Kontrastiv analyse av norsk og hebraisk, Tor Arne … arabisk_ kurdisk... · Web viewDet gjeld dei som talar hebraisk, arabisk, armensk og etiopiske språk som geez, amharisk og tigrinja

Kontrastiv analyse av norsk og hebraisk, Tor Arne Moxheim, HIOF, 16.12.13

Norsk 3 – Kontrastiv analyse av hebraisk til norsk

InnholdNorskspråklege utfordringar for innvandrarar med ein hebraisk/ semittisk språkbakgrunn..................2

Hebraisk språk....................................................................................................................................2

Samanhengen mellom skriftspråk og talespråk i hebraisk..................................................................4

Kva for utfordringar finn vi på fonologisk nivå?......................................................................................6

Hebraiske vokalar kontra norske........................................................................................................7

Hebraiske konsonantar kontra norske.............................................................................................10

Fonotaks og tonem...........................................................................................................................11

Oppsummering.................................................................................................................................11

Kva for utfordringar finn vi på morfologisk nivå?.................................................................................12

Hebraisk og norsk som analytiske eller syntetiske språk..................................................................13

Kompleksitet i bøying.......................................................................................................................14

Tal, hokjønn, hankjønn og inkjekjønn...........................................................................................14

Bunden form på hebraisk /ha/ og preposisjonar..........................................................................15

Bøying av verba............................................................................................................................16

Tempus og modus........................................................................................................................16

Kva for utfordringar finn vi på syntaktisk nivå?....................................................................................18

Plassering av ledda...........................................................................................................................18

Nominalsetningar.........................................................................................................................18

Verbalsetningar............................................................................................................................19

Norsk, eit V2 språk...........................................................................................................................19

Oppsummering av morfologisk og syntaktisk nivå...........................................................................20

Avslutning.............................................................................................................................................21

Litteraturliste........................................................................................................................................22

«Im en ani li, my li!» Hebraisk ordtak

Viss eg ikkje skal stå opp for meg sjølv, skal ingen stå opp for meg!

1


Norskspråklege utfordringar for innvandrarar med ein

hebraisk/ semittisk språkbakgrunn.

I oppgåva vil eg sjå nærare på kva for utfordringar ein person frå Midt-Austen treff på når

han/ho skal læra seg norsk. Eg har valt den semittiske språkfamilien fordi mange med ein

semittisk språkbakgrunn har etablert seg i Noreg i løpet av dei siste 30 åra. Det gjeld dei som

talar hebraisk, arabisk, armensk og etiopiske språk som geez, amharisk og tigrinja. Det bur

200 millionar semittisktalande menneske i verda, alle desse skal ikkje læra seg norsk, men

andelen av innvandrarar som kjem til Noreg frå denne delen av verda er høg. Sia eg sjølv har

noko kjennskap til moderne hebraisk, vel eg å sjå nærare på hebraisk som representant for

dei semittiske språka. Korleis ser vegen ut for dei når dei skal læra seg norsk. Eg vel å

avgrensa oppgåva til munnleg norsk, og analysen blir kontrastiv.

Menneske med ein semittisk språkbakgrunn vil gjere heilt karakteristiske feil i norsk på fleire

nivå. Eg vil strukturera oppgåva etter mønsteret frå Svein Lie si bok Kontrastiv grammatikk.

Han har bl.a. funne nokre særeigne fonologiske problem alle utlendingar møter når dei skal

læra seg norsk. I boka hans finn eg døme på eigenskapar ved eit semittisk språk, arabisk, som

skil seg vesentleg frå norsk både fonologiske1, morfologiske2 og syntaktiske3. Eg vil testa

påstandane hans empirisk på ein jødisk ven som har budd i Noreg i 20 år for å sjå om dette

er likt. Fyrstespråket hans er hebraisk. Han kjem frå Israel, og er gift med ei norsk kvinne frå

Fredrikstad. Dei budde fyrst i Israel, men flytta til Noreg for 23 år sia. Han har vore eksponert

for austnorsk, nærare bestemt Fredrikstad-dialekt. Eg har intervjua han tre gongar for å få

gode data for oppgåva mi. Familien hans kjem opphavleg frå Frankrike.

Hebraisk språk

I eit eige vedlegg bak i oppgåva har eg henta ut nokre refleksjonar over fellestrekk og

skilnader innafor dei semittiske språka som ei orientering. Den vetenskapelege inndelinga i

språkfamiliar var lenge knytt til Noah sine søner, Sem, Ham og Jafet som Bibelen fortel 1 Fonologi – vokalar og konsonantar, fonem

2 Morfologi – morfem/ ordlagingselement, bøying og avleiing

3 Syntaktisk – samansetning av ord til setningar

2


breidde seg ut i verda ca. 2500 f.Kr (1. Mos 7-8). Semittane utvikla seinare ulike språk, til

dømes arabisk, arameisk, hebraisk og amharisk. Hebraisk blei framstilt som eit kaananeisk

språk på 1900-talet. Dette var ein språkhistorisk kategorifeil. Det var sonen til Ham, Kanaan,

som hadde etablert seg i området som nå blir kalla Israel 1000 år f. Kr, og er i bibelsk

samanheng opphav til ein annan språkfamilie (Afrika og Asia). Men namnet til Kanaan blei

hengjande fast ved området, og ga namn til språka til dei som seinare tok over utover 1000

talet før Kristus.

Hebraisk språk4, døydde ut som talespråk, men blei revitalisert på 1800-talet og har vorte til

det moderne hebraiske språket vi kjenner i dag. Hebraisk har alltid vore ein viktig del av

gudstenesta til jødane, og dei aller fleste jødar lærte seg dette skriftspråket sjølv om dei ikkje

tala det til dagleg. Jødane er eit særs internasjonalt folkeslag som har budd ilag med alle folk

i verda dei siste 2000-2500 åra. Staten Israel blei oppretta for berre 65 år sia, og tok til seg

jødar frå heile verda. Dei to eldste generasjonane i Israel vil ofte ha eit anna fyrstespråk enn

hebraisk. Mange av dei vil vere tospråklege, og vil ofte påverke sine barn og barnebarn med

sitt fyrstespråk som til dømes kan vere russisk, tsjekkisk og engelsk. Mange israelarar vil vere

godt rusta til å læra seg nye språk med ein slik bakgrunn.

Samanhengen mellom skriftspråk og talespråk i hebraisk

4 Eg har henta noko informasjon frå artikkelen om hebraisk språk på heimesida til Det store norske leksikon , skriven av Hans Magnus Barstad. Han er norsk dr.theol. og professor i hebraisk og studiet av Det gamle testamente, han skriv følgjande på bokmål: «Hebraisk, språk som hører til de semittiske språk i den afroasiatiske språkfamilien. Innen de semittiske språkene hører hebraisk til en nordvestsemittisk språkgruppe. Hebraisk har vært i bruk i nær 3000 år. Funksjonen som hellig språk for både jødedommen og kristendommen har gitt hebraisk en helt spesiell plass i Vestens kultur. Gjennom hele middelalderen forble hebraisk jødedommens særlige språk, ikke minst gjennom gudstjenesteliturgien. Lærde jøder skrev kommentarer til Bibelen og den rabbinske litteraturen, men også filosofiske, juridiske, medisinske og andre vitenskapelige verker ble forfattet på hebraisk. Det fantes også en rik poetisk tradisjon, så vel religiøs som verdslig. Selv om språket ikke lenger var et talespråk, var hebraisk i hele middelalderen den utdannede jødes første og i noen tilfeller også viktigste skriftspråk.Som talespråk oppstod det igjen på 1800 talet, og er et viktig eksempel på at et gammelt språk som egentleg berre var et skriftspråk og religiøst språk, ble vitalisert på ny. - Gjenopplivingen av det hebraiske språket i Palestina rundt 1900 representerer en enestående etnolingvistisk og sosiolingvistisk begivenhet i språkhistorien. Leksikografen Eliezer Ben-Jehuda (1858–1922) er blitt gitt mye av æren for dette enestående eksempel på lingvistisk nasjonalisme, men hans rolle er i dag mer omstridt. Hebraisk var i virkeligheten ikke noe utdødd språk. Det var i utstrakt bruk i religiøs og lærd sammenheng. Allerede forut for sionismen eksisterte det, bl.a. i Palestina, flere mindre samfunn som hadde begynt å benytte hebraisk som talespråk. I Øst-Europa skjedde det rundt midten av 1800-tallet en sekularisering av hebraisk gjennom utgivelsen av bl.a. romaner, skolebøker og aviser. I 1917 sikret Balfour-deklarasjonen hebraisk status som offisielt språk. Fremveksten av et standard israelsk-hebraisk skjøt fart etter opprettelsen av den moderne staten Israel i 1948, bl.a. med en rik skjønnlitterær produksjon. Moderne hebraisk (ivrit) er det talte og skrevne offisielle språket for det jødiske flertallet i staten Israel (ca. 4,5 mill.), hvorav ca. 50 % har språket som morsmål. I tillegg er hebraisk viktig i den jødiske diasporaen, særlig i USA.»

3


Vi kjenner igjen dei to første hebraiske bokstavane i ordet alfabet, alef bet, som som i dei

greske bokstavane alfa beta. Det var ikkje lett å finne eit komplett moderne hebraisk alfabet

som reknar bokstavar vet, fay og taf som eigne konsonantar. Hebraisk har fleire

konsonantlydar uttrykt med bokstavteikn enn norsk.

5

Når vi ikkje reknar med teikna som beskriv korleis konsonantane ser ut i sluten av eit ord,

såkalla «final», og dei stumme vokalane alef og ayin er det framleis 25 konsonantar på

hebraisk mot 21 på norsk. På norsk nyttast i praksis heller ikkje bokstavane og lydane for c, x,

w og z. Forholdet mellom hebraiske konsonantar og norske er 25 til 17, som visar oss at eit

norsk alfabet uttrykkjer færre lydar enn hebraisk.

I konsonantane b, d, g, k, p, t i hebraisk finn vi ein prikk inne i teiknet som minnar oss om at

teiknet blir uttala plosivt. Når prikken ikkje er der i bokstavteiknet uttalast dette frikativt, dvs.

vi let lufta strøyme heile tida. Da glir lyden /b/ over mot ein /v/, /g/ vil nærma seg /gj/ og /k/

nærmar seg /kj/. I tillegg /p/ nærmar seg /f/, /p/ blir frikativt til en /f/ som i «philosophy,

philology» – filosofi, filologi. Bokstavane og lydane for ein plosiv d og t blir heilt likt som

austnorsk. I hebraisk har dei eit eige teikn for «t» som blir ein /Θ/ lyd, som vi kjenner frå det

engelske ordet «think». I hebraisk har dei både ein hard plosiv /d/, som norsk «data» og

ein /ð/ lyd som i det engelske ordet «that». Dei har og tre ulike lydar for «s», ein /sh/

liknande lyd, og to ulike s-lydar i de engelske orda «son» og «sun» som blir påverka av

5 http://jewishstudies.washington.edu/courses/winter-2013/elementary-modern-hebrew/ , lasta ned 12.12.13

4

http://jewishstudies.washington.edu/courses/winter-2013/elementary-modern-hebrew/

http://www.google.no/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=images&cd=&cad=rja&docid=nOE6GdKYQJY19M&tbnid=sVPvznbshSasVM:&ved=0CAUQjRw&url=http://jewishstudies.washington.edu/courses/winter-2013/elementary-modern-hebrew/&ei=lL6pUvzXEYnnywOE_YLwDQ&psig=AFQjCNEzl0LdU6MBwnMloqU24Lmc-aQpFA&ust=1386942337370587


vokallyden etter. I Harris Birkeland si bok Lærebok i hebraisk grammatikk blir desse lydane

samanlikna med dei norske på side 9, og det viser seg at vi har mange felles lydar med

hebraisk. Nedanfor følgjer eit skjema som viser samsvar mellom konsonantar og lydar i det

hebraiske språket.

Konsonantlydar:6

Vokalane på hebraisk blir uttrykt med prikkar og strekar over og under konsonantane i eit

fastlagt vokalteiknsystem. Dei peikar mot kva for vokal som kjem etter konsonanten han står

til. I tillegg kanbokstavane yod, vav og hay nytta uttrykkja fleire vokalar som /i/, /e/ /o/ og /å/,

medan ayin og alef fungerer som tause vokalar, med andre eigenskapar. Legg merke til at

hebraisk ikkje har eit vokalmerke for /y/, /ø/ og /æ/. Likevel finn vi heile 18 ulike måtar

vokalane «a, e, i, o og å» blir skrive på. Under følgjer ein tabell som syner dette7. 6 http://www.hebrew4christians.com/Grammar/Unit_One/Transliteration/consonant-transliteration-table.gif, lasta ned 6.12.137http://4.bp.blogspot.com/_MbhOYNZ2j0s/S8SUeD29sMI/AAAAAAAAA9E/7pwOainL5GI/s1600/ vowels_transliteration.gif, lasta ned 6.12.13

5

http://4.bp.blogspot.com/_MbhOYNZ2j0s/S8SUeD29sMI/AAAAAAAAA9E/7pwOainL5GI/s1600/vowels_transliteration.gif


http://www.hebrew4christians.com/Grammar/Unit_One/Transliteration/consonant-transliteration-table.gif


I samanheng med vokalmerkinga åtvarar min israelske informant mot å ta sjansar. Viss vi

ikkje veit kva for vokalteikn vi skal bruka, så er det betre å ikkje bruka noko i det heile. Set vi

dei merka feil, så blir uttala annleis og ordet tyder noko heilt anna. Det vil vere betre å ikkje

bruke desse teikna viss ein ikkje meistrar dei godt nok.

Kva for utfordringar finn vi på fonologisk nivå?

Norsk er eit meir ortofont språk enn engelsk; det er eit større samsvar mellom ord og uttale.

Hebraisk igjen er mykje meir ortofont enn norsk. Viss ein israelar berre lærar seg norsk

gjennom munnleg læring gjer ikkje det noko. Men eit språk blir normalt ikkje lært uavhengig

av eit skriftspråk. Mykje av ordforrådet vårt tek vi til oss frå aviser, bøker m.m. Når vi les ein

tekst på eit nytt språk blir gjer vi oss tankar om korleis dei blir uttala, og det kan vere årsak til

feil uttale.

Hebraiske vokalar kontra norske

Fleire arabiske dialektar har det mest vanlege vokalsystemet som finst, fem-vokalsystemet.

Vokalfirkanten deira ser slik ut. Illustrasjon fra Svein Lie, 2005 s.9.8

i u

8 Dette finn eg og hos O'Gray, Dobrovsky & Katamba (red) : Contemporary linguistics – An Introduction, kap. 9 s 375 peiker registeret til det same vokalsystemet når eg slår opp for hebraisk.

6


e o

a

Det er slik det ser ut i munnen kor /i/ og /e/ er lydar som blir danna fremst i munnen. Ein u her blir uttala /o/ og ein o blir uttala /å/.

Det norske vokalsystemet ser slik ut:

i y u u

e ø o

æ a

Nest siste u-en, /u/ i fyrste linja har en rett strek gjennom /ᶶ/. Det er ein midtre høy vokal

(som i hus og hund). Dette er som vi ser ein lyd vi ikkje kan forventa å finna på arabisk eller

hebraisk. Vi ser at /ø/, /æ/ og /y/ og er framande vokalar på hebraisk.

Problemområde i norsk munnleg som Svein Lie peikar på i si bok Kontrastiv grammatikk, direkte sitert frå side 16. Svein Lie skriv at «…det er viktig å mestre desse lydene for at en skal bli forstått av nordmenn.»

1. /Vår uttalte /u/ er svært uvanlig og krever øvelse. Svein Lie, Oslo 2005.

Min eigen kommentar: Men på hebraisk har dei både bokstavar og teikn for

lyden /u/, vi kjenner han frå ord som רכוש- recusj – eigendel, kor «u» er ei

blanding av /u/ og /o/.

Informanten min har gått nokre rundar for å handtera skilnaden mellom /u/ og

/o/.

Do - du

Pus – for

Mus - You loose

Nå meistrar informanten min /u/-lyden godt, men han må vere skjerpa for å gjere

det rett.

7


2. Fremre runde vokaler (y,ø) mangler i mange språk, og mange vil ha problemer med å

skille desse fra i og e, til dels også problemer med y:u (med strek vannrett). Svein Lie,

Oslo 2005.

Min eigen kommentar: I det norske vokalbiletet ser vi at /i/ og /y/ ligg tett inntil

kvarandre, det gjeld og /e/ i forhold til /ø/. /y/ og /ø/ er vanskeleg å uttrykkje for ein

Israelar. Vi finn ikkje hebraiske ord som inneheld /y/-lyden. Fyrste ordpar var ikkje

lett, /y/-lyden kjem ut som noko mellom /i/ og /y/. Det neste ordparet uttala han

veldig fint.

Lise – lyse – /lyse/

Lus – lys

Det er tydeleg at det er ein framand lyd for han.

Når det gjeld lyden /ø/ finn vi heller ikkje han på hebraisk.

Informanten min hadde likevel ingen vanskar med å uttala /ø/lyden i ord som:

lese – løse

Før – for

3. Noen språk har ikke æ. De som ikke har det i sitt morsmål kan ha problemer med å

skille mellom æ og a eller æ og e. Svein Lie, Oslo 2005.

Min eigen kommentar: Som vi så i vokalfirkanten er ikkje /æ/-vokalen spesifikk

for arabisk/ hebraisk. Nokre språk har ikkje /æ/, men dei kan ofte ha ein open /e/

som nærmar seg /æ/. Hebraisk har denne lyden i ein eigen nomenvariant, kalla

segolatar9. Der ord sluttar på to konsonantar kjem det inn noko som liknar ein

/æ/-lyd før dei to siste konsonantane. Eit døme er /reætra/ – din neste.

Informanten uttala desse ordpara:

9 Birkeland, Oslo 1984, paragraf 464

8


Her – har

Tær – ter

… og hadde ikkje nokre vanskar med å skilja desse lydane /e/ og /æ/.

4. Forskjellen på lange og korte vokaler vil være vanskelig for svært mange. Svein Lie,

Oslo 2005.

Min eigen kommentar: På norsk er dobbeltkonsonant knytta til om vokalen er

kort eller lang. Når det kjem ein dobbel konsonant med same bokstav etter vokal

blir vokalen kort. Motsett vil ein enkel konsonant etter ein vokal gjere vokalen

lang.

Set – sett /se:t/ - /sett/

Søt – søtt /sø:t/ - /søt/

Fin – finn /fi:n/ - /fin/

Informanten min tok dette lett. Han har eit mangfaldig fonemregister som tek

nyansane på norsk. Det er ikkje der problema ligg for han, seier han. Han fortel at

det er vanskeleg å avgjere om eit ord skal seiast med lang eller kort vokal. For han

er det røynsla som hjelper han å finne rett uttale. Hebraisk har ikkje doble

konsonantar med same bokstav, som kan rettleie talaren om vokalen er kort eller

lang. Fastsetjinga av lengda på vokalen er ei av oppgåvene til vokalmerka. Ein

konsekvens av dette er at han overser at dobbelkonsonant signaliserer at uttala

skal vere kort vokal. Til dømes:

«grotter» som blir uttala /gråter/

«å gråte - gråter» -blir uttala likt /gråter/

«fatter» (frå å fatte) som han uttalar /fater/

9


Svein Lie sine observasjonar om at lengda på vokalane er eit problemområde blir

altså stadfesta.

Hebraiske konsonantar kontra norske

Kva er dei grunnleggjande skilnadene vi finn i konsonantregisteret? Som vi forstår har

hebraisk eit breiare register av konsonantteikn og vokalteikn som samsvarar betre med

fonetikken deira enn norsk. Til dømes markerer den tause alefvokalen ein stopp i ordet, som

det engelske ordet «button» som stopper opp i /t/ lyden, før det kjem ei /n/. Eit hebraisk

døme på dette er ordet «bait» som tyder hus. Her kjem det ein full stopp mellom /a/ og /i/.

Dei som lærer seg norsk når fyrstespråket deira er hebraisk, vil ikkje få den same hjelpa i

grafema på norsk. Dei vil oppleva ein relativt større avstand mellom talespråk og skriftspråk i

norsk enn kva gjeld hebraisk. Sjølv om eg fokuserer på munnleg norsk i oppgåva mi, må eg

ta høgd for at dei som kjem til Noreg lærer seg språket vårt gjennom bokstavar og tekst. Dei

vil ha mykje mindre hjelp i bokstavane og orda enn dei er vane med frå sitt eige språk.

Eit døme på dette er dei norske orda som blir skrive «k, kj, skj, sj». Lydane desse bokstavane

uttrykkjer er vanskelege å skilja frå kvarandre sjølv for oss nordmenn. Fonema for «kj, skj,

sj» som i «kjeller, kjøkken, skjønn og sjarmør» gjekk heilt i eitt i starten, seier informanten

min. Som eg skriv i kapitlet om skriftspråk og talespråk, har hebraisk ei frikativ form for «k»,

chaf utan prikk, uttala nært /ç/. Dei har og ein lyd som lyder som /ʃ/ i bokstaven shin.

Når hebraisk har mykje meir adekvate og nyanserte bokstavteikn for desse fonema, vil ein

israelar forventa det same i eit nytt målspråk. Diverre er ikkje norsk like ortofont. Når eg ber

informanten min uttala desse lydane så klarar han det sjølv om det krev noko konsentrasjon.

Skjørt - kjøkken

sjarmør – kilder

Eit anna døme han nemner er stum h framfor ein konsonant.

Hvis – hjem

På hebraisk vil alltid ein h ha ei uttale. Han blir brukt som bunden form for eit substantiv.

10


Hjem vil bli oppfatta som /ha`jem/ - hjemmet

Fonotaks og tonem

Det ser ut til at informanten min ikkje hadde særlege vanskar for med å tilpassa seg

austnorsk fonotaks og tonem. Forklaringa er truleg lik førre punkt, hebraisk er eit rikt og

nyansert talespråk som meir enn nok dekkjer dei typiske austnorske fonema. Eg testa nokre

norske ord frå Finn-Erik Vinje, Oslo 200510 på informanten som hadde ein kkkvkkkk struktur.

Sprelskt – skjelmsk

Desse orda uttala informanten min rakt fram, utan å gjera noko forsøk på å setje inn nokre

fleire vokalar.

Eg har og testa eit par tonempar

Vannet - å vanne

bønder – bønner

Informanten min hadde ingen vanskar med å få fram nyansane i tonelag/ ordmelodi11.

Oppsummering

Ein hebraisktalande vil visa ei viss underdifferensiering av vokalfonema. Vi veit at lydane

/y/, /u/, /æ/ og /ø/ ikkje finst i den hebraiske vokalfirkanten. Likevel hadde ikkje

informanten min særlege vanskar med /æ/ og /ø/, derimot er /u/ og /y/ vanskeleg. Vår

norske /u/ lyd blir snøgt ein slags /o/-lyd for han. Ordet «du» kan bli ein «do».

Det tyder på at ein israelar som representant for dei semittiske språka bekreftar Svein Lie

sine observasjonar. Men ser vi bort frå nett desse vokalane finn vi elles ei

overdifferensiering av fonem på hebraisk. Ein Israelar som kjem til Noreg, meistrar mange

fonem12, og maktar å fanga opp dei typiske austnorske nyansane. Eg vil tru dei vil streva

noko med norskopplæringa som tek utgangspunkt i tekst og bokstavar, sia dei er vane med

eit mykje større samsvar mellom bokstavane og ordlydane på sitt eige språk enn på norsk.

10 Finn-Erik Vinjes Norsk grammatikk s 3711 Finn-Erik Vinjes Norsk grammatikk s 3912 Vi har og sett at dei har eigne teikn for desse fonema som bokstavar og vokalmerke.

11


Informanten min har stort sett ikkje nokre problem med uttala når eg seier det før han, men

viss han skal uttala noko som er skrive, strevar han meir med å finna dei rette lydane.

Kva for utfordringar finn vi på morfologisk nivå?

Morfologi er læra om oppbygging av ord ved hjelp av bøying, avleiing og samansetjing.

Noam Chomsky13 argumenterer godt for at mykje av morfologien eigentleg høyrer heime i

syntaksen, men eg vel å følgje Svein Lie, 2005, si inndeling av desse nivåa. For fokuset til

denne oppgåva er ein slik diskusjon uvesentleg, sia eg undersøkjer dei viktigaste skilnadene

mellom hebraisk og norsk på alle nivåa. På morfologisk nivå vil eg fokusera på avleiinga og

bøyinga, fordi den største skilnaden mellom hebraisk og norsk ligg her.

Avleiing er heilt sentralt på hebraisk. Eit ord blir avleidd frå tre konsonantar14, og frå denne

rota blir det utvikla ei mengd andre ord som trekkjer med seg den opphavlege tydinga. Eit

døme er «k t b15», der b blir uttala /v/. Ordet tyder «å skrive», og er rota til ordet «kita:b»,

som tyder «bok». Vi finn mange slike avleiingar frå dei same tre bokstavane, «k t b». Vi kan

møta same rota igjen i eit anna ord som er utvikla frå «k t v». Det er den same rota, fordi bet

lett skiftar til vav. Her ser vi nok eit døme på ortofonien i hebraisk. Bet lyden blir både uttala

og skrive som /v/ i «ketuvim», som tyder profetbøkene. Vi ser at både verb og substantiv blir

forma frå desse rotorda slik som i norsk, «ein sykkel – sykle», «ein pause - å pause».

Hebraisk har alle ordklassane våre, men er lite utvikla når det gjeld adverb og adjektiv1617.

Norsk heller meir mot syntaks enn morfologi18.

Morfologi

Hebraisk ?

? Syntaks

13 Jan Terje Faarlund Revolusjon i lingvistikken. Naam Chomskys språkteori, Oslo 2005, s 4014 Birkeland, Oslo 1984, paragraf 512-513, det finst ord med 2 bokstavar, men dei er få.15 Svein Lie. Oslo 2005, s 33.16 The Academy of the Hebrew language – hebraisk språkråd. http://hebrew-academy.huji.ac.il/english/birthofaword/pages/howawordisborn.aspx, 7.11.1317 http://www.jewishencyclopedia.com/articles/9647-lashon-ha-kodesh, lasta ned 9.12.13 There is a great lack of adjectives and adverbs, especially of the latter; and the so-called tenses are rather modalities of action. All these facts make Hebrew, indeed, a vehicle for narration of great vividness, expressiveness, and beauty, and cause it as a language of poetry, especially of religious poetry, to stand unsurpassed. On the other hand, it is, at least in its Biblical form, ill adapted for the expression of abstract ideas and involved philosophical thought—a deficiency but partially overcome by medieval writers by the invention of abstract terms and adjectival and adverbial forms.18 Svein Lie, Oslo 2005, s 32

12

http://www.jewishencyclopedia.com/articles/9647-lashon-ha-kodesh

http://hebrew-academy.huji.ac.il/english/birthofaword/pages/howawordisborn.aspx


Morfologi Norsk Syntaks

Skissa er inspirert frå boka til Svein Lie, Kontrastiv grammatikk, s. 32, kor det kjem fram kor

mykje meir morfologisk hebraisk er enn norsk. Norsk legg meir vekt på korleis vi set saman

ledda i setninga enn korleis ledda ser ut. Men den synleggjer og at norsk er eit syntetisk

språk, sia ord og ledd blir bøygd i kjønn, tal og tid etter klare reglar.

Hebraisk og norsk som analytiske eller syntetiske språk

Her kjem eit teksteksempel, leddsetning merka med raudt, på hebraisk, engelsk og norsk:

אני, יהוה ואהבת לרעך כמוך:לא-תקם ולא-תטר את-בני עמך, 19

På moderne hebraisk blir dette transliterert slik “Toav acherim chamocha”

“elske andre som meg selv”

Leviticus 19:18 Thou shalt not avenge, nor bear any grudge against the children of thy

people, but thou shalt love thy neighbour as thyself: I am the LORD20.

3. Mos 19: 18 Du skal ikkje ta hemn og ikkje bera agg til landsmennene dine, men du skal

elska nesten din som deg sjølv. Eg er Herren.

På engelsk og norsk brukar vi åtte-ni ord for å uttrykkje tre hebraisk ord.

Syntetiske språk har få ledd i setninga, men uttrykkjer likevel forbausande klare bodskap. Eit

syntetisk språk vil leggje til prefiks og suffiks rundt eit ord, slik at lengre ledd kan uttrykkjast

med eit ord21, slik vi ser i dømet over. Vi finn meir morfologi i arabisk og hebraisk enn i norsk,

og det vil seie at det er mykje avleiing i hebraisk og semittiske språk. Arabisk22 og hebraisk er

openbart agglutinerande språk, da avleiings- og bøyingselementa er lette å identifisera, og

klart skilde frå rota som alltid har 3 teikn. Norsk har og slike eigenskapar, til dømes «glad – u-

glad», «sikker – u-sikker», «bil – bil-en», «stå-r»23

19 http://www.mechon-mamre.org/p/pt/pt0319.htm, lasta ned 2.12.1320 http://www.hebrew4christians.com/Meditations/Neighbor_Love/neighbor_love.html , lasta ned 2.12.1321 Svein Lie, Oslo 2005, s 3122 Svein Lie, Oslo 200523 Svein Lie, Norsk Morfologi, s. 11.

13

http://www.hebrew4christians.com/Meditations/Neighbor_Love/neighbor_love.html

http://www.mechon-mamre.org/p/pt/pt0319.htm


Norsk har klare regler om korleis orda blir sett saman til ei setning. Men vi hadde ein heilt

annan grammatikk for 1000 år sia24.

Det blir meir morfologi enn syntaks i semittiske språk enn i norsk språk. Men sjølv om

tydinga i eit ledd i ein hebraisk setning er eintydig uavhengig av korleis du plasserer orda i

leddet, vil Israelarar likevel setja saman orda på ein regelbunden måte. Det vil seie at dei og

visar kven som er subjekt gjennom ord- og leddstilling.

Kompleksitet i bøying

Tal, hokjønn, hankjønn og inkjekjønn

To så ulike språk som norsk og hebraisk har to ulike system for kjønn. Sia hebraisk har ei

anna inndeling, ein hokjønn/ hankjønn dualisme må substantiva grupperast på nytt i tre

kjønn. Norsk har ikkje kasusbøying av substantiv, noko som kan gjera orda dobbeltydige i

norsk.

Hebraisk har altså hankjønn og hokjønn, og tel eintal, total (sjeldan) og fleirtal. På hebraisk

føyer ein til affiks på rota for å avgjera tal. Endinga er avhengig av kjønn. I endingane i fleirtal

endar hokjønn i /-ot/ uttala /-åt/ og hankjønn /-im/.

Ein to fleire enn to

mechonit – mechoniot – mechonot – bil - biler

Sefer – - sfarim – bok – bøker

Eit ord for bøker i total finst ikkje. Når det gjeld endring av stammevokal i fleirtal så er og

hebraiske språkbrukarar vel kjend med dette. Det er innarbeidd systematisk i morfologien,

der vokalane skiftar etter faste reglar etter kasus, tempus og modus.

24Her er eit norrønt eksempel frå førelesning 30.10.13, ledda kan i teorien blir flytta vilkårleg, meininga blir eins. Drengarnir Gefum Olafi grautOlafi gefum drengarnir graut

Eg tar med dette dømet fordi eg ikkje sjølv kjente til kasus frå mi eiga framandspråk-opplæring, og dette dømet gjorde det tydeleg for meg . Dette er fyrst og fremst eit døme på kasus, norrønt er ikkje eit agglutinerande språk. Tydinga blir ikkje endra av at vi byttar nomen fyrst i setninga slik ein nordmann ville tru, fordi kasus indikerer kven som gjev kva til kven. Svein Lie peiker på at kasus markerer kva som er subjekt og kva som er objekt. Kven gav kva til kven? Meininga er uklår når norsk ikkje lenger markerer dette med kasus, i staden blir dette markert ved ord- eller leddstilling. Setninga tyder «Gutane gav Olav graut», og frå leddstillinga veit vi at «gutane» er subjektet i setninga. Det er gutane som gir graut til Olav. Olav bli indirekte objekt, mens grauten blir direkte objekt.

14


Sefer – sfarim

Døme på dette frå norsk er : ein gås – fleire gjess, ei bok – fleire bøker og vere – er – var

Endring av stammevokal inneber ikkje nokre særskilde vanskar for norskopplæringa for målgruppa mi.

Bunden form på hebraisk /ha/ og preposisjonar

Fonem for bunden form på hebraisk er /ha/ både i eintal og fleirtal.

Ha sefer - /hasefer/ – ordet

Norsk er meir komplisert enn hebraisk i bunden form eintal, der våre endinger vil vere «–a»,

«-en» eller «–et». I hebraisk bunden form fleirtal blir endinga avgjort av kjønnet. Det er

tilsvarande i ubunden form fleirtal. Substantiv i hokjønn, hankjønn og inkjekjønn blir i stor

grad bøygd likt i fleirtal på austnorsk, «-er» og «-ene».

Med preposisjon får vi eit godt døme på korleis eit syntetisk språk avleier eit nytt fonem av

to individuelle fonem, satt til ordet for hus «bait»

Be - ha + be = ba, preposisjonen «i/med» - i huset

Le – ha + le = la, preposisjonen «til» - til huset

Ke – ha + ke = ka, preposisjonen «lik» - lik huset

Eit døme i ei setning er:

Kanitti la sefer - Eg kjøpte ei bok til henne

Fem norske ord blir tre på hebraisk. Utfordringa for ein israelar blir å finne dei adekvate

pronomena og preposisjonane og sette dei på rett plass i dette tilfellet. Vi har mange fleire

norske preposisjonar enn hebraisk, og bruken av dei følgjer ikkje alltid klare reglar. Sjølv

nordmenn slit med å forstå korleis vi sett preposisjonane, så eg ser at dei som talar hebraisk

har utfordringar her og.

Bøying av verba

Nokre enkle døme på korleis pronomen og substantiv blir representert gjennom verbet i

munnleg hebraisk tale.

15


Eg kjøper – ani kone (hankjønn) –/kone/, uttrykk 1. pers. eintal hankjønn i eit ord, eg fell

bort.

Eg kjøper - ani kona (honkjønn) - /kona/, uttrykk 1. per. eintal hokjønn i eit ord, eg fell bort.

Damene kjøper - hen konott - /kånått/ - det 3. person, fleirtal, hokjønn, «hen» fell bort.

Siv og Erna kjøper bøker – Siv v`Erna konott – står setninga i ein samanheng uttrykkjer

/kånåt/ aleine at dei begge kjøper bøker

På norsk må ein vere eksplisitt på kva eller kven som er subjekt i leddet.

Tempus og modus

Hebraisk bøying i tid er nokså likt norsk, til dømes:

Eg vil kjøpe - ikne

Eg kjøper – kone/ kona

Eg kjøpte - kanitti

Futurum av «å kjøpa», er eitt ord på hebraisk. Ein israelar må hugse på å setje inn

hjelpeverbet «vil».

På hebraisk har dei såkalla modi som blir nytta i staden for modale hjelpeverb. Det er ein

logikk og økonomi i denne leddstillinga som er særs spanande. Israelarar kallar slike modi for

pal/ qal, nifal, pual, hifil og hufal og hitpael. To av desse formene er passiv, og alle modi er

typiske avleiingar av ei rot på tre konsonantar. Vi ser på eit døme bygd på «katel» - å drepe,

og ser igjen korleis vokalane endrar seg og gir avleiingar frå den same rota. Det fortel oss at

morfologien i hebraisk er særs nyansert.

Hifil som er ein kausativ («få til å…»/ «ansvar for å setje i gang…»):

Kktl - /kiktil/ - han får nokon til å drepe….

Pual, passiv til intensivform: Ktl – /kutal/ - han blir brutalt myrda

16


Hitpael – refleksiv: Ktkktl – /kitektel/ - Han drep seg sjølv valdsamt

Det er ein lengre veg å gå for å uttrykkje modus på norsk. Ein israelar må læra seg å sette inn

norske modale hjelpeverb og eksplisitte pronomen og preposisjonar, der han tidligare nytta

eitt ord. Informanten min åtvarar om at meininga til ei setning kan bli drastisk endra viss

nokon set feil vokalteikn i eit ord. Her ser vi ein grunn til det. Viss ein vokallyd eller to blir

sett på feil plass skiljar det mellom /kitel/ og /kutal» der meiningane er anten «han avrettar

nokon» eller «han blir brutalt myrda». Å finne dei motsvarande norske setningane føreset

ganske høg kompetanse i norsk. Eg trur det er få som kjem opp på eit heilt feilfritt nivå her.

Eg tar hovudoppsummeringa av morfologisk nivå på sluten av neste del i samanheng med

syntaks. Eg vil berre slå fast at skilnadene er store mellom norsk og hebraisk når det gjeld

morfologi. Det som er mest tydeleg er økonomien og logikken i hebraisk. Norsk har lengre

ledd, og er eit meir analytisk språk enn hebraisk. Det fører til at ein israelar må leggje til

fleire ord for å gi den same meininga til eit ledd på norsk. Hjelpeverb, pronomen, adverbial

og preposisjonar er dei vanlegaste tillegga.

Kva for utfordringar finn vi på syntaktisk nivå?

Plassering av ledda

Informanten min meiner at norsk er eit særs upresist språk, og fortel at det er lett å

misforstå meininga i ei setning. Årsaka kan vere at han ikkje forstår at plasseringa av dei

ulike ledda i setninga er med og presiserer meininga. Vi har sett at språk som er meir

syntetiske finn slik informasjon i dei enkelte ledda, og er ikkje så avhengige av korleis ledda

blir sett saman i ei setning. Eit ytterpunkt til dette er såkalla plasshaldarspråk25. Slike språk

har ikkje kasus. Kvart setningsledd får ein bestemd plass i setninga som seier noko om

tydingselementa i setninga.

25 Svein Lie, kontrastiv grammatikk, s. 68

17


Joseph Greenberg har oppdaga at leddstillingane i språk følgjer nokre faste mønster26. Ein

såkalla ordstillingstypologi, der språk deles inn i grupper etter kva som er typisk rekkjefølgje

av subjekt (S), verbal (V) og objekt (O)27. Norsk signaliserer subjekt og objektfunksjon ved

plassering, og er eit såkalla S V O språk.

Viss hebraisk har S V O struktur så vil det vere enklare for israelarar å læra seg norsk.

På hebraisk har vi to typar setningar, nominalsetningar og verbalsetningar.

Nominalsetningar – situasjon/ eigenskap ved subjektet står i sentrum, subjektet blir

tematisert. Setninga manglar da ofte verb. I nokre tilfelle blir subjektet heile setninga.

Qore – ein ropande – det er ein som roper.

Shmi Tor Arne – mitt namn Tor Arne

Sos gadol – kan tyde både: hest stor (stor hest) eller «en hest er stor»

Her må ein israelar setje inn eit norsk verb sjølv, for å skapa ei fullstendig setning med klar

meining.

Verbalsetningar – handlinga står i sentrum, finitt verb28.

Katal Kennedy – Han drepte Kennedy

Bara Elohim et haolam

26 Svein Lie, Oslo 1984, s. 64-65. Store norske leksikon, språk, forfatta av Hanne Gram Simonsen, http://snl.no/spr%C3%A5k, 27.11.13 Flere typologiske inndelingsmåter er basert på hvordan ordene er oppbygd, altså deres morfologiske struktur. Én av desse klassifiserer etter hvor mye morfologi (avledning og bøyning) ordene har, og deler språkene inn langs en skala i isolerende språk (med ingen eller svært lite morfologi, som syntetiske språk (med mer morfologi, som islandsk, russisk, italiensk) og polysyntetiske språk (med svært mye avledninger og bøyninger, som eskimoisk). En annen tar for seg måten de morfologiske elementene er satt sammen på. klassifiseringen gjelder da berre språk som ikke er isolerende. Språk der avlednings- og bøyningselementer er lette å identifisere og klart atskilt fra roten, kalles for agglutinerende språk (f.eks. tyrkisk), mens språk der de morfologiske elementene i større grad smelter sammen, kalles flekterende eller fusjonerende (f.eks. latin eller russisk).

27 Svein Lie, Oslo 2005, s 6428 Birkeland s. 112

18

http://snl.no/spr%C3%A5k


Skapte Gud verden – denne setninga følgjer ein V S O (verb subjekt objekt) struktur, med det

viktigaste ordet fyrst i setninga, som Svein Lie peikar på er eit typisk trekk ved eit anna

semittisk språk, arabisk29.

Ho qore la - Han roper på henne – følgjer ein S V O struktur

Ho kjøper ein hest – hi kone sos – følgjer og ein S V O struktur

Eg er overraska over at S V O strukturen faktisk finst på hebraisk, ved sia av V S O strukturen.

Når israelarar er vane med dette mønsteret frå sitt eige språk, da vil ikkje dette vere ei

utfordring i norsklæringa heller.

Norsk, eit V2 språk.

Eit siste punkt eg vil testa som eg forventar vil vere ei utfordring er norsk som

plasshaldarspråk, kor norsk er eit såkalla V2 språk. Kva for plass ordklassane får i ei norsk

setning avgjer kva setninga eigentleg tyder. Finitt verbal kjem normalt i 2. leddet i setninga.

Sjølv om vi topikaliserer ledda, vil finitt verbal framleis halda på 2. plassen i setninga. Det

skjer eit byte i ledda som blir kalla inversjon. Finn vi døme på inversjon i S V O setningar på

hebraisk?

Han skal gjere det i morgon – I morgon, skal han gjere det - «han» og «skal» bytter plass.

Ho jaase etze machar – machar ho jaze etze - «Machar» kjem fyrst, ingen inversjon.

He shall do it tomorrow – tomorrow he shall do it – «tomorrow» kjem fyrst, ingen inversjon.

Hebraisk og engelsk inverterer ikkje, og det finitte verbalet blir endra til 3. plass i setninga.

Det same skjer i neste setning.

I går var det – det var i går

Etmol ze haya – ze haya etmol

«I går det var» er ei heilt typisk setning for innvandrarar i Noreg, det gjeld israelarar og.

Oppsummering av morfologisk og syntaktisk nivå

29 Svein Lie, Kontrastiv grammatikk s.66

19


Vi kan rekna med at det tar noko tid å læra inversjon og hugse på at finitt verbal skal stå i 2.

ledd. Den verkeleg store skilnaden på hebraisk og norsk slik eg ser det, er morfologien. Det

er nærast ein matematisk logikk i måten hebraisk avleier ei mengd kasus, tempus og modi

blant anna med eit sinnrikt vokalmerkesystem. Det er ein økonomi og venleik i det. Norsk er

meir syntaktisk og signaliserer kva for ledd vi har å gjere med utifrå plasseringa av ledda

(plasshaldarspråk). Ein grunn til at informanten min meiner at norsk er eit upresist språk kan

vere at han ikkje har oppfatta informasjon som ligg i sjølve setningsstrukturen.

Eg gjorde ein liten test på min israelske informant. Viss han ikkje veit om at norsk er eit V2

språk, kan denne setninga vere vanskeleg. Kva er verbal, subjekt her?

«Tolv stråler lyste mot himmelen»

Fleire av desse orda kan vere to ulike ordklassar. Det gjeld «stråler» og «mot». «Lyste» kan

vere to ulike verb. Tolv er eit gutenamn og eit talord. Ein etnisk nordmann med norsk som

fyrstespråk ser med ein gong at «tolv stråler» er subjektleddet og at «lyste» må være det

finitte verbal (preteritum) som får 2. plass i setninga (V2). «Mot himmelen» er adverbial.

Med noko hjelp fann informanten min meininga med setninga.

Viss vi vil topikalisere og invertere setninga får vi:

Norsk: «Mot himmelen lyste tolv stråler»

På hebraisk: «Mot himmelen tolv stråler lyste».

Når ein israelarar ser den norske setninga, vil han truleg tenkja at her er «stråler» verbet i

setninga, fordi han forventar at verbet kjem sist i setninga. Men verbet er framleis «lyste»,

som held fram å ha 2. plassen (V2). Leddet «tolv stråler» blir like mykje subjektet i setninga

sjølv om det kjem sist. Inversjon fører absolutt med seg nokre store utfordringar for norsk

innlæringa frå eit hebraisk utgångspunkt. Her finn vi ei kjelde til misforståing.

AvslutningInformanten min slit med å uttala /u/ og /y/, slik vi kan forventa, men han har elles meir enn

nok fonem frå hebraisk til å uttala dei austnorske lydane. Utfordringa her er nok uttale av ein

skriven tekst, sia norsk er eit mindre ortofont språk enn hebraisk. Hebraisk er eit logisk,

20


nesten matematisk vakkert og særs økonomisk språk. Eit hebraisk ledd er særs konsentrert,

og israelarar må byggje ut norske ledd i det vie og breie for å få fram det same innhaldet i

leddet. På norsk har vi eigne ord for hjelpeverb, pronomen og preposisjonar som blir sett

saman i eit lengre ledd. Her er dømet frå fyrste side:

Ordtaket.– «im en ani li, my li», tyder direkte «viss ikkje eg meg, kven meg»

Utfyllande blir det slik: Viss eg ikkje skal stå opp for meg sjølv, skal ingen stå opp for meg!

Eg forstår at informanten min meiner at norsk verkar upresist og gir rom for misforståingar,

men vi har sett at det finst gode signal i setningsbygginga i norsk slik at setninga likevel blir

eintydig. Sia norsk ikkje gir informasjon i sjølve leddet om kva slags ledd det er tale om, må

ein kjenne til norsk setningsstruktur for å avgjera dette. Det styrer heile forståinga av

setninga, og gir oss altså ei like presis og eintydig meining som hebraisk morfologi gir. Såleis

er ikkje norsk nødvendigvis eit meir upresist språk enn hebraisk, det er berre eit meir

syntaktisk språk enn hebraisk.

Dette er meir kompleks setningsgrammatikk som ikkje er så enkelt å læra seg sjølv. Mange

norske ord er så like kvarandre og kan sjå ut som både substantiv og verb, noko som fører til

misforståing. Kunnskap om setningsbygging vil vere ei stor hjelp for å avgjere kva som til

dømes er verbal og subjekt i ei setning, og auke forståinga.

21


LitteraturlisteBibliografi:

Harris Birkeland, Lærebok i hebraisk grammatikk, Grøndahl & Søn forlag a/s, Oslo 1984

Jan Terje Faarlund: Revolusjon i lingvistikken. Naam Chomskys språkteori, Det norske samlaget, Oslo 2005

Svein Lie: Kontrastiv grammatikk, Novus Forlag, Oslo 2005

Svein Lie, Norsk Morfologi, Ling forlag, Oslo 2006

O'Gray, Dobrovsky & Katamba (red) : Contemporary linguistics – An Introduction, kap. 9,

fagstoff på Norsk 3 fronterrom

Finn-Erik Vinje, Norsk grammatikk, Kunnskapsforlaget, Oslo 2005

Internettkjelder

Allkunne.no, semittiske språk

http://www.allkunne.no/default.aspx?menu=7&id=959&print=1, 4.11.13

Det hebraiske alfabetet og vokalmerkingssystemet

http://4.bp.blogspot.com/_MbhOYNZ2j0s/S8SUeD29sMI/AAAAAAAAA9E/7pwOainL5GI/s1600/vowels_transliteration.gif, 6.12.13

http://4.bp.blogspot.com/_MbhOYNZ2j0s/S8SUeD29sMI/AAAAAAAAA9E/7pwOainL5GI/s1600/vowels_transliteration.gif, 6.12.13

http://jewishstudies.washington.edu/courses/winter-2013/elementary-modern-hebrew/, 12.12.13

Gamle testamentet

Norsk bibel, nynorsk utgåva 2011 – nettversjon, lasta ned 1.12.13

http://www.bibel.no/Nettbibelen?submit=Vis&parse=matt+5&type=and&book2=-

1&searchtrans=

Jewish bible, 3. Mos 19:18

22

http://www.bibel.no/Nettbibelen?submit=Vis&parse=matt+5&type=and&book2=-1&searchtrans

http://www.bibel.no/Nettbibelen?submit=Vis&parse=matt+5&type=and&book2=-1&searchtrans

http://jewishstudies.washington.edu/courses/winter-2013/elementary-modern-hebrew/





http://www.allkunne.no/default.aspx?menu=7&id=959&print=1


http://www.mechon-mamre.org/p/pt/pt0319.htm, 2.12.13

Hebraisk språkråd

The Academy of the Hebrew language

http://hebrew-academy.huji.ac.il/english/birthofaword/pages/howawordisborn.aspx, 7.11.13

Jewish encyclopedia: Hebrew language

http://www.jewishencyclopedia.com/articles/7453-hebrew-language, 7.11.13

http://www.jewishencyclopedia.com/articles/9647-lashon-ha-kodesh, 9.12.13

Store norsk leksikon

Informasjon om hebraisk språk, Professor i hebraisk, Hans M. Barstad

http://snl.no/hebraisk, 4.11.13.

Store norske leksikon, språk, Store norske leksikon, språk, forfatta av Hanne Gram Simonsen, professor i lingvistikk, UiO

http://snl.no/spr%C3%A5k, 27.11.13

23

http://snl.no/spr%C3%A5k

http://snl.no/hebraisk

http://www.jewishencyclopedia.com/articles/9647-lashon-ha-kodesh

http://www.jewishencyclopedia.com/articles/7453-hebrew-language

http://hebrew-academy.huji.ac.il/english/birthofaword/pages/howawordisborn.aspx

http://www.mechon-mamre.org/p/pt/pt0319.htm

Documents

Kontrastiv analyse av norsk og hebraisk, Tor Arne … arabisk_ kurdisk... · Web viewDet gjeld dei som talar hebraisk, arabisk, armensk og etiopiske språk som geez, amharisk og tigrinja