Kolegji Evropian “Juridica” Revistë për studime juridike ... · PDF filehumbur gjurmët e mënyrës së krijimit të kapitalit financiar fillestar , ato ... 2007; Beka, A., Krimi

Revistë për studime juridike dhe shoqëroreMagazine for legal and social studies

JURIDICA

Kolegji Evropian “Juridica” Prishtinë

www.kolegji-juridica.org

JURIDICA

Rr. Nazim Gafurri 5210000 Prishtinëtel. 038 517 [email protected]

Numër 1, 2017

K.D.U. 34(05)ISSN: 1409-8962ISSN: 1857-9221

KOLEGJI EVROPIAN

EUROPEAN COLLEGE

K.D.U. 34(05)

Revistë për studime juridike dhe shoqërore Magazine for legal and social studies

Prishtinë, 2017

www.kolegji-juridica.org

Kolegji Evropian – European College

Revistë për studime juridike dhe shoqërore

Magazine for legal and social studies

Për botuesin

PhD cand. Teuta BEKA

Kryeredaktor – Editor in chief

Prof. Dr. Vesel LATIFI

Redaksia – Editorial Staff

Prof. Dr. Vesel LATIFI

Prof. As. Dr. Agron BEKA

Prof. Dr. Nazmi MALIQI

Prof. As. Dr. Shpresa KURSANI

Prof. As. Dr. Arta BILALLI – ZENDELI

Prof. As. Dr. Naser ETEMI

Prof. As. Dr. Jusuf ZEJNELI

Dr. Sc. Llokman MIRTEZANI

Përkthyes në gjuhën angleze

Marigona BAJRAMI

Prepress

Asdren KELMENDI

Formati:

B5 (17 x 24 cm)

Viti V – nr. 6/2017

3

PËRMBAJTJA – CONTENT

Artikujt – Articles (Summary in English Language)

Fjala e Redaksisë . . . . . . . 5

Editor's note . . . . . . . 6

Prof. As. Dr. Agron Beka

Qarkullimi i parave me prejardhje të paligjshme . . . 7

The circulation of Money derived from ilegall sources. . . 24

Phd. Cand. Teuta BEKA

E drejta evropiane e konkurrencës. . . . . . 25

The European Competition Law . . . . . 25


Criminality in customs administration as part of transnational

organized crime . . . . . . . 45

Phd. Cand. Elona HOXHA

Profili juridik i kontratës kolektive në Shqipëri nën ndikimin e sfidave

evropiane . . . . . . . . 55

Legal Profile of collective contract in Albania under the influence of

European challenges . . . . . . . 68


Liritë themelore të bashkimit evropian dhe internacionalizimi i biznesit 69

4

Fundamental freedom of the European Union and business

internationalization . . . . . . . 80

Dr. Shpresa Shehu – Kursani

Strategjia e komunikimit BE – Kosovë . . . . . 81

Communication strategy EU – Kosovo . . . . . 81

Phd. Cand. Xhemajl VELIQI

Privilegjet dhe përparësitë e të pandehurit në procedurën penale:

aspekte teorike dhe komparative . . . . . 91

Privileges and advantages of the defendant in criminal proceedings:

theoretical and comparative aspects . . . . . 116

5

FJALA E REDAKSISË Ndryshimi është e vetmja konstante në jetë, është një nga sintagmat më

të famshme që e dëgjojmë shpesh. Kjo është sigurisht e vërtetë edhe për ekipin e redaksisë të Revistës “JURIDICA”, i cili ka kaluar disa muaj punë intensive për të sjellë një produkt shkencor të ndryshëm nga çfarë kemi parë deri më tani në Kosovë.

Në një botë gjithnjë e më të profesionalizuar akademikisht të drejtuar nga imperativi i “produkteve të hulumtimit” (research production), shumë artikuj, libra e studime, konsiderohen të një rëndësie kalimtare, duke mos arritur ti mbijetojnë kohës. Kjo mbijetesë bëhet akoma më e vështirë në shkencat sociale, të cilat kanë detyrime themelore të jenë në hap më zhvillimet që ndodhin brenda shoqërisë dhe shtetit. Revista shkencore “JURIDICA” ka pikërisht këtë synim, të shërbej si një forum i rëndësishëm i debatit dinamik shkencor.

“JURIDICA” sjell para lexuesve këtë numër special në bashkëpunim me Revistën Ndërkombëtare të Shkencave Shoqërore “Vizione” nga Shkupi. Ky numër i ofron lexuesit disa punime të autorëve të cilët trajtojnë tema shumë të rëndësishme për debatin akademik nga fusha juridike, e sigurisë, e shkencave politike, etj.

Duke shpresuar që në këtë numër kemi arritur të sjellim artikuj që ofrojnë trajtime serioze shkencore, ne mirëpresim komentet profesionale në mënyrë që të mund të përmirësojmë përmbajtjen e vëllimit të ardhshëm.

Redaksia e revistës “Juridica” mbetet e hapur për bashkëpunim me të gjithë studiuesit vendor dhe ndërkombëtar.

Prishtinë, 2017

6

EDITOR’S NOTE

Change is the only constant in life. It is one of the most famous

syntagma we often hear. This is certainly true for the editorial team of the magazine “JURIDICA", who has spent several months of intensive work to bring a scientific product different from what we have seen so far in Kosovo.

In a world increasingly professionalized academically driven by the imperative of “product research" (research production), many articles, books and studies are considered as a transitory significance, failing to survive the time. This survival becomes even more difficult in the social sciences, which have fundamental obligations to be in step with the developments taking place within society and the state. The scientific journal “JURIDICA” has precisely this aim, to serve as an important forum of the scientific dynamic debate.

“JURIDICA” brings to the reader this special number in cooperation with “Visions", an International Magazine of Social Science from Skopje. This number provides the reader with some work of authors which address important topics for academic debate from the legal, security and political science, etc.

Hoping that we have managed to bring the number of articles that provide serious scientific approaches, we welcome professional comments in order to be able to improve the content of the next volume.

The Editorial Board of “JURIDICA” remains open for cooperation with all local and international researchers.

Prishtina, 2017

QARKULLIMI I PARAVE ME PREJARDHJE TË PALIGJSHME

7

K.D.U. 336.7

Prof.As.Dr.Agron BEKA1

QARKULLIMI I PARAVE ME PREJARDHJE TË

PALIGJSHME

Përmbledhje

Qarkullimi i parave me prejardhje të paligjshme është një dukuri

tejet e përhapur e krimit të organizuar në shoqërinë bashkëkohore, sidomos

në vendet që janë në tranzicion. Me këtë dukuri përfshihen transaksione dhe

aktivitete kriminale të ndryshme nga të cilat janë fituar paratë e tilla. Për t’i

humbur gjurmët e mënyrës së krijimit të kapitalit financiar fillestar, ato

investohen fusha të ndryshme, si: ndërtimtari, qarkullim të pasurive të

paluajtshme, sektorin financiar, bankar, biznesor, etj. Me fjalë të tjera, me

depozitimin dhe me investimin e këtyre mjeteve në këto fusha, këto para

përdoren si “të lara”, pasqyrohen si para gjoja të fituara nga veprimtaritë e

ligjshme. Në këtë mënyrë formohen edhe kompanitë të cilat paratë e

“shpëlara” i përdorin vetëm si mbulesë për aktivitetet e tyre biznesore.2

Fjalët kyçe: Para, qarkullim, “shpëlarje”, krim, kriminalitet,

paluajtshmëri, banka, ligj etj.

1 Dekan dhe profesor në Kolegjin Evropian “Juridica” në Prishtinë dhe profesor në

Universitetin Publik të Mitrovicës – UMIB. 2 Më gjerësisht shiko: Beka. A., Abuzimet në lëmin e qarkullimit të pronës së paluajtshme

në Kosovë, Prishtinë, 2007; Beka, A., Krimi i organizuar në urbanizëm dhe qarkullim të

pasurive të paluajtshme, Prishtinë, 2015.


8

I. Kuptimi i nocionit “shpëlarje e parave”

Lidhur me kuptimin e nocionit “qarkullimi i parave me prejardhje të

paligjshme” - “shpëlarje” e parave, ekzistojnë përkufizime të ndryshme të

nivelit akademik, si nga ana e penalistëve, kriminologëve, kriminalistëve,

etj.

Kuptimi i “shpëlarjes” së parave ka prejardhjen nga fjala angleze

“Money Laundering” dhe është përdorur për herë të parë në SHBA mes

viteve ’70 – ’80 të shekullit të kaluar. Vetëm në SHBA brenda një viti

“shpërlahen” 500 miliard dollarë, nga e cila shumë tregtisë me narkotikë i

takojnë 70 miliard dollarë. Tregtia Botërore me narkotik zgjerohet në treg në

masë prej 500 miliard dollarë dhe është në maje të veprimtarisë kriminale.3

Nga të dhënat e fundit rezulton se sot në botë qarkullojnë “para të shpëlara”

më shumë se 1.000 miliard dollarë amerikan brenda një viti.4

“Shpëlarja e parave” do të thotë legalizimi i kapitalit të fituar nga

aktivitetet kriminale, gjegjësisht transaksionet financiare me qëllim të

fshehjes së prejardhjes së vërtetë të parave dhe llojeve tjera të kapitalit në

treg.5

“Shpëlarja e parave” është formë e krimit të organizuar, e përhapur

shumë në shoqërinë bashkëkohore, e sidomos në shtetet që ende janë në

fazën e tranzicionit.

“Shpëlarja e parave” paraqet procesin e transformimit të përfitimeve

të kundërligjshme nga aktivitetet kriminale, për të fshehur origjinën e tyre,

dhe bërë që ato të duken si përfitime që janë siguruar në rrugë dhe me

metoda legjitime.6

“Shpëlarja e parave” si lloj i krimit ekonomik paraqet tërësinë e

veprimeve të kundërligjshme kryesisht në fushën financiare, bankare,

3 Bacic, F., Pavlovic, S., Komentar Kaznenog Zakona, Zagreb, 2004, fq.969.

4 Proda, Z., Krimi i organizuar, Tiranë, 1998, fq.53.

5 Teofilovic N. & Jelacic M., Sprecavanje, otkrivanje i dokazivannje krivicnih dela

korupcije i pranja novca, Beograd, 2006, fq.13 6 Shiko: Demolli, H., “Pastrimi i parave”, Revista: “E drejta”, nr.2 - 4, Prishtinë, 2005.


9

ekonomike, ku fshihet qarkullimi i parave të fituara nga aktivitetet kriminale

dhe “duke krijuar opinionin e përgjithshëm” se paratë e tilla janë fituar nga

aktivitetet e ligjshme ekonomike dhe financiare.

II. Investimi dhe procesi i “shpëlarjes” së pareve.

Sot vihet re tendenca e shfrytëzimit të bizneseve të ndryshme nga

grupet kriminale. Ushtrimi i biznesit është një mënyrë mjaft e mirë për ta

realizuar “shpëlarjen” e parave, të ardhura nga veprimtaria kriminale,

përfitimet e të cilave janë kolosale.7 Kombet e Bashkuara kanë konstatuar se

larja e parave më së shpeshti bëhet përmes institucioneve financiare,

shoqërive të sigurimit dhe korporatave që merren me paluajtshmëri.

Sikundër shihet, grupet kriminale, mjetet e tyre të krijuara duke

ushtruar veprimtaritë kriminale i kanë investuar në fushën e qarkullimit të

pasurive të paluajtshme, ndërtimtari, sektorin financiar, bankar, tregtinë e

mallrave dhe shërbimeve, etj. Kjo dihet qartë nga numri i madh i

transaksioneve të kryera nga fushat e lartcekura.8

“Shpëlarja e parave” në fushën biznesore bëhet edhe duke themeluar

firma të ndryshme afariste, siç është rasti me G.A. nga P..., i cili në Itali, në

Hungari, në Gjermani dhe në Norvegji, kishte hapur zyra të tilla me qëllim

që paratë e fituara nga trafikimi i drogës t’i “shpërlajë” nëpërmjet

transaksioneve të ndryshme. Në aksionin të quajtur “A...” të karabinierëve

italianë “ROS”, të ndërmarrë në vitin 1999, u arrestuan 124 vetë. Në krye të

rrjetit kriminal qëndronte G.A.., i cili qysh në vitet ’90 ka udhëhequr rrjetin

e tillë. Ai jetonte në një shtëpi luksoze në Milano të Italisë dhe ishte i

martuar me një italiane. Ai kishte lidhje shumë të ngushta me mafien

kalabreze “Ndrangheta”. Kishte blerë pasuri dhe kishte bërë ndërtime në

K..., dhe kishte investuar në fushën e biznesit duke hapur mes tjerash edhe

një lokal të madh në P..., në vitin 1995, me veprimtari sallon bukurie dhe në

7 Hysi, V., Kriminologjia, Tiranë, 2005, f. 28.

8 Sipas të dhënave zyrtare të Entit të Statistikës të Kosovës, në këtë vend janë ndërtuar rreth

1.000 pompa të benzinës, qendra të mëdha tregtare, hotele e motele, etj.


10

periferi t P... kishte ndërtuar disa shtëpi të mëdha. Është për t’u theksuar

sidomos shtëpia e tij në këtë lagje e cila ishte tejet luksoze.9 Këtu duhet

cekur edhe rastin e SH.Q10

nga K..., i cili u dënua me dënim burgu në

kohëzgjatje prej 18 vjet për shkak të vënies në qarkullim të lëndëve

narkotike si dhe për krim të organizuar. Ky person ka qenë i njohur si një

ndër blerësit dhe ndërtuesit më të mëdhenj të ndërtesave shumëkatëshe në

K...11

Fushat investuese të lartcekura janë të parapëlqyera nga grupet e

ndryshme kriminale, për arsye se këto janë më shumë të njohura nga ata me

qëllim të “shpëlarjes” së parave.

Sipas specialistëve financiarë, “shpëlarjen” e parave në shumë shtete

e kanë mundësuar edhe rregullat që janë zbatuar në institucionet bankare për

garantimin e “sekretit” të depozitimit të mjeteve në ato banka. Për këtë

arsye, shpeshherë ka ndodhur që bankat të mos kërkojnë prej klientëve të

vet prova për prejardhjen e parave të tyre. Pas tronditjeve të mëdha në

tregjet bankare botërore, e sidomos në SHBA, u alarmua për rrezikun nga

“shpëlarja” e parave nga narkomafia kolumbiane si dhe nga rrjete të

ndryshme të organizatave terroriste.12

“Shpëlarja e parave” me anë të qarkullimit të paluajtshmërive në

Kosovë e Shqipëri është më vështirë të zbulohet dhe të parandalohet për

arsye se akoma është e pranishme kryerja e transaksioneve me “para në

dorë”, e jo gjithnjë përmes sistemit bankar. Në këto raste kontratat zyrtare të

9 Raufer, X., me Quere S.,Mafia shqiptare, Tiranë, 2003, f.71; Xavuer Raufer & Stephane

Quere, Pretnja Evropi- Albanska mafija, Beograd, 2005, f. 54-55. 10

Gazeta: “Kosova sot”, Prishtinë, datë 30.03.2004, f. 4 11

Gazeta: “Koha ditore”, Prishtinë, datë 30.03.2004. 12

Më gjerësisht lidhur me “larjen” e parave nëpër institucionet financiare shiko: Gilmore,

C. W., Dirty money, The evolution of money laundering counter-measures, Strasbourg,

1995, Council of Europe Press, Council of Europe; Greenfield, I. H., Invisible, Outlawed,

and Untaxed, America's Underground Economy. Connecticut; London, 1993, Praeger;

Quirk, P., "Macroeconomic Implication of Money Laundering" .International Monetary

Fund, Monetary and Exchange Affairs Department, Working Paper, No. 96/66,

Washington, D.C., 1996, International Monetary Fund; Tanzi, V., "Money Laundering

and the International Financial System".International Monetary Fund, Fiscal Affairs

Department, Working Paper, No. 96/55. Washington, D.C., 1996.


11

përpiluara dhe të noterizuara nga noterët figurojnë edhe çmime fiktive (të

rrejshme, të deklaruara nga palët kontraktuese), vetëm e vetëm për të

shmangur pagesën nëpërmjet xhirollogarisë bankare.13

Kjo është evidente

sidomos në Kosovë, si pasoj e asaj se disa noterë nuk kërkojnë që të bëhet

vlerësimi i vlerës së paluajtshmërisë (që është objekt i kontratës) nga ana e

vlerësuesve të licencuar të paluajtshmërive dhe noterët e tillë për t’iu

shmangur përgjegjësisë së tyre profesionale e ligjore, përgjegjësinë për

vlerën e lëndës së kontratës – paluajtshmërisë ia bartin palëve kontraktuese,

duke e precizuar në aktin noterial se ajo mbështetet në deklarimet e tyre.14

Për këtë arsye, një situatë e këtillë e ndërlikon akoma më shumë procesin e

hulumtimit të “larjes së parave” në fushën e qarkullimit të pasurive të

paluajtshme, financiare – bankare dhe biznesore.

Ky lloj abuzimi15

është rruga më e lehtë, më e shkurtër dhe më e

sigurt e grupeve kriminale për t’i kryer aktivitete tyre kriminale, për arsye se

paratë e fituara në këtë mënyrë, duke i investuar në fushën e qarkullimit të

pasurive të paluajtshme, sektorin financiar – bankar dhe biznesor, do të

duken se janë fituar në mënyrë të ligjshme dhe të ndershme.16

Mënyra të ngjashme të “shpërlarjes” së parave, në periudhën e viteve

1994 - 1997 kemi pasur edhe në Shqipëri, nëpërmjet firmave “piramidale”

13

Ligji nr. 03/L-196 Për parandalimin e shpërlarjes së parave dhe financimit të terrorizmit,

Gazeta Zyrtare e Republikës së Kosovës, nr.85, Prishtinë, 2010 në lëmin e parandalimit

të larjes së parave, parasheh që çdo transaksion të pasurisë së paluajtshme në Kosovë në

një shumë mbi 10.000 € , duhet të kryhet nëpërmjet sistemit bankar, përndryshe

transaksioni apo shitblerja (ndërrimi i titullarit të pasurisë së paluajtshme) nuk mund të

regjistrohet në librat publike kadastrale. 14

Në shumicën e rasteve noterët në aktin noterial – kontratë mbi shitblerjen e

paluajtshmërive cekin se “sipas deklarimit të palëve kontraktuese vlera e objektit të kësaj

kontrate është ….euro”. 15

Më gjerësisht shiko: Pino Arlaki, Mafia e Sipërmarrjes – Etika mafioze dhe fryma e

kapitalizmit, përkth. SH.B “Dukagjini”, Pejë, 2008; Norbert Mappes-Niediek, Mafia e

Ballkanit- Shtetet në duart e krimit-një rrezik për Evropën, Shkup, 2005; Arben Shehu,

Krimi i organizuar dhe Legjislacioni Ndërkombëtar, Tiranë,2006; Zamir Proda, Krimi i

organizuar, Tiranë, 1999; Majkl D.Lajman & Gari V. Poter, Krimi i organizuar, Shkup,

2009. 16

Beka, A., vep.e cit. f. 151.


12

siç ishin: “Vefa”, “Silva”, “Cenaj”, “Gjallica”, “Kamberi”, etj. në të cilat

ishin depozituar rreth 1.5 miliardë dollarë.17

Sipas prokurorit të antimafias

italiane, Pier Luixhi Vinja, mafiozët italianë i shfrytëzuan “piramidat”

shqiptare për të “shpërlarë” paratë. Kështu, në vitin 1997 disa mafiozë

arritën t’i transferojnë paratë e tyre jashtë Shqipërisë dhe t’i depozitojnë në

bankat e Evropës Perëndimore, e sidomos në ato të Greqisë, të Turqisë, të

Italisë dhe të Austrisë, duke iu shmangur konfiskimit të tyre. Duhet theksuar

se edhe në Serbi dhe në Mal të Zi, në periudhën e viteve 1991-1993 ishte e

pranishme një formë e tillë e “shpërlarjes” së parave, duke hapur banka

private në Beograd, siç ishte “Dafiment Bank” që administrohej nga Dafina

Milanoviq, ish nëpunëse e bankës, e dënuar disa herë për krime financiare

dhe për falsifikim të dokumenteve bankare, e cila ishte bashkëpunëtore e

ngushtë e pushtetarëve serb. Një tjetër bankë e kësaj natyre ishte edhe

“Jugoskandik” e menaxhuar nga Jezdimir Vasiljeviçi, i quajtur me

pseudonimin “Gazda Jezda” i cili kishte qenë agjent sekret, pastaj edhe pilot

aeroplani. Ai kishte deklaruar se kapitalin e kishte krijuar duke bërë tregti

me diamante.

Bankat e lartcekura klientëve të vet u ofronin interesa enorme. Në

mars të vitit 1993 këto banka u mbyllën, duke lënë pas vetes një borxh ndaj

klientëve të tyre në vlerë prej 1 miliardë dollarë. Përkundër kësaj, asnjëri

prej tyre nuk u arrestua. Po në këtë mënyrë, dhe po në këtë periudhë u

mashtruan miliona njerëz edhe në Rusi, në Rumani, në Maqedoni, në

Bullgari, dhe në disa shtete që ishin në procesin e tranzicionit politik,

juridik, ekonomik dhe shoqëror.18

Pra, shfaqja e këtyre institucioneve

financiare në atë periudhë, ishte dukuri e shteteve ish-socialiste (komuniste)

të Ballkanit dhe të Evropës Lindore, një fenomen që shoqëronte kalimin

nga sistemi i ekonomisë së planifikuar në atë të ekonomisë së tregut.19

17

Deklaratë e ish ministrit të financave të Shqipërisë – Arben Malaj dhënë në dhjetor të

vitit 1997. 18

Miletitch, N. Trafik dhe krime në Ballkan, Tiranë, 2000, f. 70-75. 19

Miletitch, N, vep.e cit., f. 75.


13

● Proces i “shpëlarjes” së parave përfshin tri faza kryesore20

:

1. Faza e parë ka të bëjë me instalimin, përkatësisht transferin fizik

të parave të fituara duke ushtruar veprimtari të ndryshme kriminale;

2. Faza e dytë përfshin mbulimin, përkatësisht shtresimin duke u

kyçur në transaksione të ndryshme financiare me qëllim që t’i humbë

gjurmët dhe mënyrat e krijimit të parave të ardhura nga veprimtaria

kriminale;

3. Faza e tretë përfshin përpjekjen dhe angazhimin që këto para të

“lara” të paraqiten si formë e pasurisë dhe e kapitalit të sapokrijuar, për t’i

investuar dhe për t’i depozituar ato në veprimtari ekonomike legale.21

Për “shpëlarjen” e parave, ka shkruar edhe gazeta gjermane “Der

Spiegel” e cila e ka shpallur Gjermaninë si “Qendër” për aktivitetet e tilla

kriminale. Në Gjermani është e fortë lidhja e mafias gjermano - kurde, e cila

merrej me “shpëlarjen” të fituara nga trafikimi i drogës. Në kuadër të kësaj,

në vitet e fundit janë “shpërlarë” rreth 2 miliardë marka gjermane.22

Njëra

ndër aksionet më të rëndësishme për parandalimin e “shpërlarjes” së parave

është ajo ndaj Bank of Credit and Commerce International (BCCI), e cila ka

vepruar në Britani të Madhe dhe në SHBA. Për të është konstatuar se ka

bërë “shpëlarje” të parave në një vlerë prej 32 milionë dollarë amerikanë.

Për këtë aferë janë arrestuar një numër i caktuar nëpunësish bankarë,

ndërmjet të cilëve edhe nëntë drejtorë të bankës. Për këtë veprim

kundërligjor banka e tillë është dënuar me gjobë në një shumë prej 15.3

milionë dollarë dhe pas një kohe të caktuar kjo bankë e ka ndërprerë

veprimtarinë e saj, me ç’rast kanë humbur 12.4 miliardë dollarë mjete të

depozituara të qytetarëve.23

20

Bejaković, P. Financijska praksa, Zagreb, 1997, f. 461-466. 21

Më gjerësisht shiko: M. Singer, Kriminologija, Zagreb, 1994, f .610-611; Halili, R.

Kriminologjia, Prishtinë, 2008, f. 150; Gashi, R. Krimi i organizuar, Prishtinë, 2011, f.

87. 22

Heršak B. G., Pranje novca, Zbornik Pravnog Fakulteta u Zagrebu, nr. 5-6, 1992, f.

742-746. 23

Bejaković, P., vep. e cituar, f. 461-466.


14

Dukuria e “shpëlarjes” së parave ka marrë përmasa shqetësuese në

botën bashkëkohore, për arsye se bëhet fjalë për shuma tejet të mëdha

mjetesh që derdhen në llogari bankare të shteteve të ndryshme që janë

anëtare të Fondit Monetar Ndërkombëtar, etj.24

Këtë e dëshmon edhe grupi i

punës i shtatë vendeve më të zhvilluara të botës, i quajtur G-7, të cilët kanë

vlerësuar se rreth 85 miliardë dollarë brenda një viti “shpërlahen” nga

“tregtarët” amerikanë dhe evropianë.

Metoda kryesore që është përdoren nga grupet e tilla kriminale është:

Paratë depozitohen në bankë dhe kohë pas kohe “dalin-rrjedhin” jashtë,

duke u investuar në pasuri të paluajtshme, veçanërisht në tokë ndërtimore

ose investohen për themelimin e ndërmarrjeve.25

Pas kësaj, paratë e “pista”,

“të ndyra” apo të “papastra” “shpërlahen” dhe shndërrohen në para “të lara”

(legale).

“Shpëlarja” e parave shërben edhe për financimin e grupeve

terroriste, të cilët aktivitetin e tyre terroristë e kanë shtrirë edhe në disa

shtete evropiane. Me qëllim të realizimit të synimeve të tyre grupet terroriste

përdorin mjete dhe metoda nga më të ndryshmet, ku do të veçojmë taktikat e

futjes në qarkullim dhe në ri-qarkullim të parave që kanë rrjedhur nga

aktivitetet kriminale.

III. Parandalimi dhe luftimi i “shpëlarjes” së parave.

Institucionet e Republikës se Kosovës në përpjekje për parandalimin

dhe luftimin e “shpëlarjes” së parave kanë krijuar një kornizë institucionale

dhe ligjore për t'u ballafaquar me këtë problem, prandaj janë miratuar disa

ligje si:

▪ Ligjit nr. 03/L-196 për parandalimin e shpëlarjes së parave dhe

financimit të terrorizmit, botuar në Gazetën Zyrtare të Republikës së Kosovës,

nr. 85, Prishtinë, 2010.; 24

Më gjerësisht shiko: Carboni, S., Pastrimi i parave, botuar në “Klinika”, nr.1, Tiranë,

2001, f. 77-89. 25

Heršak B. G., po aty, f. 742-746.


15

▪ Kodi Penal i Republikës së Kosovës;

▪ Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Kosovës;

▪ Ligji për përgjegjësinë e personave juridikë për vepra penale;26

▪ Ligji Nr. 03/L-001 për përfitimin e ish zyrtarëve tё lartë;

▪ Ligji Nr. 03/L-063 për Agjencinë e Kosovës për Inteligjencë;

▪ Ligji Nr. 04/-L-015 për mbrojtjen e dëshmitarëve;

▪ Ligji Nr. 04/L-043 për mbrojtjen e informatorëve;

▪ Ligji Nr. 04/L-051 për parandalimin e konfliktit të interesit në

ushtrimin e funksionit publik;

▪ Ligji nr. 03/l-151 “Për deklarimin, prejardhjen dhe kontrollin e

pasurisë dhe të dhuratave të zyrtarëve të lartë publikë”, Gazeta Zyrtare e

Republikës së Kosovës, nr. 66, Prishtinë, 2010;

▪ Ligji Nr. 2004/34 kundër korrupsionit. Gazeta Zyrtare e Republikës

së Kosovës;

▪ Ligji për Deklarimin, Prejardhjen dhe Kontrollin e Pasurisë dhe të ▪

Dhuratave të Zyrtarëve të Lartë Publik;

▪ Ligji për kompetencat e zgjeruara për konfiskim të dobisë pasurore

e fituar me vepra penale, etj.

Republika e Kosovës sikurse disa shtete tjera të regjionit është e

atakuar nga dukuria e “shpëlarjes” së parave. Kjo ka ardhur si pasoj e

ekzistimit në masë të madhe të një ekonomie jo stabile, ku informaliteti dhe

format tjera të kriminalitetit janë në shkallë të lartë.

26

Ligji Nr. 04/L-30, për përgjegjësinë e personave juridikë për vepra penale, “Gazeta

Zyrtare e Republikës së Kosovës”, nr. 16, Prishtinë, 2011. Ky ligj ka hyrë në fuqi me 1

janar 2013.


16

2012 2013 2014 2015

Numri i Kallëzimeve penale 3 4 2 4

Numri i personave të

arrestuar 7 0 0 2

Numri i dyshuarve në

Kallëzimet penale 14 6 6 27

(Statistikat e veprës penale “Shpëlarja e parave” 2012 – 2015)27

Bazuar në rastet e raportuara dhe të hetuara nga Policia e Kosovës

për periudhën 2014 -2015 lidhur me “shpëlarjen” e parave dhe kallëzimet

penale të dërguara në prokurorit kompetente, vërehen disa mënyra të

kryerjes së kësaj vepre penale, ku parimisht parat e përfituara nga aktiviteti

kriminal transferohen përmes llogarive bankare te personave fizik apo

juridik nëpër disa shtete duke përdorur vende ,,off shore” (vende në të cilat

nuk kërkohet deklarim i prejardhjes së parave, vende që mundësojnë

shmangien e obligimeve tatimore) dhe duke hapur biznese fiktive ne këto

shtete pa realizuar asnjë aktivitet ekonomik.

(Rezultatet e PSRK-së në zgjidhjen e lëndëve të “Pastrimit të Parave”

periudha 2014 – 2015)28

Prokuroria

Speciale e

Republikës

së Kosovës

Numri i

lëndëve të

zgjidhura

% e lëndëve të

zgjidhura

Numri i

lëndëve të

pazgjidhura

% e

lëndëve të

pazgjidhura

Viti 2014 14 33% 28 67%

Viti 2015 6 17% 30 83%

27

Shënime zyrtare të Policisë së Kosovës për periudhën 2012 - 2015. 28

Shënime zyrtare të Prokurorisë Speciale të Republikës së Kosovës për periudhën 2014 –

2015.


17

Nga tabela e lartcekur rezulton se: Prokuroria Speciale e Republikës

së Kosovës për zgjidhjen e lëndëve që kanë të bëjnë me “shpëlarjen” e

parave ka qenë më efikase gjatë vitit 2014, se sa në vitin vijues 2015.

Rezultati i pasqyruar na tregon një shkallë jo efikase të Prokurorisë Speciale

në luftimin e kryesve të veprës penale: “Shpëlarje” e parave.

Me qëllim të parandalimit dhe luftimit të “shpëlarjes” së parave,

Republika e Kosovës ka themeluar Njësinë për Inteligjence Financiare (në

kuadër te Ministrisë së Financave) e cila monitoron, analizon dhe

shpërndanë transaksionet bankare të dyshimta për “shpëlarje” të parave. Po

ashtu, Policia e Kosovës në kuadër të Drejtorisë së Hetimeve kundër

Krimeve Ekonomike ka krijuar Njësinë kundër “shpëlarjes” së parave, e cila

merret kryesisht me hetimet e kryesve potencial të kësaj vepre penale.

Gjithashtu, Dogana e Kosovës ka për obligim që të regjistron çdo individ

me shumë mbi 10 mije euro që hynë në Republikën e Kosovës, ndërsa

institucionet tjera raportojnë siç parashihen me Ligjin për parandalimin e

shpëlarjes së parave dhe financimit të terrorizmit.

Vendimet e gjykatave për personat e dënuar në lidhje me veprën penale të

“pastrimit të parave” (gjatë periudhës 2013, 2014 dhe 2015)29

Viti

Numri i personave

kundër të cilëve gjykata

ka lëshuar një vendim

Numri i personave të

shpallur fajtorë

2013 - -

2014 - -

2015 1 1

Nga tabela e lartcekur rezulton se: Numri i personave kundër të

cilëve gjykatat kosovare kanë lëshuar një vendim për “pastrim parash” është

vetëm 1 dhe atë për periudhën e vitit 2015, derisa për vitet 2013 dhe 2014

29

Shënime zyrtare nga gjykatat kosovare lidhur me personat e dënuar.


18

nuk ka lëshuar asnjë vendim të tillë. Po kaq është edhe numri i personave të

shpallur fajtor për veprën penale të “shpëlarje” e parave. Kjo gjendje më së

miri na tregon shkallën e mos efikasitetit të institucioneve të drejtësisë në

Republikën e Kosovës.

“Shpëlarjes” së parave është prezente në shumë shtete të lindjes dhe

të perëndimit, përkundër faktit se “numri i errët” i këtyre veprave kriminale

është në një shkallë të lartë. Imune nga kjo nuk është as Kosova, e cila për të

parandaluar dhe për të luftuar këto dukuri kriminale, në periudhën e

pasluftës kishte miratuar:

- Rregulloren për parandalimin e “pastrimit të parave” dhe të

veprave të ngjashme penale,30

e cila është në përputhje me Konventën e

pastrimit të parave, të konfiskimit dhe të sekuestrimit pasurive të ardhura

nga veprimtaria kriminale;

- Rregulloren për masat e fshehta dhe për masat teknike të vëzhgimit

dhe të hetimit31

dhe

- Rregulloren për masat kundër kriminalitetit të organizuar32

, ku në

nenin 2 të së cilës është përcaktuar se çdo person i cili kryen krim në

mënyrë të organizuar dënohet me burg në kohëzgjatje prej 5-15 vjet si dhe

me gjobë në një shumë prej 175.000 €, përkatësisht me 20 deri 40 vjet burg

dhe me gjobë deri në 500.000 €. Njëherazi, parashikohet edhe mundësia e

konfiskimit të dobisë pasurore të krijuar duke ushtruar veprimtari kriminale.

- Në vitin 2010 në Kosovë është miratuar Ligji për parandalimin e

shpëlarjes së parave dhe financimit të terrorizmit,33

i cili paraqet një akt

ligjor me rëndësi të veçantë në lëmin e parandalimit dhe të luftimit të

“shpëlarjes” së parave si formë e krimit të organizuar. Nëpërmjet këtij ligji

përcaktohen të gjitha masat, institucionet kompetente dhe procedurat që

30

Rregullorja e UNMIK-ut, nr. 2004/2. 31

Rregullorja e UNMIK-ut, nr. 2002/6. 32

Rregullorja nr. 2001/22, e miratuar nga UNMIK-u më 20.09.2001. 33

Ligji nr. 03/L-196, i botuar në Gazetën Zyrtare të Republikës së Kosovës, nr. 85,

Prishtinë, 2010.


19

duhet të zhvillohen për parandalimin e “shpëlarjes” të parave dhe të

financimit të terrorizmit.

Pikërisht për këtë, institucionet tona kanë për detyrë të miratojnë

ligje të veçanta kundër “shpëlarjes” së parave në fushën e qarkullimit të

pasurive të paluajtshme, që do të jenë në përputhje me Konventën kundër

krimit të organizuar ndërkombëtar të Kombeve të Bashkuara. Në këtë

pikëpamje, mendoj se modeli anglez është më efektiv. Kjo ilustrohet me

faktin se në vitin 1995 Anglia miratoi “Aktin e përfitimeve të ardhura nga

veprimtaria kriminale” dhe sipas këtij ligji, po qe se një subjekt kriminal do

të gjykohej dhe do të gjendej fajtor për dy akuza, nga të cilat qoftë edhe

njëra të ishte krim ekonomik i rëndë, gjykatës i lihet e drejta dhe detyrimi të

verifikojë pasurinë e vënë nga i pandehuri në 6 vjetët e fundit, duke i

ngarkuar detyrimin të pandehurit të shpjegojë kur, si dhe ku e ka vënë këtë

pasuri.34

Pra, pa ndërmarrjen e masave të tilla nga institucionet e sistemit të

drejtësisë çdo shtet më tepër do t’i përngjajë një “shoqërie kriminale

recidiviste”, pasi që është koha për të ndërmarrë masa dhe duke krijuar

kushte në mënyrë që të veprojë shteti ligjor dhe askush të mos qëndrojë mbi

ligjin.35

Për të parandaluar “shpëlarjen” e parave, OKB-ja në vitin 1988

miratoi Konventën sipas të cilës “shpëlarja” e parave është përcaktuar si

vepër penale për të cilën lejohet ekstradimi i kryerësve të një vepre të tillë.

Edhe Komiteti Evropian për çështje të kriminalitetit, në vitin 1991

miratoi 21 udhëzime lidhur me “shpëlarjen” e parave. Një prej këtyre

udhëzimeve është ai nën numrin rendor 19, sipas të cilit parashikohet

identifikimi, bllokimi dhe konfiskimi i pasurisë që ndërlidhet me

“shpëlarjen” e parave.36

34

Bejko, Sh., Krimi i organizuar dhe disa aspekte të tij, Revista “E drejta”, Prishtinë, 2002,

f. 147. 35

Halili, R., Disa veçori kriminologjike të kriminalitetit ekonomik në shoqërinë

bashkëkohore, Revista ”E drejta”, Prishtinë, 2002, f. 17. 36

Hershak, G., vep. e cit. f. 746-747, cituar nga Council of Europe, Europian Committee on

Crime Problems, Recommendations by the FATF on Money Laundering, Strasbourg,

18.03.1991.


20

Sipas raportit të Këshillit të Evropës të vitit 2004, “shpëlarja” e

parave është një dukuri që shënon rritje. Sipas këtij raporti, Shqipëria në

vitin 2003 ka paraqitur 17 raste të krimit të organizuar, ndërsa Kroacia, 14

raste. Po ashtu, Bosnja dhe Hercegovina në vitin 2004 për shkak të krimit të

organizuar ka humbur miliona euro. Nga kjo që u tha më lartë, mund të

konstatohet se organet e ndjekjes nuk janë angazhuar sa duhet për

parandalimin dhe për luftimin e kësaj forme të kriminalitetit. Sipas

mendimit tim, institucionet kompetente shtetërore, nuk janë të njoftuar sa

duhet me dukurinë e krimeve të tilla.

• “Shpëlarja” e parave mund të parandalohet dhe luftohet vetëm

nëpërmjet:

Pavarësisë së plotë të pushtetit legjislativ, gjyqësor dhe ekzekutiv;

Transparencës së plotë të punës së institucioneve shtetërore dhe

publike;

Ngritjes së kulturës juridike të qytetarëve dhe të të punësuarve në

institucionet shtetërore dhe publike;

Publikimit të informacioneve zyrtare lidhur me pasuritë e

paluajtshme dhe të luajtshme të individëve që janë zgjedhur dhe që janë

emëruar nëpër institucionet shtetërore, politike dhe publike;

Trajnimit të pandërprerë të stafit të institucioneve kompetente në

luftën kundër krimit të organizuar në përgjithësi, e në veçanti në sferën e

“shpëlarjes” së parave;

Bashkëpunimit të ndërsjellë, më të ngushtë të institucioneve

kompetente shtetërore, me organizatat e specializuara ndërkombëtare në

lëmin e ndihmës juridike, të sigurisë dhe të luftimit të krimit të organizuar,

etj37

.

37

Beka, A. vep. e cit., f. 147-156.


21

• Ndërkaq, kur kemi të bëjmë me parandalimin e “shpëlarjes” së

parave në institucionet financiare - bankare38

, është më se e domosdoshme

të zbatohen disa rregulla të rëndësishme, siç janë:

- Banka duhet të punojë në përputhje me dispozitat ligjore39

;

- Banka dhe të punësuarit e saj duhet të bashkëpunojnë me

institucionet e rëndësishme shtetërore dhe publike, me qëllim të

parandalimit të “shpëlarjes” së parave;

- Stafi i bankës vazhdimisht duhet të aftësohet dhe të njoftohet lidhur

me politikën bankare në lëmin e parandalimit të “shpëlarjes” së parave;

- Stafi i bankës duhet të zhvillojë një bashkëpunim të ngushtë me

klientët e vet;

- Stafi i bankës, me rastin e akordimit të kredive qytetarëve për

ndërtimin e objekteve të ndryshme, duhet të tregohet shumë i kujdesshëm.

Kujdesi i tillë nënkupton rritjen e portofolios së hipotekave në dobi të

bankës dhe verifikimi i domosdoshëm i qëllimit të marrjes së kredive;

- Bashkëpunimi i ngushtë i bankave komerciale me Bankën

Qendrore dhe Shërbimin e Inteligjencës Financiare, etj.

• Parametrat themelorë të luftës kundër “shpëlarjes” së parave janë:

- Vendosmëria e strukturave politike të vendit si dhe e organeve

kompetente shtetërore për të parandaluar dhe luftuar “shpëlarjen” e parave;

- Organizimi dhe bashkëpunimi institucional në shkallë vendore,

rajonale dhe ndërkombëtare në luftën kundër “shpëlarjes” së parave;

- Nxjerrja para drejtësisë e të gjithë personave të administratës

shtetërore, të qeverisë dhe të partive politike që janë të implikuar në

“shpëlarjen” e parave;

38

Më gjerësisht shiko: Nikolovski, N., Banki i organiziran kriminal, Shkup, 2011. 39

Një dukuri e “larjes” së parave nëpër institucionet bankare ka qenë e pranishme edhe në

Shqipëri përmes firmave “piramidale” ose fajdeve në vitin 1997, gjë që Shqipërisë i

shkaktoi dëme të mëdha materiale, si dhe probleme financiare e politike, me ç’rast

humbën jetën rreth 2.000 vetë.


22

- Reformimi i policisë dhe i gjyqësisë në vështrim të aftësimit të

organeve të specializuara për luftimin e “shpëlarjes” së parave;

- Kryerja e hulumtimeve të vazhdueshme shkencore dhe profesionale

lidhur me “shpëlarjen” e parave dhe formave tjera të krimit të organizuar.40

Në Planin e veprimit që ka të bëjë me implementimin e Partneritetit

Evropian parashikohet edhe lufta kundër “shpëlarjes“ së parave, kështu që

për sendërtimin e tij duhet të përforcohen kapacitetet institucionale dhe të

intensifikohet bashkëpunimi ndërmjet të gjithë sektorëve të rëndësishëm

shtetëror, duke përfshirë edhe hartimin dhe miratimin e ligjeve të avancuara

nga kjo fushë.41

Sikundër shihet, lufta e suksesshme kundër “shpëlarjes” së parave

kërkon një qasje të gjithanshme, veprim të pandërprerë dhe vendosmëri në

zbatimin konsekuent të dispozitave ligjore, duke përfshirë edhe shkallën e

lartë të përgjegjësisë.

40

Latifi, V., Lufta kundër krimit të organizuar, problematika e krimit të organizuar në

Kosovë, bashkëpunimi në nivel kombëtar, rajonal dhe ndërkombëtar, temë e mbajtur në

Konferencën ndërkombëtare “Gjendja e krimit të organizuar në Shqipëri, Kosovë, Mal të

Zi, Maqedoni si dhe problemet që lidhen me të“, Tiranë, 2002, f. 86. 41

Plani i aksionit për vitin 2009 për implementimin e partneritetit evropian për Kosovën,

Prishtinë, 2009, f. 121.


23

PËRFUNDIMI

Qarkullimi i parave me prejardhje të paligjshme është dukuri

prezente në Kosovë dhe më gjerë. Progresi i arritur deri tani nuk është i

kënaqshëm, pasi që shënimet zyrtare të institucioneve të drejtësisë na

dëshmojnë se kemi pak raste të paraqitjes së kallëzimeve penale, ngritjes së

aktakuzave dhe të dënuarve për veprën penale “shpëlarja e parave”.

Me qëllim të avancimit të parandalimit dhe luftimit të kësaj dukurie

kriminale është e domosdoshme përkrahja politike që duhet ta kenë

institucionet e drejtësisë, pasi që kjo vepër i atakon personat edhe të “jakave

të bardha” të cilët janë të sistemuar në pozita të larta politike, shtetërore,

gjyqësore, prokuroriale, etj.

Gjithashtu, ndërhyrjet e shumta politike në sistemin e drejtësisë e

zbehin luftën kundër kësaj dukurie kriminale. Në këtë negativisht ndikon

edhe mungesa e stafit dhe niveli i ulët profesional i kuadrit në sistemin e

drejtësisë si dhe infrastruktura e pamjaftueshme teknike për parandalimin

dhe luftimin e këtij lloji të kriminalitetit.

Shoqëria kosovare pret nga institucionet e drejtësisë që ta ngrisin

shkallën e përgjegjësisë për parandalimin dhe luftimin e qarkullimit të

parave me prejardhje të paligjshme dhe formave tjera të kriminalitetit. Kjo

mund të arrihet vetëm atëherë kur prokuroria dhe gjyqësia janë të gatshëm

që ti atakojnë ligjërisht së pari strukturat e caktuara politike dhe shtetërore,

të cilët janë “në prapavijë” akterët kryesor të “shpëlarjes” së parave të

fituara nga aktivitetet e paligjshme.


24

Introduction

The circulation of money with illegal origin is a very spread

phenomenon of organized crime in contemporary society, especially in

countries that are in transition. In this phenomenon are included different

transactions and criminal activities from which those money are obtained.

In order to eliminate traces of the way of establishment of the initial

financial capital they are invested in different areas such as: construction,

different fields of real estate,financial sector, banking and business sector

etc. In other words, with provisions and investment of these funds in these

areas, this money are used as " money laundering" reflected as money

allegedly earned from legal activity. Thus, in this way are created

companies that use these money only as a cover for their business activity.

Keywords: Money, circulation, "money laundering" crime,

criminality, real estate, bank, etc.

E DREJTA EVROPIANE E KONKURRENCËS

25

K.D.U. 339.137.2

Teuta BEKA, Phd. Cand.


Përmbledhje

Konkurrenca është një faktor kryesor i progresit të subjekteve

ekonomik por edhe e ekonomisë si tërësi. Një konkurrencë e fortë rrit

efikasitetin në mes kompanive, në tregun e lirë. Ky efikasitet përfshin

çmime më të ulëta, cilësi më të mirë të produkteve në tregun e mallrave.

Tregu i konkurrencës nxit efikasitetin e prodhimtarisë dhe të ndarjes së

rezultateve, ku si çështje kyçe është mirëqena e konsumatorit. Me qëllimtë

krijimit të një ambienti të tillë, shteti krijon mekanizma mbrojtjes. Subjektet

ekonomike janë të detyruara t’u përmbahen rregullave të caktuara, qëllimi

i të cilave është të pengohet sjellja e cila është në kundërshtim me parimet

e konkurrencës së lirë.

Ligji për mbrojtjen e konkurrencës tregut ekonomik kosovarë i

ofron mbrojtje juridike në kuptim të sigurimit të një konkurrence të lirë dhe

efektive në treg. Pra rregullimi i raporteve të ndër sjella brenda tregut

ekonomik realizohet me aplikimin e ligjit mbi konkurrencën, e cila duhet të

jetë kornizë juridike për aplikimin e politikës përkatëse të rregullimit të

konkurrencës me qëllim të pengimit keqpërdorimit, si dhe realizimit të

parimeve themelore të drejtës biznesore në kuptim të funksionimit të tregut

të lirë dhe mbrojtja e tij nga konkurrenca jo e drejtë.

Fjalët kyçe: Konkurrenca, tregu, ekonomia, çmimi, ligji,

konsumatori, abuzimi, pozita dominuese, ligji, traktati.


26

HYRJE

Konkurrenca e tregut është baza e funksionimit të ekonomisë së

tregut ku konkurrenca në treg paraqet një formë të rivalitetit mes

ndërmarrjeve. Konkurrenca është dukuri ekonomike në të cilën veprojnë

njëkohësisht dy ose më shumë operatorë në treg të cilët prodhojnë

produkte të njëjta apo të ngjashme dhe të cilët konkurrojnë kundër njëri-

tjetrit përmes cilësisë, çmimeve dhe karakteristikave tjera të mallrave ose

shërbimeve. Pra konkurrenca është mekanizëm thelbësor i ekonomisë së

tregut. Qëllimi i konkurrencës është që ndërmarrjeve t’iu sigurohet një treg

i lirë dhe i barabartë për të gjithë pjesëmarrësit. Konkurrenca paraqet bazë

për funksionimin e ekonomisë së tregut të një shteti.

Me anë të konkurrencës në treg arrihet një nivel më i lartë i

mirëqenies shoqërore ku si përfitues është konsumatori. Konkurrenca e

tregut u ofron shërbim konsumatorëve në përzgjedhjen e produkteve apo

shërbimeve në mesin e prodhuesve të ndryshëm me çmime më lira dhe

cilësi më të mirë.

I. 1. E drejta evropiane e konkurrencës

Në shumë sisteme shoqëroro-ekonomike të vendeve të ndryshme,

kudo që është e pranishme ekonomia e tregut, aty është e pranishme edhe

konkurrenca e prodhuesve të mallrave. Konkurrenca është në radhë të parë,

kategori ekonomike dhe ajo është në masë të duhur sinonim i tregut të lirë.

Karakteristika themelore e ekonomisë së tregut është liria e ndërmarrjeve

ekonomike për të vepruar në treg, të cilat mbrohen nga kuadri ligjorë të

cilat duhet të nxisë sjellje konkurruese dhe të luftojë praktikat anti

konkurruese. Prandaj çdo aktivitet në treg përmban në vete edhe një synim

ose qëllim të caktuar të konkurrencës, sepse vetë konkurrenca është në të

vërtet një përpjekje me anën e masave që i ndërmarrin subjektet


27

ekonomike në treg për ti siguruar vetës vend dhe pozitë sa më favorizuese.1

Kështu operatorët ekonomik bëjnë përpjekje për të realizuar fitime të

padrejta me anë të politikave anti-konkuruese duke realizuar marrëveshje

me rivalët e tyre lidhur me ndarjen e tregjeve, fiksimin e çmimeve apo

kufizuar prodhimin, qoftë duke shfrytëzua pozitën dominuese në treg, duke

abuzuar me këtë pozitë, duke vendosur kushte tregtimi apo çmime të

padrejta.2 Shtrembi i konkurrencës së lirë manifestohet edhe me

favorizimin e operatorëve të caktuar duke u ofruar ndihmat nga vetë shtetit.

Prandaj mbrojtja e konkurrencës dhe konsumatorit është e mundur vetëm

me sjelljen e rregullave mbi parandalimin e abuzimeve të tilla. Kjo

nënkupton se subjektet ekonomike janë të detyruara t’u përmbahen

rregullave të caktuara, qëllimi i të cilave është të pengohet sjellja e cila

është në kundërshtim me parimet e konkurrencës së lirë.

Pra e drejta e konkurrencës është tërësia e atyre normave ligjore

dhe nënligjore të cilat përdoren në funksion të mbrojtjes së konkurrencës.

Në periudhën e tanishme të zhvillimit të tregut ndërkombëtar,

domosdoshmëria e rregullimit dhe mbrojtjes së tregu të lirë brenda

kornizave ligjore ishte sfida e shteteve anëtare të Bashkësisë Evropiane në

vendosjen e politikave të konkurrencës. Krijimi i një tregu të vetëm

evropian ofronte siguri ekonomike dhe politike në rajon. Shtetet anëtare të

BE fillimisht u pajisen me të drejtën e brendshme të konkurrencës të

frymëzuar fort nga modeli evropian gjë që mund të vërë në dyshim

bashkëjetesën e njërit me tjetrin. BE-ja nuk kërkon konkurrencën në

vetvete, por nivelin e konkurrencës që mundëson funksionin e mirë të

tregut të brendshëm respektivisht krijimin e një tregu unik që realizon

kushte të ngjashme me ato të një tregu të brendshëm (GJDKE 25 tetor

1977, Metro, 26/76. Rec.1.875).3

1 Prof. Dr. Mehdi Hetemi, Mbrojtja e tregut të lirë nga konkurrenca jolojale, fq. 24,

Prishtinë,2004. 2 Argita Malltezi, Jonida Rystemaj,Lealba Pelinku, Aspekte të së drejtës së biznesit në

Shqipëri, Tiranë, 2013,faqe 376. 3 Prof.Cyril Nourissat, E drejta e biznesit e bashkimit evropian, fq. 237,Tiranë, 2012.


28

Në të drejtën evropiane ekzistojnë dy përkufizime shumë të

ndryshme lidhur me ligjin e konkurrencës. Përkufizimi i parë

nënkupton tërësi e rregullave ligjore që rregullojnë rivaliteti mes

agjentëve ekonomikë që janë në kërkim të klientelës ose që duan ta

mbajnë atë, i dyti e koncepton ligjin e konkurrencës si grup rregullash

të hartuara për të ndaluar dhe për të luftuar, kur është e nevojshme,

praktikat që çrregullojnë konkurrencën.4 E drejta evropiane e

konkurrencës ka filluar të zhvillohet paralelisht me krijimin e Komunitetit

Evropian. Në kuadër të hapësirës ekonomike evropiane janë përcaktuar

rregulla të përbashkëta për të siguruar kushte të barabarta konkurrence.

1.2. Rregullimi normative i konkurrencës.

Zhvillimi i ekonomisë në shumë vende mori përmasa të gjëra,

prandaj nevoja e funksionimit të tregut lirë dhe shfaqjes së interesave

konfliktuoze të cilat dominuan në të, u imponua nevoja që relacionet e

tregut të rregullohen me norma juridike. Zanafillat e para të rregullimit

normative të drejtës së konkurrencës do ti hasim në gjysmën e dytë të

shekullit XIX-në SHBA, ku koncentrimi i madh i kapitalit në duar të disa

subjekteve ekonomik , kërcënonte shkatërrimin e plotë të sistemit të tregut.

Në SHBA përmirësimet e mëdha në transport dhe komunikim ishin njëra

nga shtysat më të mëdha në iniciativat antitrust. Krejt kjo bëhej për shkak

të lëvizjes së pa kontrolluar të çmimeve, sepse firmat po bëheshin gjithnjë

e më të mëdha përmes bashkimeve, shkrirjeve, dhe blerjeve. Efektivisht,

firmat e mëdha po imponoheshim me çmime diskriminuese për

ndërmarrjet e vogla dhe për pasojë, po e dëmtonin konkurrencën e lirë. Një

situatë e tillë e krijuar detyroj shtetin të ndërhyjë dhe të kufizoj

“liberalizimin tradicional të ekonomisë” me nxjerrjen e ligjeve kundër

trusteve, e quajtur “Scherman act” e vitit 1890,5 i cili ka pasur për qëllim

krijimin e rendit dhe rregullit në asgjësimin e monopoleve dhe tendencave

monopoliste. Ky akt parashikonte sanksione të dyfishta: 1. Sanksione

4 Prof. Cyril Nourissat, vep.e cit.,fq.240.

5 M.Ilesiq, Problemi pravnog regulisanje trziste i konkurencije, fq. 413,Beograd.


29

penale nga shteti federal, e cila përfundonte me dhënien e një dënimi që

kufizonte lirin personale dhe dëmin pasuror; dhe 2. Të ngrejë padi civile

për përmbushje detyrimi, që konsiston në lëshimin e ndalimeve ose

urdhrave që kufizojnë palët një numër të caktuar vitesh ose në mënyrë të

përhershme, përmbajtja e të cilave mund të jetë nga më të ndryshmet.

Praktikën e kufizimit të monopoleve në tregun e brendshëm

ekonomik, do të ndjekin edhe shumë shtete të Evropës duke rregulluar këtë

sferë me norma juridike. Në vitin 1923 Gjermania për herë të parë

rregullon kufizime lidhur me kartelat, mirëpo pa ndonjë rezultat të veçantë.

Britania e madhe për herë të parë sjell ligjin mbi konkurrencën në vitin

1948, por zbatimi i saj në praktik fillon 1957. Franca në vitin 1953 fillon

zbatimin e dispozitave ligjore mbi konkurrencën. Me krijimin e Bashkësisë

Ekonomike Evropiane respektivisht me nënshkrimin e Traktatit të Romës

fillon një epokë e re e rregullimit të drejtës së konkurrencës.

Rasti “Grundig” i vitit 1966 mund edhe të kuptohet si momenti ku

pushteti i Gjykatës Evropiane të Drejtësisë së KE-ve(ECJ) u dëshmua

qartë. Grundig kishte imponuar praktika të papërshtatshme për tregun e

brendshëm, duke i imponuar distributorit francez çmime jo-koherente,

përderisa shitësit me shumicë në Francë dilnin në treg me çmime më të lira

nga i njëjti prodhues pasi furnizoheshin nga distributorë në shtete tjera

(Consten S.à.R.L. and Grundig-Verkaufs-GmbH v Commission of the

European Economic Community, 1966)6

E drejta e konkurrencës në Bashkësinë Ekonomike Evropiane do të

zhvillohet në lidhje me praktikat anti-konkurrencë përmes neneve 81 dhe

82 të Traktatit të Komunitetit Ekonomik Evropian ku ndaloheshin

marrëveshjet anti-konkurruese dhe abuzim me pozitën dominuese.

Rregullat e konkurrencës janë të përfshira sipas dy propozimeve: rregullat

që zbatohen për ndërmarrjet (neni 101 deri 106 TFBE) dhe ndihma që

jepen nga shtetet anëtare (neni 107 deri 109 TFBE). Unifikimi i rregullimit

të së drejtës së konkurrencës do të vazhdoj me Direktivën Evropiane

nr.2005/29/KE mbi praktikat e pandershme të ndërmarrjeve kundrejt

6 Iva Zajmi, E drejta evropiane e konkurrencës, fq.38, Tiranë,2012.


30

konsumatorit. Ndërsa në Traktatin për Funksionimin e Bashkimit Evropian

me nenin 101 dhe 102 rregullohet e drejta e konkurrencës lidhur me

marrëveshjet anit-konkurruese në mes firmave, abuzim me pozitën

dominuese dhe shkrirjet.

Neni 101 i TFBE-es kërkon që marrëveshja të ketë për objekt ose si

pasojë pengimin, kufizimin ose shtrembërimin e konkurrencës në treg. Ky

nene parasheh:

1. Sa me poshtë do të ndalohet e papajtueshme me tregun e

brendshëm të gjitha marrëveshjet ndërmjet ndërmarrjeve, vendimet të

shoqatave të sipërmarrjeve dhe praktikat e koordinuara të cilat mundë të

dikojnë mbi tregtinë ndërmjet Shteteve Anëtare dhe të cilat kanë si

objektiv ose efekt të parandalojnë,të kufizojnë ose të shtrembërojnë

konkurrencën brenda tregut të brendshëm,dhe në veçanti ato të cilat:

a. Direkt ose indirekt fiksojë çmimet e blerjes dhe të shitjes ose çdo

kusht tjetër te tregimit;

b. Kufizojnë ose kontrollojnë prodhimin, tregjet, zhvillimet teknike,

ose investimet;

c. Ndajnë tregjet ose burimet e furnizimit;

d. Zbatojnë kushte të ngjashme me transaksionet të njëvlershme me

palë të tjera tregtare,duke i vendosur ato në këtë mënyrë në një disavantazh

konkurrues;

e. E kushtëzojnë përfundimin e kontratave me pranimin nga palë të

tjera të detyrimeve shtesë të cilat ,nga natyra e tyre apo sipas zakoneve

tregtare,ato nuk kanë lidhje me subjektin e këtyre kontratave;

2. Çdo marrëveshje ose vendim i ndaluar sipas këtij neni do të jetë

automatikisht i pavlerë.

3. Megjithatë, dispozitat e paragrafit të parë mund të deklarohen të

pazbatueshme në raste:

- Çdo marrëveshje apo kategori marrëveshjesh ndërmjet

ndërmarrjeve;


31

- Çdo vendimi apo kategori vendimesh të shoqatave te ndërmarrjet;

- Çdo praktikë ose kategori praktikash të koordinuara;

Të cilat për të përmirësuar prodhimin ose shpërndarjen e të mirave

ose për të promovuar progresin teknik apo progresin ekonomik, ndërsa u

japin konsumatorëve një pjesë të mirë të përfitimit final, dhe i cili nuk :

a. Vendos mbi ndërmarrjet në fjalë kufizimet të cilat nuk janë të

domosdoshme për arritjen e këtyre objektivave;

b. U lejojnë këtyre ndërmarrjeve mundësinë e eliminimit të

konkurrencës në drejtim të një pjese të mirë të prodhimit në fjalë. 7

Në bazë të nenit 101 që marrëveshja të konsiderohet e ndaluar

duhet të ketë si objekt ose si pasojë pengimin, kufizimin ose

shtrembërimin e konkurrencës në treg. Kjo do të thotë që pavarësisht

efektit që këto marrëveshje kanë në konkurrencën, ato konsiderohen të

ndaluar pasi që objekti i tyre synon dëmtimin e konkurrencës.

Esenca e nenit 102 është kontrolli i fuqisë së tregut si nga një

ndërmarrje apo varësisht nga kushtet, nga disa ndërmarrje. Sipas këtij neni

kërkohet që ndërmarrja të jetë në pozitë dominuese. Dominimi duhet të

vlerësohet lidhur me tre faktorë: tregun e mallit, tregun gjeografik dhe

faktorin kohë. Ky nen parasheh:

Çdo abuzim nga një apo më shumë ndërmarrje e një pozite

dominuese brenda tregut të përbashkët apo në një pjesë të madhe të tij do

të ndalohet si e papajtueshme me tregun e brendshëm për sa ajo ndikon në

tregtinë ndërmjet shteteve anëtare. Ky abuzim mund të konsistojë në

veçanti:

a) imponimin direkt apo indirekt të çmimeve të padrejta të shitjes

apo të blerjes apo në kushte të padrejta tregtimi;

b) kufizimin e prodhimit, të tregjeve apo të zhvillimit teknik në

dëm të konsumatorëve;

7 Iva Zajmi, vep.e cit. fq.14.


32

c) zbatimin e kushteve të pabarabarta për transaksione të

njëvlershme me palë të tjera, duke i vënë kështu ato në disavantazh

konkurruese;

d) bërja peng e nënshkrimit të kontratës në varësi të pranimit nga

palët tjera të detyrimeve shtesë të cilat, nga natyra apo sipas zakoneve

tregtare, nuk kanë lidhje me përmbajtjen e këtyre kontratave.8

2. E drejta e konkurrencës në Kosovë

Konkurrenca manifestohet në një ekonomi të lirë të tregut.

Liberalizimi i tregut, krijimi i kushteve të barabarta për hyrje në treg,

mbrojtja e konkurrencës, janë disa nga objektivat kryesore të zhvillimit

ekonomik te Kosovës. Tregu kosovarë është relativisht i vogël prandaj si i

tillë është e nevojshme një konkurrencë e lirë dhe e ndershme në mes

subjekteve ekonomik, efektet e së cilës manifestohen direkt në

konsumatorin. Ndërmarrjet janë të detyruara të zhvillojnë strategji

konkurruese, në momente të caktuar dhe agresive si kundërpërgjegje ndaj

rivalëve aktual apo potencial duke ndihmuar kështu realizimin e mallrave

për të cilat ka nevojë tregu dhe konsumatori. Pra konkurrenca kontribuon

në rritjen e cilësisë dhe shërbimeve, në të mirë të konsumatorit dhe

zhvillimit ekonomik të një vendi.

Me qëllim të zhvillimi të një tregu të lirë konkurrues, si dhe bazuar

në nevojën për harmonizimin dhe rregullimin e praktikave të ndryshme

konkurruese në Kosovë, duke ndjekur standardet dhe praktikat më të mira

ndërkombëtare Kuvendi i Kosovës ka aprovuar Ligjin për mbrojtjen e

konkurrencës Nr.03/L-229. Me hyrjen në fuqi të Ligjit objektivi i

fushëveprimi është të siguroj zhvillimin e qëndrueshëm të ekonomisë së

tregut në Kosovë duke ndaluar veprimet që kufizojnë shtypin ose

çrregullojnë konkurrencën. Ky ligj përcakton rregullat dhe masat për

mbrojtjen e konkurrencës si dhe procedurat për zbatim të sajë. Ligji për

mbrojtjen e konkurrencës zbatohet për të gjitha format e parandalimit të

8 Vep.e cit. fq.94.


33

konkurrencës nga ndërmarrjet në territorin e Kosovës apo dhe jashtë saj,

nëse këto veprime kanë efekt në Kosovë.

Me hyrjen ne fuqi të këtij ligji tregu ekonomik kosovarë fiton

mbrojte juridike në kuptim të sigurimit të një konkurrence të lirë dhe

efektive në treg duke u mbështetur në tri shtyllat kryesore që përcaktojnë

mbrojtjen e konkurrencës:

- Marrëveshjet e ndaluara në formën e kartelave;

- Abuzimin me pozitën dominuese dhe

- Bashkimet ose përqendrimet e ndërmarrjeve.

Zhvillimi i ekonomisë së tregut të në Kosovë mundtë realizohet

vetëm më zbatimin e ligjit mbi konkurrencën si dhe krijimin e politikave të

konkurrencës. Politika e konkurrencës përfshin ndërmarrjen e të gjitha

masave të dalin nga ligji drejtuara sektorit privat apo publik, bazuar në

konkurrencën e lirë, efektive dhe të ndershme.

Duke u bazuar në Ligji mbi konkurrencën u themelua Komisioni

Kosovar i Konkurrencës (KKK), misioni i së cilës është kompletimi i bazës

ligjore dhe kujdesi për zbatimin e tij, si dhe monitorimi i tregjeve.

Komisioni Kosovar i Konkurrencës duhet të japë kontributin e vetë në

këto procese duke e mbështetur gjithnjë zgjidhjen më të pranueshme që

vijnë nga tregu, nga pjesëmarrësit aktiv në zhvillimin e politikave

ekonomike nëpërmes rekomandimeve si dhe me masën e ndërhyrjes ligjore

në procedurat e rregullimit të konkurrencës.

Fushat më të ndjeshme ku bëhet cenimi i konkurrencës , janë të

pranishme në: sektorin e teknologjisë së komunikimit, transportit, sektorit

të sigurimeve, importit të naftës, energjetikës, farmaceutikës, sektorit të

bankave dhe shërbimeve financiare dhe si e tillë është e nevojshme

bashkëpunimi ndërinstitucional. Zbatimi i normave ligjore mbi mbrojtjen e

konkurrencës në tregun kosovar has në barriera të shuma. Komisioni

Kosovar i Konkurrencës, në procedurën administrative të datës 07.08.2010

mori në shqyrtim fillimin e hetimeve për praktikën e bashkërenduar të

caktimit të çmimit të derivateve të naftës. KKK shfuqizoj marrëveshjen

gojore apo praktikat e bashkërenduara nga pronarët e pompave të


34

derivateve të naftës në rajonin e Gjilanit, për caktimin dhe nivelizimin e

çmimit të derivateve të naftës.9

KKK ka bërë një hetim dhe për pasojë ndëshkimin e kompanisë

GEKOS dhe Dukagjini në lidhje me furnizimin e tregut kosovar me arka

fiskale (Vendim mbi Praktikën e bashkërenduar për shitjen e Arkave

Fiskale në mes të ndërmarrjes SH.P.K. GEKOS & SH.P.K. DUKAGJINI,

2010). Në këtë rast, janë dënuar të dyja kompanitë me nga EUR 100 mijë,

shumë kjo margjinale në raport me realizimin në treg dhe dëmin e

shkaktuar.10

Sfidë për Autoritetin e konkurrencës në Kosovë paraqesin

bankat dhe shërbimet financiare në vend. Bankat aplikojnë norma të larta

interesit dhe këto norma janë të qëndrueshme tash e disa vite. Tri bankat

kryesore në Kosovë janë: Riafaisen Bank Kosovo, Pro Credit Bank dhe

Novo Ljubljansko Banka. Këto banka mbulojnë mbi 80% të tregut

financiar. Kjo ju mundëson atyre të kenë një pozitë donimuese në treg.

Këto tri banka kanë operuar me norma përafërsisht të njëjta interesi dhe pa

ndonjë konkurrencë të qartë me njëra tjetrën. (për më tepër shih

Bankometrin e prodhuar nga Instituti për Studime të Avancuara GAP

2010). Lidhur me praktikat e tilla KKK ka deklaruar se ka marr iniciuar

një hetim mirëpo deri më tani asnjë vendim konkret nuk është sjell.11

Autoriteti Konkurrues së Kosovës kohëve të fundit ka sjell disa

vendime ndër të cilat duhet të veçohet rasti ku Komisioni i AKK sjell

Vendimin Nr.41/16 datë 6.12.2016 në bazë të cilës marrëveshjet e

bashkëpunimit ndërmjet Ministrisë së Punëve të Brendshme, Komunës së

Prishtinës, Komunës Gjilanit, Komunës Mitrovicës, Komunës Ferizaj,

Komunës Gjakovës në njërën anë dhe Postës së Kosovës Sh.A. në anën

tjetër konstaton se këto Marrëveshje -kontrata bien ndesh me Ligjin

9 http://ak.rks-gov.net/?cid=1,14,33

10 htt;/ak.rks.net/?cid=1,16,39

11 www..kdi-kosovo.org


35

Nr.03/L-229 për Mbrojtjen e Konkurrencës neni 4 paragrafi 1.4 mbi

“Marrëveshjet e ndaluara”12

Bazuar si më lart mund të konkludojm se krijimi i konkurrencës së

lirë, luftimi i dukurive jo të mira në treg, është një sfidë që shtrohet para

Komisionit Kosovar të Konkurrencës dhe zbatuesve të ligjit.

3. E drejta e konkurrencës në Shqipëri.

Baza ekonomike e lindjes dhe e funksionimit të së drejtës e

konkurrencës në Shqipëri ka filluar të zbatohet vetëm pas ndryshimit të

sistemit politik dhe vendosjes së ekonomisë së tregut. Ligji i parë për

mbrojtjen e konkurrencës është miratuar më 7 dhjetor 1995, Ligji Nr. 8044

“Për Konkurrencën”. Me miratimin e këtij ligji fillon periudha e

institucionalizimit të së drejtës së konkurrencës. Ligji trajtonte çështjet që

lidhen me monopolet, pozicionin dominues, si dhe ato të konkurrencës së

pandershme.

Me gjithë zhvillimet e së drejtës së konkurrencës, u konstatua se

legjislacioni përkatës kishte mangësi dhe ishte larg legjislacionit,

institucioneve dhe Politikave të Konkurrencës të BE- së. Për të plotësuar

këtë boshllëk u miratua ligji 9121, datë, 28.07.2003. “Për mbrojtjen e

konkurrencës”13

Ky ligj u hartua në frymën e parimeve të përgjithshme të

BE-es mbi tregu e lirë dhe lirin e qarkullimit të mallrave. Qëllimi i këtij

ligji ishte mbrojtja e konkurrencës se lire dhe efektive ne treg, duke

përcaktuar rregullat e sjelljes se ndërmarrjeve, si dhe institucionet

përgjegjëse për mbrojtjen e konkurrencës dhe përgjegjësitë e tyre. ti ofroj

tregut shqiptarë mbrojtje juridike në sferën e konkurrencës.14

Ky ligj në

mënyrë të detajizuar rregullon çështjet lidhur me kufizimet e konkurrencës

12

http://ak.rksgov.net/repository/docs/VENDIM%20(Moneta%20vs%20Ministria%20e%2

0puneve%20te%20brendshme)-Final-SCAN.PDF 13

Broshurë e AK, Konkurrenca dhe konsumatori, fq.2, Tiranë 14

Neni 1, Ligji për mbrojtjen e konkurrencës, Shqipëri.


36

siç janë : marrëveshjet e ndaluara, abuzimet me pozitën dominuese dhe

përqendrimet e ndërmarrjeve.

Ligji në fjalë përcakton Autoritetin Kontraktues . Autoriteti si

institucioni publik për të mbrojtur konkurrencën e lirë dhe efektive në

Shqipëri. Ky institucion ka për qëllim të mbrojë konkurrencën në vetvete,

si dhe mbrojtjen e tregut të brendshëm nga pasojat e çdo veprimi të

jashtëm. Ky ligj është i zbatueshëm në të gjithë sektorët e ekonomisë, si

dhe për të gjitha ndërmarrjet, private dhe shtetërore, që ushtrojnë

veprimtarinë e tyre në territorin e Republikës së Shqipërisë, si dhe për

ndërmarrjet që veprimtarinë e ushtrojnë jashtë këtij territori, por pasojat e

saj ndihen në tregun e brendshëm. Një aspekt i rëndësishëm i ligjit aktual

për mbrojtjen e konkurrencës është e drejta e çdo personi që t’i drejtohen

drejtpërdrejt gjykatës në rast se pengohen në veprimtarinë e tyre nga një

marrëveshje e ndaluar apo nga një praktikë abuzive. Sipas ligjit këta

persona të mund t’i drejtohet Gjykatës me anë të një kërkesë padie

pavarësisht faktit të inicimit të një procedure pranë Autoritetit. Në këtë

mënyrë palët e interesuara kanë dy mundësi: të ankohen para Autoritetit të

Konkurrencës ose të ngrenë padi pranë Gjykatës së Tiranës.15

Kushtetuta e Shqipërisë në parimet themelore të saj proklamon se

sistemi ekonomik i Shqipërisë bazohet në pronën private e publike, si dhe

në ekonominë e tregut dhe në lirinë e veprimtarisë ekonomike si kufizime

të lirisë së veprimtarisë ekonomike mund të vendosen vetëm me ligj dhe

vetëm për arsye të rëndësishme publike.16

Ndërsa në Ligjin për të drejtën

ndërkombëtare private në nenin 64, rregullon konkurrencën e padrejtë dhe

veprimet që kufizojnë konkurrencën e lirë.

15

Broshura e AK :Konkurrenca dhe konsumatori, fq.4,Tiranë. 16

Neni 11 i Kushtetutës së Shqipërisë


37

II. Politika e Konkurrencës Evropiane.

1. Konkurrenca e tregut, mbrojtja e tij dhe tiparet e

konkurrencës

Konkurrenca e tregut është baza e funksionimit të ekonomisë së

tregut ku konkurrenca në treg paraqet një formë të rivalitetit mes

ndërmarrjeve. Prandaj, konkurrenca në treg ndodh nëse në treg veprojnë

njëkohësisht dy ose më shumë ndërmarrje të cilët konkurrojnë kundër

njëri-tjetrit përmes cilësisë, çmimeve dhe karakteristikave tjera të mallrave

ose shërbimeve. Qëllimi kryesor i konkurrencës pasqyrohet në mirëqenien

e konsumatorit .Konkurrenca e tregut u ofron shërbim konsumatorëve në

përzgjedhjen e produkteve apo shërbimeve në mesin e prodhuesve të

ndryshëm. Thelbin e konkurrencës së tregut në radhë të parë e bëjnë

interesat e konsumatorëve, e pastaj të ndërmarrjes. Konkurrenca efektive e

tregut është një proces dinamik i reflektuar në përpjekjet të vazhdueshme

drejt zhvillimin të ndërmarrjeve dhe inovacioneve në fushën e teknologjisë.

Prandaj krahas zhvillimit të ekonomisë së tregut, lindi domosdoshmëria për

të rregulluar e drejta e konkurrencës. Qëllimi i konkurrencës është që

ndërmarrjeve t’iu sigurohet një treg i lirë dhe i barabartë për të gjithë

pjesëmarrësit. Konkurrenca efektive e tregut është në shërbim të interesit

të konsumatorëve. Ndërmarrjet gjatë konkurrimit me njëri-tjetrin përmes

çmimin dhe cilësinë së produkteve dhe shërbimeve, krijojnë mundësinë që

konsumatorët të zgjedhin mes një shumëllojshmëri të gjerë të produkteve

dhe shërbimeve.

2. Roli i drejtës së konkurrencës në Bashkimin Evropian

E drejta modern evropiane e konkurrencës është zhvilluar

paralelisht me krijimin e Komunitetit Evropian (KE). Në fakt, baza e së

drejtës së konkurrencës ishin të përfshira ende në Traktatin e Romës, ku

janë përcaktuar objektivat e politikës së konkurrencës, në fillim në


38

Komuniteti Evropian dhe më vonë në BE. Objektivat më të rëndësishme të

politikës së konkurrencës në BE janë:

1. mbrojtja e konsumatorit,

2. ulja e çmimit dhe rritja e cilësinë së produkteve dhe shërbimeve,

3. ofrimi i një ekonomie tregu të hapur me konkurrencë të lirë,

4. shpërbërje (hallakatje, shpërndarja) e fuqisë ekonomike në një

gamë të gjerë të kompanive,

5. rishpërndarja e burimeve ekonomike dhe pasurore,

6. arritjen e efikasitetit optimale në nivelin mikroekonomik dhe

makroekonomik dhe zhvillimi i ekonomisë evropiane,

7. rritja e mirëqenies sociale,

8. mbrojtja e ndërmarrjeve nga aktivitetet e ndaluara të

konkurrentëve,

9. sigurimi i normave më të lartë të mundshme të punësimit në

shoqëritë,

10. forcimi i konkurrencës së brendshëm dhe të jashtëm të

ekonomisë evropiane dhe të tjerëve.17

Konkurrencën e tregut të lirë luan një rol vendimtar në

funksionimin e Bashkimit Evropian si një bashkësi mbi kombëtare dhe

multinacionale. Katër liritë themelore të tregut të proklamuar nga BE si: a)

liria e lëvizjes së mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe njerëzve – në

korrelacion me parimin e mos diskriminimi dhe të drejtës aktuale të

konkurrencë, janë elemente thelbësore të sistemit ekonomik të BE-së.

Objektivi i Bashkimit Evropian është eliminimi i monopoleve dhe

oligopolies, si dhe ndërhyrjet e pajustifikueshme të shtetit rreth çmimit ose

ndarjes së tregut . Ajo zhvillon një politikë aktive në mbrojtjen e

konkurrencës në Tregun e Përbashkët. Prandaj, e drejta e konkurrencës së

17

Lidija Mazdar, Poslovanje sa Evropskom Unijom, faqe 24.


39

BE-es kontribuon në zhvillimin dhe ruajtjen e tregut të brendshëm, si dhe

inkurajon tregtinë në mesë Shteteve Anëtare. E drejta BE-es rreptësisht

ndalon detyrimet doganore, kufizimet sasiore mbi importet, si dhe masa të

tjera që do të pengojnë rrjedhën e lirë të mallrave dhe shërbimeve brenda

BE-së.

Politika e konkurrencës përbën normat ligjore brenda së cilës

ndërmarrjet kryejnë veprimtarit e tyre ekonomike mbi bazat e një

konkurrence të lirë, efektive e të ndershme. Prandaj Politikat e

konkurrencës janë të drejtuara në drejtim të korrigjimit të shtrembërimit të

tregut të lirë në mes shteteve anëtare. Politika e konkurrencës së BE-es,

merret me analizën e katër formave themelore të shtrembërimit të

konkurrencës:

1. Marrëveshjet ndërmjet ndërmarrjeve të cilat kanë për qëllim

shtrembërim e konkurrencës së lirë;

2. Abuzimi me pozitën dominuese të ndërmarrjes në treg;

3. Përqendrimi i ndërmarrjeve (zakonisht kompanitë apo ofruesit e

shërbimeve).

E drejta evropiane mbi konkurrencën qe ka për qëllim të parandaloj

dhe të ndëshkoj politikat që shtrembërojnë konkurrencën, ua ka besuar

këtyre institucioneve:

- Komisionit- Drejtoria e përgjithshme për konkurrencën dhe

- Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Evropian.

3. Konkurrenca dhe mbrojtja e konsumatori në të drejtën

Evropiane

Mbrojtja e konsumatorit, për çdo shtet, rrjedhimisht shoqëri të

organizuar, jo vetëm që është një sferë dhe problematikë më rëndësi dhe

peshë të veçantë, por edhe komponentë po aq relevante dhe me ndikim të

përhershëm në ecuritë dhe kahet e zhvillimit ekonomik e shoqëror. Shkalla


40

e zhvillimit të të drejtave të konsumatorit, parimisht është rrjedhojë dhe

rezultat i një shkalle të caktuar dhe në rrethana e ambient të caktuar të

zhvillimit të gjithëmbarshëm ekonomik dhe social të një vendi, që do të

thotë është karakteristikë e vendeve të zhvilluara dhe demokratike.

Pikërisht duke u bazuar në këtë frymë dhe në Rezolutën nr. 39/248, të

datës 09.04.1985 Asambleja e përgjithshme e Organizatës së Kombeve të

Bashkuara ka miratuar Udhëzimin mbi mbrojtjen e konsumatorit i cili u jep

qeverive korniza dhe mundësi për hartimin dhe zbatimin e politikave dhe

legjislacioneve gjegjëse për mbrojtjen e konsumatorit.18

Po kështu, vendet nënshkruese të Traktatit për themelimin e

Bashkimit Evropian në Romë (Traktati është lidhur në vitin 1957), në fund

të vitit 1973, do të miratojnë Kartën evropiane për informimin dhe

mbrojtjen e konsumatorëve, duke përfshirë të drejtat e tyre, që kishin të

bënin me interesat ekonomike, me të drejtat për mbrojtje nga rreziqet e

jetës dhe të shëndetit, të prodhimeve dhe shërbimeve në treg, të drejtat për

mbrojtje juridike dhe përkrahje të shtetit. Sipas dispozitave të Ligjit për

mbrojtjen e konsumatorit të Kosovës19

konsumatorë është çdo person fizik,

që blen dhe përdor mallra ose shërbime për plotësimin e nevojave të veta

dhe jo për qëllime që janë të lidhura me veprimtari tregtare, respektivisht

për rishitjen e atyre mallrave. Politika e mbrojtës së konsumatorit mbulon

një fushë të veprimit, e cila, sa është unike, dinamike e specifike, po aq

është edhe e gjerë dhe vitale. Komponentët më qenësore të politikës

konsumuese në rend të parë janë mbrojtja e plotë e vazhdueshme dhe

gjithëpërfshirëse e pozitës, rrjedhimisht e të drejtave, nevojave dhe

kërkesave të konsumatorit.

18

Ministria e Tregtisë dhe Industrisë, Programi për mbrojtjen e Konsumatorit 2010-2013,

fq.3. 19

Shih më tepër Ligjin e Kosovë Nr.03/L-229


41

4. Parimet e Bashkimit Evropian për Mbrojtjen e

Konsumatorit

Parimet themelore për mbrojtjen e konsumatorit janë bazë kryesore

orientuese në të cilën ndërtohen dhe zbatohen politikat për mbrojtjen e

konsumatorëve të një vendi. Mirëqenia e konsumatorit(consumer welfare)

është koncept më i gjerë se mbrojtja e konsumatorit (consumer protection).

Mund të thuhet se mirëqenia e konsumatorit është forcë shtytëse e politikës

së konkurrencës të çdo shteti. Pra synim i çdo shteti demokrati është

mbrojtja e konsumatorit .20

Parimet themelore të politikes për mbrojtjen e konsumatorit janë:

- Parimi i prioritetit;

- Parimi i bashkëpunimit, koordinimit, përgjegjësisë dhe

llogaridhënies;

- Parimi i kontrollit dhe mbikëqyrjes efikase dhe efektive;

- Parimi i gjithëpërfshirës; dhe

- Parimi i parandalimit21

Bashkimi Evropian, si një organizatë rajonale e organizuar dhe e

avancuar, veçanërisht si një treg i lirë dhe ndër tregjet më të mëdha në

botë, duke pasur në konsideratë seriozisht dinamikën zhvillimore

ekonomike, brenda strukturës së saj, por edhe jashtë saj, mbrojtjes së

konsumatorëve, i ka kushtuar vëmendje parësore. Në këtë drejtim kjo

organizatë ka krijuar dhe proklamuar edhe parimet e veçanta në mbështetje

të të cilave, nëpërmjet akteve të ndryshme juridike, siç janë ndër të tjera

edhe me dhjeta direktiva, realizohet dhe gjithnjë e më tepër avancohet

niveli dhe cilësia e mbrojtjes së konsumatorëve evropianë. Çështja e

mbrojtjes së konsumatorit, gjykuar sipas parimeve të mësipërme, por

Mbrojtja e konsumatorëve edhe si çështje e të drejtave të njeriut është e

20

Desa Mlikotic, Hana Horak, Verdan Soljan Jasmina Pecotic-Kaufman, Evropsko trzisno

pravo, fq.175, Zagreb, 2006. 21

Vep.e cit.,fq.16.


42

përcaktuar po ashtu edhe në ligjet dhe praktikat më të mira të BE-së, të

pasqyruara në dhjetë parimet e mbrojtjes së konsumatorit, por edhe

Direktivën 1999-44-EC.

Politika e konkurrencës dhe mbrojtjes së konsumatorit janë

politikat komplementare të cilat reciprokisht plotësojnë njëra tjetrën edhe

pse ata kanë perspektiva të ndryshme dhe shfrytëzojnë mjete të ndryshme

për të arritur qëllimin e përbashkëta. Këto kanë qasje të ndryshme por

qëllimi është i njëjtë: një treg konkurrues në të cilën është i sigurt

sovraniteti i konsumatori dhe mirëqenia e tij. Për shkak të këtyre raporteve

mjaft komplekse dhe tensioneve të vazhdueshme që ekzistojnë mes tyre

kërkon analiza dhe monitorim të vazhdueshëm. Ekziston parimi se

"Mbrojtja më e mirë për konsumatorin është konkurrenca e

zhvilluar", mirëpo në shumicën e rasteve nivel i lartë i konkurrencës nuk

është i mjaftueshme. Me qëllim të mbrojtjes së konsumatorit është e

nevojshme që rregullave në fushën e mbrojtjes së konkurrencës tu

bashkëngjiten edhe rregullat nga fusha e mbrojtjes së konsumatorit. Kështu

që do të arrihej një balancim i raporteve në mes të konsumatorit dhe

pjesëmarrësve tjerë të tregut.

Në kushtet e konkurrencës së tregut, tregtarët janë të vetëdijshëm se

konsumatori kanë mundësi të bëjë zgjedhje të ndryshme prandaj përpiqen

që të sigurojnë ofertat me qëllim të parandalimit të përzgjedhjes së

konkurrentit tjetër. Ata u ofrojnë konsumatorëve një përzgjedhje të gjerë

me çmime konkurruese. Në kushtet e një sistemi të zhvilluar të mbrojtjes

së konsumatorit, konsumatorët janë më të informuar, të vetëdijshëm për të

drejtat e tyre dhe mundësitë e zbatimit të tyre dhe me presioni e vazhduar

mbi shitësit i shtyn ata drejtë një konkurrence të drejtë. Duke pasur

parasysh ndërlidhjen e politikës së konkurrencës dhe politikës së mbrojtjes

së konsumatorit që nënkupton se niveli i mirëqenies së konsumatorëve

është në përputhje me nivelin e zhvillimit të konkurrencës në treg, është

jashtëzakonisht e rëndësishme për të forcuar vetëdijes dhe të kuptuarit se:

- Çdo gjë që shtrembëron konkurrencën dhe dëmton pozitën e

konsumatorit, dhe;


43

- Ajo që forcon mirëqenien e konsumatorit forcon edhe

konkurrencën.

Rregullat nga fusha e mbrojtjes së konsumatorit radhë të parë janë

të destinuara për parandalimin e dëmtimit të konsumatorëve, si

individualisht ashtu dhe kolektivisht, si dhe mënyrat e mbrojtjes së drejtat,

nëse vjen deri tek shkelja e tyre. Këto rregulla parandalojnë sjelljen e

padrejtë të shitësit kundrejt konsumatorit .Krijimi i një mjedisi të mirëfilltë

të biznesit në tregun e brendshëm, zhvillimi i konkurrencës në mesin e

ndërmarrjeve, sjell nivele të larta të mbrojtjes së konsumatorit me qëllimi

të rritjes së vetëdijesimit mbi mbrojtën e konsumatorëve.


44

PËRFUNDIM

Që një shtet të ketë perspektivë evropiane, shtetit i kërkohet të

garantojë një ekonomi konkurruese e cila do të ishte e gatshme t’iu

përballoj presioneve të konkurrencës së tregjeve të unionit. Prandaj shikuar

historikisht, shtetet e ndryshme, ne stadin e tyre te hershëm të zhvillimit

ekonomik janë detyrua të vendosin rregulla përmes të cilave janë siguruar

që operatorët ekonomik të mos e shfrytëzojnë pozitën e tyre të favorshme

në treg në dëm të konsumatorëve si dhe në çrregullimin e tregut të lirë të

qarkullimit të mallrave dhe shërbimeve. Tregu i lirë duhet të jetë

verifikuesi më i mirë i punës së suksesshme të subjekteve ekonomike, të

cilën gjë e mundëson konkurrenca e lirë. Mbrojtja e tregut të lirë dhe

konkurrencës nuk arrihet vetëm duke përdorur mjete represive, por ajo

arrihet edhe me vetëdijesimin e shoqërisë e në radhë të parë të vetë

konsumatorin. Sepse konsumatori i informuar i cili i dinë të drejtat e tija

dhe mënyrën e mbrojtës së tyre, është partner në tregun e lirë të

shkëmbimit të mallrave dhe shërbimeve.

Prandaj në bazë të studimeve të bëra si në Shqipëri ashtu edhe në

Kosovë vijmë në konkluzion se e drejta e konkurrencës dhe zbatimi i saj në

praktikë hasin në pengesa të shumta të cilat me kohë do të eliminohen. Në

tregun kosovarë barrierat të cilat ndikojnë në mbrojtjen e konkurrencës

janë :

Ekziston Ligji mbi mbrojtjen e konkurrencës por nuk ka norma

ligjore shtesë të cilat e definojnë qartë çdo sjellje abuzive në tregjet

relevante në Kosovë. Prandaj orientimi i institucioneve qeveritare hartimi i

politikave të mirëfillta mbi fushën e konkurrencës.

Komisioni Kosovar i Konkurrencës ende nuk ka nxjerrë të gjitha

aktet nënligjore që do t’ia mundësonte një veprim më efikas. Hetimet në

tregje te ndryshme kanë hasur në pengesa kryesisht për shkak të mungesës

së qartësisë ligjore,mungesës së vullnetit të institucioneve, por edhe me

ndërhyrje politike.

CRIMINALITY IN CUSTOMS ADMINISTRATION AS PART OF TRANSNATIONAL …

45

K.D.U. 343:336.24


CRIMINALITY IN CUSTOMS ADMINISTRATION AS PART

OF TRANSNATIONAL ORGANIZED CRIME

Abstract

Today, transnational organized crime is more professionalized than

ever before and follows the traces of globalization. Like many other

business activities, illegal activities are based on the excellent relationships

at national and international level and rely on good financial and personnel

organization. The impact of globalization on the growing international

crime means that is growing the number of countries and people who are

connected in a chain and are affected by its consequences. The boundaries

of nation-states are a minor obstacle to criminal networks, such as the

production, transit, transfer of various goods across borders, and these

activities are increasingly integrated into various networks and are

characterized by economic gains, violence and corruption. With its wide

spread power structures, especially in weak states transnational organized

crime greatly endangers the security, economic, political, legal, social,

cultural, moral and other important vital social values. But the danger is

even greater in the field of national, regional and global security, because

transnational organized crime today is becoming increasingly relevant and

serious threat to safety at all levels (at national, regional and global scale).

Key words: organized crime, customs crime, security, smuggling,

illegal activities


46

Introduction

Transnational organized crime is considered as one of the main

threats to human security, impeding the social, economic, political and

cultural development of the societies worldwide. It is a multifaceted

phenomenon has manifested itself in various illegal activities, inter alia,

smuggling of drugs, people, firearms, migrants, illegal crossing of the state

border, money laundering, especially smuggling of goods and customs fraud

which are one of the main activities of organized criminal groups, which

generate huge profits and pose security threat for society.

As a result of globalization we have increased international trade,

and thus expanded the range of organized criminal activity. With the growth

of travel and trade and advances in telecommunications and computer

technology had an adverse effect of giving opportunities for rapid expansion

of transnational organized criminal activities. Traditional hierarchical forms

of action of organized criminal groups are slowly being abandoned and

replaced with networks that work together in order to exploit new market

opportunities, organized crime groups involved in smuggling drugs

commonly engaged in smuggling and other illicit goods, or excise goods.

Worrying situation with smuggling of various types of goods and other

forms of transnational organized crime requires a more integrated approach

to solving this kind of crime because criminality in customs administration

from his appearance is holding phenomenological features that make

international (transnational).

Avoiding customs control or non-application of customs rules have a

major impact on the protection of national security and public order,

actually on the prohibition of illicit trafficking in weapons, explosives,

ammunition, toxic substances; control of security at airports and ports in the

context of the war on terrorism; ban of trade of narcotics and psychotropic

substances; control of the money laundering; ban the import, export and

transit of materials that endanger national security.

From when the oldest continent is one of the most profitable markets


47

in the world for a variety of profitable goods, drugs, weapons, dangerous

goods, excise goods, expensive goods, prohibited goods, criminal networks

are expanded and deployed throughout the entire region. This development

of transnational organized crime has not gone unnoticed. The evolution of

organized crime shares many similarities with other former Yugoslav

republics and many eastern countries that were with the same or similar

regime. Criminal actors in the former Yugoslavia were forced to work under

oppressive state and in symbiosis with social capital and social ownership

and corrupted political elite controls. The collapse of Yugoslavia and the

Soviet Union dramatically transform the circumstances in which organized

criminal groups operated. New states were quite weak at the beginning

could not conduct a sufficient degree of law and order. Inside countries

remained largely unsupervised while strict control of external borders was

more relaxing. In addition, the change orchestrated by plan from controlled

economy to a market economy has created great opportunities for organized

criminal groups. Many people from the criminal elite who were active in the

old regime are well positioned to take advantage of the privatization

process.

The fall of communism, also created new opportunities for new

forms of criminal activities that until then were unknown to the territory of

the former Yugoslavia and eastern countries. As one of the main sources of

financing of organized criminal groups was smuggling. High prices

especially of excise goods on the market were legally or illegally exported

and imported. Many of those who survived the fall of communism and the

same is the situation in other former republics of Yugoslavia came in

different political positions. In many cases the state is too weak to be able to

effectively fight against organized criminal groups and their leaders. In

other cases the link between organized crime and political elite allows

continuous survival of known criminal groups and their leaders (Kego,

2009).


48

Analysis of problem

Organized crime in Europe, and specially in South East Europe by

its character increasingly becoming transnational and manifests itself in

various forms and covers a very wide range of criminal activities. Similar to

other parts of Europe, the main markets of crime inherent in many countries

and areas are: fraud, tax and customs evasion and other forms of economic

crime, trafficking and distribution of drugs, human smuggling and

trafficking people.

The United Nation Convention against Transnational Organized

Crime is the main international instrument in the fight against organized

transnational crime as a new way and means to combat this crime.1 By

signing the Convention Against International Organized Crime in Palermo,

Italy, in December 2000., the international community has shown the

political will to confront the global challenge by taking action at the global

level and made a historic step forward in the fight against this threat. This

Convention entered into force in September 2003 and is the main

international instrument to combat organized crime. If crime can pass

borders and the law must do the same. If the enemies of progress and human

rights are trying to exploit the openness and the opportunities offered by

globalization for their targets, then customs administrations in the world

must use those same factors to protect society, citizens and the environment

of crime, corruption and smuggling.

The Convention obliges states to introduce a range of measures,

including the creation of domestic criminal offenses that would fight this

crime by adopting a new framework for mutual legal assistance, extradition,

the cooperation of law enforcement, technical assistance and training. The

purpose of this convention is to promote and make more effective

cooperation to prevent and combat transnational organized crime. This

1 The text of the Convention is the final version of the work of the Ad Hoc Committee of

the United Nations in Vienna from July 2000. In November, 2000 the text of the

Convention is approved by the United Nations General Assembly in New York, and from

12-15.12.2000 in Palermo, Italy, the Convention was opened for signature and it joined

more than 130 countries.


49

Convention shall apply to serious crimes, with condition that the act should

has a transnational character and to involve an organized group, as defined

by the Convention.2 Exactly with these features are identified and customs

crimes.

The purpose of this convention is to promote and to make more

effective cooperation for prevention and combat transnational organized

crime. This Convention shall apply to serious crimes, with condition that the

case has a transnational character and to involve an organized group, as

defined by the Convention. With those features are identified and customs

crimes.

According to Convention criminal offense by nature has to be

transnational. Customs crimes refer to illegally transporting goods across

the border in order to avoid payment of taxes and customs duties on these

products. It follows that the customs criminality extends at least two states,

thus it is transnational.

The Convention applies to the imminent inclusion of the

organizational aspects in its execution which includes several persons.

According to this Convention organized criminal group means a structured

group of three or more persons and act to commit one or more serious

crimes in order to maintain a financial or other material benefit. The

provisions of the criminal offense of smuggling are in accordance with this

provision of the Convention. In paragraph 4 of the offense of smuggling it

envisages responsibility for person who organizes a gang, group or other

criminal association for the purpose of smuggling or distribution of

unaccustomed goods.

2 For the purposes of this Convention:

(a) “Organized criminal group” shall mean a structured group of three or more persons,

existing for a period of time and acting in concert with the aim of committing one or more

serious crimes or offences established in accordance with this Convention, in order to

obtain, directly or indirectly, a financial or other material benefit;

(b) “Serious crime” shall mean conduct constituting an offence punish- able by a

maximum deprivation of liberty of at least four years or a more serious penalty;

(c) “Structured group” shall mean a group that is not randomly formed for the immediate

commission of an offence and that does not need to have formally defined roles for its

members, continuity of its membership or a developed structure;


50

Crime that involves two elements of transnationality and organized

represents particularly serious challenge for law enforcement. Precisely for

this set of customs criminality is the need to bring forward some

phenomenological characteristics of the organization and activities of

transnational organized groups dealing with this crime.

Estimates of the number of organized crime groups and related cases

represent a major problem. The most influential organized crime groups

originating from the country and have very strong ties in the region, and in

some cases in EU countries. In terms of the kind of threat to EU are

representing organized criminal groups of the region, groups composed of

some ethnic communities continued to evolve - from groups that help others

organized criminal group in the group who take full control over certain

markets, such as illicit trafficking in various goods, especially excise,

customs fraud, smuggling and human trafficking. Their competitive

advantage is thought to consist in the solid organizational structure that is

based on kinship and willingness to use violence (КАРПО 2005).

Exclusive ethnicity is increasingly losing importance as a criterion,

since in many countries organized crime groups have multiethnic

composition with a dominant membership of nationals of the country of

pursuing crimes. Although it is said that some groups are ethnically

homogeneous yet they must pass certain activities of other groups operating

in the same geographical area.

I think that the notion of clearly defined hierarchical organizations is

increasingly being replaced by that of the existence of criminal networks

consisting of individual criminals or small cells of criminals with varying

degrees of penetration into the legal structures (most often legal commercial

structures), which recruit professionals such as lawyers, accountants, freight

forwarders, financial service experts and public notaries who perform

certain services related to economic crime and money laundering (КАРПО

2005).

The common denominator for all organized criminal groups or

networks in our region is the performance of customs offenses, corruption

and money laundering which are associated legal and illegal structures


51

which are organized to carry out crime. The assessment of the work of

organized criminal groups provide information about the relationship

between organized groups and society and whether it is about the relation of

confrontation or of symbiosis. Violence is used to achieve discipline in the

organized crime group or against a competitive group. Recent trends

suggest that violence may attract unwanted attention of law enforcement

agencies and could harm the business. Because of that criminals are trying

to find new methods to ensure cooperation with victims, such as giving a

modest salary and providing better living conditions which are practiced by

the organizers.

In most countries it is considered that the witnesses in cases related

to transnational organized crime are at risk, especially if they collaborate

with justice, that are themselves criminals. In most countries in the region,

organized crime groups avoid open confrontation with public authorities.

Exercising an influence on public administration, politicians, tax and

customs administration, border service, the criminal justice system, the

media and the private sector through use of bribery and other means of

corruption such as relations of patron-client, nepotism, preferential

treatment, family relationships, ethical connectivity, connections to people

in high positions or politically exposed persons are fixed assets of organized

crime groups to bridge the legal sector. Financing of individual politicians

or political parties and electoral campaigns and in some cases war criminals

plays an important role. Corruption fosters long-term relationships that are

sustainable and secure from these who are based on violence and

intimidation (КАРПО 2005).

Low wages, unemployment, insecurity and poverty as well as the

example given by the senior officials contribute to public sector officials to

be an easy target and reliable partners of organized crime groups. What's

more involving in the legal system and the executive there is greater

flexibility of organized criminal groups to adapt to new situations and

change their way of working.

The main element that allows the existence and increase the number

of criminal groups operating in our wider space is their ability to act on one


52

or more territories and in several markets, their ability to use a variety of

legal and clandestine routes, their managerial approach to trafficking, as

well as their ability to offer what the market requires. Criminal groups

managed to change as its structure and also its operational strategies that

adapt very effective to programs for combat illegal trafficking that have

been introduced by the authorities for law enforcement and legislators

(КАРПО 2005). The organized criminal groups become entrepreneurial and

dealing with smuggling of a large number of different commodities for

profit. As a result, the definition of such groups is becoming more difficult.

Groups involved in trafficking should be seen as liquid, nature and

membership of organized criminal groups will be continuously developed.

Intelligence agencies have many difficulties in tracing the changing nature

of organized criminal groups dealing with particularly with customs crime.

Procedures for protection have become an important modus operandi

of organized criminal groups in order to protect themselves against

persecution and to maintain their position on the criminal market in relation

to its competitors. Defensive shielding against the authorities may include

observation and monitoring, bribery, strategic networking, buying

information or supervising the investigating authorities. It is thought that the

aggressive methods are not used, but may include active tracking of civil

servants and members of the judicial system, putting pressure on them and

their families, creating conditions for evaluation and other methods that

have been observed, rarely, almost never have no ending in a public

investigation and final judgment (КАРПО 2005).


53

Conclusion

Customs crimes as the highest positioned will remain the biggest

problem for European and Balkan countries. Balkan routes will still be

suitable for organized crime activities in the region and the European Union.

South East Europe is clenched between the demand for illicit goods in

wealthy western European countries and suppliers of such goods from

Eastern Europe. That is why it is a major transit area for illegal goods and

services, whose impact was mostly felt in countries outside the region. On

the other hand, the customs criminality which is widely spread out in the

region, has a serious impact on public revenues which, in turn, depends on

the capacity of public institutions and legitimacy of the institutions of the

executive and judicial branches, and the effects of this impact feels solely

citizens of the Balkan countries. Achieving a balance between these two

priorities will be the main security challenge in the region in the near future.

Development and implementation of effective policies to combat organized

crime will be based on knowledge and information which is extremely

important.

Criminality is constant, always existed and will always exist, so this

crime is no exception. Due to the presence of this crime directly or

indirectly in all social, security and economic activities, as well as various

forms through which this occurs is a very complex social problem. This

type of crime is a major social problem and its consequence touches the

entire social community of any material, economic and political terms.

The tolerance of crime in customs administration, and hence of

crime in general is a threat to security of the country and its development on

the road to a market economy. Dirty money accumulated from trafficking

are trapped in an irregular circle and twist the country's economy by pushing

in the wrong direction. Thus, underground structures become more

competitive and more important than honest entrepreneurs. These offenses

affecting the safety of our citizens, the national economy, foreign trade,


54

reducing income to the state, impact on direct investment, political and

social effects on health and other consequences. Customs criminality is a

form of criminality which significantly jeopardize the economic, security,

financial and legal integrity of the country, so there is a mandatory

requirement for effective engagement in the area of detecting and

preventing this form of crime that is difficult to uncover.

PROFILI JURIDIK I KONTRATËS KOLEKTIVE NË SHQIPËRI NËN NDIKIMIN...

55

K.D.U. 331.105.44 (496.5)

331.105.44 (4)

Phd. Cand. Elona HOXHA1

PROFILI JURIDIK I KONTRATËS KOLEKTIVE NË

SHQIPËRI NËN NDIKIMIN E SFIDAVE EVROPIANE

Përmbledhje

Kontrata Kolektive në Shqipëri parashikohet si një mjet2 mbrojtës

për palët objekt kontrate duke vendosur raporte të detyrueshme për zbatim,

të cilat nuk mund të përmbajnë dispozita më pak të favorshme për

punëmarrësit si dhe parashikon një sërë rregullimesh mbi kushtet e

punësimit, lidhjen e kontratës, përmbajtjen dhe përcaktimin e afatit të

përfundimit të Kontratës Individuale të Punës. Kontrata Kolektive del e

lidhur mgushtë me Kontratën Individuale por natyra juridike e saj

analizohet dhe studiohet si një element i vecantë i marrëdhënieve të punës.

Në thelb të kontratës kolektive qëndron interesi apo marrëveshja kolektive

e cila reflektohet nëpërmjet palëve, ku njëra palë, janë një ose disa

punëdhënës ose organizatë punëdhënësish dhe nga ana tjetër një ose disa

sindikata profesionale punëmarrësish.

Fjalët kyce: Kontratë Kolektive, Bashkim Evropian, marrëveshje

kolektive, e drejtë sindikale, Direktivë Evropiane, interes kolektiv, përqasje

legjislacioni, Konventë Evropiane.

1 Albanian University – Tiranë, [email protected]

2 Ligji Nr. 7961, dt.12.07.1995 Kodi i Punës i Republikës së Shqipërisë, ndryshuar së

fundmi me Ligjin 136/2015 hyrë në fuqi më 22.06.2016

mailto:[email protected]


56

ZBATUESHMËRIA E KONTRATËS

KOLEKTIVE NË SHQIPËRI

Në zhvillimet ekonomiko-politike të vendit tonë pjesë e

tranzicioneve ka qënë edhe e drejta, e cila është zhvilluar sipas normave

juridike të pushtuesve kur flitet për periudhat që kanë synuar asimilimin e

popullit shqiptar, sipas normave juridike te stisura nga partia shtet gjate

periudhes komuniste. Faktorë të cilët kanë ndikuar negativisht në

zhvillimin e së drejtës. Marrëdhënia Kolektive e Punës, gjatë periudhës

komuniste një periudhë e gjatë historike që pas pushtimit otoman, solli

ndoshta një ndrydhje të akteve ligjore të cilat për shumë kohë krijuan një

marrëdhënie kolektive të varur nga ideologjia e diktaturës së proletariatit.

Në Kodet e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë3, bazë mbi të

cilat u krijuan marrëdhëniet juridike sic janë edhe marrëdhëniet kolektive,

frymëzoheshin nga Kongreset Popullore Komuniste si dhe nga Politika e

Partisë së Punës në Shqipëri, e cila bazohej në ideologjinë e klasës

Punëtore, nën frymën e marksizëm leninizmit. Duhet theksuar se në këtë

periudhë në Evropë po merrte zhvillim të madh ndërtimi i fabrikatave, po

zhvillohesh ekonomia mbarë evropiane, po krijoheshin akte ligjore

rregulluese në mbrojtje të punëmarrësve, po lindnin të drejtat kolektive dhe

sindikale në marrëdhëniet e punës. Në Shqipëri ndodhte e kundërta krijimi

i Bashkimeve Profesionale, (sot Sindikata), që nuk ishin gjë tjetër vecse

“shkolla të komunizmit, që zhvillojnë veprimtari të gjithanshme për

edukimin komunist të punonjësve, për forcimin e diktaturës së proletariatit,

për thellimin e demokracisë socialiste dhe për unitetin moralo-politik të

punonjësve rreth partisë së punës”4. Në përmbajtje të këtij neni asgjë nuk

lidhet me kuptimin e një sindikatë që rrjedhimisht do të nënkuptojë një

marrëdhënie kolektive midis një punëdhënësi apo organizatë

punëdhënësish me një organizatë punëmarrësish duke mbrojtur të drejtat

3 Kodet e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, Tiranë 1982

4 Kodi i Punës i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, miratuar me ligjin Nr.

6200, dt.28.06.1980, i ndryshuar me ligjin Nr.6342, dt.27.06.1981, Neni 13


57

kushtetuese dhe ligjore të palëve objekt kontrate. Aktet ligjore të periudhës

komuniste janë trashëguar thjesht si të tilla për t’u përdorur si një literaturë

ndihmëse për çdo studiues të së drejtës për të analizuar çdo fushë të saj se

ku kemi qenë me zhvillimet juridike, sa na ka ndihmuar periudha

komuniste ose për të arritur në një konkluzion që, e drejta e punës

veçanërisht kontrata kolektive paraqitet sot me probleme në trajtimin

juridik të saj për shkak dhe të mos evoluimit ligjor në periudha të

ndryshme historike.

Në rast se do të analizonim kontratën kolektive në Shqipëri, mund

të themi se nuk është arritur akoma stadi i një zhvillimi juridik në gjithë

kompletcitetin e saj por realisht ndodhet në një trajtim të cekët pa i dhënë

një formë të mirëfilltë, duke shprehur mangësi në trajtimet doktrinore,

praktike dhe jurisprudenciale.

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë në një pjesë të saj trajton

liritë dhe të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore në të cilat parashikon

të drejtën për punë për shtetasit shqiptarë “të punësuarit kanë të drejtë të

bashkohen lirisht në organizata sindikale për mbrojtjen e interesave të tyre

të punës5. Në këtë dispozitë është ruajtur një parim demokratik, i

parashikuar në një nga aktet me të fuqishme të një shteti siç është

Kushtetuta, duke i dhënë më tepër rëndësi mbrojtjes së interesave

kolektive.

Kontrata Kolektive e Punës në Shqipëri duhet trajtuar në gjithë

elementët përbërës të saj, por si themel duhet analizuar lidhja me Kontratën

Individuale nëse kjo e fundit është pikërisht mjeti kryesor i ekzistencës së

marrëveshjes kolektive. Në kuadër të studimit të kësaj Kontrate natyrshëm

dalin problematika të cilat pasqyrojnë mangësi apo keqinterpretim te

profilit juridik të kontratës kolektive.

Në momentin kur marrim në analizë studimore profilin juridik të

kontratës, parashikohet se “lidhet midis një ose disa punëdhënësve ose

organizatë punëdhënësish dhe nga ana tjetër një ose disa sindikata

profesionale punëmarrësish, mundet të nënkuptojmë që nga marrëveshja

5 Ligji nr.8417, dt.21.10.1998 “Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë” e ndryshuar


58

individuale e cila merret si momenti fillestar i marrëdhënies së punës ose

momenti i zënies në punë lind bashkimi i punëmarrësve në organizatë në

përballje me një punëdhënës apo sindikatë punëdhënësish. Në vazhdim të

analizës së mësipërme në momentin që flasim për Kontratën Kolektive

duhet të ndalemi përpara dy faktorëve analizues të saj: 1) kontrata

kolektive derivat i kontratës individuale apo 2) ekzistenca e marrëveshjes

së lidhur me qëllim mbrojtjen e interesit të grupit apo sindikatës e varur

automatikisht nga përmbajtja e kantatës kolektive.

Në kuadër të përcaktimit të parë në legjislacionin e punës të

Republikës së Shqipërisë parashikohet kontrata individuale e punës, e cila

në elementët e saj ka të përfshirë edhe kontratën kolektive në fuqi dhe

rrjedhimisht nga kjo lind edhe marrëveshja kolektive. Kontrata Kolektive e

punës në Shqipëri pamëvarësisht trajtimit të saj juridik apo studimor del e

lidhur ngushtë me ekzistencën e marrëdhënies fillestare të punës, kontratën

individuale, por ka raste kur Kontrata kolektive shtrinë efektet e saj mbi

kontratën individuale të punës, “Dispozitat e kontratës kolektive që lidhen

me kushtet e punës, rregullojnë drejtpërdrejt kontratat individuale të punës

të lidhura nga çdo punëdhënës që ka përfunduar këtë kontratë, çdo

dispozitë e kontratës individuale e punës që është më pak e favorshme për

punëmarrësin se dispozita e kontratës kolektive, është e pavlefshme dhe

zëvendësohet nga kjo dispozitë”6

Në momentin që studiojmë kontratën kolektive në gjithë natyrën e

saj juridike do ta lidhim gjithmonë me ekzistencën e kontratës individuale,

për këtë legjislacioni i punës parashikon se “Çdo kontratë individuale

pune, e përfshirë në fushën e zbatimit të kontratës kolektive, vazhdon të

rregullohet nga dispozitat e kësaj kontrate, me përjashtim të rasteve kur

6 Neni 171 Ligji Nr. 7961, dt.12.07.1995 Kodi i Punës i Republikës së Shqipërisë,

ndryshuar së fundmi me Ligjin 136/2015 hyrë në fuqi më 22.06.2016.

Sqarim “ Në lidhje me raportin Kontratë Kolektive, Kontratë Individuale duhet parë në

përputhje me qëllimin e mbrojtjes së tyre duke peshuar interesat kolektivë me interesat

personale dhe në këtë kuadër duhet të ruhet trajtimi që kontrata individuale nuk duhet të

devijojë nga Kontrata Kolektive, duke mos parashikuar kushte më pak të favorshme

ndaj Kontratës Kolektive, pra vërtet themi se kontrata kolektive lind nga marrëveshja

individuale porn ë çdo rast duhet të mbrohet pozita e punëmarrësit”.


59

ajo është ndryshuar me marrëveshje midis punëdhënësit dhe punëmarrësit

ose kur është zgjidhur prej tyre. I njëjti rregull zbatohet për marrëdhëniet

midis punëdhënësit dhe punëmarrësit dhe çdo personi juridik të

parashikuara nga palët në kontratën kolektive”.

Aspekti i dytë ekzistenca e marrëveshjes së lidhur me qëllim

mbrojtjen e interesit të grupit apo sindikatës e varur automatikisht nga

përmbajtja e kontratës kolektive, do të analizohet në përputhje me

përcaktimet ligjore që shfaqen në Kodin e Punës së Republikës së

Shqipërisë, i cili shprehet se “Çdo punëdhënës që është nënshkrues i

Kontratës Kolektive ose anëtar i një organizate kontraktuese, është i lidhur

nga kontrata kolektive” që do të nënkuptohet se nënshkrimi i kontratës

kolektive do të sjell pasojat juridike të palëve të varura automatikisht nga

kontrata kolektive, “Kur punëdhënësi jep dorëheqjen nga organizata

nënshkruese, mbetet i lidhur nga Kontrata Kolektive deri në përfundimin e

saj, por jo më shumë se tre vjet”7. Për aq kohë sa kontrata kolektive ka një

fuqi juridike mbi palët, fuqi e cila merret nëpërmjet veprimeve ligjore, siç

janë aktet e depozitimit të kontratës kolektive pranë zyrave rajonale të

punësimit ose pranë ministrive përgjegjëse, në rast kur kemi kontrata

kolektive në nivel dege ose ndërmarrje, këto veprime krijojnë një natyrë

juridike të kontratës kolektive jo vetëm në natyrë inter-partes por pasojat

që sjell kjo kontrate si në rastin e krijimit të saj ashtu dhe në kuadër të

rregullimeve në rast mosmarrëveshje paraqesin një karakter erga-omnes,

pra pasojat nuk bien vetëm mbi palët por rregullimi juridik i tyre do të sjell

një hapësirë të gjërë ligjore.

Në trajtimin në lidhje me profilin juridik të kontratës kolektive

është edhe efekti i palëve objekt kontrate ndaj të tretëve, si rregullohet kjo

marrëdhënie dhe cfarë pasojash sjell mbi kontratën kolektive? Sipas

legjislacionit të punës asnjëra nga palët nuk duhet të përdorë asnjë mjet

kundra palës tjetër, pra palët kontraktuese zbatojnë kontratën. Në dispozitat

ligjore parashikohet detyrimi i paqes në punë e cila është absolute vetëm

kur palët kanë ranë dakort për të. Detyrimi i paqes në punë zbatohet nga

7 Neni 162, Ligji Nr. 7961, dt.12.07.1995 Kodi i Punës i Republikës së Shqipërisë,

ndryshuar së fundmi me Ligjin 136/2015 hyrë në fuqi më 22.06.2016


60

çdo organizatë profesionale kontraktuese ose jo, në fushën e zbatimit

territorial dhe profesional të kontratës kolektive dhe nga çdo person i

lidhur me këtë të fundit.

Panvarësisht parashikimit ligjor që pasqyrohet ne legjislacionin e

brendshëm praktika dhe jurisprudenca e rasteve rregullative në kuadër të

parashikimeve legjislative në Shqipëri është pothuajse inekzistente mbi

zgjidhjet e konflikteve të kontratave kolektive apo respektimit të të

drejtave sindikale të punëmarrësve. Duhet ndërhyrë për përmirësim të

legjislacionit të brendshëm duke e përshtatur me direktivat evropiane dhe

duhet pasuruar me doktrine dhe me jurisprudence mbi zbatueshmërinë dhe

rregullimin juridik të kontratës kolektive të punës. Gjithashtu duhet të

punohet edhe më shumë në rritjen e instrumenteve, metodave, formimin

shkencor profesional e bashkëkohor, për të ndërhyrë në sektorët privat e

shtetëror, duke rritur masat shtrënguese ndaj mosrespektimit të normave në

disfavor të punemarrësit si dhe duke tentuar për përmirësim të

legjislacionit sipas modeleve evropiane, për të sjellë një kuadër demokratik

në ndihmë të garantimit të të drejtave individuale dhe kolektive të

punemarrësve palë ne kontratën kolektive.

INSTRUMENTAT EVROPIAN NË KONTRATËN KOLEKTIVE

Në momentin që merret në analizë kontrata kolektive në Evropë,

ashtu si edhe në Shqipëri lidhet drejpërdrejtë me zhvillimin e faktorëve

ekonomiko-social të cilët sjellin dhe rritjen e punësimit duke krijuar një

sfond rregullativ në marrëdhëniet e punës. E Drejta e Punës është një degë

pothuajse e re në Evropë por vete zhvillimi ekonomik i vendeve evropiane

si dhe Bashkimi i Shteteve në Union solli një praktikë të re të zhvilllimeve

dhe parashikimeve ligjore në këtë fushë. Celësi më i saktë për të kuptuar

qëndrimin në lidhje me përmbajtjen dhe natyrën juridike të marrëdhënieve

të punës, si një nga aktet themelore është Konveta Evropiane e Mbrojtjes

së të Drejtave të Njëriut dhe Lirive Themelore, e cila parashikon Ndalimin

e Punës së Detyruar duke specifikuar “Ndalohet çdo punë apo shërbim që


61

nuk kryhet si pjesë e detyrimeve morale e qytetare”. Objekti kryesor i

Konventës është mbrojtja e të drejtavë dhe lirive themelore të njëriut, si të

tillë kjo konventë parashikon lirinë e tubimit dhe organizimit “ çdokush

gëzon të drejtën e tubimit paqësor dhe të organizimit, duke përfshirë të

drejtën e themelimit, me të tjerë të sindikatave dhe të pjesëmarrjes në to

për mbrotjen e interesave të tij; Ushtrimi i këtyre të drejtave nuk mund t’u

nënshtrohet kufizimeve vec në rastet e parashikuara me ligj kur rrezikojnë

sigurimë dhe rendin kushtetues të një shteti…” Konveta rregullon në

mënyrë të saktë një nga elementët kryesore si dhe një nga parimet bazë

mbi të cilat ngrihet Kontrata Kolektive sic është e Liria Sindikale.

Një instrument rregullativ në raport me normat e brendshme klasike

përballë kuadrit ligjor të së drejtës ndërkombëtare është Organizata

Ndërkombëtare e Punës, e krijuar si një organizëm ndërkombëtar për

ngritjen e nivelit të përgjegjësisë për respektimin e marrëdhënieve të

punës. Si një instrument ndërkombëtar ONP8 ka ratifikuar konventa të cilat

përbëjnë kuadrin ligjor rregullativ në marrëdhëniet kolektive. Konventa

Nr.87, Lidhur me lirinë Sindikale dhe mbrojtjen e së drejtës Sindikale e

cila parashikon të drejtën e çdokujt qoftë punëmarrës apo punëdhënës, të

krijojë organizatë sindikale pa autorizim paraprak, e çdokush të ketë të

drejtën të jetë anëtar i saj. Organizata e punëmarrësve apo punëdhënsve

kanë të drejtë të krijojnë federate dhe konfederata të cilat mund të hyjnë në

organizata ndërkombëtare të punëmarrësve apo punëdhënsve. Konventa

përcakton se organizatat kanë si qëllim të ngrejnë lartë interesat e

punëmarrësve. Sipas saj nga shtete anëtare përpara ratifikimit dhe

implementimit në legjislacionin e brendshëm duhet të garantohet se në

cmasë shtetet marrin përsipër mbrojtjen e statusit të punëmarrësit në

përputhje me kërkesat ligjore të konventës. Në përputhje9 me parimet e

Organizatës Ndërkombëtare të Punës, është vendosur që ratifikimi i kësaj

konvente nuk duhet konsideruar sikur prek çdo ligj, vendim apo

marrëveshje ekzistuese, por duhet parë si një instrument për rregullimin e

kuadrit ligjor të brendshëm për çdo shtet.

8E drejta Ndërkombëtare e Punës, Mr.Sc. Hava Bujupaj Ismaili, Prishtinë 2001

9 Po aty


62

Konventa Nr.98 “Lidhur me zbatimin e parimeve të së drejtës së

organizimit dhe të negociatave kolektive ka përcaktuar një sferë

interpretative mbi rolin dhe organizimin e negociatave kolektive. Konveta

udhëhiqet nga parime demokratike të cilat sjellin një frymë të re në

marrëdhëniet kolektive. Parimet që krijojnë fonotekën ligjore në këtë

konventë fillojnë me barazi të plotë të palëve objekt kontrate, ndalimi

diskriminimi duke mos cënuar liritë sindikale në fushën e punësimit. Sipas

konventës organizatat e punëmarrësve dhe punëdhënësve duhet të gëzojnë

një mbrotje të gjithanshme, duhen të jenë ta pavarura nga çdo veprim i

jashtëm që nënkuptohet se oganizatat e punëmarrësve duhet të mbrojnë

qëllimin e krijimit të tyre duke mos lejuar financim apo mbështetje me

mjete të tjera nga punëdhënësit duke shmangur varësinë e kontrollit nga

ana e tyre. Konventa ka patur një rëndësi në krijimin e saj duke sjellë

norma ndërkombëtare të detyrueshme për t’u zbatuar në momentin e

ratifikimit nga shtetet pjesëmarrëse, që do të thotë detyrë e çdo shteti për të

bërë pjesë të rregullimit të brenshëm ligjor Konventën Nr.98.

Parimet më të cilat krijohen legjislacionet evropiane lidhen

drejtpërdrejtë me ndalimin e diskriminimit në marrëdhëniet e punës,

qofshin individuale apo edhe kolektive. Në rregulloren Nr.1612/68/KEE në

nenin 8 të saj parashikohet se “ të punësuarit emigrant mund të

anëtarësohen në organizata sindikale të shteti pritës dhe të gëzojnë të njëjta

te drejta sindikale si punëmarrësit vendas, si dhe të kenë të drejtën për të

zgjedhur dhe për t’u zgjedhur në organizata si çdo punëmarrës vendas.

Duhet theksuar se legjislacioni evropian i jep më shumë prioritet mbrojtjes

së mosmarrëveshjeve kolektive, aspekt ky që lidhet më së shumti më

statusin e të punësuarve emigrant në shtetin pritës, të cilët janë më të

ekspozuar ndaj diskriminimeve.

Konventat Evropiane janë të prirura për të ndaluar diskriminimin e

drejtpërdrejtë ose të tërthortë, që në shumicën e rasteve praktike janë ndaj

emigrantëve. Pra parimi i trajtimit të barabartë nënkupton masat praktike

që duhet të ndërmarrë çdo shtet për cilësinë e përmirësimit të lirive

sindikale dhe mbrotjen e interesave kolektive në marrëdhëniet e punës.

Direktivat, Rregulloret, Traktatet apo çdo akt tjetër i BE është i lexueshëm


63

dhe i kuptueshëm nëpërmjet pasqyrimit të praktikës së jurisprudencës

evropiane përfaqësuar nga Gjykata Evropiane e Drejtësisë, ku në çdo

trajtim ligjor bashkelidhet me një praktikë ligjore të unifikuar nga kjo

gjykate. Hapësira ligjore evropiane është e lidhur zinxhir duke e prekur

gjithmonë e më shumë fushën e punës dhe duke këmbëngulur në barazi të

palëve por duke krijuar dhe një sfond rregullativ kundrejt pozitës më pak të

favorshme në marrëdhënie pune qoftë individuale apo dhe kolektive sic

është pozita e punëmarrësit. Detyrimi që del nga aktet Evropiane i përket

çdo shteti të unionit duke trajtuar kështu një unifikim të praktikave ligjore

dhe duke mbrojtur një sërë parimesh brenda një territori të gjerë veprimi

sic janë shtetet anëtare te Bashkimit Evropian. Normat evropiane janë

krijuar për të sanksionuar regullat mbi të drejtat sociale për të patur një

impakt të gjerë në përmirësimin e marrëdhënieve kolektive, natyra e tyre

pak e komplikuar, kërkon gjithmonë e më tepër garantim për efektivitetin e

tyre.

Karta e të Drejtave Themelore të Bashkimit Evropian (2000/C

361/01), parashikon në kapitullin e katërt, në nenin 28, “Mbi të Drejtën e

Bisedimeve për Marrëveshje Kolektive” se “Punëmarrësit dhe

punëdhënësit ose organizatat e tyre respektive, kanë të drejtë, në përputhje

me ligjin e Unionit dhe ligjet kombëtare për të negociuar dhe për të lidhur

marrëveshje kolektive në nivelin e duhur si dhe të mbrojnë interesat e tyre

të ndërrmarra nga veprimet kolektive duke përfshirë edhe të drejtën e

grevës”. Në përputhje me vetë përcaktimin që jep Karta, përfshirja e

punëmarrësve në marrrëdhënie kolektive është e ndryshueshme në varësi

edhe të zhvillimeve ekonomike të çdo shteti anëtar. Në një analizë që është

bërë nga organizatat ndërkombëtare10

në lidhje me marrëveshjet kolektive

dhe pjesëmarrjen e punëmarrësve në to rezulton se përqindja e punonjësve

subjekte të marrëveshjeve kolektive në 28 shtete të BE-së varion në varësi

të shteteve. Vendet që kanë nivele të larta të anëtarësisë sindikale, janë

vendet nordike, gjë e cila është siguruar nga strukturat ligjore. Një tregues

për rëndësinë e marrëveshjes kolektive është përqindja e punonjësve

10

https/worker-paticipation.eu


64

subjekte në këto kontrata. Në gjithë Bashkimin Evropian në tërësi, këto

marrëveshje zënë 62% , edhe pse ka dallime të rëndësishme mes vendeve.

Është e habitshme se disa vende kanë nivele shumë të larta të

marrëdhënieve kolektive - në rreth 80% ose më lart por kjo varet nga

politikat sociale të parashikuara në aktet ligjore të brendshme. Në

përgjithësi është e rëndësishme të theksohet se në shumë vende evropiane,

shifrat për mbulimin e marrëdhënieve kolektive janë të pasigurta, në disa,

marrëveshjet e nënshkruara paraqesin kërkesa ekzistuese ligjore minimale

dhe për këtë arsye nuk kanë ndikim në mbrojtjen e interesave të

punëmarrësve dhe kushtet e punës së tyre.Tendenca duket të jetë në drejtim

të decentralizimit të madhe dhe kriza e ka përshpejtuar këtë. Marrëveshjet

apo negociatat kolektive nuk janë statike, për disa kohë tendencat ka qenë

drejt decentralizimit. Në disa raste, kjo ka përfshirë punëdhënësit të lënë

organizatat e tyre në mënyrë që të jenë të lirë për të vendosur përmbajtjen

dhe kushtet e tyre, siç është rasti për disa punëdhënës në Gjermani dhe, së

fundi, për Fiat në Itali. Në përgjithësi, kriza ekonomike po përshpejton

procesin e ndryshimit të Marrëdhënieve Kolektive, në Greqi dhe në Spanjë,

legjislacioni i ri do të thotë se punëdhënësit për herë të pare kanë detyrimin

për të negociuar mbi përmbajtjen dhe kushtet e Kontratës Kolektive në

nivel ndërmarrje. Në Rumani, marrëveshja në nivel kombëtar është hequr.

Pra Evropa është në një tranzicion të brendshëm ligjor të cilat po kërkojnë

të zhvillohen në përputhje me akte e unionit. Kontrata Kolektive në

Bashkimin Evropian po merr një hov të madh zhvllimi dhe trajtimi por

ndikimet e saj gjithmonë lidhen me faktorët ekonomike, sepse sic u

theksua edhe më lart vendet me përqindjen më të lartë të marrëveshjeve

kolektive zinin vendet nordike, që do të thotë zhvillimi i ekonomisë, rritja e

kapitaleve private apo shtetërore do të krijoje rritje te mundësisë për punë

dhe rrjedhimisht lindje dhe vazhdimsi të marrëveshjeve kolektive që do te

kjrijohen për mbrojtjen e interesave të punëmarrësve në lidhje me kushtet

dhe mundësitë e punës.


65

PËRFUNDIME

Në analizën e marrë mbi profilin juridik të kontratës kolektive në

Shqipëri nën ndikimin e sfidave evropiane duhet të ndërgjegjësohemi se

cfarë do të japë tashmë Shqipëria, në rrjedhat e saj reformuese në fushën e

marrëdhënieve kolektive, që do të sigurojnë një të ardhme evropiane, jo

vetëm si status por edhe si qëllim përmirësimi legjislativë. Qeveria

Shqiptare ka miratuar me Vendim të Këshillit të Ministrave, Plane

Afatgjatë dhe Afatshkurtër mbi realizimin e objektivave dhe

rekomandimeve të Bashkimit Evropian. Vendit tonë i nevojitet një kohë e

gjatë për realizimin e detyrave të kërkuara nga Aktet Evropiane,

panvarësisht së ai është përafruar me BE, por jo në fushën e marrëdhënieve

kolektive. Shumë shpesh hapat e ngadaltë të Shqipërisë në rrugën

Evropiane mund të lidhen dhe me faktorët ekonomike ashtu sic shprehet

edhe doktrina jonë juridike e cila pjesën e ngadalsise së reformave në

fushën e marrëdhënieve të punës e lidh me zhvillimin ekonomik, ku shumë

skeptikë pretendojnë se mungesa e një tregu pune do të pengojë zhvillimin

e mëtejshëm të marrëdhënieve të punës, duke mos krijuar një hapësire

tregu ku mund të zhvillohen dhe interpretohen normat e së drejtës

evropiane brenda një hapësire ekonomike të përbashkët. Integrimi ne BE

do të thotë fuqizim të reformave në fushën e marrëdhënieve kolektive,

plotësim të standarteve në këtë fushë të së drejtës, duke krijuar një sistem

utopik në zinxhirin e gjatë të proceseve të integrimit evropian. Trendi i

zhvillimit të së drejtës kolektive në Shqipëri tashme nuk është diçka e re

sepse parregullsitë në zbatimin e kontratave individuale po depertojnë edhe

në interpretimin e kontratës kolektive, ku ligjet e hapësirës evropiane duhet

të implementohen për të sjellë një aspekt të ri substancial në natyrën

juridike të kontratës kolektive. Synimi për evropianizimin e legjislacionit

të brendshëm, do të thotë përshtatshmëri, në përputhje me aktet juridike

ndërkombëtare. Në rast se jepen rekomandime për marrëdhëniet e punës

nuk do të thotë se nuk kemi evoluar por ajo që vihet re në lëgjislacionin


66

tonë të brendshëm është se implementimi apo kuadri rregullativ nuk do të

thotë të jetë e shkruar vetëm në letër por të rregullohet dhe me praktikë të

mirëfilltë jurisprudenciale. Në rast se do të kryenim një studim mbi

ekzistencën dhe natyrën juridike të kontratës kolektive, do të vinim re që

në shumë raste nuk është e bashklidhur së bashku me kontratën

individuale. Së dyti problemi themelor në Shqipëri ekziston në parimin e

lirisë sindikale, ku në Shqipëri duhet tentuar të krijohet një organizatë dhe

liri sindikale pa ndërhyrës të jashtëm qofshin punëdhënës apo shtet. Në

rastet e praktikës gjyqësore në shumë raste merren si pjesë e intepretimeve

literale Vendimet Unifikuese të Gjykatës së Lartë, të cilat duhen pranuar

gjithmonë në interpretimet e tyre mbështeten mbi Konventa Evropiane për

të sjellë një praktikë gjyqësorë sa më të saktë. Diçka që vihet re në

jurisprudencën e gjykatës së lartë, është se nuk ka asnjë cështje që nga

momenti i krijimit të tyre, Kolegjeve të Bashkuara Civile, mbi

interpretimin e së drejtës kolektive dhe sindikale, duke sjellë një mungesë

të një praktike unifikuese në këtë fushë që shumë shpejt do të jetë një etapë

e re e marrëdhënieve të punës. Shqipëria tashmë përballlet me sfidën e

madhe jo të integrimit të saj, por me sfidën e integrimit të legjislacionit,

detyrë e cila kërkon përkushtim, angazhim dhe rritjen të praktikave ligjore

në këtë fushe duke sjelllë standarte themelore për ekzistencën e

marrëdhënieve kolektive në kuadër të respektimit apo të ratifikimit të

shumë dokumentacioneve evropiane si pjesë përbërëse e normave të

brendshme ligjore. Roli i legjislacionit evropian mbi të drejtën tonë do të

realizojë një rrjet gjyqësor evropian duke u mbështetur në parimet e Acquis

Communautaire, si një perspektivë për të qënë edhe ne pjese e kësaj

bashkësie me shprese për të sjellë praktika të mirëfillta ligjore në fushëm e

kontratave kolektive.

Rendi ligjor i krijuar nga Bashkimi Evropian (BE) është bërë detyrë

kryesore për Shqipërinë si në jetën politike ashtu dhe institucionale.

Ndikimet ligjore që vijnë nga BE-ja duhet të jenë pjese në jetën e

qytetarëve sidomos në mbrojtjen e tyre në marrëdhëniet e punës. Për këtë

arsye, është jashtëzakonisht me rëndësi që vendi ynë të reformojë rendin

ligjor, i cili duhet të ndikojë në fushën më jetikë të njërëzve sic është e


67

drejta për punë. Megjithatë, ndikueshmëria nga Unioni dhe rendi i tij ligjor

nuk kuptohen aq lehtë. Kjo për shkak të vështirësisë së implementimit të

Traktateve, Rregulloreve dhe Direktivave si faktorë plotësues si dhe

shtyllat mbajtëse të rendit ligjor evropian, që do të ndihmojnë në

reduktimin e mungesës së shkeljeve arbitrare që i bëhën kontratave

kolektive në Shqipëri në disfavor të pozitës së punëmarrësit.


68

ABSTRACT

Collective Agreement in Albania provided as a means of protection

for the parties subject to this Agreement by placing reports required for

implementation, which may not contain provisions that are less favorable

to the employee and provides a set of regulations on employment

conditions, signing the contract, the content and scheduling the completion

of the individual employment contract. Collective contracts closely with

individual contract but its legal nature analyzed and studied as a separate

element of the relationship basically work. In collective contract or

collective agreement interest is reflected by the parties, where one party

are one or employer or employers organization and on the other hand one

or several trade unions of employees.

LIRITË THEMELORE TË BASHKIMIT EVROPIAN DHE INTERNACIONALIZIMI I BIZNESIT

69

K.D.U. 327.7 (4/9)

339.92 (4/9)


LIRITË THEMELORE TË BASHKIMIT EVROPIAN DHE

INTERNACIONALIZIMI I BIZNESIT

Përmbledhje

Bashkimi Evropian është krijuar dhe ka dalë si pasojë dhe rezultat i

luftërave në mes popujve evropian, dhe qëllimi i krijimit të saj ishte

përmirësimi i bashkëpunimit në fushën ekonomike, dhe me këtë vjen edhe

ideja që vendet të tregtojnë në mënyrë të ndërsjellët që të qëndrojnë larg

konflikteve eventuale. Që nga fillimi Bashkimi Evropian ka ruajtur dhe ka

sjellë paqe, stabilitet dhe prosperitet në vendet anëtare të BE-së. Kjo

kryesisht është arritur përmes lëvizjes së lirë të njerëzve, mallrave,

shërbimeve dhe kapitalit prej nga edhe deri tek mundësia që kompanitë të

kenë mundësi për të zgjeruar punët e tyre dhe për të depërtuar në tregjet e

jashtme, jashtë atyre lokale. Më poshtë do të ndalemi edhe tek

internacionalizimi si çështje e rëndësishme për Tregun e Vetëm Evropian si

dhe për vendet që kanë për qëllim t’i bashkëngjiten Unionit.

Fjalët kyçe: Traktati për Funksionimin e Bashkimit Evropian,

Bashkimi Evropian, Liritë themelore, Tregu i Vetëm, Gjykata e Lartë

Evropiane, Parlamenti Evropian, Komuniteti Evropian, Komisioni

Evropian, Internacionalizimi


70

Themelimi i Tregut të Vetëm Evropian është moment kryesor në

procesin e integrimit të Komunitetit Evropian. Baza për Tregun e Vetëm

është tregu i përbashkët, i cili ka dalë si qëllim i Marrëveshjes për

themelimin e Komunitetit Ekonomik Evropian (1957).

Pra, qëllimi i kësaj marrëveshje ishte eliminimi i barrierave në

tregtinë në mes shteteve, themelimi i Unionit doganor, largimi apo heqja e

barrierave për lëvizje të lirë të mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe njerëzve;

mbajtja dhe ruajtja e një sistemi i cili garanton kushte për konkurrencë të

lirë, si dhe zbaton politikën tregtare.

Nga kjo mund të thuhet se Tregu i vetëm është i bazuar në katër liritë

themelore të Bashkimit Evropian.

Themelimi i Bashkimit Evropian është bërë më vitin 1950 me

qëllimin e përmirësimit të bashkëpunimit ekonomik dhe politik në mes

vendeve dhe kombeve evropiane.

Bashkimi Evropian llogaritet si një union unik ekonomik dhe politik

në mes 28 vendeve anëtare, të cilët përbëjnë pjesën më të madhe të vetë

kontinentit të Evropës. Pra, BE-ja është krijuar dhe ka dalë si pasojë e

Luftës së Dytë Botërore me qëllim për përmirësimit të bashkëpunimit

ekonomik, dhe ideja ishte që vendet të tregtojnë në mënyrë të ndërsjellë e

me këtë të qëndrojnë larg konflikteve të mundshme si më parë.

Siç edhe u përmend më lartë, Bashkimi Evropian që nga fillimi ka

ruajtur dhe ka sjellë paqe, stabilitet dhe prosperitet, krejt kjo me qëllimin e

vetëm për ngritjen e standardit të jetesës.1

Katër liritë themelore të lëvizjes së lirë në BE

Procesi i krijimit të tregut të përbashkët sipas marrëveshjes është i

definuar në periudhën prej 12 viteve, ku secila fazë kishte nga katër vjet për

t’u realizuar.

1 John McCornick, The European Union, Politics and Policies, 1999.


71

Tregu i Vetëm – i krijuar dhe i bazuar sipas katër lirive

themelore të lëvizjes së lirë në BE

Lëvizja e lirë e mallrave – për t’u realizuar lëvizja e lirë e mallrave

është dashur të krijohet Unioni Doganor, i cili ka përfshirë largimin e disa

obligimeve në mes shteteve anëtare të BE-së, adaptimin e tarifave të

përbashkëta doganore në raport me vendet e treta, si dhe largimin e

kufizimeve kuantitative në mes vendeve anëtare të BE-së.

Kujdes i veçantë i është kushtuar prodhimeve bujqësore për shkak të

ndjeshmërisë së politikës bujqësore të BE-së. Sipas Marrëveshjes dhe

rregulloreve të tregut të përbashkët të njëjtat vlejnë edhe për këto prodhime.

Sidoqoftë, BE-ja ka politikën e veçantë për Politikë Bujqësore të Përbashkët

me qëllim zhvillimin e këtij sektori të rëndësishëm për shumicën e vendeve

anëtare të Unionit.

Lëvizja e lirë e mallrave brenda Komunitetit Evropian është

themeluar sipas neneve 28 dhe 29 të Traktatit për Funksiononim e BE-së.

Sipas Traktatit për BE-në barrierat teknikë për të tregtuar kanë

rezultuar nga rregulloret nacionale që obligojnë procedurat për produkte

industriale dhe ushqimore të plotësojnë kritere të caktuara apo të

përmbushin standarde të caktuara dhe specifikime teknike.

Gjithë këto bëhen për: prodhim industrial të standardizuar,

garantimin e sigurisë së të punëtorëve, mbrojtjen e shëndetit të

konsumatorëve dhe parandalimin apo reduktimin e ndotjes ambientale e tj.

Kjo është realizuar përmes harmonizimit të legjislacioneve të

vendeve anëtare të Bashkimit Evropian dhe është bazuar në nenin 115.2

Me qëllim që të sigurohet lëvizja e lirë e mallrave Traktati për

Funksionimin e Bashkimit Evropian (TFBE) në dispozitat e veta parasheh

para së gjithash ndalimin e taksave doganore të importit dhe eksportit si dhe

heqjen e kufizimeve kuantitative në mes shteteve anëtare të Bashkimit

Evropian.

2 Traktati për Funksionimin e BE-së, ish neni 94 i Traktatit të Komunitetit Evropian.


72

Për këtë qëllim, siç edhe u përmend më lartë, është bërë harmonizimi

i normave juridike dhe administrative i shteteve anëtare, ku gjithashtu sipas

nenit 115 të TFBE-së, Bashkimi Evropian ka nxjerrë një sërë direktivash për

sa i përket prodhimit, cilësisë, përdorimit dhe shitjes së mallrave.

Lëvizja e lirë e njerëzve – Pas përfundimit të periudhës së Traktatit

qytetarët e Bashkimit Evropian fituan të drejtën për pranuar propozime

pune, për të lëvizur lirshëm në tërë territorin e BE-së, dhe për sa i përket

kësaj për të qëndruar dhe jetuar në territorin e cilitdo shteti anëtar për të

punuar në pajtueshmëri me legjislacionin nacional të tij. E drejta rezidente

është me rëndësi kruciale dhe ndërlidhet me mundësinë për qytetarët e

Unionit për të gjetur punë dhe për të menaxhuar sipërmarrjet e tyre në shtete

tjera anëtare sipas kushteve që ofrohen edhe për qytetarët lokal të atij vendi.

Për të realizuar këtë politikë Bashkimi Evropian ka zbatuar politikën

e përbashkët për transport për të arritur qëllimin e lëvizjes së lirë të njerëzve

dhe mallrave. Dhe me këtë është arritur me garancionin për rregullore dhe

procedura administrative të përbashkëta, një gjë që bën pjesë edhe në

hapësirën administrative evropiane, për të lehtësuar lidhjet për transport sa

më të lehtë në mes shteteve anëtare të Unionit.

Lëvizja e lirë e shërbimeve – ky lloj i lëvizjes është arritur përmes

largimit të pengesave të shumta që kanë ekzistuar në të kaluarën me qëllim

ofrimin e shërbimeve në sektorin industrial dhe tregtarë, si dhe profesioneve

të lira.

Liria e shërbimeve vlen në bazë të dispozitës të neneve 56 dhe 57 të

TFBE-së për shtetasit e shteteve vendeve anëtare të cilët kanë vendbanimin

e përhershëm në njërin prej shteteve anëtare.

Kjo liri gjithashtu vlen edhe për personat juridik në bazë të nenit 62

në lidhje me nenin 54 të TFBE-së.

Një veprimtari për t’u llogaritur si shërbim duhet të jetë me pagesë.

Sipas judikaturës së Gjykatës së Lartë Evropiane me një veprimtari me

pagesë kemi të bëjmë atëherë kur kjo veprimtari ekonomike ka për qëllim

një profit apo fitim të caktuar.3

3 Gjykata e Lartë Evropiane, Slg. 1988, 5356.


73

Gjithashtu liria e ofrimit të shërbimeve ngërthen në vete edhe të

drejtën për udhëtim dhe leje-qëndrim për sa i përket ofrimit të shërbimeve,

edhe pse kjo nuk është e definuar shprehimisht.4 Nga kjo mund të thuhet se

liria e ofrimit të shërbimeve ka për parim edhe trajtimin e barabartë në

raport me vendasit për gjithë qytetarët e shteteve anëtare të Unionit.

Mirëpo Gjykata e Lartë gjithashtu ka përcaktuar edhe ndalesën për

kufizime tjera të cilat pengojnë ofruesin apo marrësin e shërbimit.

Kjo është bërë e lejueshme me qëllim që nëpërmjet normave juridike

nacionale të shteteve anëtare në raste kur janë proporcionale dhe në interes

të përgjithshëm. Përmes kësaj mbrohen interesat e përgjithshëm ku bëjnë

pjesë mbrojtja e kreditorëve, debitorëve, funksionimi i organeve të drejtësisë

dhe ndershmëria e tregtisë.

Lëvizja e lirë e kapitalit – kjo ka të bëjë me heqjen e pengesave për

të realizuar pagesat dhe transferet e kapitalit nga ana e rezidentëve të

shteteve anëtare.

Liria e lëvizjes së lirë të kapitalit është e garantuar në nenin 63 të

TFBE-së e që në përgjithësi nënkupton se janë të ndaluara të gjitha

kufizimet sa i përket lëvizjes së kapitalit në mes shteteve anëtare dhe

vendeve të treta. Qëllimi kryesor i lëvizjes së lirë të kapitalit ka qenë

mënjanimi i të gjitha kufizimeve eventuale në lidhje me lëvizjen e kapitalit

të investimeve.5

Nocioni i lëvizjes së lirë të kapitalit sipas kuptimit të nenit 63

paragrafi 1 i TFBE-së ngërthen në vete kapitalin në para (p.sh.: letrat me

vlerë apo kreditë) dhe kapitalin në sende (p.sh.: të drejtat për patundshmëri,

ose të drejtat në ndërmarrje).

Por edhe këtu kemi mundësi për masa mbrojtëse, siç është dispozita

e nenit 66 të TFBE-së e cila e njeh të drejtën e Këshillit të BE-së për të

marrë masa të përkohshme mbrojtëse në rastet kur kemi të bëjmë me lëvizje

të mëdha dhe në mënyrë të jashtëzakonshme të kapitalit nga shtetet anëtare

4 Hemmer/Wüst/Hutka, Europarecht, f.179.

5 Opperman/Classen/Nettesheim, Europarecht, f.507.


74

në vendet e treta apo anasjelltas të cilat pengojnë ose rrezikojnë

funksionimin e Unionit Ekonomik dhe Valutor në masë të madhe.

Barrierat drejt formimit të Tregut të vetëm Evropian

Përkundër arritjeve të tregut të Vetëm akoma tregu evropian është

ballafaquar me pengesa dhe probleme, barriera që s’kanë të bëjnë me tarifat,

e që intensifikohen në kushte të krizave. Për këtë si shembull mund të

përmendet edhe një prej masave për Tregut e Vetëm është e strategjia e vitit

2010 për të tejkaluar sfidat e reja, në veçanti nacionalizmin në rritje dhe

aktivitetin e dobët politik për përmirësimin e Tregut të vetëm për sa i përket

krizës ekonomike në atë kohë.6

Në këtë strategji potencohej se Tregu i vetëm akoma nuk është

mjaftueshëm i zhvilluar dhe se duhet të punohet edhe më shumë në

potencialin për zhvillimin ekonomik evropian. Ky konkluzion del nga ajo se

lëvizja e lirë e njerëzve, mallrave, shërbimeve dhe kapitalit nuk është çdo

herë i lehtë, për shkak të barrierave administrative dhe detyrimit të

pamjaftueshëm të rregullave të BE-së. Si propozim është përfshirja e

zhvillimit të një Tregu të vetëm digjital dhe sigurimin e rritjes ekologjike.

Për këtë shtetet anëtare duhet të kenë konsensus politik dhe të vazhdojnë me

orvatjet për integrim më të madh për të përmirësuar Tregun e Vetëm.

Si barriera ekzistuese në atë kohë mund të përmendim për secilën të

drejtë të lëvizjes së lirë. Lëvizja e lirë e mallrave është e penguar nga shkaku

i regjimeve të licencave (mungesa e patentit evropian), lufta kundër

mallrave pirat, politikat fiskale nacionale (në veçanti TVSH) e tj. Lëvizja e

lirë e njerëzve është e penguar me barrierat e njohjes së kualifikimeve

profesionale, kontrolli i fizik në kufij e tj. Tek lëvizja e lirë e kapitalit si

pengesë kryesore janë barrierat fiskale, ku si çështje e rëndësishme janë

zonat “offshore”, ku lejohet evazioni i sistemeve të taksave.7

6 Mario Monti, Report to the President of the European Union, 2010.

7 Eden, L., and R. Kurdle, 2005, “Tax Havens: Renegade States in the International Tax

Regime?”, 2005.


75

Për të tejkaluar këto probleme apo pengesa Komisioni Evropian ka

punuar shumë në këtë aspekt duke bërë 50 propozime në vitin 2010 për

Aktin e Tregut të Vetëm (COM/2010/0608), e që më vonë pas konsultimeve

publike janë reduktuar në 12 instrumente (COM/2011/0206). Krejt kjo është

arritur përmes bashkëpunimit politik dhe praktik për të pasur dhe realizuar

ndryshimet.

Ndikimi i lëvizjes së lirë në internacionalizimin e biznesit

Me anë të lëvizjes së lirë të njerëzve, mallrave, shërbimeve dhe

kapitalit erdhi edhe deri tek mundësia që kompanitë të kenë mundësi për të

zgjeruar punët e tyre dhe për të depërtuar në tregjet e jashtme, jashtë atyre

lokale. Ka disa arsye që mbështesin vendimet e kompanive internacionale

për zgjerimin e veprimtarisë së tyre.

Si faktor i parë është zhvillimi i suksesshëm i biznesit në tregun

lokal. Ndërsa, internacionalizimi i biznesit ndihmohet përmes resurseve,

duke siguruar konkurrencë lokale, siç është njohuria dhe përvoja në prodhim

dhe tregti, këtu kemi të bëjmë me njohjen e karakteristikave për kërkesën

dhe segmentimin e tregut që mund të zbatohet me sukses në tregjet e tjera e

veçanërisht kur kërkesa ka karakteristika të ngjashme, pastaj për njohjen e

brendeve, aftësia për të mësuar dhe përdorur njohurinë dhe tjera.8

Faktor tjetër që mundëson dhe lehtëson përhapjen e

internacionalizimit të biznesit është disponueshmëria e resurseve njerëzore

adekuate, përfshirë përvojën internacionale të menaxherëve dhe

sipërmarrësve, kompetencave menaxheriale (shkathtësi internacionale),

biznesore dhe menaxhimi “know-how”.

Biznesi interpersonal përfshinë aftësitë kognitive dhe dhunti

personale, kompetencë ndër-kulturore dhe aftësi komunikuese, integrim të

diturisë, baza për njohuri disciplinare dhe metodologjitë. 9

8 Mike Wright, Paul Westhead, Deniz Ucbasaran. The Internationalization of SMEs and

International Entrepreneurship, 2007. 9 Terry Mughan dhe Oyvin Kyvik, The Internalionalisatin of Business, 2010.


76

Faktorë tjerë që ndikojmë në përhapjen e internacionalizimit janë

pritjet për rritje dhe efektet e tjera pozitive nga internacionalizimi i biznesit,

e kjo ka të bëjë në mënyrë direkte edhe me liritë themelore të BE-së, pra

lëvizjes së lirë brenda kufijve të Bashkimit Evropian d.m.th. brenda vetë

shteteve anëtare të saj.

Por ajo çka kërkohet të kenë kompanitë për të depërtuar në mënyrë

të suksesshme është sigurimi i organizimit adekuat dhe aftësi për t’u rritur

dhe zhvilluar me qëllim të arritjes së benefiteve të tyre. Disa nga efektet

pozitive të internacionalizimit janë vëllimi i zmadhuar, të ardhurat dhe

profitet. Si rezultat i internacionalizimit të biznesit e që është edhe qëllimi i

lirive themelore të BE-së sjell që kompanitë të përmirësojnë njohuritë dhe

informacionet e tyre të cilët çojnë në produktivitet më të madh, e me këtë

edhe hapjen e vendeve të punës, që ndikon në mënyrë direkte edhe në

zvogëlimin e papunësisë.

Ekzistojnë disa faktorë të jashtëm që gjithashtu ndikojnë në

internacionalizimit e aktiviteteve korporative siç janë proceset e globalizimit

dhe integrimit, liberalizimi i tregut ndërkombëtar si dhe largimi i barrierave

tregtare.

Si faktorë tjetër është edhe dallimi në çmim i produkteve të

prodhuara në mes tregut vendas dhe tregjeve të zhvilluara të huaja.10

Këtu mund të cekim se pikërisht liritë themelore të lëvizjes së lirë të

mallrave po edhe shërbimeve janë ato që ndikojnë në internacionalizimin

dhe barazimin e tregut, e me këtë edhe si treg i vetëm evropian të ofron atë

çka është më e mira dhe më kualitative për qytetarin evropian. Pra, përmes

internacionalizimit të tregut evropian, tregjeve të shteteve anëtare të BE-së

është realizuar tregu i vetëm evropian.

Këtu gjithashtu mund të ndërlidhim edhe qasjen dhe bashkimin e

vendeve aspirante për anëtarësim në Bashkimin Evropian, siç është Kosova,

duhet të përgatiten nga ana e kapaciteteve të sipërmarrjeve për të përballuar

konkurrencën me vendet e tjera anëtare si dhe internacionalizimin e

10

Elena Vasilchenko, Sussie Morrish, “The Role of Entrepreneurial Networks in the

Exploration and Exploitation of Internationalization Opportunities by Information and

Communication Technology”, 2011


77

bizneseve si një nga variantet më të përhapura në vetë tregun evropian. Kjo

mund të arrihet, sipas përvojës së deritanishme të ndërmarrjeve dhe

bizneseve evropiane, përmes eksportit direkt me risk më të vogël dhe me

kosto më të vogël.

Zakonisht eksportet në tregjet e huaja janë arritur përmes rrjeteve të

shitjes apo agjentëve, distributorëve, shitësve me pakicë që në përgjithësi

janë njësi të pavarura biznesore.

Pra, për të pasur sukses dhe për të arritur depërtim të suksesshëm në

tregjet e huaja duhet të firmat të zbatojnë strategji të integruara biznesore në

tregun e huaj, përs diversifikimit dhe miks marketingut, menaxhment të

logjistikës, qendra, standardizim, diferencim, lokalizimin dhe përkushtim.

Në shumë raste përmendet se vetë internacionalizimi apo depërtimi

në një treg të huaj arrihet në mënyrë të suksesshme kur një kompani mëson

shpejtë dhe ka në konsideratë dallimet kulturore. Prej këtu mund të themi se

dallimet kulturore mund të ndikojnë në efikasitetin e operimit siç është

gjuha, religjioni, standardet e sjelljes, gjuha e trupit dhe përshëndetjet e

tjera.

Liritë themelore si garantues për mosdiskriminim

Siç edhe u përmend më lartë qëllimi i lëvizjes së lirë dhe lirive

themelore në Bashkimin Evropian është në parimin kryesor për

mosdiskriminim në bazë nacionaliste, i ruajtur si edhe një nga parimet

kryesore të ligjit të BE-së në Nenin 18 të TFBE.

Në bazë të këtij parimi mallrat, njerëzit, kapitali dhe shërbimet që

kanë origjinë nga ndonjë vend tjetër anëtar i Unionit trajtohen në mënyrë të

njëjtë sikurse ato që kanë origjinë nga vetë ai vend anëtarë. Kjo gjithashtu

do të thotë se shtetet anëtare mbajnë lirinë e rregulluar për derisa ato i

trajtojnë faktorët vendas të prodhimit në mënyrë të njëjtë sikurse ato që

vijnë nga shtetet e tjera anëtare. 11

11

Barnard 2010, fusnota 10, f.18; shiko edhe N. Bernard, “Discrimination and Free

Movement in EC law”, 1996 International & Comparative Law Quarterly, f.82-108.


78

Liritë që dalin nga traktatet apo marrëveshjet e BE-së për këtë

ndalojnë masat që në mënyrë direkte diskriminojnë në bazë nacionale, sipas

ligjeve të quajtura si rregulla të aplikueshme.

Liritë të cilët burojnë nga marrëveshjet e BE-së në mënyrë indirekte

mundësojnë barriera diskriminuese për lëvizjen e lirë për mallra dhe persona

nga vende të ndryshme të shteteve anëtare, dhe mund të jenë si barrë edhe

pse trajtohen si të barabarta. Pra, me atë që lejohet që shtetet anëtare të

sjellin rregulla të veta për mallra dhe njerëz bëhet edhe shkaktohet ngarkesa

për barrë shtesë rregullatore. Për këtë arsye Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit

Evropian interpreton traktatin për lëvizjen e lirë ashtu që ndalon

diskriminim direkt.

Deri më tani është dëshmuar se rregullat e shteteve anëtare kanë

ndikim që dallon tek pjesëmarrësit e jashtëm në treg dhe pjesëmarrësit

vendas në treg. Vetë fakti se BE-ja karakterizohet me një diversitet të madh

të së drejtës në mes vendeve anëtare do të thotë se interpretimi i lëvizjeve të

lira sipas traktateve është i bazuar në diskriminimin jep një hapësirë të gjerë

për këto liri fundamentale.

Sidoqoftë, këto liri fundamentale sipas këtij modeli mund të

konsiderohen si liri që garantojnë dhe ruajnë barazinë për mundësitë që u

ofrohen brenda tregut të vetëm evropian.


79

Përfundimi

Siç edhe u përmend më lartë, Bashkimi Evropian që nga fillimi ka

ruajtur dhe ka sjellur paqe, stabilitet dhe prosperitet, krejt kjo me qëllimin e

vetëm për ngritjen e standardit të jetesës. Kjo kryesisht ka qenë edhe vetë

TFBE ku përmes katër lirive themelore të lëvizjes së lirë është synuar të

arrihet, pra qëllimi ka qenë përmirësimi i mënyrës së jetesës dhe rritjes së

mundësive për qytetarin e Bashkimit Evropian.

Pra, qëllimi i kësaj marrëveshje ishte eliminimi i barrierave në

tregtinë në mes shteteve, themelimi i Unionit doganor, largimi apo heqja e

barrierave për lëvizje të lirë të mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe njerëzve,

mbajta dhe ruajtja e një sistemi i cili garanton kushte për konkurrencë të lirë,

si dhe zbaton politikën tregtare.

Gjithë këto masa janë ndërmarr për të ngritur standardin e jetesës së

qytetarëve të shteteve anëtare të BE-së, por nga ana tjetër mund të thuhet se

Traktati përt të liritë themelore mbron barazinë formale të mundësisë,

mirëpo këto liri nuk janë në përputhje të plotë me sistemet për mirëqenie të

shteteve anëtare për sa i përket politikave sociale dhe ridistributive.

Sidoqoftë, këto liri themelore sipas këtij modeli të funksionimit

mund të konsiderohen si liri që garantojnë dhe ruajnë barazinë për

mundësitë që u ofrohen brenda tregut të vetëm evropian si dhe

internacionalizimin e biznesit.


80

Abstract

The European Union was created and came as a result of the wars

between the European nations, and the purpose of its creation was to

improve the economic cooperation, and from it derived the idea that the

countries should have mutual trade in order to stay away from eventual

conflicts. From the beginning the European Union has attained peace,

stability and prosperity between the member-states of EU. This is mainly

achieved through the freedom of movement for persons, goods, services and

capital, and this made possible the companies to extend their scope of work

and to reach foreign market penetration, get out of the of the local markets

borders. Later in the text we will dedicate a part to the internationalization

issue that has an important role in the European Single Market as well for

the countries that aim to join the Union.

STRATEGJIA E KOMUNIKIMIT BE – KOSOVË

81

K.D.U. 327 (4:496.51)

Prof. As. Dr. Shpresa SHEHU-KURSANI


ME KË DUHET TË BISEDOHET NË RASTIN E KOSOVËS

Komunikimi me qytetarët ka qenë prej kohësh një nga brengat

primare për institucionet evropiane, me qëllim të rritjes së besimit të

qytetarëve në projektin evropian.

Politika e komunikimit në BE rrjedh nga detyrimi i saj për t’i

shpjeguar publikut funksionimin dhe politikat, si dhe "integrimin evropian"

në përgjithësi.

Që nga viti 2005, Komisioni ka lëshuar një numër të dokumenteve

për politikat e komunikimit. Këto reflektojnë profilin e lartë të kësaj

politike, e cila bazohet në këto parime:

• të dëgjohet publiku, duke marrë në konsideratë pikëpamjet dhe

shqetësimet e tyre;

• të shpjegohet se si ndikojnë politikat e Bashkimit Evropian në

jetën e përditshme të qytetarëve;1

Përmes kësaj politike, synohet që t’i mundësohet qytetarëve

evropianë që të ushtrojnë të drejtën e tyre për të marrë pjesë në jetën

1 Chiara Valentini and Giorgia Nesti, “Public Communication in the European Union:

History, Perspectives and Challenges”, Cambridge Scholars Publishing, 2010, fq.144

Prof. As. Dr. Shpresa SHEHU - KURSANI

82

demokratike të BE-së, në të cilën vendimet duhet të jenë transparente dhe sa

më afër qytetarëve, duke respektuar parimet e pluralizmit, pjesëmarrjes dhe

transparencës.

Nevoja për komunikim efektiv ka bazën e saj ligjore në Kartën e të

Drejtave Themelore të BE-së, e cila garanton të drejtën e të gjithë qytetarëve

që të informohen për çështjet evropiane2. Që nga fillimi i saj zyrtar në vitin

2012, Iniciativa Qytetare Evropiane (ECI) që është një risi që sjell Traktati

i Lisbonës, siguron një zë më të fuqishëm për qytetarët e Bashkimit

Evropian, duke i dhënë atyre të drejtën për të sjellë iniciativa të reja. Në

këtë mënyrë, është menduar që t’i shtohet një dimension i ri demokracisë

evropiane, duke ndihmuar ndërtimin e një hapësirë të vërtetë publike

evropiane. Është menduar se zbatimi i kësaj iniciative, do të fuqizojë

qytetarët dhe do të mundësojë përfshirjen e shoqërisë civile në formësimin e

politikave të BE-së.

Ndër iniciativat kryesore, janë:

Programi “Evropa për Qytetarët”

Një ndër objektivat kryesore të Programit është edhe rritja e

kapaciteteve për pjesëmarrjen e qytetarëve në nivel të Unionit. Programi i ri

u miratua zyrtarisht nga Këshilli i Bashkimit Evropian më 14 prill 20143

(Rregullorja e Këshillit (BE) Nr 390 / 2014)

“Evropa për Qytetarët 2014-2020”

Do të ofrojë fonde për angazhimin demokratik dhe pjesëmarrjen e

qytetarëve në forcimin e të kuptuarit të politikave të BE-së dhe, në veçanti,

duke siguruar përfshirjen aktive të shoqërisë civile në hartimin e politikave

evropiane.

Komunikimi i Evropës për Partneritet

Qëllimi i kësaj iniciative është që të forcojë koherencën dhe

sinergjinë në mes të aktiviteteve të ndërmarra nga institucionet e ndryshme

2 White Paper on a European Communication Policy, Commission of the European

Communities, Brussels, COM(2006) 3 Council Regullation 390/2014


83

të BE-së dhe nga shtetet anëtare, me qëllim që t’u ofrohet qytetarëve qasja

më e mirë dhe një kuptim më i mirë i ndikimit të politikave të BE-së në

nivelin lokal, kombëtar dhe evropian.

Komunikimi përmes internetit-me angazhimin e qytetarëve

Debati për Evropë, një forum online në internet, ku njerëzit mund të

shprehin shqetësimet e tyre për vendim-marrësit;

Web- faqja e internetit të BE-së, me të gjitha informacionet për BE-

në dhe institucionet de saj ;

Komunikimi përmes mediave audiovizuele, respektivisht, Rrjetit

Radio Evropian (http://www.euranet.eu), dhe Presseurop

(http://www.presseurop.eu)

Mbyllja e hendekut në komunikimit mes BE-së dhe qytetarëve të saj

nëpërmjet bashkëpunimit efikas dhe partneriteteve.

Këto iniciativa mund të shërbejnë si model, në mënyrë që iniciativa

të tilla, apo të ngjashme, të organizohen edhe në vendin tonë.

Padyshim se Kosova ka perspektivën e saj evropiane. Në këtë

drejtim, është një përparësi e madhe se jo vetëm institucionet e saj, por edhe

qytetarët kanë qasje pozitive ndaj integrimit të saj në familjen e madhe

evropiane. Anëtarësimi në BE ka mbështetje të gjerë dhe është i njohur në

gjithë vendin si një proces shumë i rëndësishëm për sigurinë dhe

prosperitetin në të ardhmen.

Përvojat e vendeve të tjera që kanë kaluar nëpër përgatitjet për

integrimin në BE, treguan se informatat e pasakta dhe jo të besueshme,

dëmtojnë mbështetjen e opinionit publik për procesin e integrimit. Prandaj,

nevojitet një përpjekje kolektive e shoqërisë në tërësi, që komunikimi me

qytetarët të bëhet në mënyrë efikase dhe transparente.

Strategjia e komunikimit për zgjerim e Komisionit Evropian, është

dokumenti kryesor në këtë fushë, i cili përcakton aktivitetet e nevojshme të

komunikimit dhe rezultatet që duhet të arrihen në vendet që synojnë

integrimin.

Në dokument thuhet:

Në vendet kandidate ka tre objektiva kryesore.

Këto janë:

http://www.presseurop.eu/


84

• Të kuptuarit dhe avancimi i njohurive të publikut për Bashkimin

Evropian;

• Shpjegimi se çka sjell anëtarësimi në BE për secilin vend;

• Shpjegimi i lidhshmërisë ndërmjet rrjedhës së përgatitjes për

anëtarësim dhe përparimit të negociatave. Kjo do të ndikojë në kuptimin më

të mirë të arsyes për dallimin në progresin e negociatave mes shteteve të

ndryshme kandidate për anëtarësim”.4

Në pajtim me Strategjinë e Komunikimit për Zgjerim, metodologjia

dhe elementet tjera të Strategjisë së Komunikimit duhen elaboruar në detaje

në Planin e Veprimit, i cili do të përcaktojë mënyrën e zbatimit të

Strategjisë.

Në Planin e veprimit për anëtarësimin e Kosovës në BE duhet të

ofrohen udhëzimet e qarta dhe kahjet drejt zbatimit të suksesshëm të

Strategjisë, duke përfshirë edhe burimet e nevojshme për zbatimin e vetë-

vlerësimit dhe vlerësimin e progresit në zbatimin e informimit publik në

procesin e pranimit në BE.

Komunikimi duhet zhvilluar me sa më shumë qytetarë, me fokus të

veçantë në disa nga akterët kryesorë të komunitetit më të gjerë. Këtu në

radhë të parë mendohet te të rinjtë, për shkak se besohet se ata do të

përfitojnë më së shumti nga procesi i anëtarësimit dhe për këtë arsye mund

të japin një kontribut maksimal.

Duhet parandaluar paraqitja eventuale e Euro-skepticizmit dhe të

monitorohet nga afër ndonjë shenjë e skepticizmit apo negativitetit për të

hequr dyshimet në fazën e hershme të shfaqjes eventuale të euro-

skepticizmit. Kjo arrihet vetëm me vetëdijesimin e qytetarëve për integrimin

evropian të Kosovës, përfitimet, obligimet por edhe sfidat dhe kërcënimet.

Në pajtim me këtë, një nga detyrat tona parësore duhet të jetë

përfshirja e të gjitha segmenteve të shoqërisë në procesin e ndryshimeve që

duhen bërë në rrugën drejt anëtarësimit në BE. Kjo do të ndihmojë në

ngritjen e cilësisë së informacionit gjatë diskutimeve publike për integrimin

evropian të vendit.

4 Komunikacijska Strategija za informiranje javnosti o pristupanju Bosne i Hercegovine

Europskoj uniji, Vijece Ministara Bosne i Hercegovine


85

Realisht, informacionet mbi rrugën drejt anëtarësimit të Kosovës në

BE, zakonisht i hasim në formë të lajmeve në emisionet informative-

politike, që shumë shpesh, paraqiten me një gjuhë dhe fraza të

pakuptueshme, si psh. "standarde evropiane", " integrimet evropiane", etj.

Qytetarët duhet të kenë më shumë informata cilësore dhe të

kuptueshme që do të ju ndihmojnë atyre që të kuptojnë domosdoshmërinë e

procesit të reformave. Por, ata në të njëjtën kohë duhet të marrin informatat

edhe për faktorët të cilët e pengojnë ose e ngadalësojnë rrugën drejt

Evropës.

Prandaj, objektivi kryesor i kësaj strategjie duhet të jetë që qytetarët

të kuptojnë të gjitha aspektet e procesit të anëtarësimit në BE dhe ti

mbështesin ato.

Kjo në praktikë, nënkupton:

1. Rritjen e ndërgjegjësimit të qytetarëve se procesi i anëtarësimit të

Kosovës në BE është ndër interesat thelbësore të individit, shoqërisë dhe

shtetit. Kjo përfshin informimin e publikut me reformat e nevojshme që do

të ndërmerren në procesin e anëtarësimit - si përfitimet që ky proces dhe

anëtarësimi në BE do të kenë në jetën e qytetarëve, ashtu edhe me detyrimet

që sjell anëtarësimi. Qytetarët po ashtu, duhet të kuptojnë se anëtarësimi ynë

në BE, nuk sjell vetëm përparësi, por ka edhe kërcënime dhe rreziqe.

2. Ngritjen e nivelit të gatishmërisë dhe përgatitjen e

vendimmarrësve dhe atyre që do të përfshihen në krijimin e politikave dhe

rolin që ato do të kenë në procesin e anëtarësimit në BE dhe në

vetëdijesimin e qytetarëve për këtë proces.

Për të arritur këto objektiva, duhet krijuar një kornizë e re për qasjen

e përgjithshme ndaj këtij komunikimi.

Një qasje e re ndaj komunikimit do të thotë se në mënyrë të qartë

duhet shpjeguar qytetarëve se progresi drejt BE-së, varet nga reformat, dhe

sa më i shpejtë dhe më efikas do të jetë procesi i reformimit, aq më i shpejtë

do të jetë edhe progresi në rrugën drejt anëtarësimit5. Këto reforma, para së

gjithash kanë të bëjnë me:

5 European Commission, “Enlargement Strategy and Main Challenges 2007-2008”


86

- qeverisjen e mirë dhe sundimin e së drejtës

- uljen e korrupsionit

- vendosjen e një ekonomie funksionale të tregut në përputhje me

standardet evropiane

- ngritjen e aftësisë konkurruese të bizneseve kosovare

- përmirësimin e klimës së investimeve

- përafrimin e legjislacionit në fushën e ekonomisë, duke filluar nga

legjislacioni për infrastrukturën e cilësisë, për pronësinë intelektuale,

për mbikëqyrjen e tregut, për mbrojtjen e konsumatorit e deri tek

legjislacioni për mbikëqyrjen e konkurrencës dhe ndihmës shtetërore

- parandalimin e krimit të organizuar

- krijimin e vendeve të reja të punës

- sigurinë juridike

- kujdesin më të mirë shëndetësor

- mbrojtjen e mjedisit

- arsimimin më të mirë

Gjuha e përdorur në aktivitetet e komunikimit duhet të jetë e

kuptueshme për të gjithë të interesuarit për të marrë informata mbi procesin

e anëtarësimit të Kosovës në BE. Informacioni duhet të jetë i thjeshtë,

bindës dhe te marrësi të krijojë ndjenjën se ato janë të rëndësishme për të.

Në komunikim me qytetarët, partnerët kyç janë mediat, gjë që është cekur

edhe në Iniciativën Evropiane për Transparencë.6

Përveç mediave, partnerët tjerë të rëndësishëm janë:

- Organizatat e shoqërisë civile

- Sektori ekonomik

- Komuniteti akademik, arsimtarët, mësuesit

- Qeveritë lokale

- Sindikatat

- Bashkësitë fetare

- Ambasadat e BE-së

- OJQ-të dhe grupet e ndryshme të interesit

- Bibliotekat dhe institucionet tjera informative.

6 European Transparency Initiative SEC (2005)1300/6 of 9 November 2005


87

- Qendrat informative

- Qytetarët e Kosovës:

Të rinjtë:

- studentët

- nxënësit e shkollave fillore dhe të mesme

- të pa punësuarit

- qytetarët me përgatitje të ulët profesionale

- qytetarët që nuk kanë ndonjë qëndrim për procesin e integrimit

Qytetarët që nuk kanë qasje të mjaftueshme në informacione:

- pensionistët

- amviset

- te papunësuarit

- bujqit

- popullsia rurale

Aktivitete që duhet zhvilluar nga institucionet, respektivisht, nga

partnerët në komunikim me qytetarët:

- Konferenca, seminare, prezantime, ngjarje të ndryshme, programet

televizive dhe të radios, web faqet

- punëtori, takime punuese, publikime

- botimi i artikujve në shtyp, broshurat

- konferencat për shtyp

- bashkëpunimi rajonal

- tryezat e rrumbullakëta, debate publike

- distribuimi i materialeve të ndryshme promovuese dhe arsimore

- organizimi i garave për njohuritë rreth BE-së dhe integrimeve

evropiane.

Të gjitha këto aktivitete, do të jenë një mbështetje e madhe për të

trasuar rrugën drejt realizimit të ëndrrës tonë evropiane.


88

REKOMANDIME

1. Përfaqësuesit shtetërorë, institucionet evropiane dhe ambasadat e

shteteve anëtare, të organizojnë fushata dhe takime me qytetarët në

qytete dhe komuna në mbarë vendin, për t’i informuar ata për

funksionimin e BE-së dhe rëndësinë e përshpejtimit të procesit të

anëtarësimit të Kosovës në BE, si dhe përfitimet që ky proces mund

të sjellë për qytetarët e saj.

2. Zyra e BE-së në Kosovë të përcjellë vazhdimisht qëndrimet e

opinionit publik - të fokus grupeve, përmes metodave dhe kanaleve

të komunikimit, duke krijuar mesazhe për këto grupe, si dhe për të

krijuar mjetet për zbatimin e aktiviteteve të komunikimit dhe

koordinimin e tyre.

3. Zyra e BE-së në Kosovë duhet përgatitur zgjidhjen ideore të shenjës

dhe motos për procesin e anëtarësimit në BE, në mënyrë që procesi

të jetë i njohur dhe i afërt për të gjitha fokus grupet. Mesazhi kryesor

duhet të jetë i pranueshëm për të gjithë dhe duhet të shërbejë si bazë

për planifikimin e aktiviteteve të komunikimit për fokus grupet, në

përputhje me karakteristikat dhe interesat e tyre specifike.

4. Të mbahen konsultimet e rregullta në mes të Zyrës së Be-së në

Kosovë dhe BE-së, me qëllim të planifikimit të aktiviteteve të

përbashkëta të komunikimit dhe për të krijuar sinergji në

marrëdhëniet me publikun: në prezantimin e rezultateve konkrete të

projekteve të financuara nga BE-ja, përvojave pozitive të shteteve të

reja anëtare, për rëndësinë e zbatimit të ligjit në jetën e përditshme të

qytetarëve, eliminimin e paragjykimeve dhe dyshimeve eventuale

ndaj procesit të anëtarësimit në BE.


89

5. Krijimi i një rrjeti ekspertësh nga të gjitha politikat sektoriale që do

të ofrojnë përgjigje profesionale dhe të besueshme në pyetjet e

ndryshme të parashtruara nga përfaqësuesit e mediave, në forume

publike, konferenca, tryeza të rrumbullakëta.

PRIVILEGJET DHE PËRPARËSITË E TË PANDEHURIT NË PROCEDURËN PENALE...

91

K.D.U. 342.12


PRIVILEGJET DHE PËRPARËSITË E TË PANDEHURIT NË

PROCEDURËN PENALE: ASPEKTE TEORIKE DHE

KOMPARATIVE

Përmbledhje

Punimi flet për privilegjet dhe përparësitë e të pandehurit në

procedurën penale. Aspekti i analizës komparative të të gjitha aspekteve të

privilegjeve dhe përparësive të të pandehurit në procedurë zënë një vend të

rëndësishëm. Punimi argumenton se instituti i privilegjeve dhe i përparësive

të të pandehurit kanë për qëllim që të mbrojnë dinjitetin dhe të drejtat e tija

kushtetuese e ligjore kundrejt palës tjetër në procedurë – prokurorit publik.

Kjo për faktin se në kohën e sotme ku dominon sistemi i përzier i procedurës

penale, këto institute përbëjnë nyjën kryesore ku mbërthehet garanacioni

mbi ruajtjen e dinjitetit dhe të drejtave të të pandehurit në procedurën

penale. Pa këto garancione vështirë se mund të arrihej ndonjë mbrojtje

ligjore dhe kushtetuese e të pandehurit në procedurën penale. Punimi po

ashtu problematizon të metat e disa prej privilegjeve dhe përparësive të

cilat gjenden në normat pozitive të Kosovës mbi procedurën penale dhe të

cilat mund të mos ofrojnë garancionin e duhur të mbrojtjes së të pandehurit

në procedurën penale.


92

Fjalët çelës: Kodi i Procedurës Penale (KPP); i dyshuari ; i

pandehuri; i akuzuari; aktakuza; in dubio pro reo; beneficium cohaesionis;

fjala përfundimtare e të akuzuarit në procedurën penale; identiteti objektiv i

aktgjykimit dhe i aktakuzës; përparësitë e të pandehurit në procedurën

penale tek mjetet e rregullta juridike; përparësitë e të pandehurit në

procedurën penale tek mjetet e jashtëzakonshme juridike.

I. VËSHTRIMI PËRGJITHSHËM I PRIVILEGJEVE DHE

PËRPARËSIVE TË PANDEHURIT NË PROCEDURËN

PENALE

1. Nocioni dhe veçoritë e të pandehurit në procedurë penale

Në procedurën penale subjekt themelorë janë: gjykata, prokurori i

shtetit dhe i pandehuri. I pandehuri është subjekti qendror në procedurën

penale. Për të pandehurin fillohet dhe zhvillohet procedura penale në rastet

kur ekziston dyshimi me bazë se ka kryer vepër penale. Gjykata është

subjekt themelor i procedurës penale por jo edhe palë në procedurë kurse

prokurori i shtetit dhe i pandehuri konsiderohen edhe palë në procedurën

penale.

Shprehja “i pandehur” përdoret edhe si shprehje e përgjithshme për

të pandehurin, të akuzuarin si dhe të dënuarin. KPP-ja përdor terma të

ndryshëm si shprehje e përgjithshme për të pandehurin, të akuzuarin si dhe

për të dënuarin. Varësisht nga rrjedha e procedurës penale, në nenin 19 të

KPP-së bëhet edhe interpretimi përkatës. Kështu, “i dyshuar” konsiderohet

personi për të cilin policia dhe prokurori i shtetit dyshojnë se ka kryer vepër

penale, por kundër të cilit nuk ka filluar hetimi; “i pandehur” është personi

kundër të cilit zbatohet procedura penale; “i akuzuar” është personi kundër

të cilit është paraqitur aktakuza dhe është caktuar shqyrtimi gjyqësor; dhe,

së fundi, “person i dënuar” është personi i cili për kryerjen e veprës penale

është shpallur fajtor me aktgjykim të formës së prerë.


93

Cilësinë e të pandehurit në procedurën penale mund ta fitoj çdo

person fizik i cili posedon aftësinë për të vepruar. Zotësia e veprimit e të

pandehurit, e po ashtu e personave fizik në përgjithësi, manifestohet

ndërmjet moshës së caktuar dhe gjendjes shëndetësore e shpirtërore të

tij/saj. Mosha si karakteristikë e fitimit të cilësisë së të pandehurit është

përcaktuar me të drejtën materiale. Personi i cili në momentin e kryerjes së

veprës penale nuk e ka rritur moshën 14 vjeçare konsiderohet fëmijë dhe

është jashtë sferës penale, pra, ndaj tij nuk mund të fillohet dhe zhvillohet

procedura penale. Është me rëndësi të theksohet se kjo moshë në disa shtet

është e rregulluar ndryshe dhe ndryshon nga vendi në vend1. Sipas të

drejtës materiale është me rëndësi gjendja shëndetësore dhe shpirtërore e të

pandehurit në momentin e kryerjes së veprës penale si dhe në momentin e

zhvillimit të shqyrtimit gjyqësor.

Krahas zhvillimit historik të së drejtës procedurale penale pozita e të

pandehurit ka pësuar ndryshime të vazhdueshme, varësisht nga shkalla e

zhvillimit dhe rregullimit shoqëror, politik dhe ekonomik të një shteti. Në

procedurën penale bashkëkohore gjithnjë synohet përmirësimi dhe avancimi

i pozitës së të pandehurit në procedurën penale. Nga zhvillimi historik e

kulturor i shoqërive perëndimore kanë lindur disa institute që përbëjnë

thelbin e privilegjeve dhe përparësive të të pandehurit në procedurën penale.

Këto institute kanë lindur dhe janë zhvilluar si pjesë e luftës shekullore të

shoqërive të avancuara perëndimore për liri e dinjitet njerëzor. Këto institute

përbëjnë veçoritë bazike të të pandehurit në procedurë që e dallojnë atë nga

palët tjera procedurale. Si të tilla, këto veçori janë si vijon: prezumimi i

pafajësisë, të drejtat dhe detyrat e tij, si edhe privilegjet e të pandehurit si

tipare të pozitës në procedurën penale.2

1 Për një studim komparativ të çështjes së moshës dhe përgjegjësisë penale, shih më shumë në:

Hubble, Gail, “Juvenile Defendants: Taking the Human Rights of Children Seriously”. Alternative

Law Journal Vol. 25 (2000); Lisa, Bradley, “The Age of Criminal Responsibility Revisited”.

Deakin Law Review Vol. 4 (2003). 2 Murati, Rexhep, Rishikimi i Procedurës Penale për shkak të fakteve dhe provave të reja (Fakulteti

Juridik: Prishtinë, 2006) fq. 77.


94

2. Privilegjet dhe përparësitë gjatë zhvillimit të procedurës

penale

Vështrimi i zhvillimit historik të procedurës penale si tërësi tregon se

ajo rrjedh prej veprës penale dhe procesit të kuptuar si çështje private, deri

te vepra penale dhe procesi i kuptuar si çështje e rregullimit juridiko-publik.

Ky transformim kësi soji ka rezultuar në organizimin e nduarnduart të

procedurës penale.3 Në vijim të këtij zhvillimi historik të procedurës penale

janë krijuar dhe ndërruar tri sisteme të mëdha, respektivisht tri lloje

kryesore të procedurës penale: procedura penale akuzatore-adversare,

procedura penale inkuizitore-joadversare dhe procedura penale

bashkëkohore e përzier. Procedura penale akuzatore dhe inkuizitore njihen

si procedura me karakter origjinal, kurse procedura penale bashkëkohore

është e përzier, pasi që kjo e fundit është fuzionim i elementeve pozitive të

dy tipeve të mëparshme të procedurës penale4.

Gjatë zhvillimit historik të procedurës penale ndërrimi i këtyre

tipeve të procedurave penale ose kalimi i këtyre nga njëra në tjetrën, është

bërë për një kohë të gjatë dhe shkallë-shkallë.5 Pozita e të pandehurit që nga

procedura penale akuzatore e cila është forma e parë e procedurës penale,

është ndryshuar në mënyrë të vazhdueshme dhe kjo varësisht nga zhvillimi

shoqëror, politik dhe ekonomik të një shoqërie apo shteti. Përmirësimi dhe

avancimi i pozitës së të pandehurit në procedurë si dhe baraspeshimi i

pozitës së tij me pozitën e prokurorit publik si organ shtetëror është bërë nën

frymën e tendencës për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe tendencës për

efikasitet të procedurës penale.

Procedura penale akuzatore është forma më e vjetër e procedurës

penale, e cila zhvillohet në formë të kontestit ndërmjet dy palëve të

barabarta, paditësit dhe të pandehurit. Fillet e kësaj procedure i hasim në të

drejtën orientale kurse formën më të përsosur e fiton në Greqi dhe në

3 Sahiti, Ejup, Murati, Rexhep, E Drejta e Procedurës Penale (Fakulteti Juridik: Prishtinë, 2013) fq.

37. 4 Esmein, Adhemar, A History of Continental Criminal Procedure With Special Reference to France

(The Lawbook Exchange Ltd. Union: New Jersey, 2000) , Chapter I.: “Different Types of Criminal

Procedure”, fq. 3-12. 5 Murati, Rexhep, op. cit., fq. 53.


95

Romën e vjetër6. Në këtë procedurë funksionet themelore janë të ndara, ku

funksionin e ndjekjes e ushtron paditësi, funksionin mbrojtjes i pandehuri

kurse atë të gjykimit e ushtron gjykata. Funksionin e ndjekjes zakonisht e

ushtron personi i dëmtuar me vepër penale i cili parashtron padi private,

mirëpo, në kohën e Republikës në Romë mund të ushtrohej edhe actio

popullaris-padi popullore, të cilën ka mundur të paraqesë çdo kush nga

populli pavarësisht nëse është i dëmtuar apo jo me atë vepër penale.

Në këtë formë të procedurës penale, barra e provave i takonte

paditësit i cili duhej të ofronte prova të mjaftueshme në mënyrë që gjykata

ta shpall fajtor të pandehurin. Në të kundërtën nëse paditësi nuk mund ta

provonte fajësinë e të pandehurit, gjykata duhej ta lironte atë. Për ndjekje

sipas detyrës zyrtare (ex officio) ende nuk mund të flitet në këtë fazë të

procedurës. I pandehuri e ushtronte funksionin e mbrojtjes i cili kishte

pozitë mjaftë të favorshme me të vetmin detyrim që të lëshohej në

procedurë. Po që se i pandehuri nuk i përgjigjej thirrjes së gjykatës ai sillej

me forcë. Lidhur me veprën penale për të cilën paditet, i pandehuri nuk ka

pasur obligim që të deklarohet para gjykatës, se a do të deklarohet i është

lënë në vullnetin e lirë të të pandehurit.

Gjykata e ushtron funksionin e gjykimit vetëm në bazë të iniciativës

së dhënë me padi nga ana e paditësit pra, nuk e fillon procedurën me

vetiniciativë e as nuk angazhohet lidhur me sigurimin e provave. Në qoftë se

gjykata do ta fillonte procedurën me vetiniciativë nuk do të ishte objektive

pasi që nga fillimi i procedurës deri diku do të ishte e bindur se i pandehuri

është fajtor. Pasi kjo formë e procedurës penale zhvillohej në formë të

kontestit ndërmjet palëve, thirrja në prova dhe analizimi i tyre iu është lënë

palëve në fazën e gjykimit. Gjykimi zhvillohej nën qiell të hapur, ku secila

palë kishte mundësi të paraqesë prova dhe t’i kundërshtoj provat e palës

kundërshtare. Përveç parimit kontradiktor në këtë formë të procedurës vijnë

në shprehje edhe disa parime të tjera siç janë: parimi i publicitetit, i

drejtpërdrejtë dhe i bindjes së lirë të gjykatës. Gjykata përbëhej nga trupi

gjykues prej gjyqtarëve laik, numri i të cilëve ishte i ndryshueshëm. Gjykimi

përcillej deri në fund nga gjykata, e cila duke i çmuar provat sipas bindjes së

lirë e merrte aktgjykimin me shumicë votash.

6 Adhemar, Esmein, op. cit. Chapter II.: “Roman Criminal Procedure”, fq. 13-29.


96

Si anë negative të kësaj forme procedurale janë: mungesa e stadit të

hetimeve dhe shumë shkallshmërisë së procedurës si dhe mënyra e ndjekjes

së kryerësve të veprave penale e cila nuk jepte garanci se do të zhvillohet

procedura penale çdo herë kur kruhej vepra penale, pasi që mund të kishte

marrëveshje në mes të pandehurit dhe të dëmtuarit apo kërcënimi nga i

pandehuri i të dëmtuarit si dhe të qytetarëve tjerë. Nga kjo që u tha amë lartë

mund të konkludohet se në këtë tip të procedurës penale përkundër anëve

pozitive të tij ende nuk mund të flitet për privilegjet dhe përparësitë e të

pandehurit në kuptimin e sotëm.

Zëvendësimi i tipit akuzator me atë inkuizitor është bërë me

ndryshimin e raporteve shoqërore gjegjësisht me vendosjen e perandorisë në

vend të republikës në Romë, forcimin e monarkisë absolute në mesjetë si

dhe ndryshimi i karakterit të veprës penale, nga ai privat në atë publik. Këtu

duhet vënë në dukje posaçërisht të drejtën kanunore në përcaktimin e së

cilës kanë kontribuar dekretet e papës Inoçenti III (Kuvendi i Latentit i

1215-ës).7

Për dallim nga procedura penale akuzatore ku tri funksionet

themelore ishin të ndara, në procedurën penale inkuizitore janë të

përqendruara (kumuluara) në kuadër të Gjykatës. Funksionin e ndjekjes e

ushtronte gjyqtari hetues (inkvirenti) i cili posa të paraqitej dyshimi se i

pandehuri ka kryer vepër penale e fillonte ndjekjen sipas detyrës zyrtare-ex

officio. I pandehuri nuk konsiderohej subjekt i procedurës por objekt i saj.

Gjyqtari hetues kujdesej edhe për ushtrimin e funksionit mbrojtës,

gjë që ushtrimi i këtij funksioni me objektivizëm ishte pothuajse i

pamundur pasi që detyrë kryesore e tij ishte të mbledhë prova të nevojshme

për vërtetimin e fajësisë së të pandehurit ku vendimin për këtë e marrte

kolegji gjyqësor. Sistemi i të provuarit është ndryshuar në atë mënyrë që

është hequr dorë nga provat irracionale, ndërsa janë pranuar provat

racionale8. Pra, në këtë procedurë pohimi i të pandehurit konsiderohej

mbretëreshë e provave-provë e plotë, dhe për këtë filloi të zbatohej tortura

legale. Zbatimi i torturës legale bëhej nga ana e gjyqtarit hetues, të cilën në

bazë të iniciativës së tij e lejonte gjykata. Për sigurimin e pohimit nga i

7 Murati, Rexhep, op. cit., fq. 63. 8 Për zhvillimin historik të provave irracionale në Mesjetë, shih më shumë në Esmein, Adhemar, op.

cit. Chaptwr III.: “Primitive Germanic Criminal Procedure”, fq. 34-42.


97

pandehuri zbatoheshin mjete të ndryshme dhe pohimi i tillë duhej të

vërtetohej brenda 24 orëve në të kundërtën tortura mund të vazhdohej.

Zbatimi i torturës legale kishte për qëllim zbulimin e kryerësit të

veprës penale. Mirëpo, ky qëllim nuk mund të arrihej pasi që mundësia për

të përballuar torturën nuk varej nga ajo se është i pandehuri fajtor apo jo,

por varej nga qëndrueshmëria edhe konstrukti fizik i tij. Nga kjo që u tha më

lartë është evidente se faza e hetimit ishte faza kryesore dhe më e

rëndësishme e procedurës penale inkuizitore. Gjykimi zhvillohej në dyer të

mbyllura ku marrja në pyetje e të pandehurit dhe e dëshmitarëve si dhe

provat shënoheshin në procesverbal, e pastaj këto procesverbale që përbënin

shkresat e lëndës i dërgoheshin kolegjit gjyqësor për të vendosur. Gjykata

kishte autorizim që edhe me vetiniciativë të merrte dhe të ndriçonte prova

për të cilat mendonte se mund t’i kontribuonin zgjidhjes së çështjes penale

në mënyrë të drejtë.

Gjykata mund të merrte aktgjykim lirues, dënues si dhe aktgjykim

me të cilin i pandehuri lëshohej nën gjykim në mungesë të provave. Ky lloj i

aktgjykimit ofronte pasiguri dhe rendim të pozitës së të pandehurit pasi që

kundër tij në çdo kohë mund të rifillohej procedura penale për të njëjtën

vepër. Përkundër disa përparësive të kësaj procedure siç janë: atakimi i

aktgjykimit me ankesë si dhe ndjekja e rasteve sipas detyrës zyrtare, për

dallim nga tipi akuzator pozita e të pandehurit në procedurën penale

inkuizitore ishte e rënduar në një masë të madhe sidomos me zbatimin e

torturës legale, me mungesën reale të së drejtës në mbrojtje, vendosjes

vetëm në bazë të shkresave të lëndës etj. Në procedurën penale inkuizitore

gjente zbatim tendenca për efikasitet të procedurës penale inkuizitore në

dëm të asaj për mbrojtjen e të drejtave të njeriut.

Ndryshimi i rrethanave shoqërore në Francë, respektivisht

Revolucioni Francez i vitit 1789, në një anë i ka dhënë fund procedurës

penale inkuizitore kurse në anën tjetër ka hap rrugë për vendosjen e

procedurës penale mikste (bashkëkohore) në të cilën parashikohej

prezumimi i pafajësisë. Procedura penale mikste ka formë kontradiktore dhe

i kthen të pandehurit cilësinë e subjektit procedural me të drejta dhe

obligime të caktuara. Në këtë tip të procedurës penale gjykimi zhvillohej në

dy faza: atë të hetimit dhe të gjykimit. Në fazën e hetimit vihen në pah


98

elementet e procedurës penale inkuizitore. Tek të drejtat pozitive çështja e

hetimit është e rregulluar në mënyra të ndryshme, kështu diku atë e zhvillon

gjyqtari hetues si subjekt që i takon gjykatës e diku tjetër hetimi është në

kompetencë dhe nën mbikëqyrjen e prokurorit publik (shtetit)9.

Faza e hetimit ka për qëllim mbledhjen e provave dhe të dhënave të

nevojshme për të vendosur se a do të ngritët aktakuza apo të pushohet

procedura si dhe mbledhja e provave, sigurimi i të cilave në shqyrtim

gjyqësor do të ishte i pamundur ose i vështirësuar. Në fazën e gjykimit më

tepër vijnë në shprehje elementet e procedurës penale akuzatore siç janë:

parimi i publicitetit, parimi gojor, i drejtpërdrejtë, kontradiktor, vlerësimi i

provave sipas bindjes së lire të gjykatës etj. Mirëpo, në këtë tip të

procedurës penale hasim edhe disa elemente të tipi inkuizitor siç janë:

parimi me shkrim i cili kombinohet me parimin me gojë pastaj edhe roli

aktiv i gjykatës. Tipi mikst i procedurës penale paraqet përmbledhjen e

elementeve pozitive të tipit akuzator dhe atij inkuizitor, ku që nga

Revolucioni Francez e deri më tani u zbatua në Evropën Kontinentale dhe

më gjerë. Fuzionimi i elementeve pozitive të dy tipave të mëhershme në

tipin mikst të procedurës penale ka ndryshuar dhe përmirësuar pozitën e të

pandehurit në procedurën penale.

II. KUPTIMI, BAZAT DHE ARSYESHMËRIA E

PRIVILEGJEVE DHE PËRPARËSIVE TË PANDEHURIT NË

PROCEDURËN PENALE

Në procedurën penale bashkëkohore i pandehuri gëzon një varg

privilegjesh dhe përparësish, të cilat dallojnë prej njërës procedurë në tjetrën

për nga vëllimi dhe brendia e tyre. Këto privilegje dhe përparësish të

pandehurit i mundësojnë një pozitë të barabartë me prokurorin publik si

organ shtetëror, mirëpo, kjo barazi e cila synohet në të drejtën bashkëkohore

ka karakter parimor dhe jo absolut.

9 Për zhvillimin e procedurës penale në Francë gjatë Revolucionit Francës, si dhe ndikimet e këtij

revolucioni në vendet e ndryshme në Evropë dhe më gjerë, shihe më shumë në: Esmein, Adhemar,

op. cit. Part III: “History of Criminal Procedure Since French Revolution”, fq. 402- 599.


99

Në literaturën e procedurës penale favoret e të pandehurit,

përkatësisht të drejtat që i takojnë atij si palë dhe si burim informacioni, siç

është thënë, quhet favor defensionis, që do të thotë përparësi e mbrojtjes. Më

fjalë të tjera në procedurën e sotme penale ka një varg rregullash që synojnë

ta bëjnë më të mirë pozitën e të pandehurit, të cilat në tërësinë e tyre

përbëjnë favor defensionis10

.

Para se të lëshohemi në shtjellimin e llojeve të privilegjeve dhe

përparësive në procedurë penale do të shpjegojmë kuptimin e ngushtë dhe të

gjerë të tyre. Pra, privilegjet në kuptimin e ngushtë të fjalës janë të drejta të

cilat i gëzon vetëm i pandehuri dhe të cilat të drejta nuk i ka prokurorin e

shtetit si palë e kundërt. Kurse përparësitë e të pandehurit në procedurë kanë

të bëjnë me disa të drejta të drejta të veçanta të cilat i posdon edhe prokurori

i shtetit mirëpo i pandehuri në situatë të caktuar ka një epërsi në raport me

të. Privilegjet në kuptimin e gjerë përfshijnë privilegjet në kuptimin e

ngushtë si dhe përparësitë e të pandehurit në raport me prokurorin e shtetit.

KPP-ja ka paraparë privilegjet dhe përparësitë e të pandehurit në

procedurën penale, sipas të cilit privilegjet kryesore të tij janë in dubio pro

reo,11

fjala përfundimtare e të pandehurit në procedurën penale,12

Identiteti

objektiv i aktgjykimit dhe i aktakuzës,13

ndalimi reformatio in peius14

,

beneficium cohaesionis,15

etj, kurse përparësitë e të pandehurit ndeshen në

procedurën sipas mjeteve të rregullta juridike (p.sh. rivendosja e gjendjes së

mëparshme), si dhe në procedurën sipas mjeteve të jashtëzakonshme

juridike. Të gjitha këto lloje të privilegjeve dhe përparësive të pandehurit në

procedurën penale, të cekura më lartë do të shtjellohen në vazhdim të këtij

punimi.

1. Kuptimi i ndalimit reformatio in peius

Ndalimi reformatio in peius paraqet moskeqësimin e pozitës së të

pandehurit dhe është një institucion i cili shkon në favor të pandehurit si dhe

10 Murati, Rexhep, op. cit., fq. 79. 11 Neni 3, paragrafi 2 i KPP-së 12 Neni 355, paragrafi 1 dhe 4 i KPP-së. 13 Neni 360, paragrafi 1 i KPP-së. 14 Neni 395 i KPP-së 15 Neni 397 i KPP-së.


100

përbën privilegjin më të rëndësishëm të tij, që zbatohet në procedurën sipas

mjeteve juridike (të rregullta dhe të jashtëzakonshme). Shumica e

legjislacioneve bashkëkohore e parashikojnë këtë privilegj përfshirë edhe

procedurën tonë penale16

. Fillet e këtij institucioni i hasim në periudhën e

fundit të procedurës inkuizitore. Kodi Penal Austriak i vitit 1803 e më vonë

edhe Kodi Penal i Prusisë i vitit 1805, për herë të parë e ka paraparë këtë

institucion.

Kushtet dhe vëllimi i zbatimit është e rregulluar në mënyra të

ndryshme, në ligjet dhe kodet e procedurave penale të vendeve të caktuara.

Me paraqitjen e ankesës vetëm në dobi të pandehurit, aktgjykimi për sa i

përket cilësimit juridik dhe sanksionit penal nuk mund të ndryshohet në dëm

të tij (neni 395). Ndalimi reformatio in peius vlen me rastin e vendosjes

përkitazi me mjetet e rregullta dhe ato të jashtëzakonshme e po ashtu edhe

kur vendoset në rigjykim deri te i cili është ardhur në bazë të mjetit juridik

të paraqitur në dobi të pandehurit.

Reformatio in peius ka qëllim sigurimin e lirisë për të pandehurin në

përcaktimin e tij për paraqitje të ankesës kundër vendimeve që i çmon të

padrejta dhe të paligjshme. Ky njëherit paraqet një përjashtim të

rëndësishëm nga parimi i së vërtetës në procedurën penale. Karakteri

absolut i këtij institucioni ka të bëjë me atë se kur njëherë krijohen kushtet

për zbatimin e tij, ai vlen deri në përfundim të procedurës penale në atë

çështje.

Në nenin 395 të KPP-së është përcaktuar kuptimi i ndalimit

reformatio in peius, sipas të cilit në qoftë se është paraqitur ankesë vetëm në

dobi të të akuzuarit, aktgjykimi për sa i përket cilësimit juridik të veprës dhe

sanksionit penal nuk mund të ndryshohet në dëm të tij. Kurse në nenin 396

është paraparë efekti shtesë i ankesës së paraqitur për shkak të vërtetimit të

gabuar ose jo të plotë të gjendjes faktike ose shkeljes së ligjit penal. Sipas

këtij neni ankesa e paraqitur në dobi të të akuzuarit për shkak të vërtetimit të

gabueshëm ose jo të plotë të gjendjes faktike, ose për shkak të shkeljes së

ligjit penal përfshin edhe ankesën kundër vendimit lidhur me dënimin,

16 Shih më shumë për reformatio in piues në aspektin komaparativ në: Spangher, Giorgio, Tratatto di

Procedura Penale . Vol. 5 (UTET GIURIDICA: Milano, 2000) fq. 835- 839.


101

trajtimin e detyrueshëm për rehabilitim dhe marrjen e dobisë pasurore të

fituar me vepër penale.

Në Evropën kontinentale ku zbatohet procedura penale

bashkëkohore ky institucion vjen në shprehje pas Revolucionit borgjez,

përkatësisht pas mendimit të Këshillit Shtetëror Francez të vitit 1806. Kodi

Francez i Procedurës Penale i viti 1808 nuk e parashikon këtë institucion17

.

Ai ka gjetur vend në legjislacionin francez vetëm në Ligjin e Procedurës

Penale të vitit 1958.18

Në disa legjislacione bashkëkohore reformatio in peius është

miratuar shprehimisht ndërsa disa shtete tjera nuk janë shprehur për këtë

ndalim. Në ato shtet ku ky institucion nuk është pranuar e as përjashtuar në

legjislacionet e tyre, barra e konstatimit se a ekziston apo jo ndalimi

reformatio in peius i bie teorisë dhe praktikës.

Baza e ndalimit reformation in peius është garancia e cila i iepet të

akuzuarit, se ankimi i bërë në dobi të tij nuk mund të ndryshohet

respektivisht nuk mund të veprojë kundër tij. Arsyeshmëria e këtij ndalimi

qëndron në lirinë që i jepet të pandehurit për paraqitje të mjeteve juridike si

dhe me garancinë e moskeqësimit të pozitës së të tij. Kjo siguri procedurale

i mundëson të pandehurit liri të plotë në përcaktimin për paraqitjen e mjetit

juridik pa frikën e keqësimit të pozitës.

Arsyetimi i mëtutjeshëm i ekzistimit të ndalimit reformatio in peius

qëndron në parimin e dispozicionit të palëve që me nismën e vet, duke

paraqitur mjete të caktuara juridike ta filloj procedurën penale para gjykatës

së shkallës së dytë.

Lidhur me mjetin juridik të paraqitur nga i pandehuri në dobi të tij,

gjykata kompetente e cila vendosë lidhur me atë mjet juridik është e

detyruar që aktgjykimin e kundërshtuar të gjykatës më të ulët ta shqyrtojë

vetëm në pjesën e atakuar me ankesë, ndërsa pjesët të aktgjykimit

konsiderohen res judicata pra, sipas parimit tantum devolutum quantum

apellatum dhe vetëm për shkaqet ankimore nga të cilat kundërshtohet

17 Shih më shumë për këtë deri në fillim të Luftës së Parë Botërore në: Garner W., James, “Criminal

Procedure in France. The Yale Law Journal Vol. 25 No. 4 (February 1916) fq. 255-284 18 Abraham J., Henry, The Judicial Process: An Introductory Analysis of the Courts of the United

States, England and France (Oxford University Press: Oxford, 1998) fq. 282-298.


102

aktgjykimi (ne eat judex ultra partium petita), përveç rasteve të

parashikuara në mënyrë të veçantë në ligj.19

Ky institucion respektivisht zbatimi i tij paraqet përjashtim nga

parimi i së vërtetës materiale pra, hynë në sferën e tendencës për mbrojtjen e

të drejtave të njeriut në dëm të asaj për efikasitet të procedurës penale.

Aktgjykimi mund të ndryshohet në dëm të akuzuarit vetëm në pjesët

e atakuar me ankesë në dëm të tij. Kjo nënkupton se nuk mund të

ndryshohen pjesët e aktgjykimit të cilat nuk janë atakuar me ankesë në dëm

të tij e po ashtu nuk mund të ndryshohet edhe sa i përket bazave ankimore

për shkak të cilave aktgjykimi nuk është kundërshtuar. Kushtet për

paraqitjen e ndalimit reformatio in peius janë që ankimi të mos jetë bërë fare

në dëm të akuzuarit; nëse ankimi në dëm të akuzuarit është hedhur poshtë si

e palejuar ose jashtë afatit, ose atëherë kur ankimi në dëm të akuzuarit është

refuzuar si e pabazë.20

2. Kuptimi i institutit beneficium cohaesionis

Instituti beneficium cohaesionis paraqet njërin ndër privilegjet më të

cilin synohet sigurimi i baraspeshës ndërmjet të pandehurit dhe prokurorit

publik në procedurën penale. Ky institut është privilegj të cilin e hasim në

procedurën sipas mjeteve të rregullta juridike si dhe sipas mjeteve të

jashtëzakonshme: (te kërkesa e rishikimit të procedurës dhe te ajo e

mbrojtjes së ligjshmërisë). Si i tillë, ky institut ka gjetur shprehje edhe në

praktikën e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (GjEDNj)21

.

Në procedurën penale unike ku shumë persona janë përfshirë dhe kur

ndaj tyre është dhënë një aktgjykim, ky institut zbatohet kur njeri nga të

akuzuarit me sukses ushtron ankesë kundër aktgjykimit. Pra, beneficium

cohaesionis vjen në shprehje te koneksiteti i veprave penale.

KPP-ja në nenin 397 ka përcaktuar nocionin e këtij instituti dhe e ka

rregulluar në atë mënyrë që kur paraqitet ankesa nga cilido i akuzuar,

19 Murati, Rexhep, op. cit., fq. 84. 20 Ibid., fq. 93. 21 Shih më shumë për këtë në Tretter, H., “The Implementation of Judgments of the European Court

of Human Rights in Austria”, botuar në: Barkhuysen, Tom, Michiel van Emmerik and Piet Hien van

Kempen (eds.), The Execution of Strasbourg and Geneva Human Rights Decisions in the National

Legal Order (Martinus Nijhoff Publishers: The Hague, 1999) fq. 167-185.


103

gjykata e apelit çmon se arsyet për të cilat ka marrë vendim në dobi të të

akuzuarit e që nuk janë të natyrës personale duhet të shkojnë në dobi edhe të

bashkakuzuarit tjetër i cili nuk ka paraqitur ankesë ose nuk e ka paraqitur në

atë drejtim. Në kësi rastesh gjykata e apelit vepron sipas detyrës zyrtare

sikur ankesa e tillë të ishte paraqitur edhe nga i bashkakuzuari tjetër.

Kur Gjykata Supreme e Kosovës e vërteton se shkaqet për të cilat ka

marrë vendim në dobi të të pandehurit ekzistojnë edhe për ndonjërin nga të

bashkakuzuarit që nuk ka paraqitur kërkesë për mbrojtjen e ligjshmërisë,

vepron sipas detyrës zyrtare sikurse kërkesa e tillë të ishte paraqitur nga

personi i tillë. Sipas kësaj rregulle, Gjykata vepron ashtu sikur të ekzistonte

ankimi i bashkakuzuarit që nuk ka bërë ankim, i bashkakuzuarit ankimi i të

cilit është hedhur poshtë si e palejuar ose jashtë afatit, si dhe, në kushte të

caktuara, ankimi i të bashkakuzuarit që ka hequr dorë prej tij. Siç mund të

shihet sipas nenit 397 të KPP-së me të akuzuarin që nuk është ankuar duhet

të barazohet ai person i akuzuar, ankimi i të cilit është hedhur poshtë si i

palejuar ose jashtë afatit.22

Tek ky institut kemi veprimin e zgjeruar përkatësisht efektin e

zgjeruar të mjetit juridik edhe për të bashkakuzuarin që nuk është ankuar ose

nuk është deklaruar lidhur me ankimin e suksesshëm të bashkakuzuarit

tjetër. Kjo rregull, e cila njeherit është privilegj shumë i rëndësishëm për të

pandehurin, ka të bëjë me të gjitha vendimet e përfshira në aktgjykim: si me

vendimet për përcaktimin e përgjegjësisë penale ashtu edhe me vendimet e

dhënies së sanksioneve penale.

Kjo rregull, sidoqoftë, ka një përjashtim sa i përket vendimit lidhur

me kërkesën pasurore juridike edhe pse lidhur me te nuk është përjashtuar

plotësisht zbatimi i beneficium cohaesionis. Aplikimi i këtij institucioni

arsyetohet me përjashtimin e formalizmit procedural në një anë si dhe me

shmangien e pasojave eventuale të mosinformimit të pandehurve në

procedurën sipas mjeteve juridike ose në një procedurë tjetër. Instituti

beneficium cohaesionis ka për qëllim trajtimin e barabartë të akuzuarve që

ndodhen në një situatë të njëjtë juridike dhe që përgjigjen për të njëjtën

çështje penale si dhe në të njëjtën procedurë.

22 Murati, Rexhep, op. cit. fq. 95.


104

Zbatimi i beneficium cohaesionis ka si pasojë ndërhyrjen në pjesën e

pakundërshtuar të aktgjykimit, gjë që paraqet njërën ndër arsyet kryesore

kundër këtij favori. Përveç kësaj mendohet se aplikimi i beneficium

cohaesionis vjenë në kundërshtim, përkatësisht përjashton dy rregulla të

rëndësishme të procedurës penale: kufizimin e gjykatës më të lartë që në

zgjedhjen e ankimit të shqyrtojë vetëm pjesën e kundërshtuar të aktgjykimit

(tantum devolution quantum apellatum) dhe arsyet për të cilat kundërshtohet

aktgjykimi (ne eat judex ultra partium petitia).

3. Kuptimi i rregullës in dubio pro reo

Për zgjidhjen e çështjes penale vendosë gjykata në bazë të vërtetimit

të fakteve vendimtare, të cilat vërtetohen me radhë e po ashtu vërtetohen

edhe disa fakte të tjera të rëndësishme. Marrja e vendimit nga ana e gjykatës

mund të bëhet pa vërtetimin e fakteve të tjera të rëndësishme por jo edhe pa

vërtetimin e fakteve vendimtare. Gjykata gjatë vërtetimit të fakteve

ndërmerr procesin e subsumimit përmes silogjizmit gjyqësor të ligjit

material ose procedural. Kjo rrethanë bënë që vërtetimi i fakteve të jetë një

parakusht thelbësor për zbatimin e ligjit penal.

Vërtetimi i drejtë i gjendjes faktike në pajtim me parimin e së

vërtetës në procedurën penale, është detyrë e gjykatës në mënyrë që të japë

një vendim të drejtë dhe të ligjshëm. Gjatë dhënies së aktgjykimit gjykata

duhet të jetë e bindur se ka vërtetuar me siguri ekzistimin ose mosekzistimin

e një fakti të caktuar vendimtar në rastin konkret. E në rast të dilemës vjen

në shprehje ose zbatohet rregulla in dubio pro reo, që nënkupton se në rast

dyshimi lidhur me ekzistimin ose mosekzistimin e fakteve të caktuara

vendimtare duhet gjykuar në dobi të të pandehurit. Kjo përcaktohet qartë në

nenin 4 të KPP-së. Sipas këtij neni mëdyshjet lidhur me ekzistimin e

fakteve të rëndësishme për çështjen ose për zbatimin e ndonjë dispozite të

ligjit penal duhet të interpretohen në favor të pandehurit dhe të drejtave të tij

që garantohen me KPP dhe me Kushtetutën e Republikës së Kosovës. Këtu

fjala është për faktet që përbëjnë veçoritë e veprës penale të dënueshme si

dhe për faktet nga të cilat varet zbatimi i dispozitave të legjislacionit penal.23

23 Murati, Rexhep, op. cit., fq.102.


105

Mirëpo, kjo rregullë nuk vlen gjatë interpretimit të legjislacionit penal në

kuptimin e ngushtë, sepse në këtë raste para gjykatës shtrohet detyra që të

realizohet thelbi dhe kuptimi i ligjit.24

Po ashtu rregulla in dubio pro reo nuk

vlen në vërtetimin e fakteve provuese apo indiceve. Në fakt gjykata

përcakton veç e veç indicet sipas vlerësimit të lirë.25

Vetëm atëherë kur

gjykata në bazë të indiceve nxjerr përfundimin për faktin vendimtar, vlen

rregulla in dubio pro reo. Kjo rregull nuk vlen as për vërtetimin e fakteve

ndihmëse ose kontrolluese.26

Në Kodin e procedurës penale të Shqipërisë rregulla in dubio pro reo

është paraparë në nenin 4 të tij. Ky nen në paragrafin 1 parasheh

prezumimin e pafajësisë dhe në kuadër të këtij paragrafi është paraparë edhe

kjo rregulle sipas të cilit çdo dyshim për akuzën çmohet në dobi të

akuzuarit.

Në mënyrë të njëjtë rregulla in dubio pro reo është rregulluar edhe

me ligjin e procedurës penale të Maqedonisë respektivisht në nenin 4 të tij.

Sipas këtij neni për dyshimin në lidhje me ekzistimin apo mosekzistimin e

fakteve që e përbëjnë karakterin e veprës penale, apo nga të cilat varet

zbatimi i ndonjërës nga dispozitat e Kodit Penal, gjykata do të vendosë në

mënyrë më të volitshme për të akuzuarin.27

Njejtë si me privilegjet tjera, edhe kjo rregull ka pasur një zhvillim

shkallë-shkallë përgjatë historisë së procedurës penale. Fillet e saj i hasim në

të drejtën romake, megjithëse aplikimi i saj i saktë nuk është krejt i njohur.

Gjatë kohës së Republikës në Romë, rastet për të cilat nuk mund të merrej

vendim fajësues ose shfajësues gjykata mund ta marrte llojin e tretë të

aktgjykimit non liquet, me të cilin i pandehuri lëshohej nën gjykim. Në

rastet kur nuk mund të jepej aktgjykimi dënues apo ai lirues atëherë vet

dhënia e aktgjykimit të tretë ishte pasojë e aplikimit të rregullës in dubio pro

reo28

.

24 Ibid. 25 Ibid. 26 Ibid. 27 Neni 4, i Ligjit të Procedurës Penale të Maqedonisë. 28 Për zhvillimin historik të këtij instituti, shih më shumë në Sootak, Jaan, “Conviction Based on an

Alternative Offence.The Competeing Principles of In Dubio Pro Reo and Iura Novit Curia”.

JURIDICA Vol. 2 (2009) fq. 108-113; Hulsroj, Peter, The Principle of Proportionality (SPRINGER

Doderecht, Heidelberg, New York and London 2013) fq. 1-20.


106

Edhe pse procedura penale inkuizitore njihte institucionin e

aktgjykimit absolutio ab instantia - lënia e gjykimit të hapur për shkak të

mungesës së provave, kjo procedurë nuk e njihte rregullën in dubio pro reo

pasi që esenca e kësaj rregulle është në kundërshtim me premisat në të cilat

mbështetet procedura penale inkuizitore. Pozita e të pandehurit gjatë dhënies

së aktgjykimit të tillë ishte mjaftë e rëndë pasi që e linte të pandehurin në

pozitë të pasiguritë dhe të dyshimtë ku ndaj tij mund të ngritej procedura në

çdo kohë. Për të parën herë emërtimi in dubio pro reo është përdorur nga

autori i mirwnjohur italian Egidio Bossi (1487-1546)29

. Në të drejtën

bashkëkohore kjo rregull zbatohet gjerësisht për shkak edhe të zbatimit

prezumimit të pafajësisë në të drejtën procedurale të Evropës Kontinentale.

Siç e thamë më sipër, in dubio pro reo vlen për faktet nga të cilat

varet zbatimi i dispozitave të legjislacionit penal në procedurën penale.

Mirëpo, shtrohet pyetja nëse kjo rregulle vlen atëherë kur në procedurën

penale vërtetohet fakti, prej të cilit varet aplikimi i dispozitave që nuk i

përkasin legjislacionit penal, sikurse që janë çështjet prejudikuese dhe

kërkesat pasurore juridike.

Në lidhje me çështjet prejudikuese rregulla in dubio pro reo vlen

atëherë kur çështja prejudikuese është objekt i përcaktimit në procedurë

penale ndërsa në lidhje me kërkesën pasurore juridike nuk vlen.30

Përveç

kësaj, kjo rregulle nuk ka të bëjë edhe me vlerësimin e fakteve të

përcaktuara në procedurën e caktimit të dënimit, për të cilat gjykata është e

lirë t’i çmoj vet.31

Lidhur me përmasat e zbatimit të kësaj rregulle në teorinë

e procedurës penale janë të pranishme dy pikëpamje, ajo e gjerë sipas së

cilës kjo rregulle mund të zbatohet edhe gjatë interpretimit të ligjit kur në

rast dyshimi rreth interpretimit të rregullave juridike duhet miratuar zgjidhja

më e favorshme për të pandehurin.

Nëse rregulla in dubio pro reo zbatohet tek faktet që shkojnë në dobi

të pandehurit apo vetëm në dëm të tij, si dhe për të dyja rastet gjatë

zhvillimit të procedurës janë shfaqur mendime të ndryshme. Si në teori

ashtu edhe në praktikë lidhur me këtë mbizotëron mendimi se kjo rregull u

29 Pjesa “In Dubio Pro Reo”, botuar në MEMIM ENCYCLOPEDIA (2016). Në internet gjendet në:

http://memim.com/in-dubio-pro-reo.html (shikuar së fundi më 15 maj 2016). 30 Ibid. 31 Ibid.

http://memim.com/in-dubio-pro-reo.html


107

referohet fakteve që shkojnë në dobi të pandehurit e po ashtu edhe fakteve

që shkojnë në dëm të tij.

Në pajtim me rregullën e parë, fakti në dëm të pandehurit mund të

merret se ekziston vetëm atëherë kur është vërtetuar me saktësi dhe se

ekzistimi i tij është jashtë çdo dyshimi të arsyeshëm.32

Edhe për sa i përket

shkallës së dyshimit të nevojshëm për përdorimin e kësaj rregulle janë

shfaqur mendime të ndryshme. Disa autorë që angazhohen për zbatimin më

të gjerë të rregullës së përmendur thonë se kjo rregulle duhet përdorur sa

herë që dyshohet në ekzistimin e fakteve qoftë më dëm, qoftë në favor të

pandehurit, kurse për autorë të tjerë që përkrahin zbatimin e ngushtë të kësaj

rregulle, nuk mjafton çfarëdo dyshimi, por kërkohet një shkallë e caktuar e

dyshimit ose besueshmëria e bazuar se ekziston një fakt juridik relevant, e

kjo do të thotë se probabiliteti duhet të mbështetet në një arsye serioze.33

4. Fjala përfundimtare e të akuzuarit në procedurën penale

Pas përfundimit të procedurës penale gjyqtari i vetëm gjykues ose

kryetari i trupit gjykues u jep fjalën palëve, të dëmtuarit dhe mbrojtësit të

cilët duke u mbështetur në rezultatet e procedurës provuese në fjalën

përfundimtare paraqesin dhe i arsyetojnë përfundimet në të cilat ata kanë

arritur lidhur me çështjet për të cilat duhet të vendos gjykata. Sipas nenit

352 të KPP personat në fjalën përfundimtare mund t’u referohen provave të

pranueshme si dhe procedurës, ligjit në fuqi, karakterit dhe sjelljes së

dëshmitarëve gjatë procedurës gjyqësore, ata mund të përdorin tabela,

diagrame, përshkrime incizimesh të lejuara nga gjykata, mbledhje dhe

krahasime të provave nëse ato bazohen në prova të pranueshme, si dhe

zmadhim të ekzemplarëve të tyre për t’i demonstruar ose për t’i paraqitur si

ilustrim në gjykatë.

Prokurori i shtetit në fjalën e tij përfundimtare paraqet vlerësimin e

tij për provat e shqyrtuara në shqyrtim gjyqësor, shpjegon konkluzionet e tij

mbi faktet e rëndësishme për marrjen e vendimit, paraqet dhe arsyeton

propozimin e tij për përgjegjësinë penale të akuzuarit, për dispozitat e Kodit

32 Murati, Rexhep, op. cit fq. 103. 33 Ibid., fq. 104


108

Penal (më tej shkurt: KP) të cilat duhet zbatuar si dhe për rrethanat

lehtësuese dhe rënduese që duhet të merren parasysh me rastin e caktimit të

dënimit. Prokurori i shtetit nuk mund të propozojë lartësinë e dënimit, por

mund të propozojë shqiptimin e vërejtjes gjyqësore ose ndonjë dënim

alternativ nga neni 49 i KP-së.

I dëmtuari ose përfaqësuesi i tij i autorizuar, në fjalën e tij

përfundimtare mund të shpjegojë kërkesën e tij pasurore juridike dhe

potencon provat që ndërlidhen me përgjegjësinë penale të akuzuarit.

Mbrojtësi ose i akuzuari në fjalën përfundimtare praqet personalisht

argumentet për mbrojtjen e tij dhe mund të komentojnë pretendimet e

prokurorit dhe të dëmtuarit. Pasi mbrojtësi të ketë prezantuar argumentet për

mbrojtjen, i akuzuari ka të drejtë të deklarohet personalisht nëse pajtohet me

mbrojtjen e prezantuar nga mbrojtësi i tij dhe mbrojtjen e tillë ta plotësojë.

Prokurori publik dhe i dëmtuari kanë të drejtë të përgjigjen në mbrojtje,

kurse mbrojtësi apo i akuzuari kanë të drejtë që këto përgjigje t’i

komentojnë.

Në fjalën përfundimtare i akuzuari mund të merret me çdo problem i

cili sipas tij meriton vëmendje nga ana e gjykatës, mjafton që këto të kenë

lidhje me çështjen penale. Në qoftë se i akuzuari në fjalën e tij zbulon fakte

të reja që kanë rëndësi për çështjen, gjykata ka të drejtë që sipas detyrës

zyrtare ose me propozim të ndonjërës palë të rifilloj procedurën provuese

me qëllim që të pranohen ato. I akuzuari është i fundit i cili e merr fjalën

përfundimtare dhe kjo paraqet njërin ndër privilegjet më të rëndësishme për

të akuzuarin pasi që gjykata tërhiqet me përshtypjet e fundit në seancën për

këshillim dhe votim për të marrë vendim lidhur me çështjen.

Sipas nenit 356 të KPP-së, paraqitja e fjalës përfundimtare nga palët

mund të kufizohet në kohë nga gjyqtari i vetëm gjykues apo nga kryetari i

trupit gjykues. Gjyqtari i vetëm gjykues ose kryetari i trupit gjykues pasi të

ketë bërë vërejtje paraprake, mund të ndërpresë personin i cili në fjalën e tij

përfundimtare fyen rendin publik dhe moralin, fyen personin tjetër, përsërit

ose jep shpjegime të gjata të cilat qartazi nuk ndërlidhen me çështjen. Në

procesverbal të shqyrtimit gjyqësor shënohet koha dhe arsyeja e ndërprerjes

së fjalës përfundimtare. Kur akuzën e përfaqësojnë disa persona ose

mbrojtjen e përfaqësojnë disa mbrojtës, vetëm prokurori apo mbrojtësi


109

kryesor ose mbrojtësi i caktuar nga mbrojtësi kryesor mund të paraqet fjalën

përfundimtare në emër të palës së tyre. Pas paraqitjes së fjalës përfundimtare

nga të gjithë, gjyqtari i vetëm gjykues ose kryetari i trupit gjykues pyet nëse

ndokush ka edhe ndonjë deklaratë tjetër.34

Fjala përfundimtare e të pandehurit ose diskutimi përfundimtar siç

quhet në Kodin e Procedurës Penale të Shqipërisë është rregulluar me

paragrafin 4 dhe 5 të nenin 378 të këtij kodi. Sipas paragrafit 4 në çdo rast i

pandehuri dhe mbrojtësi duhet të kenë fjalën e fundit në qoftë se e kërkojnë

vet. Për dallim nga ky paragraf në procedurën tonë penale fjalën

përfundimtare i fundit e merr i pandehuri dhe për këtë nuk kërkohet nga ai

që të bëjë kërkesë. Kurse sipas paragrafit 5, diskutimi përfundimtar nuk

mund të ndërpritet për të marrë prova të reja, përveçse kur gjykata e çmon të

domosdoshme.35

5. Identiteti objektiv i aktgjykimit dhe i aktakuzës

Pas mbylljes së shqyrtimit gjyqësor, trupi gjykues së bashku me

procesmbajtësin tërhiqen në seancën për këshillim dhe votim në të cilën

merr aktgjykim. Aktgjykimi është vendim gjyqësor i cili merret dhe shpallet

në emër të popullit dhe njëherit përfaqëson zbatimin e KP në një rast

konkret. Aktgjykimi i formës së prerë ka fuqinë e ligjit për çështjen

konkrete penale dhe si i tillë është i detyrueshëm për të gjithë. Nëpërmjet tij

zbatohen masat e shtrëngimit shtetëror kundër atyre që është vërtetuar se

kanë kryer vepër penale.

Me rastin e marrjes së aktgjykimit gjykata duhet të ketë kujdes për

identitetin subjektiv dhe atë objektiv të aktgjykimit me aktakuzë.

Aktgjykimi mund t’i përkas vetë personit të akuzuar dhe vetëm veprës e cila

është objekt i aktakuzës së parashtruar, ndryshuar ose të zgjeruar në

shqyrtim gjyqësor. Njëra ndër shkaqet e atakimit të aktgjykimit shkeljet

esenciale të dispozitave të procedurës penale në këtë rast në veçanti kur

gjykata me aktgjykim ka tejkaluar akuzën.

34 Neni 356, pragrafi 1, 2, 3 dhe 4 i KPP-së. 35 Neni 378, paragrafi 4 dhe 5 i Kodit të Procedurës Penale të Shqipërisë.


110

Identiteti objektiv i aktgjykimit dhe i aktakuzës paraqet njërin ndër

privilegjet më të rëndësishme për të pandehurit pasi që mbron të drejtat e

këtij të fundit për të mos u akuzuar ose dënuar për veprën penale të cilën

nuk e ka kryer.

6. Përparësitë e të pandehurit në procedurën penale tek mjetet e

rregullta juridike

Deri më tani kemi folur dhe shtjelluar privilegjet më të rëndësishme

të të pandehurit në procedurën penale. Para se të lëshohemi në trajtimin e

përparësive të pandehurit është me rëndësi të shpjegohet kuptimi i

privilegjeve dhe përparësive. Siç kemi theksuar edhe më herët KPP ka

paraparë një varg privilegjesh dhe përparësish. Lidhur me definicionin apo

kuptimin e nocionit të privilegjeve është me rëndësi të theksohet se ato i

japin të pandehurit një të drejtë, një pozitë privilegjuese të cilën pala e

kundërt nuk e ka. Kurse përparësitë e të pandehurit kanë të bëjnë me të

drejtat procedurale, këto të drejta realisht i gëzon edhe pala e kundërt

mirëpo në situata të caktuara ka një epërsi ndaj prokurorit publik sikurse ky

i fundit gëzon disa epërsi me vet faktin se është organ shtetëror në raport me

të pandehurin. Për këtë arsye përparësitë e të pandehurit synojnë

baraspeshimin e pozitës së të pandehurit me atë të prokurorit të shtetit si

organ shtetëror. Ti shohim tani një nga një se cilat janë përparësitë e të

pandehurit në procedurën penale, përkatësisht institution e restitutio in

integrum dhe institutiin e ankesës.

Rikthimi në gjendjen e mëparshme paraqet njërin ndër përparësitë e

të pandehurit tek mjetet e rregullta juridike. Procedura penale përbëhet prej

një varg afatesh të cilat kanë për qëllim të zhvillimi të saj pa zhargitje në

pajtim me parimin e ekonomizimit si dhe atë të shpejtimit. Në aspektin e

përgjithshëm afatet kanë rëndësi të madhe në zhvillimin dhe përfundimin e

procedurës penale ku lëshimi i tyre ka si pasojë humbjen të drejtave të

caktuara nga ana e subjekteve procedurale, sidomos nga i pandehuri në këtë

rast. Mirëpo, përkundër që kjo konsiderohet si efekt pozitiv në raste të

caktuara kur lëshimi i afatit për ndërmarrjen e ndonjë veprimi procedural


111

bëhet për shkaqe të arsyeshme, atëherë lëshimi i tij ka pasoja negative në

këtë rast.

Pasojat negative të lëshimit të afatit më së tepërmi vërehen te lëshimi

i afatit për paraqitjen e mjetit juridik, meqë gjykata a limine e hedhë atë pa e

marrë në shqyrtim.36

Pasi që shkaqet e lëshimi i afatit mund të jenë të

arsyeshme ligjvënësi ka paraparë mundësinë që subjektet procedurale

konkrete mund të kërkojnë rikthimin në gjendjen e mëparshme duke kërkuar

nga gjykata të rivendos afatin e me këtë të eliminohen pasojat a pakëndshme

të lëshimit të afatit duke i mundësuar ndërmarrjen e veprimeve procedurale.

I pandehuri mund të kërkojë kthimin në gjendjen e mëparshme për

shkak të lëshimit të afatit për paralajmërimin e ankesës si dhe për shkak të

lëshimit të afatit për paraqitje të ankesës. Ankesën si mjetit juridik mund të

paraqesin shumë persona. Mirëpo, këtu duhet potencuar faktin se kthimin në

gjendjen e mëparshme për shkak të lëshimit të afatit për paralajmërimin apo

për paraqitjen e ankesës mund të kërkojë vetëm i pandehuri.37

Kjo paraqet

një përparësi me rëndësi me të cilën i mundësohet të pandehurit që pas

lëshimit të afatit për paraqitje të ankesës përmes kësaj kërkese t’i rifitoj të

drejtën për paraqitje të mjetit juridik. Pasi vetëm i pandehuri mundet me

paraqitë kërkesën për kthim në gjendjen e mëparshme për shkaqet e cekura

më lartë kjo është një përparësi e tendencës për mbrojtjen e të drejtave të

njeriut.

Sipas nenit 447 të KPP-së nëse i pandehuri për shkaqe të arsyeshme

nuk paraqet ankesë kundër aktgjykimit ose kundër aktvendimit për

konfiskimin e dobisë pasurore juridike brenda afatit, gjykata i lejon kthimin

në gjendje të mëparshme për paraqitjen e ankesës nëse brenda (8) ditësh nga

pushimi i shkaqeve për mosrespektimin e afatit i pandehuri paraqet kërkesë

për kthim në gjendjen e mëparshme dhe paraqet paralajmërimin për ankesë

ose ankesën së bashku me kërkesë. Kërkesa për kthim në gjendjen e

mëparshme nuk mund të paraqitet nëse kanë kaluar (3) muaj.

Lidhur me kërkesën për kthim në gjendjen e mëparshme vendosë

kryetari i trupit gjykues i cili ka marrë aktgjykimin ose aktvendimin kundër

të cilit është ushtruar ankesë. Kundër aktvendimit me të cilin lejohet kthimi

36 Sahiti, Ejup - Murati, Rexhep, op. cit., fq. 104. 37 Ibid.


112

në gjendjen e mëparshme nuk lejohet ankesë. Kurse kur i pandehuri paraqet

ankesë kundër aktvendimit me të cilin refuzohet kthimi në gjendjen e

mëparshme, gjykata detyrohet që këtë ankesë, përgjigjen në ankesë dhe

procesverbalet t’ia dërgojë gjykatës më të lartë për marrjen e vendimit.

Parimisht kërkesa për kthim në gjendjen e mëparshme nuk e pezullon

ekzekutimin e aktgjykimit, por gjykata kompetente për marrjen e vendimit,

sipas nenit 449 të KPP-së, mund të vendosë ndërprerjen e ekzekutimit derisa

të merret vendimi lidhur me kërkesën.

Ankesa paraqet një përparësi mjaftë të rëndësishme të cilën e ka i

pandehuri tek mjetet e rregullta juridike. Mirëpo, duhet theksuar se KPP-ja i

vitit 2013 nuk e parasheh këtë përparësi mjaftë të rëndësishme për të

pandehurin dhe kjo paraqet një mangësi si dhe regres pasi që KPP-ja i

mëparshëm e ka paraparë atë ashtu që ne në vazhdim do të trajtojmë këtë

sipas KPP-së të vjetër. Është me rëndësi të theksohet se ankesë kundër

aktgjykimit të marrë nga gjyqtari i vetëm ose trupi gjykues i gjykatës mund

të paraqesin personat e autorizuar në afat prej 15 ditësh nga dita e dorëzimit

të kopjes së aktgjykimit dhe se respektimi i këtij afati është me rëndësi pasi

që me paraqitjen e ankesës në afatin e caktuar pezullohet ekzekutimi i

aktgjykimit.

Ankesë mund të paraqesin prokurori i shtetit, i akuzuari, mbrojtësi,

përfaqësuesi ligjor i të akuzuarit dhe i dëmtuari. Sipas nenit 382 të KPP-së

ankesa kundër aktgjykimit duhet t’i përmbaj këto elemente: të dhënat mbi

aktgjykimin i cili ankimohet; arsyet për kundërshtimin e aktgjykimit nga

neni 383 i këtij KPP-së: propozimin për anulim të tërësishëm apo të

pjesërishëm të aktgjykimit ose për ndryshim të tij; dhe, së fundi,

nënshkrimin e ankuesit.

Gjykata posa ta pranoj ankesën shikon se a është hartuar në

përputhje me ligjin dhe nëse ajo është e mangët, e thërret ankuesin që ta

plotësojë ose atë e hedhë. Përveç kur ankesën e ka paraqit i akuzuari i cili

nuk ka mbrojtës të cilin gjykata e shkallës së parë e thërret që brenda afatit

të caktuar ta plotësojë ankesën me parashtresë me shkrim, ose me

procesverbal pranë kësaj gjykate.

Në rast se ankuesi nuk e përmbush kërkesën e tillë dhe ankesa nuk

përmban informatat lidhur me arsyet e atakimit të aktgjykimit, arsyetimin


113

dhe nënshkrimin e ankuesit, ankesa hedhet. Mirëpo, ankesa e parashtruar

nga i akuzuarit i cili nuk ka mbrojtës nuk hedhet vetëm atëherë kur përmban

të dhënat se cilit aktgjykim i referohet dhe kjo paraqet një përparësi për të

pandehurin në raport me prokurorin publik i cili nuk e gëzon këtë të drejtë

pasi që gjykata e hedh ankesën.

7. Përparësitë e të pandehurit në procedurën penale tek mjetet e

jashtëzakonshme juridike

KPP parasheh disa përparësi tek mjetet e jashtëzakonshme juridike

e posaçërisht tek rishikimi i procedurës penale. Një përparësi e rëndësishme

e të pandehurit është kur sipas nenin 424 të KPP gjykata kompetente për të

vendosur mbi rishikimin e procedurës penale mëson se ekzistojnë shkaqet

për rishikimin e procedurës penale, për këtë e njofton të dënuarin ose

personin e autorizuar për paraqitje të kërkesës për rishikim. Siç është cekur

edhe më herët kjo paraqet një përparësi të cilën pala e kundërt gjegjësisht

prokurori publik nuk e ka.

Së fundi, si përparësi tjetër e të pandehurit mund të merret mundësia

e rishikimit të procedurës penale në favor të të dëmtuarit në çdo kohë. Me

fjalë të tjera kjo domethënë se rishikimi mund të bëhet edhe pasi i dënuari ta

ketë vuajtur dënimin, pa marrë parasysh parashkrimin, amnistinë dhe

faljen.38

38 Murati, Rexhep, op. cit. fq 107 dhe 108.


114

PËRFUNDIM

Në procedurën penale bashkëkohore i pandehuri gëzon një varg

privilegjesh dhe përparësish, të cilat dallojnë prej njërës procedurë në tjetrën

për nga vëllimi dhe brendia e tyre. Këto privilegje dhe përparësish të

pandehurit i mundësojnë një pozitë të barabartë me prokurorin publik si

organ shtetëror, mirëpo, kjo barazi e cila synohet në të drejtën bashkëkohore

ka karakter parimor dhe jo absolut.

Në literaturën e procedurës penale favoret e të pandehurit,

përkatësisht të drejtat që i takojnë atij si palë dhe si burim informacioni, siç

është thënë, quhet favor defensionis, që do të thotë përparësi e mbrojtjes. Më

fjalë të tjera në procedurën e sotme penale ka një varg rregullash që synojnë

ta bëjnë më të mirë pozitën e të pandehurit, të cilat në tërësinë e tyre

përbëjnë favor defensionis. Është me rëndësi të theksohet se opinioni publik

dhe praktika gjyqësore supozohet se kanë njohuri të solide lidhur me

definicionin dhe përmbajtjen e privilegjeve dhe përparësive të pandehurit në

procedurë penale. Kjo nga shkaku se privilegjet në kuptimin e ngushtë të

fjalës janë të drejta të cilat i gëzon vetëm i pandehuri dhe të cilat të drejta

nuk i ka prokurori i shtetit si palë e kundërt. Ky punim synon që sado pak të

jep njohuri për ata që janë në pozitë të vendosin për privilegjet dhe

përparësitë e të pandehurit në procedurë penale.

Përparësitë e të pandehurit në procedurë, në anën tjetër, u pa se kanë

të bëjnë me disa të drejta të drejta të veçanta të cilat i posedon edhe

prokurori i shtetit mirëpo i pandehuri në situatë të caktuar ka një epërsi në

raport me të. Privilegjet në kuptimin e gjerë përfshijnë privilegjet në

kuptimin e ngushtë si dhe përparësitë e të pandehurit në raport me

prokurorin e shtetit.

KPP i Kosovës i vitit 2013 ka paraparë privilegjet dhe përparësitë e

të pandehurit në procedurën penale, sipas të cilit privilegjet kryesore të tij

janë in dubio pro reo, fjala përfundimtare e të pandehurit në procedurën

penale, identiteti objektiv i aktgjykimit dhe i aktakuzës, ndalimi reformatio

in peius, beneficium cohaesionis, etj, kurse përparësitë e të pandehurit


115

ndeshen si në procedurën sipas mjeteve të rregullta juridike ashtu edhe në

procedurën sipas mjeteve të jashtëzakonshme juridike.

Ky punim dhe diskutimi në te ka për qëllim provokimin e një

hulumtimi të mëtejmë të kësaj materje e cila nuk është lëruar aq sa duhet

ndër ne në botën shqiptare. Kjo është kështu në veçanti sa i përket aspekteve

komparative dhe teorike të saj. Në Kosovë, si dhe në vendet tjera ish

komuniste që kanë kaluar tranzicionin, nuk ekzistojnë shënime të sakëta sa i

përket gjendejs së privilegjeve dhe përparësive të të pandehurit në

procedurën penale, përkatësisht vështirë të thuhet se si është gjendja e të

pandehurit në praktikë. Kjo nënkupton se në parim, diszpozitat procedurale

penale dhe legjislacioni pozitiv kosovar pas vitit 1999 ka qenë relativ isht

modern dhe ka ndjekur standardet evropiane mbi këtë çështje. Shpresojmë

se ky punim do të provokoj më shumë diskutim e hulumtim edhe sa i përket

aspekteve praktike të pozitës së të pandehurit në procedurën penale

kosovare.


116

Xhemajl Veliqi, Phd. Cand

PRIVILEGES AND ADVANTAGES OF THE DEFENDANT IN

CRIMINAL PROCEDURE: THEORETICAL AND

COMPARATIVE ASPECTS

Summary

This paper discusses and analyses from a comparative and national

perspective the position of the defendant in criminal proceedings. This

position is determiuned, inter alia, by several institutes of criminal

procedure that taken toghether constitute the so called privileges and

advantages of a defendant in criminal proceedings. As such they are ment to

enable the defendant to preserve their rights and dignity during criminal

proceedings. Some of these privileges are as old as the Roman Law

stretching to the modern times. This is in particular the case with the

institute in dubio pro reo.

In dubio pro reo in Roman and Medical times, nevertheless, had a

different meaning and content as it was menat to serve those societies based

entirely on inquisition.

Other instituttes and advantages of the defendant are of equal

importance as they perserve the solid position of the defendant duyring

criminal proceedings. One of them is beneficium cohaesionis which aims at

preserving the advantagous position of the defendant vis-a-vis the

prosecutor during all its phases, no matter the knowledge of the former

regarding his/her situation during the criminal proceedings.

Reformatio in peius is not less important as a privilege as it enables

the defendant to get protected in case he/she complains or goes further with

criminal proceedings. No action undertaken by him/her can go to their

detriment. This is an old rule as well known in antiquity but had a very

different menaning.


117

Other institutes and advantages, such as the identity of the

indictement with the judgement, are very important and are discussed in this

paper. This advantage alongiside with the right to a final word enbale the

defandant to express their views as they deem usefull and at the same time

protect the defendant from not being convicted for something that they have

not committed.

This paper and its discussion aim to provoke further research on this

subject which is really in scarcity in Kosovo. This is true in particular when

it comes to comparative aspects of it. In Kosovo, as in many former

Communist countries that underwent the transition, no records on the

situation of human rights existed or kept properly so that others would be

able to know more on the state of affairs of the privileges and advantages of

the defendenats during criminal proceeedings. We hope that this paper

would represent a small contribution in this regard.


118

Nënshkrimi i bashkëpunimit në mes Revistës “Juridica” dhe Revistës

Ndërkombëtare të Shkencave Shoqërore “Vizione” nga Shkupi, të nënshkruara

nga Dekani i Kolegjit Evropian “Juridica” Prof. As. Dr. Agron Beka dhe Prof.

Dr. Nazmi Maliqi nga Revista “Vizione”.

Documents

Kolegji Evropian “Juridica” Revistë për studime juridike ... · PDF filehumbur gjurmët e mënyrës së krijimit të kapitalit financiar fillestar , ato ... 2007; Beka, A., Krimi