Konu 9: MOBBİNG –PSİKOLOJİK TACİZ · •İşyerinde uygulanan psikolojik taciz nedeniyle aileler de bireyler gibi hem psikolojik hem de ekonomik açıdanyüksek maliyetler ödemekdurumunda

ERGONOMİ Lisansüstü Ders Notları 5/6/2018

Doç.Dr.Cahit GÜRER 1

T.C.Afyon Kocatepe Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsüİş Güvenliği Anabilim Dalı

Konu 9: MOBBİNG – PSİKOLOJİK TACİZ

Afyonkarahisar17.12.2016

• Giriş, Tanım• Tarihçe• Mobbing Uygulayanların Ortak Özellikleri• Mobing Olmayan Durumlar• Mobingle Benzerlik Gösteren Davranışlar• Mobing Türleri• İşyerlerinde Mobing Süreci• Mobbingin Çalışan Üzerindeki Etkileri• Ekonomik Etkileri• Sonuç

2

Çalışma Hayatındaki MobbingSorunu Maddi & Manevi Kayıpları Açısından Öneminin Kavranması

«İşyerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) Önlenmesi” konulu 2011/2 sayılı Başbakanlık Genelgesi.19 Mart 2011 tarihli ve 27879 sayılı Resmi Gazete.



• Günlük hayatın önemli bir kısmıişyerinde geçmekte ve insanlarailelerinden, arkadaşlarındandaha fazla iş arkadaşlarıyla vakitgeçirmektedirler.

• İş hayatı kendi içerisinderekabet, kar baskısı, stres, kişiselhırslar vb. hususlarıbarındırmaktadır.

GİRİŞ

3

• Kamu kurumlarında ve özel sektörde çalışma ilişkilerini ve mağdurunsağlığını olumsuz yönde etkileyen, işyerinin ve çalışanların veriminidüşüren “psikolojik taciz” tek bir nedenle açıklanamayacak kadarkapsamlı ve karmaşık bir süreçtir.

• İşyerlerinde psikolojik taciz;– kişilik özellikleri,– mağdurun iş konumu,– örgütsel ve sosyo-ekonomik koşulların etkileşimi

sonucu ortaya çıkan ve tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sıkçakamuoyu gündemine gelen bir işyeri sorunudur.

4



İşyerlerinde bir veya birden fazla kişi tarafından diğerkişi ya da kişilere yönelik gerçekleştirilen, belirli birsüre sistematik biçimde devam eden• yıldırma,• pasifize etme• veya işten uzaklaştırmayı amaçlayan;mağdur ya da mağdurların kişilik değerlerine,mesleki durumlarına, sosyal ilişkilerine veyasağlıklarına zarar veren; kötü niyetli, kasıtlı, olumsuztutum ve davranışlar bütünüdür.

«Mobbing, bir grup insanın, bir kimseye veya başkabir gruba sosyal kabadayılık yapması» olarak datanımlanabilir.

MOBBİNG = YILDIRMA=PASİFİZE ETME

5

• Bir araştırmaya göre mobbing, kâr amacı gütmeyenkuruluşlarda, okullarda ve sağlık sektöründe daha yaygındır.

• Yüksek işsizlik oranları ve dolayısıyla çalışanın değersizgörülmesi mobbingin artmasına neden olmaktadır. Sonuçolarak her işyerinde ve her türlü kuruluşta rastlanabilir.

• Organizasyon bozukluğunun daha fazla olduğu işyerlerinde,disiplin getirmek, verimliliği artırmak, refleksleri koşullandırma(askeri disiplin) öne sürülerek yapılmakta vemeşrulaştırılmaktadır.

6

https://tr.wikipedia.org/wiki/Kabaday%C4%B1l%C4%B1k



• Bossky tarafından «taciz ya da rahatsız etme,insanların kendilerini ayrı tutma ve ayrıcalıklarınıkoruma için kurulu bir işleyiş olmadığı zamanbaşvurdukları bir yoldur” şeklinde tanımlamıştır.

7

• Özellikle hiyerarşik yapılanmış gruplarda ve kontrolün zayıfolduğu örgütlerde, gücü elinde bulunduran kişinin ya dagrubun, diğerlerine psikolojik yollardan, uzun süreli sistematikbaskı uygulamasıdır.

• Son dönemde sosyoloji ve hukuk başta olmak üzere çeşitlialanlarda disiplinler arası çalışılan bir konu haline gelmiştir.

8

https://tr.wikipedia.org/wiki/Sosyoloji

https://tr.wikipedia.org/wiki/Hukuk



TARİHÇE• Mobbing sözcüğü önceleri çocukların birbiriyle olan zorbalık

ilişkilerini tanımlamakta kullanılmıştır.

• İşyerlerinde de 1950-1960’lı yıllarda yapılan araştırmalar, mobbinginsadece çocuklar arasında yaşanmadığını ortaya koymuştur.

• Mobbing duygusal bir saldırıdır. Yaş, ırk, cinsiyet ayrımı gözetmeden,taciz, rahatsız etme ve kötü davranış yoluyla herhangi bir kişiyeyönelen saldırganlıktır.

• Kişiyi iş yaşamından dışlamak amacıyla kasıtlı olarak yapılır. Kişininsaygısız ve zararlı bir davranışın hedefi olmasıyla başlar.

• İşveren ima ve alayla, karşısındakinin toplumsal itibarını düşürmeyeyönelik saldırgan bir ortam yaratarak kişiyi işten ayrılmaya zorlar.

9

İşyerinde karşılaşılan her türlü olumsuz davranış psikolojik taciz olarakalgılanmamalıdır. İşyerlerinde psikolojik tacizden söz edebilmek için sergilenenolumsuz davranışların bazı unsurları içermesi gerekmektedir:

İşyerinde gerçekleşmelidir.

Üstler tarafından astlarına uygulanabileceği gibi, astlarıtarafından üstlerine de uygulanabilir ya da eşitler arasındada gerçekleşebilir.

Sistemli bir şekilde yapılmalıdır.

Süreklilik kazanmış bir sıklıkla tekrarlanmalıdır.

Kasıtlı yapılmalıdır.

Yıldırma, pasifize etme ve işten uzaklaştırma amacında olmalıdır.

Mağdurun kişiliğinde, mesleki durumunda veya sağlığında zarar ortayaçıkmalıdır.

Kişiye yönelik olumsuz tutum ve davranışlar gizli veya açık olabilir. 10



Mobbing uygulayanların ortak özellikleri

Aşırıdenetleyici

Korkak venevrotik

Daima güçlüolma isteğiiçinde ve

iktidar açlığıiçinde olan

Kötü niyetli vehileli

eylemlerebaşvurmaktançekinmeyen

Antipatiközelliklertaşıyan

Düşmanlıktanhoşlanan

Can sıkıntısıiçinde zevkarayışında

olan

Ek olarak mobbing uygulayanın kötü kişiliğive patron olarak bunu hak olarak görmesi,

şişirilmiş benmerkezcilik, narsist kişilik, çocukluk travmaları da sayılabilir.

11

Mobing Olmayan Durumlar

İşyerlerinde mobing olgusu bazı durumlarda diğerolumsuz davranışlarla karşılaştırılabilmektedir ancakbunlar mobing değildir:

• Farklı hukuki nitelik ve sonuçlar içerdiğindenfiziksel şiddet, cinsel taciz ve/veya hakaretniteliğindeki davranışlar.

• Arizi, tek seferlik ya da birden çok tekrarlansabile strese ve doğal iş yoğunluğunabağlanabilecek süreklilik arz etmeyen olumsuztutum, davranış, tartışma ve çekişmeler,

• İşyeri dışında gerçekleşen tutum ve davranışlarile benzeri uyuşmazlıklar işyerlerinde psikolojiktaciz olarak değerlendirilmez.

12

https://tr.wikipedia.org/wiki/Narsist



İŞYERLERİNDE PSİKOLOJİK TACİZLE BENZERLİK GÖSTEREN KAVRAM VE DURUMLAR

• İşyerlerinde psikolojik taciz, bazen farklı amaçlarla kullanılmakta bazen defarklı kavramlarla benzerlik göstermektedir.

• Gerek işveren, gerekse çalışan tarafından kötü niyetli kullanıma açık olanişyerlerinde psikolojik taciz, çok yönlü değerlendirilmesi gereken bir durumdur.

• Bazı olgular «psikolojik taciz» ile karıştırılabilmektedir. Bunlar:

İşyerinde Çatışma

İşyerinde Şiddet

İşyerinde Kabalık

İşyerinde Cinsel Taciz

13

İşyerinde Çatışma

• İşyerinde psikolojik tacizde ise anlaşmazlığıngörünümü ahlak dışı ya da kişiliğe yönelik haksızve olumsuz davranışlar şeklinde ortaya çıkmakta,bu davranışlar süreklilik göstermekte ve sonuçlarımağdur açısından ağır olmaktadır.

• İşyerinde çatışma, iki veya daha fazla kişi ya dagrup arasındaki çeşitli sebeplerden doğananlaşmazlıkları ifade etmekte, kişiliği hedefalmamakta, esasen işin yapılış şekli üzerindeki fikirayrılıklarına odaklanmaktadır.

14



İşyerinde Şiddet• İşyerinde şiddet, saldırı, fiili taciz, tehdit, eşyaya zarar verme

gibi suç oluşturan davranışlardan oluşmaktadır.

• İşyerinde psikolojik taciz davranışları ise fiziksel olmayıpçoğunlukla psikolojik olarak gerçekleşmektedir.

15

İşyerinde Kabalık

• İşyerinde kabalık, işyerinde çalışanlarınbirbirleriyle iletişiminde ve davranışlarındaasgari saygı kurallarına dikkat etmemeleriniifade etmektedir ve işyerinde psikolojik tacizleen fazla karıştırılan kavramlardan biridir.

• İşyerinde kabalık kavramı, işyerinde psikolojiktacizden daha genel bir davranış biçiminiifade etmektedir.

16



İşyerinde cinsel taciz

• İşyerinde cinsel taciz, sınır ve kapsamı tamolarak belirlenemese de sonuçları daha somutbir kavramdır. Çoğu kez cezai soruşturma veyargılamalara konu olabilmektedir.

• İşyerinde cinsel tacizin işyerinde psikolojiktacizle birlikte gerçekleştiği ağır örnekler desöz konusu olabilmektedir.

17

İŞYERLERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ TÜRLERİ

Aynı düzeyde veya aynıhiyerarşik grupta olanlarınbirbirlerine karşı uyguladıklarıdavranışların bütünüdür.

DİKEY PSİKOLOJİK TACİZYATAY PSİKOLOJİK TACİZ

(EŞİTLER ARASI PSİKOLOJİK TACİZ)

Dikey psikolojik taciz, üstlerden astlara ya daastlardan üstlere doğru yönelen,aynı zamanda ikiyönlü de olabilen psikolojik taciz türüdür.

2.AŞAĞIDAN YUKARIYA DOĞRU PSİKOLOJİK

TACİZ

1.YUKARIDAN AŞAĞIYA DOĞRU PSİKOLOJİK

TACİZ

18



İŞYERLERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ SÜRECİ

Rahatsız edici davranışlarla kendini gösteren, zamanlaşiddetini artıran vemağdurun sistematik olarakolumsuz davranışların hedefi haline geldiği süreç dörtaşamadan oluşmaktadır.

1. Kritik olaylar: İşyerindeki tetikleyici olay çoğu kez işyerinde yaşanan birçatışmadır.

İşyerinde artan ve süreklilik gösteren bir çatışma, psikolojik taciz olarak görülebilir.

Bu aşamada çatışma, henüz işyerinde psikolojik taciz değildir ama işyerinde

psikolojik taciz sürecine dönüşebilecek bir potansiyel taşıyabilir.

Bir çatışmanın nasıl işyerinde psikolojik taciz durumuna dönüştüğüne ilişkin pekfazla şey bilinmez.

19

2. İşyerinde psikolojik taciz ve damgalama

• Bu aşamada günlük hayatta işyerinde psikolojik taciz olarakalgılanmayacak davranışlar sürekli ve sistematik bir hal alır.

• Bu davranışlar bir süre sonra hedef seçilen kişiye yönelik olaraksaldırgan ve cezalandırıcı bir şekilde yapılır.

• Hedef seçilen kişi hakkında yönetime şikâyetler gitmeye başlar.

20



3. Yönetimin devreye girmesi

• Bu aşamada, yönetim hedef seçilen kişi hakkında daha öncedensöylenenler nedeniyle bir önyargıya sahiptir.

• Yönetimdekiler, mağdur hakkında ortaya atılan haksız suçlama veyargıları kabul eder.

• Bu durum iş mevzuatının uygulanmasında, mağdurun haklarının ihlaledilmesi olasılığını güçlendirir.

• Yönetim ve mağdurun meslektaşları işyerinde psikolojiktaciz sürecini açıklamada objektif olay ve durumlaryerine kişisel faktörleri esas almaya başlar.

• Ancak, yönetim, işyerinde psikolojik taciz ile ilgilisorumluluğu almak istemeyebilir.

21

4. İşten ayrılma

• Bu aşamada kişinin işine son verilir ya da kişi kendiisteğiyle işten ayrılır hatta kişinin emeklilik zamanıgelmeden önce çalışma hayatından ayrılması söz konusuolabilir.

• Mağdurun tıbbi ya da psikolojik yardıma gereksinimiortaya çıkabilir.

22



İŞYERLERİNDE UYGULANAN PSİKOLOJİK TACİZİN TARAFLARI

• Psikolojik taciz mağdurları: İşyerinde psikolojik tacizemaruz kalan taraf “işyerinde psikolojik taciz mağduru”olarak anılır.

• İşyerinde psikolojik taciz uygulayıcıları (zorba): Bukişilerin ortak özelliklerini genellikle ilgi görmek isteyen,zayıf kişilikli, övgüye aşırı ihtiyaç duyan, silik karakterli,suçlayıcı, yargılayıcı, güçten hoşlanan, çalışanları motiveedemedikleri için onları kontrol altına almaya çalışankişiler olarak tanımlamak mümkündür.

1. Psikolojik tacizmağdurları,

2. işyerinde psikolojiktaciz uygulayıcıları

(zorba)

3. işyerinde psikolojiktaciz izleyicileri

23

3.Psikolojik taciz izleyicileri

• İşyerlerinde psikolojik taciz her ne kadar mağdur ve tacizciarasında geçen bir süreç olarak ele alınsa da, zamanlasürece dahil olan kişiler olabilir.

• Bu sürece doğrudan karışmayan ancak bir şekilde sürecialgılayan, sürecin yansımalarını yaşayan kişilere“izleyiciler, seyirciler, tanık olan taraf” denilmektedir.

• Bu kişiler, çalışma ortamında meydana gelen psikolojik tacizolgusunun farkına vardıkları andan itibaren izleyici olaraknitelendirilirler.

24



MOBİNG’İN ÇALIŞAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ• İşyerlerinde uygulanan psikolojik tacizin sadece

mağdura olumsuz etkisi yoktur; mağdurun yanındaailesine, işyerine, topluma ve ülke ekonomisine demuhtemel olumsuz etkileri vardır.

Genel olarak mağduraçısından fiziksel vezihinsel rahatsızlıklara,davranış bozuklularına,sosyal sorunlara veekonomik zararaneden olmaktadır.

25

İŞYERİNE OLAN MUHTEMEL ETKİLERİ• İşyerlerinde psikolojik tacizin mağdura olan muhtemel etkilerinin

yanında işyerleri üzerinde de olumsuz etkileri vardır.

• İşyerlerinde psikolojik tacizi uygulayanların ve mağdur/mağdurlarınperformans ve verimlilikleri ile işe ayırdıkları zamanda önemli kayıplarınmeydana gelmesinin yanında işletmeye olan diğer muhtemel etkileri iseşunlardır:

2. Çalışma ilişkileri ve barışı bozulur, çalışan ve yöneticiler arasındauyumsuzluklar başlar.

1. İşyerinin genel verimliliği olumsuz etkilenir.

3. Devamsızlıklarda, izinlerde ve sağlık raporlarında artış görülür

4. Örgütsel bağlılığın azalmasına/yok olmasına yol açar.

5. Yeterlilik ve tecrübe sahibi çalışanların kaybedilmesine yol açar.

6. İşgücü devrini yükseltir.

7. Konunun işyeri dışına taşınması halinde kurumun saygınlığı ve markadeğeri zarar görür.

26



İşyerlerinde yaşanan psikolojik taciz süreci kişininsadece işyerindeki huzurunu ve verimliliğiniolumsuz etkilemez, kişinin özel yaşamı üzerindede etki yapar.

27

Mağdurun Ailesine OlanEtkileri

• Mağdurun işyerinde yaşadığı sorunlar, karı-koca ve ebeveyn-çocuk ilişkilerini, hatta çocukların psikolojik gelişimlerini deolumsuz etkilemektedir.

• İşyerinde uygulanan psikolojik taciz nedeniyle aileler debireyler gibi hem psikolojik hem de ekonomik açıdan yüksekmaliyetler ödemek durumunda kalabilmektedir.

• Bu süre içinde, aile üyelerinin işyerinde psikolojik tacizemaruz kalan bireyin durumunu anlaması ve destek olması çokönemlidir.

28



Topluma olan muhtemel etkileri

• İşyerlerinde uygulanan psikolojik tacizçalışma ilişkilerini bozmakta, toplumiçinde mutsuz bireyler ve ailelerinoluşmasına yol açmaktadır.

• İşyerlerinde psikolojik taciz mağdurunundoktor muayenesi, tahliller gibi sağlıkharcamaları artmakta; sağlık kontrollerindeharcanan zaman nedeniyle üretimsüreçlerinde verimlilik kayıplarıyaşanmaktadır.

• Dolayısıyla, işyerinde psikolojik tacizmağdurun toplumla ilişkisini zedelemekte,işverene ve devlete yük getirmektedir.

29

Ülke ekonomisine olan muhtemel etkileri

İşyerlerinde psikolojik tacizin orta ve uzun vadedetopluma ve ekonomiye zarar verdiği yapılan çeşitliaraştırmalarda ortaya konmuştur.

• Uluslararası Çalışma Örgütü(ILO)’nün 2000 yılının Ekimayında yayımladığı raporagöre, Almanya’da her yılpsikolojik sağlık problemlerinedeniyle alınan izinler 2.2milyon $ maliyete nedenolmaktadır.

30



• Birleşik Krallık’ta ise dava konusu olan bir psikolojik taciz vakasının kurumafinansal maliyeti, hesaplanabilen maliyetler çerçevesinde belirlenmiştir.

• 20 çalışanlı bir grafik tasarım işletmesinde yaşanmış ve davacının, davalıyagöre daha üst düzey bir pozisyonda çalıştığı vakada davacı, davalıdan,verilen talimatları yerine getirmediği, ayağını kaydırmaya çalıştığı ve şiddettehdidinde bulunduğu gerekçeleri ile şikayetçi olmuştur.

• Davacının şikayeti üzerine kurumda gerekli işlemler başlatılmış ve şikayet, ikiuzman tarafından incelenmiştir.

• Vaka, tehdit unsuru içerdiği için üst düzey yönetici, resmi birsoruşturmanın başlatılmasını talep etmiştir. Resmi soruşturmada, dörttanıkla görüşülmüş, bu aşamada davalının tam gün çalışması askıyaalınmıştır.

• Davacı yaşadığı stres ve kaygı nedeniyle raporlu hastalık iznine ayrılmıştır.Sekiz haftalık soruşturma sürecine hem davacı hem davalı kurumun sağladığıdanışmanlık hizmetinden faydalanmışlardır.

• Soruşturma sonucuna ulaşılmış ve davalı işten çıkarılmıştır. Bu vakanınkuruma getirdiği hesaplanabilen maliyeti aşağıdaki tabloda gösterilmiştir

Kaynak: Kaya, 201531

Kaynak: Kaya, 2015

Almanya’da yapılan bir araştırmaya göre, 1.5 milyon çalışan işyerinde psikolojiktacize maruz kalmaktadır. İşyerinde yaşanan psikolojik taciz, ekonomik bakımdanyaklaşık olarak 13 milyar Euroluk zarara sebebiyet vermektedir. 32



• Birleşik Krallık Sağlık ve Güvenlik Bakanlığı’nın yayınladığı birrapora göre işyerinde psikolojik taciz gibi işyeri sorunlarınınneden olduğu iş stresinin ülke ekonomisine yıllık maliyetiyaklaşık 4 milyar Sterlindir.

• Leymann’ın İsveç’te yaptığı bir araştırmaya göre, işyerindepsikolojik tacizin kişi başına düşen maliyeti 30.000 ile 100.000 $civarındadır.

• Psikolog Michael H. Harrison, yakın zamanda ABD’de 9.000 kamuçalışanı üzerinde yapılan araştırmada, kadın çalışanların %42’sinin, erkek çalışanların ise % 15’inin son iki yılda zorbalığauğradığını, bunun kayıp zaman ve verimlilik açısından 180 milyondolara mal olduğunu belirtmiştir.

33

• Alman Federal Çalışma Bakanlığı verilerine göre ise intiharlarınyüzde 10’u işyerinde psikolojik taciz nedeniyle gerçekleşmektedir.

• Leymann İsveç’teki intiharların % 15’inin mobbing kaynaklıolduğunu belirtmiştir.

34



SONUÇLAR• İnsan hayatının önemli bir kısmını kapsayan iş yaşamı, hızla

değişen ekonomik ve sosyal şartlara uyum sağlarken, ağırrekabetin ve kar baskısının altında “insanlara” ve“kurumlara”, “insan odaklı” olmayı çoğu zamanunutturmaktadır.

Bazen yükselme ihtirası bazen elde ettiklerini kaybetme korkusuinsanların beraber çalıştığı kişilere zarar vermesine nedenolmaktadır.

İşyerlerinde düşmanca davranışların sergilendiği zararlı vetahrip edici eylemleri tanımlayan ve mağdur üzerinde somutsonuçları olan fiziksel şiddet ya da bir defaya mahsus yaşanançatışmadan daha derin anlamlar taşıyan mobbing, psikolojik,fiziksel ve sosyal sorunlara sebebiyet veren, ahlaki olmayan veinsana yönelik kötü niyetli bir davranış biçimidir. 35

• Mobbingin yaygınlaşması ve önce iş yaşamınıardından da toplumsal yaşamı etki altına almasıinsan kalitesinde ve toplumsal yaşamdasıkıntılara neden olacaktır.

Olması gereken ise bir insanın dahi mutsuzolmasını engelleyecek mekanizmaların kurulmasıve toplumsal alana yayılmasını daha doğmadanengellemek olmalıdır.

36



• Mobbingin neden olduğu psikolojik geriliminkişilere, kurumlara ve topluma olan faturasınınyüksekliği ise bu sürecin somut sonuçlarınıgöstermesi açısından önem arz etmektedir.

• Mobbing sadece psikolojik zarar verdiğidüşünülen çalışanın iç dünyasıyla ilgili birkavram değil, aynı zamanda ülke ekonomisine venitelikli çalışma gücüne de zarar veren birolgudur.

37

Kaynaklar

• ÇSGB. İşyerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing)Bilgilendirme Rehberi.

• https://tr.wikipedia.org/wiki/Mobbing

• Kaya M. 2015. Mobbingin Kurumsal Etkileri.Sayıştay Dergisi.

• www.cahitgurer.com

38



Sorular ?DOÇ.DR.CAHİT GÜRER

T.C.

Afyon Kocatepe Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü

İş Güvenliği Anabilim Dalı

Afyonkarahisar

17.12.2016

Documents

Konu 9: MOBBİNG –PSİKOLOJİK TACİZ · •İşyerinde uygulanan psikolojik taciz nedeniyle aileler de bireyler gibi hem psikolojik hem de ekonomik açıdanyüksek maliyetler ödemekdurumunda