar në 5,000 € për vit ndërsa ndryshime të mëtejshme në të ardhmen, për shembull heqjen e këtij tavan, tashmë janë duke u planifikuar. Taksa e korporatave Greqisë ka rënë nga 40 për qind në vitin 2000 në 20 për qind në vitin 2010. Për vitin 2011 vetëm, taksa e korporatave do të jenë në 24 për qind. Vlera e taksave shtuar (TVSH) ka shkuar deri në vitin 2010 në krahasim me 2009:. 23% në krahasim me 19 për qind TVSH-ja të ulët të mundshëm është 6.5% (4.5% më parë) për gazeta, botime periodike dhe bileta ngjarje kulturore, ndërsa një normë tatimore prej 13 për qind (nga 9 për qind) zbatohet për disa profesione të sektorit të shërbimeve.Përveç kësaj, të dy punëdhënësit dhe punonjësit duhet të paguajnë taksa sociale kontributeve, të cilat zbatohen në një normë prej 16% për punë zyre dhe 19.5% për punë blu jakë, dhe janë përdorur për sigurimet shoqërore.

Greqia vuan nga nivele shumë të larta të evazionit fiskal. Në tremujorin e fundit të vitit 2005, evazionit fiskal arriti në 49 për qind, ndërsa në janar të vitit 2006 ai ra në 41.6 për qind. Drejtësi Tatimore Rrjeti i ka thënë se ka mbi 20000000000 € në llogaritë bankare zvicerane të mbajtura nga grekët.  Ish ministri i Financave të Greqisë, Evangelos Venizelos, u citua të ketë thënë: "Rreth 15,000 individët dhe kompanitë borxh 37 miliardë taxman euro". Përveç kësaj, TJN vë numrin e greko-off-breg në pronësi të kompanive të mbi 10.000. Pas veprimeve të ngjashme nga ana e Mbretërisë së Bashkuar dhe Gjermani, qeveria greke është në bisedime me Zvicrën në mënyrë që të llogaritë bankare në Zvicër tatimore në pronësi të shtetasve grekë. Ministria e Financave ka zbuluar se greke mbajtësit zvicerane e llogarisë bankare ose do të duhet tëpaguajnë një taksë ose zbulojnë informacion të tillë si identitetin e mbajtësit të llogarisë bankare për shërbimet greke brendshme të ardhurave. Qeveritë greke dhe zvicerane janë për të arritur një marrëveshje mbi këtë çështje deri në fund të vitit 2011. Ministria e Financave pret që të ardhurat tatimore për vitin 2012 të jetë € 52700000000 (23600000000 € në taksat direkte dhe 29100000000 € në taksat indirekte), një rritje prej 5.8 për qind nga 2011. [143] Në vitin 2012 qeveria pritet të ketë të ardhura të konsiderueshme më të larta tatimore se në vitin 2011

18

4.Kriza e borxhit Europian

Kriza evropiane e borxhit është termi stenografi për luftën e Evropës për të paguar borxhet që ka ndërtuar deri në dekadat e fundit. Pesë nga vendet e rajonit - Greqia, Portugalia, Irlanda, Italia dhe Spanja - kanë, në shkallë të ndryshme, ka dështuar të gjenerojnë një rritje ekonomike të mjaftueshme për të bërë aftësinë e tyre për të paguar përsëri bondholders garancinë është menduar të jetë. Edhe pse këto pesë ishin të parë si vendet në rrezik të menjëhershëm të një default mundshme, kriza ka ndikim të gjerë pasojat që shtrihen përtej kufijve të tyre për botën si një e tërë. Në fakt, kreu i Bankës së Anglisë referuar asaj si "krizën më të rëndë financiare të paktën që nga 1930, nëse jo kurrë", në tetor 2011.

Kjo është një nga problemet më të rëndësishme të cilat përballet ekonomia botërore, por ajo është edhe një nga më e vështirë për t'u kuptuar. Më poshtë është një Q & A për të ndihmuar ju njoh me bazat e kësaj çështje kritike.

Parashtrohet pyetja se si ka filluar kriza?

Ekonomia globale ka përjetuar rritje të ngadaltë që nga kriza financiare të SHBA-së 2008-2009, i cili ka ekspozuar politikat e paqëndrueshme fiskale të vendeve në Evropë dhe rreth e rrotull globit. Greqia, e cila kaloi me gjithë zemër për vite dhe të dështuar për të ndërmarrë reforma fiskale, ishte një nga të parët që ndjejnë majë të rritjes më të dobët. Kur rritja ngadalësohet, kështu që të bëjë të ardhurat nga taksat - duke e bërë deficite të larta buxhetore paqëndrueshme. Rezultati ishte se kryeministri i ri Jorgos Papandreu, në fund të vitit 2009, u detyrua të shpallë se qeveritë e mëparshme nuk kishte arritur të zbulojë madhësinë e deficitit të vendit. Në të vërtetë, borxhet e Greqisë ishin aq të mëdha se ata në fakt e tejkalon madhësinë e tërë ekonominë e vendit, dhe vendi nuk mund të fshehin problemin.

Investitorët u përgjigj duke kërkuar rendimentet më të larta në bono të Greqisë, të cilat të ngritura koston e barrës së borxhit të vendit dhe të nevojshme një sërë bailouts nga Bashkimi Evropian dhe Banka Qendrore Evropiane (BQE). Tregjet gjithashtu filloi duke rritur rendimentet bonove në vende të tjera shumë borxhe në rajon, duke parashikuar probleme të ngjashme me atë që ndodhi në Greqi.

19

Pse obligacionet rendimentet shkojnë deri në përgjigje të këtij lloji të krizës, dhe cilat janë pasojat?

Arsyeja për yield-eve të bonove në rritje është e thjeshtë: në qoftë se investitorët shohin rrezik më të lartë lidhur me investimin në bono të një vendi, ata do të kërkojnë një kthim më të lartë për të kompensuar ata për atë rrezik. Kjo fillon një cikël vicioz: kërkesa për prodhimtari më të larta barazohet me kostot më të larta të huamarrjes për vendin në krizë, e cila çon në tendosje të mëtejshëm fiskal, duke bërë që investitorët të kërkojnë rendimentet edhe më të larta, dhe kështu me radhë. Një humbje e përgjithshme e besimit të investitorëve zakonisht shkakton shitur të mos ndikojë vetëm vendi në fjalë, por edhe vendet e tjera me financat në mënyrë të ngjashme dobët - një efekt zakonisht të referuara si "infektimit".

Çfarë qeveritë evropiane të bëjë në lidhje me krizën?

Bashkimi Evropian ka ndërmarrë veprime, por ajo ka lëvizur ngadalë pasi ajo kërkon pëlqimin e të gjitha 17 vendet në bashkim. Kursi kryesor i aksionit deri më tani ka qenë një seri e bailouts për ekonomitë e trazuara të Evropës. Në pranverë të vitit 2010, kur Bashkimi Evropian dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar disbursuar 110 miliardë euro ekuivalente e $ 163.000.000.000) në Greqi. Greqia kërkohet një bailout dytë në mesin e vitit 2011, këtë herë me vlerë rreth 157.000.000.000 $. Më 9 mars, 2012, Greqia dhe kreditorët e tij ranë dakord për një ristrukturim të borxhit që vunë bazat për një raund të fondeve të shpëtuar. Irlanda dhe Portugalia gjithashtu mori bailouts, në nëntor 2010 dhe maj 2011, respektivisht. Anëtari Eurozona shtetet krijuar edhe Facility financiar evropian për Stabilitet (EFSF) për të siguruar kreditë emergjente për vendet në vështirësi financiare.

Banka Qendrore Evropiane gjithashtu ka bërë të përfshira. BQE njoftoi një plan, në gusht 2011, për të blerë bono qeveritare nëse është e nevojshme në mënyrë që të mbajë rendimentet nga spiralen në një nivel që vende të tilla si Italia dhe Spanja nuk mund të përballojë. Në dhjetor 2011, Banka Qendrore Evropiane bëri prej € 489 simbolit $ 639.000.000.000) në kredi në dispozicion të bankave me probleme të rajonit në ultra-të ulëta normat, e ndjekur më pas me një raund të dytë në shkurt 2012. Emri për këtë program ishte afat Refinancing Term Operacioni, ose LTRO. Instituions shumta financiare kishte borxhit vjen për shkak në vitin 2012, duke shkaktuar ato që të mbajnë rezervat e tyre në vend se të zgjeruar kredi. Rritja e ngadaltë të kredisë, nga ana tjetër, mund të peshojnë në rritjen ekonomike dhe të bëjnë krizë më keq. Si rezultat, BQE-ja kërkoi të rritë fletët e bilancit të bankave për të ndihmuar të parandaluar këtë problem të mundshëm.

Edhe pse veprimet nga hartuesit e politikave evropiane zakonisht ka ndihmuar stabilizimin e tregjeve financiare në një afat të shkurtër, ato janë kritikuar gjerësisht si thjesht "kicking mund poshtë rrugën e", apo shtyrjen një zgjidhje e vërtetë për një datë të mëvonshme. Përveç kësaj, një çështje e madhe loomed: ndërsa vendet më të vogla të tilla si Greqia janë të vogla të mjaftueshme për të shpëtuar nga Banka Qendrore Evropiane, Italia dhe Spanja janë shumë të mëdha për të shpëtuar. Gjendja e rrezikshme e shëndetit të vendeve fiskal ishte pra një çështje kyçe për tregjet në pika të ndryshme në 2010, 2011 dhe 2012.

20

Pse është parazgjedhur e tillë një problem i madh? Vendi Couldn'ta vetëm ecin larg nga borxhet e veta dhe të fillojnë të freskëta?

Për fat të keq, zgjidhja nuk është kaq e thjeshtë për një arsye kritike: banka evropiane mbetet një nga mbajtësit më të madhe të borxhit të rajonit të qeverisë, edhe pse ata reduktuar pozitat e tyre gjatë gjithë gjysmës së dytë të vitit 2011. Bankat janë të nevojshme për të mbajtur një sasi të caktuar të pasurisë në bilancet e tyre relative në shumën e borxhit që ata mbajnë. Nëse një vend defaults mbi borxhin e saj, vlera e bonove të saj do të zhyten edhe më thellë. Për bankat, kjo mund të thotë një reduktim të mprehtë në shumën e aktiveve në bilancin e tyre - dhe paaftësisë paguese të mundshme. Për shkak të Ndërlidhshmëria në rritje të sistemit financiar botëror, një dështim banka nuk ndodh në vakum. Në vend të kësaj, ekziston mundësia që një seri e dështimeve bankare do të spirale në një "infektimit" më shkatërruese ose "efekt domino".

Shembulli më i mirë i kësaj është kriza financiare e SHBA, kur një seri e collapses nga institucionet financiare më të vogla përfundimisht çoi në dështimin e Lehman Brothers dhe shpenzimet qeveritare ose sipermarrje me forcë e shumë të tjerë. Që nga qeveritë evropiane tashmë janë duke luftuar me financat e tyre, ka gjerësi më pak për qeverinë backstopping e kësaj krize në krahasim me atë që goditi Shtetet e Bashkuara.

Si ka ndikuar kriza Evropiane borxhit në tregjet financiare?

Mundësia e infektimit ka bërë të krizës European borxhit një pikë fokale kryesore për tregjet financiare botërore në periudhën 2010-2012. Me trazirave të tregut të vitit 2008 dhe 2009 në kujtesën mjaft të kohëve të fundit, reagimi i investitorëve për çdo lajm i keq nga i Evropës ka qenë i shpejtë: shes diçka e rrezikshme, dhe për të blerë bono qeveritare të mëdha, shumica e vendeve financiarisht shëndosha. Në mënyrë tipike, rezervat bankare evropiane - dhe tregjet evropiane si një i tërë - kryhet shumë më keq se sa homologët e tyre globale gjatë kohës kur kriza ishte në qendër të vëmendjes. Tregjet lidhjen e kombeve të prekura edhe kryhet dobët, pasi rendimentet në rritje do të thotë se çmimet po bien. Në të njëjtën kohë, yield-et e bonove të thesarit në SHBA ra në nivele historikisht të ulëta në një reflektim të investitorëve "fluturimit për sigurinë."

Cilat janë çështjet politike përfshirë?

Implikimet politike të krizës janë të mëdha. Në vendet e prekura, shtytje drejt kursimit - ose shkurtimin e shpenzimeve për të reduktuar hendekun mes të ardhurave dhe shpenzimet - ka çuar në protesta publike në Greqi dhe Spanjë dhe në heqjen e partisë në pushtet në të dy Italia dhe Portugalia. Në nivel kombëtar, kriza ka çuar në tensione midis vendeve të shëndosha fiskale, të tilla si Gjermania, si dhe të lartë të borxhit vende të tilla si Greqia. Gjermania shtyrë për Greqinë dhe vende të tjera të prekura për të reformuar buxhetet si kusht për sigurimin e ndihmës, duke çuar në tensione të ngritura brenda Bashkimit Evropian. Pas një marrëveshje të madhe të debatit, Greqia në fund ranë dakord për të shkurtuar shpenzimet dhe për të rritur taksat. Megjithatë, një

21

pengesë e rëndësishme ka qenë mosgatishmëria e Gjermanisë për të rënë dakord për një zgjidhje të rajonit të gjerë - të tilla si lëshimin e bonove nga të gjitha 17 vendet e eurozonës - që ajo do të duhet të paguajnë një përqindje të shpërpjestuar të faturës.

Tensioni ka krijuar mundësinë që një ose më shumë vende evropiane përfundimisht do të braktisin euron (monedhë e përbashkët të rajonit). Nga njëra anë, duke e lënë të euros do të lejojë një vend për të ndjekur politikën e vet të pavarur në vend se të qenit subjekt i politikës së përbashkët për të 17 vendet që përdorin monedhën. Por nga ana tjetër, kjo do të jetë një ngjarje e përmasave të paparë për ekonominë globale dhe tregjet financiare. Ky shqetësim ka kontribuar në dobësi periodik në euro në krahasim me monedhat e tjera të mëdha botërore gjatë periudhës së krizës.

A është asketizmit fiskal përgjigje?

Jo domosdoshmërisht. Shtytje e Gjermanisë për kursimit (taksat më të larta dhe shpenzimet e ulët) masat në vende të vogla të rajonit është problematike në atë shpenzimeve qeveritare të reduktuar mund të çojë në rritje të ngadaltë, që do të thotë të ardhura më të ulëta tatimore për vendet për të paguar faturat e tyre. Nga ana tjetër, kjo e bën më të vështirë për të lartë të borxhit kombe të gërmoj veten jashtë. Perspektiva e shpenzimeve qeveritare ulët ka çuar në protesta masive publike dhe e bëri më të vështirë për politikëbërësit për të marrë të gjitha hapat e nevojshme për të zgjidhur krizën. Përveç kësaj, tërë rajoni rrëshqiti drejt një recesioni në fund të 2011 për shkak në pjesë të këtyre masave dhe humbja e përgjithshme e besimit tek bizneset dhe investitorët.

Megjithatë, vendet më të pasura të Evropës kanë pak zgjedhje, por për të ushtruar presion kombet më të vogla për të shtrënguar rripat e tyre pasi ata po përballen me presion nga qytetarët e tyre. Tatimpaguesit në vende të tilla si Gjermania dhe Franca pengojne duke përdorur paratë e tyre për të financuar atë që shihet si overspending e Greqisë dhe vendeve të tjera të trazuar evropiane. Ky lloj i mospajtimeve, e themelore të nivelit të lartë ka bërë një zgjidhje më të vështirë për të arritur.

Nga një perspektivë më të gjerë, e bën këtë çështje në Shtetet e Bashkuara?

Po - sistemi financiar botëror është i lidhur plotësisht tani - thotë një problem për Greqinë, apo një vend tjetër më të vogël evropian, është një problem për të gjithë ne. Kriza Evropian borxh jo vetëm që ndikon në tregjet tona financiare, por edhe buxhetin e qeverisë amerikane. Dyzet për qind e (FMN) kapitalit të Fondit Monetar Ndërkombëtar vjen nga Shtetet e Bashkuara, kështu që nëse FMN-ja ka për të kryer të holla shumë iniciativave të shpëtuar, taksapaguesit amerikanë do të ketë përfundimisht të paguajnë faturën. Përveç kësaj, borxhi amerikan po rritet në mënyrë të vazhdueshme të madhe - që do të thotë se ngjarjet në Greqi dhe pjesa tjetër e Evropës janë një shenjë paralajmëruese potencial për politikëbërësit amerikanë, veçanërisht me "shkëmb fiskal" kanosës në fund të këtij viti.

22

Cili është mendimi për krizën?

Në maj 2012, Evropa mbetet në trazira. Dalja e Greqisë nga euro duket i pashmangshëm, sipas Bloomberg, ekonomistët Citigroup shoh një shans 75% se Greqia mund të largohet euron pas zgjedhjeve të tij më vonë gjatë vitit, pasi që zgjedhjet do të ngjarë të çojë në refuzimin e paketës së fundit të vendit kreditimi. Përveç kësaj, mbi 50 për qind e investitorëve të anketuar nga Bloomberg News parashikojnë një dalje e një anëtari euro në një pikë në vitin 2012. Destabilizimi vazhdon të ndikojë në pjesën tjetër të Evropës, si dhe: Presidenti francez Nicolas Sarkozy ka humbur fuqinë për shkak pjesërisht për mbështetjen e tij për masat shtrënguese dhe rajoni kishte rënë në recesion. Spanja, nga ana e tij, ballafaqohet me papunësi 25% me asnjë rrugë të qartë të rritjes. Politikëbërësit evropianë - të cilët tashmë nuk kanë unitet - përballen me një zgjedhje të vështirë: të mbajtur bashkimin e monedhës së bashku, me të gjitha sfidat që do të kërkojë ose të lejojë që Greqia (dhe ndoshta Spanja dhe / ose Itali) për të dalë, një rrugë që do të ngjarë të çojë në kaos i tregut financiar. Si rezultat i kësaj, mundësia e një shoku të mëtejshëm ekonomik në rajon - dhe ekonomia botërore në tërësi - është ende një mundësi të rëndësishme, dhe ka të ngjarë të mbetet kështu për disa vjet.

23

5.Kriza financiare e Greqis

Asnjëherë një krizë e një vendi nuk ka qenë objekt kaq i gjallë diskutimesh botërore se sa kriza greke.Kriza greke e gjeti në mënyrë të pajustifikueshme Evropën të papërgatitur. Hezitimi gjerman për të mbështetur një vënd të zonës së euros ishte fatal. Gjermania në fakt, duke dashur të ndëshkonte Greqinë që kaq kohë mashtronte Evropën me statistika të rreme, ndëshkoi gjithë Evropën (shumë analistë panë pas vonesës gjermane, dëshirën e saj për dobësim të euros, gjë që solli shtimin e eksporteve gjermane). Për më tepër, orgjia e spekulantëve në kurriz të bonove greke është pa pararendës.

Deficiti buxhetar aktual i Greqisë është rreth 13% e prodhimit kombëtar bruto. Borxhi i Greqisë

është rreth 130% e prodhimit kombëtar bruto, ose në shifrën absolute rreth 330 miliardë euro. Së

bashku me borxhin e brendshëm të qeverisë greke detyrimet ndaj kreditorëve shkojnë rreth 400

miliardë euro.

Në rast se kësaj shume i shtohen edhe deficitet e Arkave te Sigurimeve Shoqërore (IKA, TEBE

etj) që është i rendit të 450 miliardë euro si edhe 280 miliardë euro që familjet dhe ndërmarrjet

greke i kanë borxh bankave, shuma totale është vërtet astronomike: 1.200 000 000 000 euro. Që

të mos lodheni i kam numëruar unë zerot: janë një biliard e dyqind miliardë euro!!!

Por Greqia shqetësohet vetëm për pjesën e parë të borxhit: rreth 400 miliardë euro. Të ardhurat

buxhetore të Greqisë për vitin 2010 do të jenë sipas një skenari optimist rreth 60 miliardë euro.

Nga këto rreth 40 miliardë euro shkojnë për pagesat e interesave të borxhit të jashtëm: 20

miliardë mbeten për të mbuluar nevojat e sektorit publik (rroga, pensione, shpenzime operative,

kompensime etj,etj). Në fakt, nevojat janë më të mëdhaja se sa kjo shifër. Kështu që shteti qoftë

edhe për të blerë një karrige zyre duhet të marrë borxh. Kuptohet që ka vetëm nje rrugë: të

pakësojë shpenzimet në mënyrë drastike. Që do të thotë kryesisht ulje të rrogave dhe të

pensioneve, pakësim të numrit të të punësuarëve në sektorin publik. Për më tej kjo do të sjellë,

përveç trazirave dhe shpërthimeve shoqërore, rritje të papunësisë, dobësim të forcës blerëse,

venitje të tregut çka do të sjellë pashmangshëm rënien e të ardhurave shtetërore nga taksat

direkte dhe indirekte, pra do të lindë vetvetiu nevojën për borxhe të reja. Duke marrë borxh nga

bankat vëndase (të huajat ose nuk japin,ose japin me interesa astronomike) shteti u heq

mundësinë këtyre të fundit të qarkullojnë para në treg nëpërmjet kredive. Krijohet kështu

njëfarëlloj cikli i mbyllur, një vorbull thithëse që e tërheq anijen-ekonomike të vendit drejt

mbytjes, drejt shkatërimit të plotë.

24

Për fat të mirë, Greqia nuk është e vetme në këtë . Një koordinim i Mekanizmit Evropian të

Mbështetjes dhe Fondit Monetar Ndërkombëtar i kanë rritur ndjeshmërisht shanset e Greqisë për

të mos falimentuar dhe në një fazë të mëvonshmë të mbushur plot sakrifica dhe përpjekje për të

dalë nga vorbulla e verbër e krizës.

Si arriti ky vend i vogël të krijoje një borxh kaq të madh? Si i bindi partnerët evropiane se ishte

aleat i besueshëm ekonomik? Si i bindi bankat e huaja t’i jepnin aq shumë borxhe saqë sot

falimentimi i Greqisë mund të sjellë falimentimin e sistemit bankar të BE dhe të vetë të

monedhës së përbashkët? Për të ilustruar korrupsionin total në të cilën ishte përfshirë qeveria dhe

shoqëria greke do të sjell shkurtazi dy shëmbuj:

OSE është ndërrmarrja shtetërore e hekurudhave në Greqi. Në vitin 1997 OSE bleu nga Siemens

9 lokomotiva elektrike per 37 milionë euro. Gjithë porosia e OSE ndaj firmës gjermane ishte për

26 lokomotiva elektrike kundrejt 100 milionë euro. Të 9 lokomotivat e para u ndryshken në

stacionet hekurudhore të Greqisë për arsyen e thjeshtë se Greqia në atë kohë kishte vetëm 60 km

rrjet hekurudhor elektrik. Sipas vetë planit të OSE rrjeti elektrik hekurudhor do të ishte gati jo

më parë se sa viti 2006. Në fakt edhe sot e kësaj dite rrjeti elektrik nuk është gati akoma. Por

përveç 100 milionëve për lokomotiva Greqia nënshkroi një kontratë 300 milonëshe për vagonat

elekrikë që do të tërhiqeshin nga trenat elektrikë në një rrjet elektrik hekurudhor që NUK

EKZISTONTE! Kulmi është se ndërkohë Greqia blinte ose merrte me qera lokomomtiva me

naftë nga Bullgaria për të shërbyer programin e udhëtimeve!

Drejtësia gjermane zbuloi se për të fituar këtë kontratë me OSE kolosi gjerman Siemens dha

rryshfete prej 9 milionësh euro. Vetë ministri i atëhershëm i komunikacioneve Tasos Mandelis

pranoi së fundi se kishte marrë një ndihmë elektorale prej 200.000 eurosh nga firma gjermane.

Por për fat të keq korrupsioni në Greqi nuk ishte vetëm problem i pushtetit. Le të shohim rastin e

dytë:

Një nga politikat e brendshme të B.E. konsistonte në dhënien e kompensimeve për profesione

dhe produkte të caktuara. Ideja ishte të mos zbrazeshin nga bujqit zonat e varfra rurale të B.E dhe

njëkohësisht të mos zhdukeshin nga tregu evropian disa prodhime rajonale. Greqia është vendi

më i varfër i B.E. (para valës “lindore” të antarësimeve) dhe ekonomia e saj mbështetet në tre

kolona: turizmin, bujqësinë dhe blegtorinë. Duke qënë skaji më jugor i B.E kishte fatin që disa

nga produktet e saj si p.sh. vaji i ullirit, agrumet, djathrat (kryesisht feta), perimet e Kretës,

pambuku, duhani etj. të ishin të kërkuara në Evropë. Procedura e krijuar nga autoritetet greke

linte hapësira të mëdhaja për deklarime të rreme sipërfaqesh të kultivuara, aty ku kompensimi

bëhej në bazë të siperfaqes, për rendimente të pabesueshme kur kompensimi bëhej në bazë të

peshës, për mijra kokë dele dhe për miliona rrënjë ullinj kur kompensimi bëhej në bazë të numrit

të njësive prodhuese.

25

Kjo solli si rezultat raste si ai i disa bujqve grekë të Viotisë që për pambukun e “kultivuar” në

faqe mali(!!!) morën brenda një viti si kompensim shumën e 200.000 eurove. Në Kretë për të

deklaruar sa më shumë kokë dele blegtorët i huanin tufat njëri –tjetrit ditën e deklarimit ose në

rastin e një kontrolli të mundshëm.

Deklarata më domethënëse është ajo e një zyrtari evropian mbas një kontrolli të shifrave që

kishin deklaruar bujqit e rajonit te Trikalës në fushën thesalike: “Me sa duket Thesalia është

fushë me kate, sepse sipërfaqja e “kultivuar” është më e madhe se hapësira gjeografike!”.

Anekdotë apo jo kjo thënie konturon në mënyrën më lakonike përmasat e gostisë që ishte shtruar

me fondet evropiane. Për një periudhë të gjatë kohe kompesimet evropiane përbënin gati

gjysmën e të ardhurave të një familje bujqësore në Greqi. Por në vend që këto para të bëhëshin

traktorë u bënë BMW dhe JEEP-a.

Shkurt, në një studim të Bankës Botërore Greqia ndan vëndin e 27 (në 27 vende te B.E.) së

bashku me Rumaninë e Bullgarinë në listën e zezë të korrupsionit, vendin e 56 në 179 vende të

botës.Korrupsioni I kushton Greqisë rreth 20 miliardë euro në vit,ose 1/3 e të ardhurave të shtetit.

Ja pra, mësimi i parë: një shoqëri e korruptuar pashmangshmërisht bie gjithnjë në marrëveshje

me një qeveri të korruptuar. Kjo simbiozë është armiku më i madh i përparimit shoqëror dhe

kombëtar!

Grekët janë vendi me evazionin më të lartë fiskal në Evropë. Vlerësohet se evazioni fiskal në

Greqi është të paktën 15 miliardë euro, që do të thotë se gati gjysma e interesave të borxhit të

jashtëm mund të paguhen nga mbledhja efikase e taksave. Në Greqi ka pronarë restorantesh me

vila, pishina, skafe që deklarojnë më pak se 12.000 euro në vit që është kufiri i mospagimit të

taksave për rrogëtarë dhë pensionistë. Komik ishte rasti një pronari restorant-kafe ne Selanik, i

cili kishte tre shtëpi, nga të cilat dy me pishina, katër makina, nje skaf turistik 6 metra, dhe

deklaronte të ardhura në Zyrën e Taksave vetëm 10 000 euro në vit dhe nga ky fakt i lindte e

drejta që të merrte si asistencë sociale si “nën nivelin zyrtar të varfërisë” (meqe gruaja dhe

fëmijët nuk punonin)!

Një dentist-kirurg me klinikë në qendër të Athinës, në një zonë që banohet kryesisht nga high

society, lëshoi gjatë vitit tatimor 2009 fatura shërbimesh mjekësorë vetëm 300 euro, një tjetër

640 euro, kurse një klinikë dermatologjike deklaroi xhiro gjatë gjithë vitit vetëm 1002,58 euro.

Dhe së fundi, në 20 maj të 2010 zoti Gjeorgakopulos, Sekretar i Ministrisë së Ekonomisë

deklaroi: 130 punonjës të Zyrave të Tatimeve në Athinë nuk plotësojnë fare deklaratat

tatimore!!! Këtu hyn në punë ajo historia e stërthënë e ujkut dhe e gjerdanit prej mëlçie.4

4Adrian Blundell-Wignall and Patrick Slovik-

26

Fridrih Shnaider, profesor i Universitetit Johannes Kepler të Austrisë e llogariti volumin e

“ekonomisë së zezë” të Greqisë për vitin 2009 rreth 25% të prodhimit kombëtar bruto. Kjo do të

thotë se gati 65 miliardë euro që qarkulluan në ekonominë greke nuk u tatuan nga organet

tatimore. Kampionë të paraekonomisë në Greqi janë bizneset turistike.

Mësimi i dytë: kush vjedh shtetin, vjedh veten!

Familjet greke dhe bizneset i kanë borxh bankave greke gati rreth 280 miliardë euro. Shuma

është e madhe por problemi kryesor është struktura e borxhit: pjesa më e madhe e tij është borxh

konsumi, d.m.th para të cilët nuk janë kthyer në pasuri. Modeli i një jete të lehtë dhe pa

kokëçarje u bë në njëzet vjetët e fundit modeli mbizotërues në shoqërinë greke. Të gjithë mund

t’i blenin të gjitha!

Shumë borxhe që u morën për të mbështetur bizneset e vogla, shumë nga fondet kombëtare dhe

evropiane të zhvillimit në vend që të përdoreshin për modernizim e konkurrencë u bënë rrush

(makina e pushime në hotele të shtrenjta) e kumbulla (skafe dhe shtëpi buzë detit).

5.1.Faktet te cuditshme mbi gjendjen Greke

A Market Perspective on the European Sovereign Debt and Banking Crisis

27

Në vijim po japim disa shembuj të çuditshmëm për një anëtarë të BE –së. Nuk ka fatura, nuk ka taksa; taksistët, kamarierët, lulishtarët: pothuajse askush në sektorin eshërbimit nuk lëshon fatura. Kur u bë një përpjekje që karburantet të kishin tasa, patigrevë. Rreth 30 përqind e ekonomisë greke është në të zezë. Gjithashtu kaosi me taksat:fshehja e taksave është si një lojë fëmijësh. Për shembull: mjekët e njohur në lagjenluksoze të Athinës, Kolonaki, deklarojnë të ardhura mujore nga 300 deri në 1000 euro.Shembuj të tjerë të burokracisë janë si, politika luksoze: parlamenti gjigand (300 anëtarë,katër herë më shumë për votues sesa Bundestag) u paguan deputetëve 16 rroga mujore nëvit, përveç kësaj kanë dhe zyra e makina shërbimi. Në total, Greqia ka 50 mijë makinapër nëpunës e politikanë. Kostot: 350 milion euro në vit.Greqia gjithashtu konsiderohet si kampionë i Evropës në borxhe: në mënyrë që tëvjedhin euro, Greqia prej kohësh ka falsifikaur bilancin shtetëror. Grekët kanë në total300 miliardë euro borxhe, deficiti i shtetit është rreth 12.7 përqind (3% është e lejuar)-një rekord europian. Me të drejtë konsiderohet moral i ndyrë i shifrave: për shkak se ështëbërë keq për lekë, shteti grek të lë në dispozicion 165 ditë për të paguar faturat. Përmomentin shteti grek u ka borxh prodhuesve europiane të pajisjeve mjekësore rreth 5.2miliardë euro.

Kriza e jashtezakonshme e cila ka goditur rende Greqine mund te kete nje zgjidhje, por kjo e fundit do ti kushtoje vertet shtrenjt. Greqia eshte e famshme per mijra ishujt qe ka, nga te cilat shumica prej tyre jane pika shume te kerkuara turistike.Disa nga komentet kane ardhur nga aleatet e kancelares gjermane, Angela Merkel, ku nje debat eshte ndezur nese shtetet e tjera europiane duhet ta ndihmojne financiarisht Greqine apo jo.

Greqia ka rreth 6000 ishuj ku 227 jane te banueshme ndersa nje pjese e madhe jane prone e shtetit.Partia Socialiste ne Greqi e cila eshte ne pushtet ka rritur ndjeshem taksat per alkolin, importin e cigareve si dhe jane ulur ndjeshem shpenzimet e qeveritareve. Te gjitha kto masa jane marrë per te dale nga kriza ekonomike qe ka pushtuar komplet shtetin Helen

“Nese BE ose edhe vete Gjermania do ndihmoje financiarisht Greqine, kjo e fundit duhet te jape dicka ne kembim, si pershembull disa nga ishujt e saj” – Ka qene ky komenti i Marco Wanderwitz, antar i Keshillit te Kancelares Merkel

Ministri i Jashtem Grek, Dimitris Droutsas ka hedhur poshte zerat dhe i ka cilesuar kto sygjerime si thjesht absurd “Kam degjuar kto sygjerime, madje kam degjuar qe nje tjeter menyre per te dale nga borxhet eshte duket shitur Acropolis, por kto jane thjesht ide te paperfillshme ne nje moment kritik si ky”

Agjentet e pronave te patundshme kane theksuar se cmimet per ishujt Grek aktualisht jane mese te leverdisshem, ku 121 mije metra katror mund te shiten per 1.3 milion euro.Nje nga problemet kryesore ne ishujt grek eshte dhe furnizimi me uje te pijshem dhe kosto per te transportuar uje nga jashte eshte vertet e madhe.

Ishulli me i shtrenjt ne Greqi mendohet te jete ishulli Skorpios, i cili eshte ne pronesi te Athina Onassit (stermbesa e Aristotel Onassit) dhe eshte ne shitje per shifren marremendese prej 100 milion eurosh.

28

5.2.Opionionet mbi krizen Greke

Kriza në Greqinë e vogël ka shkaktuar një efekt domino në vende të tjera të eurozonës. Frika është e dukshme tek investitorët, ekonomistët janë të pasigurtë, politikanët të shqetësuar për euron, ndërkohë që koha për veprim nuk pret.

Për ta bërë të qartë që në fillim, rruga e artë e daljes nga kriza nuk ekziston. Ka shenja të para, për të zgjidhur krizën e borxhit në Greqi, si dhe për të shmangur, që edhe vende si Portugalia, Irlanda, apo Italia të ndodhen së shpejti në të njëjtën situatë. Rrugë, që janë krejtësisht të ndryshme nga njëra tjetra, por që kanë një gjë të përbashkët: kanë nga një problem.

Deri në vitin 2013 qeveria greke do të kursejë 30 miliardë euro në buxhetin e shtetit, për të plotësuar sërish kriteret e stabilitetit të marrëveshjes së Mastrichtit në vitin 2014. Qeveria greke ka ulur për këtë shkak pagat, ose i ka hequr fare, ka anuluar investimet publike, ka ngritur moshën e daljes në pension, ka lehtësuar rregullat e mbrojtjes prej pushimit nga puna, ka bërë privatizime dhe ka ngritur taksat.

"Greqia është një vend, ku nuk ecën ai që përparon, por ai që ka kontaktet më të mira me elitën politike. Që të ndryshohet kjo, është vendimtarja. Por, për fat të keq, kjo nuk mund të pritet së shpejti", tha eksperti gjerman.

Edhe llogaritjet e fundit të Bankës Qendrore Evropiane arrijnë në përfundimin se Greqia edhe nëse kursen vazhdimisht, do ta ulë borxhin e saj deri në vitin 2020 vetëm në 127 për qind të produktit të brendshëm bruto.

Kreditorët e Greqisë duhet të heqin dorë nga 40 për qind e kërkesave të tyre, thotë Manfred Neumann i Institutit të Politikave Ekonomike Ndërkombëtare në Universitetin e Bonit.Kjo do të korrespondonte me vlerën aktuale të bonove greke në treg. Me këtë shkurtim të borxhit nuk do të lehtësohej vetëm buxheti i shtetit për të ardhmen, thotë Neumann.

“Është gjithashtu me rëndësi të bëhet e qartë përgjithmonë për të ardhmen: kush blen bono shtetërore, duhet të marrë parasysh gjithmonë rrezikun dhe kjo do të thotë se për një kohë të gjatë do të jetë kështu, dhe se në të gjitha shtetet duhet të veprohet më me kujdes me borxhin shtetëror", tha eksperti Neumann.

Një mesatare e borxhit në Greqi mund të jetë një mënyrë për të hequr presionin nga vendet e tjera të prekura, kështu e shohin çështjen disa politikanë. Kështu u shpreh kohët e fundit edhe ministri gjerman i Financave, Wolfgang Schäuble. Disa ekspertë kanë frikë se mund të ndodhë pikërisht e kundërta. Ndër pesimistët në këtë çështje është edhe Joerg Kramer, kryeekonomisti i Commerzbank.

"Mund të ndodhë që investitorët të frikësohen, se nuk do të kenë mundësi që të rimarrin paratë as në vendet e tjera, gjë që do të nxiste krizën edhe në vende të tjera. Pra, është e vështirë të thuash, se si do të jetë efekti i përgjithshëm në vendet e tjera", tha Kramer.

29

Ekspertët gjerman thonë se është e mundshme që pas Greqisë të vijnë në krizë edhe vende të tjera si Portugalia, Irlanda apo Italia, për shembull.

"Euron, që do të mbetej, do ta kishim më të qëndrueshme. Dhe të tjerët do të na bashkoheshin përsëri më vonë. Çështja është se euro në këtë moment, perceptohet si prangë për Greqinë, edhe për Portugalinë, për të qenë më produktivë, për të shitur me shumë. Këto vende kanë rënë në këtë robëri, sepse nuk i kanë kushtuar vëmendje kostove të tyre. Por që t'i hiqje përkohësisht (nga eurozona) do të ishte e arsyeshme”, tha ai.

Aktualisht më shumë se 16 për qind e grekëve nuk kanë punë. Por meqenëse me dhrahmi do të mund të shisnin më shumë, grekët do të kishin përsëri punë dhe do të kishin përsëri të ardhura prej taksave.

Joerg Kramer i Commerzbank mendon se Italia dhe Greqia në veçanti, nuk do të ishte dashur kurrë t'i bashkoheshin zonës së euros, sepse nuk i kanë përmbushur asokohe kriteret e Mastrihtit, por daljen nga eurozona megjithatë kryeekonomisti e refuzon. "Rruga drejt një Unioni Monetar pa Greqinë, rruga drejt këtij tranzicioni, do të shkaktonte ndoshta kaos ekonomik. Vendoseni veten në situatën e një greku, që lexon në gazeta, dëgjon në radio se dhrahmia futet sërish në qarkullim.

Ai di se me siguri do të bëjë humbje. Për të shmangur zhvlerësimin e pritshëm të dhrahmisë, ai do të marrë paratë e tij nga banka. Kjo do të thotë, se do të kishte një dyndje në bankat greke dhe nuk do të kishte sistem bankar në botë, që do ta mbijetonte këtë", tha ai.

Mënyra e katërt e daljes nga kriza është që vendet e Eurozonës të japin letra të përbashkëta me vlerë. Deri tani, çdo shtet jep bonot e veta dhe paguan për to normat e interesit të tregut, që kërkohen nga bankat. Ato janë shumë të larta tek vendet e euros të dobësuara.Greqia, për shembull, nuk është në gjendje të nxjerrë më bono në treg, sepse normat e interesit janë të papërballueshme. Kjo keqëson më tej krizën. Për të shpëtuar nga kjo dilemë, eksperti i financave, Christoph Zwermann, nga Zwermann Financial sheh vetëm një shans: obligacionet, që vendet e euros i nxjerrin së bashku.Atëherë do të krijohej një treg i përbashkët të letrave me vlerë dhe përqindjet me të cilat hyjnë në borxh vendet e euros, do të ishin të njëjta për të gjithë.

Dhe se fundi udhëheqësit evropianë arritën një marrëveshje për të cilën ata shpresojnë se do të shënojë një pikë kthese në krizën dyvjeçare të borxheve. Ata ranë dakord pas një nate me negociata të tensionuara për t’i bindur bankat që të pranojnë humbje më të mëdha për borxhet e Greqisë dhe për të konsoliduar mekanizmat e rajonit kundër luhatjeve të tregut. Megjithatë grekët ishin mosbesues për strategjinë që u bë e njohur pas 10 orë negociatash.

Plani përfshin një pakësim të konsiderueshëm të borxheve të Greqisë, një konsolidim të bankave të kontinentit, pjesërisht që ato të mund të përballojnë humbjet nga letrat me vlerë të Greqisë dhe një rritje të fondit të shpëtimit që mund të shërbejë si një garanci prej 1 trilionë eurosh (1.39 trilionë dollarësh) për të parandaluar problemet që mund të dalin nga vende si Italia dhe Spanja.

30

Pas disa shanseve të humbura, marrëveshja ishte një sukses për eurozonën por efektiviteti i saj do të varet nga hollësitë që do të finalizohen në ditët dhe javët e ardhshëm.

Pjesa më e vështirë e mozaikut ishte Greqia. Yanis Varoufakis, profesor i ekonomisë në Universitetin e Athinës thotë se plani i ri nuk jep shpresë për zhvillim.

“Ne kemi masa shtrënguese, kemi shpresa të ekzagjeruara për sasinë e parave që mund të nxirren nga ekonomia greke përmes privatizimit apo taksave për të paguar për këto marrëveshje dhe më duket se gjendja e ekonomisë greke do të vazhdojë të vështirësohet”.

Për të realizuar uljen e shpenzimeve, kreditorëve privatë do t’u duhet të pranojnë 50 për qind humbje për letrat me vlerë që kanë në gjendje.

Vlera e aksioneve të bursës greke ishte rritur 3.46 për qind dhe aksionet e bankave ishin rritur 10 për qind, pas humbjeve të thella ne fillim të javës. Prof Varoufakis e quajti rritjen e vlerës së aksioneve, optimizëm fillestar.

“Duke pasur parasysh përvojën e së kaluarës, mendoj se tregjet do ta kapërcejnë këtë periudhë dhe ne do të rikthehemi në gjendjen e mëparshme”.

Edhe banorët e Athinës nuk ishin optimistë.“Jam aq e zhgënjyer saqë nuk mendojë se do të ndryshojë gjë. Nuk i shoh më lajmet financiare”.

Që nga maji 2010, Greqia po mbijeton falë huave me vlerë 11- miliardë euro nga 17 vendet e Eurozonës dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar,pasi nuk mund të marrë hua drejtpërdrejt nga tregjet.

Greqia ka ndërmarrënjë hap të parëdrejt plotësimit të kushteve të një shperthimi vitale ndërkombëtare ka nevojë për të shmangur falimentimin.Dhe, si Projekt-buxheti 2012 është dërguar në parlament, inspektorët nga kreditorë te Greqisë, BE-ja, FMN dheBanka Qendrore Evropiane,ishinnë Athinë.Ministri i Financave Evangelos Venizelos ishte plot optimizëm."Buxheti 2012 mund, sipas kushteve të caktuara dhe kushtet,nëse ne jemi të rënda, të bashkuar dhe të besueshëm, të jetë buxheti që do të fillojë për të kthyer gjërat për këtë vend," tha ai deputetëve.Në një tjetër shenjë se gjërat po lëvizin, guvernatori i Bankës Qendrore greke mbajti bisedime me ministrin e ri kombëtar të unitetit kryeministër, LucasPapademos.Projekt-buxheti parashikon asnjë masë shtrënguese të reja vitin e ardhshëm për sa kohë që reformat janë miratuar.Ai ka për qëllim për të ulur deficitine Greqisë me më shumë se një të tretën nga niveli i këtij viti për 5,4 për qind të GDP-së.

31

6.Tre skenarë për Greqinë

Sipas ekspertit të studimeve europiane Thanos Dokos, skenarët gjeopolitikë të krizës greke dhe pasojat e zhvillimeve të mundshme, mund të kenë një impakt të nivelit botëror, me kosto të mëdha jo thesht për Greqinë, as vetëm brenda Eurozonës, por duke përfshirë në valle edhe vende e rajone si Shtetet e Bashkuara, Izraeli dhe Lindja e Mesme

Sipas një studimi të ekspertit të njohur Thanos Dokos, drejtor i ELIAMEP (një insitut grek jofitimprurës i fokusuar në studime mbi zhvillimet e çështjeve europiane), nëse menaxhimi i krizës greke i lihet inercisë dhe një qasjeje negative ndaj “mëkateve” të vendit, pasojat mund të jenë të një niveli botëror, me Bashkimin Europian të renditur ndër vikimat e para. Në këtë kuptim Dokos ka ngritur tre skenarë të mundshëm të zhvillimeve të krizës që ka kapluar Greqinë, duke marrë parasysh edhe situatat dhe pasojat përkatëse. Më poshtë, një përmbledhje e përqendruar e punimit të tij. Neglizhenca ndaj Greqisë,e rrezikshme.Në vorbullën e krizës ekonomike europiane, pasojat gjeopolitike tëdobësimit (dhe të paktën teorikisht) kolapsit  të mundshëm, janë shpërfillur gjerësisht nga analistët dhe vendimmarrësit. Ndërkohë që Greqia ka përgjegjësitë e saj të padiskutueshme, dhe ndërsa kriza është pa dyshim e një karakteri – edhe pse jo ekskluzivisht – ekonomik, dimensionet gjeopolitike nuk duhen nënvlerësuar. Nëse Greqia nuk arrin të rimëkëmbet mund edhe ta lërë Eurozonën, çka sipas shumicës së ekspertëve, do të kishte një impakt të jashtëzakonshëm ekonomik dhe politik për Euron dhe BE-në.Gjithashtu, do të kishte ndërlikime të ashpra sa i takon stabilitetit rajonal në Europën Juglindore dhe në Mesdheun Lindor, si dhe ndaj aftësisë së BE-së dhe NATO-s për të luajtur një rol thelbësor në këto rajone.Të lejohet dobësimi apo edhe gjysmë-falimenti i Greqisë do të kishte një impakt shumë më të gjerë se vetë kufijtë e këtij shteti.Greqia është – apo ka potencialin që të bëhet sërish –një lojtar shumë i dobishëm në një sërë zonash me prioritete sigurie, duke përfshirë marrëdhëniet e BE-së me Turqinë, problemin e Qipros, zgjerimin e BE-së në Ballkanin Perëndimor, politikat e BE-së dhe NATO-s në Mesdheun Lindor, sigurinë energjetike, dhe menaxhimin e emigracionit. Në të gjitha këto çështje, aftësia e Greqisë për të dhënë një konktribut pozitiv nuk duhet të merret më e mirëqenë. Pa nënvlerësuar vetë përgjegjësinë thelbësore të Greqisë, në nivel botëror, paaftësia e BE-së për të menaxhuar me sukses krizën, është perceptuar njëherësh nga konkurrentët dhe miqtë, si shenjë dobësie dhe si e tillë, ka dëmtuar imazhin e Unionit si një aktor i rëndësishëm strategjik.Injorimi tërësor i pasojave gjeopolitike të krizës greke është një tjetër simptomë e pafuqisë së politikës së jashtme europine. Europa po rrëshqet në nivelet e parëndësië strategjike, duke humbur rolin dhe influencën globale dhe po bëhet gjithnjë e më e mbyllur si pasojë e krizës së saj ekonomike dhe politike.Nëse pranohet se gjeo-ekonomia është shumë e rëndësishme por po ashtu edhe gjeopolitika ka peshë, atëherë nuk mund të lejohet menaxhimi i krizës greke pa konsideratën e duhur për pasojat

32

e saj gjeopolitike. Askush nuk po thotë që Greqisë t’i jepet një tjetër drekë falas (dhe sigurisht që askush nuk do ishte i gatshëm t’ia ofronte). Përkundër kësaj, BE-ja duhet të shkojë për një politikë tejet pragmatike, e cila do të ishte e efektshme në arritjen e objektivave gjoepolitike dhe gjeo-ekonomike, dhe në promovimin e interesave të saj.  Një politikë që rreket të mbështesë dhe të përfshijë një vend nëtelashe të mëdha ka më shumë gjasa të ketë sukses se politikat ndëshkuese ndaj një “vendi të tillë”, sikundër studiuesit e historisë së Gjermanisë mund ta mbajnë mend nga periudhat pas dy luftërave botërore. Kjo është një politikë që duhet vërtet të shikojë përtej numërimit të groshëve dhe që e trajton problemin grek në kontekstin e rolit rajonal dhe global të BE-së, e jo thjesht politikat ekonomike të saj.Duke pohuar që skenari i stuhishëm është më pak i mundshmi ndër tre skenarët, por gjithashtu duke marrë parasysh kostot e mundshme që Greqia të bëhet një shtet i dobët sa i takon politikës së brendshme dhe të jashtme, duke u shndërruar në një konsumatore të siurisë, në vend që ta prodhojë atë, a është ky një rrezik të cilin Europa është e gatshme ta marrë përsipër?Gjithashtu, duke marrë parasysh, situatën e paqëndrueshme në periferitë europiane, duke përfshirë kryengritjet arabe, tensionet me Iranin, pasiguritë mbi marrëdhëniet BE-Turqi dhe drejtimet e politikës së jashtme ruse në epokën e re të Putinit, a mundet Europa të marrë përsipër krijimin e një boshllëku sigurie dhe të një vrime të zezë në këtë rajon kritik? Skenari i parë: ShtrëngataËshtë shumë e vështirë të imagjinohet një vend i zhvilluar, një anëtar me të drejta të plota i BE-së dhe NATO-s, që të bëhet një shtet i dobët apo jofunksional. Me shumë gjasa, diçka e tillë nuk do t’i ndodhë Greqisë, por nga ana tjetër, ky skenar nuk është krejt për t’u përjashtuar nëse vërehen dinamikat aktuale dhe pasiguria e së ardhmes, sidomos në kontekstin e një rrugëdaljeje nga kriza që ende nuk po shfaqet.Një Greqi që bëhet ultranacionaliste në politikën e jashtme dhe ultra e djathtë në politikën e brendshme nuk është më një skenar që mund të përjashtohet tërësisht. Nëse kriza vijon pa përmirësime apo pa shenja rrugëdaljeje në horizont, aftësia e qeverive greke për të përmbushur detyrimet bazë ndaj partnerëve të Europës dhe NATO-s, apo për  të qenë një gjenerues sigurie në rajon, do të vihej seriozisht në rrezik.Në këtë skenar, Greqia do të detyrohej të largohej nga Eurozona dhe më pas edhe vetë BE-ja, duke qenë rasti i parë dhe i vetëm i largimit nga këto institucione.Ndjenjat e forta të hidhërimit dhe poshtërimit do të kontribuonin më pas në fuqizimin e forcave ultranacionaliste, çka do të pasqyrohej edhe në politikën e jashtme të vendit. Me shumë pak oreks të mbetur për autokritikë, dhe të tejngopur me referenca negative, kriticizëm të vazhdueshëm dhe stereotipizim nga partnerët Europianë, opinoni publik grek do t’ia vishte pjesën më të madhe të fajit, nepsit gjerman për hegjemoni europiane, luftës valutore ndërmjet dollarit dhe euros, qarqeve financiare Anglo-Saksone dhe natyrës grabitqare të sistemit financiar perëndimor. Ndjenjat anti-amerikane do të rriteshin dhe shumë grekë do të ndiheshin të tradhëtuar nga Perëndimi, duke kthyer sytë nga Lindja (Rusia dhe Kina).Si rrjedhojë, Greqia do të shihej në Uashington si një vend thuajse jomiqësor. Në letra ajo do të mbetej një anëtar i NATO-s, por nuk do të merrte pjesë në operacione. Aksesi në instalimet

33

ushtarake greke do të kufizohej jashtëzakonisht, pavarësisht nevojave gjithnjë në rritje të BE-së dhe NATO-s për stabilitet në Lindjen e Mesme. Marrëdhëniet greko-turke do të ktheheshin në vitet ’90, ndërsa rritja e nacionalizimit në Greqi dhe e influencës neo-otomane në Turqi do të kontribuonin në një ngrirje të marrëdhënieve. Incidentet serioze në Egje do të bëheshin të zakonshme, përfshirë tensionet mbi burimet energjetike, ndërsa mundësia e një krize serioze apo një incidenti të nxehtë, nuk do të shiheshin më si të largëta. Krahu juglindor i NATO-s do të paralizohej. Tensionet në Qipro do të rriteshin. E përballur me probleme të brendshme, ndërsa komuniteti shqiptar i FYROM-it (Maqedonisë) vijon të lëvizë pranë vëllezërve kosovarë, udhëheqja e këti vendi, mund të ashpërsonte edhe më qëndrimin ndaj Greqisë, duke çuar në konflikte politike dhe ngrirje të çdo procesi pajtues. Si rrjedhojë, Greqia do të dëbonte numra të mëdhenj emigrantësh shqiptarë. Shqipëria do të vijonte diskriminimin ndaj grekëve etnikë dhe Partia Çame do të ndryshonte hartën, duke përfshirë si territore shqiptare edhe provincën e Epirit, pjesëe veriut të Greqisë.Greqia do të izolohej në hartën gjeopolitike, dhe nuk do të ishte më burim stabiliteti në rajon. Prania dhe investimet greke do të tkurreshin në maksimum, ndërsa në Lindje të Mesme, Greqia do të bëhej praktikisht një lojtar i munguar. Edhe sektori energjetik do të vuante.Naftësjellësi Burgas-Aleksandropulos do të bëhej një projekt i vdekur, bashkë me projekte të tjera energjetike. Greqia do të bëhej një vend shumë i pasigurt, si në marrëdhëniet e jashtme, ashtu dhe në ato të brendshme, me rritje të kriminalitetit dhe krimit të organizuar, ndërsa emigracioni do të dilte nga kontrolli, duke shtuar ksenofobinë dhe dhunën ndaj tyre. Ekzistojnë ndërkaq raporte, kryesisht në median amerikane, mbi gjasat e një grushti shteti në Greqi nëse situata vijon të përkeqësohet. Për këdo që njeh sadopak forcat ushtarake greke, edhe mundësia më e vogël e këtyre parashikmeve është thjesht e pagjasë. Por vetë diskutimi i këtyre skenarëve tregon  përkeqësimin e situatës.Ky skenar është shkatërrimtar, por fatmirësisht nuk jemi ende në këtë fazë dhe shumëçka mund të bëhet që ai të parandalohet. Skenari i dytë: Mot i ZymtëGreqia detyrohet të largohet nga Eurozona por mbetet në BE. Pjesëmarrja në funksione europiane kufizohet në nivele absolutisht thelbësore.Euro-skeptikët dhe ultranacionalistët janë duke u forcuar. Marrëdhëniet amerikano-greke janë plot dritë-hije, dhe me gjithë bashkëpunimin në disa sektorë, Greqia mbetet një vend me vlerë të kufizuar strategjike për Uashingtonin. Si pasojë e kufizimeve financiare, roli i Greqisë në operacionet e NATO-s kufizohet ndjeshëm. Greqia fillon të luajë kartën ruse, por pa një ndryshim të qartë të politikës së jashtme, duke bërë që shumë europianë ta shohin Greqinë si shumë pro-ruse ndërsa shumë rusë si jo mjaftueshëm pro-ruse. Greqia bëhet e pafuqishme për të refuzuar investimet kineze në vend, duke bërë që prania dhe influenca kinze në Greqi të fuqizohet ndjeshëm pa ndonjë drejtim të qartë dhe planifikim nga Athina.Marrëdhëniet greko-turke janë problematike dhe të paqëndrueshme. Nuk ka progres në nivelin politk edhe pse marrëdhëniet ekonomike nuk preken. Në tërësi, marëdhëniet mbten të ndera dhe të cenueshme nga kriza, sidomos sa i takon kundërshtive mbi eksplorimet për burime energjetike në rajon. Qipro vazhdon në status quoçka mund të çojë në ndarjen e ishullit. Tensionet

34

diplomatike me Maqedoninë vazhdojnë, ndërsa ato me Shqipërinë pësojnë luhatje. Si rrjedhojë e një influence të dobësuar në rajon, politika e jashtme në këtë zonë nuk është shumë efikase. Gjithashtu, projektet energjetike do të ndeshin pengesa dhe pasiuri në rritje, duke kontribuar negativisht në hartën strategjike të energjisë në rajon. Skenari i tretë: Mot me diellNdihma e Europës ndaj Greqisë bëhet më praktike dhe e zgjuar, dhe gjithçka shkon mirë (këtu autori bën një përshkrim rozë mbi përmbushjen e çdo ëndrre të bukur të Greqisë, vendeve të rajonit, Europës, Lindjes së Mesme, Rusisë, Kinës etj. etj.).

35

7.Ç’do ta mbronte Evropën nga krizat?

Kriza financiare private dhe krizat shtetërore të borxheve kanë bërë që vendet e eurozonës të kenë mosmarrëveshje të mëdha me njera-tjetrën. 

E gjitha filloi me një bum kredish masive në periferitë e Evropës, në Jug dhe në Irlandë. Kjo u bë e mundur, sepse "..bankat dhanë kredi me shumë mendjelehtësi dhe bankat mbanin shumë pak kapital të vetin", thotë eksperti i ekonomisë dhe këshilltari qeveritar, Clemens Fuest. Prandaj, sipas mendimit të tij, në qendër duhet të jetë një reformë themelore e sistemit financiar. Hapat e parë janë ndërmarrë. 

"Basel III" quhet paketa e reformave të Komitetit të Bazelit për Rregullimin Ndërkombëtar të Pagesave të Bankave e cila ka si qëllim kryesor një kuotë më të lartë kapitali individual për bankat. Por sipas Clemens Fuest nga Universiteti i Oksfordit këto masa nuk shkojnë aq larg sa duhet: "Vendimmarrësit nuk janë ende gati të vendosin që obligacionet shtetërore duhet të jenë në të ardhmen të mbështetura nga kapitali vetiak". 

Deri tani obligacionet shtetërore konsideroheshin si investime pa rrezik. Për të blerë këto lloj bonosh bankave nuk u duhet të depozitojnë asgjë si garanci. Edhe kjo ka çuar në rritjen e borxhit të shteteve. Për të shlyer këtë borxh, vendet deficitare duhet të eksportojnë më shumë dhe të arrijnë një suficit të bilanceve. Për këtë duhet të rritet aftësia konkurruese e vendeve periferike. "Këto investime përfshijnë, për shembull ato në infrastrukturën e tyre. Kjo është ideja, për shembull, për zhvillimin e rrjeteve trans-europiane të energjisë elektrike dhe të gazit. Këtu ka një mundësi të madhe për shembull për vendet e Jugut, që të krijojnë vërtet vlera në fushën e energjisë së rinovueshme ."

Gjithashtu, edhe vendet deficitare duhet të përballojnë rënie të mëtejshme të mirëqënies për t'u bërë përsëri konkurruese. Megjithatë, vështrimi nuk mund të përqendrohet vetëm tek shtetet me borxhe. Sepse deficitet e njërit janë tepricat e të tjerëve. Edhe këto zhbalancime të mëdha në zonën e euros kanë çuar në problemet e sotme. 

Meqenëse në vitet e fundit tepricat më të mëdha janë në Gjermani duhet që tani edhe gjermanët të veprojnë në anën tjetër, thotë Jürgen Trittin: "Gjermania duhet të bëjë diçka, për shembull, për të shmangur dobësitë në kërkesat e tregut të brendshme. Këto përfshijnë masa të tilla si futjen e një page ligjore minimale. 

Nëse vendeve të tjera u predikohet se pagat duhet të zhvillohen vetëm me produktivitetin, pra që nuk lejohet të rriten më shpejt se produktivitetit, atëherë në Gjermani duhet bërë e kundërta, pagat nuk mund të mbeten gjithnjë pas produktivitetit."

Komisioni i BE-së dëshiron të vazhdojë të vëzhgojë me kujdes balancën ekonomike në zonën e euros dhe të sanksionojë për momentin vetëm deficitet. Për Jürgen Trittin megjithatë ky është një hap në drejtimin e duhur: "Ne nuk mund të vazhdojmë me të vërtetë të përfytyrojmë një bashkim monetar, i cili nuk është në të njëjtën kohë një bashkim ekonomik.Dhe ne nuk mund të vazhdojmë t'u ndihmojmë vendeve të tjera, të cilat kanë hyrë në krizë, për shembull, me garanci nga Gjermania, sepse ato kanë rënë në krizë pasi kanë aplikuar dumping të taksave dhe të rregulloreve. "

36

Politika a tregjet financiare, kush udhëheq në krizën aktuale? 

Zanafilla ishte kriza financiare. Bankat humbën në "poker" dhe taksapaguesve iu desh t'i

ndihmonin me shuma miliardëshe. Miliarda të cilat shteti në të vërtetë nuk i kishte. Kështu malet

e borxheve u rritën në nivele të reja rekord. Si pasojë kriza financiare u kthye në një krizë

borxhesh, e cila tërhoqi në vorbullën e saj ato shtete evropiane, të cilat prej vitesh menaxhonin

keq financat. 

Po tani? Ndërkohë që Greqia dhe Italia, Spanja, Portugalia dhe gjithnjë e më shumë edhe

vende të tjera të BE-së dridhen për aftësinë e tyre paguese, kriza duket se po arrin stadin e

saj të ardhshëm, ndoshta përfundimtar: "Nuk bëhet më fjalë për një krizë borxhesh

shtetërore", thotë Gerd Häusler, kryetari i bordit të bankës së landit në Bavari. "Bëhet fjalë për

një krizë të aftësisë reformuese të Europës." 

Ka detyrime në sektorin e pensioneve, të cilat nuk janë të financuara, duhen reformuar sektorë të

tërë financiarë - tema të cilat në të vërtetë do të diskutoheshin vetëm pas 20 vjetësh.

Por në Europë thuajse askush nuk e pranon këtë plotësisht. 

Diskutohet për eurobonde, pra përgjegjësi të përbashkët për borxhet shtetërore, për ombrella më

të mëdha shpëtimit dhe për rolin e Bankës Qendrore Evropiane, e cila sipas vullnetit politik të

pjesës më të madhe të vendeve të Eurozonës, duhet të hedhë pa kufizim para në treg. 

Edhe për tregjet financiare ka rregulla loje - ato i përcakton politika Presidenti i shoqatës federale

të Industrisë Gjermane Hans-Peter Keitel është i bindur se shumë nga aktorët në këtë krizë

"thjesht nuk janë në lartësinë e duhur intelektuale", pasi ata vetë nuk e kuptojnë krizën dhe

efektet e saj. Ai nuk e përjashton as veten nga ky grup. Por kjo nuk vlen për kancelaren gjermane

Angela Merkel: "Sipas mendimit tim ajo është nga të paktët, që ka aftësinë e nevojshme për të

marrë pjesë në diskutimin teknik në Europë." 

Kaq shumë lëvdata në kohën e krizës, kjo është e re për kancelaren. Deri tani ajo është akuzuar

se ngurron shumë, se Gjermania nuk po merr si duhet rolin udhëheqës në Evropë dhe se masat si

ombrella e shpëtimit erdhën shumë vonë, e nuk patën efektin e duhur. Por kohët e fundit Merkel

përfaqëson në krizë një pozicion të ndryshuar: nëse politika beson se kriza mund të zgjidhet duke

rritur borxhet, atëherë gabohet.

"Një formacion politik si Bashkimi Europian, që i thotë një bote në ndryshim të shpejtë, se

përpjekjen e fundit reformuese e ka ndërmarrë me traktatin e Lisbonës dhe që nuk merret më

kurrë me ndryshime të bazave të tij ligjore, për mendimin tim është i humbur në tregje", thotë

tani Merkel. 

37

Kancelares gjermane i është dashur kohë ta kuptojë këtë, por kjo është legjitim, mendon Anke

Hassel, profesore për ekonomi politike në "Hertie School of Governance" në Berlin: "Thuhet se

politika duhet të veprojë më shpejt dhe duhet të bëjë më shumë. Por kjo do të thoshte që politika

t'ia përshtaste ritmet e saj atyre të tregjeve financiare." 

Ndërkohë në proceset demokratike nevojitet kohë për marrjen e vendimeve të caktuara, edhe pse

kjo sjell me vete ashpërsimin e problemeve. Por çdo të ndodhë me primatin e politikës, nëse ajo

vetëm i shkon pas zhvillimeve në tregjet financiare? Sipas Hessel kjo nuk përbën problem, pasi

në sytë e saj politika ka një hapësirë më të madhe veprimi nga sa mendohet: politika përcakton

korniza dhe u vendos rregulla loje aktorëve në tregjet financiare. 

Por sipas Hassel me këto rregulla duhet të pajtohen sa më shumë palë. Në rastin ideal duhej të

gjenin një emërues të përbashkët vendet e G20, ose të paktën vendet e BE-së. Gjermania e

vetme, sipas Hassel, nuk mund të bëjë shumë.

Se sa e vështirë është të caktohen rregulla të përbashkëta loje e tregon edhe zënka për futjen e një

takse për transaksionet financiare. Konsensusi nuk duket se mund të arrihet as brenda Europës,

pa folur fare për vendet e G20-s. Në përgjitësi politika deri tani ka bërë shumë pak për

rregullimin e tregjeve financiare. Njëkohësisht europianët nuk ia kanë dalë të bindin aktorët e

tregjeve, se do të vënë nën kontroll borxhet e tyre. 

Në vend të kësaj vatra e zjarrit po përhapet gjithnjë e më shumë. Nëse ajo nuk do të arrihet të

shuhet, politikanët nuk do të kenë më asnjë mundësi të zbatojnë reformat e tyre, thotë Beatrice

Weder di Mauro. Sipas specialistes së ekonomisë pranë Këshillit të Ekspertëve të Bundestagut,

shumë shpejt "problemi i likuiditetit" mund të kthehet në një "problem shlyerje".

7.1.Cili shtet e ka radhën?

Raporti i përgatitur nga OKFRAM-i, Qendra e Kërkimit të Risqeve Financiare të Universitetit Okan

na jep të dhëna rreth shteteve me një deficit të lartë financiar si Portugalia, Irlanda, Spanja, Greqia,

Italia, Anglia, Franca, Japonia, SHBA-të dhe India.

Përballë një tabloje të tillë, ky raport na ndihmon të parashikojmë se cilat vende rrezikohen nga kriza

e borxheve. Në krye të listës radhiten Anglia, SHBA-të dhe Franca.

Pare nga aspekti i krizës globale të borxheve, dallgëzimi global i filluar me krizën e SHBA-ve në

vitin 2008, tani doli në skenë në vitin 2011 si një krizë globale borxhesh duke ndryshuar dimensionet

38

si rezultat i strategjive të përzgjedhura nga shtetet e zhvilluara për kapërcimin e krizës dhe

operacioneve të dështuara të shpëtimit. 

Ky raport në të cilin pasqyrohet qartë “ngërthimi” i Italisë si shteti i fundit i rënë në grackë pas një

procesi të filluar me uljen e notes së kredisë së shteteve si Portugalia, Irlanda, Greqia dhe Spanja,

nënvizon faktin se vendet më të zhvilluara të BE-së janë të rrezikuara ndjeshëm nga kriza globale

bazuar edhe në thashethemet e fundit për thyerjen e notes së kredisë së Francës. 

Mundësimi i një zhvlerësimi të përshkallëzuar duke ndjekur interesin financiar të Bankës qendrore

evropiane paraqitet si një mundësi shumë e largët tani për tani për shkak të mungesës së udhëheqjes

politike në Evropë dhe inflacionit si problemi më serioz.

''Mundësia e heqjes se euros tek vendet në krizë dhe ndjekja e rrugës së zhvlerësimit mund të

shkaktojnë një inflacion serioz. E vetmja dhe e fundit zgjidhje është aplikimi me një drejtim të

fuqishëm të paketave ekonomike. Në këtë mënyrë përcaktohet ose saktësohet më mire ngadalësimi i

krizës ekonomike globale. Problemi i borxheve në Evropë është shndërruar në një problem politik

pasi ka anashkaluar etapat ekonomike dhe sociale. Me ndryshimin e qeverisë italiane është plotësuar

radha e ndryshimeve në të gjitha vendet (Portugali, Itali, Greqi dhe Spanjë)”.

7.2. Kush e ka radhën Anglia, Japonia, SHBA-të apo Franca? 

Duke marrë parasysh Kriteret e marra për bazë në hartat e riskut të përgatitura nga 23 shtete të

zgjedhura nga vendet e G20 dhe PIIGS me mesataret e deficitit buxhetor /GSMH, deficitin e

llogarisë korente/GSMH dhe borxhin publik është bërë një përllogaritje bazuar në vlerat e fundit të

vitit 2010. 

Nëse analizohet renditja e shteteve nga aspekti i kritereve të deficitit buxhetor/GSMH dhe borxhit

publik/ GSMH e merret për bazë një mesatare -4,7 % dhe 53,5 % si dy pikat limit te përplasjes në

bosht, shtetet ndahen në katër grupe risku. Vendet me një deficit të lartë buxhetor renditen në zonën e

katër më të rrezikuar dhe këtu marrin pjesë Portugalia, Irlanda, Spanja, Greqia, Italia, Anglia, Franca,

Japonia, BE-27, SHBA-të dhe India. Kjo pamje na ndihmon të kuptojmë më mirë që vendet e radhës

në krizën e borxheve janë Anglia, Japonia, SHBA-të dhe Franca. 

Nëse analiza bëhet nga aspekti i borxhit publik/ të ardhurat kombëtare dhe deficiti i llogarisë

korente, zona e shteteve më të riskuara të cilat janë të mbytura në borxhe nënvizohet si zonë e

pasigurt dhe këtu gjenden Franca, SHBA-të, Anglia, Brazili dhe India.

39

Tani për tani vendet më të rrezikuara të grupit të katërt janë Franca, Anglia dhe SHBA. Ndërsa

Gjermania ndahet nga këto vende duke zënë vend përbri shteteve më të zhvilluara të zonës së sigurt.

Në zonën e dytë të cilësuar si zone e sigurt radhiten Arabia Saudite, Kina, Rusia, Gjermania, Kore e

Jugut, Argjentina, Indonezia dhe Meksika. 

7.3.Asnjë vend përveç Gjermanisë nuk plotëson kriteret Mastrihtit 

Në raport theksohet qartë se asnjëri nga vendet e G 20-ës përveç Gjermanisë, nuk i plotëson kriteret

Mastrihtit, të cilat konsistojnë në një mesatare 3% të deficit buxhetor/të ardhura dhe 60% borxh

publik/ të ardhura.

7.4.Kriza ekonomike, protestat godasin edhe Kinën

Ngadalësimi i rritjes ekonomike po shkakton një valë revoltash edhe në vendin më të suksesshëm të

dekadës së fundit, Kinë.

Disa mijëra punëtorë të një fabrike këpucësh në Dongguan, në provincën e Guangdongut, u përballën me

policinë në kërkim të pagave më të larta. Gjatë javës, 18 punëtorë ishin hequr nga puna, së bashku me

shkurtimin për pagesat për orët jashtë orarit, si rrjedhojë e rënies së kërkesës për prodhimet e fabrikës në

tregun ndërkombëtar.

”Protestat vazhdojnë të jenë të pranishme, edhe pse nuk mund të zhvendosen në rrugët e qyteteve, pasi

diçka e tillë pengohet rreptësisht 

Kriza Financiare

Zhvlerësohet ekonomia hungareze

Ndryshim traktateve të BE-së

Eurozonë, vazhdon të shtrenjtohet huamarrja

nga policia”, u shpreh një punëtor. Ai shtoi se disa dhjetëra kolegë janë plagosur dhe janë shoqëruar në

spital, thënie e pakonfirmuar, nga pamundësia e mediave ndërkombëtare për të patur akses në zonë.

Sipas ekspertëve, lëvizja aktuale është më e fuqishmja, që prej revoltave të punonjësve në verën e vitit

2010. Ekonomia e Kinës u shndërrua në të dytën më të madhe në botë gjatë këtij viti, pas një rritje

spektakolare në dy dekadat e fundit.

Megjithatë, blerjet shtëpiake rannë me 25% gjatë tetorit dhe ekzistojnë shenja të ngadalësimit ekonomik,

si rrjedhojë e krizës globale. Pavarësisht lulëzimit ekonomik, në Kinë ekzistojnë ndarje të mëdha midis të

pasurve dhe të varfërve, ndërsa standarti i jetesës mbetet relativisht i ulët.

40

7.5. Europa e dominuar nga Gjermania

Anëtari britanik i Parlamentit Europian të Partisë së Pavarësisë në Britani, Nigel Farage u ngrit para

Herman Van Rompuy javën e kaluar, duke dhënë një fjalim që është konsideruar si një lloj fitoreje

për euroskeptikët:

"Ndodhemi në prag të një katastrofe financiare dhe sociale dhe në këtë sallë sot ndodhen katër burra

që mund të mbahen përgjegjës për këtë. E megjithatë, sot kemi dëgjuar fjalimet më të vakta

teknokratike që kam dëgjuar ndonjëherë".

Ju të gjithë mohoni se pavarësisht të gjitha mjeteve objektive, euro është duke dështuar. Kush nga ju

që ndodhet sot në këtë sallë është përgjegjës? Përgjigjja është askush nga ju, sepse askush nga ju nuk

është zgjedhur, askush nga ju nuk ka legjitimitetin demokratik për të mbajtur frerët e kësaj krize.

Nga ky vakuum, pavarësisht se pa dëshirë, ka dalë në dritë Angela Merkel, kështu që sot po jetojmë

në një Europë të dominuar nga Gjermania. Kjo është diçka që vetë projekti europian supozohej të

parandalonte. Diçka, për parandalimin e së cilës, paraardhësit tanë kanë paguar një çmim të lartë me

gjak. Unë nuk dua të jetoj në një Europë të dominuar nga Gjermania, as qytetarët europianë.

Është e sigurtë që disa këtu kanë luajtur një rol shumë të madh, sepse kur zoti Papandreu ngriti zërin

dhe përdori fjalën "referendum" e konsideruat këtë gjest si një "shkelje të mirëbesimit". Së bashku

me miqtë tuaj u mblodhët si hienat, rrethuat Papandreun dhe e larguat për ta zëvendësuar me një

qeveri kukull. Ky ishte me të vërtetë një spektakël i neveritshëm.

Të pakënaqur me këtë, vendosët edhe që Berlusconi duhet të largohet. Kështu edhe ai u hoq dhe u

zëvendësua me zotin Monti, një ish-Komisioner Europian, një bashkarkitekt i katastrofës së euros

dhe një burrë që nuk ka qenë kurrë as anëtar i Parlamentit.

Kjo është duke u kthyer në një novelë të Agatha Christie, ku ne përpiqemi të kuptojmë se kush do të

jetë i larguari i radhës. Diferenca qëndron në faktin që ne e dimë kush janë të këqinjtë. Të gjithë ju

duhet të mbani përgjegjësi për atë që keni bërë. Duhet të largoheni të gjithë. "

41

10.Ndikimi I krizes Greke ne ekonomin Shqiptare

 Studiuesit e ekonomisë ballkanike mendojnë se kriza greke dhe ajo europiane do të lenë gjurmë në ekonomitë e vendeve më të vogla. Ekspertët shqiptarë thonë se kriza po sjell pasoja të drejtpërdrejta në ekonominë shqiptare, në forma të ndryshme, shpesh të padukshme. Të ardhurat nga emigrantët janë ulur bashkë me blerjet e banesave, dhe uljen e konsumit. Ndikimi i krizës greke në Shqipëri u shqyrtua sot në një konferencë ndërkombëtare.

Studiuesit e ekonomisë besojnë se kriza ekonomike greke dhe ajo europiane ka sjellë pasoja të ndjeshme edhe në ekonominë shqiptare, ndonëse disa nga këto gjurmë nuk janë të dukshme në statistika. Ekspertët shqiptarë pohuan sot në një konferencë se kriza greke dhe ajo europiane po lë pasoja të ndjeshme sidomos këtë vit mbi ekonominë shqiptare.

Deputeti dhe studiuesi Selami Xhepa, thotë se konsumi ka rënë dhe ky vit do të jetë i vështirë. Sipas tij, ka rënie në fondet në cash ose remitancat e emigrantëve, të cilat shkojnë kryesisht në ndërtim, shërbime, turizëm. Sipas tij, një pjesë e tregut të punës në Greqi është i paligjshëm, kjo shpjegon se pse paratë e emigrantëve shqiptarë nuk figurojnë në statistika.

Ndërsa deputeti dhe deputeti Arben Malaj thotë se rënia e rritjes ekonomike nga 6 në  3 për qind është një rënie 2-3 herë. Sipas tij, ka rënie të eksporteve dhe importeve pra edhe kërkesa për konsum, ku në shkëmbimet tregtare Italia dhe Greqia zënë vendin kryesor. Zoti Malaj tha se duhet bashkëpunim dhe kompromis, ndërsa Shqipëria duhet të lëvizë vetë për ta përballuar krizën dhe të mos presë fonde dhe gjithçka nga Europa e Bashkuar për të mbuluar difektet e veta.

Drejtuesi i Institutit Agenda, Gjergj Filipi, thotë se Shqipëria është në krizë, edhe pse shifrat e saj formalisht nuk janë nën zero, si recesion. “Rritja ekonomike 1 për qind është shumë pranë zeros, -tha ai - dhe megjithë gabimet në matje, është e lehtë të biesh nën zero”.

Ndërkaq deputeti Fatos Beja thotë se shqiptarët presin që Greqia ta kapërcejë sa më shpejt krizën dhe t’i kthehet rritjes ekonomike të dëshiruar. “Shqiptarët i ndjekin me frikë zhvillimet në Greqi, - tha ai - sepse janë qindra mijëra emigrantë shqiptarë atje dhe po aq familje të tyre që jetojnë në Shqipëri me fitimet e tyre. Po ashtu shumë shqiptarë punojë në në Shqipëri në firma greke”.

Instituti Shqiptar për Studime Ndërkombëtare organizoi në Tiranë me kolegët e vet gjermanë dhe grekë një konferencë shkencore mbi ndikimin rajonal të krizës ekonomike europiane. Ekspertët grekë dhe gjermanë analizuan historinë e kësaj krize, me shpresën se vendet e Europës juglindore do të nxjerrin mësime nga gabimet greke në ekonomi.

42

Literatura :

http://www.guardian.co.uk/business/2011/jul/26/jobs-downturn-ubs-deutsche-bank

http://www.guardian.co.uk/business/2011/oct/13/deutsche-bank-boss-opposes-imf-bailout

http://www.guardian.co.uk/business/2011/dec/08/deutsche-bank-letter-bomb-ceo

http://www.guardian.co.uk/business/deutschebank

http://mobile.bloomberg.com/news/2011-11-17/german-stocks-retreat-for-fourth-day-deutsche-bank-declines

http://www.nytimes.com/2011/12/13/business/global/a-greek-what-if-draws-concern-dropping-the-euro.html?pagewanted=1&_r=1&ref=europeansovereigndebtcrisis

http://dealbook.nytimes.com/2011/12/08/stress-test-reveal-european-banks-need-more-capital/

Adrian Blundell-Wignall and Patrick Slovik- A Market Perspective on the European Sovereign Debt and Banking Crisis

43