Maria Mrukot

KOSMETOLOGIARECEPTARIUSZ

Kraków 2006

1

SPIS TREŚCIKosmetologia 1Kosmetyka dermatologiczna 2Budowa skóry, włosów, paznokci 7Starzenie skóry 11Substancje biologicznie czynne 13Mikrobiologia 17Wymagania techniczne dla preparatów kosmetycznych 18Technologia produkcji kosmetyków 20Technika aerozolowa 24Preparaty do higieny osobistejŚrodki do pielęgnacji jamy ustnej 26 Mydła toaletowe 33Dezodoranty 38Preparaty do golenia 41 Preparaty po goleniu 46Środki do mycia, pielęgnacji i upiększania włosówSzampony 48 Środki do pielęgnacji włosów 56Środki do układania włosów 58Preparaty do rozjaśniania włosów 60Preparaty do trwałej ondulacji włosów 61Farby do włosów 63Prostowanie włosów 69Środki do pielęgnacji skóryPodstawy teoretyczne emulsji 73 Przegląd recepturalny 83Preparaty do opalania 91Preparaty do rozjaśniania skóry 93Olejki do pielęgnacji skóry 93Toniki 94Maski kosmetyczne 95Peeling 96Kosmetyka kolorowe 97Puder 99 Preparaty make-up 101 Róż na policzki 103Preparaty do makijażu oczu 104Kredki do warg 105Preparaty do demakijażu 108Lakier do paznokci 109Wyroby perfumeryjne 111Rozwój przemysłu kosmetycznego w Polsce 122Bibliografia 130

2

Od Autorki...

Kosmetologia jako nauka interdyscyplinarna odgrywa znaczącą rolę przy opracowywaniu receptur wyrobów kosmetycznych.Chemik – kosmetolog musi współpracować ze specjalistami wielu dziedzin nauki. Dotyczy to nie tylko receptur ale i technologii wytwarzania oraz rodzaju stosowanych opakowań, gdyż wszystkie te czynniki wpływają na jakość wyrobu.W końcowym rozdziale przedstawiam rozwój przemysłu kosmetycznego na przełomie XIX/XX wieku, największy rozwój w sensie technologicznym przypada na lata 60 i 70 XX wieku, kiedy zakłady POLLENA wprowadziły do produkcji nowatorskie technologie i nowe wyroby. Książka ta jest przeznaczona dla kilku grup odbiorców: firm kosmetycznych, studentów średnich i wyższych szkół kosmetyki i kosmetologii, praktykujących kosmetyczek, najczęściej absolwentek tych szkół oraz powinna zainteresować użytkowników wyrobów kosmetycznych.Pragnę serdecznie podziękować Panu dr inż. Władysławowi S. Brudowi – prezesowi Fabryki Substancji Zapachowych „POLLENA - AROMA”, wykładowcy Wyższej Szkoły Zawodowej Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia w Warszawie – za merytoryczną ocenę książki oraz bardzo cenne wskazówki dotyczące perfumerii, Panu mgr inż. Józefowi Szubie – długoletniemu kierownikowi Laboratorium Badawczego POLLENA – URODA za pomoc w opracowaniu technologii produkcji mydeł,Pani mgr Magdalenie Tarnawskiej – CRODA Polska – za udostępnienie literatury fachowej oraz pomoc techniczną przy opracowywaniu receptur.

Maria Mrukot

3

KOSMETOLOGIA jest to nauka, która pozwala na kompleksowe prowadzenie prac badawczych przy opracowaniu preparatów kosmetycznych.

KOSMETOLOGIA jest dziedziną interdyscyplinarną, związana jest z chemią, biotechnologią, mikrobiologią, zielarstwem, dermatologią, inżynierią materiałową – opakowania, aparaturową – urządzenia do produkcji i konfekcjonowania oraz aparaturą specjalistyczną przeznaczona do badań dermatologiczno – aplikacyjnych.

Już sama wiedza chemika kosmetologa nie wystarczy do opracowania nowego wyrobu. Musi współpracować z wieloma specjalistami, gdyż receptura zawiera wiele substancji o różnym charakterze chemiczno – biologicznym. Receptura nie może być przypadkowym zestawem surowców, musi mieć udokumentowaną skuteczność i wartość użytkową potwierdzoną badaniami. Do tego dochodzą badania chemiczno – mikrobiologiczne i toksykologiczne surowców i wyrobu gotowego. Kosmetyk musi być bezpieczny dla użytkownika, stosuje się tylko te surowce, które są zaakceptowane przez Ministerstwo Zdrowia zgodnie z wymaganiami światowymi. Listę substancji niedopuszczalnych, dopuszczalnych z ograniczeniami, dopuszczalnych barwników, środków konserwujących i promieniochronnych określa Dz. Ustaw nr 105, poz. 934, z dnia 12 lipca 2002r. oraz Dz. U. 04. 201. 2064 z dnia 15 września 2004.Jednakże nie ma takiego kosmetyku, który mimo wszechstronnych badań, nie mógłby wywołać uczulenia. Na to składa się wiele czynników zewnętrznych i osobniczych, a kosmetyk jest ich ostatnim ogniwem. Alergia jest to reakcja organizmu na określone związki chemiczne – alergeny. W kosmetykach alergenami mogą być: składniki kompozycji zapachowej /IFRA określa, które komponenty nie należy stosować/, barwniki do włosów, niektóre środki konserwujące, składniki olejków eterycznych, niektóre substancje biologicznie czynne /białka/. Alergie mogą być krzyżowe, tzn. wywoływane nie przez jeden preparat, ale jako suma wielu czynników. Najczęściej wskazuje się na kosmetyk, który z racji stosowania /wieczorem np. nowy krem/ jest tym ostatnim ogniwem łańcucha. Co nie oznacza, że tylko on jest zasadniczym alergenem. Osoby o szczególnie wrażliwej skórze nie powinny stosować silnie działających kosmetyków, powinny dbać o dobre nawilżenie i natłuszczenie skóry, preferowane są kosmetyki bezzapachowe. Stosowanie konserwantów jest istotne dla jakości mikrobiologicznej produktu. Składniki receptury są wrażliwe na działanie mikroorganizmów, a produkt zakażony jest niebezpieczny dla skóry. Oczywiście i w tym względzie nie można przesadzać i stosować kilka konserwantów i antyutleniacze, aby zwiększyć okres ważności do 2 – 3 lat. W przypadku lekarstwa jest to możliwe, gdyż zawiera przeważnie jeden składnik czynny, w kosmetykach jest od 10 – 50 składników w tym oleje roślinne /ulegają jełczeniu/, ekstrakty ziołowe, substancje biologicznie czynne,

4

które są produktami nietrwałymi. Do tego może dojść do reakcji z opakowaniem i kosmetyk w czasie przechowywania traci swoje założone działanie aktywne.

W ostatnich latach wprowadzono do kosmetologii pojęcie kosmeceutyki /cosmeceuticals/ czyli preparaty znajdujące się pomiędzy kosmetykiem a lekiem. Kosmeceutyki są przeznaczone do pielęgnacji ciała tak jak kosmetyki, ale mogą też wpływać na niektóre funkcje biologiczne skóry jak leki. Działanie kosmeceutyków polega na spowalnianiu procesu starzenia, stymulację syntezy włókien kolagenu i elastyny, rozjaśnieniu przebarwień, złuszczanie naskórka.

Kosmetyka dermatologiczna obejmuje szeroko pojętą profilaktykę w zakresie pielęgnacji skóry bardzo wysuszonej, wrażliwej oraz jej ochronę. Dermokosmetyki stanowią profilaktykę przy leczeniu skóry suchej, psoriaris, neuroz, egzemy i nadają się do przemiennego stosowania po maściach leczniczych. W tych produktach jest większe stężenie substancji czynnych, które wpływają na wygładzanie skóry i przywrócenie równowagi lipidowo-hydrofilowej: mocznik, omega kwas tłuszczowy /olej z ogórecznika, olej wiesiołkowy/, d – pantenol, allantoina, bisabolol, fitosterole roślinne - niż w kosmetykach. Preparaty nie zawierają barwników i substancji zapachowych. Substancje konserwujące niezbędne przy emulsjach O/W i W/O należy przetestować dermatologicznie /np. Paraben M, P, A, glukonian chloroheksydyny/. Produkt niekonserwowany może łatwo ulec zakażeniu /nawet u klientki/, obecne bakterie tylko pogorszą stan skóry. Ważny jest dobór bazy kremowej – zastosowany powinien być emulgator, który jest używany w maściach farmaceutycznych. Preferowane są emulsje typu W/O, gdyż faza olejowa jako faza zewnętrzna chroni naskórek przed parowaniem wody. Skóra sucha i wrażliwa posiada bardzo cienką warstwę lipidową, która nie stanowi dobrej ochrony przed czynnikami zewnętrznymi i alergicznymi. Zawartość wody zmniejsza się, gdy nie jest zatrzymywane przez film lipidowy. Kremy i emulsje płynne mają za zadanie odbudować film lipidowy, dlatego ważny jest dobór składników fazy olejowej O/W i W/O.Faza olejowa ma bezpośredni wpływ na warstwę lipidową naskórka i powinna zawierać zarówno olej i tłuszcze okluzywne /olej parafinowy, wazelina/ jak i oleje roślinne /olej wiesiołkowy, olej z ogórecznika, oliwa z oliwek/, fitosterole roślinne.Faza wodna zawiera glicerynę / 5 – 8 % /.

Substancje aktywnemocznik podwyższa zawartość wody w naskórkuallantoina przyspiesza regenerację, zmiękcza i usuwa spękania skóry, przyspiesza ziarninowanie uszkodzonej tkanki

5

d - pantenol stabilny prekursor witaminy B5/kwas pantotenowy, działa przeciwzapalnie, przyspiesza wzrost i odnowę komórek naskórka i skóry właściwej, działa gojąco przy uszkodzeniu skóry, łagodzi podrażnienia wywołane przez alergeny. Komórki naskórka potrzebują dużo tej witaminy do syntezy tzw. koenzymu A

witamina A retinol, palmitynian witaminy A, retinyl linoleate / 0, 3 – 0, 5 % / - poprawia wilgotność skóry /warstwy rogowej/, wygładza drobne zmarszczki, regeneruje skórę po działaniu promieni UV

witamina E tokoferol, tocopherol acetate / 0, 5 – 2 % / - chroni przed wolnymi rodnikami, zmniejsza wrażliwość na

promieniowanie UV, poprawia zdolność wiązania wody, podwyższa aktywność enzymatyczną w skórze i pomaga

w tworzeniu nowych komórek, powoduje wolniejsze starzenie się skóry

witamina F zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe – linolowy, linolenowy, arachidonowy – otrzymuje się z olejów roślinnych

witamina D kalcyferol – występuje w naszym organizmie pochodzi z fotosyntezy zachodzącej w skórze pod wpływem promieni UV /witamina D3/ jak i z pożywienia /witamina D2, D3/. Witamina D ma wpływ na proliferację /podział/ keratynocytów, fibroplastów, wykazuje działanie przeciwzapalne, zastosowanie w kremach dermatologicznych – zawartość wynosi 50 – 300 j. m. w jednym gramie

witamina C kwas L –askorbinowy – posiada udokumentowane działanie fizjologiczne na skórę. Działa jako inhibitor tworzenia melaniny, wspomaga syntezę kolagenu w skórze właściwej, zapobiega tworzeniu się nadtlenków lipidów. Kwas askorbinowy nie jest stabilny, stosuje się

ester fosforowy – Magnesium ascorbyl phosphate, który hydrolizowany w skórze prze enzymy fosfatazy do kwasu askorbinowego /tak samo działa Sodium ascorbyl phosphate. Witamina C przyspiesza tworzenie kwasu hialuronowego, który jest odpowiedzialny za budowę spoiwa międzykomórkowego naskórka

6

ekstrakt lukrecji /Glycyrrhiza glabra/ - zawiera kwas glicyryzynowy – policykliczny trójterpen, jest podobny w działaniu do hydrokortizonu, bez skutków ubocznych

Aloe Vera /Aloe barbadensis/ - zawiera witaminę A, E, C, z grupy B, mikroelementy: potas, wapń, sód, magnez, żelazo, cynk, miedź, enzymy, kwasy organiczne, wielocukry, proteiny, peptydy, biostiminę, cukry proste. ALOE VERA zapobiega utracie wody a zdolność przenikania przez skórę jest cztery razy, szybsza niż woda. Działa przeciwzapalnie i przeciwdrażniąco.

Substancje tłuszczowe

Olej z ogórecznika / Borago officinalis/ - zawiera kwas gamma linolenowy / GLA/ 24 – 25 %, który jest prekursorem prostaglandyny o działaniu przeciwzapalnym. Niedobór GLA powoduje, że skóra staje się sucha i traci elastyczność, zanika naturalna odporność na szkodliwe działanie czynników zewnętrznych. Regularne stosowanie GLA poprawia i normalizuje naturalne procesy nawilżania.

Olej wiesiołkowy /Oenothera biennis/ - zawiera kwas gamma linolenowy / GLA/ ok. 10% - działa normalizująco na skórę, zapobiega

łuszczeniu

Fitosterole roślinne - niezmydlona frakcja oleju awokadowego, zawiera 25 – 30 % fistosteroli: beta –sitosterol, stigmasterol, wzmacnia warstwę lipidową naskórka, zapobiega utracie wody z warstwy rogowej. Fitosterole mają budowę zbliżoną do steroli występujących w sebum i cemencie międzykomórkowym.

Przy cerze tłustej kremy powinny zawierać oleje emollient /zmiększające/, które szybko wnikają w skórę i nie pozostawiają filmu tłuszczowego.Ważne są w tych kosmetykach substancje czynne: bisabolol – alkohol seskwiterpenowy /występuje w rumianku/, działa przeciwzapalnie i przeciwpodrażnieniowo, d – pantenol, kwas salicylowy – przyspiesza odnowę naskórka, działa przeciwzapalnie, nawilżająco i bakteriostatycznie. Działanie ochronne przed promieniami UV A i UV B wykazują filtry fizyczne, które odbijają promienie słoneczne – mikronizowany tlenek cynku /ZnO/ i dwutlenek tytanu /TiO2/ w ilości 10 – 18% /SPF 23 – 50/.

7

W recepturach dermokosmetyków należy stosować minimalną ilość surowców niezbędnych do utworzenia stabilnego preparatu. Skóra sucha potrzebuje substancji, które przyspieszają regenerację naskórka i filmu lipidowego. Przykłady recepturalne

Krem nawilżający - O/W

A/. Cetearyl alcohol / polioksy – etylowany /20/ monostearynian sorbitanu /Polawax NF/ 10, 0

Olej parafinowy 5, 0

Triglycerides /Crodamol GTCC/ 6, 0

Dimethicone /Silol 350/ 0, 5

Cetyl Alcohol 1, 0

B/. Gliceryna 3, 0 Konserwant /Phenova/ 0, 8

Allantoina 0, 2

d – pantelon 0, 5

C/. Witamina E /Tocopherol Acetate/ 0, 5

Aloe Vera 2, 0 ________

100, 0Fazę A stopić do 75°C, fazę wodną ogrzać do 75° C, poczym dodać fazę wodną do olejowej, mieszać, chłodzić, w temp. 40°C dodać fazę C

8

Krem półtłusty W/O

A/. Sorbitan Isostearate /Crill 6/ 3, 0 Microcrystalline Wax /Paracera/ 2, 5 Olej parafinowy 16, 0 Euceryna 4, 0 Olej z ogórecznika /olej wiesiołkowy/ olej z oliwek 2, 0 Isopropyl Myristate /Crodamol IPM/ 3, 0

B/. Gliceryna 3, 0 Konserwant /Phenova/ 0, 6 Woda 64, 9

C/. Witamina A 0, 5 Witamina E 0, 5

Fazę A stopić do temp. 75°C, fazę wodną ogrzać do 75°C, poczym fazę wodną powoli przy mieszaniu dodać do fazy olejowej. W temp. 35 – 40°C dodać fazę C.

Balsam do opalania – O/WA/. Cetomacrogol 1000 BP /PEG 20 – 24 cetostearyl ether/ 3, 0 Alkohol, cetylowy 5, 0 Olej parafinowy 7, 0 Triglycerides /Cromadol GTCC/ 3, 0 Dimethicone 0, 5

B/. Gliceryna 3, 0 Konserwant /Phenowa/ 0, 5 Woda 69, 0

C/. Mikronizowana biel cynkowa 7, 0

Fazę A stopić i dodać do ogrzanej fazy B /75°C/, po zmieszaniu faz w temp. 60°C dodawać porcjami fazę C.

9

Balsam po opalaniu O/W

A/. Cetomacrogol 1000 BP 3, 0 Avocadin /masło Shea/ 1, 0 Alkohol cetylowy 4, 0 Olej parafinowy 7, 0 Olej z ogórecznika/oliwa z oliwek/ 3, 0 Dimethicone 350 0, 5

B/. Gliceryna 3, 0 Konserwant /Phenova/ 0, 6 Woda 74, 9

C/. Witamina E 0, 5 d – pantenol 0, 5 Aloe Vera 2, 0 __________

100, 0

Technologia jak przy balsamie do opalania, fazę C dodać w temperaturze 35 – 40 °C.

Budowa skóry, włosów, paznokciChemik kosmetolog powinien poznać budowę skóry, włosów i paznokci, gdyż pozwoli to na właściwy dobór surowców w recepturach opracowanych kosmetyków.

SKÓRA /cutis/ tworzy powłokę ogólną ciała. Składa się z trzech warstw:

A/. naskórek /epidermis/ - powierzchniowa warstwa, obejmuje 5 warstw ułożonych od dołu do góry:

- warstwa podstawna /zwana rozrodczą/ - stratum basale- warstwa kolczysta – stratum spinosum- warstwa ziarnista – stratum granulosum- warstwa jasna/pośrednia/ - stratum lucidum- warstwa rogowa – stratum corneum

Warstwa podstawna i kolczysta to żywy naskórek, zdolny do czynności rozrodczych. W warstwie podstawnej odbywa się rozmnażanie komórek, przez

10

co naskórek stale się odnawia. Komórki przesuwają się do powierzchni, gdzie ulegają stopniowemu obumieraniu, rogowaceniu i złuszczeniu.Warstwa podstawna składa się z warstwy keratynocytów, w których następuje proces wytwarzania białka – keratyny, melanocytów – tworzących barwnik melaninę, komórek Langerhausa biorących udział w mechanizmach immunologicznych.Warstwa kolczysta zbudowana jest z kilku warstw, które ulegają spłaszczeniu i przesuwają się ku górze. Substancją cementującą komórki jest mieszanina białek i mukopolisacharydów.Warstwa rogowa – na jej powierzchni znajduje się płaszcz lipidowy, który ma zasadnicze znaczenie w utrzymaniu właściwego stanu nawodnienia naskórka. Płaszcz lipidowy zawiera łój wydzielany przez gruczoły łojowe, który jest zmieszany z lipidami pochodzącymi z naskórka. Zawiera tłuszcze, woski, kwasy tłuszczowe, węglowodory, trójglicerydy.Z wiekiem utrata komórek w naskórku jest szybsza niż wzrost nowych. Skóra staje się coraz cieńsza, co prowadzi do powstawania zmarszczek.

B/. Skóra właściwa /corium dermis/ - znajduje się pod naskórkiem, oddzielona warstwą podstawną, zawiera włókna kolagenowe, sprężyste – elastyna i retikulinowe. Cząsteczki białka – kolagenu tworzą sieć wzajemnych połączeń, liczba tych połączeń zwiększa się w miarę upływu lat, skóra traci swoją elastyczność. Włókna sprężyste – elastyna – tworzą siatkę oplatającą włókna kolagenowe, od nich zależy rozciągliwość i sprężystość skóry. Z wiekiem włókna elastyny stają się kruche, dlatego skóra po rozciągnięciu nie powraca z łatwością do pierwotnego stanu. Włókna retikulinowe – czyli srebrochłonne – tworzą siatkę w warstwie brodawkowej /stratum papillare/ i występują w otoczeniu naczyń włosowatych, gruczołów łojowych i potowych, mieszków włosowych i włókien nerwowych.

Substancja międzykomórkowa zajmuje przestrzeń między włóknami, składa się z mukopolisacharydów / kwas chondroityno – siarkowy i kwas hialuronowy/ oraz białek i glikoprotein.

Tkanka podskórna / subcutis/ - jako równomierna warstwa tłuszczowa pełni funkcję ochronną. Z wiekiem staje się ona cieńsza i nierówna, powstają nieregularne złogi tłuszczu.

Gruczoły łojowe / glandulae sebaceae / znajdują się na całej powierzchni skóry, z wyjątkiem rąk i stóp, wydzielają łój skóry /sebum/ namaszczający skórę i włosy.

11

Gruczoły potowe /glandule sudoriferae/ występują w całej skórze z wyjątkiem błon śluzowych i łożyska paznokci. Wyróżnia się gruczoly ekrynowe, występują na całym ciele, szczególnie na dłoniach i stopach, biorą udział w regulacji cieplnej organizmu. Pot z gruczołów ekrynowych nie daje przykrego zapachu. Gruczoły apokrynowe rozmieszczone są w okolicach pachowych, płciowych i rozpoczynają swoją czynność w okresie pokwitania. Zapach potu apokrynowego jest nieprzyjemny, związane jest to z rozkładem na powierzchni skory flory bakteryjnej.

WŁOSY /pili/ występują na całej powierzchni skóry z wyjątkiem dłoni i podeszew. Włos składa się z : A/. łodygi czyli trzonu włosa /acapulus/ - corpus pili – część wystająca nad powierzchnią skóry B/. korzenia włosa /radix pili/ - część tkwiąca w mieszku włosowym. Kolbowato rozszerzona dolna część korzenia stanowi opuszkę włosa /bulbus/, w której znajdują się komórki macierzy włosa /matrix/. W opuszkę włosa wpukla się brodawka włosa, utworzona z komórek i substancji podstawowej tkanki łącznej. Brodawka zawiera włókna nerwowe i naczynia krwionośne. C/. mieszka włosowego /folliculus pili/ - w mieszku są nie tylko komórki wytwarzające włosy, ale także melanocyty, które nadają rdzeniowi włosa jego charakterystyczny kolor. Komórki wydzielają melaninę – białkowy barwnik

Gruczoły łojowe związane są z włosem, a ich przewody wchodzą do mieszka włosowego w pobliżu naskórka, między włosem właściwym a pochewką zewnętrzną włosa. Wydzielina gruczołów łojowych natłuszcza włos. Ludzkie włosy nie są żywe, a więc zdolne do wzrostu. Za wzrost odpowiadają komórki zwane macierzą, które znajdują się wewnątrz mieszków włosowych. Komórki te zaopatrywane są przez własne naczynia krwionośne. Prawidłowo działające komórki macierzy wytwarzają pasemka włosów. Wzrost włosów jest cykliczny, każdy z mieszków włosowych pracuje przez 3 do 5 lat, po czym odpoczywa.

12

Trójfazowy cykl życiowy mieszka włosowegoKATAGEN - komórki w części ulegającej przemianom obumierają i korzeń włosa się rozpada. Tymczasem błona podstawna ciągnie brodawkę włosa do góry, w kierunku wybrzuszenia.

TELOGEN – mieszek włosowy odpoczywa, włos może wypaść teraz lub na początku następnej fazy.

ANAGEN – po otrzymaniu sygnału z brodawki dolna część mieszka zostaje odbudowana i znowu zaczyna wytwarzać włos.

Utrata włosów – łysienie – proces starzenia włosów następuje w komórkach mieszków włosowych. Przyczyną łysienia jest zanik czynności bądź zniszczenie komórek macierzy wytwarzających białka włosa. Włos, który wypada z mieszka nie zostaje zastąpiony nowym.Naukowcy prowadzą badania nad znalezieniem białka, które by było zdolne do pobudzania komórek skóry do tworzenia mieszków włosowych i wytwarzania włosów.Biochemia siwienia – oznaką starzenia się jest zmiana barwy włosa. Spada liczba aktywnych melanocytów, przez co jest coraz mniej pigmentu melaniny. Włosy tracą pierwotną barwę, przybierając coraz jaśniejszy odcień. Gdy liczba aktywnych melanocytów spadnie do zera, trzon włosa staje się biały, nastąpi odbarwienie włosa, a nie zmiana barwy. W mieszku są nie tylko komórki wytwarzające włosy, ale także melanocyty, które nadają rdzeniowi włosa jego kolor. Komórki wydzielają melaninę – białkowy barwnik. Melanocyty odkładają pigment w korzeniu włosa, barwiąc białka rdzenia włosa podczas ich wytwarzania. Gdy tworzą czystą melaninę, włosy przybierają barwę brązową lub czarną. Jeśli powstaje jej analog – feomelanina włosy maja kolor od rudego po jasny – blond. Gdy melanocyty przestają działać, włosy stają się siwe.

Skład chemiczny włosa – główny składnik to keratyna, która powstaje w procesie keratynizacji w mieszku włosowym. Keratyna należy do grupy skleroprotein /białek szkieletowych/, zawiera cystynę /16 – 18%/ - aminokwas siarkowy.

PAZNOKCIE /unguis/owalne, wypukłe blaszki rogowe pokrywające końce palców u rąk i nóg.

Korzeń paznokcia znajduje się pod skórą, tworzącą fałd zwany wałem paznokcia, zaś cały paznokieć leży na łożysku paznokcia. Część łożyska, która znajduje się pod wałem paznokciowym, stanowi macierz /matrix/unguis/

13

paznokcia i jest to miejsce wzrostu paznokcia. Na paznokciu przy wale paznokcia tworzy się białawo zabarwione miejsce zwane obłączkiem /lunula/. Z komórek wału paznokciowego utworzony jest obrąbek naskórkowy płytki paznokciowej, zwany skórką /eponychium/.Skład chemiczny paznokcia jest zbliżony do składu włosów. Wzrost paznokcia podlega rytmowi dobowemu, w czasie dnia wzrost jest szybszy.

STARZENIE SKÓRYIstnieje wiele hipotez dotyczących przyczyn starzenia się, wg jednych jest to losowe nagromadzenie uszkodzeń podstawowych składników komórki – DNA, pewnych białek, węglowodanów i tłuszczów, do których dochodzi już we wczesnym etapie życia. Niekorzystne zmiany w pewnym momencie przerastają zdolność organizmu do samonaprawy. Proces starzenia nie jest zaprogramowany genetycznie, chociaż dużo genów oddziaływuje na ten proces, jednak jest to wpływ pośredni – produkt uboczny wszystkich procesów życiowych. A zatem starzenie skóry wynika ze starzenia się całego organizmu, ale starzenie jest bardzo indywidualnym procesem. Oczywiście skóra znajduje się na zewnątrz i dlatego jej wygląd jest widoczną oznaką zachodzących zmian w biologicznym zegarze życia.Trwałe załamania na skórze tworzą się w wyniku ruchów mięśni – tzw. zmarszczki mimiczne, jednak z wiekiem pojawia się coraz więcej zmarszczek. Ludzka skóra podlega ogromnym napięciom, z wiekiem traci elastyczność, marszczy się, maleje jej jędrność. Proces starzenia wpływa na wszystkie trzy warstwy skóry. Złuszczenie się komórek na jej zewnętrznej powierzchni /naskórku/ dokonuje się szybciej niż zastępowanie starych komórek nowymi. Białka środkowej części skóry /właściwej/ tworzą między sobą sztywne połączenia, przez co skóra traci swoją elastyczność. W tkance podskórnej zmniejsza się ilość tłuszczu, powstają nieregularne złogi. W wyniku tych procesów oraz zmniejszeniu czynności gruczołów potowych i łojowych skóra staje się bardziej sucha, łatwiej tworzą się zmarszczki. Zegar życia sprawia, że tempo wymiany komórek skóry zmniejsza się z wiekiem i skóra w naturalny sposób słabnie. Także nieuniknione jest zmniejszenie liczby gruczołów łojowych, prowadzące do wysuszenia skóry. Głęboki wpływ na naskórek mają czynniki środowiska: promienie słoneczne, wilgotność powietrza, zmiany temperatury. Tutaj kosmetyka zapobiegawczo – pielęgnacyjna – kremy nawilżające, półtłuste z substancjami biologicznie czynnymi, przy równoczesnym unikaniu nadmiernego opalania, pozwolą na utrzymanie warstwywodno – lipidowej skóry chroniącej przed utratą wilgoci na właściwym poziomie.Stosowanie alfa hydroksy kwasów /AHA/ zwiększa tempo wymiany komórek skóry, zwalniając nieco jej naturalną degenerację. Istniej jednak granica efektywności, komórki nie mają nieskończonego zakresu życia. W pewnym momencie przestają się dzielić i giną lub zachodzą w nich uwarunkowane

14

genetycznie procesy zniszczenia. Komórki istnieją, gdy reagują na sygnał molekularny, który sprawia, że mogą się dalej dzielić.W tej sytuacji pozostaje odżywianie skóry przez substancje biologicznie czynne.Skóra z wiekiem traci substancje odżywcze, jednak szybkość wnikania substancji czynnych do i przez skórę limituje warstwa rogowa naskórka.Substancje rozpuszczalne w lipidach łatwiej przenikają przez warstwę rogową, ale ich dalsza penetracja jest ograniczona obecnością hydrofilowych warstw komórek. Woda zwiększa znacznie przepuszczalność skóry, powoduje pęcznienie włókien keratyny, zwiększa płynność lipidów, tworząc otoczki solwacyjne wokół polarnych grup lipidów. Dużą rolę odgrywa podłoże, w którym umieszczono substancję czynną, powinno być dostosowane do określonego typu skóry, np. dla skóry tłustej – hydrożele, dla skóry suchej – lipożele lub emulsje W/O.Niektóre składniki podłoża mogą zwiększać przenikanie substancji czynnych w skórę – są tzw. promotory wchłaniania. Promotory wchaniania są związkami zmieniającymi strukturę warstwy rogowej a tym samym zwiększającymi jej przepuszczalność. Mechanizm działania promotorów wchłaniania zależy głównie od ich polarności. Związki o charakterze lipidowym /kwasy tłuszczowe/ wpływają wyłącznie na struktury międzykomórkowe. Cząsteczki tych związków umiejscawiają się między hydrofobowymi łańcuchami lipidów, , rozluźniając w ten sposób układ warstw lipidowych. Małe, polarne cząsteczki w małych stężeniach wchodzą w interakcje z białkami wewnątrzkomórkowymi, w większych stężeniach gromadzą się w przestrzeni międzykomórkowej. Oddziałują wtedy z polarnymi grupami lipidów. Dzięki powstałym otoczkom solwatacyjnym tworzą się nowe przestrzenie, dogodne dla penetracji substancji o charakterze hydrofilowym. Konsekwencją rozsunięcia cząstek lipidów jest upłynnienie tej fazy i ułatwienie dyfuzji związków lipidowych. Promotory wnikania o właściwościach amfifilowych /np. tenzydy/ zmieniają zarówno właściwości białek wewnątrzkomórkowych jak i lipidów międzykomórkowych. Promotory wchłaniania są najczęściej dobrymi rozpuszczalnikami substancji czynnych, działają szybko i długotrwale, nie wywołują podrażnień ani uczuleń, są zgodne chemicznie i fizycznie z substancją czynną, działają w sposób odwracalny tzn. , że po usunięciu promotora skóra musi odzyskać funkcję bariery. Promotory wnikania to: alkohole /etanol/, glikole/propylenowy/, amidy /mocznik/, kwasy tłuszczowe /kwas olejowy/ oraz estry, kwas salicylowy.

W ostatnich latach wprowadzono do kosmetyki liposomy, które ułatwiają wnikanie substancji biologicznie czynnych do skóry właściwej. Liposomy są to małe cząsteczki /80 – 300 nm/ fosfolipidów jedno – trzywarstwowe, które wnikają przez szczeliny pomiędzy komórkami naskórka /200 – 300 nm/ i w nich pozostają. Liposomy są jako nośniki substancji rozpuszczalnych w wodzie – np. d – pantenol, aminokwasy, wyciągi roślinne.

15

SUBSTANCJE BIOLOGICZNIE CZYNNEZgodnie z wynikami badań naukowych istnieją trzy rodzaje starzenia się skóry:A/. związane z wiekiem – utrata blasku, wygląd „papirusowy”, rozluźnienie skóryB/. fotostarzenie – wywołane przez promienie UV – przebarwienie naskórka, zmarszczki, degeneracja włókien kolagenu i elastynyC/. hormonalne – zmniejszenie grubości naskórka, wysuszenie a nawet odwodnienie skóryKosmetologia dysponuje wieloma substancjami biologicznie czynnymi, które poprawiają wygląd skóry. Duże znaczenie posiada biotechnologia, w której wykorzystuje się mikroorganizmy i enzymy w celu otrzymania określonych substancji w czystej formie. Stanowi to alternatywę dla zmniejszenia się surowców naturalnych. Biotechnologia jest techniką stosunkowo drogą i wymaga specjalistycznej aparatury technologicznej. Substancje biologicznie czynne – podział1/. OLEJE ROŚLINNEOLIWA z oliwek – Oleum Olivarum – otrzymywana przez tłoczenie na zimno dojrzałych owoców, zawiera do 70% glicerydów kwasów nienasyconych, do 20% glicerydów kwasu palmitynowego – łatwo przyswajalna przez skórę – balsamy do ciała, kremy odżywcze

OLEJ MIGDAŁOWY – Oleum Amygdalarum – otrzymywany z nasion /odmiana słodka/ przez wytłaczanie na zimno, zawiera glicerydy kwasu olejowego /80%/ i kwasu linolowego /20%/ - natłuszcza skórę suchą, starzejącą – kremy, mleczka

OLEJ AWOKADOWY – Oleum Persea – otrzymywany na zimno z owoców, zawiera glicerydy kwasu olejowego i linolowego, kompleks witamin A, B, D i E, dobrze przenika przez skórę i ma własności zmiękczające – kremy odżywcze, balsamy do skóry suchej

Niezmydlona frakcja oleju awokadowego – Persea Gratissima /Avocadin/ zawiera: części niezmydlonej ok. 25 – 30%, fitosterole, działanie regenerujące – poprawia elastyczność skóry, nawilża, stymuluję syntezę kolagenu, ochronne – wobec promieni UV

MASŁO SHEA –masłosz – Butyrospermum Parkii Kotschy otrzymuje się z nasion, tłuszcz konsystencji masła zawiera kwas stearynowy /30 – 40%/, kwas olejowy /45 – 50%/, trójglicerydy, substancje niezmydlające /6 – 8%/. Substancje niezmydlające mają duże powinowactwo do warstwy lipidowej naskórka, chronią i wzmacniają cement międzykomórkowy warstwy rogowej. Masło Shea jest naturalnym filtrem słonecznym.

16

OLEJ JOJOBA – Buxus chinensis – Oleum Jojobae określany jako płynny wosk„liquid wax”, gdyż po oziębieniu krzepnie – główny składnik palmitynian cetylu o cennych własnościach, zbliżony do tłuszczu wielorybiego, nie zawiera gliceryny, nie jełczeje. Olej jojoba wykazuje duże powinowactwo do skóry, jest szybko absorbowany i nie pozostawia tłustego filmu na skórze.

OLEJ Z KIEŁKÓW PSZENICY – Oleum Triticumwytłaczany na zimno z kiełków pszenicy, zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe, lecytynę, fosfolipidy, fitosterole, fitohormony o działaniu estrogennym, karoteny. Olej z kiełków pszenicy jest bogaty w NNKT /niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe/ i zawiera najlepszą lecytynę roślinną – szerokie zastosowanie – kremy odżywcze, balsamy do ciała, olejki do opalania

OLEJ z OGÓRECZNIKA – Oleum Boraginisotrzymywany na zimno przez tłoczenie dojrzałych nasion, zawiera niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe /NNKT/ - do 20% kwasu gamma linolonego – poprawia i normalizuje proces nawilżania skóry.

2/ . ETNOBOTANIKA – zajmuje się badaniem świata roślin w różnych krajach oraz wykorzystywaniem ich zgodnie z tradycją danego regionu. Ostatnio duże zainteresowanie jest olejami i roślinami pochodzącymi z Amazonii: Crodamazon Maracuja – Plassiflora Edulis /and/ Passiflora Incarnata otrzymywany z ziaren olej zawiera kwas linolenowy /ok 69%/, olejowy /ok 15%/, palmitooleinowy /0, 16%/, tokoferole, fitosterole Crodamazon Cupuacu - Theobroma Grandiflorum otrzymywany z ziaren tłuszcz stały, zawiera kwas olejowy /ok. 11%/, stearynowy /ok. 33%/, palmitooleinowy /0, 66%/, witaminę E, fitosterole /2%/ - głównie beta – sitoserol. Zastępuje syntetyczne trójglicerydy – caprylic /cappric triglyceride

- naturalny emollient.MACA – Lipidium meyenii, Lipidum peruvianumświeże korzenie zawierają ok. 80% wody, w wysuszonych ponad 10%, w pozostałej masie jest 10 –13 % białek, 25 – 78% weglowodanów, ponad 2% tłuszczu. W korzeniach znajdują się kwasy tłuszczowe – linolenowy, palmitynowy, olejowy, sterole /sitosterol, kampesterol, ergosterol/, witaminy: A, B1, B2, B6, C i E, sole mineralne, fitoestrogeny, saponiny, taniny – w kremach stosuje się liofilizowane wyciągi andyjskiej maki.

17

3/. WYCIĄGI ZIOŁOWE a/. opóźniające proces starzenia – aloes, żeń – szeń, korzeń rdestu, miłorząb japoński, skrzyp polny, zielona herbata – stymulują wzrost komórek, działają jako antyutleniaczeb/. nawilżające – aloes, wodorosty morskie – algi, lukrecja, bluszcz, żeń – szeń, wiesiołek, - zmiękczają skórę, poprawiają nawilżenie

4/. WITAMINY Witamina A – retinol, palmitynian witaminy A nie dopuszcza do nadmiernego wysuszenia skóry, zabezpiecza przed jej łuszczeniem i chropowatością naskórka, poprawia wilgotność naskórka - warstwy rogowej Witamina C – kwas L – askorbinowy, stosuje się ester fosforowy – Magnesium Ascorbyl Phosphate – chroni skórę przed szybkim wiotczeniem, przyspiesza tworzenie kwasu hialuronowego

Witamina E – tokoferol, tocopherol acetate poprawia ukrwienie skóry, przez co normalizuje się wykorzystanie tlenu w komórkach, wzmacnia tkankę łączną i zmniejsza skłonność do przebarwień. Kremy z witaminami C i E są naturalnymi przeciwutleniaczami chroniącymi skórę przed niszczącym działaniem wolnych rodników

d – pantenol – witamina B5 – przyspiesza wzrost i odnowę komórek naskórka i skóry właściwej, działa przeciwzapalnie. Stosowanie tych witamin nie jest ograniczone dopuszczalnym stężeniem, przeciętnie używa się 0, 3 – 0, 5% .

5/. KOMPLEKSY NAWILŻAJĄCE – zestaw aminokwasów występujących w Natural Moisturizing Factor /NMF/ wyrównują braki nawilżenia, przyczyniają się do gładkości skóry i pobudzają tworzenie się komórek, np. Propylene Glycol /and/Glucose/and/Sodium Glutamate/and/Urea/and/ /Serine/and/Potassium Aspartate/and/Sodium Lactate/and/Fructose/ /and/Lactic acid/and/Proline

18

6/. BIAŁKA – proteiny – biopolimery, wielkocząsteczkowe związki organiczne, podstawowy budulec wszystkich organizmów, działają na skórę nawilżająco i ochronnie. Białka dzielą się na dwie grupy: a/. białka proste – proteiny, zbudowane są wyłącznie z aminokwasów, należą do nich białka globularne /globuliny/, skleroproteiny /kolagen/ b/. białka złożone – proteidy, oprócz części białkowej mają składnik niebiałkowy – grupę prostetyczną, np. cukry – glikoproteidy, lipidy – lipoproteidy

KOLAGEN – białko proste, należy do grupy skleroprotein, zbudowany z długich spiralnych łańcuchów peptydowych, które są silnie usieciowane wiązaniami poprzecznymi. Główne składniki: glicyna, prolina, hydroksyprolina, arginina, leucyna, alanina, kwas glutaminowy. Kolagen otrzymuje się przez ekstrakcję skór cielęcych, obecnie jako alternatywę stosuje się wyciągi kolagenowe z łusek rybich. Ekstrakt z łuski rybiej zawiera naturalny kolagen o nienaruszonej strukturze cząsteczkowej i jest bardzo podobny do wytwarzanego przez ssaki. U roślin ekwiwalentem kolagenu są tzw. ekstensyny – proteiny bogate w hydroksyprolinę – aminokwas charakterystyczny dla kolagenu, ale nie mają potrójnej budowy spiralnej, która decyduje o elastyczności. Proteiny ryżowe – Hydrolysed Rice Bran – wysokocząsteczkowe, rozpuszczalne w wodzie proteiny – działanie: wygładzają i napinają skórę. Proteiny sojowe – Hydrolyzed Soy Protein Wyciąg z błony komórkowej z ziaren soi o działaniu podobnym do placenty /zawiera beta – sitosterol proteiny sojowej o działaniu podobnym do kolagenu i elastyny/naturalnych białek skóry/, genisteinę /izoflawon/ - związek utrzymujący w dobrej kondycji cienkie i kruche naczynia krwionośne oraz mukopolisacharydy /kwas hialuronowy/. Cząsteczka uzyskana z białka soi – aminokina – wysyła sygnały do odpowiednich komórek skóry, które uaktywniają syntezę kolagenu i elastyny, stymulują produkcję glikanów.

19

Aby uzyskać maksymalną skuteczność substancji biologicznie czynnej należy przy opracowywaniu receptury dokonać właściwego doboru: a/. składników bazowych kremu /emulgator, oleje/ b/. środka konserwującego /zgodność chemiczna/ Ograniczyć ilość składników receptury do niezbędnego minimum, gwarantującego stabilność preparatu, gdyż najważniejszym składnikiem jest substancja biologiczna czynna. W przypadku zastosowania witamin można łączyć witaminę A, E, C i d-pantenol, gdyż działają synergetycznie. Lepiej jest zastosować jedną substancję czynna w maksymalnej ilości, dającej efekty działania niż kilka substancji czynnych w niskim stężeniu. Jeżeli zastosuje się kilka substancji czynnych należy sprawdzić, czy działają synergetycznie, tzn. czy wykazują wzajemną zgodność biologiczną i chemiczną. Niezależnie od aktualnych trendów nadal będą stosowane witaminy, ekstrakty ziołowe, oleje roślinne, tłuszcze naturalne, których działanie będzie wzmocnione przez promotory wnikania.

MIKROBIOLOGIAPrzy opracowaniu receptury ważnym czynnikiem jest dobór środka konserwującego. Chemik kosmetolog ściśle współpracuje z mikrobiologiem,aby ustalić optymalnie skuteczny układ konserwujący w aspekcie zgodności chemiczno-mikrobiologicznej. Środki konserwujące nie mogą być dobierane wyłącznie o dane teoretyczne, ale niezbędne jest określenie ich efektywności recepturalnej poprzez stosowanie testów kontrolowanego zanieczyszczenia mikrobiologicznego. Stosowane w recepturze surowce, w tym woda, nie mogą wspomagać wzrostu drobnoustrojów. Zastosowany środek konserwujący lub mieszanina powinna być skuteczna w szerokim zakresie na bakterie, grzyby i pleśnie.Kryteria doboru środka konserwującego obejmują;a/. zakres działania – bakterie gram-ujemne, gram-dodatnie, pleśnie, grzybyb/. skuteczność działania – bakteriostatyczny, bakteriobójczy, grzybobójczyc/. optimum pH w jakim działa konserwant d/. rozpuszczalność – w wodzie, olejache/. zgodność chemiczna ze składnikami receptury i opakowaniemf/. dopuszczalne stężenieg/. Stabilność w preparacie w okresie przechowywania, odporność na światło i utlenianie

20

Dopuszczalne do stosowania konserwanty i ich stężenie określaRozporządzenie Ministra zdrowia z dnia 12 czerwca 2002/Dz.U. z dnia 12 lipca 2002, Nr 105, Poz. 934/, załącznik nr 4.Kryteria czystości mikrobiologicznej i metody oceny gotowego produktu określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002/Dz.U. z dnia 27 stycznia 2003, Nr 9, Poz.107/, załącznik 1.

Wymagania mikrobiologiczneKATEGORIA I – kosmetyki przeznaczone dla dzieci i w okolice oczuOgólna liczba drobnoustrojów tlenowych mezofilnych nie może przekraczać100 jtk /g lub ml/ jtk – jednostki tworzące kolonię/.

KATEGORIA II – inne kosmetykiOgólna liczba drobnoustrojów tlenowych mezofilnych nie może przekraczać 1000 jtk/g lub ml. W 0,1 g lub 0,1 ml próbki kosmetyku, nie mogą być obecne następujące drobnoustroje:- Pseudomonas aeruginosa- Staphylococcus aureus- Candida albicans

Przy produkcji preparatów kosmetycznych wymagana jest wysoka higiena pomieszczeń magazynowych, oddziałów przerobu i konfekcji oraz personelu. Ważnym czynnikiem jest jakość wody stosowanej do produkcji.

WYMAGANIA TECHNICZNE DLA PREPARATÓW KOSMETYCZNYCH Przed uruchomieniem produkcji nowego preparatu przeprowadza się odpowiednie badania: 1/. dermatologiczne, które obejmują a/. testy płatkowe – alergiczne, ocena skóry po 24, 48 i 72 godzinach b/. testy użycia – specjalna grupa probantów testuje dany kosmetyk wg ustalonego sposobu użycia przez okres minimum 3 tygodni

Oceny dokonuje lekarz dermatolog

2/. mikrobiologiczne – atest jakościowy 3/. chemiczne – każdy producent opracowuje normę lub warunki techniczne, albo stosuje normę PN

PN-EN ISO 11609 : 1999 Stomatologia. Pasty do zębów. Wymagania, metody badań i znakowanie

21

PN-C-77002 : 1997 Wyroby kosmetyczne i perfumeryjne. Szampony w płynie i płyny do kąpieli. Wymagania i badania

PN 91/C-77043 Środki do prania i mycia. Mydło toaletowe. Wymagania i badania

PN-C-77062 : 1997 Wyroby kosmetyczne i perfumeryjne. Kredki do warg

Opakowania jednostkowe podlegają ocenie jakościowej PN-89/0-79711 Opakowania szklane perfumeryjno- Kosmetyczne. Butelki i słoiki. Wymagania i badania.

PN-0-79789:1996 Opakowania jednostkowe z tworzyw sztucznych. Pudełka do artykułów spożywczych, farmaceutycznych i kosmetycznych. Wymagania i badania.

PN-78/0-79753 Opakowania jednostkowe z tworzyw Sztucznych. Tuby. Podział

W zakresie zarządzania jakością istnieją certyfikaty międzynarodowe ISO. Systemy zarządzania jakością określa norma : EN ISO – PN – 9000 : 2001 - terminologia, wymagania

22

TECHNOLOGIA PRODUKCJI KOSMETYKÓW

Każdy preparat kosmetyczny – receptura posiada szczegółowy opis procesu technologicznego określający sposób łączenia składników, temperaturę mieszania, rodzaj urządzenia do przerobu i konfekcji. Istnieją ogólne schematy procesów technologicznych dla grup asortymentowych.

EMULSJE

Stabilność emulsji zależy od wielkości zdyspergowanych cząstek, lepkości fazy zewnętrznej i różnicy gęstości między obu fazami. W procesie emulgowania potrzebna jest siła, która obniży napięcie powierzchniowe na granicy woda/olej,podwyższy lepkość. Wielkość siły jest zależna od typu mieszadła. Emulsja olej w wodzie /O/W/ tworzy się często spontanicznie, natomiast przy emulsji woda w oleju /W/O/ jest potrzebna większa siła mieszania i homogenizowanie. Temperatura emulgowania jest zależna od typu emulsji. Przy emulsji O/W temperatura emulgowania wynosi: faza tłuszczowa z emulgatorem 70°C, faza wodna - 72°C, przeciętnie 70 - 75°C.Przy emulsji O/W na bazie mydeł – stearyna w fazie olejowej, trójetanolamina w fazie wodnej tworzy mydło „in situ” /w chwili mieszania faz/ jest potrzebna temperatura zmydlania /emulgowania/ 75 - 80°C. Przy emulsji W/O – temperatura obu faz w momencie emulgowania wynosi 65 - 70°C, gdyż emulsje te są wrażliwe na podwyższoną temperaturę.W zależności od typu emulsji faza olejowa jest dodawana do fazy wodnej /O/W/lub faza wodna jest dodawana do fazy olejowej W/O/.Po wymieszaniu obu faz poprawia się rozdrobnienie cząstek fazy rozproszonej przez homogenzację – w temperaturze ok. 70°C dla emulsji O/W i 60 - 65°C dla emulsji W/O. Aby zapobiec spienieniu emulsji O/W powinno się proces mieszania i homogenizacji prowadzić w niskiej próżni /100 – 300 torr/, gdyż powietrze jako trzecia faza obniża stabilność. Jeżeli mieszalnik nie posiada homogenzatora tylko szybkoobrotowe mieszadło i zbierak/mieszadło wolnoobrotowe od strony ścian zbiornika /to należy podczas mieszania w temperaturze 70°C dla O/W i 60 - 65°C dla W/O włączyć mieszadło co kilka minut na największe obroty.Proces emulgowania na ciepło trwa ok. 30 – 60 minut, poczym następuje wolne chłodzenie. W temperaturze ok. 40°C dodaje się substancje biologicznie czynne i kompozycję zapachową. Proces emulgowania pudrów emulsyjnych, make-up jest taki sam jak przy emulsji O/W. Zestaw pudrowy jest oddzielnie mieszany z olejami, rozcierany na trójwalcówce /lub młynie koloidalnym/ i dodawany do wytworzonej emulsji lub dodawany do fazy olejowej na gorąco i po połączeniu obu faz homogenizowany.

23

SZAMPONYProces prowadzi się na zimno, bez podgrzewania składników. Podstawowym surowcem jest substancja powierzchniowo czynna – detergent, który ma konsystencję gęstą, szczególnie gdy stosuje się 70% roztwory – lepkość w temperaturze 20°C wynosi ok. 10000 – 15000 mPa.s, wtedy należy uregulować konsystencję roztworem chlorku sodu /sól kuchenna/. Handlowe detergenty – siarczanowane alkohole laurylowe mają ok. 28% substancji czynnej /stałej/, lepkość 100 – 200 mPa.s – są płynne. Mieszanie musi być wolne, aby nie dopuścić do spienienia szamponu. Stosuje się mieszalnik statyczny, który nie wprowadza powietrza.

MIESZALNIK – ze stali nierdzewnej, składa się ze zbiornika zaopatrzonego w płaszcz wodny, służący do ogrzewania lub chłodzenia mieszadła i mechanizmu napędzającego mieszadło.Mieszadło powoduje ruchy wirowe, zwiększające intensywność mieszania. Mieszadło – element różnej konstrukcji obracający się wewnątrz mieszalnika. W zależności od kształtu i sposobu działania rozróżnia się:a/. mieszadło łapowe – z łapami prostymi lub skośnymi/grabkowe, palczaste, kotwicowe/, pionowymi lub poziomymi

b/. mieszadło śmigłowe /propelerowe/ z jednym lub kilkoma śmigłami o dużej prędkości obrotowej, co zapewnia dużą intensywność mieszania

c/. mieszadło turbinowe z jednym lub kilkoma wirnikami otwartymi lub zamkniętymi, zaopatrzonymi w łopatki

Mieszalnik może być wyposażony dodatkowo w aparat homogenizacyjny lub młyn koloidalny. Homogenizator – obracająca się w korpusie tarcza tworząca w nim wąską szczelinę, przez którą pod ciśnieniem przeciska się emulsja i rozbija na bardzo drobne kropelki. Młyn koloidalny składa się z dwóch płyt metalowych szybko obracających się w przeciwnych kierunkach, ustawionych w niewielkiej odległości od siebie. Substancje wprowadza się przez otwór płyty górnej i po roztarciu wydostaje się z przestrzeni między płytami na zewnątrz. Przemysł ma do dyspozycji duży asortyment urządzeń wieloczynnościowych, np. urządzenie VME /Fryma/ łączące mieszadło wolnoobrotowe tzw. zbierak z mieszadłem tarczowo-zębowym/dissolver/ i młynem koloidalnym.

24

PUDRY – mieszanie składników sypkich

Mielenie w obiegu zamkniętym – połączenie pracy młyna z pracą urządzenia klasyfikującego, w którym od produktu z młyna oddziela się materiał o zbyt grubym ziarnie i zawraca z powrotem do młyna, w celu dalszego rozdrobnienia.

Mieszarka – maszyna do mieszania ciał sypkich w celu uzyskania jednolitej mieszaniny. Mieszarka bębnowa o działaniu okresowym lub ciągłym, tj. bęben mieszalny obracający się dookoła poziomej lub skośnie nachylonej osi, wewnątrz którego znajdują się ruchome półki.

Mieszarka ślimakowa – to jest poziome podwójne koryto z obracającymi się wewnątrz ślimakami łopatkowymi.

Młyn strumieniowy – mikronizer – urządzenie do bardzo drobnego mielenia ciał stałych i uzyskania cząstek o średnicy poniżej 10 mikronów. Razem z materiałem rozdrabnianym /składniki pudru/ wprowadza się strumień powietrza sprężonego do 7 atmosfer, które po rozprężeniu w aparacie uzyskuje znaczącą prędkość, co powoduje powstawanie wirów i intensywne ścieranie się składników pudru.

STOPY WOSKOWO - TŁUSZCZOWE – kredki do warg Proces przebiega w kilku fazach: 1/. dyspersja zestawu pigmentów z olejem rycynowym w stosunku 1 : 2 lub 1 : 3 /w zależności od stopnia absorpcji pigmentu/, homogenizacja – proces na zimno 2/. stopienie, przefiltrowanie i wymieszanie masy tłuszczowej /ok. 65% olejów, ok. 25% wosków/ - proces na ciepło 3/. połączenie masy barwnikowej z tłuszczową, mieszanie, homogenizacja proces na ciepło, pod koniec procesu oddaje się kompozycję zapachową

Urządzenia 1/. Trójwalcówka – masa kredkowa zostaje roztarta po przejściu przez trzy walce, szczelina między nimi jest regulowana, najmniejsza wynosi 2.10-3cm. Masa kredkowa zostaje ponownie stopiona celem jej odpowietrzenia 2/. Młyn koloidalny lub homogenizator – roztarcie masy barwnikowej i kredkowej

25

3/. Mieszalnik kombi – wyposażony w mieszadło, młyn koloidalny lub homogenizator, proces w próżni na ciepło 4/. Wylewnica – ręczna lub automatyczna, wyposażona w płaszcz grzewczo-chłodzący, wykonana ze stali nierdzewnej, wewnętrzne otwory są wypolerowane tak, że uzyskuje się sztyfty z połyskiem. Masa kredkowa jest ogrzana w kociołku wyposażonym w mieszadło wolnoobrotowe i kran spustowy do temperatury 60 - 68°C. Masa kredkowa jest wlewana równomiernie do uprzednio ogrzanej wylewnicy, aby zapobiec nagłemu ochłodzeniu sztyftu. Po ok. 5 minutach następuje chłodzenie przy pomocy wody o temperaturze 18 - 20°C, poczym chłodzi się wodą o 10 °C. Po ściągnięciu warstwy zewnętrznej, wyciąga się kredki bezpośrednio oprawką.

WYROBY PERFUMERYJNE wody kolońskie, wody toaletowe, perfumy, wody po goleniu obejmują preparaty na bazie alkoholu etylowego z dodatkiem wody, kompozycji zapachowej w różnym stężeniu oraz substancji czynnych. Nastawy przygotowuje się w specjalnych zbiornikach /zabezpieczonych przeciwpożarowo i przeciwwybuchowo/ w których leżakują w temperaturze 4°C, poczym są filtrowane na zimno.

26

TECHNIKA AEROLOZOWAAEROZOL – układ koloidowy, w którym ośrodkiem dyspersyjnym jest powietrze /gaz/ a fazą rozproszone ciało stałe /dym/ lub ciekłe /mgły/ o dużymstopniu rozdrobnienia.Opakowanie aerozolowe składa się z :a/. pojemnika wykonanego z blachy białej lub aluminium z litografią, wewnątrz lakierowany

b/. wentyla z dyszą rozpylającą – specjalna konstrukcja w zależności od rodzaju preparatu

c/. kaptura ochronnego Pojemnik i wentyl muszą być precyzyjnie dopasowane pod względem szczelności. Na opakowaniu /pojemnika/ oprócz opisu własności preparatu i sposobu jego użycia musza być umieszczone ostrzeżenia: opakowanie jednorazowe pod ciśnieniem, nie przekłuwać.Najważniejszym składnikiem jest gaz pędny, którya/. musi być zgodny z preparatemb/. nie może reagować z pojemnikiemc/. nie może być toksycznyW 1903 r. użyto po raz pierwszy dwutlenek węgla i chlorek metylenu jako gaz pędny do rozpylania perfum. W 1933 r. użyto freony – niepalne związki węgla z fluorem i chlorem w gaśnicach przeciwpożarowych. W latach 60-tych XX w.wprowadzono w szerokim zakresie preparaty aerozolowe na bazie freonów :trichlorofluorometan – Freon 11 CFCI3

dichlorodifluorometan – Freon 12 – CF2CI2

dichlorotetrafluoroetan – Freon 114 – C2CI2F4 lub w mieszankach Freon 11/12 /50:50/, Freon 12/114 /40:60/ gazy niepalne, niewybuchowe, o bardzo niskiej toksyczności. Masowa produkcja aerozoli zdaniem naukowców spowodowała przedostanie się do atmosfery dużej ilości freonu, który działał niszcząco na środowisko /dziura ozonowa/. Rozpoczęto poszukiwania alternatywnych gazów, obecnie stosuje się nasycone węglowodory alifatyczne – izobutan jest niepalny i może zastąpić Freon 11/12/50:50/ w lakierach do włosów, a także propan, butan lub ich mieszaniny propan/butan /40:60/. Nie ma zastrzeżeń toksykologiczno –dermatologicznych i są zgodne z preparatami kosmetycznymi.Butan i propan są palne, ale można stosować w preparatach zawierających dużo wody, np. pianki do układania włosów – koncentrat – 93 – 95%, butan 7 – 5%,natomiast w lakierach do włosów mieszaninę izobutan/propan - koncentrat 65%gaz 35%.

27

Najczęściej stosuje się dwufazowe aerozole – preparat jest rozpuszczony w gazie. Wyróżnia się:a/. aerozole powierzchniowe w formie wilgotnych mgieł są to lakiery do włosów, preparaty do opalania /olejki/, dezodoranty, wody toaletowe, perfumy, napełnianie: koncentrat 30 – 70%, gaz 70 – 30%

b/. aerozole suspensyjne, pudrowe – zawiesina koloidalna pudru w płynnej fazie gazowej, zawartość pudru nie może przekraczać 20%

c/. aerozole piankowe – płynne emulsje O/W lub wodne roztwory substancji powierzchniowo czynnych dyspergowane w płynnym gazie, napełnianie

- preparat 85 – 93%, gaz 15 – 7%

Przy opracowywaniu receptury zwraca się uwagę na :

a/. zgodność koncentratu z gazem i pojemnikiem

b/. właściwy dobór wentyla i dyszy rozpylającej do rodzaju preparatu/lakier, puder, pianka/ c/. stabilność preparatu w okresie gwarancyjnym

Napełnianie ciśnieniowe – linie produkcyjne automatyczne, proces odbywa się w temperaturze pokojowej – pojemnik zostaje napełniony preparatem, poczym nakładany jest wentyl i zaciskany na pojemniku. Gaz płynny zostaje wprowadzony pod ciśnieniem przez wentyl do pojemnika. Po napełnieniu w pojemniku powstaje poduszka powietrzna, która podwyższa ciśnienie. Urządzenia posiadają odpowietrzacz/ejector//, który usuwa poduszkę powietrzną. Następnie nakładany jest kaptur ochronny i pojemnik jest kontrolowany na szczelność w łaźni wodnej o temperaturze 55 - 60°C.

28

PREPARATY DO HIGIENY OSOBISTEJ

ŚRODKI DO PIELĘGNACJI JAMY USTNEJ

Preparaty do pielęgnacji jamy ustnej znane są co najmniej 4000 lat. EGIPCJANIE używali w różnych ilościach kadzidło, zielony ołów, grynszpan /zieleń miedziana, octan miedziowy zasadowy/. CHIŃCZYCY produkowali do końca XIX w. proszek do mycia zębów z kości małych zwierząt i kości sepii /mątwy/. ARABOWIE byli pierwsi w średniowieczu, którzy odradzali używanie proszku zawierającego bardzo twardą substancję ścierną, jak drobny piasek czy pumeks, ponieważ uszkadzały ząb. W EUROPIE w tym czasie były używane silnie kwaśne preparaty do usuwania przebarwień na zębach, były one szkodliwe dla emalii zębów.Kwestia bezpieczeństwa i efektywnego czyszczenia zębów stała się sprawa bardzo ważną. Profesjonalne rozwiązanie tego problemu nastąpiło w 1930 r. przez Amerykańskie Towarzystwo Stomatologiczne /American Dental Association/. W 1934 r. Coucil Dental Terapeutic opublikował listę dopuszczonych i niedopuszczonych substancji do stosowania w preparatach do mycia zębów. Dalszy postęp w dziedzinie preparatów do pielęgnacji zębów nastąpił w 1940 r. kiedy zostały wprowadzone substancje terapeutyczne, profilaktyczne przeciw próchnicy i tworzeniu się kamienia na zębach.W latach 1935 – 1940 proszek do zębów stanowił ok. 40% asortymentu pasty 40-50%.Podział asortymentowy 1/. proszki i mydła do czyszczenia zębów2/. płynne środki czyszczące3/. pasty do zębów4/. wody do ust5/. preparaty do protez

Proszki do mycia zębówZawierają kredę strąconą, fosforan wapnia, kaolinę mydło w proszku lub syntetyczny laurylosiarczan sodu w proszku, olejki eteryczne – miętowy, eukaliptusowy, barwnikKredka strącona 50, 0

Fosforan wapnia 46, 0

Mydło mielone 3, 0

29

Olejek miętowy 1, 0Barwnik

Wszystkie składniki miesza się dokładnie

Mydło do mycia zębówsporządza się z wysokogatunkowego mydła sodowego zmieszanego z proszkiem do zębów i prasowanego w formy.

Płynne środki czyszczące zęby były popularne w USA – są to półpłynne pasty do zębów w specjalnych opakowaniach.

Pasty do zębówzawierają te same składniki ścierne i pieniące co proszki i mydło do mycia zębów, uzupełnione przez substancje wiążące i higroskopijne.

Pasty powinny mieć następujące właściwości:

a/. skutecznie czyścić zęby, usuwając zanieczyszczenie pokarmowe

b/. nie mogą nadmiernie ścierać emalii

c/. powinny wygładzać powierzchnię zębów, usuwać kamień nazębny, nadawać połysk

d/. pozostawiać uczucie świeżości i przyjemny aromat

e/. wykazywać działanie profilaktyczne przeciw powstawaniu próchnicy f/. powinny mieć właściwą konsystencję umożliwiającą łatwe wyciskanie z tuby, konsystencja nie może się zmieniać w temperaturze od 0 - 40°C.

30

SUROWCE

a/. substancje ścierne – stosuje się w ilości 20 – 50% Kreda strącana – węglan wapnia CaCO3 jest dobrym środkiem czyszczącym, nie ma jednak własności polerujących, posiada trudny do pokrycia zapach.

Uwodniony fosforan dwuwapniowy – CaHPO4 . 2H2O – ma dobre własności polerujące, nie zmienia smaku pasty. Musi być stabilizowany, gdyż w obecności wody tworzy hydroksyapatyt i kwas fosforowy co prowadzi do utwardzania pasty Krzemionka koloidalna – SiO2 – dwutlenek krzemu – dobre własności myjące

b/. środki pieniące do roku 1940 stosowano mydło sproszkowane, obecnie syntetyczne związki powierzchniowo czynne. Ze względu na bardzo wysokie wymagania – brak toksyczności i własności drażniących, przy równocześnie dobrych własnościach myjących i pieniących wybór jest bardzo ograniczony. Stosuje się najczęściej w postaci proszku:

N – lauroilosarkozynian sodu – Sodium Lauroyl Sarcosinate /Crodasinic LS 95/ Siarczan laurylosodowy – Sodium Lauryl Sulfate /C12/ - /Texapon K 12/

c/. substancje wiążące stosuje się hydrofilowe koloidy, zwiększające lepkość Guma ksantanowa – polisacharyd, otrzymany z bakterii Xanthomonas Xanthomonas campestris, 1% roztwory dają lepkość ok. 3000 mPa.s, stabilność w szerokim zakresie pH 3 – 11 /produkt handlowy Rhodigel 23/ Gumy celulozowe metyloceluloza – eter metylowy celulozy, pęcznieje w zimnej wodzie /Tylose, Methocel/ karboksymetyloceluloza – eter karboksymetylowy celulozy /Hercules CMC, Tylose/ - sól sodowa rozpuszczalna wodzie zimnej i gorącej. Alginian sodowy – kwas alginowy, wielocukier, składnik błon komórkowych brunatnic z rodzaju listownica/Laminaria/ i morszczyn /Fucus/. Kwas alginowy i jego sole sodowe, potasowe, magnezowe i amonowe/alginiany/ tworzą z wodą żele.

31

d/. substancje higroskopijne utrzymują wilgoć, zapobiegają wysychaniu pasty, stosuje się glicerynę i sorbitol w ilości 10 – 30 %

e/. substancje czynne monofluorofosforan sodu /sodium monofluorophosphate/ całkowita zawartość fluoru nie może przekraczać 0, 15% - ilość dodawana dodawana do pasty : 1000 ppm fluoru / = 0, 76% monofluorofosforanu sodu/ fluorek sodu /sodium fluoride/ całkowita zawartość fluoru nie może przekraczać 0, 15% 1000 ppm fluoru / =0, 22% fluorku sodu/

f/. ekstrakty ziołowe Balsamowiec mirra – Commiphora Myrrha – olejek otrzymywany jest przez destylację bryłek gumożywicy, roztwory alkoholowe mirry i olejku działają odkażająco i ściągająco – stosuje się w pastach do zębów

Rumianek lekarski – Matricaria chamomilia – działanie przeciwzapalne i antyseptyczne

Szałwia lekarska – Salvia officinalis – wyciągi z liści działają antyseptycznie, bakteriostatycznie, ściągająco

Melaleuca alternifolia /Australia/ - olejek z liści znany jako olejek z drzewa herbacianego – Tea tree oil – działanie bakterio- i grzybostatyczne, antyseptyczne – pasty do zębów, płyny do płukania jamy ustnej. Eugenol – olejek występujący w pąkach goździkowca wonnego /Eugenia caryophyllata/ - działanie silnie antyseptyczne, w stomatologii do odkażania ubytków zębowych. Olejek eukaliptusowy – otrzymywany z liści eukaliptusa gałkowego /Eucalyptus globulus/ - działanie odkażające – pasty do zębów, płyny do płukania jamy ustnej

g/. Substancje zapachowo – smakowe 1 – 1, 5% kompozycje zapachowe, klasyczne miętowo-mentolowe, fantazyjne, dla dzieci owocowe substancje poprawiające smak sacharynian sodu /Sodium Saccharin/

32

h/. pozostałe olej parafinowy /0, 5 – 2%/ podwyższa połysk i miękkość pasty barwniki – rozpuszczalne w wodzie, np. C. I. 16255 oraz biel tytanowa /TiO2/ - C.I. 77891 – polepsza białość pasty – ilości małe RECEPTURY – przykłady Pasta do zębów A/. Kreda 32, 0 Olej parafinowy 1, 0 Gliceryna 20, 0 Komp. zapachowa 1, 0

B/. Guma celulozowa 1, 5 Woda 37, 0

C/. Laurylosiarczan sodu /Texapon K 12/ 1, 0 Woda 4, 0

A/. Kredę zwilżyć gliceryną, dodać olej parafinowy i kompozycję zapachową

B/. w wodzie z żelować gumę celulozową i dodać do fazy A C/. substancję pieniącą rozpuścić w ciepłej wodzie i dodać do pasty

Całość dokładnie wymieszać.

A/. Kreda 16, 0 Fosforan dwuwapniowy 24, 0 Krzemionka koloidalna /Aerosil 200/ 2, 0 Olej parafinowy 2, 0 Gliceryna 20, 0 Kompozycja aromatyczna 1, 0

B/. Guma celulozowa/sól sodowa karboksymetylocelulozy/ 1, 0 Woda 27, 0

C/. Laurylosiarczan sodu 2, 0 Woda 5, 0 Proces technologiczny j. w.

33

A/. Kreda 38, 0 Krzemionka koloidalna 1, 0 Gliceryna 25, 0 Olej parafinowy 0, 5 Kompozycja aromatyczna 1, 0

B/. Monofluorofosforan sodu 0, 76 Sacharynian sodu 0, 05 Woda 25, 95

C/. Guma celulozowa 0, 8

D/. Laurylosiarczan sodu 2, 0 Woda 5, 0 A/. składniki zmieszać razem

B/. rozpuścić składniki i dodać do spęcznienia gumę celulozową /C/, całość dodać do fazy A, wymieszać i na końcu dodać fazę D. Dokładnie wymieszać.

WODY DO USTdziałają odświeżająco, zawierają olejki eteryczne: miętowy, eukaliptusowy, z drzewa herbacianego – Tea tree oil, rozpuszczone w alkoholu etylowym

Woda 47, 0Alkohol etylowy/96%/ 40, 0Solubilizator/Tween 20/ 3, 0Olejek zapachowy 7, 0Ekstrakt ziołowy/alkoholowylub wodno-glikolowy 3, 0

Olejek zapachowy zmieszać z solubilizatorem, potem dodać pozostałe składniki.

PREPARATY DO PROTEZzawierają rozpuszczalne w wodzie polifosforany sodu z dodatkiem substancji pieniącej, dezynfekcyjnej i zapachowej. Preparaty powinny się szybko i łatwo rozpuścić w ciepłej wodzie. Występują w postaci proszku lub tabletek.

34

Preparat w proszku

Laurylosiarczan sodu 0, 5Polifosforan trójsodowy 54, 5Węglan sodu/soda/Na2Co3 15, 0Nadtlenoboran sodowy/NaBO3 . 4H2O/ 10, 0Chlorek sodu /NaCI/ 1, 0Boraks/czteroboran sodu-Na2B407 . 1OH2O/ 15, 0Olejek miętowy 1, 0

Składniki połączyć i przesiać.

Preparat w tabletkach – z wydzielaniem dwutlenku węgla /CO2/

Laurysiarczan sodu 0, 5Polifosforan trójsodowy 47, 0Kwaśny węglan sodu /NaHCO3/- soda oczyszczona 32, 0Kwas cytrynowy 20, 0Olejek miętowy 0, 5

Składniki połączyć, przesiać, prasować w tabletki

Wymagania jakościowe – pasty do zębów określa norma PN – EN ISO 11609 : 1999, Stomatologia. Pasty do zębów. Wymagania, metody badań i znakowanie

Przykład oznakowania wg INCI na opakowaniu jednostkowymSkładniki INCI : Sorbitol, Aqua, Hydrated Silica, PEG-12, Sodium Lauryl Sulfate, Aroma, Tetrasodium Pyrophosphate, Cellulose Gum, Sodium Saccharin, Sodium Fluoride, C.I.77891 – zawiera: fluorek sodu – 0, 243 %

35

MYDŁA TOALETOWEW starożytności wyrabiano preparat do mycia zawierający łój zwierzęcy z oliwą i popiołem alkaicznym. Rzymianie wyrabiali mydło z olejów roślinnych i popiołu drzew liściastych. Germanie z tłuszczów zwierzęcych i popiołu drzewnego z wodą i wapnem palonym. W średniowieczu przemysł mydlarski rozwinął się we Włoszech i Francji na bazie oliwy z oliwek. Dopiero w XIX w. w Europie zaczęto produkcję mydła na skalę przemysłową po wprowadzeniu metod Lablanc`a i Solvay do produkcji sody.Mydła – sole kwasów tłuszczowych, otrzymuje się przez hydrolizę tłuszczów zwierzęcych i roślinnych lub przez zobojętnienie kwasów tłuszczowych.

Mydła toaletowe – wysokogatunkowe mydła sodowe, zawierają 75 – 83% przereagowanych kwasów tłuszczowych: palmitynowego, stearynowego, olejowego, laurylowego i mirystynowego, tak dobranych, aby ich temperatura topnienia nie była wyższa niż 44°C. Mydła nie mogą zawierać więcej niż 0, 04% wolnych alkaliów oraz 0, 4% wolnych tłuszczów. Mydła otrzymuje się z najlepszych tłuszczów zwierzęcych i oleju kokosowego.

Proces produkcji

Mydła twarde – sole sodowe wyższych nasyconych kwasów tłuszczowych. otrzymuje się przez gotowanie tłuszczów z wodorotlenkiem sodowym /NaOH/.Po ostygnięciu wytworzonego kleju mydlanego otrzymuje się mydła klejowe, które są mieszaniną mydeł, gliceryny, resztek ługu. Aby oddzielić mydło od gliceryny przeprowadza się proces wysolenia przez dodanie w nadmiarze chlorku sodu /NaCI/, powstaje mydło ziarniste – rdzenne.Rozdrobnioną masę mydlaną/mydło rdzenne/ podsusza się do określonej zawartości wilgoci i miesza na sucho z substancjami poprawiającymi własności użytkowe mydła, poczym prasuje się dla nadania odpowiedniego kształtu.Substancje dodatkowe stosowane w mydłach:a/. kompozycja zapachowab/. barwniki, przeważnie biel tytanowac/. substancje przetłuszczające – lanolina, oleje roślinne, wazelinad/. stabilizatory i przeciwutleniacze/zapobiegają jełczeniu i powstawaniu plam na kostkach mydła/e/. substancje chelatujące /sekwestranty/, które wiążą jony wapnia i magnezu w kompleksy i zapobiegają powstawaniu mydeł wapniowych / kwas etylenodiaminoczterooctowy EDTA i jego sole sodowe/.

36

SUROWCEŁÓJ WOŁOWY /Sebum Bovinum/LZ – 193 – 200 /Liczba zmydlenia LZ – liczba Kottstorfera – liczba mg KOH potrzebna do zmydlenia estrów i zobojętnienia wolnych kwasów w 1 g próbki/temperatura topnienia 40 - 50°Cskład : kwas mirystynowy 2, 0 – 6, 3 % kwas palmitynowy 24, 0 – 32, 5 % kwas stearynowy 14, 1 - 28, 6 % kwas olejowy 38, 0 - 49, 6 % kwas linolowy 0, 0 - 5, 0 %

Wolno stosować pochodne łoju pod warunkiem, że zostały zachowane następujące metody produkcji ściśle przestrzegane przez producenta/Dz. U. Nr 105, poz. 934 z dnia 12 lipca 2002 r., załącznik nr 1

- transestryfikacja lub hydroliza w co najmniej 200°C i 40 barach- /40.000 hPa/ przez 20 minut/gliceryna oraz kwasy i estry tłuszczowe/- zmydlanie NaOH 12 M /gliceryna i mydło/ w procesie periodycznym

w 95°C przez 3 godziny lub w procesie ciągłym w 140°C, 2 barach/2000 hPa/ przez 8 minut

OLEJ KOKOSOWY – Oleum Cocos – zwany masłem kokosowym, otrzymywany przez wyciskanie kopry, czyli wysuszonego bielmaLZ 246 – 268skład : kwas kaprylowy 7, 8 – 9, 5 % kwas kaprynowy 4, 5 – 7, 6 kwas laurylowy 44, 8 – 51, 0 kwas mirystynowy 17, 5 – 18, 5 kwas palmitynowy 7, 5 - 9, 5 kwas stearynowy 2, 1 - 3, 0 kwas olejowy 5, 0 - 8, 2 kwas linolowy 1, 0 - 2, 6

OLEJ PALMOWY - /Oleum Palmae/ L. Z. 240 – 257tłuszcz z miąższu lub nasion palmy oleistej ELAEIS guinensisskład: kwas kaprylowy 2, 7 - 3, 0 kwas kaprynowy 3, 0 - 7, 0 kwas laurylowy 46, 9 - 52, 0 kwas mirystynowy 14, 1 – 15, 0 kwas palmitynowy 7, 5 - 8, 8 kwas stearynowy 1, 3 - 2, 5

37

kwas olejowy 16, 0 – 18, 5 kwas linolowy 0, 7 - 1, 0

OLEJ OLIWKOWY - /Oleum Olivarum/ L. Z. 185 – 196Olej otrzymywany przez tłoczenie na zimno dojrzałych owoców

skład: kwas mirystynowy 0, 1 – 1, 1 kwas palmitynowy 7, 0 – 14, 7 kwas stearynowy 1, 0 - 2, 4 kwas olejowy 70, 3 – 85, 8 kwas linolowy 4, 0 –12, 2

Własności mydeł sodowych na bazie:

łój wołowy – bardzo twarde, odporne na jełczenie, piana słaba, trwała o drobnych bańkach

olej kokosowy – bardzo twarde, doskonale rozpuszczalne bez rozmazywania,odporne na jełczenie, piana bardzo obfita, o dużych bańkach nietrwała

olej palmowy – bardzo twarde, doskonale rozpuszczalne bez rozmazywania, odporne na jełczenie, piana bardzo obfita, o dużych bańkach, nietrwała

olej oliwkowy – dość miękkie, po wyschnięciu twarde ze skłonnością do rozmakania, dość odporne na jełczenie

ALKALIA – soda kaustyczna – NaOH – wodorotlenek sodu /ług sodowy/

roztwory ługu sodowego przyrządza się przez rozpuszczenie stałego NaOH wwodzie. Stężenie określa się przy pomocy aerometru zaopatrzonego w skalę podającą wartości w stopniach Baume` /°Be/, np. 50°Be = 50, 1% NaOH,766, 5 g/l, ciężar właściwy /d/ = 1, 530

Równoważniki przeliczeniowe:1 g NaOH = 1, 4 g KOH1 g KOH = 0, 71 g NaOH

np. 1 g łoju o L.Z. ok 195 potrzebuje do zmydlenia 0, 195 g KOH lub0, 138 g NaOH

38

1 g oleju kokosowego o LZ ok. 250 potrzebuje do zmydlenia 0, 250 g KOH lub0, 177 g NaOH

do mydła dodaje się roztwory NaOH/produkt handlowy/ ok. 38°Be odpowiada 32, 5% NaOH, 441, 0 g/l /gęstość d = 1, 357/

Rozcieńczanie NaOH /ług sodowy/ług o stężeniu 40% rozcieńczony do 5% - do 5 kg ługu 40% należy dodać 35 kg wody – uzyska się 40 kg 5% ługu.

Reguła mieszania: a /b-c/ a = 40%

b = 5% b c = 0 c /a-b/

a-b = 40 –5 = 35 kg wody b-c = 5-0 = 5 kg 40% ługu

CHLOREK SODU – NaCI – sól jadalna

KALAFONIA balsamiczna – substancja zapobiegająca jełczeniu oraz utrwala kompozycję zapachową

PODSIARCZYN SODOWY – hydrosulfit sodowy /Na2S2O4/do rozjaśniania mydeł w procesie warzelniczym

TIOSIARCZAN SODOWY /0, 1 %/ - podnosi trwałość mydła

Mydło toaletowe – osnowaŁój lub tłuszcz wysokoutwardzony 50 – 70%Smalec lub tłuszcz niskoutwardzony 10 - 30%Olej kokosowy/ palmowy 10 – 20%Kalafonia jasna 0, 5 - 2%

Surowce wysokiej jakości, miano osnowy 40 - 44°CMiano tłuszczu – liczba oznaczająca temperaturę krzepnięcia mieszaniny kwasów tłuszczowych wydzielonych z danego tłuszczu po jego zmydleniu.

39

Wady mydeł toaletowych i ich przyczyny

a/. mydło jest kruche – przed wymydleniem całego kawałka ma skłonność do pękania, przyczyna zbyt twarda osnowa/tłuszczowa/, nadmierna zawartość elektrolitu, nadmierne wysuszenie wiórków mydła podstawowego

b/. mydło przy użytkowaniu wykazuje w dotyku szorstkość, jakby zawierało ziarenka piasku, przyczyna nierównomierne wysuszenie i lokalne przesuszenie wiórków mydlanych

c/. mydło traci zapach, pokrywa się brunatnymi plamami i ciemnieje, przyczyna – mydło zawiera składniki wysokonienasycone, niedomydlona osnowa, brak niezbędnego nadmiaru wolnych alkaliów, wiórki mydła podstawowego w suszarni były przedmuchiwane nadmiarem powietrza i alkalia uległy zobojętnieniu przez CO2, zastosowano nieodpowiednie olejki zapachowe, łatwo utleniające się albo reagujące z alkaliami mydła, mydło było wystawione na bezpośrednie działanie słońca.

PODZIAŁ ASORTYMENTOWYMYDŁA DO GOLENIA – osnowa ok. 70% stearyny, reszta łój i ewentualnie parę procent/nie więcej/ oleju kokosowego. Zmydlanie przeprowadza się mieszaniną ługu potasowego i sodowego w stosunku ok.2 : 1 tak, aby uzyskać nadmiar wolnych alkaliów nie przekraczających 0, 05%. Uzyskane mydło podstawowe suszy się i poddaje obróbce mechanicznej jak przy wyrobie mydełtoaletowych. Pożądana zawartość 3 – 5 % gliceryny. MYDŁA TRANSPARENTNE – są przeźroczystymi mydłami glicerynowymi, mniej wysuszają skórę niż klasyczne. Gliceryna i roztwór cukru hamują krystalizację w procesie produkcji mydła, przez co pozostaje przeźroczyste.

MYDŁA DEZODORYZUJĄCE – mydło z dodatkiem substancji i dezynfekujących /siarka/ i dezodoryzujących /eugenol/ - rodzaj dezodoranta.

MYDŁO LECZNICZE – np. p-trądzikowe, działają dezynfekująco i keratolitycznie, zawierają: siarkę, azulen, kwas salicylowy.

MYDŁO DLA DZIECI – bardzo łagodne dla skóry, zawierają substancje natłuszczająco – pielęgnacyjne; lanolina, allantoina, wazelina, azulen

40

MYDŁO KREMOWE – zawierają ok. 10% substancji natłuszczających – lanolina i jej pochodne, olej parafinowy, olej migdałowy, słonecznikowy, oleje zmiękczające.

Wymagania jakościowe na mydła toaletowe określa norma PN-91/C-77043

Przykłady oznaczeń wg INCI

Mydło naturalne – Sodium Tallowate, Sodium Cocoate, Water, Sodium Chloride, Glycerin, AntioxidantMydło dla dzieci – Sodium Tallowate, Sodium Cocoate, Water, Glycerin, Lanolin, Parfum, Sodium Chloride, Tetrasodium EDTA, Sodium Etidronate, Disodium Distyrylbiphenyl Disulfate, C.I.77891Mydło kremowe – Sodium Tallowate, Sodium Cocoate, Sodium Palm Kernelate, Aqua, Glycerin, Paraffin Oil, Parfum, Octyldodecanol, Sodium Chloride, Prunus Dulcis, Sodium Thiosulfate, Lanolin Alcohol, Sodium Etidronate, C.I.77891

DEZODORANTYgrupa preparatów, która neutralizuje nieprzyjemny zapach wydzielanego potu. Zapach ten powstaje w wyniku bakteryjnego rozkładu potu apokrynowego na powierzchni skóry.Wyróżnia się :A/. preparaty dezodoryzujące, które hamują rozwój mikroorganizmów rozkładających pot b/. antyperspiranty, które zmniejszają wydzielanie potu, działają ściągająco na skórę, co powoduje zaciskanie kanalików potowych

Substancje czynnea/. Dezodoranty – substancje o działaniu bakteriostatycznym Triclosan /Irgasan DP-300/w ilości 0,1% /maksymalne stężenie dopuszczalne 0,3%/ Chloroheksydyna i jej sole – glukonian, dioctan, dichlorowodorek – maksymalne stężenie 0,3% /w przeliczeniu na chloroheksydynę/ Cytrynian trójetylowy z antyutleniaczem /Triethyl Citrate and/ BHT – Hydagen DEO/

b/. Antyperspiranty Chlorowodorotlenek glinowocyrkonowy /ALxZr/OH/yCIz/ i chloroglicynian – dopuszczalne maksymalne stężenie 20% jako bezwodny chlorowodorotlenek glinowocyrkonowy

41

Aluminium chlorohydrate – chlorowodorek glinowy /Al2/OH/5CI/ oraz jego pochodne z kwasem mlekowym lub allantoiną

c/. Ekstrakty roślinne DĄB szypułkowy /Quercus robur/ - ekstrakt z kory dębu zawiera garbniki /do 20%/ - pochodne kwasu elagowego i katechiny, kwas egalowy i galusowy działają ściągająco i bakteriobójczo.

SZAŁWIA LEKARSKA /Salvia officinalis/ - wyciąg z liści zawiera do 8% garbników, działa ściągająco, hamuje wydzielanie potu

Przykłady recepturalne DEZODORANT w sztyfcie A/. Stearyna 6, 0 Glikol propylenowy 59, 4 Irgasan DP-300 0, 1 Cocoamide MEA/Comperlan/ 3, 0 B/. NaOH 1, 0 Woda 30, 0

C/. Kompozycja zapachowa 0, 5

Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temperatury 70°C, dodać fazę B do fazy A, wymieszać w temperaturze 65°C dodać kompozycję zapachową, poczym rozlewać do formy

ANTYPERSPIRANT w sztyfcie

A/. Alkohol stearylowy/Crodasol S 95/ 20, 0 Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20/ /Cosmowax D/ 7, 0

B/. Aluminium Chlorohydrate 20, 0

C/. Cyclomethicone/Dow Corning 345/ 50, 0 D/. Talk 1, 0 Silica/Wacker HDK N-20/ 1, 0

E/. Kompozycja zapachowa 1, 0

42

Alkohol stearylowy, Cosmowax D /faza A/ stopić do temperatury 65°C, Cyklomethicone ogrzać do 65°C i zmieszać z fazą A. Następnie dodać aluminium chlorohydrate, mieszać przez 5 minut, dodać talk i mieszać przez 5 minut, dodać silica mieszać przez 5 minut, pod koniec dodać kompozycję zapachową. Całość wolno mieszać i ochłodzić do temperatury 50 - 55°C,poczym rozlewać do opakowania

DEZODORANT – spray – opakowanie typu pompka lub aerozolA/. Alkohol etylowy /96%/ 66, 4 Triclosan /Irgasan DP-300/ 0, 1 Kompozycja zapachowa 0, 5 B/. Woda 30, 0 PEG-7 Glyceryl Cocoate /Glycerox HE/ 3, 0

Składniki fazy A rozpuścić, potem dodać roztwór fazy B, całość wymieszać

ANTYPERSPIRANT w aerozolu

Aluminium chlorohydrate 5, 0Cyclomethicone 3, 0Silica /Aerosil 200/ 0, 5Isopropyl Myristate/Crodamol IPM/ 0, 5Kompozycja zapachowa 1, 0Gaz 11/12 /65:35/ 90, 0

DEZODORANT – typ roll-on – opakowanie butelka szklana z kulką

A/. Glyceryl Stearate/and/ PEG-100 Stearate/Cithrol GMS A/S 5, 0 PPG-10 Cetyl Ether/Procetyl 10/ 5, 0 Triclosan /Irgasan DP-300/ 0, 1

B/. Cyclomethicone/Dow Corning 244 Volatile Silicone Fluid/ 10, 0

C/. Woda 77, 9 Glikol propylenowy 1, 0

D/. Kompozycja zapachowa 1, 0

43

Fazę A i C ogrzać oddzielnie do temperatury 70°C, dodać fazę olejową do fazy wodnej, wymieszać, w temperaturze 60°C dodać cyclomethicone/faza B/, mieszać, w temperaturze 45°C dodać kompozycję zapachową.

ANTYPERSPIRANT – typ roll-on

A/. Hydroxyethyl Cellulose /Natrosol 250 HR/ 0, 6 Alkohol etylowy /96%/ 20, 0

B/. Polysorbate 20 /Crillet 1/ 2, 0 Woda 36, 4

C/. Aluminium chlorohydrate /Chlorhydrol 50% roztwór/ 40, 0

D/. Kompozycja zapachowa 1, 0

Natrosol zdyspergować w alkoholu etylowym/faza A/, dodać kompozycję zapachową/faza D/. Fazę B ogrzać do temperatury 55 - 60°C, poczym schłodzić i dodać powoli mieszając do fazy A. Następnie dodać porcjami fazę C i powoli wymieszać, aby nie zapowietrzyć.

Badania jakościowe przeprowadza się zgodnie z normą opracowaną przez producenta. Na każdym opakowaniu jednostkowym umieszcza się skład zgodniez INCI, np.Dezodorant w sztyfcie: Aqua, Propylene Glycol, Sodium Stearate, Triclosan, Cocoamide MEA, Parfum, Distarch Phosphate

Dezodorant w aerozolu: Isobutan, Alcohol denatured, Parfum Propylene Glycol,Triclosan

PREPARATY DO GOLENIA W starożytności golenie było powszechnie stosowane, od XIV w. do początku XX w. powszechnie używano mydło do golenia, potem zostały wprowadzone kremy do golenia z użyciem pędzla a od 1936 r. kremy bez użycia pędzla. W latach 50-tych XX w. pojawiły się preparaty aerozolowe w formie pianek do golenia. Preparaty do golenia mają zdolność do nawilżania włosa i utrzymywania w nim wilgoci podczas całego golenia oraz natłuszczania skóry tak, że ostrze maszynki do golenia/brzytwy/ ślizga się łagodnie po powierzchni skóry. Włos jest zbudowany z keratyny nierozpuszczalnej w wodzie, zdolnej do

44

pochłaniania wody i oleju. Podczas golenia nie zmienia się struktura fizyczna i chemiczna włosa, następuje tylko wyrwanie włosa przez ostrze maszynki. Jeżeli włos zostanie właściwie nawilżony, wtedy będzie stawiał mniejszy opór przy goleniu.

Proces golenia powinien przebiegać następująco:

a/. umycie twarzy mydłem i gorącą wodą przez co najmniej jedną minutę, aby usunąć warstwę olejową skóry i rozpocząć zwilżanie zarostu

b/. spłukanie twarzy gorącą wodą

c/. nałożenie preparatu do golenia

d/. po odczekaniu minimum dwóch minut rozpocząć golenie

Własności preparatów do golenia

a/. powinny dawać obfita pianę

b/. piana powinna być przyczepna do skóry i stabilna podczas golenia

c/. piana powinna szybko zwilżyć włos i utrzymywać wilgoć podczas golenia

d/. piana powinna być wystarczająco śliska, aby żyletka maszynki łagodnie przesuwała się po skórze e/. piana powinna być łatwo spłukana ze skóry i żyletki

f/. nie powinna wywołać korozji żyletki maszynki

g/. nie powinna wywołać podrażnień skóry

Surowce1/. Anionowe związki powierzchniowo czynne – mydła lub sole kwasów tłuszczowych są stosowane w preparatach pieniących i niepieniących, w preparatach aerozolowych w ilości poniżej 5% i powyżej 95% w twardych mydłach do golenia. Mydło nadaje pożądaną strukturę piany, którą trudno osiągnąć wyłącznie przy syntetycznych detergentach. Mydła tworzą się przez reakcję alkalii z tłuszczami olejów lub kwasami tłuszczowymi. Twarde mydła

45

powstają przy użyciu wodorotlenku sodu /NaOH/, miękkie przy zastosowaniu wodorotlenku potasu/KOH/ i są preferowane w kremach.

2/. Tłuszcze zwierzęce – łój wołowy o dużej zawartości kwasu stearynowego lub kwas stearynowy,mirystynowy – piana słaba, trwała o delikatnej strukturze

3/. Oleje roślinne – olej kokosowy, palmowy, oliwkowy – piana bardzo obfita, o dużych bańkach, nietrwała

4/. Syntetyczne detergenty – laurylosiarczan sodowy, sarkozynian laurylosodowy – w małych ilościach

5/. Niejonowe substancje powierzchniowo czynne mają przewagę nad anionowymi – są mniej toksyczne, nie wywołują korozji i są skuteczne w obecności elektrolitów. Estry sorbitanu polioksyetylenowe, polioksyetylenowe etery, estry kwasów tłuszczowych – monostearynian gliceryny są stosowane w kremach, zwiększają zwilżalność preparatu

6/. Substancje zwilżające – nadają preparatom gładkość i miękkość, zapobiegają wyparowaniu wody i przyczyniają się do stabilności piany. Substancje zwilżające nadają poślizg i powodują zmiękczenie włosa – stosuje się glicerynę, sorbitol

7/. Substancje natłuszczające – preparaty do golenia zawierają wolne alkalia, które mogą drażnić skórę. Substancje natłuszczające łagodzą ich działanie – stosuje się pochodne lanoliny, alkohole tłuszczowe, monostearynian gliceryny – nie więcej niż 5%.

8/. Naturalne i syntetyczne gumy – są zalecane do stabilizowania lepkości preparatów płynnych, kremowych i żelowych, wpływają na poślizg i strukturę piany. Stosuje się sole kwasu alginowego, metylo/etylocelulozę, karboksymetylocelulozę, Carbomer, PVP/VA Copolymer.

9/. Substancje konserwujące – zabezpieczają produkt przed zakażeniem. Wybór konserwantów musi być zgodny ze składnikami receptury.

10/. Substancje zapachowe – muszą być zgodne z alkalicznym odczynem preparatu, nie mogą drażnić skóry.

11/. Barwniki – poprawiają wygląd preparatu, rozpuszczalne w wodzie

46

12/. Gazy aerozolowe – obecnie stosuje się propan, butan, izobutan lub ich mieszanki. Izobutan zawiera mały procent propanu i jest stosowany w kremach do golenia.

PREPARATY DO GOLENIA

MYDŁA DO GOLENIA – powstają przez zmydlenia tłuszczu przez KOH i NaOH w stosunku 1 : 1 lub 3 : 1 lub wolnych kwasów tłuszczowych: stearynowy, mirystynowy, palmitynowy. Mydła zawierają substancje zwilżające – glicerynę, sorbitol, propylenoglikol,stabilizatory piany – alginiany, gumy celulozowe, przetłuszczacze – lanolina,monostearynian gliceryny, białe pigmenty – biel tytanowa /TiO2/ do poprawy barwy.

KREMY DO GOLENIA – przeważnie w tubach, wyciska się krem na zwilżony pędzel i nakłada na twarz. Piana mydlana musi być łagodna, gęsta, śmietanowa i neutralna. Kremy przy dłuższym przechowywaniu nie powinny się rozdzielać.Bardzo miękkie kremy powstają przez zmydlenia roślinnych i zwierzęcych olejów wodorotlenkiem potasu, twardsze przez zmydlenie stearyny. Nadwyżka2 – 4 % stearyny nadaje kremom perlisty połysk. Dla polepszenia własności kremu dodaje się małe ilości lanoliny, alkoholu cetylowego, laurylosiarczanu sodowego. Krem powinien zawierać 5 – 25 % gliceryny – działanie nawilżające, zapobiega wysuszeniu.

Receptura – przykładA/. Kwas kokosowy 3, 0 Kwas mirystynowy 4, 0 Stearyna 3xprasowana 30, 0

B/. KOH 6, 6 NaOH 0, 9 Gliceryna/86%/ lub Sorbitol/70%/ 6, 0 Boraks/sodium borate/ 0, 5 Sodium silicate 0, 5 Woda do 100, 0

C/. Ethylhexyl Hydroxy – stearate/crodamol OHS/ 2, 0 Stearyna 4, 8

47

Kompozycja zapachowa, konserwant

Proces technologiczny: faza A stopić do temperatury 80° C, fazę B rozpuścić w zimnej wodzie i ogrzać do temperatury 80°C – poczym powoli wlewać do fazy A do zmydlenia. Proces trwa co najmniej jedną godzinę w temperaturze 80°C. Fazę C ogrzać do 80°C, poczym dodać porcjami do kremu, nadal mieszać, następnie powoli chłodzić, w temperaturze 40°C dodać kompozycję zapachową. Krem powinien leżakować w chłodnym miejscu przez 24 godziny zim zostanie zakonfekcjonowany w tuby.

PIANKI DO GOLENIA W AEROZOLUPłynne mydła do golenia, które pod wpływem gazów/propellentów/ wychodzą z pojemnika aerozolowego w postaci piany. Receptury obok mydła zawierają detergenty – laurylosiarczan sodowy lub sarkozynian laurylosodowy w małych ilościach do polepszenia własności pieniących. Dla lepszego poślizgu ostrza maszynki dodaje się olej parafinowy, lanolinę i jej pochodne. Substancje zwilżające – gliceryna, sorbit, propylenoglikol zapobiegają wyparowaniu wody.

Receptura przykładowaA/. Stearyna 8, 0 Kwas mirystynowy 2, 0 Olej parafinowy 1, 0 Glyceryl stearate /Cithrol GMS S/E/ 3, 0 Lanolina 0, 5

B/. Trójetanolamina/99%/ 5, 0 Boraks 0, 5 Sodium silicate 0, 5 Sodium lauryl sarcosinate /Crodasinic L/ 0, 5 Gliceryna/sorbitol 3, 5 Woda do 100, 0kompozycja zapachowa, konserwant

Faza A – stopić i ogrzać do temperatury 75 - 80°CFaza B – w wodzie rozpuścić składniki fazy B i ogrzać do temp. 75 - 80°CFazę tłuszczową /A/ dodać do fazy wodnej /B/ i powoli mieszać.W temperaturze 50°C dodać kompozycję zapachową.

48

Napełnienie koncentrat 90% gaz 10%

PREPARATY PO GOLENIU – działaniea/. neutralizacja alkalicznego naskórkab/. utworzenie kwaśnego płaszcza ochronnego skóryc/. ściągające na pory skóryd/. łagodzenie podrażnionej skórye/. odświeżająco-chłodzącePreparaty po goleniu mogą być w postaci lotionów – after shave/płyny po goleniu/, balsamów i żeli.

PŁYN PO GOLENIU – after shavea/. Kwas mlekowy, cytrynowy – do neutralizacji alkaliib/. substancje ściągające – ekstrakty ziołowec/. alkohol etylowy /96%/ - 40 – 60% z dodatkiem mentolud/. substancje łagodzące – bisabolol, azulen, allantoinae/. gliceryna, sorbitol, glikol propylenowy – działanie nawilżające

Receptura przykładowaA/. Alkohol etylowy /96%/ 50, 0 Propylene Glycol 2, 0 PEG-75 Lanolin/Solan E/ 0, 5

B/. Allantoina 0, 2 Kwas mlekowy/cytrynowy 0, 1 Woda do 100, 0

C/. PEG-40 Hydrogenated Castor Oil 1, 0 Kompozycja zapachowa 0, 5

Rozpuścić składniki fazy A, B i C oddzielnie, poczym do fazy A dodać fazęB i C

BALSAM PO GOLENIU – emulsja O/W szybko wnikająca w skórę o działaniupielęgnacyjno-odświeżającymReceptura przykładowaA/. Glyceryl Stearate/and/ PEG –100 Stearate/Cithrol GMS A/S 3, 0 Cetearyl Alcohol/and/ Ceteareth 20/CosmowaxD/ 2, 0 Caprylic/Capric Triglyceride /Crodamol GTCC/ 2, 0

49

Isopropyl Palmitate/Crodamol IPP/ 3, 0 Dimethicone /200/ 1, 0 Mentol 0, 05

B/. Gliceryna/86%/ 2, 0 Allantoina 0, 1 Carbomer 980/Carbopol 980/ 0, 1 Woda do 100, 0

C/. Trójetanolamina /99%/ do pH 6, 0 – 6, 5 Woda 2, 0

kompozycja zapachowa, konserwant

Carbopol 980 rozpuścić w ciepłej wodzie /60 - 65°C/, poczym dodać glicerynę i allantoinę. Fazę olejową /A/ stopić do temperatury 60 - 65°C. Fazę wodną /B/ dodać do fazy olejowej /A/, mieszać, poczym chłodzić i w temperaturze ok. 60°C neutralizować trójetanolaminą/fazaC/. W temperaturze 40°C dodać kompozycję zapachową

ŻEL PO GOLENIU – receptura przykładowaA/. Carbomer 980 – 2% roztwór wodny 25, 0 Woda do 100, 0

B/. Polysorbate 20/Crillet 1/ 2, 0 Tocopheryl acetate /wit E/ 0, 1

C/. Aloe Vera Gel 5, 0

D/. Trójetanolamina/99%/ do pH 6, 5 – 7, 0 Woda 5, 0

kompozycja zapachowa, konserwant

Wodę dodać do roztworu Carbopolu 980/a/, wymieszać, z neutralizować roztworem trójetanolaminy/D/. Zmieszać fazę B, dodać do żelu, potem Aloe Vera Gel – całość wymieszać

50

ŚRODKI DO MYCIA, PIELĘGNACJI I UPIĘKSZANIA WŁOSÓWSZAMPONY – słowo „shampoo” pochodzi z języka hinduskiego i oznacza masaż. Tak określa się środki do mycia włosów, które przez „masaż” usuwają z włosa i skóry głowy brud, tłuszcz i resztki skóry. Preparaty nie powinny wpływać niekorzystnie na włos i skórę głowy.Do połowy lat 30 XX w. mydło było jedynym środkiem do mycia włosów, jednak miało wady. Mała pienistość w twardej wodzie, alkaliczność powodowała przy myciu tworzenie się na włosach mydeł wapniowych, przez co były one matowe i trudne do rozczesania. Usunięcie mydeł wapniowych z włosa wymagało dodatkowego płukania włosów roztworem kwasu octowego lub cytrynowego. Na początku XX w. produkowano szampony mydlane w proszku na bazie mydła sodowego sproszkowanego z dodatkiem substancji zmiękczających jak: boraks, kwaśny węglan sodowy, sześciometafosforan sodowy, wzbogacone ekstraktami roślinnymi i kompozycją zapachową. Receptura przykładowa:

Mydło sodowe mielone 80, 0Kwaśny węglan sodowy/NaHCO3/ 10, 0Boraks/czteroboran sodowy-Na2B407/ 10, 0Komp. zapachowa 0, 3 – 0, 5

W 1927 roku pojawiły się szampony mydlane w płynie na bazie mydła kokosowego, produkowane tradycyjną techniką mydlarską.Receptura przykładowa:Olej kokosowy /LZ 250/ 14, 0Olej oliwkowy /LZ I90/ 7, 0Wodorotlenek potasowy KOH 45% 10, 6Woda do 100, 0

WyliczeniaX - % wagowy KOH potrzebny do zmydlenia

X = ciężar cząsteczkowy KOH x ciężar wagowy oleju kokosowego_________________________________________________________ xF

ciężar cząsteczkowy oleju kokosowego

56100ciężar cząsteczkowy = __________ LZ

51

olej kokosowy 224, 4 , olej oliwkowy 295, 3

ciężar cząsteczkowy KOH 100% - 56

F – faktor KOH /przeliczenie handlowego 45% KOH na 100% = 100 : 45 = 2, 2/

56x14X = ________ x 2, 2 = 7, 7 KOH 45% 224, 4

tak samo wylicza się dla oleju oliwkowego

Proces technologicznyOleje ogrzać do 75°C, powoli dodać roztwór KOH, gdy nastąpi zżelowanie dodać 2/3 ilości gorącej wody, kontynuować mieszanie na gorąco do całkowitego zmydlenia, poczym dodać pozostałą ilość wody. Gdy temperatura osiągnie 40 - 45°C dodać kompozycję zapachową i pozostawić do ochłodzenia.Podczas II wojny światowej i bezpośrednio po wojnie została ulepszona produkcja szamponów mydlanych w płynie. Do zmydlania kwasów tłuszczowych zastosowano zasadę organiczną – trójetanolaminę – N/CH2-CH2OH/3 – która tworzyła mydło o pH 8 – 8, 5, łagodniejsze dla włosów i skóry.

Receptura przykładowakwas kokosowy 5, 0 /LZ ok. 250/kwas oleinowy 6, 0glikol propylenowy 6, 0trójetanolamina /99%/ 6, 5woda do 100, 0oraz dyspergator jonów wapniowych /sześciometafosforan sodowy/

% wagowy trójetanolaminy potrzebny do zmydleniaciężar cząsteczkowy kwasu kokosowego 224, 4ciężar cząsteczkowy kwasu oleinowego 282ciężar cząsteczkowy trójetanolaminy 143wyliczenie wg wzoru na str. 48

Proces technologicznyKwas kokosowy stopić, dodać kwas oleinowy, wymieszać, połączyć z glikolem propylenowym, dodać trójtanolaminę i mieszać do uzyskania klarownej masy.

52

Otrzymane mydło rozcieńczyć wodą zawierającą dyspergator jonów wapniowych/sześciometafosforan sodowy/.

Pierwsze związki syntetyczne, anionowe, które miały zastąpić mydło opracowano ok. 1860 r. – były to sulfonowane, a właściwie estryfikowane kwasem siarkowym oleje nienasycone głównie rycynowy. Sulfonowany olej rycynowy – zwany olejem tureckim – nie tworzył mydeł wapniowych, ale słabo się pienił, wysuszał włos, zmniejszał połysk.

Wraz z rozwojem chemii już ok.1930 roku opracowano substancję powierzchniowo czynną – związek anionowy – acyl izotionian/Acyl isethionate/w formie soli sodowej R-COO-CH2 . CH2SO3Na, podobny do mydła, ale o lepszych własnościach użytkowych – dobrze się pieni w twardej wodzie i jest dyspergatorem mydeł wapniowych, łagodnie odtłuszcza skórę, nie ulega hydrolizie w zakresie pH 6 – 8.Izotionian sodowy w kombinacji z mydłami na bazie kwasów tłuszczowych/kokosowy/ - Sodium Cocoyl Isethionate/Igepon AC-78 Hostapon KA 80%/ - stanowi alternatywę dla mydeł, powstają tzw. mydła „półsyntetyczne” – syndet. Mydła syndet „kremowe” pienią się dobrze niezależnie od twardości wody, są lekko kwaśne pH 4, 5 – 6, 0, zawierające substancje natłuszczające, nawilżające, oleje roślinne.

Na początku lat 30 XX w. w Niemczech powstały nowe związki anionowe – estry kwasu siarkowego i alkoholi tłuszczowych. Alkohole otrzymywano przez uwodornienie tłuszczów, najlepiej działają związki zawierające 10 – 14 atomów węgla, otrzymuje się je z oleju kokosowego, z oleju ziaren palmowych.Nowe detergenty:laurylosiarczan sodowy – Sodium Lauryl Sulfatecetylosiarczan sodowy – Sodium Cetyl Sulfateotworzyły drogę do produkcji szamponów niemydlanych.

Produkcję na skalę przemysłową rozpoczęto w początku lat 40 XX w. Laurylosiarczan sodowy wysuszał skórę, dlatego wprowadzono siarczanowane oksyetylowane /2-3 mole tlenku etylenu/ alkohole tłuszczowe – Sodium Laureth Sulfate /Texapon/, które bardzo dobrze pienią się w twardej wodzie i są lepszymi dyspergatorami mydeł wapniowych. Rozszerzono asortyment detergentów anionowych, opracowano nowe związki kationowe, amfoteryczne i niejonowe, przez co wzbogacone zostały receptury szamponów.

DETERGENTY ANIONOWE 1/. Siarczanowane oksyetylowane alkohole laurylowe – Sodium Laureth Sulfate /Texapon/2/. Sulfobursztyniany alkoholi tłuszczowych i ich oksyetylowane pochodne, na

53

odpowiedni alkohol tłuszczowy działa się bezwodnikiem maleinowym, a następnie przyłącza kwaśny siarczyn sodowy. Sulfoniany estrów kwasu bursztynowego wykazują bardzo dobre własności zwilżające, są łagodne dla dla skóry i błony śluzowej – stosowane w szamponach dla dzieci, preparatach do higieny intymnej – Disodium Laureth Sulfosuccinate /Texapon SB 3/

3/. Acylopeptydy – produkty kondensacji kwasów tłuszczowych z aminokwasami R – CO – NH/polipeptyd/COOH, sól sodowa potasowa, trójetanolaminowa z kwasem kokosowym Potassium Coco-Hydrolyzed Protein/Lamepon/-szampony dla dzieci4/. Acylosarkozyniany – produkt kondensacji kwasów tłuszczowych /laurylowy/ z sarkozyną /kwas N-metyloaminooctowy/

R – C – N – CH2 – COONaO CH3

Sodium Lauroyl Sarcosinate /Crodasinic LS 30/5/. Produkty kondensacji kwasów tłuszczowych/kokosowy, palmowy/ z metylotauryną /kwas 2-/metyloamino/-etanosulfonowy – sól sodowa /Hostapon CT/6/. Acyloglutaminiany /Acyl Glutamate/ - sole kwasu glutaminowego/kwas alfa-aminoglutarowy/ z naturalnymi wyższymi kwasami tłuszczowymi /kokosowy/ - Sodium Cocoyl Glutamate – słabo kwaśne, trwałe wobec jonów wapnia, wykazują dobrą zgodność ze skórą. Stosuje się w mydłach kremowych „półsyntetycznych” w połączeniu z acylo-izotionianami, np. Sodium Cocoyl Glutamate 42, 0 /Acylglutamat GS-II/ Sodium Cocoyl Isethionate 42, 0 Alkohol cetylowy 6, 0 Woda 10, 0 7/. Detergenty perłowe – drobnoziarnista dyspersja dwustearyniamu etylenoglikolu w wodzie – Glycol Distearate – stosuje się bazy perłowe, które zawierają: Sodium Laureth Sulfate/and/Glycol Distearate/and/Cocamide MEA Cocamidopropyl Betaine/and/Glycol Distearate/and/Cocamide DEA

DETERGENTY KATIONOWEstosuje się w szamponach w ograniczonym zakresie jako środki kondycjonujące, poprawiające wygląd włosa: puszystość, połysk, łatwe rozczesywanie i układanie. Do grupy tej należą czwartorzędowe związki amoniowe o C10 – C14

łańcucha alkilowego – QUATS – Cetrimonium Chloride

54

- o działaniu bakteriobójczym i dużym powinowactwie do włosa.Polimery kationowe silikonowe – połączenie polisiloksanów z czwartorzędowymi związkami amoniowymi – Quaternium 80 – wykazują zgodność z detergentami anionowymi, w szamponach stosuje się w ilości 0, 2 – 2% , w odżywkach 0, 5 – 4%. Związki te ułatwiają rozczesywanie włosów na mokro i sucho, redukują elektryczność statyczną, poprawiają wygląd włosa.

DETERGENTY AMFOTERYCZNEposiadają jon „obojnaczy” – amfoteryczny, w środowisku kwaśnym tworzą dodatnie kationy, w środowisku alkalicznym ujemne aniony. Związki amfoteryczne są łagodne dla skóry i włosów, są zgodne z detergentami jonowymi i niejonowymi, są trwałe w zakresie pH 2 – 14, nie działają drażniąco.W grupie tej najczęściej stosowane są:a/. pochodne imidazoliny – produkt kondensacji kwasów tłuszczonych /kokosowy, laurowy/ z grupą zasadową imidazolową/Miranol C2M conc./b/. pochodne betainy – betaina – metylowa pochodna aminokwasów /CH3/3N+ .CH2COO, została wykryta przez chemika niemieckiego C. Scheiblerw soku buraka cukrowego. Później nazwano wszystkie związki, które zawierałyczwartorzędowe zasady amoniowe z resztami kwasowymi /kokosowym/ - betainą. Cocamidopropyl Betaine /Tego Betain L7/

ZWIĄZKI NIEJONOWEwykazują słabe działanie pieniące, ale są stosowane jako dodatki stabilizujące pianę – alkanoloamidy kwasu kokosowego – Cocamide DEA/Comperlan KD/.Nowa generacja środków powierzchniowo czynnych o łagodnym działaniualkilopoliglukozydy – C12 – C16 – Lauryl Glucoside /Tego Glucosid 1216/i kombinacja ze związkiem amfoterycznym Lauryl Glucoside/and/Cocamidopropyl Betaine/Tego Glucosid L 55/. Związki te wykazują bardzo dobre działanie zagęszczające, dobre własności pieniące, dają stabilna pianę, łagodzą działanie detergentów anionowych.

W szamponach stosuje się:1/. Środki zagęszczające – szampony zawierające laurynosiarczany – Sodium Laureth Sulfate – można zagęścić chlorkiem sodu /NaCl – sól kuchenna/ w ilości 2 – 5 %. Kombinacja detergentu anionowego/sodium laureth sulfate/ i amfoterycznego typu betaina zagęszcza szampon. Stosuje się substancje żelujące: hydroksyetylocelulozę, alginian sodowy, Guar Gum/Cyamopsis Tetragonolobus/, kopolimery akrylowe/Sodium Styrene/Acrylates Copolimer/.2/. Stabilizatory piany – alkanoloamidy kwasu kokosowego/Cocamide DEA/, działają jako stabilizatory piany, podwyższają lepkość.3/. Substancje natłuszczające – 0, 5 – 2% - rozpuszczalne w pochodne lanoliny

55

- PEG-75 Lanolin /Solan E/, oleje zmiekczające – emolient – mirystynian izopropylu /Crodamol IPM/, etoksylowane trójglicerydy – rozpuszczalne w wodzie emolienty – oleju migdałowego – PEG-60 Almond Glycerides /Crovol A-70/, wiesiołkowego – PEG-60 Evening Primrose Glycerides /Crovol EP-70/.4/. Substancje kondycjonujące – pochodne kationowe z grupy czwartorzedowych zasad amonionowych/Cetrimonium Chloride/, polimery silikonowo-kationowe/Abil Quats/, polimery czwartorzedowych zasad amoniowych z hydroksyetylocelulozą – Polyquaternium – 10 /Polymer JR/

- poprawiają rozczesywalność na mokro i sucho, zapobiegają elektryzowaniu, nadają włosom miękki, jedwabny chwyt.

5/. Substancje konserwujące – wybór konserwantów zależy od receptury, musi być zgodność chemiczna składników receptury oraz skuteczność działania na bakterie, grzyby i pleśnie. Stosuje się konserwanty dopuszczone przez Ministerstwo Zdrowia np. DMDM – Hydantoina /Glydant/, Quaternium – 15 /Dowicil 200/, 4-Hydroxybenzoic acid i sole Methylparaben, 2-bromo-2-nitropropane-1,3-diol /Bronopol/, Kathon CG, benzoesan sodowy, sorbinian sodowy.6/. Substancje czynne a/. ekstrakty roślinne – chmiel/Humulus lupulus/, szyszki, łopian większy /Arctium lappa/ - korzeń, brzoza/Betula Verrucosa/ - liść – stosuje się przy wypadaniu włosów, przy łojotoku suchym i łupieżu b/. ekstrakty roślinne utrwalające kolor włosa po farbowaniu-np. lawsonia bezbronna/Lawsonia inermis/-henna –włosy rude, rumianek lekarski /Chamomilla recudita/-włosy blond, chaber bławatek /Centaurea cyamis/ - włosy rozjaśnione, orzech włoski/Juglans regia/ - włosy brązowe, mieszanina henny/Lawsonia/ i indygo/niebieski barwnik z rośliny Indigofera tinctoria L/ w stosunku 1 : 3 – włosy czarne. c/. substancje przeciwłupieżowe

- pirytonian cynku /Zinc pyrithione/ - max 0, 5 % - kwas undecylowy i jego sole /Undecanoic acid and its salts/ - max. 0, 2% /kwas/

substancje te mogą być stosowane w kosmetykach w stężeniu wyższym, w przypadkach uzasadnionych specyficznym przeznaczeniem wyrobu np. mydła dezodoryzujące, szampony p-łupieżowe

- kwas salicylowy i jego sole/Salicylic acid and its salts/ - 0, 5%/kwas/- triclosan /Irgasan DP 300/ - 0, 3%

d/. substancje proteinowe - proteiny jedwabiu – Hydrolyzed Silk/Crosilk/ - otaczają powierzchnie włosa, zwiększają jego elastyczność, zapobiegają łamliwości i rozszczepianiu końcówek włosa – 0, 5 – 2%.

56

- proteiny sojowe – Hydrolyzed Soy Protein/Hydrosoy 2000/ - nawilżają i ochraniają włos – 0, 5 – 2% - proteiny pszenicy – Hydrolyzed Wheat Protein/Hydrotricum/

- nawilżają, kondycjonują włos – 0,5 – 2% - kompleksy kationowo - proteinowe Hydroxypropyltrimonium Hydrolyzed Wheat Protein /pszenicy/ - /Hydrotriticum/ - poprawia strukturę i nawilżanie włosa 0, 5 – 5% - proteiny przeciw starzeniu włosa – hydrolizowana keratyna

Keratin /and/Hydrolyzed Keratin /Keratec/ otrzymywane z wełny owczej, chroni włos przed starzeniem, działa ochronnie przeciw uszkodzeniom włosa, 0, 5 – 5 %7/. Kwas cytrynowy lub mlekowy regulują pH szamponu 6, 0 – 7, 0.

WymaganiaZawartość substancji aktywnej /S.A/ - detergentu wynosi 7 – 20%.Normy ogólne : PN-C-77002 : 1997 Wyroby kosmetyczne i perfumeryjne. Szampony w płynie i płyny do kąpieli. Wymagania i badania

Przykłady recepturalne – bez szamponowych1/. Sodium Laureth Sulfate /28 %/ 40, 0 Cocamide DEA 3, 0 Chlorek sodu 2, 0 Gliceryna 2, 0 Kwas cytrynowy do regulacji pH 6, 5 - 7, 0 Konserwant, komp. zapach., woda do 100, 0

2/. Sodium Laureth Sulfate /28 %/ 35, 0 Sodium Lauroyl Sarcosinate /Crodasinic LS/ 10, 0 Dimethicone Copolyol /Abil/ 0, 5 PEG – 7 Glyceryl Cocoate/Glycerox HE/ 1, 0 Konserwant, chlorek sodu, kwas cytrynowy, woda do 100, 0 3/. Sodium Laureth Sulfate /28%/ 25, 0 Sodium Laureth Sulfosuccinate /40%/ 15, 0 Polyquaternium – 10 /Polymer JR/ 1, 0 Konserwant, kwas cytrynowy, kompozycja Zapachowa, woda do 100, 0

57

4/. Sodium Laureth Sulfate /28%/ 35, 0 Glycol Distearate /Cithrol EGMS/ 2, 0 Cocamidopropyl Betaine 10, 0 Konserwant, kwas cytrynowy, komp. zapachowa, woda do 100, 0 /szampon perłowy/

5/. Sodium Laureth Sulfate /28%/ 25, 0 Quaternium – 80 /Abil Quats/ 0, 5 Lauryl Glycoside /and/ Cocamidopropyl Betaine/Plantacare/ 8, 0 Cocamidopropyl Betaine 10, 0 Konserwant, kwas cytrynowy, komp. zapachowa, woda do 100, 0- działanie kondycjonujące

6/. Szampon dla dzieci Sodium Laureth Sulfate /28%/ 15, 0 Sodium Lauroyl Sarcosinate 5, 0 Polyquaternium – 10 1, 0 Cocamidopropyl Betaine 5, 0 Polysorbate 20 1, 0 Komp. zapachowa 0, 2 Kwas mlekowy do regulacji pH 6, 0 – 6, 5 Konserwant, woda do 100, 0

7/. Szampon dla dzieci Sodium Cocoyl Glutamate 28, 0 Sodium Lauroyl Sarcosinate 8, 0 Cocamidopropyl Betaine 5, 0 PEG-75 Lanolin /Solan E/ 0, 5 Polysorbate 20 1, 0 Komp. zapachowa 0, 2 Kwas mlekowy do pH 6, 0 – 6, 5 Konserwant, woda do 100, 2

8/. Szampon przeciw-łupieżowy Sodium Laureth Sulfate /28%/ 25, 0 Cocamidropropyl Betaine 10, 0 Sodium Lauroyl Sarcosinate 10, 0 Panthenol/and/Butylene Glycol/and/ Salicylic Acyd/and/Bisabolol/ /Antidandruff Agent Special/ 3, 0

58

Kwas cytrynowy do pH 6, 5 – 7, 0 Konserwant, komp. zapach. , woda do 100, 0

9/. Kremowy żel pod prysznic Sodium Cocoyl Isethionate 30, 0 Woda do 100, 0 Rozpuścić w ciepłej wodzie i ostudzić do 40°C, potem dodać Sodium Laureth Sulfate /28%/ 25, 0 Gliceryna 4, 0 Isopropyl Myristate/Crodamol IPM/ 1, 0 Cocamidopropyl Betaine 10, 0

Kwas cytrynowy do pH 6, 0 – 6, 5 Chlorek sodu, konserwant, kompozycja zapachowa

10/. Płyn do higieny intymnej Gliceryna 2, 0 Sodium Laureth Sulfate /28%/ 15, 0 Sodium Lauroyl Sarcosinate 10, 0 Komp. zapachowa 0, 1 Chlorhexidine digluconate/20%/ 0, 1 Allantoina 0, 05 Ekstrakt rumiankowy 0, 5 Konserwant, woda do 100, 0

11/. Mydło płynne Sodium Laureth Sulfate /28%/ 20, 0 Sodium Lauroyl Sarcosinate 10, 0 Cocamidropropyl Betaine 10, 0 Dimethicone Copolyol/Abil/ 2, 0 Konserwant, komp. zapachowa, woda do 100, 0

ŚRODKI DO PIELĘGNACJI WŁOSÓWWspółczesne szampony zawierają substancje kondycjonujące – kationowe czwartorzędowe zasady amoniowe lub kompleksy kationowo-silikonowe albo celulozowe. Substancje te powodują, że włos po umyciu łatwo rozczesywuje się na mokro i sucho, poprawia się jego połysk oraz zapobiegają elektryzacji włosa. W przypadku włosów zniszczonych przez farbowanie – trwałą ondulację, rozjaśnianie lub wysuszonych przez działanie promieni słonecznych wymagane jest stosowanie specjalnych odżywek o działaniu regeneracyjnym. W zależności od stopnia uszkodzenia włosa odżywka jest albo spłukiwana – czas oddziaływania 5-30 minut /rinse/ albo pozostawiona na włosach /non rinse/.

59

Odżywki występują w postaci półpłynnych emulsji O/W lub pianki w opakowaniu aerozolowym.

Surowce1/. Emulgatory – stosuje się związki niejonowe, stabilne w środowisku kwaśnym pH 4, 0 – 4, 5 , np.

- mono-dwustearynian gliceryny Glyceryl Stearate/and/ Ceteth-20 /Teginacid H/

- Cetearyl Alcohol /and/ Ceteareth – 20 /Cosmowax D/- PEG-8 Stearate /Cithrol 4MS/

2/. Oleje – zmiękczające np. mirystynian izopropylu, olej parafinowy, olej z kiełków pszenicy, olej słonecznikowy

3/. Czwartorzędowe zasady amoniowe – Cetrimonium Chloride /Dehyquart A/- polimery silikonowo-kationowe – Quaternium 80/Abil Quats- polimery celulozowo-kationowe-Polyquaternium – 10

/Polymer JR/

4/. Kwas cytrynowy lub mlekowy do regulacji pH

5/. Substancje czynne a/. hydrolizaty keratyny – Hydrolyzed Keratin/Keratec/ - działają na zasadzie „cementu”, uzupełniają ubytki struktury włosa na zewnątrz i wewnątrz, przez co następuje wzmocnienie włosa i poprawa jego wyglądu b/. d –pantenol – naturalny składnik spoiwa międzyfikrylarnego, wypełniającego wnętrze włosa, reguluje jego nawilżenie c/. substancje proteinowe – poprawiają strukturę i elastyczność włosa i nawilżenie –

- hydrolizowane proteiny jedwabiu – Hydrolized Silk/Crosilk/- kationowe hydrolizowane proteiny pszenicy – Hydroxypropyltrimonium Hydrolyzed Wheat Protein /Hydrotriticum/.

Przykłady recepturalneA/. Glyceryl Stearate /and/Ceteth-20 3, 0 Mirystynian izopropylu 6, 0

B/. Cetrimonium Chloride 3, 0 Kwas cytrynowy do pH 4, 0 – 4, 5 Woda do 100,0

C/. Substancja czynna, kompozycja, konserwant – wg uznania

60

Fazę A i B ogrzać oddzielnie do 70°C, dodać fazę B do fazy A, mieszać, w temperaturze 40°C dodać fazę C. A/. Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20 3, 0 Olej parafinowy 2, 0 Olej z kiełków pszenicy 1, 0

B/. Quaternium – 80/Abil Quats 3270/ 2, 0 Dimethicone Copolyol 0, 5 Gliceryna 2, 0 Kwas cytrynowy do pH 4, 0 – 4, 5 Woda do 100, 0 C/. Substancja czynna, konserwant, kompozycja zapachowa – wg uznania

Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp. 65 - 70°C – dodać fazę B do fazy A, mieszać, w temperaturze 40°C dodać fazę C.

Odżywka w formie pianki aerozolowejA/. PEG – 8 Stearate 0, 5 Alkohol cetylowy 0, 7B/. Cetrimonium chloride 1, 0 Kwas cytrynowy do pH 4, 0 – 4, 5 Woda do 100, 0C/. Alkohol etylowy /96%/ 20, 0 D/. d-pantenol 0, 2 Woda 0,5E/. Konserwant, kompozycja zapachowa – wg uznania napełnienie : koncentrat 95% butan 5% Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp. 65 - 70°C, dodać fazę B do fazy A, mieszać w temperaturze 40 - 45°C dodać alkohol etylowy i fazę D, wymieszać oraz dodać fazę E.

PREPARATY DO UKŁADANIA WŁOSÓW – hair styling- preparaty do modelowania włosów- lakiery utrwalające fryzurępreparaty do modelowania nakłada się na wilgotne lub suche włosy, gdzie tworzą niewidzialny, elastyczny film, który otacza pojedynczy włos, trwały na rozerwanie. Do połowy XX w. stosowano do układania roztwory cukru – 3-4% roztwór maltozy /cukier słodowy/, naturalne żywice roślinne/tragant, guma karaya, guma arabska/, pochodne celulowy lub piwo. Ppreparaty te na

61

bazie żywic naturalnych dawały film mało elastyczny, który przy czesaniu ulegał zniszczeniu, kruszył się i włosy stawały się matowe. Rozwój chemii polimerów organicznych dokonał przełomu w tej dziedzinie. W 1950 roku opracowano polimer winylopirolidon –PVP/Luviskol K/ - żywica syntetyczna, rozpuszczalna w wodzie, higroskopijna, przy dużej wilgotności powietrza film stawał się lepki i mało elastyczny. Aby rozwiązać ten problem opracowano kopolimer winylopirolidonu i octanu winylu – PVP/VA/Luviskol VA - w roztworze alkoholu etylowego lub izopropanolu, nierozpuszczalny we wodzie. Kopolimery winylowe stosuje się w preparatach do układania włosów i lakierach.Pierwsze lakiery do utrwalania fryzury były na bazie naturalnej żywicy – szelaku otrzymywanej przez uszlachetnienie gumilaki – wydzieliny owada /Lacifer lacca/ film był zbyt sztywny, widoczny na powierzchni włosa, trudny do usunięcia przy myciu. Lakiery z użyciem winylopirolidonu –PVPWymagały poprawy jakości filmu – dodatek małej ilości szelaku lub modyfikowanych estrów kalafonii zmniejszał higroskopijność a zastosowanie olejów zmiękczających np. mirystynianu izopropylu poprawiał elastyczność. Przełom nastapił po zastosowaniu kopolimeru PVP/VA.

Przykłady recepturalnePłyn do układaniaA/. Alkohol etylowy /96%/ 20, 0 PVP /Luviskol K 30/ 2, 0 B/. Woda do 100, 0 PEG-75 Lanolin/Solan E/ 0, 5 C/. PEG-40 Hydrogenatet Castor Oil 1, 0 Komp. zapachowa 0, 5 D/. Konserwant wg uznania Fazę A, B, C rozpuścić oddzielnie i zmieszać razem

Żel do układania A/. Carbomer/Carbopol 940/ 0, 8 Woda do 100, 0 B/. Trójetanolamina 0, 8 Woda 2, 0 C/. PVP /Luviskol K 30/ 3, 0 Alkohol etylowy /96%/ 30, 0 D/. Dimethicone Copolyol 0, 5 E/. PEG – 40 Hydrogenated Castor Oil 1, 0 Komp. zapachowa 0, 5 Konserwant wg uznania

62

Fazę A zdyspergować, poczym dodać fazę B, mieszać do utworzenia żelu. Następnie dodać fazę C, D i E.

Pianka do układania A/. PVP/VA Copolymer 4, 0 Alkohol etylowy/96%/ 10, 0 B/. PEG-7 Glyceryl Cocoate /Glycerox HE/ 1, 0 Cocodimonium Hydroxypropyl- Silk Amino Acids/Crosilkquat/ 0, 3 Woda do 100, 0 Kompozycja zapachowa wg uznania PVP rozpuścić w alkoholu etylowym, potem dodać pozostałe składniki. Napełnianie koncentrat 95%, butan 5%

Wosk do układania – na bazie polietylenoglikoli rozpuszczalnych w wodzie PEG-1000 /Carbowax/ 70, 0 PEG-400 15, 0 PEG-40 Hydrogenated Castor Oil 8, 0 Woda 5, 0 Glyceryl Stearate/and/PEG-100 Stearate/Cithrol GMS A/S/ 2, 0 Wszystkie składniki zmieszać na ciepło, napełniać płynny wosk bezpośrednio do opakowań. Woski stosuje się przy włosach suchych.

LAKIER DO WŁOSÓW w aerozolu Copolymer PVP/VA 3, 5 Alkohol etylowy/96%/ do 100, 0 Mirystynian izopropylu 0, 2 Komp. zapachowa 0, 3 napełnienie : koncentrat 65 % izobutan/butan 35 %

PREPARATY DO ROZJAŚNIANIA WŁOSÓWRozjaśnianie wosów polega na utleniającym zniszczeniu melaniny, ciemnego pigmentu włosów. Proces ten zachodzi w środowisku alkalicznym. Jako utleniacz stosuje się nadtlenek wodoru/woda utleniona/ i nadsiarczanyz dodatkiem aktywatorów i inhibitorów. Preparaty do utleniania są dwuskładnikowe, obydwie części miesza się bezpośrednio przed użyciem.

63

Proces rozjaśniania przebiega etapami – najpierw pod działaniem środka alkalizującego następuje rozmiękczenie włosa – zwiększenie przepuszczalności osłonki/cortex/ - lepsza penetracja umożliwia wniknięcie utleniacza w głąb włosa, gdzie następuje właściwe odbarwienie. Najpierw utlenia się ciemniejsza, brązowa lub czarna eumelanina, jasna, czerwono-żółta feomelanina jest znacznie mniej podatna na działanie czynników utleniających. Zjawisko to uniemożliwia „częściowe” rozjaśnianie, np. włosów czarnych do jasnobrązowych i zmusza do prowadzenia zabiegu aż do osiągnięcia odcieni jasnoblond. „Niedokończone” utlenianie daje włosy w odcieniach żółtym lub pomarańczowym i to jest błędnie wykonany zabieg. Przyczyną może być złe dobranie preparatu do wyjściowego odcienia/zbyt słaby środek, zbyt cienkie włosy/ lub skrócenie czasu zabiegu poniżej niezbędnego minimum.Każde rozjaśnianie obciąża /niszczy/ włosy z powodu działania środków alkalizujących /rozmiękczających włosy/ jak i samego procesu utleniania, uszkadzającego mostki siarkowe keratyny włosa.

Receptura przykładowaKrem rozjaśniającyA/. Cetearyl Alcohol/and/PEG-40 Castor oil/andSodium Cetearyl Sulfate/Emulgade F/ 30, 0 Octyldodecanol/Eutanol G/ 5, 0 B/. Woda 59, 0 C/. Amoniak /25%/ /zawartość amoniaku NH3 wynosi 1, 5% / 6, 0

Fazę A stopić, dodać wodę /faza B/ o temp. 70°c, emulgować, potem ochłodzić i w temperaturze 40°C dodać amoniak. Uzyskany krem miesza się w stosunku 1 : 1 z rozcieńczoną wodą utlenioną. Stężenie nadtlenku wodoru /H2O2/ w wodzie utlenionej przy samodzielnym utlenianiu wynosi 3 %, przy profesjonalnym 6 – 12 %. W niektórych recepturach stosuje się zamiast amoniaku trójetanolaminę.

PREPARATY DO TRWAEJ ONDULACJI WŁOSÓW Włos jest zbudowany z keratyny – białka stanowiącego podstawowy materiał budulcowy. Za kształt włosa odpowiadają wiązania chemiczne, łączące poszczególne łańcuchy keratyny. Każda zmiana kształtu – skręcenie prostego włosa lub wyprostowanie naturalnie skręconego powoduje rozciąganie wiązań poprzecznych i powstanie w nich naprężeń powodujących powrót włosa do pierwotnego kształtu. Trwała zmiana może nastąpić jedynie przez zmianę miejsc połączeń pomiędzy cząsteczkami keratyny. Proces ten jest podstawą trwałej ondulacji.

64

Polega na rozerwaniu większości poprzecznych wiązań i odbudowaniu ich w miejscach odpowiadających nowemu kształtowi włosa. Obecnie stosuje się metodę ondulowanie „na zimno”, stosując substancję o działaniu redukującym, selektywnie rozrywających wiązania siarczkowe pomiędzy łańcuchami keratyny. W prostym włosie występują wiązania siarczkowe łączące łańcuchy keratynowe. Nakręcenie włosów na lokówkę powoduje rozciągnięcie wiązań i powstanie naprężeń. Pod działaniem substancji ondulującej /reduktora/ naprężone wiązania siarczkowe pękają i naprężenia zanikają. Proces ten trwa tak długo, aż większość naprężonych wiązań zostanie zastąpiona nowymi. Wtedy działa się na włosy czynnikiem utleniającym, który powoduje ostateczne odbudowanie struktury i neutralizuje substancją ondulującą. W tak potraktowanych włosach nie występują już żadne naprężenia. Substancją ondulującą jest kwas tioglikolowy i jego sole. Dopuszczalna zawartość: A/. stosowanie ogólne – wyrób gotowy 8% w przeliczeniu na kwas tioglikolowy, pH 7 – 9, 5 B/. stosowanie profesjonalne – wyrób gotowy – 11%, przeliczeniu na kwas tioglikolowy, pH 7 – 9, 5 Preparaty do ondulacji muszą mieć odpowiednią zdolność do penetracji w głąb warstwy korowej /cortex/ włosa. Zdolność penetracyjna soli kwasu tioglikolowego w głąb zdrowego włosa jest niewielka, dlatego konieczne jest spęcznienie włosa przez zastosowanie substancji zwilżających i alkalicznych. Im wyższa wartość pH, tym szybciej następuje spęcznienie i penetracja środka ondulującego. Wartość pH współczesnych preparatów wynosi 9, 0 - 9, 8. Przełomem stało się zastosowanie estrów kwasu tioglikolowego, najczęściej używany tioglikolan gliceryny, które są zdolne do penetracji w głąb włosa bez spęcznienia włosa i przy pH nawet poniżej 7. Preparaty te stosuje się do włosów uszkodzonych, szczególnie rozjaśnianych i farbowanych. Na włosach normalnych efekt może być znikomy. Receptura przykładowa Emulsja do trwałej ondulacji na zimno – przeznaczona dla gabinetów kosmetycznych. A/. Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth 20 /Emulgade 1000 NI/ 5, 0 5, 0 B/. Woda 68, 77 72, 07 Etidronic Acid/Turpigal SL/ 0, 2 0, 2 C/. Kwas tioglikolowy /95%/ 10, 53 10, 53 D/. Amoniak /25%/ 15, 5 - Monoetanolamina - 12, 2

65

Fazę A stopić do temp. 70-80°C, Fazę B ogrzać do temp. 70 - 80°C i przy mieszaniu dodać do fazy A, utworzoną emulsję mieszać, poczym ochłodzić do temp. 30°C. Następnie dodać kwas tioglikolowy /faza C/ dokładnie wymieszać, na końcu zneutralizować amoniakiem lub monoetanolaminą, pH preparatu ok. 9, 2.

UtrwalaczA/. Cetearyl Alcohol/and/PEG-40 Castor Oil /Emulgate F/ 1, 0 B/. Woda 82, 8 Kwas cytrynowy 1, 2 C/. Sodium Laureth Sulfate /Texapon N 25/ 5, 0 D/. Nadtlenek wodoru /H2O2/ - 30% roztwór 10, 0

Fazę A stopić, fazę B ogrzać do temp. 80°C i dodać do stopionej fazy A, mieszać w temp. 30 - 40°C dodać Texapon na końcu fazę D, pH preparatu ok.4,5

FARBY DO WŁOSÓW Preparaty do farbowania włosów są najstarszym znanym kosmetykiem. Ich użycie można znaleźć już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie. Złoto – blond włosy były popularne w Rzymie za czasów Juliusza Cezara. Kobiety i mężczyźni używali wiele różnych mikstur do rozjaśniania i farbowania włosów. Zmiana koloru włosów i brody była często praktykowana na dworach w Bizancjum. Do farbowania włosów używano rośliny: henna, indygo, szafran, rumianek, galasówki i inne. Sole metali były używane do farbowania włosów przez Galena. W okresie renesansu były bardzo popularne blond włosy, odcień ten otrzymywano przez użycie kwiatów łubinu z saletrą potasową/saletra indyjska KNO3/, szafranu i marzanny z solami srebra i intensywne oddziaływanie promieni słonecznych.

Preparaty do barwienia włosów dzielą się na:A/. barwienie trwałe – utleniające – permanentB/. barwienie półtrwałe – semi – permanentC/. barwienie okresowe – tempory

BARWIENIE UTLENIAJĄCE – permanent – polega na reakcji chemicznej prekursora barwnika – parabarwnika /dye intermediates/ - produkt pośredni bezbarwny, który w obecności nadtlenku wodoru /H2O2/ i w środowisku alkalicznym /amoniak/ tworzy barwnik wewnątrz włosa. Cząsteczki parabarwników organicznych są w stanie wniknąć przez zewnętrzną warstwę keratynową włosa w środowisku alkalicznym. Parabarwniki – aromatyczne dwuaminy /m-, p- fenylenodiamina/, p –aminofenol i ich pochodne są połączone

66

z substancjami modyfikującymi kolor – barwniki sprzęgające – rezorcinol, m-aminofenol, które stabilizują kolor.

Przegląd surowcowy1/. Emulgatory/bazy emulsyjne – anionowe, niejonowe Cetearyl Alcohol/and/Sodium Cetearyl Sulfate /Lanette N/ Cetearyl Alcohol/and/Sodium Lauryl Sulfate/and/Sodium Cetearyl Sulfate /Lanette SX/ Glyceryl Stearate S/E /Cutina GMS S/E/ Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth – 20/and/PEG-40 Castor Oil /Emulgade/ 2/. Detergenty syntetyczne Cocamidropropyl Betaine, Sodium Laureth Sulfate, MEA –Lauryl Sulfate 3/. Substancje żelujące, zagęstniki alkohol cetylowy, alkohol cetylo-stearylowy, alkiloloamidy kwasu kokosowego /Cocamide DEA/, krzemionka /Sodium Silicate/, pochodne celulozy 4/. Rozpuszczalniki alkohole /izopropylowy/, glikole/propylenowy/, gliceryna, polietylenoglikole /PEG-8/ 5/. Antyutleniacze siarczyn sodowy – Na2SO3 /Sodium Sulfite/, kwas askorbinowy /ascorbic acid/6/. Substancje kondycjonujące – odbudowują uszkodzoną strukturę włosa, zwiększają trwałość koloru podczas mycia i przeciwdziałają płowieniu koloru włosa np. Behentrimonium Methosulfate/and/Cetyl Alcohol/and/Butylene Glycol/Incroquat Behenyl TMS/7/.Sekwestranty /substancje chelatynujące/ - związki chemiczne mające zdolność wiązania w roztworach jonów metali ciężkich i zmniejszania ich aktywności. Stosowane są także jako stabilizatory wody utlenionej. Najczęściej stosowane związki to Na-EDTA – sól sodowa kwasu etylenodiaminoczterooctowego, organiczne pochodne fosforu – związki fosfoniowe – kwas etidronowy – Etidronic acid lub sól sodowa kwasu etidronowego – Tetrasodium Etidronate. 8/. Parabarwniki – pośrednie – bazowe i modyfikatory /Dye intermediates/ stosować można tylko dopuszczone przez Ministra Zdrowia Rozporządzenie z dnia 12 lipca 2004 r. – Dz. Ustaw z dnia 15 września 2004 r. Stosuje się np. m-fenylenodiamina m – Phenylenediamine p-fenylenodiamina p - Phenylenediamine p-aminofenol p - Aminophenol m-aminofenol m – Aminophenol

67

rezorcynol Resorcinol 2-metylorezorcynol 2 – Mehtylresorcinol

1- Naftol Alpha Naphtol4 – amino-2-hydroksytoluen 4 – Amino-2-hydroxytoluen2-amino-4-hydroksyetyloaminoanizol siarczan 2-Amino-4-hydroxy- ethylaminoanisole sulfate2-nitro-p-fenyleno-diamina 2-Nitro-p-phenylenediamine

Przykładowy zestaw barwników – kolor blondp-Phenylenediamine 0, 030 %p-Aminophenol 0, 117Resorcinol 0, 088m-Aminophenol 0, 039 kolor czarnyp-Phenylenediamina 1, 7 %Resorcinol 1, 4m-Aminophenol 1, 4

9/. Substancje nawilżające Włosy po farbowaniu stają się suche i szorstkie, ponieważ uszkodzeniu ulegają lipidy i proteiny. Receptury farb do włosów zawierają substancje nawilżające, są to hydrolizowane proteiny pszenicy /Hydrotriticum 2000/, soi /Hydrosoy 2000/, jedwabiu /Crosilk Protein Complex/. Stosuje się kopolimery silikonowo-proteinowe -/aminokwasy zawierające siarkę – cystyna/, które działają nawilżająco i otaczają włos filmem ochronnym – Aqua/and/Cystine Bis – PG- Propyl Silanetriol /Crodasone Cystine/10/. Alkalia – wodorotlenek amonowy NH4OH – amoniak /28%/

- Amonia – dopuszczalne stężenie 6% w przeliczeniu na NH3.

Przykład recepturalny – kremA/. Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20/and/ PEG-40 Castor Oil /Emulgade/ lub Cetearyl Alcohol/and/Sodium Lauryl Sulfate/and/Sodium Cetearyl Sulfate /Lanette SX/ 15, 0 Olej parafinowy/Decyl Oleate/ 6, 0 Behentrimonium Methosulfate/and/Cetyl Alcohol/and/Butylene Glycol/ Incroquat TMS 50/ 4, 0 B/. Siarczyn sodowy/Sodium Sulfite/ 0, 3 Na-EDTA 0, 2

68

Kwas askorbinowy /Ascorbic acid/ 0, 2 Glikol propylenowy /gliceryna 5, 0 Cocamide DEA 2, 0 Zestaw barwników wg koloru Woda demineralizowana do 100, 0 C/. Aqua/and/Cystine Bis-PG-Propyl Silanetriol/Crodasone Cystine/ 1, 0 D/. Wodorotlenek amonu /amoniak 28%/ 6.0 Kompozycja zapachowa wg uznania

Fazę A i B wymieszać oddzielnie i ogrzać do temp. 70 - 75°C. Dodać fazę B do fazy A, mieszać i ochłodzić do 50°C, dodać fazę C, wymieszać, w temp. 40°C dodać fazę D.Proces produkcji wymaga urządzeń ze stali nierdzewnej, obieg zamknięty, aby zabezpieczyć produkt przed utlenieniem. Krem miesza się z nadtlenkiem wodoru w stosunku 1 : 1 do uzyskania jednolitej masy poczym nakłada się na włosy i pozostawia przez 30 minut do wytworzenia koloru. Następnie włosy spłukuje się ciepłą wodą, myje szamponem i nakłada odżywkę utrwalającą kolor. W praktyce fryzjerskiej stosuje się wodę utlenioną o stężeniu 3 – 12 % stabilizowaną kwasem ortofosforowym /10%/ do pH 3, 5 – 4, 0. Producenci farb utleniających dołączają do kremu koloryzującego aktywator w postaci płynu lub emulsji.Aktywator zawiera nadtlenek wodoru, Na-EDTA, Etodronic Acid, kwas ortofosforowy /inhibitor zapobiega rozkładowi nadtlenku wodoru/, ortofosforan dwusodowy.

BARWIENIE PÓŁTRWAŁE – semi-permanentpolega na tym, że barwniki bezpośrednie – substantywne – wykazują powinowactwo do keratyny, osiadają na powierzchni włosa i wiążą się z nimi przez słabe oddziaływanie chemiczne. Barwniki bezpośrednie mają niewielką siłę krycia, służą do zmiany odcienia, uzyskany kolor nie jest trwały, zmywa się podczas mycia włosów. Nie nadają się do maskowania siwizny, ale przy włosach zniszczonych po rozjaśnieniu lub trwałej ondulacji barwniki mogą wnikać w głąb włosa barwiąc stosunkowo intensywnie. Barwienie bezpośrednie przebiega bez udziału środków utleniających i amoniaku, najlepsze efekt uzyskuje się przy PH 6 – 8.Stosuje się barwniki kwasowe – anionowe, rozpuszczalne w wodzie np.: Acid Yellow 23 C.I. 19140 Acid Orange 7 15510 Acid Red 18 16255 Acid Violet 43 60730

69

Acid Blue 9 42090 Acid Green 25 61570 Acid Black 1 20470Barwniki zasadowe – kationowe, rozpuszczalne w wodzie, np.

Basic Brown 17 C.I. 12251 Basic Blue 99 56059Barwniki nitrowe – niejonowe, o dużej sile krycia, trudno rozpuszczalne w wodzie, np.

HC Red 3 HC Blue 2

Basic Blue 26 4-hydroxypropylamino-2-nitrophenol/kolor czerwony/N, N` - bis/2-hydroxyethyl/-2-nitro-p-phenylenediamine/kolor

purpurowy/

Szampon koloryzujący – semi-permanent – receptura przykładowa – zawiera detergenty amfoteryczne i niejonowe

Cocamidopropyl Betaine 27, 0 Cocamidopropylamine Oxide 3, 0 Cocamide DEA 4, 0 PEG-8 Glyceryl Laurate 1, 0 Hydrozyled Keratin/Crotein K/ 1, 0 Zestaw barwników 0, 5 – 1, 0 PEG-6000 Distearate 2, 0 Trójetanolamina/99%/ do pH 8, 0 – 8, 5 Woda demineralizowana do 100, 0 Konserwant, komp. zapachowa wg uznania Barwniki rozpuścić w wodzie i ogrzać do temp. 50 -55°C, poczym dodać pozostałe składniki, uregulować pH. Pianka koloryzująca – semi – permanent w aerozolu – receptura przykładowa A/. Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20 2, 0 Dimethicone Copolyol 0, 5 B/. Cocamidoprppyl Betaine 3, 0 Zestaw barwników 0, 5 – 1, 0 Woda demineralizowana do 100, 0 C/. Hydrolyzed Silk/Crosilk/ 0, 5 D/. Trójetanolamina/99%/ do pH 8,0 – 8, 5 Kompozycja zapachowa wg uznania

70

Napełnianie: koncentrat 93 % butan 7 % Fazę A połączyć i ogrzać do 65°C. Fazę B ogrzać do 65°C i dodać do fazy A, mieszać, ochłodzić, w temp. 40°C dodać fazę C i kompozycję zapachową, uregulować pH. Piankę koloryzującą nakłada się na umyte szamponem i wysuszone ręcznikiem włosy, pozostawia przez 10 – 20 minut w zależności od koloru. Kolor na włosach utrzymuje się przez 3 – 6 myć.

BARWIENIE OKRESOWE - tempory nietrwałe, barwniki osadzają się na powierzchni włosa nadając jaskrawy kolor. Trwałość barwienia można polepszyć przez zastosowanie substancji tworzących film. Stosuje się barwniki kwasowe – anionowe i zasadowe – kationowe, rozpuszczalne w wodzie. Najczęściej stosowane są pianki koloryzujące – w opakowaniu aerozolowym,

- receptura przykładowaPVP/VA Copolymer 4, 0PEG-8 Stearate 0, 8

Cocamidopropylamine Oxide /Incromine Oxide/ 0, 2 Cocodimonium Hydroxypropyl Silk Amino Acid/Crosilkquat/ 0, 5 Alcohol etylowy 10, 0 Zestaw barwników 0, 2 – 0, 3 Woda demineralizowana do 100, 0 Konserwant, komp. zapachowa wg uznania Barwniki rozpuścić w wodzie, dodać pozostałe składniki, ogrzać do 60°C, mieszać do jednorodnego połączenia składników, ochłodzić i w temp. 40°C dodać kompozycję zapachową. Napełnianie : koncentrat 93 % Butan 7 %

ROŚLINNE FARBY DO WŁOSÓW Nie barwią trwale, gdyż barwnik nie wnika lub wnika w niewielkim stopniu/henna/ do wnętrza włosa, lecz pozostaje na powierzchni i zostaje zmyty w ciągu kilku tygodni. Nie powodują zmiany koloru włosa np. z jasnoblond na czarny, można uzyskać zmianę koloru co najwyżej o dwa odcienie, np. średni blond na jasny brąz. HENNA – czyli sproszkowane liście lawsonii bezbronnej/Lawsonia inermis/ - zdolności barwiące henny są bardzo różne i zależą od wieku rośliny i miejsca uprawy. Henna indyjska, pakistańska, irańska i afgańska barwi na kolory intensywniejsze niż henna uprawiana w Afryce Północnej. Najwięcej barwnika zawierają liście roślin nie starszych niż 5-letnie,

71

nadają włosom odcienie intensywnie czerwone i rude. Potem ilość barwnika spada i henna barwi na kolor brązowy, ciemno-złoty, złoty, a gdy roślina skończy 10 lat uzyskuje się hennę bezbarwna, która stanowi dobrą odżywkę dla włosów. Henna barwiąc poprawia strukturę włosa, zamyka łuski osłonki włosa, przez co staje się odporniejsza na działanie szkodliwych czynników zewnętrznych. Odcienie czerwone henny nadają się do barwienia włosów brązowych, poprawienia odcienia włosów rudych i nadania włosom czarnym czerwonawych refleksów. Odcienie złote i ciemnozłote nadają się do włosów blond. Hennę łączy się z innymi barwnikami roślinnymi np. ze sproszkowanymi liśćmi indygowca barwierskiego/Indigofera tinctoria/. Proszek z liści indygowca w kosmetyce określa się jako „basma” i zawiera barwnik indygotynę. Łączony z henną pozwala uzyskać bardzo ciemne odcienie czerwieni, ciemne brązy, czerń. Do barwienia włosów od ciemnoblond po średni brąz na głębokie odcienie brązowe używa się drobno zmielonych łupin lub liści orzecha włoskiego/Juglans regia/ - zawierają one barwnik juglon. Łupiny orzecha stosuje się do barwienia włosów mocno siwych nawet /80%/ nadając im odcienie brązowe. Do rozjaśniania włosów stosuje się rumianek pospolity/Chamomilla recutita/ - flawonoidy zawierają barwnik apigeninę, która nadaje włosom złocisty kolor.

PROSTOWANIE WŁOSÓW Różna struktura włosów od prostych do silnie skręconych zależy: A/. od kształtu mieszka włosowego B/. od tego jak włos wyrasta ze skóry Włosy wyrastają z zagłębienia w skórze zwanego mieszkiem włosowym. Liczba mieszków nie zmienia się w ciągu życia, każdy ma tyle, ile otrzymał przy przyjściu na świat. Niektóre z nich mogą całkowicie przestać funkcjonować, a to oznacza łysienie. To czy nasze włosy są jasne czy ciemne, proste czy kręcone, mniej lub bardziej łamliwe w głównej mierze zależą od genów. To ich kombinacja wyznacza szybkość tworzenia się nowych mieszków włosowych, ich ilość, wielkość i kształt, a także wrażliwość na hormony oraz długość cyklu życia każdego włosa. Największe zróżnicowanie koloru, grubości i kształtu włosów spotyka się wśród członków rasy białej/kaukaskiej/ - są one najgęstsze, choć znacznie cieńsze od azjatyckich. Owłosienie rasy czarnej jest pomiędzy azjatyckim i kaukaskim. Mieszków włosowych mają ludzie rasy czarnej nieco więcej niż Azjaci, ale mniej niż biali. Azjaci mają mniejszą ilość włosów na cm2 skóry, jednak każdy z nich jest grubszy i mocny, przez co włosy

72

wyglądają na gęste. Mieszki włosowe u ludzi rasy czarnej są spłaszczone, dlatego włosy się kręcą i odstają od skóry i wyglądają na gęste. Nierówny przekrój mieszka włoskowego niska zawartość siarki w keratynie łodyg włosa sprawia, że łatwo się łamią. Bujne afrykańskie włosy rzadko są długie, chyba że unika się wyłamywania końcówek włosów przez ich splatanie w warkoczyki/dredy/. Chemiczna struktura włosa – włos jest zbudowany z keratyny – białko fibrylarne charakteryzujące się dużą wytrzymałością mechaniczną, trudno rozpuszczalne w wodzie. Keratyna – prosta proteina – skleroproteina – zbudowana jest z aminokwasów liniowych połączonych ze sobą wiązaniami peptydowymi. W tej strukturze białka zawierają również kowalencyjne wiązania dwusiarczkowe między resztami cysteiny, sąsiadującymi ze sobą w przestrzeni, ale nie w sekwencji liniowej aminokwasów. Wiązania dwusiarczkowe powstają wskutek utlenienia grup SH w resztach cysteiny, sąsiadujących ze sobą w przestrzeni. Powstały dwusiarczek jest nazywany resztą cystyny. Włókno keratyny – włosy po nasyceniu wodą w podwyższonej temperaturze /parze wodnej/ można rozciągnąć 2-krotnie w stosunku do długości pierwotnej. Faza nierozciągnięta stanowi pod względem strukturalnym alfa – keratyną, rozciągnięta – beta – keratynę. Podstawowym elementem strukturalnym alfa-keratyny jest długi łańcuch polipeptydowy tworzący heliks alfa. Oś heliksu nie jest prosta, lecz śrubowa, więc pojedynczy łańcuch peptydowy jest podwójnie zwinięty. Budowę włókna alfa-keratyny można przedstawić następująco: wokół jednego prostego łańcucha heliksu/oś heliksu alfa jest prosta/ owija się 6 śrubowych łańcuchów /o strukturze heliksu alfa/ na podobieństwo splecionej liny. Podczas rozciągania włókna alfa – keratyny, heliksy peptydowe jak gdyby rozprostowują się, formując strukturę fałdową i przechodzą w beta – keratynę. Uporządkowaną strukturę cząsteczek keratyny zapewniają wiązania wodorowe, dwusiarczkowe, jonowe. Wiązania wodorowe – między atomami tlenu grup peptydowych i atomami wodoru grup aminowych – nietrwałe. Wiązania jonowe /mostki solne/ powstają przez przyciąganie dodatnich i ujemnych ładunków reszt aminokwasowych w keratynie włosa. Mogą się rozpaść pod wpływem wody, są trwalsze od mostków wodorowych. Wiązania dwusiarczkowe są to wiązania kowalencyjne między

73

dwoma atomami siarki w łańcuchach polipetydowych keratyny włosa, najtrwalsze – rozrywane przez środek redukujący. Za kształt włosa odpowiadają wiązania chemiczne łączące poszczególne łańcuchy poprzeczne keratyny. Dzięki tym połączeniom powstaje sztywna struktura przestrzenna stanowiąca o wyglądzie włosa. Każda zmiana kształtu – skręcenie prostego włosa lub wyprostowanie naturalnie skręconego włosa powoduje rozciąganie wiązań poprzecznych i powstanie w nich naprężeń powodujących powrót włosa do pierwotnego kształtu. Trwała zmiana może nastąpić jedynie przez zmianę miejsc połączeń pomiędzy cząsteczkami keratyny. Prostowanie włosów skręconych jest procesem trudnym, zabieg musi być wykonany profesjonalnie – w większości stosuje się preparaty na bazie tioglikolanu amonu. Silnie skręcone, kędzierzawe włosy są bardzo odporne i wytrzymałe na naprężenie i prostowanie.

Czasowe prostowanie włosów – tempory Początkowo stosowano pomady do włosów na bazie wazeliny – 90 % i parafiny – 10% z dodatkiem substancji hydrofobowej – stearynian glinu – 5 %, który nie wygładzał włosów, ale zapobiegał ich kręceniu w wilgotnym powietrzu.

Ok. 1900 r. wprowadzono tzw. metodę prasowania włosów/patent pani C. J. Walker/ przy pomocy rozgrzanego metalowego grzebienia. Przy prostowaniu włosów na ciepło ważne są dwa czynniki : A/. temperatura grzebienia 150 - 200°C, wyższa 230 - 240°C powoduje uszkodzenie i rozerwanie włosa B/. suchość włosa przed prasowaniem Grzebienie mają automatyczne termostaty do kontroli temperatury. Sposób postępowania A/. umycie włosów szamponem i wysuszenie ręcznikiem B/. nałożenie kremu/pomady w małej ilości na włosy i wyszczotkowanie C/. wysuszenie włosów suszarką D/. prasowanie gorącym grzebieniem

Przykładowa receptura – krem bezwodny Olej parafinowy 64, 0 Lanolina 5, 0 Parafina stała/cerezyna 10, 0 Alkohol cetylowy 20, 0

74

Steareth-2/Volpo S2/ 1, 0 składniki zmieszać, stopić i ochłodzić do temperatury pokojowej Pomada Wazelina do 100, 0 Lanolina 4, 0 Isopropyl Myristate 2, 0 Ethylparaben 0, 2 składniki stopić, wymieszać i ochłodzić do temperatury pokojowej

Trwałe prostowanie włosów – permanent /hair relaxer/ polega na rozerwaniu wiązań i mostków dwusiarczkowych pomiędzy wiązaniami keratyny. Zachodzi tutaj reakcja redukująco – utleniająca. Tioglikolan amonu – środek redukujący – powoduje rozpad mostków siarkowych

i zmiękczenie keratyny, nadtlenek wodoru – środek utleniający – powoduje zamknięcie otwartych wiązań dwusiarczkowych.

Sposób postępowaniaA/. umycie włosów szamponem, wysuszenie ręcznikiemB/. nałożenie kremu na włosy, proces trwa do 30 minut, zależy od rodzaju włosów, co 5 – 10 minut rozprostowywać włos grzebieniem

C/. dokładnie spłukać włosy wodąD/. nałożyć preparat utleniający na 3 minuty, poczym dokładnie spłukać włosy wodą

Receptura przykładowa – kremA/. Cetearyl alcohol/and/Ceteareth-20 8, 0 Cetearyl Alcohol 2, 0 Wazelina 10, 0 Olej parafinowy 10, 0

B/. Woda demineralizowana do 100, 0 Glikol propylenowy 2, 0

C/. Tioglikolan amonu /50%/ 8, 0 Wodorotlenek amonu/amoniak 28 %/ 3, 5

Fazę A i B ogrzać oddzielnie do 65 - 70°C, dodać fazę B do A, mieszać, ochłodzić, poczym dodać fazę C, uregulować pH do 9, 5

75

Preparat utleniającyNadtlenek wodoru /30%/ 5, 0

Woda demineralizowana do 100, 0 Kwas fosforowy /10%/ do pH 3, 5 – 4, 0

ŚRODKI DO PIELĘGNACJI SKÓRYW tej grupie asortymentowej najważniejsze są emulsje kosmetyczne – kremy, mleczka, balsamy o różnym działaniu i przeznaczeniu.

Podstawy teoretyczne emulsji Słowo emulsja pojawiło się po raz pierwszy w Anglii w roku 1658. Pod pojęciem emulsji rozumie się układ złożony z dwóch wzajemnie niemieszających się cieczy, w których jedna jest rozproszona w drugiej w postaci małych kropel.Wymiary cząsteczek wahają się w granicach od 1 – 30 mikronów.Emulsje kosmetyczne składają się z dwóch faz:olejowej – oleje i tłuszcze mineralne, oleje roślinne, oleje syntetyczne tzw. emolienty, woski, alkohole tłuszczowe, kwasy tłuszczowe, estry kwasów tłuszczowychwodnej – woda, gliceryna, sorbit, glikol propylenowy oraz emulgatora, który łączy wzajemnie obie fazy i nie dopuszcza do ich rozdzieleniaEmulgator – substancja powierzchniowo czynna, która obniża napięcie powierzchniowe na granicy olej/woda, Emulgator tworzy mechanicznie trwałą powłokę – rodzaj błony, która zapobiega zlewaniu się kropelek w większe konglomeraty.Emulsje kosmetyczne są układami typu:O/W olej w wodzie - krople oleju są zawieszone/rozproszone/ zdyspergowane w fazie wodnej zwanej fazą ciągłą lub zewnętrznąW/O woda w oleju – krople wody są rozproszone w fazie olejowej zewnętrznejMieszane zawierają podwójne układy W/O/W – emulsja woda w oleju W/O jest zawieszona w fazie wodnej – np. Cold Cream

W układzie emulsyjnym są rozpuszczalniki polarne i niepolarne, które wzajemnie się nie mieszają. Powinowactwo obu rozpuszczalników zależy od siły przyciągania między ich cząsteczkami i od rozdziału ładunku elektrycznego wewnątrz cząsteczki. Woda jest substancjąpolarną i wykazuje ujemne centrum na atomie tlenu, atomy wodoru są naładowane słabo dodatnio. Natomiast związki niepolarne składają się z nasyconych i nienasyconych, prostych lub rozgałęzionych

76

węglowodorów, z nasyconych lub aromatycznych pierścieni węglowodorowych lub z kombinacji tych grup. Przeciwieństwo w budowie chemicznej między związkami polarnymi a niepolarnymi wyraża się także w różnych własciwościach chemicznych, szczególnie w różnym napięciu powierzchniowym.

Napięcie powierzchniowe i międzyfazowe.Cząsteczki wewnątrz cieczy są otaczane ze wszystkich stron przez inne cząsteczki. Międzycząsteczkowe siły kohezji/przyciągania/działają we wszystkich kierunkach. Tylko na powierzchni cieczy w kierunku do powietrza działają siły skierowane do wnętrza płynu. Na skutek tendencji do wciągania cząsteczek powierzchniowych, każda ciecz usiłuje wytworzyć jak najmniejszą powierzchnię rozdziału faz. Siły, które dążą do zmniejszania powierzchni określa się jako napięcie powierzchniowe /mN/m/ .Struktura chemiczna cieczy odgrywa tutaj dużą role – jednakowe struktury chemiczne np. woda, gliceryna – polarny rozpuszczalnik rozpuszczają się wzajemnie, natomiast różne struktury chemiczne cieczy np. polarne i niepolarne jak woda i olej wzajemnie się nie rozpuszczają, ponieważ napięcie na granicy faz, które istnieje między płynami przeszkadza w trwałym zmieszaniu. Siła, która przeszkadza w emulgowaniu nazywa się napięciem międzyfazowym/granicznym/.Emulgatory są to związki powierzchniowo czynne, które obniżają napięcie na granicy faz między polarnymi i niepolarnymi rozpuszczalnikami i tworzą stabilny film wokół rozproszonej cząsteczki.Emulgatory mają charakter amfifilowy/amphon – oba/, tzn. ich cząsteczka zawiera grupy polarne i niepolarne. Grupy polarne nadają emulgatorom właściwości hydrofilowe/powinowate do wody/ a grupy niepolarne nadają własności hydrofobowe/powinowate do oleju/. Dzięki tej własności emulgatory mogą obniżać napięcie powierzchniowe, gdyż gromadzą się na granicy faz między olejem a wodą oraz między olejem a powietrzem. Jeżeli w cząsteczce emulgatora przeważają właściwości hydrofilowe to powstaje emulsja 0/W a przy przewadze właściwości hydrofobowych emulsja W/O.

Czynniki, które określają stabilność emulsjiStabilność zależy od:A/. stopnia rozdrobnienia cząstek fazy wewnętrznej /przy O/W – faza olejowa, przy W/O – faza wodnab/. możliwie małej różnicy w gęstości między fazą wewnętrzną a zewnętrznąc/. lepkości fazy wewnętrznej, szczególnie przy W/O

77

d/. stabilnego filmu lepko-elastycznego dookoła zdyspergowanej cząstki

Emulsje O/W – olej w wodziePrzy emulsjach niejonowych O/W maksimum stabilności równa się minimum napięcia powierzchniowego. Przy jonowych O/W/mydła/stabilność wzrasta ze stężeniem emulgatora aż do krytycznego stężenia miceli. Film na granicy faz musi być stabilny, tzn. musi zgromadzić dużo elektryczne naładowanych cząstek. Film powinien wykazywać pewną sztywność lepko-elastyczną. Stabilny film powinien zawierać rozpuszczalny w wodzie jonowy emulgator i substancję rozpuszczoną w oleju, która nadaje się do tworzenia kompleksu cząsteczkowego. Stabilizowanie elektryczne emulsji O/W następuje przez tworzenie podwójnej warstwy naładowanej elektrycznie.

Emulsje W/O – woda w olejuPrzy emulsjach W/O działanie emulgatora i stabilność emulsji zależy nie tylko od obniżenia napięcia międzyfazowego, lecz od rodzaju filmu na granicy faz, który tworzy emulgator. Film międzyfazowy musi być obojętny elektrycznie, mieć pewną sztywność i być równocześnie lepko-elastycznym. Film lepko-elastyczny osłania krople wody – działa jak rodzaj gumy – przy czym musi mieć wystarczającą trwałą lepkość, nieulegającą zmianom. Zatem lepkość odgrywa dla stabilności emulsji W/O większą rolę niż przy emulsji O/W. W recepturach emulsji W/O stosuje się emulgatory niejonowe, które spełniają te wymagania.

Lepkość emulsjiStabilność jest zależna od lepkości emulsji, szczególnie od lepkości fazy zewnętrznej. Im bardziej lepka faza zewnętrzna, tym trudniejsza jest koalescencja zdyspergowanych cząstek. Przy emulsji W/O lepkość zwiększają woski, mikrowoski a przy emulsji O/W – pochodne celulozy, guma ksantanowa.

Polarność fazy olejowejMa wpływ na dobór emulgatora oraz na stopień rozprzestrzeniania preparatu na skórze. Istnieje związek między polarnością olejów a rozprzestrzenianiem na skórze. Wg reguły Harkinsa rozprzestrzenianie oleju określa się wg wzoru:

Współczynnik Napięcie Napięcie Napięcie rozprzestrze – = powierzch – - powierzch - - powierzc niania /S/ niowe wody niowe oleju niowe na granicy olej /

78

woda

Współczynnik S poniżej 15 – oleje niepolarne – oleje mineralne

15 – 30 oleje średnio polarne – np. Isopropyl Myristate /Palmitate, Cyclomethicone, Caprylic/Capric Triglyceride, Jojoba Oil, Decyl Oleate, Dimethicone, Olive Oil, Macadamia Oil, Avocado Oil powyżej 30 oleje bardzo polarne, np. olej z kiełków pszenicy /Wheat Germ Oil/

W recepturach stosuje się średnio polarne oleje.

Niestabilność emulsjiZ punktu widzenia termodynamiki emulsje są z natury niestabilne. Jednakże kombinacja emulgatorów i wosków pozwala na zestawienie receptury, która będzie stabilna przez dłuższy okres czasu. Emulsja niestabilna jest wtedy, gdy następuje rozdział faz na dwie warstwy. Pierwszą oznaka niestabilności jest tzw. śmietanowanie – zjawisko to występuje przy emulsjach O/W, gdy gęstość fazy olejowej jest mniejsza niż fazy wodnej – jest to widoczne przy płynnych emulsjach O/W/mleczka/ - w warstwie górnej jest zgromadzona gęsta śmietanka, w warstwie dolnej mleczny płyn, po wstrząśnięciu następuje połączenie faz – proces jest nietrwały. Przy emulsji W/O występuje sedymentacja, która powoduje oddzielenie wody z kremu, przez co staje się on nieprzyczepny do ścian opakowanie – proces nieodwracalny.Istnieje szereg metod określenia stabilności emulsji:A/. test w podwyższonej temperaturze - 40°, ocena po 24, 48 i 72 godzinachB/. test w obniżonej temperaturze - 5°C, ocena po 24 i 48 godzianachC/. test wahadłowy – w podwyższonej i obniżonej temperaturze – w temp. +40°C, po 24 godzinach przenosi się do temp. -5°C na 24 godziny – cykl powtarza się przez jeden tydzieńD/. test wirówkowy – płynne emulsje O/W i W/O PRZEGLĄD SUROWCOWYEMULGATORY ANIONOWE – w roztworze wodnym tworzą ujemnie naładowane jony powierzchniowo czynne – aniony. Emulgatory anionowe są niestabilne wobec elektrolitów i w środowisku kwaśnym.Do grupy tej należą:A/. mydła – stearynian potasowy, stearynian trójetanolaminy

79

B/. monostearynian gliceryny s. e. – Glyceryl stearate S/EC/. siarczanowane alkohole tłuszczowe – Sodium Cetearyl SulfateD/. bazy kremowe O/W – Cetearyl Alcohol/and/Sodium Cetearyl-Sulfate

EMULGATORY NIEJONOWE – w roztworze wodnym nie tworzą jonów, są stabilne w szerokim zakresie pH, wobec soli i elektrolitów. Do tej grupy należą:A/. estry polioli – gliceryny, etylenoglikolu Glyceryl Oleate, Glyceryl Stearate, Glycol StearateB/. estry sorbitanu Sorbitan Laurate, Sorbitan Stearate, Sorbitan Oleate, Sorbitan Sesquioleate, Sorbitan IsostearateC/. etoksylowane estry sorbitanu Polysorbate 20, Polysorbate 40, Polysorbate 60, Polysorbate 80D/. etoksylowane trójglicerydy PEG-7 Hydrogenated Castor Oil, PEG-40 Hydrogenated Castor Oil, PEG- 40 Castor OilE/. etoksylowane alkohole tłuszczowe Ceteareth – 12, Ceteareth-20, Steareth – 20F/. etoksylowane kwasy tłuszczowe PEG-8 Stearate, PEG-40 Stearate, PEG-100 StearateG/. bazy kremowe O/W Glyceryl Stearate /and/PEG-100 Stearate Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth – 20 Ceteth-5/and/Ceteareth – 7 Glyceryl Stearate/and/Ceteareth – 20 Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20/and/PEG-40 Castor Oil Cetearyl Glucoside /and/Cetearyl alcohol

EMULGATORY KATIONOWE – tworzą w roztworze wodnym dodatnio naładowane jony powierzchniowo czynne – kationy, zastosowanie w preparatach do włosów

BAZY ABSORPCYJNE – W/OZawierają mieszaninę węglowodorów: wazelinę, parafinę, cerezynę, woski mikrokrystaliczne, olej parafinowy, alkohol cetylostearylowy oraz emulgator : lanolina, alkohol lanoliny, cholesterol, sorbitan sesquioleate.

Najstarszym emulgatorem W/O jest lanolina – Adeps Lanae – tłuszcz wełny owczej. Lanolina jest mieszaniną estrów wyższych alkoholi – cholesterol,

80

izocholesterol/lanosterole/ i wyższych kwasów tłuszczowych – lanocerynowy, palmitynowy, stearynowy, olejowy oraz wosków.Lanolina zawiera kompleks związków, które można wyodrębnić – przez zmydlanie otrzymuje się kwasy lanolinowe/Lanolic Acid/ i alkohole lanoliny//Lanolin Alcohol/. Etoksylowana lanolina – przez połączenie lanoliny lub alkoholi lanoliny z tlenkiem etylenu otrzymuje się hydrofilowe pochodne lanoliny rozpuszczalne w wodzie /PEG-75 Lanolin/.W bazach absorpcyjnych stosuje się alkohole lanoliny, np. Lanolin Alcohol 6, 0 Cetearyl Alcohol 0, 5 Wazelina biała 93, 550 g bazy i 50 g/ml wody o temp. 60°C tworzy emulsję.Kryterium oceny bazy absorpcyjnej jest tzw. liczba wodna, metoda najstarsza i najbardziej znana – określa ilość wody jaką może pochłonąć/zemulgować/ baza absorpcyjna. Wazelina ma liczbę wodną9 – 12, jeżeli doda się do niej 3 % cholesterolu to podwyższa się zdolność wiązania wody do 60%.Bazy absorpcyjne – przykłady wg Farmakopei:Farmakopea DAB 8Alkohol lanoliny 6, 0Wazelina biała 93, 5Alkohol cetylowy 0, 5

USP XV /USA/Wazelina biała 86, 0Cholesterol 3, 0Wosk pszczeli, biały 8, 0Alkohol stearylowy 3, 0

SUROWCE MINERALNE Olej mineralny – Mineral Oilmieszanina płynnych, nasyconych węglowodorówOlej parafinowy – Paraffinum subliquidum

- lepkość minimum 100 mPa.s , gęstość 0, 866 – 0, 892Olej wazelinowy – Paraffinum perliquidum – lepkość maksimum 70 mPa.s, gęstość 0, 832 – 0, 892Wazelina – Petrolatum – mieszanina półstałych węglowodorówParafina – Parafin – mieszanina stałych, nasyconych węglowodorów o strukturze krystalicznejParaffinum durum – parafina twarda, temp. topnienia 50 - 62°CParaffinum molle – parafina miękka – temp. topnienia 40 - 46°C

81

Wosk mikrokrystaliczny – Microcrystalline wax – drobnokrystaliczny wosk, zawiera wysokocząsteczkowe, nasycone alifatyczne węglowodory i rozgałęzione izoparafiny o ciężarze cząsteczkowym 450 – 1000. Wosk posiada dobrą zdolność wiązania oleju i jest stosowany w emulsjach W/O.

OLEJE ROŚLINNEOlej migdałowy – Oleum Amygdalarumotrzymywany z nasion/odmiana słodka/ przez wytłaczanie na zimno, zawiera glicerydy kwasu olejowego/80%/ i kwasu linolowego/20%/, w mniejszych ilościach glicerydy kwasu mirystynowego i palmitynowego.

Olej arachidowy – Oleum Arachidisotrzymywany z nasion orzecha ziemnego/arachidowego/, zawiera glicerydy kwasu olejowego, linolowego, palmitynowego, stearynowego, arachidowego, witaminę E/tokoferol/, sterole.

Olej słonecznikowy – Oleum Helianthiotrzymywany z nasion słonecznika, zawiera glicerydy kwasów nienasyconych /37 – 62% glicerydy kwasu linolowego NNKT/, 25 – 40% kwasu olejowego i 4 – 10% glicerydów kwasów nasyconych.

Olej wiesiołkowy – Oleum Oenotheraeotrzymywany z nasion wiesiołka przez wytłaczanie na zimno, zawiera ponad 80% glicerydów nienasyconych kwasów tłuszczowych, w tym ok.70% linolowego, 8 – 14% kwasu gamma – linolenowego/NNKT/.

Olej z ogórecznika – Oleum Boraginisotrzymywany przez tłoczenie na zimno dojrzałych nasion, zawiera niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe NNKT, do 20% kwasu gamma-linolenowego.

Olej oliwkowy /oliwa/ - Oleum Olivarumotrzymywany przez tłoczenie na zimno dojrzałych owoców, zawiera do 70% glicerydów kwasów nienasyconych, w tym 80% glicerydów kwasu olejowego.

Olej kukurydziany – Oleum Maydisotrzymywany z kiełków kukurydzy, zawiera 93% glicerydów kwasu linolowego i olejowego, witaminę E.

Olej kakaowy /masło kakaowe/ - Oleum Cacaootrzymywany z nasion pozbawionych łupiny, zawiera do 60% glicerydów kwasów nasyconych/palmitynowego i stearynowego/ oraz 40% kwasów nienasyconych/olejowego/

82

Olej z kiełków pszenicy – Oleum Triticumwytłaczany na zimno z kiełków pszenicy, zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe, lecytynę, fosfolipidy, fitosterole, fitohormony, karoteny.

Olej Macadamia – Oleum Macadamiawytłaczany z orzechów, zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe- olejowy do 60%, kwas palmitooleinowy – minimum 18%. Olej posiada bardzo dobrą zdolność rozprzestrzeniania się na skórze, hamuje starzenie skóry, chroniąc lipidy ścian komórkowych przed działaniem wolnych rodników.

Olej awokadowy – Oleum Perseaotrzymywany na zimno z owoców, zawiera glicerydy kwasu olejowego i linolowego, witaminy A, B, E, D

Olej jojoba – Buxus chinensis /Simondsia chinensis/ - określa się jako płynny wosk – „Liquid wax”, gdyż po oziębieniu krzepnie. Otrzymuje się na zimno z ziaren, zawiera alkohole i kwasy tłuszczowe, nie zawiera gliceryny, wykazuje dużą stabilność w wysokiej temperaturze, nie jełczeje. Olej jojoba wykazuje duże powinowactwo do skóry, jest szybko absorbowany i nie pozostawia tłustego filmu.

Masło Shea – masłosz – Butyrospermum Parkii Kotschy otrzymuje się z nasion, tłuszcz konsystencji masła, zawiera kwas stearynowy/30-40%/, kwas olejowy/45-50%/, trójglicerydy, substancje niezmydlające się/6-8%/, estry woskowe. Substancje niezmydlające się mają duże powinowactwo do warstwy lipidowej naskórka, chronią i wzmacniają cement międzykomórkowy warstwy rogowej. Masło Shea jest naturalnym filtrem słonecznym.

Olej z orzecha włoskiego – Oleum Juglans regiaolej z jąder nasiennych orzecha, zawiera niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe /NNKT/ - kwas linolowy/od 56%/, linolenowy/do 13%/, tokoferole, fosfolipidy

Olej sezamowy – Oleum Sesamiotrzymywany z dojrzałych nasion sezamu przez wyciskanie lub ekstrakcję, zawiera glicerydy kwasu olejowego i linolowego, tokoferol, fosfolipidy.

OLEJE ZMIĘKCZAJĄCEOleje zmiękczające są to substancje tłuszczowe, nierozpuszczalne w wodzie, pochodzenia syntetycznego i roślinnego. Emolienty odgrywają kluczową rolę w kosmetykach, spełniając funkcję nawilżającą, natłuszczającą, ochronną i

83

zmiękczającą skórę. Ich działanie zmiękczające polega na rozluźnieniu, uelastycznieniu i podwyższeniu stopnia nawilżenia warstwy keratynocytów, dzięki tworzeniu przez emolient filmu na powierzchni naskórka utrudniającego ucieczkę wody. Emolienty zapobiegają transepidermalnej utracie wody /TEWL – Transepidermal Water Loss/.Oleje zmiękczające różnią się strukturą chemiczną, wyróżnia się:A/. Oleje niepolarne – olej mineralny, parafinowy, izoparafiny –C11-13 izoparafiny, C16izoparafinyB/. Oleje polarne – trójglicerydy – Caprylic/Capric Triglyceride estry – łańcuch prosty – Myristyl Myristate łańcuch rozgałęziony – Isopropyl Myristate łańcuch nienasycony – Decyl Oleate Emolienty polarne i izoparafiny łatwiej rozprowadzają się na skórze niż niepolarne parafiny. Oleje zmiękczające wpływają na stabilność i lepkość emulsji. Oleje zmiękczające o średniej polarności /ok.25 mN/m/, np. Isopropyl Palmitate, Caprylic/Capric Triglyceride, Octyl Stearate, olej jojoba dają stabilne emulsje.

SILIKONYPolimery silikonowe, związki chemiczne o strukturze polisiloksanów, zawierają na przemian ułożone atomy krzemu i tlenu, przy czym atomy krzemu są połączone z resztami węglowymi. W zależności od sposobu wytwarzania i przeznaczenia silikony mogą mieć budowę liniową, rozgałęzioną lub cykliczną.Oleje silikonowe tworzą na powierzchni skóry niewidoczny, cienki hydrofobowy film ochronny – okluzyjny, odporny na zmywanie wodą. Spełnia trzy funkcje: zabezpiecza skórę przed utratą wilgoci, ochrania przed działaniem czynników zewnętrznych, poprawia wygląd. Najczęściej stosowane: Dimethicone – w emulsji O/W w ilości 0, 5 – 1, 0% zapobiegają mydleniu się kremu na powierzchni skóry. Cyclomethicone – lotne silikony – poprawiają wnikanie kremu.

POLIOLESubstancje zapobiegające parowaniu wody z fazy zewnętrznej, szczególnie przy emulsji O/W.Stosuje się:Gliceryna /Glycerin/ - rozpuszczalna w wodzieGlikol propylenowy – 1, 2 Propylene Glycol – rozpuszczalny w wodzie, zgodny ze skórą

SUBSTANCJE REGULUJĄCE KONSYSTENCJEEmulsje kosmetyczne mają konsystencje od półpłynnej – mleczka, balsamy do półstałej – kremy.Konsystencje uzyskuje się przez zastosowanie odpowiednich surowców:

84

A/. alkohole tłuszczowe – alkohol cetylowy, stearylowy, cetylostearylowyB/. kwasy tłuszczowe – stearynaC/. estry – monostearynian gliceryny, cetaceum lub syntetyczny palmitynian cetyluD/. woski – mikrowoski mineralne, wosk pszczeliE/. żywice – guma ksantanowa – Xanthan gum – polisacharyd otrzymywany drogą biotechnologiczna z mikroorganizmu Xanthomonas campestris pochodne celulozy – Celulose Gum żywice akrylowe – Carbomer krzemionka koloidalna – Silica substancje kompleksowe : Polyacrylamide/and/C13-14 Isoparaffin/and/ Laureth – 7 , Acryles/and/ C10-30 alkyl acrylate crosspolymer

ŚRODKI KONSERWUJĄCESą dobierane indywidualnie do każdej receptury, muszą być zgodne pod względem chemicznym i mikrobiologicznym z zastosowanymi surowcami.

PRZECIWUTLENIACZEWykazują podwójne działanie – konserwują i działają jako substancje czynne. Najważniejsze antyutleniacze – witamina C – palmitynian kwasu askorbinowego, witamina E – tokoferol, witamina A, flawonoidy np. estry kwasu galusowego oraz butylohydroksytoluen /BHT/.

KOMPOZYCJA ZAPACHOWAMieszanina olejków naturalnych i syntetycznych. Przy doborze kompozycji zapachowej określa się:A/. rodzaj preparatuB/. zgodność dermatologiczną /certyfikat IFRA/C/. trwałość kompozycji zapachowej podczas przechowywania w opakowaniu handlowymD/. zgodność chemiczna ze składnikami receptury

WODAStanowi ważny surowiec w emulsjach kosmetycznych. Woda jest dobrym rozpuszczalnikiem, działa zmiękczająco na skórę. Woda dla skóry normalnej jest zupełnie nieszkodliwa, jedynie przy skórze wrażliwej większa ilość jonów wapnia i magnezu może wywołać podrażnienia. W produkcji emulsji kosmetycznych używa się wody oczyszczonej typu:A/. woda destylowana – powinna być użyta bezpośrednio po destylacjiB/. woda demineralizowana – pozbawiona soli po przepuszczeniu wody surowej

85

przez kolumny wypełnione jonitamiC/. woda głębinowa, oligoceńska – wydobywana z głębokości ponad 200m, zawiera naturalne sole mineralne, mikro i makroelementy D/. woda źródlana lub mineralna – woda wypływająca z głębi ziemi w sposób naturalny – są to wody krystalicznie czyste, charakteryzują się stabilnym składem substancji mineralnych E/. woda termalna – gorące źródła bijące z Ziemi, czyste mikrobiologicznie, bogate w sole mineralne i oligoelementy, np. źródło Lucas – Vichy, La Roche-Posay, Akwizgram

PRZEGLĄD RECEPTURALNY

Pierwszym kremem jest opracowana przez Claudius GALENUS /131 – 201 rok n. e ./ receptura „Ceratum Galen”, „Ungentum Aqua Rosae” : „ostrożnie stopić 1 część oczyszczonego wosku pszczelego z 3 – 4 częściami oleju oliwkowego, w którym macerowano płatki róży. Mieszaninę tłuszczową ochłodzić i mieszając dodać tyle wody, ile jest w stanie związać tłuszcz”.Klasyczną recepturę opisano w Londyńskiej Farmakopei w 1618 r., później w Brytyjskiej Farmakopei pod nazwą „Ungentum Rosae”.W średniowieczu w Farmakopei Regia Johannes Zwelfer 1675 r. można znaleźć recepturę kremów na bazie Cera alba i Aqua Rosati. Późniejsze receptury zawierały oprócz wosku pszczelego i wody różanej cetaceum /olbrot/ a olej z oliwek zastąpiono olejem ze słodkich migdałów.

Klasyczna receptura COLD CREAM

Oleum amygdalarum/olej migdałowy/ 500 gCetaceum 60 – 80 gCera alba/wosk pszczeli/ 60 – 80 gAqua Rosae/woda różana 500 g

Wosk pszczeli, cetaceum stopić w ogrzanym oleju migdałowym, mieszać stopniowo gorącą wodę różaną, ciągle mieszając aż do całkowitego ochłodzenia.Klasyczny Cold Cream dawał na skórze efekt chłodzący, o czym wiedział Claudius galenus/stąd nazwa ungentum refrigerans – Cold Cream/, ponieważ receptura była niestabilna, woda na skórze parowała dając uczucie chłodu. Stabilność można poprawić, zachowując efekt chłodzący, przez podanie lanoliny albo boraksu.Boraks – Na2B4O7 tworzy z kwasami tłuszczowymi wosku pszczelego mydło sodowe, które działa jako emulgator.

Ungentum aqua Rosae – USP 1890 r

86

Wosk pszczeli 12, 1 %Cetaceum 12, 6Olej migdałowy 55, 0Boraks 0, 5Woda różana 19, 8Jeszcze w latach 60-ych XX w. była stosowana powyższa receptura, częściowo zastąpiono olej migdałowy olejem parafinowym/light mineral oil/oraz dodano olej z pestek brzoskwini lub moreli dla uzyskania lepszej penetracji w skórę.A/. Wosk pszczeli 10, 0 % Cetaceum 5, 0 Paraffinum perliquidum 30, 0 Olej z pestek brzoskwini 26, 0B/. Boraks 0, 5 Woda 28, 4C/. Komp.zapachowa 0, 1

Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temperatury 70° i dodać fazę B do fazy A, mieszać, chłodzić, napełniać w temperaturze 45 - 50°C.

EMULSJE TYPU O/WA/. kremy na dzień o wszechstronnym działaniu: nawilżające, ochronne przed promieniami UV, odżywczo-regenurująceB/. mleczka zmywające i pielęgnacyjneC/. balsamy do ciała pielęgnacyjne, ochronneEmulsje O/W szybko wnikają w skórę, bez uczucia ściągania, tworzą niewidzialny film ochronny.

Emulgatory anionoweA/. Stearyna /3x prasowana/ 14, 0 Alkohol cetylowy 2, 0 Olej parafinowy 4, 0 Isopropyl Myristate 1, 0 B/. Trójetanolamina /99%/ 1, 0 Imidazolidinyl Urea 0, 3 Methylparaben 0, 2 Woda 77, 5Obie fazy ogrzać oddzielnie do temperatury 80 - 85°C, fazę A dodać do fazy B.

Stabilność kremu na bazie mydła stearynowego można polepszyć przez dodanie emulgatora anionowego – Glyceryl Stearate S/E lub niejonowego Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20.

A/. Stearyna 7, 0

87

Glyceryl Stearate S/E 7, 0 Isopropyl Myristate 2, 0 Caprylic/Capric Triglyceride 5, 0

B/. Gliceryna 86% 3, 0 Trójetanolamina 99% 0, 9 Germaben II 0, 7 Woda 74, 4

Proces technologiczny j.w.A/. Glyceryl Stearate S/E 12, 0 Alkohol cetylowy 1, 0 Lanolina 2, 0 Olej parafinowy 5, 0 Olej migdałowy/awokadowy 2, 0

B/. Gliceryna 86% 5, 0 Germaben II 0, 7 Woda do 100, 0Komp. zapachowa, substancja biologicznie czynna wg uznania

A/. Stearyna 10, 0 Cetearyl Alcohol/and/Cetearteh-20 3, 0 Glyceryl Stearate 3, 0 Isopropyl Myristate 2, 0 Olej parafinowy 3, 0 Olej awokadowy 1, 0

B/. Gliceryna 86% 3, 0 Trójetanolamina 99% 0, 5 Germaben II 0, 6 Woda do 100, 0Komp. zapachowa, substancja czynna wg uznania

Baza anionowa O/WA/. Cetearyl Alcohol/and/Sodium Lauryl Sulfate 10, 0 Olej parafinowy 5, 0 Olej migdałowy 1, 0 Lanolina 1, 0 Wazelina 2, 0

B/. Gliceryna 86% 3, 0

88

Germaben II 0, 8 Woda do 100, 0

Fazę A i B ogrzać oddzielnie do 70°C, dodać fazę A do B, mieszać do ochłodzenia.

EMULGATORY NIEJONOWE O/WA/. Sorbitan stearate 3, 0 Polysorbate 60 2, 0 Caprylic/Capric Triglyceride 10, 0 Olej awokadowy 2, 0 Alkohol cetylowy 2, 0 Stearyna 1, 0

B/. Woda do 100, 0 Carbomer 934 0, 2 Germaben II 1, 0

C/. Trójetanolamina 99% 0, 3 Woda 5, 0

Fazę A ogrzać do 65 - 70° C. Carbomer 934 roztworzyć w wodzie o temp. 60 - 65°C, dodać Germaben II. Fazę A dodać do fazy B mieszać, w temp. 60°C dodać fazę C do neutralizacji.

A/. Glyceryl Stearate/and/ PEG-100 Stearate 5, 0 Alkohol cetylowy 2, 0 Stearyna 2, 0 Olej parafinowy 6, 0 Octyl Palmitate 3, 0 Wazelina 1, 0 Olej awokadowy 2, 0 Dimethicone 0, 5

B/. Gliceryna 86% 3, 0 Phenova 0, 7 Woda do 100, 0

Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp. 65 – 70°C, dodać fazę A do fazy B, mieszać, w temp.35°C dodać substancje czynne.

89

A/. Glyceryl Stearate/and/ PEG-100 Stearate 3, 0 Cetearyl Alcohol/and/ Ceteareth-20 2, 0 Olej parafinowy 3, 0 Isopropyl Palmitate 3, 0 Olej jojoba 1, 0 Dimethicone 0, 5

B/. Gliceryna 86% 3, 0 Alantoina 0, 2 Phenova 0, 7 Carbomer 934 0, 2

C/. Trójetanolamina 99% 0, 3 Woda 1, 0

D/. Woda do 100, 0 Fazę A ogrzać do 65 - 70°C. W wodzie /faza D/ roztworzyć Carbopol 934 w temp.60 - 65°C, poczym dodać składniki fazy B. Fazę A dodać do fazy B, mieszać, w temp.60°C dodać fazę C.

EMULSJE PŁYNNE O/WMleczko pielęgnacyjne, zmywające – przeznaczone do zmywania twarzy wrażliwej na mydło.

A/. Stearyna 2, 5 Alkohol cetylowy 0, 5 Olej parafinowy 5, 0 Lanolina 0, 5

B/. Trójetanolamina 99% 1, 0 Germall 115 0, 5 Methylparaben 0, 2 Glikol propylenowy 2, 0 Woda do 100, 0Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp.75 - 80°C, dodać fazę A do fazy B, mieszać, w temp.35°C dodać kompozycję zapachową.

90

A/. Stearyna 3, 0 Cetearyl Alcohol/and/ Ceteareth-20 2, 0 Olej parafinowy 3, 0 Isopropyl Myristate 2, 0 Alkohol cetylowy 0, 5

B/. Trójetanolamina 99% 1, 0 Glikol propylenowy 2, 0 Germaben II 0, 7 Woda do 100, 0Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp.75 - 80°C, dodać fazę A do fazy B, mieszać, w temp.35°C dodać kompozycję zapachową.

A/. Glyceryl Stearate/and/ PEG-100 Stearate 6, 0 Glyceryl Stearate 2, 0 Alkohol cetylowy 1, 0 Olej parafinowy 5, 0 Isopropyl Palmitate 5, 0 Olej awokadowy 2, 0 Dimethicone 0, 5

B/. Gliceryna 86% 2, 0 Phenova 0, 7 Woda do 100, 0Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp. 65-70°C, dodać fazę B do fazy A, mieszać, w temp.35°C dodać substancje czynne i kompozycję zapachową.

BALSAMY

Wykazują działanie nawilżająco-natłuszczające, przywracają naturalną równowagę hydrofilowo-lipofilową.A/. Glyceryl Stearate /and/ PEG-100 Stearate 5, 0 Cetearyl Alcohol /and/ Ceteareth-20 2, 0 Masło Shea 1, 0 Alkohol cetylowy 1, 0 Olej parafinowy 8, 0 Isopropyl Myristae 2, 0

91

Olej wiesiołkowy 1, 0 Dimethicone 0, 5

B/. Gliceryna 86% 3, 0 Germaben II 0, 7 Woda do 100, 0Substancje biologicznie czynne, witaminy, kompozycja zapachowa.Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp.65 - 70°C, dodać fazę B do fazy A, mieszać, w temp.35°C dodać substancje czynne, kompozycję zapachową.

EMULSJE W/OTworzą na skórze barierę ochronną, która zapobiega parowaniu wody z naskórka.

Kremy na noc – regeneracyjno-odżywcze, zawierają substancje biologicznie czynne o przedłużonym działaniu – Glycine Soja Oil, Retinol/Retinol 10S/, Tocopheryl Acetate, Sodium Ascorbyl Phosphate, olej jojoba, olej z ogórecznika, olej wiesiołkowy.

Kremy półtłuste – na dzień i noc – o działaniu pielęgnacyjno-ochronnym – zawierają substancje nawilżające, d-pantenol, witaminę A, E, filtry UV.

Przykłady recepturalneCOLD CREAMA/. Wosk pszczeli 10, 0 Olej parafinowy 50, 0 Sorbitan Sesquioleate 3, 0 Lanolina 3, 0

B/. Boraks 0, 7 Woda do 100, 0 Kompozycja zapachowa, konserwant wg uznaniaFazę A i B ogrzać oddzielnie do temp.65 - 70°C, dodać powoli fazę B do fazy A, mieszać, ochłodzić, w temp.40-45°C dodać kompozycję zapachową.

A/. Mineral Oil/and/Petrolatum/ And/Ozokerite/and/Glyceryl Oleate/and/Lanolin Alcohol/Protegin/ 25, 0 Octyl Palmitate 3, 0 Olej jojoba 2, 0

B/. Gliceryna 86% 5, 0

92

Siarczan magnezu MgSO4 . 7H20 0, 5 Germaben II 0, 5 Woda do 100, 0Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp.80 - 85°C, dodac fazę B do fazy A, mieszać, ochłodzić, w temp.35°C dodać kompozycję zapachową i substancje czynne.

A/. Sorbitan sesquioleate 3, 0 Wosk pszczeli 0, 5 Microcrystalline Wax/Lunacera M/ 2, 5 Olej parafinowy 16, 0 Isopropyl Palmitate 3, 0 Olej migdałowy/jojoba 1, 0

B/. Gliceryna 86% 3, 0 Germaben II 1, 0 Woda do 100, 0 C/. Sodium Ascorbyl Phosphate 0, 5 Woda 5, 0

D/. Glycine Soja Oil, Retinol 0, 5 Komp. zapachowa 0, 2

Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp.75°C, dodać powoli fazę B do fazy A, mieszać, ochłodzić, w w temp. 40°C dodać fazę C i D.

A/. Sorbitan Isostearate 3, 0 Microcrystalline Wax 2, 5 Wazelina 4, 0 Olej parafinowy 15, 0 Isopropyl Palmitate 3, 0 Olej z ogórecznika/wiesiołka 2, 0

B/. Gliceryna 86% 3, 0 Phenova 0, 7 Woda do 100, 0

C/. d-pantenol 0, 5 Woda 3, 0 D/. Glycine Soja Oil, Retinol 0, 5 Tocopheryl Acetate 0, 3

93

Komp. zapachowa 0, 2

Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp. 75°C, dodać powoli fazę B do fazy A, mieszać, ochłodzić, w temp. 35° dodać fazę C i D.

PREPARATY DO OPALANIA Promienie ultrafioletowe działaja bezposrednio na skórę, głębokość penetracji zależy od stopnia pochłaniania zakresu promieniowania przez tkanki.

UV A - zakres 320 - 400 nm dociera do skóry właściwej

UV B - zakres 290 - 320 nm nie przekracza naskórka

UV C - zakres 200 - 320 nm jest całkowicie zatrzymywany przez ozon stratosferyczny

Promieniowanie UV powoduje powstawanie wolnych rodników w skórze, które łatwo wchodzą w reakcje chemiczne, utleniają białka i lipidy. Określone reakcje powodują powstawanie wolnych rodników w skórze:A/. poparzenie przez promienie UV – odczyn rumieniowyB/. fotopromieniowanie UVA uszkadza nienasycone kwasy tłuszczoweC/. fotopromieniowanie UVB produkuje wolne rodniki i prowadzi do zmniejszenia obrony immunologicznej skóry

Podział substancji promieniochronnychA/. filtry fizyczne – pigmenty – mikronizowany tlenek tytanu/TiO2/ i tlenek cynku /ZnO/ - odbijają promienie UVA i UVB – maksimum absorpcji przy długości fali 350 nmB/. filtry chemiczne – związki chemiczne zdolne do absorpcji promieniowania o określonej długości fali np. UVA - Butyl methoxydibenzoyl methane UVB - Octyl methoxycinnamateC/. filtry naturalne – melanina – posiada zdolność pochłaniania promieniowania UVA i UVB oraz neutralizowania wolnych rodników – stanowi mechanizm obronny skóry.

Ekstrakty roślinne – filtr UVB otrzymany z korzeni roślinyKaempferia galanga L – Isoamyl para-methoxycinnamate /Neo Heliopan Galanga/. Orzech włoski /Juglans regia/, arnika /Arnica Montana/ wykazują zdolność pochłaniania w zakresie UVA, ale zdolność absorbowania nie jest wystarczająco wysoka. Surowce roślinne wspomagają działanie filtrów chemicznych i fizycznych – masło Shea, olej sezamowy, masło kakaowe, karotenoidy.

94

Każdy preparat do opalania posiada okreslony współczynnik ochrony słonecznej – SPF.

minimalna dawka rumieniona dla skóry chronionej preparatemSPF = ____________________________________________________ minimalna dawka rumieniona dla skóry niechronionej preparatem

SPF 2 - 6 ochrona niska 8 - 12 ochrona średnia 15 - 25 ochrona wysoka 30 - 50 ochrona bardzo wysoka

Przykład recepturalnyA/. Glyceryl Stearate/and/ PEG-100 Stearate 8, 0 Cetearyl Alcohol/and/ Ceteareth-20 2, 0 Masło Shea 2, 0 Alkohol cetylowy 1, 0 Olej parafinowy 6, 0 Isopropyl Palmitate 3, 0 Dimethicone 0, 5

B/. Gliceryna 86% 3, 0 Alantoina 0, 2 Phenova 0, 7 Woda do 100, 0

Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp.65 - 70°C, dodać fazę A do B, mieszać.

C/. substancje promieniochronne np. SPF 14 Octyl methoxycinnamate 3 % 4-Methylbenzylidene camphor 0, 5 % Butyl methoxydibezoylmethane 1 %

SPF 35 Octyl methoxycinnamate 6, 5 % Butyl methoxydibenzoylmethane 1, 0 % 4-Methylbenzylidene camphor 1, 0 %

Substancje samoopalające – chemiczne barwienie skóry nadają skórze barwę zbliżoną do naturalnej opalenizny. Stosuje się dihydroksyaceton – Dihydroxyacetone – DHA, który reaguje z wolnymi aminokwasami warstwy rogowej i daje trwałe zabarwienie po kilku godzinach

95

od aplikacji. DHA nie stanowi żadnej ochrony przed promieniami UV, daje efekt upiększający. Preparaty samoopalające to emulsje O/W, zawierają 2 – 5 % DHA, stabilizowane kwasem cytrynowym do pH 4, 0 – 4, 5.Oprócz DHA stosuje się erytrulozę – cukier otrzymany na drodze biotechnologicznej, powoduje równomierne, długotrwałe i naturalnie wygladające zabarwienie skóry, efekt uzyskuje się po 2 dniach.

Preparaty do rozjaśniania skóryRozjaśnianie skóry polega na hamowaniu aktywności tyrozynazy i blokowaniu syntezy melaniny.Kwas kojowy podobnie jak hydrochinon/obecnie niestosowany/jest substancją hamującą produkcję tyrozynazy, skutecznie wybiela, popularny w Azji. Przy skórze wrażliwej może wywołać podrażnienia. Działanie kwasu kojowego mażna wzmocnić, stosując alfa-hydroksykwasy – AHA, które wykazują działanie złuszczające i powodują, że komórki zawierające melaninę szybciej ulegają wymianie przez stymulację produkcji nowych komórek. Witamina A prowadzi do szybkiego zmniejszenia przebarwień poprzez odnowienie komórek. Podobnie działają substancje keratolityczne – kwas salicylowy, fosforan witaminy C – Sodium Ascorbyl PhosphateWyciągi roślinne bogate w polifenole – wyciąg z korzenia lukrecji – Glycyrrhiza glabra, wyciąg z liści mącznicy lekarskiej – Arctostaphylos Uva powodują zmniejszenie produkcji tyrozynazy. Aktywność tych ekstraktów jest zależna od promotorów wnikania – wyciągi roślinne są w formie liposomów lub nanocząsteczek. Sama witamina C wykazuje działanie powierzchniowe, wprowadzona w głąb skóry może skutecznie hamowac wytwarzanie produktów pośrednich w syntezie melaniny. Po przedostaniu się w głąb skóry cząsteczka – palmitynian witaminy C – zostaje rozszczepiona na kwas palmitynowy i witaminę C, która hamuje wytwarzanie melaniny.

OLEJKI DO PIELĘGNACJI CIAŁANatłuszczają i nawilżają skórę po kąpieli

Przykład recepturalnyOlejek do ciała – aplikacja po kąpieli1/. Olej parafinowy do 100, 0 Isopropyl Myristate 20, 0 Olej wiesiołkowy/Oenothera Biennis/ 10, 0 Vitamina E acetate 0, 2 Vitamina A Palmitate 0, 1 Komp. zapachowa 0, 2 Ethylparaben 0, 1 Propylparaben 0, 2

96

2/. Olej parafinowy do 100, 0 Isopropyl Palmitate 20, 0 Olej z kiełków pszenicy=TriticumVulgare/ 2, 0 Olej słonecznikowy/Carthamus Tinctorius/ 5, 0 Tocopheryl Acetate 0, 2 Ethyl/Propylparaben 0, 3

Olejek dla dzieci Caprylic/Capric Triglyceride do 100, 0Lanolin Oil 2, 0Olej migdałowy/Prunus Dulcis/ 5, 0Witamina F 0, 5 Ethyl/Propylparaben 0, 2 Komp. zapachowa 0, 1

Olejek hydrofilowy do kąpieli lub po kapieli-aplikacja na wilgotne ciało, tworzy się na skórze emulsja O/W

Olej parafinowy do 100, 0Isopropyl Myristate 20, 0Olej awokadowy/Persea Gratissima/ 5, 0Macrogol Lauryl Ether/Volpo L3/ 10, 0Komp.zapachowa, konserwant wg uznania

TONIKI – nawilżają i odświeżają skórę roztwory wodne lub wodno-alkoholowe z dodatkiem substancji nawilżających, witamin, ekstraktów ziołowych.

Przykład recepturalnyA/. Woda do 100, 0 Alantoina 0, 2 PEG-75 Lanolin 0, 3 Gliceryna 86% 2, 0 Glikol propylenowy 5, 0 d-pantenol 0, 2 Germaben II 0, 7

B/. Aloe Vera 3, 0

C/. Polysorbate 20 1, 0 Kompozycja zapachowa 0, 2

97

Kwas cytrynowy/mlekowy do regulacji pH 6, 0 – 6, 5W wodzie rozpuścić PEG-75 Lanolin, potem dodać pozostałe składniki fazy A do całkowitego rozpuszczenia, poczym dodać fazę B. Fazę C wymieszać dokładnie i dodać do toniku, uregulować pH.

A/. PEG-40 Hydrogenated Castor Oil 1, 5 Woda 50, 0 Kompozycja zapachowa 0, 2

B/. Glikol propylenowy 3, 0 Bisabolol 0, 1 Etanol 96% 15, 0 Aloe Vera 2, 0 Sodium Ascorbyl Phosphate 0, 2 Woda 28, 0

Fazę A i B oddzielnie rozpuścić i dodać fazę B do A, ustalić pH 3, 0 – 3, 5.

MASKI KOSMETYCZNE A/. rozgrzewające – parafinowe – wywołują przejściowe przerwienie, rozszerzają pory skóry, przez co ułatwiają wnikanie substancji czynnych, np. Paraffinum molle / temp.topnienia 40 - 45°C/ 90, 0 Wosk pszczeli 9, 0 Lanolina 1, 0 Stopić i ochłodzić do 55°C, dodać 0,1 g olejku lawendowego

B/. ściągające – zwężają pory skóry, lekko wysuszają, dla cery tłustej i mieszanej, np. Kaolina /Bolus alba/ 80, 0 Talk 5, 0 Biel cynkowa /ZnO/ 5, 0 Biel tytanowa /TiO2/ 5, 0 Węglan magnezu 5, 0

C/. ziołowe - skóra normalna i sucha – zioła sproszkowane o dużej zawartości

związków śluzowych i skrobisiemie lniane, kwiat lipy, korzeń prawoślazu

98

- cera tłusta – zioła sproszkowane o własnościach rozmiękczających i bakteriobójczych – siemie lniane, ziele skrzypu, korzeń łopianu, dziurawiec, kwiat rumianku, kwiat lipy, kwiat bzu czarnego, nostrzyk żółty, kwiat nagietka

D/. emulsyjne – O/W – nawilżająco-odżywcze, np. A/. Cetomacrogol Emulsifying Wax 5, 0 Alkohol cetylowy 3, 0 Caprylic /Capric Triglyceride 10, 0

B/. Gliceryna 86% 5, 0 Phenova 1, 0 Woda do 100, 0

C/. Biel cynkowa /ZnO/ 4, 0 Kaolina 6, 0

D/. Aloe Vera Extract 5, 0 Fazę A i B ogrzać do temp. 65 - 70°C, dodac fazę B do A, mieszać, w temp.60°C dodać fazę C, mieszać, w temp.35°C dodać fazę D.

PEELINGDziałanie polega na powierzchniowym lub średnio głębokim złuszczeniu naskórka.Peeling powierzchniowy – zawiera substancje ścierne – zmielone pestki moreli, brzoskwini, otrąbki migdałowe zawieszone w emulsji O/W.Peeling średnio głęboki – działanie kwasami owocowymi – AHA – alfa hydroksykwasy – glikolowy, mlekowy, jabłkowy lub BHA – beta hydroksykwasy – kwas salicylowy.

Kwasy owocowe powodują rozluźnienie wiazań pomiędzy korneocytami warstwy rogowej i usuwanie zrogowaciałych komórek naskórka.Peeling ziołowy – średnio głęboki – zwany azjatyckim – polega na wcieraniu mieszanki ziołowej, która powoduje stopniowe złuszczanie naskórka.Peeling średnio głęboki wykonuje się wyłącznie w gabinetach kosmetycznych.

Przykład recepturalny – peeling powierzchniowy – krem

A/. Cetearyl Alcohol/and/Sodium Lauryl Sulfate/and/Sodium Cetearyl Sulfate 15, 0 Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20 5, 0

99

Dimethicone 0, 5 Caprylic/Capric Triglyceride 10, 0

B/. Carbomer 981 0, 3 Glikol propylenowy 5, 0 Germaben II 0, 7 Woda do 100, 0

C/. Trójetanolamina 99% /pH 6, 5 – 7, 0/ 0, 5 Woda 2, 0

D/. Substancja ścierna – zmielone pestki migdałów/brzoskwini 10, 0 – 15, 0 Carbomer namoczyć w wodzie o temp. 60-65°C, dodać pozastałe składniki fazy B i ogrzać do temp. 75° C. Fazę A stopić do temp. 75°C, dodać fazę B do fazy A mieszać, ochłodzić, w temp. 60°C dodać fazę C, w temp. 40°C fazę D.

KOSMETYKA KOLOROWA Sztuka makijażu zrodziła się w starożytnym Egipcie. Dużo uwagi poświęano upiekszaniu twarzy, szczególnie oczu. Powieki malowano na jsnozielono, linię rzęs podkreślano czarna kreską. Pomadka zielona była wyrabiana ze sproszkowanego minerału – malachitu –CuCO3 . Cu/OH/2. Pomadka czarna była wytwarzana z antymonu, później z galeny/siarczek ołowiu/, które mieszano z lanoliną. Stosowane kosmetyki były szkodliwe dla zdrowia, gdyż zawierały ołów i miedź. Usta malowano czerwoną ochrą, którą mieszano z wodnym roztworem gumy arabskiej i tłuszczem baranim lub lanoliną.Policzki różowano henną/Lawsonia inermis/, paznokcie – mieszano hennę z wyciągiem gumy arabskiej/Acacia senegal/. Opaleniznę /zdrazającą niskie urodzenie/tuszowano pudrem – główny składnik mąka – który nanoszono na ciało przy pomocy puszka z delikatnego włosia. Współczesna kosmetyka produkuje szeroką game preparatów upiekszających w oparciu o surowce, które były znane w starożytności, ale o wysokim stopniu czystości chemicznej, dotyczy to szczególnie barwników. Pigmenty nie mogą zawierać metali ciężkich – arsen, ołów, miedź.

Pigmenty są określane wg tzw. Colour Index – C. I. – wykaz dopuszczalnych do stosowania ustala Ministerstwo zdrowia – Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 12 lipca 2004r., Dz.U.04.201.2064 z dnia 15 września 2004 r.

100

Pigmenty – farby suche, barwiące, praktycznie nierozpuszczalne w wodzie. Pigmenty dzieli się na rodzaje/ze względu na źródło pochodzenia/ i na odmiany/ze względu na specyficzne cechy i związane z tym zastosowaniem/.Rozróżnia się pigmenty organiczne i nieorganiczne – otrzymuje się bądź z naturalnych substancji barwnych przy zastosowaniu procesów chemicznych, mechanicznych i termicznych np. pławienie, mielenie, suszenie, ekstrakcja/pigmenty naturalne/, bądź stosując procesy chemiczne, czy fizykochemiczne np. stapianie, strącanie, utlenianie, dwuazowanie/pigmenty syntetyczne/.

Pigmenty azowe – pigmenty organiczne, w których chromoforem/czynnik barwny/ jest grupa azowa -N=N- . Barwniki azowe odznaczają się żywością barwy, dobrą trwałością na światło i wodę, najczęściej spotykane barwy: żółte, pomarańczowe, bordo.

Pigmenty ftalocyjoninowe – niebieskie i zielone pigmenty, wyróżniają się pięknymi kolorami, dużą siłą barwienia, doskonałą trwałością na światło, temperaturę, kwasy i alkalia.

Pigmenty nieorganiczne – dzielą się na naturalne i syntetyczne, klasyfikowane są wg kolorów na : biele, żółcienie, oranże, czerwienie, fiolety, błękity, zielenie, czernie.

Laki – pigmenty organiczne, są otrzymywane z barwników rozpuszczalnych w wodzie przez wytrącenie w postać nierozpuszczalną lub przez trwałe osadzenie na podłożu. Zachodzi wówczas reakcja chemiczna miedzy roztworem wodnym barwnika a roztworem związku strącającego z wytworzeniem nierozpuszczalnego produktu – laku.Osadzenie na substracie opiera się na procesach fizycznych /adsorpcja/ lub fizycznych i chemicznych.Laki dzieli się na dwie grupy:A/. laki syntetyczneB/. laki pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego – są otrzymywane przez lakowanie barwników naturalnych, obecnie rzadko stosowane

Laki syntetyczne otrzymuje sięA/. z barwników zaprawowych przez lakowanie metalem – głównie alizarynowe z glinem, żelazem, chromem, baremB/. z barwników kwasowych lakowanych solami metali, głównie baruC/. z barwników zasadowych lakowanych związkami o charakterze kwaśnym

Pigmenty perłoweA/. tlenochlorek bizmutu /C.I.77163/ - srebrny proszek, występuje w formie

101

dyspersji /pasty/ w oleju rycynowym B/. mika – błyszczyk – minerał – wystepuje w formie dyspersji w oleju rycynowym lub zawieszony w bieli tytanowej /TiO2/.Pigmenty perłowe są odporne na kwasy, alkalia, światło, występują w kolorach srebrnym, złotym, niebieskim, zielonym czerwonym.

PUDERSkład i rodzaj zależy od przeznaczenia.

SurowceTalk – uwodniony krzemian magnezu – Mg3/Si4O10/ /OH/2 – biały proszek nierozpuszczalny w wodzie, tłuszczach. Posiada bardzo dobry poślizg i przyczepność oraz zdolność wiązania oleju.Talk musi być sterylizowany, rozdrobnienie 5 – 15 mikronów.

SKROBIA – wielocukier /C6H1005/n – ziemniaczana, pszenna, kukurydziana

CELULOZA – błonnik, naturalny polisacharyd, szerokie zastosowanie maja pochodne celulozy – metyloceluloza, karboksymetyloceluloza.

MYDŁA METALICZNE – sole kwasów tłuszczowych – stearyniam magnezu, glinu, cynku – polepszają siłę krycia i przyczepność.

DWUTLENEK TYTANU – TiO2 – biel tytanowa, w przyrodzie występuje jako rutyl i anataz, do celów kosmetycznych stosuje się odmianę anataz. Biały pigment podwyższa przyczepność i polepsza białą barwę pudru.

KRZEMIONKA – SiO2 – koloidalna, w małej ilości poprawia sypkość pudru.

KREDA STRĄCANA – drobnoziarnista forma węglanu wapnia CaCO3

podwyższa siłę krycia.

KAOLINA – glinka porcelanowa – glinokrzemiany – stosuje się kaolinę koloidalną o bardzo drobnym uziarnieniu, polepsza przyczepność.

BARWNIKI – naturalne, syntetyczne, nieorganiczne, organiczne

Własność pudru – siła krycia, przyczepność, efekt matujący, poslizg.

Przykładowe receptury

Puder sypkiTalk do 100, 0

102

Kaolina 10, 0Biel tytanowa /TiO2/ 10, 0Stearynian magnezu 5, 0Skrobia /kukurydziana/ pszenna 10, 0Węglan wapnia 3, 0Krzemionka koloidalna 3, 0Barwniki – zestaw 2, 0 – 2, 5Kompozycja zapachowa wg uznania

Połowę talku przesiać z barwnikami, dodać pozostałe składniki. Kompozycję zapachową zmieszać oddzielnie z węglanem wapnia i dodać do całości. Czas mieszania i przesiewania jest określony w instrukcji urządzenia. Puder powinien mieć rozdrobnienie 10 – 20 mikronów.

PUDER PRASOWANY – zawiera bazę pudrową i lepiszcze

Acetylated Lanolin Alcohol/Acetulan – lepiszcze/ 5, 0Stearynian magnezu 6, 0Kaolina 3, 0Węglan magnezu 1, 0Biel tytanowa /TiO2/ 5, 0Barwniki – zestaw 2, 0 – 2, 5Talk do 100, 0 Kompozycja zapachowa wg uznania

Lepiszcze zmieszać z 5 kg talku, poczym dodać do pozostałej ilości talku i wymieszać ze stearynianem magnezu i kaoliną. Barwniki zmieszane z bielą tytanową oraz kompozycja zapachowa polączona z węglanem magnezu dodać do pudru. Całość przesiać zgodnie z instrukcją urządzenia i prasować w gilzy metalowe.

CIENIE PRASOWANE – do powiek – receptura i technologia jak przy pudrze prasowanym, zawierają: barwniki nieorganiczne w ilości 5 – 10%, perła – 10 – 30%, kaolinę 5 – 10%, stearynian magnezu 2 – 10%, lepiszcze 6 – 8%, talk 40 – 70%.

PUDER DO CIAŁA – własności: poślizg, gładkość na skórze, pochłanianie wilgociKaolina koloidalna 6, 0Biel tytanowa 2, 0Węglan wapnia 8, 0

103

Stearynian magnezu 3, 0Skrobia kukurydziana/ ryżowa 10, 0Talk do 100, 0Komp. zapachowa wg uznania

PUDER DLA DZIECI – zasypka – wymagania określa norma PN-86/C-7702I. Wyroby kosmetyczne i perfumeryjne. Zasypka dla niemowląt

Talk /sterylny/ 89, 3Tlenek cynku/biel cynkowa ZnO/ 10, 0Krzemionka koloidalna 0, 5Komp. zapachowa 0, 2

PUDER DO STÓP – własności: poślizg, pochłanianie wilgoci, bakteriobójczy Sól cynkowa kwasu undecylowego 20, 0 Węglan magnezu 10, 0 Alantoina 0, 5 Triclosan/Irgasan DP 300/ 0, 1 Komp. zapachowa 0, 5 Talk do 100, 0

PUDER DEZODORANTSkrobia kukurydziana 45, 0Triclosan 0, 1Biel cynkowa /ZnO/ 0, 4Stearynian glinu 1, 0Krzemionka koloidalna 1, 5Talk do 100, 0

PREPARATY MAKE – UPPuder podkładowy w formie barwnego stopu woskowo-tłuszczowegoA/. Wosk Carnauba 6, 0 Miccrocrystaline Wax /Lunacera M/ 10, 0 Olej parafinowy 27, 0 Octyl Palmitate 25, 0

B/. Talk 10, 0 Biel tytanowa /TiO2/ 15, 0

104

Biel cynkowa /ZnO/ 2, 0 Barwniki – zestaw 3, 0 – 5, 0 Kompozycja zapachowa wg uznania

Fazę A stopić i dodać uprzednio zmieszany zestaw pudrowy B, całosć przewalcować na trójwalcówce, dodac kompozycję zapachową.

PUDER FLUID – emulsja O/WA/. Glyceryl Stearate/and/ PEG-100 Stearate 3, 0 Cetearyl alcohol/and/ Ceteareth-20 2, 0 Alkohol cetylowy 2, 0 Isopropyl Palmitate 4, 0 Olej parafinowy 6, 0

B/. Glikol propylenowy 3, 0 Phenova 0, 8 Magnesium Aluminium Silicate /Veegum HV/ 1, 0 Woda do 100, 0

C/. Biel tytanowa /TiO2/ 0, 8 Talk 5, 0 Barwniki – zestaw 1, 0 – 1, 5

D/. Cyclomethicone 4, 0 Komp.zapachowa wg uznania

Fazę A ogrzać do 65 - 75°C. Veegum namoczyć w ciepłej wodzie o temp. 65 - 70°C, dodać składniki fazy B, poczym dodać całość do fazy A. Po utworzeniu emulsji dodać fazę C, całość zhomogenizować zgodnie z instrukcją urządzenia. W temp. 35°C dodać fazę D.

PUDER W KREMIE – O/WA/. Glyceryl Stearate S/E 5, 0 Cetearyl Alcohol/and/ Ceteareth-20 3, 0 Olej parafinowy 4, 0 Isopropyl Palmitate 4, 0 Palmitynian cetylu 2, 0 Caprylic/CapricTriglyceride 3, 0

105

B/. Glikol propylenowy 4, 0 Cellulose gum/Carboxymethyl Cellulose/ 0, 2 Phenova 0, 8 Woda do 100, 0

C/. Biel tytanowa /TiO2/ 6, 0 Kaolina koloidalna 4, 0 Barwniki – zestaw 1, 0 – 1, 5 Kompozycja zapachowa wg uznania

Fazę A ogrzać do temp. 65 - 70°C. Cellulose Gum namoczyć w ciepłej wodzie o temp. 60 - 65°C, dodać pozostałe składniki fazy B, całość dodać do fazy A. Po utworzeniu emulsji dodać fazę C, zhomogenizować i mieszać do temp. 35°C.

RÓŻ NA POLICZKI – stop woskowo-tłuszczowy z bazą pudrowąA/. Isopropyl Palmitate 40, 0 Olej parafinowy 35, 0 Biel tytanowa /TiO2/ 6, 0 Barwniki – zestaw 4, 0

B/. Wosk Carnauba 8, 0 Microcrystaline Wax/Lunacera M/ 2, 0 Wosk pszczeli 3, 0 Lanolina 2, 0 Konserwant, komp. zapachowa wg uznania Pigmenty zmieszać z olejami – faza A. Do stopionych tłuszczy faza B dodać fazę A, przewalcować lub zhomogenizować. Rozlewać w temp.55°C bezpośrednio do opakowań.

Róż prasowanyA/. Talk do 100, 0 Kaolina koloidalna 10, 0 Stearynian magnezu 5, 0 Biel tytanowa /TiO2/ 6, 0 Barwniki – zestaw 4, 0 Lepiszcze/Acetulan/ 5, 0

B/. Weglan magnezu 5, 0 Kompozycja zapachowa 0, 5

106

Fazę A zmieszac i zwilżyć lepiszczem. Oddzielnie zmieszać kompozycję zapachową z węglanem magnezu – faza B i dodać do fazy A. Przesiać zgodnie z instrukcją urządzenia i prasować w gilzy.

PREPARATY DO MAKIJAŻU OCZUMASCARA – tusz do rzęs w tafelce ze szczoteczką

A/. Wosk Carnauba 20, 0 Wosk pszczeli 10, 0 Glyceryl Stearate S/E 5, 0 Olej rycynowy 2, 0 Kalafonia 2, 0 Ethylparaben 0, 2

B/. Stearyna 3x prasowana 14, 0 Trójetanolamina 99% 7, 0

C/. Guma arabska/Acacia Senegal/ 5, 0 Woda 5, 0

D/. Zestaw barwników 10, 0

Gumę arabska namoczyć w zimnej wodzie – faza C. Stearynę stopić i dodać trójetanolaminę, utworzyć mydło, poczym dodać fazę C. Fazę A stopić i dodać mydło z gumą arabską, wymieszać, dodać fazę D i przewalcować. Masę ponownie stopic i wylewać do specjalnych wylewnic.

Tusz do rzęs – typ roll-on ze szczoteczką – emulsja O/W A/. Wosk pszczeli 14, 0 Wosk Carnauba 3, 0 Glyceryl Stearate S/E 5, 0 Cetearyl Alcohol/and/ Ceteareth-20 3, 0 Olej rycynowy 3, 0 Propylparaben 0, 3 Barwniki – zestaw 5, 0 B/. PVP K-30 3, 0 Germall 115 0, 5 Woda do 100, 0

C/. Cyclomethicone/Volatile Silicone Fluid/ 10 – 15

107

Fazę A stopić do temp.80°C. Fazę B rozpuścić w wodzie i ogrzać do temp.80°C, poczym dodać do fazy A, zhomogenizować, mieszać do ochłodzenia, w temp. 40°C dodać fazę C.Lotne silikony – cyclomethicone ułatwiają rozprowadzenie tuszu na rzęsach i przyspieszają jego wysychanie.

EYE LINER – preparat do malowania kresek u nasady rzęs, w formie barwnego żelu lub prasowanej.

ŻelA/. Woda do 100, 0 Magnesium Aluminium Silicate/Veegum HV/ 2, 5 Glikol propylenowy 2, 0 Germall 115 0, 5 B/. PVP K-30 2, 0 Woda 10, 0

C/. Pigmenty nieorganiczne 10, 0Zdyspergować fazę A dodać fazę C, wymieszać a potem fazę B.

Eye liner prasowanyA/. Talk do 100, 0 Stearynian cynku 5, 0 Węglan wapnia 5, 0 Pigmenty nieorganiczne 15, 0 Propylparaben 0, 2 Germall 115 0, 2

B/. Olej parafinowy 2, 0 Sorbitan sesquioleate 7, 0

Fazę A rozdrobnić w młynie. Fazę B – lepiszcze wymieszać i podgrzać do temp. 40°C, poczym rozpylić w fazie A, rozdrobnić w młynie, przesiać zgodnie z instrukcją urządzenia i prasować w gilzy.

KREDKI DO WARGBarwna kredka do ust „Pomade en baton” powstała we Francji ok.1895 roku i zawierała łój i wosk pszczeli. Rozpowszechniła się w okresie I wojny światowej, gdy ok.1915 – 1920 zastosowano eozynę – czterobromofluoresceinę – utrwalacz koloru, który jednak zmieniał barwę kredki na ustach na kolor czerwono-fioletowy.

108

Kredka do warg powinna mieć dobrą rozsmarowalność, siłę krycia, trwałość koloru, nie powinna zmieniać barwy na ustach oraz posiadać własności nawilżające i zmiękczające.

Kredka do warg zawiera:Woski – 20 % , tłuszcze i oleje – 70% , barwniki - 10% Wosk pszczeli /Beeswax/ - wydzielina gruczołów pszczół, wytwarzane przez nie jako materiał do budowy plastrów. Wosk nadaje plastyczność, temp.topnienia wosku bielonego 63 - 65°C. Wosk Kandelila /Candelilla wax/ - wosk roślinny, otrzymywany z liści rośliny Pendilantus pavonis przez wytapianie goracą woda lub parą. Temp. topnienia 66 - 71°C.

Wosk Karnauba /Carnauba wax/ - wosk roślinny, otrzymywany z palmy brazylijskiej Copernicia cerifera – przez zeskrobywanie, wytapianie gorącą wodą lub parą. Wosk wiąże oleje, podwyższa temperaturę topnienia i twardość kredki.

Mikrowoski /Microcrystalline wax/ - mineralny, zawiera wysokocząsteczkowe nasycone, alifatyczne węglowodory, rozgałęzione izoparafiny, posiada dobrą zdolność wiązania oleju, nadaje twardość.

Olej rycynowy/Castor oil/ - olej rącznikowy, otrzymywany z nasion rącznika Ricinus communis, zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe i łatwo ulega jełczeniu. Stosuje się substytut oleju rycynowego – uwodorniony olej rycynowy – PPG-3 Hydrogenated Castor Oil. Olej rycynowy dysperguje pigmenty.

Lanolina /Lanolin/ - tłuszcz wełny owczej – posiada własności zmiękczające, natłuszczające, zwiększa przyczepność kredki, chroni przed utratą wilgoci. Pochodne lanoliny – olej lanoliny /Lanolin Oil/ - dysperguje barwniki, Isopropyl lanolate – poprawia smarowność, połysk, nie daje uczucia lepkości, lekko hydrofilowy, tworzy z wilgocią na ustach emulsje, działa nawilżajaco.

Oleje zmiękczające – Isopropyl Myristate / Palmitate – nadają połysk, ułatwiają rozsmarowywanie.Alkohole tłuszczowe – alkohol oleilowy /Oleyl Alcohol/ - nadaje poślizgw małych ilościach stosuje się olej parafinowy, wazelinę, parafinę stałą.

Barwniki – pigmenty organiczne, nieorganiczne, laki, pigmenty perłowe

Środki konserwujące – pochodne Parabenów, antyutleniacze – butylohydroksytoluen – BHT

109

Kompozycja zapachowa – nie może zawierać substancji, które mogą wywołać krystalizację na powierzchni kredki.

Wymagania techniczne – wg PN-C-77062 Wyroby kosmetyczne i perfumeryjne. Kredki do warg

Wygląd jednorodny, barwny sztyft, bez nalotów w postaci krystalizacji i pocenia o powierzchni błyszczącej

Właściwości lekko nakłada się na usta, posiada dobre krycie, nadaje połysk, nie rozmazuje się podczas aplikacji, nie daje uczucia sciągania nabłonka warg

Dopuszczalna zawartość metali ciężkich:Zawartość ołowiu – nie więcej niż 10 mg/kg arsenu – nie więcej niż 2 mg/kg kadmu – nie więcej niż 0, 5 mg/kg Czystość mikrobiologiczna zgodna z wymaganiami PN-C-77023 : 1985/ PN-85/C-77023

Przykład recepturalnyA/. Wosk Carnauba 10, 0 Wosk pszczeli 10, 0 Microcrystalline wax /Lunacera M/ 10, 0 Lanolina 8, 0 Oleyl Alcohol 15, 0 Olej parafinowy 2, 0 BHT 0, 05 Propylparaben 0, 2

B/. Olej rycynowy do 100, 0 Barwniki zawieszone W bieli tytanowej /TiO2/ 6, 0

Komp. zapachowa wg uznania

Pigmenty – faza B zetrzeć w młynie lub na trójwalcówce z olejem rycynowym. Tłuszcze – faza A stopić do 80°C, dodać masę pigmentową, zhomogenizować, mieszać powoli, aby nie zapowietrzyć masy kredkowej. Jeżeli receptura zawiera perłę dodaje się ją po homogenizacji. W temp.60°C dodać kompozycję zapachową, poczym wylewa się masę kredkową w temp.55°C w formy lub bezpośrednio do oprawek

110

Błyszczek na usta – nakłada się na kredkę do warg celem poprawienia jej połysku lub mogą być stosowane zamiast kredki.

Błyszczek w postaci stopu, nakładany palcem, np.Olej parafinowy do 100, 0Olej rycynowy 15, 0Lanolina 10, 0Wosk pszczeli 8, 0Wazelina 8, 0Barwnik 0, 5Konserwant, komp.zapachowa wg uznania

Barwnik wymieszać z olejem rycynowym i dodać do stopionych tłuszczy. W temp.55°C wylewać bezpośrednio do opakowań.

Blyszczek płynny – typu roll-on, np.PEG – 3 Hydrogenated Castor Oil do 100, 0Lanolina 5, 0Wosk pszczeli 1, 0Barwnik 0, 5Witamina E, komp.zapachowa wg uznania

KREDKI DO WARG PIELĘGNACYJNEochronne, bezbarwne, baza woskowo-tłuszczowa jak w kredkach z dodatkiem substancji promieniochronnej, witamin. Kredki ochronne zapobiegają pękaniu i szorstkości warg.

PREPARATY DO DEMAKIJAŻUSą przeznaczone do zmywania makijażu oczu i twarzy.Przykładowe recepturyMleczko zmywające – cleansing milkA/. Lanolin Alcohol 1, 5 Alkohol cetylowy 0, 5 Olej parafinowy /70cS/ 8, 0 Stearyna/3x prasowana/ 5, 0

B/. Trójetanolamina 99% 2, 0 Woda do 100, 0 Kompozycja zapachowa, konserwant wg uznania Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temperatury 70°C, dodać fazę B do fazy A, mieszać, ochłodzić do temp. 35°C.

111

Lotion zmywający – cleansing lotionA/. Caprylic/capric Triglyceride 40, 0 Sorbitan oleate 3, 0 Polysorbate 80 6, 0

B/. Woda do 100, 0 Carbomer 980 /2% roztwór wodny/ 5, 0 Phenova 0, 7 C/. Trójetanolamina 99% 0, 1 Woda 0, 5Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp. 65 - 70°C, dodać fazę B do fazy A, mieszać, w temp.60°C dodać fazę C, mieszać, ochłodzić do temp.35°C.

Olejek zmywającyCaprylic/Capric Triglyceride 30, 0Olej parafinowy /70cS/ 50, 0Isopropyl Palmitate 20, 0Kompozycja zapachowa, konserwant wg uznania.

LAKIER DO PAZNOKCIWłasności lakieru – dobra przyczepność, elastyczność, wysoki połysk, wystarczająca twardość, odpornosć na wodę i detergenty, dobre krycie i krótki czas schnięcia 2 – 3 minuty.Lakier zawiera:

- substancję tworzącą film- plastyfikator /zmiękczacz/- żywice- rozpuszczalnik- pigmenty

Lakier zawiera 25 – 29 % składników nielotnych i ok.75 – 80% składników lotnych – rozpuszczalników.

Substancje tworzące film – nitroceluloza – azotan celulozy, przy zawartości azotu 10, 5 – 12% nie ma własności wybuchowych. Produkty handlowe – 15% roztwory nitrocelulozy w octanie butylu i izopropanolu.

Lepkość lakieru zależy od:- rodzaju nitrocelulozy /jej lepkości/- rodzaju zastosowanego rozpuszczalnika- stężenia nitrocelulozy

112

- rodzaju i stężenia zastosowanej żywicy

Plastyfikator – podwyższa elastyczność, przyczepność i połysk.Wyróżnia się 2 grupy:

- rozpuszczające estry celulozy /żelujące/- nierozpuszczające estry celulozy /nieżelujące/

Do pierwszej grupy należy stearynian butylu/podwyższa połysk/ olej rycynowy, wysokoczasteczkowe estry nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych. Zawartość plastyfikatorów w lakierze wynosi 10 – 60% .

Żywice – wpływają na przyczepność i połysk lakieru.Żywice naturalne – szelak – otrzymywany z wydzieliny owada Laccifer lacca, żywica Elemi – z drzewa Canarium luzonicum, żywica Damara – z drzewa Shorea wiesnerii, żywica Benzoesiam – z drzewa Styrax tonkinensis

Żywice syntetyczne – żywice alkidowe sulfoamidowe, estry poliakrylowe.

Rozpuszczalniki- niskowrzące o temp.wrzenia do 100°C – octan etylu, alkohol etylowy i

izopropylowy- średniowrzące o temp.wrzenia do 150°C – octan butylu, butanol, alkohol

amylowy, octan amylu

BarwnikiLakiery transparentne zawierają 0, 1 do 1 % barwników rozpuszczalnych. Lakiery kremowe zawierają 2 – 5 % pigmentów nierozpuszczalnych – biel tytanowa /TiO2/, tlenki żelaza, perła – mika.Dla ochrony barwników przed promieniowaniem UV dodaje się substancje promieniochronne. Barwniki nierozpuszczalne mają tendencje do sendymentacji, która zależy od:

- lepkości lakieru /im większa lepkość, tym wolniejsze osadzenie/- od ciężaru właściwego pigmentu /im lżejsze, tym dłużej utrzymują w

zawieszeniu/- od mechanicznego mieszania pigmentów przez metalowe kulki, które

znajdują się na dnie butelkiObecnie producenci sprowadzają gotowe bazy lakierowe, do których dodają pigmenty. Produkcja lakierów wymaga odpowiednich urządzeń zgodnych z przepisami bezpieczeństwa przeciwpożarowego.

ZMYWACZE LAKIERÓWzawierają substancje zmywające i pielęgnacyjne, nie powinny uszkodzić płytki paznokciowej, np.

113

Stearynian butylu 42, 0Octan butylu 42, 0Olej rycynowy 10, 0Lanolina płynna/Lanolin oil/ 5, 0Witamina F 1, 0

OLEJE PIELĘGNACYJNE do paznokci np.

Olej rycynowy 10, 0Olej migdałowy/oliwa z oliwek 69, 0Lanolina płynna/Lanolin Oil/ 10, 0Olej z kiełków pszenicy 10, 0Witamina E 0, 5Witamina F 0, 5Konserwant, antyutleniach, kompozycja zapachowa wg uznania

WYROBY PERFUMERYJNEWytwarzanie substancji zapachowych z surowców naturalnych było znane już w starożytności. Wiedza chemiczna najwcześniej rozwinęła się w Chinach i za pośrednictwem Indii i Mezopotamii dotarła na Bliski Wschód a potem do Europy. Początkowo wytwarzano zapachy przez palenie kwiatów, ziół i żywic – termin łaciński „per fumum” przez dym stał się nazwą perfumerii jako dziedziny wytwarzania zapachów. Egipcjanie znali sposoby uzyskiwania i utrwalania zapachów:A/. metoda zimnego namaczania – czyli uwonnienia, polegająca na umieszczeniu płatków kwiatów pomiędzy warstwami stałego tłuszczu

B/. metoda gorącego namaczania – czyli maceracji, podczas której gotowano płatki kwiatów w tłuszczu. Do wyciskania esencji używano specjalnej prasy workowej.

Najstarsze informacje o destylacji olejków eterycznych z roślin przy pomocy pary wodnej pochodzą z Indii /3000 – 3500 p.n.e./.Nowoczesną formę destylacji wprowadził do Europy słynny arabski medyk Ibn Saud AVICENNA /980 – 1037/, któremu przypisuje się pierwszą destylację olejku różanego. Metoda destylacyjna polega na tym, że z parą wodną ulatnia się olejek eteryczny, który gromadząc się na powierzchni wody jest łatwy do wyizolowania. Aparat/piec/ destylacyjny – alembik /arab.al – ambik, łac. alambicum/ używany przez alchemików, składał się z kotła, hełmu/pokrywy/ i rury chłodzącej przytwierdzonej do hełmu. Para z podgrzewanego kotła dostawała się do rury oziębianej zewnątrz wodą – gdzie skraplała się – nazwa Alembik przetrwała do końca XIX wieku.

114

Dalszym osiągnięciem w XII – XIII wieku było uzyskanie alkoholu przez destylację wina „aqua vitae” i jak wynika z różnych źródeł wielu alchemików zajmowało się tym procesem, wśród nich Albartus Magnus, Arnold de Villeneuve i Raymond Lulle. Pierwsze alkoholowe perfumy /a zarazem lek na reumatyzm/ to „Woda Królowej Węgier” z połowy XIV wieku, przypisane Elżbiecie Łokietkównej. Nie wiadomo dokładnie jak i kiedy Elżbieta zetknęła się z preparatem, który pozostał w historii jako „Woda Królowej Węgier”. Fakt, że „Wodę Węgierską” znał już Arnold de Villeneuve może skłaniać do przyjęcia tezy, że alkoholowy destylat z rozmarynu i tymianku był znany w węgierskiej medycynie ludowej i klasztornej. Nie ma wiarygodnych źródeł na podstawie których by można odtworzyć pierwszą oryginalną recepturę „Wody Królowej Węgier”. Jedna z pierwszych zapisanych receptur pochodzi z dzieła Nicolasa Lamery „Pharmacopee Universelle”, wydanego około roku 1697 – destylacja nalewki rozmarynu. Wytwarzaniem zapachów zajmowali się perfumiarze działający na dworach królewskich, których uważano za alchemików. Z czasem powstały specjalistyczne formy zawodowe, XVI wieku utworzono związki lub bractwa zwane „collegia” – collegium aromatoriorum.W XVII/XVIII wieku na południu Francji w miejscowosci Grasse powstał zalążek późniejszego centrum perfumerii. W 1724 roku utworzono w Grasse Cech Perfumiarzy, który kontrolował produkcję, oceniał jakość i nadawał uprawnienia czeladnicze. Słynnym perfumiarzem tego okresu był Włoch Giovanni Paulo Feminis, urodzony w 1660 roku w miejscowości Crana w pobliżu Santa Maria Maggiore. W 1690 roku opracował słynną kompozycję zapachową, w której po raz pierwszy pojawiły się nuty cytrynowe – bergamota, neroli. Produkcję na bazie tej kompozycji uruchomił w Kolonii w 1716 roku siostrzeniec Feminisa Jean Antoine Farina pod nazwą „Eau de Cologne” – woda kolońska. Od tego czasu ta nazwa jest używana w perfumerii. Oryginalna woda kolońska jest wodno-alkoholowym roztworem olejku bergamotowego, cytrynowego, lawendowego, pomarańczowego, rozmarynowego, neroli.

W XIX wieku ośrodek w Grasse stał się ważnym centrum perfumeryjnym w Europie, tutaj powstały istniejące nadal firmy Roure – Bertrand /1820/, Mero – Boyveau/1833/, /Robertet/1850/, Payan-Bertrand /1854/.Zaczęły powstawać ośrodki perfumeryjne w innych krajach:

Wielka Brytania – Stafford – Allen and Sons, Londyn /1833/ W.J.Bush and Co Ltd, Londyn /1851/ A.Boake Roberts and Co, Londyn /1869/

Niemcy Haarmann-Reimer, Holzminden /1874/Holandia N.V.Polak and Schwarz, Zaandam /1889/ Maschmeijer Aromatics N.V., Amsterdam /1900/

115

Szwajcaria Firmenich et Cie, Genewa /1895/ Givaudan S.A., Genewa /1895/

USA Fritsche Schimmel, Co Nowy Jork /1871/

Japonia Ogawa and Co, Osaka, /1893/

W XX wieku powstają:Francja Descollognes Fr., Lyon /1904/

Holandia Naarden Int., Bussum /1905/ International Flavors and Frangrancens, Tilburg /1959/

Niemcy Dragoco GmbH, Holzminden /1919/

Japonia Takasako Pert.Co, Tokio /1920/

USA Norda Essential Oil and Chemical Co. Inc. Nowy Jork/1924/

Wielka Brytania Proprietary Perfumers Ltd,Ashford,/1936/ Bush Boake Allen, Londyn /1966/

Polska Pollena – Aroma, Warszawa /1956/

Obecnie nastąpiła konsolidacja firm, powstały międzynarodowe koncerny, ale wyżej wymienione firmy były pionierami w dziedzinie perfumerii.Rozwój chemii w drugiej połowie XIX wieku przyczynił się do powstania syntetycznych substancji zapachowych, co umożliwiało imitowanie zapachów, które trudno było wydzielić z kwiatów, np.

Bez – alkohol-alfa terpineol przypomina zapach kwiatu bzu, rok odkrycia 1893, Wallach/Giwvaudan

Fiołek – keton-alfa jonon – zapach kwiatu fiołka – rok odkrycia 1893, Tiemann/ Harmann Reiner

W latach 30-tych XX wieku kompozycje zapachowe zawierały 85% składników naturalnych i 15% syntetycznych. W tym czasie powstały słynne perfumy aldehydowe – Chanel 5 – zawierały aldehydy alifatyczne o zapachu słodko-kwiatowym, które pozwoliły na tworzenie zapachów fantazyjnych.

116

Naturalne substancje zapachowe – otrzymuje się z różnych części rośliny:Kwiaty – róża, jaśmin, tuberozaŁodyga liście – geranium, mięta pieprzowaOwoce – biebrzeniec anyż, kolendra siewna, muszkatołowiec korzenny, kardamon malabarskiŁupiny owoców – pomarańcza, cytryna, bergamotaKorzenie – arcydzięgiel litwor, kosaciec bladyDrewno – sandałowiec białyZioła, trawy – szałwia, tymianekIgły, gałęzie – jodła pospolita, sosna zwyczajna, cyprysŻywice balsamy – balsamowiec mirra

Syntetyczne substancje zapachowe – otrzymuje się przez syntezę chemiczną

1853 synteza alifatycznych aldehydów /Piria/1856 synteza aldehydu cynamonowego /Chiozza/1863 synteza aldehydu benzoesowego /Cahours/1874 synteza waniliny /Harmann, Tiemann/1875 synteza kumaryny /Perkin/1876 synteza alkoholu fenyloetylowego /prof. Bronisław

Radziszewski/1893 synteza jononu /Krueger, Tiemann/1904 wyodrębnienie muskonu z gruczołów piżmowca1934 synteza muskonu /Weber, Ziegler/

W XX wieku nastąpił wzrost zapotrzebowania na kompozycje zapachowe, co spowodowało intensyfikację prac naukowo-badawczych w zakresie substancji zapachowych.Badania były prowadzone w dwóch kierunkach:A/. uprawy roślin zawierających olejki eteryczneB/. syntezy nowych komponentów zapachowych

PRZEGLĄD SUROWCOWY

OLEJKI ETERYCZNE – destylowane i wytłaczane

1. Olejek arcydzięglowy – Angelica archangelica L – ze świeżych lub suszonych i rozdrobnionych korzeni, zapach - ziemisty, lekko piżmowy, pieprzowo- aromatyczny z delikatną nutą zielonokorzenną, skład – alfa pinen, kumaryny, pentadekanolid/nadaje charakterystyczny zapach/ - do 1,5% olejku

117

2. Olejek anyżowy – Pimpinella anisum/biebrzeniec anyż/ - rozdrobnione nasiona, zapach – mocny, słodko-ziołowy, skład – trans – anetol/80-96%/, aldehyd anyżowy – do 6% olejku3. Olejek bylicy pospolitej – Artemisia vulgaris L – z całego ziela, zapach – ziołowo-korzenny, skład – cyneol, tujon – do 0,3% olejku4. Olejek bazyliowy – Ocimum basilicum/bazylia pospolita/ - z kwiatów wyrastających w kątach górnych liści, zapach – słodki, korzenny, świeżo- zielony, przypominający zapach rezedy z wyraźnym akcentem anyżowym, skład – linalol, estragol, eugenol, cyneol – 0,5 – 1, 5% olejku5. Olejek bajowy – Pimenta racemosa /korzennik lekarski/ z liści, zapach – bardzo mocny, korzenny, nieco słodki, z wyraźnym akcentem goździkowym, skład – eugenol6. Olejek z liści bukko – Barosma betulina/gruszlin karbolistny/- ze świeżych

liści, zapach – silny, świeży, miętowo-pieprzowy, przypominający zapach czarnej porzeczki, skład – izometon, menton – 1 – 2, 5% olejku

7. Olejek bergamotowy – Citrus bergamia – łupiny zielonych owoców ok.0, 5% olejku, zapach – świeży, nieco owocowo-słodki, kompozycje kolońskie, świeże wody toaletowe 8. Olejek cytrynowy – Citrus medica L – łupiny owoców, 0, 6 – 0, 8% olejku,

zapach – świeży typowy dla nuty cytrynowej, kompozycje kolońskie, fantazyjne

9. Olejek cynamonowy chiński – olejek kasjowy – Cinnamomum cassia /cynamonowiec chiński/, z liści i młodych gałązek, zapach – silnie korzenny cynamonowy, skład – aldehyd cynamonowy, eugenol – 1 – 2% olejku 10. Olejek cyprysowy – Cupressus sempervireus L – liście i pędy, zapach

- świeży, cytrynowo-świerkowy, korzenny, - 1, 3 – 1, 5% olejku 11. Olejek estragonowy – Artemisia dracunculus L/bylica estragon/ kwiaty

liście, łodyga, zapach – ziołowo-korzenny, skład – estragol, p-cymen, felandren – 0, 8 – 1% olejku12. Olejek eukaliptusowy – Eucalyptus globulus /eukaliptus gałkowy/ -

świeże liście lub wierzchołki gałęzi, zapach – mocny, z nutą kamforową, skład – 1, 8-cyneol/eukaliptol/, p-cymen, alfa-pinen, limonen, kamfen, geraniol – 1, 8 – 2% olejku

13. Olejek grejpfrutowy – Citrus decumana L, łupiny owoców, 0, 05 – 0, 1% olejku, zapach – bardzo świeży, gorzki, kompozycje kolońskie14. Olejek goździkowy – Eugenia caryophyllata/goździkowiec wonny/ -

wysuszone pączki kwiatowe, zapach – silny, ciepły, korzenno-słodki, ważny składnik w nutach kwiatowo-fantazyjnych, skład – eugenol, aldehyd i kwas benzoesowy, alfa i beta pinen, limonen – 16-22% olejku

15. Olejek imbirowy – Zingiber officinale – wysuszone, rozdrobnione kłącze, zapach – ciepły, korzenno-leśny, skład – związki seskwiterpenowe

nadające zapach: zingiberen/do 50%/ i zingiberol – do 3% olejku

118

16. Olejek jałowcowy – Juniperus communis/jałowiec pospolity/ z wysuszonych, dojrzałych owoców, zapach – silny, zielono-ziołowy, z akcentem świerkowym, skład – pinen, kamfen limonen – 0, 2 – 2% olejku

17. Olejek koprowy – Foeniculum vulgare /koper włoski/ - fenkuł włoski- rozdrobnione owoce, zapach – charakerystyczny koprowy, słodki, skład – anetol, fenchon – 2 – 4% olejku

18. Olejek kminkowy – Carum carvi L /kminek lekarski/ - z rozdrobnionych owoców, zapach – mocno-korzenny, kminkowy, skład – karwon, limonen, karweol – 2 – 7% olejku

19. Olejek kardamonowy – Elettaria cardamomum/kardamon malabarski/ - z owoców /ziaren/, zapach – korzenno-aromatyczny, z akcentem balsamiczno-kwiatowym, skład – cyneol, linalol, limonen, alfa-terpinen,alfa-terpineol, skład – cyneol, linalol, limonen, alfa-terpinen, alfa-terpineol

- 2 – 8% olejku20. Olejek lawendowy – Lavandula officinalis/lawenda lekarska/ - świeże

kwiaty lub kwiatostany, zapach – słodko-balsamiczny z akcentem kwiatowo-leśnym, skład – alkohol monoterpenowy, L-linalol /20-60%/ oraz jego ester – octan linalolu/do 40%/ - składnik nadający przyjemny zapach olejku, 1, 8-cyneol, limonen, geraniol, alfa pinen, kamfen – do 3% olejku

21. Olejek mandarynkowy – Citrus madurensis, łupiny owoców, 0, 7 – 0, 8% olejku, zapach - świeży, lekko słodki, kompozycje kolońskie, fantazyjne

22. Olejek miętowy – Mentha piperita L /mięta pieprzowa/ - ze świeżego ziela, zapach – świeży, miętowy z akcentem balsamiczno-słodkim, skład – mentol i jego izomery, estry mentolu/octan i izowalerian, /ketony, /menton, izomenton/ - do 3% olejku

23. Olejek neroli – Citrus aurantium L /pomarańcza gorzka/ - z kwiatów, zapach – korzenno-gorzki – nuty kolońskie, skład – zawiera głównie limonen, niewielkie ilości cytralu, linalolu oraz octanu linalolu 0, 08 – 0, 1% olejku

24. Olejek paczulowy – Pogostemon patchouli – z wysuszonych i sfermentowanych liści, olejku do 3%, zapach – silny, drewniany,

balsamiczno-słodki, nieco ziołowo-leśny25. Olejek pimentowy – Pimenta officinalis /korzennik lekarski/ - owoce,

zapach – balsamiczno- korzenny, pieprzowy, przypominający olejek goździkowy, z nutą owocowo-słodką, skład – eugenol, metyloeugenol, cyneol, linalol, terpeny, seskwiterpeny – do 5% olejku

26. Olejek rumiankowy – Matricaria chamomilla/rumianek pospolity/- z kwiatów, zapach – słodki, ziołowy, z akcentem swieżo-owocowym, nuty orientalne, chypre, fougere, skład – chamazulen, alfa-bisabolol, farnezen – do 1, 5% olejku

27. Olejek rozmarynowy – Rosmarinus officinalis/rozmaryn lekarski/ kwitnące ziele, zapach – ziołowo – leśny, przypominający lawendę,

119

z lekkim akcentem kamforowym, skład – borneol, cyneol, kamfora – 1 – 2% olejku

28. Olejek różany – Rosa centifolia – róża stulistna, Rosa damascena, Rosa gallica – róża francuska – świeże płatki kwiatów, 0, 02 – 0, 05% olejku, zapach – pełny różany z nutą miodową

29. Olejek sosnowy – Pinus silvestris/sosna zwyczajna/ - świeże pocięte igły i drobne gałązki, zapach typowy, smolny, żywiczny, świeży, skład – zależy od pochodzenia surowca: mono i seskwiterpeny, alfa-pinen – 0, 1 – 0, 5% olejku

30. Olejek szałwiowy – Salvia officinalis L /szałwia lekarska/ - liście, zapach – silny, świeżo-korzenny, ziołowy, z akcentem kamforowym, skład – tujon, cyneol, kamfora, borneol, octan borneolu, pinen – 1 – 2, 5% olejku

31. Olejek sandałowy – Santalum album /sandałowiec biały/ - rozdrobnione drewno, zapach – balsamiczno-słodki, słodko-drewniany, nuty chypre, fougere, orientalne, skład – alfa i beta santalol, beta-bergamotol, alfa-bergamotal, beta-santalen – 2 – 6% olejku

32. Olejek tatarakowy – Acorus calamus L /tatarak zwyczajny/ - świeże lub wysuszone kłącze, zapach – ciężki, ziemisto-korzenny, z lekką słodko-

aromatyczną nutą, skład –etery fenolowe, metyloeugenol, ketony, terpeny – 1, 5 – 4% olejku

33. Olejek tujowy – Thuja occidentalis/żywotnik zachodni, życiodrzew zachodni, tuja zachodnia/ - ze świeżych liści i gałązek, zapach – ostry, świeżo-kamforowy, skład – alfa tujon, pinen, kamfora, borneol – do 1% olejku

34. Olejek z liści wawrzynowych – Laurus nobilis/wawrzyn szlachetny/ - z zielonych liści i owoców, zapach – świeży słodko-korzenny, lekko kamforowy, skład – terpeny cyneolu/40-50%/, terpineol, alfa i beta pinen, geraniol, linalol, eugenol – 1 – 2, 5% olejku

35. Olejek wetiwerowy – Vetiveria zizanoides – korzeń, 2 – 3% olejku, zapach – ciężki, leśno-ziemny, z akcentem słodkowo-kwaśnym, drewno- balsamicznym

36. Olejek ylang – ylang – Cananga odorata – kwiaty/ręcznie zbierane/- 1, 5 – 2, 5% olejku, zapach – narkotyczny, słodki, kwiatowo-jaśminowy

SUBSTANCJE ZAPACHOWE OTRZYMYWANE PRZEZ EKSTRAKCJĘKonkret /essence concrete/ - produkt naturalny otrzymany z roślin przez estryfikację rozpuszczalnikami organicznymi niepolarnymi i ich oddestylowanie.Absolut /absolue/ - produkt naturalny otrzymany przez ekstrakcję konkretu alkoholem etylowym 96°.

120

Hiacent absolut – Hyacinthus orientalis L – ekstrakcję kwiatów poprzez konkret do absolutu, 0, 01 – 0, 02% konkretu, z tego ok.50% absolutu, zapach – intensywnie słodki, zielony, kwiatowy, lekko balsamiczny.Jaśmin absolut – Jasminum grandiflorum L – ekstrakcja kwiatów przez konkret do absolutu, ok.0, 2% konkret, z tego ok.50% absolutu, zapach – intensywnie słodko-miodowyMimoza absolut – Acacia decurrens var.dealbata, ekstrakcja kwiatów przez konkret do absolutu, do 1% konkretu, ok.25% absolutu, zapach – bardzo silny, zielono-kwiatowy, perfumy kwiatoweNarcyz absolut – Narcissus poeticus L, przez ekstrakcję białych kwiatów, konkret do absolutu, 0, 2- 0, 3% konkretu, ok.30% absolutu, zapach – narcyzu, kompozycje fantazyjno-kwiatowe

RESINOIDY – produkty naturalne, otrzymane przez ekstrakcję żywic roślinnych rozpuszczalnikami organicznymi i ich oddestylowanie.Benzoe Siam Resinoid – żywica z dziko rosnącego drzewa Styrax tonkinensis, otrzymuje się przez ekstrakcję z żywicy, zapach czekoladowo-słodko-balsamiczny, kompozycje o nutach balsamicznych, stosuje się jako utrwalacz zapachuElemi Resinoid – żywica drzewa Canarium luzonicum, otrzymuje się przez ekstrakcję żywicy, zapach – świeżo-korzenny, z akcentem leśno-zielonymOlibanum Resinoid – żywica drzewa Boswellia carterii, otrzymuje się przez ekstrakcję żywicy, zapach – balsamiczno-korzenny, lekko cytrynowy, kadzidłowy, nieco smolnyEichenmoos Resinoid /mech dębowy/ - Evernia prunastrii – przez ekstrakcję mchu, zapach – ziemno-mchowy do korzenno-leśnego, z lekką nutą skórzaną – utrwalacz zapachuStyrax Resinoid – Liquidamber orientalis – balsam styraksowy z kory drzewa, otrzymuje się przez ekstrakcję i neutralizację z balsamu, zapach – balsamiczno-słodki, z lekkim akcentem trawiastym, utrwalacz zapachu, klasyczne nuty fantazyjne

TINKTURY – alkoholowe wyciągi produktów naturalnych pochodzenia zwierzęcegoTinktura Ambra – szara lub czarna powstaje w żołądku lub jelitach kaszalota Physeter macrocephalus – być może w wyniku stanu patologicznego. Ambra zostaje wyrzucona na brzeg morski w postaci bryłek lub wyrzucana jako produkt uboczny przy połowie kaszalotów. Otrzymuje się przez ekstrakcję rozdrobnionej ambry. Zapach – waha się między dtrewniano-balsamicznym a tabakowo-kwiatowym z odcieniem erotycznym. Stosuje się wyłącznie w drogich perfumach, ze względu na ochronę kaszalotów stosuje się substytuty, które niemal przypominają prawdziwą ambrę.

121

Castoreum – wydzielina gruczołów bobra Castor fiber, otrzymuje się przez ekstrakcję torebek gruczołów, zapach – ciepły, zwierzęcy, po rozcieńczeniu przyjemny, słodki, stosuje się w bardzo małych ilościach do utrwalania zapachuCivet – cybet – wydzielina gruczołów przyodbytowych kota afrykańskiego Viverra Civetta, o przykrym zapachu, przez ekstrakcję otrzymuje się absolut – utrwalacz zapachówTinktura piżmowa – z gruczołów piżmowca samca antylopy piżmowej Moschus moschiferus, otrzymuje się przez ekstrakcję alkoholem, zapach – zwierzęcy, delikatnie drewniany, kompozycje bardzo drogich perfum

IZOLATY – otrzymuje się z olejków eterycznych lub surowców naturalnych za pomocą fizycznych lub chemicznych metod rozdzielania, np. eugenol z olejku goździkowego, eukaliptol z olejku eukaliptusowego, mentol z olejku mięty pieprzowej.

PÓŁSYNTETYCZNE substancje zapachowe – otrzymuje się z izolatów przez reakcje chemiczne, np. terpineol z pinonu

SYNTETYCZNE substancje zapachowe – związki organiczne, identyczne z naturalnymi pod względem chemicznym lub nowe związki zbliżone zapachem do naturalnych, np. Aldehydy alifatyczne – Aldehyd C 9 /n-Nonanal/

bardzo silny zapach woskowy z akcentem kwiatowym

Aldehyd C 12 /Laurin, n-Dodecanal/ - świeży, świerkowy, korzenny, kwiatowy z lekką nutą woskowąEtery fenoli Anethol /iso-Estragol/ - bardzo typowy zapach olejku gwiaździstegoEstry Benzyl acetate – świeży zapach rodzaju jaśminu Cedryl acetate – ciepły, drewniany zapach podobny do olejku cedrowegoAldehydy Citral – bardzo silny zapach cytrynowy, nieco ziołowy z akcentem gorzkim Citronellal – zapach ziołowy, z wyraźną nutą cytrusową i akcentem zielonym Heliotropin/Piperonal/ - słodki, kwiatowy, ciepłyLakton – Cumarin/kumaryna/ - zapach słodki, ziołowo-korzenny, przypominający zapach świeżego sianaAlkohole Geraniol – delikatny, różany zapach, lekko słodki

122

Citronellol – silny, różany zapach, nieco słodko-ziołowy Nerol – zapach świeży, lekko śliwkowo- różany, z akcentem cytrynowym Alkohol fenyloetylowy – zapach łagodny, ciepły, różany, z akcentem zielonym, hiacyntowym Terpineol – kwiatowo-słodki, przypominający zapach bzu, z lekkim akcentem świerkowymKetony Alfa i beta jonon – zapach kwiatowy Alfa Iron – kwiatowy, słodki, przypominający zapach fiołków

Opracowanie kompozycji zapachowej wymaga nie tylko wiedzy chemicznej, ale i talentu, żadna aparatura nie zastąpi perfumiarza, który tworzy małe „dzieła sztuki” i od jego zmysłu artystycznego zależy sukces zapachowy. Perfumiarz ma do dyspozycji ok.2000 komponentów naturalnych, syntetycznych i w zależności od przeznaczenia – kompozycje perfumeryjne, kosmetyczne, mydlarskie, detergentowe, chemii gospodarczej opracowuje recepturę zapachu. Przemysł substancji zapachowych dysponuje specjalistyczną aparaturą do oceny jakościowej komponentów zapachowych oraz gotowych kompozycji.Kompozycja zapachowa – ciekła mieszanina naturalnych i syntetycznych substancji zapachowych, posiadająca specyficzny zapach.Kompozycja zapachowa zawiera trzy nuty zapachowe : A/. nuta górna – pierwsze wrażenie po otworzeniu flakonu, zawiera lekkie, lotne składniki b/. nuta środkowa – serce kompozycji – główna nuta zapachowa – kwiatowa, orientalna, ziołowo-korzenna, cytrusowac/. nuta dolna – spód kompozycji, zawiera substancje utrwalające zapach

NUTY ZAPACHOWEa/. kwiatowa – z wyróżniającym zapachem kwiatu – róży lub bukiety kwiatowe – mieszaniny różnych nut kwiatowych –np. klasyczna Chanel N°5 – róża, jaśmin, ylang-ylang z aldehydem alifatycznymb/. cytrusowa – klasyczna woda kolońska – Eau de Cologne lub fantazyjna – olejek bergamotowy, pomarańczowy z dodatkiem czarnego pieprzu, kardamonu, anyżu, kolendry lub mieszanina ziół – tymianek, rozmaryn, kolendra z olejkiem grejpfrutowymc/. chypre – określenie grupy zapachów, które łączą główną nutę kolońska z akcentem mchu, labdanum i paczuli – klasyczny zapach Chypre Cotyd/. fougere – nuta fantazyjna – lawenda z akcentem mchu i kumarynye/. orientalna – nuty kwiatowe /jaśmin, tuberoza, ylang-ylang/,

123

korzenne/goździk, cynamon/, zwierzęce /ambra, piżmo/ Tendencje zapachowe zmieniają się, ale nadal pozostają zapachy swieże, zielone, kwiatowe, ciepłe dla pań oraz zapachy zielone, owocowo-cytrus owe, skórzano-korzenne dla panów.

PERFUMAMI określa się wszystkie wody zapachowe – jest to pojęcie błędne, fachowcy w zależności od stężenia kompozycji zapachowej wyróżniają: - perfumy /Extrait/ 15 – 30% kompozycji 90 - 96° alkohol etylowy zapachowej

- perfumy toaletowe 8 – 15% 85 - 90° /Eau de Parfum/

- woda toaletowa /Eau de Toilette/ 4 – 8% ok. 80°

- woda kolońska /Eau de Cologne/ 3 – 5% ok.70° - woda odświeżająca

/Splash Cologne/ do perfumowania

ciała po kąpieli 1 – 3% 50 - 70°

OPAKOWANIAWażnym elementem w perfumerii są opakowania. Perfumy wymagają luksusowego flakonu, często wykonywanego ręcznie, projektowanego przez znanych artystów. Na przestrzeni dziejów opakowania perfum były prawdziwymi dziełami sztuki, które dzisiaj można podziwiać w muzeach. W starożytnej Grecji były to gliniane amfory z bogatą ornamentacją bohaterów mitycznych. W Rzymie barwione, szklane flakony o wyszukanych kształtach. W Arabii w IX wieku – porcelanowe z ornamentacją orientalną w kolorze niebieskim oraz fantazyjne flakony metalowe. Wpływy kultury arabskiej można zaobserwować w hiszpańskiej sztuce dekoracyjnej XVIII wieku – wspaniałe flakony szklane na perfumy z bogatą ornamentacją. W Anglii w II połowie XIX wieku flakony ze szkła o prostych i fantazyjnych kształtach, barwione z nakrętkami ze srebra lub pozłacanego srebra, często pakowane w srebrne kasetki. We Francji – małe, zapachowe breloczki, srebrne lub pozłacane na łańcuszkach w różnych kształtach. W Niemczech flakony z miśnieńskiej porcelany z malowanymi obrazami, z fantazyjną nasadką metalową oraz butelki porcelanowe, wielobarwne w kształcie figurek.

124

W latach 1920 – 1930 – styl młodych i Art deco były kierunkami dobrego gustu i sztuki. W tym okresie powstają piękne flakony ze szkła przeźroczystego lub matowego, barwione w różnych kształtach, o powierzchniach gładkich lub rzeźbionych. Do tego bardzo ozdobne, ale funkcjonalne zamknięcia. Oprócz flakonów były atomizery, szklane pojemniki z pompką do rozpylania zapachu w różnych kształtach z bogatą ornamentacją.Postęp technologiczny nie obniżył jakości i estetyki opakowań perfumeryjnych, gdyż są one projektowane przez artystów plastyków. Dominują flakony o prostych kształtach -wody kolońskie, toaletowe, flakony fantazyjne dla perfum.Niezbędna jest współpraca kreatora zapachu i twórcy – projektanta opakowania.

ROZWÓJ PRZEMYSŁU KOSMETYCZNEGO W POLSCEHistoria kosmetyki i perfumerii sięga starożytności. W krajach arabskich, Egipcie, Grecji, Rzymie kosmetyka stała na wysokim poziomie. Rozwój kosmetyki trwał do XII wieku, potem w średniowieczu nastąpiło wyraźne zahamowanie, aby w okresie Odrodzenia nastąpił nowy rozkwit. W XIII wieku zaczyna rozwijać się handel artykułami drogeryjnemi, głównie korzennymi „aromata”. W końcu XV wieku odkrycie drogi do Indii Wschodnich spowodowało powstanie na zachodzie Europy targów na korzenie. Ośrodek handlu na korzenie przeniósł się z Wenecji i Lizbony do Antwerpii, następnie w końcu XVI wieku do Amsterdamu, skąd w wieku XVII korzenie zaczynają być dostarczane przez Gdańsk do Polski.Kosmetyki były wytwarzane w aptekach i laboratoriach chemiczno-farmaceutycznych. Najstarszą apteką wytwarzającą kosmetyki była założona w Krakowie w 1625 roku Apteka Pod Białym Orłem mgr Adolfa Siedleckiego, od 1900 roku dr J. Siedleckiego-Grzymały – wyciągi olejków z ziół, mydła, mydła kosmetyczne.W wieku XVIII/ i XIX nadal apteki i laboratoria dostarczały kosmetyki. Laboratorium Chemiczno – Farmaceutyczne Karola Sklepińskiego założone we Lwowie w 1735 roku – wytwarzało specyfiki kosmetyczne.Laboratorium mgr Wincentego Karpińskiego, założone w Warszawie w 1850 roku – mydła kosmetyczne i lecznicze, sole kąpielowe, olejki zapachowe, wyroby kosmetyczne.Apteka Pod Słońcem mgr Feliksa Sobierajskiego, założona w Krakowie w 1855 roku – octy toaletowe, pudry, perfumy.Apteka i Laboratorium Pod Złotą Koroną mgr Józefa Trauczyńskiego, założona w Krakowie w 1869 roku – wyciągi ziołowe, wody kolońskie, kremy.Drogeria „Roman Barcikowski” założona w Poznaniu w 1869 roku, po 1891 roku Fabryka chemiczno-Farmaceutyczna Sp.Akc. – maści, kremy, sole do kąpieli.Laboratorium Farmaceutyczne „Aleksander Rakowski”, założone ok.1880 roku

- Zawichost k.Sandomierza – proszek i eliksir do zębów, wody toaletowe.

125

W XIX wieku rozpoczęła się produkcja mydła na skalę przemysłową, powstały:Fabryka Mydła założona w Raciborzu w 1814 roku, przebudowana od 1914 roku jako Parowa Fabryka Mydła, A. HoffmanFabryka Mydła, Wrocław, założona przed rokiem 1840Fabryka Mydła dr J. Landau, założona ok.1900 roku Borowe Pole k.Zawiercia, od 1910 roku pod Zarządem StremFabryka Mydła, Wacław Kucharski, założona w Lublinie w 1912 roku.

W odrodzonej Polsce w latach 1918 – 1939 zaczęły rozwijać się zakłady perfumeryjno-kosmetyczne, niektóre z nich po 1945 roku stały się wiodące w przemyśle kosmetycznym:Fabryka Mydła i Perfum J. i S. Stempniewicz Sp. z o.o. , od 1921 roku – Poznań – mydła toaletowe, kosmetyki, proszki i mydełka do zębów, wody kwiatowe, od 1951 roku – Fabryka Kosmetyków „Lechia”Fabryka Mydeł, Perfum i Przetworów Chemicznych – Henryk Żak, od 1919 roku – Poznań – woda kolońska Przemysławka, perfumy, puder w płynie, mydła toaletowe, krem do golenia, pasta do zębów – od 1952 roku – Fabryka Kosmetyków „Lechia”Falkiewicz, Fabryka Perfum i Kosmetyków, od 1920 roku – Poznań – perfumy, wody kwiatowe, krem „Śnieg Tatrzański”, pudry, pasta do zębów – od 1952 roku – Fabryka Kosmetyków „Lechia”Polskie Wyroby Beiersdorfa Sp.Akc. od 1929 roku – Poznań – krem „Nivea”, mydło „Nivea”, pasta do zębów „Pebeco”, kosmetyki – zasypki, olejki, pudry, kredki do warg, wody toaletowe, od 1951 roku – Fabryka Kosmetyków „Lechia”„Schicht” Przemysł Tłuszczowy, Fabryka Mydła od 1925 roku, Schicht – Lever od 1935 roku – Warszawa – produkcja mydła, wyroby kosmetyczne, od 1945 roku Warszawska Fabryka Mydła i Kosmetyków, od 1951 roku Fabryka Kosmetyków „Uroda”„Pixin” – Wytwórnia Mydła Kontorowicz i S-ka, od 1928 roku – Łódź – mydło do golenia, mydła toaletowe, od 1951 roku – Fabryka Kosmetyków „Ewa”.

Dr Lustera „Preparaty kosmetyczno – lekarskie „MIRACULUM” – Sp. z o.o. –założona w 1924 roku – Kraków, od 1945 roku Fabryka Kosmetyków Miraculum.Dr Leon Luster wraz z inżynierem Witoldem Boehmem i Henrykiem Pakszwerem zarejestrował 15 lipca 1924 roku spółkę „Doktora Lustera Preparaty Kosmetyczno-Lekarskie „MIRACULUM”. Początki firmy były trudne, w ciasnym pomieszczeniu początkowo przy ulicy Józefitów, potem przy ulicy Sławkowskiej wytwarzano kremy, pudry i szampony, przesiewanie pudrów, jak i ucieranie kremów odbywało się ręcznie. Pierwsze kosmetyki Miraculum cieszyły się wielkim uznaniem klientów. Dopiero w styczniu 1929

126

roku fabryka przenosi się do własnej siedziby przy ul.Oboźnej – praca zostaje częściowo zmechanizowana.Dr Luster – specjalista lekarskiej kosmetyki jako pierwszy zwrócił uwagę, że nie ma uniwersalnych kosmetyków, które mają działać skutecznie u każdego, lecz muszą być indywidualnie dobrane do rodzaju cery. Podział właściwości cery dokonany przez Dr. Lustera został przyjęty przez świat lekarski. Odróżnia on cerę prawidłową od tłustej, suchej, przedwcześnie wiotczejącej i fizjologicznie starzejącej się. Autorem receptur wszystkich produkowanych wyrobów jest Dr Leon Luster. Miraculum rozpoczyna produkcję nowych wyrobów:Dra Lustra Szampony „Miraculum” bez mydła, do mycia skóry głowy i włosów, szampony do włosów jasnych i ciemnych, szampon rumiankowy do pojaśniania włosów blond, szampon przeciwłupieżowy.Kremy – Dra Lustra krem „ULTRASOL” – nazwany przez sportowców”cudem techniki kosmetycznej” – o wysokich walorach odżywczych, ułatwia opalanie i chroni przed zmianami atmosferycznymi. Krem podkładowy pod puder „Mira”, krem lanolinowy Podhalański, Cold Cream, krem hormonowy „OXA” z wyciągiem gruczołów dokrewnych dla cery przedwcześnie wiotczejącej i fizjologicznie starzejącej sięMleczko LITYNA – zastępuje mycie wodą u osób wrażliwych na działanie wody i mydła.Olejek do opalania NEGRITA i emulsja ULTRASOL – z substancją promieniochronną SolprotexŚrodki do pielęgnacji ciałaCold Cream Talcum Miraculum – do masowania ciała i jako zasypka przeciw odparzeniomDra Lustra DORADO – płyn przeciw poceniu, bez formalinyDepilex Miraculum – mankiet do mechanicznego usuwania owłosienia Proszek marmurkowy, otrąbki migdałowe – do usuwania zrogowaciałego naskórka – prekursor peelinguKryształki do kąpieli MiraculumPreparaty dla niemowląt i dzieciDra Lustra zasypka dla dzieci, mydełko naturalne, szamponKosmetyka kolorowaPuder kosmetyczny zdobył złoty medal na Międzynarodowej Wystawie w Paryżu w 1931 rokuDra Lustra puder higieniczny dla cery tłustejDra Lustra puder po goleniu MiraculumOłówki do brwi i paznokci, tusz do rzęs, kredki do wargLakiery i zmywacze do paznokciW marcu 1936 roku w Warszawie zostaje otwarty oddział Spółki z o.o. „Doktora Lustera Preparaty Kosmetyczno-Lekarskie MIRACULUMW 1937 roku rozpoczęła się w Miraculum produkcja mydeł leczniczych: boraksowe, dziegciowe, ichtiolowe, salicylowe, siarkowe i mydeł toaletowych:

127

neutralne, śmietankowe, a rok później wód kolońskich, perfum i spirytusu salicylowego.W 1937 roku Miraculum obejmuje przedstawicielstwo na Polskę znanej w świecie firmy „Chlorodont”.Rok 1939 przerywa hossę Miraculum, dr Leon Luster i Henryk Paszkwer występują ze spółki i swoje udziały odsprzedają Witoldowi Boehmowi. Firma zmienia nazwę na „Przemysł Lekarsko-Kosmetyczny Miraculum S.A.” w Krakowie. Nadal zamierza produkować wszystkie artykuły kosmetyczne, także lekarskie, których autorem był Dr Leon Luster. W lipcu 1939 roku członkiem zarządu Spółki zostaje prof.Uniwersytetu Jagiellońskiego Marek Gatty-Kostyal. Jednak prestiż firmy wzrasta tylko na krótko – 9 lutego 1940 roku władze okupacyjne przejmują zakład. W 1945 roku fabryka zostaje upaństwowiona, a w 1952 roku połączona z Krakowską Fabryką Mydła F. Śmiechowski i przeniesiona na ul.Zabłocie. Po pół roku wytwarzania mydła, Miraculum przestawia się na produkcję szamponów w proszku, pudrów, zasypki dla dzieci, kremów, kosmetyki kolorowej, rozszerza asortyment wód kwiatowych i kolońskich oraz perfum.W 1959 roku powstaje zakładowe Laboratorium Badawcze, które opracowuje własne receptury, stając się kontynuatorem prac Dr Leona Lustera. Mimo późniejszych zmian strukturalnych fabryki, Miraculum nadal produkuje wyroby na wysokim poziomie.

W latach 1945 – 1958 zakłady kosmetyczne należały do Ministerstwa Przemysłu Chemicznego – Zjednoczenie Przemysłu Przetwórczo Tłuszczowego.W 1958 roku powołano pierwsze branżowe Zjednoczenie Przemysłu Środków Piorących i Kosmetyków, które w 1964 roku przekształciło się w Zjednoczenie Przemysłu Chemii Gospdarczej a od 1970 roku z nazwą Pollena. Od tego czasu fabryki kosmetyczne przyjęły nazwę:Fabryka Kosmetyków „Pollena EWA”, „Pollena – LECHIA”, „Pollena MIRACULUM”, „Pollena URODA”.W latach 1950 – 1960 powstały w fabrykach kosmetycznych zakładowe laboratoria badawcze, które samodzielnie opracowywały nowe recptury kosmetyków.

W latach 1960 – 1970 wprowadzono nowe rodzaje kosmetyków:- szampony niemydlane na bazie syntetycznych związków powierzchniowo czynnych - lakiery do włosów - odżywki do włosów - kremy nawilżające, kremy biologicznie czynne - pudrym w kremie, prasowane, płynne – make –up - cienie do powiek, eye liner prasowany - kosmetyka teatralna

128

- preparaty aerozolowe – lakiery do włosów, pianki do golenia i po goleniu, olejki do opalania, wody kolońskie, perfumy - serie specjalistyczne – Wars, Sawa, Kanion, Consul, Bambino, Nivea, Pani

Walewska, Brutal, Finezja, Mirasol

Laboratoria Badawcze wykształciły kadrę wykwalifikowanych specjalistów, których osiągnięcia były doceniane zagranicą. Liczne kontakty zawodowe – staże w firmach produkujących surowce i kosmetyki pozwalały na opracowanie receptur na najwyższym poziomie. Przemysł chemiczny nie był nastawiony na produkcję surowców kosmetycznych, ale mimo ograniczeń dewizowych zakłady Pollena produkowały wyroby w oparciu o wysokiej jakości surowce.

Dla prężnie rozwijającego się przemysłu kosmetycznego utworzenie Fabryki Syntetyków Zapachowych Pollena – AROMA, zbudowanej od podstaw na terenie dawnej drożdżowni Warszawa – Henryków, pozwoliło na opracowanie własnych kompozycji zapachowych. Decyzja o budowie zakładu zapadła 1 czerwca 1952 roku, a od 1 stycznia 1956 roku rozpoczyna działalność Warszawska Fabryka Syntetyków Zapachowych „AROMA”. Rozpoczyna się tworzenie i produkcja kompozycji zapachowych do kosmetyków i perfumerii. Laboratorium zapachowe organizuje mgr Bogumiła Czapczyńska – twórczyni polskiej szkoły perfumeryjnej, duże zasługi ma nestor polskich perfumiarzy mgr Mieczysław Jastrzębski.W 1955 roku powstało laboratorium badawcze, które oprócz własnych prac badawczych nad metodami otrzymywania syntetyków zapachowych, przygotowywało do produkcji technologie opracowane w Politechnice Łódzkiej i w Głównym Instytucie Przemysłu Rolnego i Spożywczego.W 1956 roku uruchomiono produkcję pierwszych 6 syntetyków zapachowych – były to proste estry – zwane estry spożywcze – stosowane w aromatach, szczególnie do słodyczy, a także aromaty do pasty do zębów.

W1958 roku Zjednoczenie Przemysłu Chemii Gospodarczej powierzyło Fabryce AROMA rolę koordynatora w zakresie produkcji i dystrybucji substancji zapachowych w kraju.Rozszerzają się kontakty perfumiarzy fabryki z międzynarodową perfumerią, w 1961 roku przystąpiono do kooperacji z francuską firmą Roure – Bertrand – Dupont z Grasse.Najbardziej znane kreacje perfumeryjne nadawały zapach takim wyrobom jak:

- Sawa, Wars /Pollena – Uroda/- Pani Walewska, Brutal, Finezja /Pollena – Miraculum/- Consul, Przemysławka, Poemat /Pollena – Uroda/- Prastara /Florina/a także kompozycje do mydeł i detergentów:

129

- mydła: „For You”, „Palmowe”, „Oliwkowe”, „Jacek i Agatka”, „Bambino”- proszki: „IXI”, „Pollena”, „Cypisek”- płyn do mycia naczyń: „Ludwik”

Kryzys polskiej gospodarki w latach osiemdziesiątych skłonił fabrykę do rozwijania produkcji aromatów spożywczych, a także do rozpoczęcia produkcji wyrobów kosmetycznych – seria perfumeryjna „Vis” – a Vis”, „Pot – Pourii”,kosmetyka hotelowa, seria „Zodiak”.W połowie 1991 roku powstała spółka pracownicza FSZ „Pollena –Aroma” Sp z o.o., która przejęła od Ministerstwa Przemysłu i Handlu w odpłatne użytkowanie zlikwidowane przedsiębiorstwo państwowe.Pollena – AROMA pozostała największym krajowym producentem kompozycji zapachowych, staje się coraz bardziej liczącym się producentem kosmetyki leczniczej – seria przeciwtrądzikowa Ti, kosmetyki do kompleksowej higieny i pielęgnacji nóg.Pollena AROMA jest głównym dostawcą olejków eterycznych „Dr Beta” i akcesoriów do aromoterapii.Pollena AROMA działa w organizacjach międzynarodowych:International Federation of Essential Oil and Aroma Trade oraz współpracujez International Fragrance Association – może wydawać atesty zgodności z wymaganiami IFRA.

W historii rozwoju przemysłu kosmetycznego nie może zabraknąć zakładów spółdzielczych.

Wytwórnia kosmetyczna „FLORINA” powstała w Krakowie w 1949 roku, od 13 stycznia 1970 roku Chemiczna Spółdzielnia Pracy „Florina”

- wody kolońskie, kwiatowe, perfumy, kremy kosmetyczne, olejki

„Warszawianka” – Kosmetyczna Spółdzielnia Pracy,Warszawa od 1947 roku,w 1963 roku zmienila nazwę na „IZIS – WARSZAWIANKA”Kosmetyczno-Lekarska Spółdzielnia Pracy – perfumy, kremy, płyny kosmetyczne, szminki

„WENUS”, Wielobranżowa Spółdzielnia Artykułów Fryzjerskich, Poznań, od 1946 roku – płyny do trwałej ondulacji, mydło w płynie, brylantyna, puder

„ZIOŁOLEK”, Spółdzielnia Pracy Farmaceutyczno-Chemiczna – Poznań, od 1947 roku – kremy, preparaty homeopatyczne

„DROGISTA”, Warszawska Spółdzielnia Pracy, od 1947 roku /w okresie międzywojennym „Drogista”, Zakłady Przemysłu Drogeryjnego Sp z o.o./ -

130

wody kwiatowe, perfumy, kremy kosmetyczne, pudry, kredki do warg, preparaty do włosów.

„ESPEFA”, Chemiczno-Farmaceutyczna Spółdzielnia Pracy – Kraków, od 1946 roku – kremy, zasypki

„FARMAPOL”, Zakłady Chemiczno-Farmaceutyczne Spóldzielnia Pracy, Poznań, po 1945 roku – oliwki i podsypki dla dzieci, talk, wyroby drogeryjne

„FILOFARM”, Chemiczno-Farmaceutyczna Spółdzielnia Pracy – Bydgoszcz,od 1947 roku – kremy, wody toaletowe

Przemysł prywatny – małe wytwórnie – w okresie po II wojnie światowej miał najtrudniejsze warunki działalności i rozwoju. Nieliczne powstałe wtedy firmy działają nadal:

„DELLIS” – Laboratorium Kosmetyczne Jan Kłaczyński, rok zalożenia 1947, Kraków, obecnie Wytwórnia Kosmetyków „DELLIS” – A.B. Kłaczyńska – kosmetyka pielęgnacyjna

„AVA” Laboratorium Kosmetyczne – Warszawa, rok zalożenia 1960 Irena Dysput, od 1984 roku Larysa Dysput-Goławska – kremy, mleczka, balsamy, toniki, żele, śmietanki.

Duże znaczenie w rozwoju przemysłu kosmetycznego miały zakłady produkujące opakowania perfumeryjne i kosmetyczne.Huta Szkła „POLLENA – CZECHY” – zalożona przez Ignacego Hordliczko – Czech z pochodzenia – w 1822 roku we wsi Barcząca, pow.Mińsk Mazowiecki, w 1835 roku została przeniesiona do wsi Trąbki pow. Garwolin. Od 1845 roku huta produkuje wyroby kryształowe, szkło galanteryjne i opakopwania apteczne. W latach 1921 – 1949 huta była własnością Spółki Akcyjnej Przemysłu Szklarskiego w Polsce – wytwarzano szkło białe i kolorowe, perfumeryjne. W 1950 roku hutę przejął Zarząd Przemysłu Kosmetycznego, a w 1972 roku Zjednoczenie Przemyslu Chemii Gospodarczej Pollena, hucie nadano nazwęHuta Szkła POLLENA CZECHY.W 1976 roku zmodernizowano zaklad, zainstalowano sitodruki i nowoczesne urządzenia do matowania tworzywowego. Od roku 1982 huta przekształciła się w nowoczesny zakład produkcyjny.

Fabryka Opakowań Kosmetycznych POLLENA w Łaskarzewie –w 1945 roku powstała w Warszawie Wytwórnia Wyrobów Plastycznych „Plast”, od 1958 roku Wytwórnia Wyrobów Plastycznych i Gumowych „Plast”, od 1959 roku włączona do Zjednoczenia Przemysłu Środków Piorących i Kosmetyków.

131

W 1967 roku przeniesiono Wytwórnię do Łaskarzewa, od 1969 roku zmieniono nazwę na Fabryka Opakowań Kosmetycznych POLLENA w Łaskarzewie. Od roku 1970 produkowano opakowania kosmetyczne z polistyrenu, polietylenu, polipropylenu.

Warszawska Fabryka Tworzyw Sztucznych POLLENA – powstała w 1954 roku, od 1959 roku rozpoczęto wytwarzanie butelek i pojemników z polietylenu o małej gęstości. Zapotrzebowanie rynku kosmetycznego było duże, od 1972 roku Fabryka została włączona do Zjednoczenia Przemysłu Chemii Gospodarczej POLLENA i od tego czasu rozpoczęto i powiększono produkcję butelek, tub, nakrętek.

W latach 80.XX.wieku zostały stworzone warunki do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości, powstały spółki z kapitałem zagranicznych i firmy prywatne, np. „OCEANIC” Przedsiębiorstwo Zagraniczne Produkcyjno-Handlowe-Gdańsk – od 1983 roku – kremy kosmetyczne, szampony, kosmetyki antyalergiczne AA

BIELENDA Kosmetyki Naturalne Sp.z o.o. mgr inż. Barbara Bielenda, rok założenia 1990, Cholerzyn k.Krakowa – kosmetyka pielęgnacyjna, kosmetyka do włosów, upiększająca, kosmetyka profesjonalna, produkcja ekstraktów ziołowych i owocowych.

EMI – Produkcja Kosmetyków, mgr Ewa Wnęk – od 1989 roku – Suchedniów – preparaty pielęgnacyjne, do włosów, upiększające

Laboratorium Kosmetyczne dr IRENA ERIS – rok założenia 1983Irena Eris, Henryk Orfinger – Piaseczno – kosmetyka pielęgnacyjna biologicznie czynna, profesjonalna

ZIAJA Ltd Zakład Produkcji Leków – rok założenia 1989, Aleksandra i Zenon Ziaja – Gdańsk – kosmetyki do pielęgnacji skóry i włosów, maści lecznicze

Obecnie istnieje wiele firm kosmetycznych, ale pionierami były zakłady POLLENA, które w trudnych latach wprowadziły nowe technologie oraz wysokiej jakości kosmetyki.

132

BIBLIOGRAFIAN.J.van Abbe`, R.C.Spearman, A.Jarrett, Pharmaceutical and Cosmetic Products for Topical Administration, William Heinemann Medical Books Ltd, London, 1969

Brud W.S. : Pollena – TŚPK, 1976, XX, 3, 108-126Brud W.S. : Aromoterapia, 1/23/t. 7. Zima, 2001, 11-16

Encyklopedia Techniki, Chemia, WNT, Warszawa, 1965

Encyklopedia Kosmetyki – wydanie zbiorowe, Oficyna Wydawnicza SPAR

Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa pod redakcją Haliny Strzeleckiej i Józefa Kowalskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2000

Haarman Reimer, Das H – R Buch Parfum, Gloess Verlag, Hamburg 1991

Z. Hunter, : Z dziejów handlu drogeryjnego, Warszawa, 1972

B.D.Hames, N.M.Hooper, J.D. Houghton, Biochemia, Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa, 2002

J. S.Jelinek, Kosmetologie, 1967

A.Koźmińska-Kubarska, Zarys kosmetyki lekarskiej, PZWL, 1991

K.Kulka, A.Rejowski, Biochemia, Wydawnictwo ART, Olsztyn 1993/1994

Karty z historii polskiego przemysłu chemicznego – J.Nowacki, M.A.Bełtowicz,E.Wilińska – Historia polskiego przemysłu chemii gospodarczej,17,Stow.Inż.i Techn.Przem.Chem., Warszawa, 2001

E.Lamer-Zarawska, A.Noculak-Palczewska, Kosmetyki naturalne, Astrum, 1994

Maison G.de Navarre, The Chemistry and Manufacture of Cosmetics, Allured Publishing Corporation, 1988

A.Nadulska, : Salon i Elegancja – Kosmetik International, 1/2004, 4-7

G.A.Nowak, : Die kosmetische Praparate, Verlag H. Ziolkowsky KG Augsburg,1982

133

Praca zbiorowa pod redakcją dr n farm.K.Żurowskiej, : Ziołolecznictwo amazońskie i andyjskie, Tower Press, Gdańsk, 2001

Poradnik Pracownika Przemysłu Tłuszczowego – praca zbiorowa, Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego, Warszawa, 1958

K.Schrader, : Grundlage und Rezepturen der Kosmetika, Dr Alfred Huthing Verlag, Heidelberg, 1979

Ullmanns Encyklopadie der technischen Chemie, 10, 1958, 727

134