Kamu-; C:10, S:3/2009

177

KRESELLEME SRECNDE BALICA GC PYASASI REFORMLARI

Ayhan GRM M.. Sosyal Bilimler Enstits alma Ekonomisi Bilim Dal

Doktora rencisi

ABSTRACT

After 1980, with the technological substructure, global competition has gained speed and the unemployment ratios have significantly increased with the effect of uncontrollable population and immigration. Intensive competition and unemployment pressures have caused to make labour market reforms. In this case, the relaxation of the job security regulations, the restriction of unemployment benefits, combining the passive employment policies with the active ones, eliminating minimum wage and the decentralisation of collective bargaining at firm level are carried out as the main labour market reforms in a lot of developed European countries.

ZET

1980 sonrasnda teknolojik alt yap ile birlikte kresel rekabet hzlanm ve kontrol edilemeyen nfus ve gn de etkisiyle isizlik oranlar nemli lde artmtr. Youn rekabet ve isizlik basklar igc piyasas reformlarnn yaplmasna sebep olmutur. Bu ere-vede birok gelimi Avrupa lkesinde i gvencesi dzenlemelerinin gevetilmesi, isizlik yardmlarnn snrlandrlmas, pasif istihdam politikalarnn aktif istihdam politikalaryla birletirilmesi, asgari cretin kaldrlmas ve toplu pazarln iletme seviyesinde adem-i merkezilemesi balca igc piyasas reformlar olarak uygulanmak-tadr.

Key Words: Labour market reforms, Flexibility, Job security, Unemployment benefits, Employment policies, Minimum wage and Collective bargaining.

Kamu-; C:10, S:3/2009

178

I. GR II. Dnya Savandan sonra dnyada yaygn ekilde uygulanan

Keynesyen politikalar, piyasalarn kitlesel retime doymas ve 1970li yllardaki petrol krizlerinin ardndan nemini yitirmitir. 1980 sonra-snda uluslararas ticaretin serbestlemesi kresel rekabet ortamnn artmasna neden olmu ve kalite, eitlilik ve dk maliyet bu rekabet ortamnda ayakta kalabilmenin artlar haline gelmitir. Bu srete birok iyerinin kapanmas, nfusun hzl artmas ve g gibi olgularla birlikte yaanan ekonomik durgunluk nedeniyle isizlik oranlar hzla artmtr. Youn isizlik ve rekabet basks, birok lkede igc piyasas reformlarnn bir bir uygulanmasna zemin hazrlamtr.

Birok lkede igc piyasas reformlar, kresellemenin

etkisiyle oluan mal piyasas reformlar ve sermaye piyasasnn serbestlemesini ieren geni reform paketlerinin devam olarak uygulamaktadr. Yabanc sermayeyi ekmeyi ve ticaret frsatlarndan maksimum dzeyde faydalanmay amalayan politik reformlar, igc piyasasnda kuralszlamay bir dizi reform paketleriyle yerine getirmeye almaktadr. Bu erevede, rekabet gcn zayflatt ve yksek isizlie neden olduu gerekesiyle alanlar sosyal ve ekonomik risklerden korumaya ynelik kat igc piyasas dzenlemelerinden esnek ve kuralsz igc piyasasna doru bir sre yaanmtr. Neo-liberal politikalar erevesinde gelitirilen esneklik yaklamyla, igcn korumaya ilikin ilke ve kurallar ekonomik bymenin salanmasn, yapsal uyumun gerekletirilmesini ve istihdamn artrlmasn nleyen birer engel olarak grlmtr. Sermaye evreleri, mal ve hizmet retiminde hzla deien teknolojik ve ekonomik koullara uyum salayabilmek iin, rekabet gcn etkileyen sosyal ve mali yklerin mmkn olduunca azaltlmasn ve igc piyasasnn koruyucu devlet mdahalelerinden arndrlmas istemektedirler. Yani igc piyasas reformlar ile byk oranda kat igc piyasas dzenlemelerinin yumuatlarak, igc piyasasnn daha esnek ve kuralsz olmasn amalanmaktadr.

gc piyasas dzenlemelerinde kkl bir deiim srecini ele

alan bu makalede, 1980 sonras Neo-liberal politikalar ve kreselleme ile giderek artan isizlik oranlar ve kresel rekabet koullarndan yola karak, balca igc piyasas reformlar ile igc piyasasndaki deiimin ve dnmn teorik alt yaps ve lke uygulamalar incelenecektir. Bu deiim ve dnm sreci erevesinde, igc piyasasnda i gvencesi dzenlemeleri gevetilerek daha fazla esnekliliin salanmas, isizlik deneklerinin miktar drlerek aktif

Kamu-; C:10, S:3/2009

179

istihdam politikalar ile birletirilmesi, asgari cretin kaldrlmas, igc maliyetlerinin drlmesi ve toplu pazarlk koordinasyonunun adem-i merkezilemesi gibi balca igc piyasas reformlarnn teorik anlamda deerlendirmesi yaplacaktr.

II. KRESELLEMENN GC PYASASINA ETKLER

II. Dnya Savann ardndan ekonomik yeniden yaplanma iin youn igcne ihtiya duyan ve bunu yabanc igc ile karlayan lkelerde, 1970li yllarda yaanan ekonomik krizlerin ardndan Neo-liberal politikalar rabet grmeye balam ve kresellemenin de etkisiyle isizlik son yllarn en byk ekonomik ve sosyal sorunlarn-dan biri haline gelmitir. rnein 1960-1973 dneminde, ngiltere, Fransa, Almanya ve talyada isizlik oran ortalamas %2,3 dzeyin-deyken, ayn oran 1973-1990 dnemi iin %6,8, 1990-2000 iin %9,4 olarak gereklemitir.1 Bu yksek ve kalc isizlik zerinde igc arz ve talebiyle ilikili olarak demografik deiiklikler, teknoloji youn retim, mal piyasasnda rekabeti ve sermaye hareketi art gibi faktrlerin de etkili olduu ileri srlmektedir.

1980 sonras yaanan ekonomik duraklama sonucunda balayan Neo-liberal politikalara yneli, dier taraftan piyasay geni-letmek zere uluslararas ticaretin serbestletirilmesinin de nn amtr. Ayn zamanda 1980-1982 yllar arasnda ortaya kan ekono-mik durgunluk, isizlik oranlarnn 1929 Ekonomik Buhranndan daha yksek bir seviyede kmasna ve birok sektrde istihdam oranlarnn deimesine yol amtr. Yine bu dnemdeki isizlik art ve igcnn yapsndaki deime, sendikalar iin rgtlenme ve etkinlik sorununu da gndeme getirmitir. Ayrca artan uluslararas rekabet bir ok lkede igcnn yeniden yaplanmasn ve esnek istihdamn zorunlu hale getirirken, toplu pazarlklarn dzeyini de merkezden adem-i merkeze doru kaydrmtr. Bu dnemin bir dier etkisi de, uluslararas rekabet, petrol ve enerji fiyatlarndaki hzl artlar nedeniyle irketlerin byk lde zarar etmeleri ve buna bal olarak ii karmalar zerinde olmutur.2

Gnmzde yaanan deiim ve dnm sreci iinde, isizlik

art ve istihdam orannn azalmas sosyal devletin ve sosyal politikalarn nemli bir gndem maddesini oluturmaktadr. sizlik gelimi lkelerden yeni gelien lkelere kadar tm dnya lkeleri

1 US Department of Labor, Bureau of Labor Statistics, 2004, www.bls.gov (Eriim 25.12.2004) 2 enkal, A., Krselleme Srecinde Sosyal Politika, Alfa Yaynlar, stanbul 2005, s.515-516

Kamu-; C:10, S:3/2009

180

karsnda kresel bir sorun olarak durmakta, ancak zm nerileri yetersiz kalmaktadr. Teknolojik gelimelerin, sermayenin snrsz hareketliliinin ve igc piyasalarnn blgesel de olsa kreselleme-sinin isizlik zerindeki etkilerine ramen gnmzde uygulanan Neo-liberal politikalar, isizlii hem sistemin ileyii iin normal grmekte hem de sorununun zm iin gerekli aralar bnyesinde barndr-mamaktadr.3 Bu liberalleme srecinde, alma hayatnn dier yz olan istihdamn da, pek ok lkede ikili bir yapdan olutuu gzlenmektedir. Bu yap ierisinde merkezde vasfl, grece yksek cretli ve i gvencesine sahip bir igcnn yannda, evrede zellikle kolay ikame edilebilen, dk cretli, dk vasf gerektiren ve gvencesiz ilerde alan kiiler bulunmaktadr. Uluslararas alanda bu ikili igc yapsnn evre igcn ve zellikle informel sektrn, gelimekte olan lkeler oluturmaktadr.

Birok ampirik alma, Avrupadaki gelimi lkelerde, uzun

sreli yksek isizlik yardmlarnn, yksek sendikalama orannn ve merkezi dzeyli geni toplu pazarlklarn isizlie katk saladn ileri srmektedir. Baz almalara gre, yksek istihdam vergileri de isizlie neden olurken, dier baz almalara gre ise, bunun hibir etkisi yoktur. Kat i gvencesinin, gen ve uzun dnem isizlik paylarn artrmakla birlikte, isizliin bileimini etkiliyor gibi grnmesine ramen, birok alma toplam isizlik zerinde i gvencesinin bir etkisini bulamamtr. Birok alma aktif emek piyasas politikalar zerindeki byk harcamalarn ak isizlii azalttn bulmutur. Toplu pazarln yapsyla ilgili olarak yaplan almalar, yksek dzeyli koordinasyonlarn dk isizlii destekliyor gibi grnd noktasnda ortak kanaatte olmalarna ramen, birok alma firma dzeyinde yaplan toplu pazarln sektrel toplu pazarla gre daha dk cret ve daha dk isizlie yol atn ileri srmektedir. Ancak bu gre katlmayanlar da bulunmaktadr.4

Dnyada isizliin hzl art baz grlere gre, kat igc

piyasas dzenlemelerine balanmtr. Bu dnceye gre, i gvencesi, sosyal gvenlik, asgari cret ve cmert isizlik yardmlar gibi sosyal devletin en nemli hedef ve grevleri isizliin temel nedenleri olarak gsterilmektedir. Bu erevede 1980li yllardan beri uygulanan Neo-liberal iktisat politikalarna gre, i yasalarndaki koruyucu hkmler birok lkede isizlik orannn artna sebep olmaktadr. Bu gr kabul etmeyenler ise, 1980 sonrasnda talep

3 Koray, M., Sosyal Politika, mge Yaynevi, 2. Bask, Ankara 2005, s.213 4 Calmfors, L., Labour Market Reforms, Pay-Setting Systems, and Employment Economic

Growth in the European Union Conference Speech, Stockholm 29 April 2004, p.3

Kamu-; C:10, S:3/2009

181

yetersizlilii, teknolojik deime, vasf uyumsuzluu ve uluslararas rekabetin hzla art gibi kresellemenin ekonomik byme zerindeki olumsuz sonularnn istihdam olumsuz ynde etkilediini savunmaktadrlar.5

gc piyasasnn kuralszlatrlmasn savunan OECDnin

1994 tarihli Jobs Study almasnda, aa doru cret esnekliinin nemi vurgulanarak, i gvencesi tehlikeleri ve isizlik yardmlarnn snrlandrlmasnn alt izilmitir. Bu dnce IMFnin 2003te yaynlad bir raporda da yle aklanmaktadr:6

Analistlerin ve uluslararas organizasyonlarn (Avrupa

Komisyonu, OECD, IMF) nemli bir ksm yksek isizlii emek piyasas kurumlarnn zebileceini ileri srmektedir. Ancak bunun iin isizlik oran yksek lkeler, cmert isizlik yardmlar, yksek iten karma maliyetleri gibi yksek istihdam korumalar, yksek asgari cret, rekabeti olmayan cret ayarlama sistemleri ve kat vergiler gibi emek piyasas katlklarn azaltan kapsaml yaps