KÜLTÜRÜ VE SANATIYLA EYUPSULTAN SEMPOZYUMU VIisamveri.org/pdfdrg/D088225/2003/2003_KUTG_KUTT.pdfve fa˝¬lete ma'¬l olup ®¿ir-i ömründe 1201 Ra-ma˝®n- ıﬂer¬fi n f nda

EYÜPSULTAN SEMPOZYUMU VI

TARİHİ, KÜLTÜRÜ VE SANATIYLA ••

EYUPSULTAN SEMPOZYUMU

VI TEBLİGLER

-l'Uı·ldytı-Dlymıel Vakfı lsl!lm Amşurmuhm Merkezi

KtitUphaflesi

Dem. No:

Tas. No: '3)6- (4:

<t; "1\J' s

EYÜP BELEDİYESİ KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜGÜ TEL: (0.212) 563 16 65- 616 0098

FAX: (0.212) 616 00 78 e.mail: [email protected] ·

3

E Y Ü P S U L T A N

2

SEMPOZYUMU V I

EYÜP BELEDİYESİ KÜLTÜR YAYINLARI

19 GENEL YÖNETİM

OSMAN SAK

YA11N SORUMLUSU

İRFAN ÇALIŞAN

KAPAK VE SAYFA TASARiivil

İLGİ TANITIM

FiLM

AS GRAFİK

BASKI

ELİT OFSET

BASILDIGI YER

İSTANBUL

BASK! TARİHİ

MART 2003 ISBN 97 5-93844-1-8

Eyüpsultan Sempozyumu kitabıııda kullmıılmı, tebliğ sahibine ait olanlar dışıııdaki görsel malzemeler

Eyüp Belediyesi Kültür ve Turizm Müdürlüğü arşivine aittir. Kitaptaki tiinı yazılarm ve görselmalzemelerin yayııı hakkı Eyüp Belediyesi'ne aittir. Bir başka yerde izinsiz olarak yaymlmıamaz ve kullmıılamaz.

,.

,.7.

Prof. Dr. Günay Kut Turgut Kut

E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U V I

52

1939’da Bayburt’ta do¤du. 1956y›l›nda bafllad›¤› ‹.Ü. Türk Dili veEdebiyat› Bölümünü 1961 y›l›nda

bitirdi. Ali fiir Neva’i ile ilgili doktoraçal›flmas›n› ayn› üniversitede 1965

y›l›nda tamamlad›. Heflt Bihifltincelemesi ile doçent oldu. (1982).

De¤iflik üniversitelerde sürdürdü¤übilimsel çal›flmalar›n›n yan›nda,

bilimsel dernekler ve bilimseldergilere üye olarak katk›larda

bulundu. Yay›nlanm›fl çeflitli kitaplar›yan›nda, birçok dergide bilimsel

makale ve araflt›rmalar›, ansiklopedi-lerde madde çal›flmalar› yay›nland›.

Halen Bo¤aziçi Üniversitesi Türk Dilive Edebiyat›’nda ö¤retim üyesi

olarak çal›flmalar›n› sürdürmektedir.

‹lk ve orta ö¤retimi (St. Benoit)‹stanbul’da bitirdi. ‹stanbul Üniver-sitesi Fen Fakültesi; ‹ktisat Fakültesi,

Bas›n-Yay›n Bölümü’nü bitirdi(1965). Daha sonra Chicago Üniver-

sitesi’nde Bas›m Tarihi okudu.Regeinstein Kütüphanesi Orta Do¤u

Dölümü’nde (assistant bibliographer)olarak çal›flt› (1970-1975). AtatürkKitapl›¤› Müdürlü¤ü yapt› (1980-

1982). Çeflitli ansiklopedilerde(Meydan Larousse 1964-1969; GeliflimLarousse 1982-1985) metin yazarl›¤›

ve editörlük yapt›. Bafll›caçal›flmalar›: "Türkçe Yazma EserlerKataloglar› Repertuvar›" Türk Dili

Araflt›rma Y›ll›¤›-Belleten 1972(Ankara, 1973): 183-240.

AYVANSARAYÎ HAFIZ HÜSEY‹N B. ‹SMA‹L

(?- 15 Ramazan 1201/1 Temmuz 1787)

VE ESERLER‹*

‹stanbul'un çeflitli tarihî mimarî yap›lar›için eflsiz bir kaynak, yine çeflitli sivil ve dinîyap›lar›n kitabe örneklerini toplayan bir mec-mua, biyografi (vefayat) alan›nda k›ymetli ikieser b›rakan Ayvansarayî’nin do¤um tarihi vehayat› hakk›nda bilgi yok denecek kadar az-d›r.

Elimizde bulunan baz› bas›l› kaynaklarda birbirinin tekrar›ndan baflka bir fley de¤il-dir(1). Hayat› ile ilgili bilgileri kendi eserlerin-den ç›karabiliyoruz.

Müstakimzade Süleyman Sadeddin Efen-di'nin (1719-1788) Ayvansarayî'nin babas›n›nölümüne düflürdü¤ü bir tarihten anlafl›ld›¤›nagöre(2):

øad¬ce n®m Sul”®n ibnetü's-Sul”®n MeΩemmed ø®nKi oldur ehl-i Ωayr®t-ı sel®t¬n-i sa’®det-c¬lAnıñ ya‘n¬ teberd®r®nına bu ket¿ud® olupÇer®∫-ı ¿®◊◊ı olan fa¿r-ı a∆r®n º®cı √sm®‘¬l

Edince irtiΩ®li a∆rab®sın eyledi pür-∫amVel¬ hem-s®yesi bu fieybetü'l-øudr¬ zih¬ tebc¬lZiy®ret eyleyen böyle du‘® edip desin t®r¬¿“av®f-ı beyt-i firdevs ede c®n-ı º®cı √sm®‘¬l

8 fia‘b®n 1165 (21 Haziran 1752)

Babas› Hac› ‹smail A¤a(3), Sultan IV. Meh-med'in k›z› (ve sadr-› azam Damad Hasan Pa-fla'n›n kar›s›) Hatice Sultan'›n(4) teberdarlar›-n›n kethudas›d›r(5). 8 fiaban 1165/21 Haziran1752'de vefat edip Ayvansaray'da TokludedeMescidi(6) civar›nda Ebu fieybetü'l-Hudrî tür-besi(7) haziresine defn edilmifltir.

Haf›z Hüseyin'in "Ayvansarayî" mahlas›-n› do¤du¤u semtten ald›¤› aflikârd›r. Dergâh-›âli Yeniçeri sekbanlar›n›n 15. ortas›ndan oldu-¤unu da çeflitli eserlerinde özel olarak belirtir."◊®Ωib ve m®lik º®fı˙ ºüseyin bin el-º®c √sma‘¬l

Ayv®nsar®y¬ be-maΩalle-i “o∆ludede yeniçeriy®n-ıderg®h-ı ‘®l¬ onbefl sekb®nlar" (Örnekler için bakres: 1, 2, 3).

Ayvansarayî kendinden haf›z olarak bah-setti¤ine göre haf›zl›¤› belki de kendisine üs-tad›m(8) dedi¤i Tokludede imam› fleyhü'l-kur-ra Halil Efendi'ye ba¤lanabilir ve Halil Efen-di'den Kur’an› h›fz etti¤i düflünülebilir.

ºad¬∆a'n›n, özeti say›labilecek di¤er birkaynakta(9) ise Ayvansara-yî'nin vefat› flöyleanlat›lmaktad›r:

"—®Ωib-i ºad¬∆atü'l-cev®mi‘ Ayv®nsar®y¬ º®fı˙ºüseyin Efendi √stanbul d®¿il¬ ve ¿®ric¬ ve Eyüb ve

civ®rı, ƒasımpafla, R‚meli∆ava∆Ωi◊®rına varınca veƒa¥ı ∆aryesinden Üsküdar civ®rıyla Anado-lu∆ava∆Ωi◊®rına varınca cem‘an 851 cev®mi‘ vemes®cidin her birinde ed®-i ◊al®t ile teks¬r-i fluh‚dve fa˝¬lete ma'¬l olup ®¿ir-i ömründe 1201 Ra-ma˝®n-ı fler¬fi nı◊fında a∆rab®sından ƒızıl Mescidim®mı efendinin ¿®nesine mis®fir gidip Z®l PaflaC®mi‘i'nde bad’e’l-ed®-i ter®v¬Ω ¿®ne-i mek‚reyedu¿‚l ve sedd-i b®b eyledigi va∆it fücceten irtiΩ®l-id®r-ı be∆® eylemifl."

15 Ramazan 1201/1 Temmuz 1787 pazargünü vefat etti¤i anlafl›lan Ayvansarayî Ay-vansaray'a yak›n olan Zal Mahmud Pafla Ca-mii haziresine defn edilmifltir (10). Biz o civar-da yapt›¤›m›z süreli araflt›rmalarda Ayvansa-rayî'nin mezar tafl›na tesadüf edemedik**.

Eserleri ve Müellif hatt› meselesi

Yukar›da belirtti¤imiz gibi Ayvansara-yî'nin hayat› hakk›nda pek bir fley bilmiyoruz.Tahsili, yetiflme tarz› karanl›kt›r. Bildi¤imiztek fley, haf›zl›¤› ve Yeniçeri sekbanlar›ndanoldu¤udur. Buna ra¤men bize k›ymetli eserlerb›rakm›flt›r. ºad¬∆a's› ‹stanbul'un camileri, eskieserleri ve tarihî yap›lar›yla u¤raflanlar›n elin-den düflmeyen bir kaynakt›r. Biyografi ile dehayli u¤raflm›flt›r. Terceme-i mefl®yi¿ ve Vefey®t-

› sel®”¬n ad› alt›ndaki eserleri fleyhlerin, devlet rica-linin ve di¤er bir hayli flahs›n biyografilerini, gömü-lü bulunduklar› yerleri belirtmesi bak›m›ndan önem-lidir. Mecm‚‘a-i tev®r¬¿'i ise çeflme, hamam, tek-ke, cami, mescid, medrese vs. yap›lar›n kita-belerini vermesi bak›m›ndan k›ymetli bireserdir. Buradan ç›kan sonuca göre Ayvansa-rayî, ‹stanbul'u iyi tan›yan, gezen, dolaflan vegördüklerini, okuduklar›n› kaydeden gözlem-ci bir kiflili¤e sahiptir.

Bunlar›n yan› s›ra fliire de özel bir merak›oldu¤u toplad›¤› Efl‘®r-n®me-i Müstez®d¬ ve

‘§flı∆ ‘Ömer D¬v®nı'ndan anlafl›lmaktad›r.

Birkaç esere birden bafllad›¤› ve bunlar›biribirine paralel yürüttü¤ü görülüyor. Mec-mua's›na 1179/1765-66'da bafllarken di¤eryandan Efl‘®r-n®me-i Müstez®d¬’yi 1181/1767-68'de toplamaya bafllam›flt›r. 1182/1768-69 y›-l›nda da ünlü ºad¬∆a's›na giriflmifltir.

Ayvansarayî'nin göze çarpan di¤er birözelli¤i de eserini nerede yazd›¤›n› veya istin-sah›n› nerede yapt›¤›n› belirtmesidir. Meselâ ilk19 yapra¤› kendi hatt›yla olan Süleymaniye Kü-


53

(1) SO, II, s. 215; OM., III, s. 48-49;GOW., s. 315-316; Agâh S›rr› Levend,Türk Edebiyat› Tarihi I, Ankara 1973,s. 423. (2) Mecmua, 55b; Hadika, I, s. 144. (3) SO., I, s. 364. (4) Hatice Sultan ikinci vezir Musa-hip Mustafa Pafla'dan dul kal›nca(1680), a¤abeyi Sultan II. Mustafa ta-raf›ndan Moral› Hasan Pafla ile evlen-dirildi. Bu tarihten sonra "Damad","Eniflte" diye ça¤r›ld›. Daha sonrasadr-› azam oldu. Ça¤atay Uluçay,Padiflahlar›n Kad›nlar› ve K›zlar›,Ankara 1980, s. 68-69. Damad HasanPafla'n›n azli ve kar›s›yla beraber, ‹z-mit'e sürgünü için bak., Osmanl› Ta-rihi Kronolojisi, ‹stanbul 1971, c. V, s.51, No. 127. (5) Hac› ‹smail A¤a'n›n Hatice Sul-tan'›n teberdarlar kethudas› oldu¤uMüstakimzade'nin vefat›na düflürdü-¤ü tarihten ve de ayr›ca Ayvansara-yî'nin "pederim ve sebeb-i vücûdumel-Hâc ‹sma’il Efendi ki HadîceSultân bint-i Mehmed Hân’›nteberdârlar kethudâs› idi.." (Hadika,I, s. 144) kayd›ndan anlafl›lmaktad›r.Halbuki, SO., II, s. 215'de Damad Ha-san Pafla'n›n odac›s› olarak gösteril-mifltir. Buradan naklen Vefeyât-› Selâ-tîn ve Meflâhîr-i Ricâl, Haz. Fahri Ç.Derin, ‹stanbul 1978, s. XIII. Haz›rla-y›c› a.g.y. de ayr›ca Ayvansarayî'ninyeniçeri zümresinde "Baltac›lar Ket-hudal›¤›nda" (?) bulundu¤unu kay-nak vermeden belirtmifltir. SO., II, s.146-147. Damad Hasan Pafla'dan bah-sederken "... Kethudas› ‹zmirli (‹sma-il A¤a) sefih olmakla padiflah›n vefa-t›nda Sinop'ta kalebend olup1127/1715 Muharreminde katl olun-du" denmekte ise de Ayvansarayî'ninbabas› ‹smail A¤a ile bir ilgisi yoktur. (6) Hadika, I, s. 143-146. (7) Ebu fieybe için bak: Süheyl Ünver,‹stanbul'da Sahâbe Kabirleri, ‹stan-bul 1953. Burada naklen ‹smail Giray(ad› alt›nda Nezih Uzel), ‹stanbul'daSahâbe Kabirleri, ‹stanbul 1975, s. 45-49. Tokludede haziresinin eski hali veBizans devrindeki durumu için bak:Mehmed Ziya, ‹stanbul ve Bo¤aziçi,‹stanbul 1336, c. I, s. 55-56. Ayr›ca oy›llardaki resimleri s. 248 ve 252. (8) Hadika, I, s. 144. Mustakimza-de'nin Halil Efendi için düflürdü¤üvefat tarihi için Mecmua, 55b ve Ha-dika, I, s. 144. (9) fieyhü'l-islam S›tk›zade Ahmed Re-flid Efendi, Tuhfetü’r-râg›bîn, MilletKütüphanesi, Ali Emiri Tarih BölümüNo. 928, 7a ve Süleymaniye Kütüpha-nesi Esad Efendi No. 2411, 10b-11a.(10) OM, III, s. 48.

* Ayn› addaki makalemiz 1982 y›-l›nda ‹stanbul Üniversitesi Edebi-yat Fakültesi Tarih Dergisi s.XXXI-II’te bas›lm›flt›r. Bu tebli¤ büyük öl-çüde ayni makaleye dayanmaktaolup literatür aç›s›ndan güncelleflti-rilmifltir.Makalede s›k s›k geçen baz› kay-naklar›n k›saltmalar›GGOOWW: Franz Babinger, Die Gesc-hichtsschreiber der osmanen undIhre Werke. Leipzig, 1927. HHaaddiikkaa: Ayvansarayî Haf›z Hüse-yin b. ‹smail, Hadikatü'l-Cevami’. 2Cilt ‹stanbul, 1281. MMeeccmmuuaa: Ayvansarayî Haf›z Hü-seyin b. ‹smail, Mecmua-i Tevarih.Topkap› Saray› Müzesi Kütüphane-si, Hazine 1565. OM: Bursal› Tahir Bey, Osmanl› Mü-ellifleri, Cilt 3, ‹stanbul 1342 [1923-24]. SO: Mehmed Süreyya, Sicill-i Osma-ni, Cilt 1-2, ‹stanbul 1308-1311 [1890-94].**Araflt›rmalar›n›z sonunda Ayvan-sarayî’nin mezar tafl›n› bizler de bu-lamad›k (yay›nlayan›n notu)

tüphanesi Esad Efendi No. 3569 nolu mecmu-ada hatime ve ketebe kayd›ndan sonra (19a):

"Bu kit®b Üsküdar'da R‚m MeΩmed PaflaC®mi‘-i (metinde C®mii fleklinde) fler¬finin ∆arflındaÇu∆ur Sar®y demekle ma‘r‚f fiems¬ AΩmed Pa-flaz®de Bey'in ∆ona∫ında yazılmıfltır..." (Bak resim2). Keza Efl‘®r-n®me-i Müstez®d¬'nin(144a-144b)ketebe kayd› k›sm›nda: "...Piy®le Pafla ºamm®mınıñ∆arflısında ∆ahveci Derv¬fl AΩmed'iñ ∆ahvesinde ya-zıldı..." (Bak resim 4 ve 5)

Afla¤›da Ayvansarayî'nin eserlerini s›ra-s›yla belirttikten sonra herbirinin tavsifi ayr›ayr› yap›l›rken gereken yerlerde ayr›nt›lar daverilecektir.

1. ººad¬∆atü'l-cev®mi‘(11)

1. ‹. Ü. Merkez Kütüphanesi T. 2022. ‹. Ü. Merkez Kütüphanesi T. 24343. ‹. Ü. Merkez Kütüphanesi T. 88684. ‹. Ü. Merkez Kütüphanesi T. 88705. ‹. Ü. Merkez Kütüphanesi T. 88716. ‹. Ü. Merkez Kütüphanesi T. 88727. ‹. Ü. Merkez Kütüphanesi T. 95938. ‹. Ü. ‹bnü'l Emin M. Kemal ‹nal B. No. 2613. 9. ‹. Ü. T›p Fakültesi T›p Tarihi ve Deontoloji Kür-

süsü Kütüphanesi Q. 2609. 10. ‹l Halk (Millet Kütüp.) Ali Emiri K›sm› Tarih 92511. ‹l Halk (Millet Kütüp.) Ali Emiri K›sm› Tarih 92612. Süleymaniye Kütüphanesi Ba¤dadl› Vehbi 131813. Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi 224714. Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi 224815. Süleymaniye Kütüphanesi Fatih 432016. Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Ba¤›fllar 24117. Topkap› Saray› Müzesi Kütüphane Hazine 156818. Ankara Türk Tarih K. Kütüphanesi No. 41819. Marburg Devlet Kütüphanesi Hs. or. quart 110720. Tübinger Devlet Kütüphanesi Ms. or. quart 104721. Paris Millî Kütüphane Suppl. Turc. 108422.Uppsala Üniversite Kütüphanesi No.

67323.Viyana Millî Kütüphane No. 1284

II. MMecm‚‘a-i TTev®r¬¿

1. Topkap› Saray› Müzesi KütüphanesiHazine 1565

2. ‹stanbul Deniz Müzesi KütüphanesiNo. 55

IIIIII.. Vefey®t-ı SSel®”¬n vve MMefl®h¬r-i RRic®l

1. ‹. Ü. Merkez Kütüphanesi T. 2539

IIVV.. VVeeffeeyy®®tt--ıı MMeeflfl®®yyii¿¿ vveeyyaa TTeekkiirree--ii AAyyvv®®nnssaarr®®yy¬¬

1. ‹.Ü. Merkez Kütüphanesi TY. 2464(12)

2. Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi1375

3. Süleymaniye Kütüphanesi Uflflakî Tek-kesi 365/1

4. ‹stanbul Arkeoloji Kütüphanesi Müze-si No. 1107

VV.. Efl‘®r-n®me-i MMüstez®d¬

1. ‹. Ü. Merkez Kütüphanesi T. 5466

VVII.. ‘§flı∆ ‘‘Ömer DD¬v®nı ((TTeerrttiipp eeddeenn AAyyvvaann--ssaarraayyîî))

1. Konya Mevlana Müzesi KütüphanesiNo. 99

2. Süleymaniye Kütüphanesi Uflflakî Tek-kesi 67

3. Süleymaniye Kütüphanesi Uflflakî Tek-kesi 69

Fehmi Edhem Karatay, Ayvansarayî'ninMecm‚‘a-i tev®r¬¿ adl› eserinden bahseder-ken(13) bu eserin müellif hatt› olmas› ihtimali-ni ileri sürmüfltür. Bir y›l sonra ayn› esere da-yanarak Tahsin Öz de bu nüshan›n müellifhatt› oldu¤unu kaydetmifltir(14). Ne var ki,Tahsin Öz'ün müellif hatt› oldu¤una delil ola-rak verdi¤i örnek yapraktan(15) biz böyle birsonuç ç›karamad›k. Zira bu örnekte eserinmüellif hatt› oldu¤una dair hiç bir delil yok-tur. Ama fluras›n› da belirtelim ki biz de Feh-mi E. Karatay ve Tahsin Öz gibi düflünerek bunüshan›n müellif hatt›yla yaz›ld›¤› kanaatin-deyiz. Fakat bizi bu sonuca iten elimizdekias›l delil Ayvansarayî'nin el yaz›s› oldu¤unukesinlikle ispatlayan iki yazma eserleMecm‚‘a-i tev®r¬¿'in yaz›s›n›n ayn› karakterdeolufludur.

Ayvansarayî kendisi için kopya etti¤i flah-sî nüshalar›n bafl›na hep ayn› temellük kayd›-n› koymufltur. "◊®Ωib ve m®lik º®fı˙ ºüseyin bin

el-º®c √sma‘¬l Ayv®nsar®y¬ be-maΩalle-i “o∆ludedeyeniçeriy®n-ı derg®h-ı ‘®l¬ onbefl sekb®nlar". Bu te-mellük kayd› kendi yazd›¤› her eserde ayn›-d›r. De¤iflen yaln›zca tarihtir. Elimize geçenAyvansarayî'nin el yaz›s› ile yazd›¤›n› iddiaetti¤imiz bütün nüshalarda eser bafllamadanevvel bu ibare vard›r. Ve hepsinde de yaz› ka-rakteri ayn›d›r (Bak resim 1 ve 3).

‹kinci delil, Efl‘®r-n®me-i Müstez®d¬’nin kete-


54

(11) Bizim tespit edebildi¤imiz23 Hadikatü'l-cevami nüshas›n-dan baflka nüshalar da ilerideç›kabilir. Bir de meçhul olan ba-z› nüshalar vard›r. Ali Sât›' Efen-di'nin Hadika'ya yazd›¤› giriflk›sm›nda "...iflbu kitab› as›l nüs-has›ndan tahrir etti¤imizde..."fleklinde belirtti¤i as›l nüshay›biz bulup göremedik. GOW,yazma Hadika nüshalar›n› ve-rirken (s. 316) Süleymaniye Kü-tüphanesi Hamidiye 835'i yaz-ma göstermifltir ki, yanl›flt›r. Bunüsha basmad›r. Yine ayn› yer-de Müze-i Hümayun (ArkeolojiMüzesi) haf›z-› kütüplerinden‘Ali Bey'de bir Hadika nüshas›oldu¤u yaz›l›d›r. Bu nüshan›nbugün nerede oldu¤u meçhul-dür. 1971 y›l›nda ‹stanbul Hakk›Tar›k Us Kütüphanesinde yapt›-¤›m›z çal›flma s›ras›nda o y›lla-r›n kütüphane yöneticisi Ha-n›m, bize ikiye katlanm›fl dosyakâ¤›tlar›na kimin taraf›ndan ha-z›rland›¤› bilinmeyen ve eski ol-mayan baz› Hadika müsvettele-ri göstermiflti. Bugünkü kütüp-hane yöneticileri böyle bir yaz-ma Hadika müsvetteleri bilmi-yorlar. Belki ileride tasnif ilerle-dikçe ortaya ç›kabilir. RahmetliFaz›l Ayano¤lu da (ölm. 1975)kendinde Hadikatü'l-cevamiad›nda bir yazma Hadika nüs-has› oldu¤unu söylemiflti, fakatnüshay› görüp inceleyemedik.Ölümünden sonra talana u¤ra-yan arflivinden geriye kalan ba-z› k›r›nt›lar Üsküdar'da ‹brahimHakk› Konyal› Kütüphanesi'neverilmifltir.

(12) Daha önce kartotekste fifliduran fakat kay›p olan bu nüs-han›n bulundu¤unu bana haberveren Doç.Dr. Mustafa Kaça-lin’e ve o zaman›n ÜniversiteKütüphanesi çal›flanlar›ndanHatice Çeflmeci’ye burada te-flekkür etmeyi bir borç bilirim.Bu nüsha ile ilgili bilgi ve Süley-maniye Kütüphanesi , UflflakiTekkesi 365/1’in t›pk› bas›m›için bak›n›z: Günay Kut, Vefe-yât-› Ayvansarayî ve Nüshalar›veya Tezkire-i Ayvansarayî, Jo-urnal of Turkish Studies=Türk-lük Bilgisi Araflt›rmalar›, In Me-moriam Agâh S›rr› Levend Hâ-t›ra Say›s›, cilt 24/3 (2000): 151-227.

(13) Fehmi Edhem Karatay, Top-kap› Saray› Müzesi Kütüphane-si Türkçe Yazmalar Katalo¤u,‹stanbul 1961, c. I, s. 418.

(14) Tahsin Öz, ‹stanbul Camile-ri, Ankara 1962, c. I, s. XIII.

(15) Tahsin Öz, a.g.e., s. XIII'deverdi¤i kliflenin alt yaz›s›nda:"Mecmua-i tevarih adile kay›tl›ve müellif Ayvansarayî HüseyinEfendi yaz›s› ile olan eserin sonsayfas›" der ki, yanl›flt›r. Klifleson sayfan›n de¤il tam tersinebafl taraf›n yani eserin 2b sayfa-s›na aittir.

be kayd›d›r ki, Mecm‚‘a-i tev®r¬¿'in yaz›s› ile ayn›karakterdedir ve aynen flöyledir: "∆ad temme Efl‘®r-n®me-i Müstez®d¬ an yedi’˝-˝a’¬f º®fı˙ ºüseyin ibnel-º®c √sma‘¬l ket¿ud®z®de øad¬ce Sul”®n..." (Bakresim 4-5 ve ayr›ca karfl. res. 1 ve 3). Bu ibare-den aç›kça bu nüshan›n müellif hatt› oldu¤u-nu anl›yoruz. Bu nüshan›n da bafl›nda, yuka-r›da sözünü etti¤imiz temellük kayd›na rast-lanmaktad›r.

Üçüncü delil ise Ayvansarayî'nin kendisiiçin istinsah etti¤i Süleymaniye KütüphanesiEsad Efendi 3569 numarada kay›tl› eserdir.Eserin bafl›nda ayn› temellük kayd› ile karfl›la-fl›r›z. Eserin yaz›s› ile temellük kayd›n›n yaz›-s› ayn›d›r (Bak res. 1 ve 2). Bu eserdeki yaz› ileflimdiye kadar tart›flt›¤›m›z nüshalar›n yaz›la-r› da ayn›d›r. ‹flte buna dayanarak Topkap› Sa-ray› Kütüphanesi H. 1565 numaral› Mecm‚‘a-i

tev®r¬¿'in, Efl‘®r-n®me-i Müstez®d¬'nin; KonyaMevlana Müzesi Kütüphanesi No. 99'da ka-y›tl› ‘§flı∆ ‘Ömer D¬v®nı'n›n Ayvansarayî'nin el-yaz›s›yla oldu¤unu söyleyebiliriz.

II.. ºad¬∆atü'l-cev®mi‘‘ nnüüsshhaallaarrıı(16)

‹stanbul'un camileri, mescitleri ve di¤erçeflitli mimarî yap›lar› için ºad¬∆a k›ymetli bireserdir. Ayvansarayî gerek yazma nüshalar›n-da gerekse matbu ºad¬∆a'n›n giriflinde kendiifadesine göre 1182/1768-69 y›l›na gelinceyekadar ‹stanbul sur içi ve d›fl› Galata, Eyüp,Üsküdar ve Bo¤aziçi'nin her iki yakas›ndanKad›köy içlerine kadar olan cami ve mescitle-ri yazm›fl, eserini 1193/1779 tarihinde temizeçekmeye bafllam›fl ve 1195/1780-81'de bitir-mifltir(17). Eserin bitimine "AΩsenü'l-¿idem®t" ve"øidmetü'l-cev®mi‘" tarih olarak düflürülmüfl-tür.

Bu eseri meydana getirmek için kaydetti-¤i her cami ve mescitte birer vakit veya dahas›k namaz k›larak o cami hakk›ndaki gözlem-lerini kaydetmifltir. Bununla da yetinmeyerekbinalardaki kitabeleri, banilerinin isimlerini,ikinci banilerini yer yer bulabildikçe bunlar›nmezarlar›n› da belirtmifltir.

Bunlara ilâveten camiye ba¤l› türbe, med-rese, imaret, bimarhane, mektep, çeflme, tekkevs. gibi müfltemilat hakk›nda bilgiler eklemifl,mahallesi olup olmad›¤›n› bildirmifltir.

ºad¬∆a'ya, Sultan I. Mahmud'un imam› Zi-leli el-Hac Seyyid Osman Efendi'nin (ölm.

1196/1781-82) torunu ve Medine kad›lar›ndanMahmud Efendi'nin (ölm. 1288/1871-72) o¤luAli Sât›’ Efendi(18) (ölm. 1258/1842-43),1253/1837-38 y›l› sonuna kadar yürüterek birzeyl yazm›flt›r. Sât›’ Efendi bu zeyli yazarkenkendine göre lüzumsuz gördü¤ü baz› camiveya mescitleri esas ºad¬∆a'dan ç›karm›flt›r(19).Bu suretle meydana gelen eser, iki cilt olarak‹stanbul'da Matbaa-i Amirede 7 Zilhicce1231/29 Ekim 1816'da bas›lm›flt›r.

I. cildinde selâtîn camileri yazd›ktan son-ra (s. 3-24) huruf-› heca s›ras›na göre her bircami ve mescide bir s›ra numaras› vererek ön-ce sur içi (Der ikr-i cev®mi‘-i s®'ire-i √stanbul, s.24-227) sonra sur harici (Bundan sonra √stan-

bul'un e”r®fı ¿®ric-i s‚runda v®∆i‘ cev®mi‘ vemes®cidin bey®nına flur‚‘ olundu, s. 227-310) anla-t›l›r. II. ciltte ise (πala”a nev®Ω¬sinden ƒozlucade-

re n®m maΩalde ƒasımpafla denmekle ma‘r‚f ∆asa-ba d®¿ilinde ◊a∫¬r ve keb¬r maΩallesi olup olmayanbi'l-cümle cev®mi‘ ve mes®cid bey®n olunur, s. 1-37), Galata surlar›n›n kap›lar›n› sayd›ktansonra Tophane'den bafllayarak Rumelikava-¤›'na kadar olanlar› (s. 37-114) verir. BuradanAnadolukava¤›'na geçer. Anadolu yakas› sa-hilini takiben Üsküdar, Kad›köy, Fenerbahçe,Bulgurlu ve Alemda¤›, Sar›kad›köyü Camiiile son bulur (s. 114-263). Cami ve mescitlerhuruf-› heca ve s›ra numaras›n› takip ederkenbazen bu s›ra numaralar› çift bas›l›p s›ralarde¤iflmifltir (Cilt I s. 269'da Abdullatif Efendimescidi No. 19 iken yine Cilt I s. 278'de K›z›lMescit 19 No.yu alm›flt›r).


55

(16)Ayvansarâyî Hüseyin Efen-di, Alî Sâtı‘ Efendi, SüleymânBesîm Efendi, Hadîkatü'l-Cevâ-mî ‘: ‹stanbul Camileri ve Di¤erDînî-Sivil Mi‘mârî Yap›lar, Haz.Ahmed Nezih Galitekin, ‹stan-bul: ‹flaret, 2001

(17)Ba¤dadl› ‹smail Pafla, He-diyyetü'l-‘arifin esmai’l-müel-lifin ve asarü’l-musannifin,‹stanbul 1951, c. I, s. 328'deeserin 1192'de bitti¤ini yazarki, do¤ru de¤ildir. (18) Sât›’ Bey ailesi hakk›ndagenifl bilgi için bak. Hadika II,s. 242-46.(19) Meselâ "Süleymâniyecâmi’inin tevâbi’inden olantâb-hâne’nin derûnnundakiTâbhâne mescîdi" bu makala-deki Ayvansarayî nüshalar› 9(37a), 19 (24a), 20 (29a-29b)ve 23 (26a) varaklar›nda bu-lundu¤u halde matbu Hadi-ka'da yoktur.

Resim 1; Ayvansarayî’nin elyaz›s›. Temellük kayd› (Sü-leymaniye-Es’ad Efendi Kü-tüphanesi, No. 3569, 2b.)

‹stanbul'un topografisi üzerine tertip edi-len ºad¬∆a'da cami ve mescit say›s› 874 adettir.

Sât›’ Efendi matbu ºad¬∆a'n›n bafl›na yaz-d›¤› bir notta Ayvansarayî'nin bu eserini,Müstakimzade Süleyman Sadeddin Efen-di'nin teflvik ve ›srar›yla yazd›¤›n› kaydeder.Kendisi de ºad¬∆a'n›n as›l nüshas›ndan tahrirederken ad›n› vermedi¤i birtak›m kaynaklar-dan yararland›¤›n› bildirir ve ºad¬∆a'ya yar›s›kadar ilâve yapt›¤›n› ileri sürer ki, do¤rudur.

Sât›’ Efendi'nin 1253/1837-38 y›l› sonunakadar yapt›¤› zeyle Süleyman Besim(20) adl›bir dostu ayr›ca 1276/1859-60 y›l›na kadar ay-r› bir zeyl yapm›flt›r. Böylelikle ºad¬∆a'n›n zey-linin zeyli meydana gelmifltir.

Joseph von Hammer ºad¬∆a'y› k›smen Al-mancaya çevirerek ünlü Osmanl› tarihine ekolarak yay›nlam›flt›r(21). Hammer'in vak›fmührünü tafl›d›¤› yazmadan yararland›¤› dü-flünülebilir (Tavsifi için bak. No. 23).

Tahsin Öz de matbu ºad¬∆a'n›n mevcudukalmad›¤›n›, bugünkü neslin okumas›n›n vehatta anlamas›n›n zor oldu¤unu ifade ettiktensonra; aradan geçen bir as›r zarf›nda deprem,yang›n ve çeflitli baflka sebeplerle yok olan ca-mi ve mescitlerin son durumlar›n› belirtip ikicilt halinde ‹stanbul Camileri ad› alt›nda bireser yay›nlam›flt›r(22). Cami ve mescitlerinnam-› di¤erlerininin belirtilip 60 plan ve 116resim ve ºad¬∆a'da olmayan baz› camilerin ilâ-vesiyle meydana gelen eserde baz› yanl›fl de-¤erlendirmeler ve yanl›fll›klar gözden kaçma-maktad›r.

Selim Nüzhet Gerçek de (ölm. 1945) mat-

bu ºad¬∆a için ºad¬∆atü'l-cev®mi‘ n®m e–eriñ elif

b®-i fihristi ad› alt›nda 16 sayfal›k bir fihristi1928 y›l›nda bast›rm›flt›r(23). Bas›l›rken dal har-findeki isimler kendinden sonra gelen harfle-re kar›flm›flt›r (Bak. s. 7-9).

Yazma ºad¬∆a'dan kaynaklanarak ve baz›ilâvelerle, fieyhü'l-‹slam S›tki-zade AhmedReflid Efendi (ölm. 1835-36) TuΩfe-i R®∫ıb¬n ad›alt›nda bir eser meydana getirmifltir. Eserinbitimine düflürülen tarih t®m t®r¬¿ oldu mer∫‚b

tuΩfeye (1248/1832-33), eserin TuΩfe-i mer∫‚bediye bilinmesine de sebeb olmufltur(24).

‹nceledi¤imiz ve afla¤›da tavsifini verdi¤i-miz 23 adet ºad¬∆atü'l-cev®mi‘ nüshas›nda mü-ellif hatt›na rastlayamad›k. Biz burada ancaknüshalar›n fizikî tavsiflerini yapt›k. Nüshalararas›ndaki özelliklere ve benzerliklere de¤in-medik. Bu nüshalar› üçe ay›rmak mümkün-dür. fiöyle ki: 1) Ayvansarayî'nin nüshalar›, 2)Sat›’ Bey'in zeyli olan nüshalar, 3) SüleymanBesim'in zeylin zeyli olan nüsha.

Özel kütüphanemizde Türkiye haricinde-ki nüshalar›n fotokopileri mevcuttur. ºad¬∆aüzerinde ilmî bir çal›flma yap›p metnin yay›n-lanmas› için bütün nüshalar›n görülmesindefayda vard›r. Zira her nüshan›n kendine görebir özelli¤i olup, di¤er bir nüshay› tamamla-maktad›r.

‹nceledi¤imiz nüshalar aras›nda Abdü'l-hamid Haflmet bin Mehmed Salim el-Üsküda-rî ad›nda âdeta ºad¬∆a'y› istinsah etmeyi birmeslek edinmifl bir müstensihe rastlad›k.Kendi için yapt›¤› nüsha 19, di¤erleri 3, 13,15'tedir.

11 —— ‹‹ssttaannbbuull ÜÜnniivveerrssiitteessii MMeerrkkeezz KKüüttüüpp--hhaanneessii,, TTYY.. 220022

245x160 (184x95) mm. 712 s. 29 st. R›k’a.Bafl›nda fihrist vard›r. Kimi hallerde kenarlar-da ç›kmalar görülmektedir. Bafll›klar, rakam-lar ve tarih kelimesi k›rm›z› mürekkeple ya-z›lm›flt›r. Kâ¤›t az aharl›, orta kal›n, nohudîrenkte olup, filigranl›d›r. Viflne renkli deri cilt.Kapaklarda iç içe iki zencirek bulunmaktad›r.Ortada flemse, kenarlarda çiçeklerle süslen-mifltir. Sertap ve miklepte de ayn› çiçeklerdenbask› vard›r. fiirazelidir. 326-327. sahifeler ciltdikiflinden ç›kmak üzredir.

s.1(Bafl›): el-Ωamdü li’ll®hi’lle¬......amm® ba‘d


56

(20) Hayat› hakk›nda flimdilikbir bilgiye sahip de¤iliz. Yal-n›z Eyüp'te Seyyid NizamDergâh› Caddesinin sol tara-f›nda medfun oldu¤u OM., IIs. 48'de kay›tl›d›r. GOW., iseyanl›fl olarak ismini Selim Be-sim olarak verir s. 316. (21) Joseph von Hammer,Geschichte des osmanischenReiches, Pest 1833, cilt IX, s.47-144 aras›nda Verzeichnissder Moscheen Constantino-pel's ad› alt›nda. Yine ayn›eserin Frans›zca J. J. Hellentercümesi olan Histoire del’Empire Ottoman, Paris 1841,cilt 13, s. 1-109. (22) Tahsin Öz, ‹stanbul Cami-leri, Ankara 1962-65, 2 cilt. (23) Hadika'n›n indeksi ‹. Ü.Edebiyat Fakültesi Tarih Bölü-münde tez olarak yap›lm›flt›r.Hayati Gürbüz, Hüseyin Ay-vansarayî'nin Hadikatü'l-ce-vami adl› eserinin indeksi I.cilt, Bas›lmam›fl tez 1965 veMustafa Alatafl, Hadikatü'l-cevami (cild 2) indeks, Bas›l-mam›fl Tez 1965. (24) Nüshalar› için bak, ‹stan-bul Kütüphaneleri Tarih-Co¤-rafya Yazmalar› Katalo¤u, ‹s-tanbul 1943, s. 632-33. Ayr›cabak. OM, III, s. 49.

Resim 2; Ayvansarayî’nin elyaz›s›. Ketebe kayd› (Süley-maniye-Es’ad Efendi Kü-tüphanesi, No. 3569, 18b-19a)

º®fı˙ ºüseyin ibn el-º®c √sm®’¬l el-Ayv®nsar®y¬(metinde: el-Ayv®nsar®n) bu g‚ne ‘ar˝-ı mer®m veta∆r¬r-i kel®m ider ki iflbu biñ yüz t®r¬¿ine gelince...

s.712 (Sonu): ...ve herbir ¿u◊‚◊ı künhi ve

Ωa∆¬∆ati üzre olındı hem®n nüs¿anıñ bir mi–li ∆adarvu∆‚‘®t bey®nıyla la”¬f oldı ki v®∆i‘de mi–li n®-y®bdır. Temmet sene 1276

Süleyman Besim'in zeyli olan bu nüshadaistinsah ve müstensih kayd› yoktur. Zeylin bi-tim tarihi olan 1276/1859-60 tarihi vard›r.Toplam›fl oldu¤umuz nüshalar içinde de Sü-leyman Besim'e ait di¤er bir nüshaya rastgel-medik. Bu nüshan›n Süleyman Besim'in elin-den ç›kma oldu¤u ihtimalini de düflünebiliriz.

22 —— ‹‹ssttaannbbuull ÜÜnniivveerrssiitteessii,, MMeerrkkeezz KKüü--ttüüpphhaanneessii TTYY.. 22443344

243x170 (165x95) mm. 288 yk. (289a-294baras›nda yapraklar yanl›fl ciltlenmifltir. Onuniçin ‹stanbul k›sm› olan metin 51b'ye eklene-cektir. Huruf-› ha k›sm›n›n ilk camii olarak ge-çen H›rka-i fierif'in devam›d›r), 21 st., Nesihk›rmas›. Bafll›klar ve rakamlar k›rm›z› mürek-keple yaz›lm›flt›r. Kâ¤›t aharl›, orta ve ince ol-mak üzre iki cinstir. S›rt› siyah deri, kapaklarviflne renkli bez cilt. Eser sondan eksiktir.

1b (Bafl›): el-Ωamdü li’ll®hi’lle¬.......amm®

ba‘d º®fı˙ ºüseyin ibn el-º®c √sm®’¬l el-Ayv®nsar®y¬ (metinde: el-Ayv®nsar®n) bu g‚ne‘ar˝-ı mer®m ve ta∆r¬r-i kel®m ider ki iflbu biñ yüzt®r¬¿ine gelince...

288b (Sonu): .....Ana”olı muΩ®sebeciligine

tenz¬l ve bir m®h mür‚runda cizye muΩ®sebeciliginetenz¬l olunup 1060 ( t®r¬¿inde: reddadesi)

Bu nüshan›n 202 numaral› nüshadan kop-ye edilmifl olma ihtimali oldukça yüksektir.Ne yaz›k ki, sonu eksiktir. Bu k›s›m matbu ºa-

d¬∆a s. 203'den bafllamaktad›r. Bu nüshada ay-r›ca yanl›fl ciltleme de vard›r.

33 —— ‹‹ssttaannbbuull ÜÜnniivveerrssiitteessii,, MMeerrkkeezz KKüü--ttüüpphhaanneessii TTYY.. 88886688

215x155 (173x95) mm. 190 yk. 21 st. Nes-talik. 1b-2a'da cetveller alt›n yald›zl›, di¤erlerik›rm›z› mürekkeplidir. Ayr›ca bafll›klar, du-raklar ve rakamlar da k›rm›z› mürekkeple ya-z›larak belirlenmifltir. 1a'da bu nüshay› Mü-tercim As›m'›n tashih etti¤ine dair As›mzadeHamid'in bir notu bulunmaktad›r. Zaten kita-

b›n 1a yüzünde üstte es-Seyyid Ahmed As›m'a aitbir temellük kayd› da aç›k-ca görünmektedir. Eserinkâ¤›d› aharl›, orta kal›n,krem, nohudî ve sar›mtrakrenklerde olup, filigranl›-d›r. Cildi k›rm›z› deridir.Kapaklar alt›n yald›z cet-velli ve zencireklidir. fiira-zelidir. Eser, 1233/1817-18y›l›nda Abdülhamid Hafl-met bin Mehmed Salim el-Üsküdarî taraf›ndan istin-sah edilmifltir.

1b (Bafl›): bism.... el-Ωam-

dü li’ll®hi’lle¬.....amm® ba‘dº®fı˙ ºüseyin ibn el-º®c√sm®’¬l el-Ayv®nsar®y¬.... (Ay-ni)

190b (Sonu): ...ba‘dehu Üsküdar ∆a˝asından

mezb‚r ƒava∆ ∆al‘asına dek ta∆r¬r ve nih®yet bul-mufldur..... va∆t u Ω¬n.

4 — ‹stanbul Üniversitesi, MerkezKütüphanesi, TY. 8870

232x140 (162x72) mm. 190 yk. 25 st. Nes-talik. Bafll›klar ve rakamlar k›rm›z› mürek-keple yaz›lm›fl. Kâ¤›t gül kurusu renkte olupaharl›, orta kal›n ve filigranl›d›r. Cildi k›rm›z›deridir. Kapaklar alt›n yald›z zencirekli vezencire¤i d›fltan ve içten çevreleyen alt›n yal-d›z cetvellidir. fiirazeli ve mikleplidir. Evahir-i Cemaziye’l-evvel 1245/18-27 Kas›m 1829 y›-l›nda es-Seyyid Mehmed Es’ad el-H›fzî tara-f›ndan istinsah edilmifltir.

1b (Bafl›): bism.... el-Ωamdü

li’ll®hi’lle¬......amm® ba‘d º®fı˙ ºüseyin ibn el-º®c √sm®’¬l el-Ayv®nsar®y¬ bu g‚ne ‘ar˝-ı mer®mta∆r¬r-i kel®m ider ki iflbu biñ yüz seksen (iki) t®r¬-¿ine gelince...

190b (Sonu): ....Ωa∆ subΩ®nehu ve te‘®l® bu

¿idmet-i n®ç¬zi bi-Ωürmeti’r-res‚l ∆ar¬n ∆ab‚l idüpümmet-i MuΩammed ‘aleyhi’s-sel®mdan na˙ar u in-tif®‘ iden i¿v®ndan du‘®-yı ¿ayr vu◊‚l bulma∆me’m‚ldur. Cen®b-ı Rabb-ı Ker¬m cümlesinden r®˝ıolsun ®min.... va∆t u Ω¬n. temme.



57

Resim 3; Ayvansarayî’nin elyaz›s›. Temellük kayd› (‹.Ü.Merkez Kütüphanesi, T.Y.,No: 4566, 1b)

210x125 (145x75) mm. 211 yk. 19 st. Talik.Cetveller alt›n yald›zl›. 1b-2a ve 7b-8a cetvel-ler kal›n alt›n yald›zl›, 1b-6b aras›ndaki du-raklar ve sözbafllar› alt›n yald›zl›d›r. 7b'denitibaren (ki ºad¬∆a bafllar) bunlar k›rm›z› mü-rekkeple belirlenmifltir. 1b ve 7b'de olmaküzere iki ser-levha vard›r ve alt›n yald›z safi-ha üzerine renkli çiçeklerle süslenmifltir. 1b-6baras›ndaki kâ¤›t aharl›, kal›n ve samanî renk-tedir. 7b'den itibaren aharl›, daha ince ve sa-manî bir kâ¤›t kullan›lm›fl olup, filigranl›d›r.Koyu viflne renkli zilbahar cilttir. Kenarlarda-ki zencirek ve cetveller alt›n yald›zlad›r. M›k-lep de zilbahard›r. Burada da zencirek ve cet-veller alt›n yald›zlad›r. 1b-4a aras›nda Farsçabir giriflten sonra Sultan I. Abdülhamit'e aitmensur bir methiye gelir. 4a'da Sultan Fatih'incami-i flerifi önündeki türbe-i flerifede medfunflehzadegân ve selâtîn-i aliyyetü'fl-flan'›n isim-leri vard›r. 5b-6b bofltur.ºad¬∆a 7b'den itibarenbafllamaktad›r. Eser 1248, 25 Safer'inde (24Temmuz 1832) es-Seyyid Abdullah Hulusî ta-raf›ndan istinsah edilmifltir. 205a-210b aras›n-daki yk.lar cilt dikiflinden ç›km›flt›r.

1b (Bafl›): sip®s u flükr-i l®-yu‘add ol ¿®li∆-ı

ferd u ◊amed ....

4a : ‘Abdu’ll®h/1245 Sul”®n AΩmed/1235 Sul”®n

Süleym®n/1235 Sul”®n MeΩmed/1238 Sul”®n AΩmed1238

7b (Hadika-Bafl›): el-Ωamdü li’ll®hi’lle¬

......amm® ba‘d º®fı˙ ºüseyin ibn el-º®c √sm®’¬l el-Ayv®nsar®y¬ .... (Ayni)

211a (Sonu): ....ba‘d

Üsküdar ∆a˝®sından mezb‚rƒava∆ ∆al‘asına dek ta∆r¬rve nih®yet bulmufldur .....va∆t u Ω¬n.

6 — ‹stanbul Üni-versitesi, Merkez Kü-tüphanesi, TY. 8872(Müzede)

205x135 (150x85)mm. 231 yk. 21 st. Nesih.Cetveller ve duraklar al-t›n yald›zl›. Manzumparçalar genellikle hare-keli ve harekeler k›rm›z›mürekkeple. Baflta alt›nyald›z kareler içine yaz›l-

m›fl XIV yaprakl›k (kitapta yanl›fl olarak XIII)bir fihrist vard›r. 1b bafllang›c› fevkalâde Edir-nekâri bir iflle süslenmifltir, 1a yüzünde hataîve rumî çiçeklerden oluflan alt›n yald›z çerçe-ve içinde süsler vard›r. Bu süslemelerde ayr›-ca k›rm›z› ve aç›k yeflil renkler de kullan›lm›fl-t›r. Ne yaz›k ki bu bafllang›ç yapra¤› cilt diki-flinden ç›km›fl durumdad›r. 1b-2a yüzündekibofl k›s›mlar yine alt›n yald›z, k›rm›z›-yeflil çi-çek ve dallarla süslü. Serlevha da ayn› flekildesüslenmifl. Sona kadar itina ile yaz›lm›fl bunüshan›n hattat› Mustafa Rak›m Efendi'dir.Hattat›n ismi 230b'de alt›n yald›z zemin üze-rine rumî çiçeklerle süslü ve alt›n yald›z çerçe-veli k›s›mda yaz›l›d›r. Bu k›s›m da yine renkligül ve çiçeklerle süslenmifltir. Eser 1231/1815-16'da istinsah edilmifltir. 231a'da alt›n yald›zzemin üzerine bir vazo içinde bir demet renk-li çiçek ve her iki kenarda da ucundan kurde-la ile ba¤l› iki üç çiçek görünmektedir. Eser as-l›nda 226a'da sona ermektedir. Sonradan ‹zzetM. Pafla, Kalyoncular K›fllas› ve BaruthaneCami'i eklenmifltir. 227a'da valide sultanlar›nmedfun oldu¤u yerler verilmifl, 228b'den iti-baren de Osmanl› sultanlar›n›n velâdet, cülus,saltanat, vefat ve müddet-i ömürleri düzenlibir biçimde kareler içine yaz›lm›flt›r. Cildikahverengi deridir. Kapaklar çift zencirekli-dir. Arada çift cetveller alt›n yald›zl›d›r. Arala-r›nda çiçekler bulunmaktad›r. Ortas› dall› çi-çeklerle süslüdür. Kapa¤›n içi k›rm›z› zeminüzerine alt›n yald›z zilbahard›r. Mikleplidir.

1b (Bafl›): el-Ωamdü li’ll®hi’lle¬......amm® ba‘d

º®fı˙ ºüseyin ibn el-º®c √sm®’¬l el-Ayv®nsar®y¬ ....(Ayni)

227a (Sonu): ol maΩalde ba‘de’fl-flühed® ser-

ma∆”‚‘ı b®b-ı hüm®y‚na va˝‘ u ref‘ olundu∆da Üs-küdarda v®∆i‘ mez®rist®n-ı mu‘ayyende defn üseng-i nifl®n va˝‘ olunmıfldur. RaΩmetu’ll®hi ‘aleyhitemme’l-kit®b.

(230b) : ... sul”®n Mu◊”af® ø®n-ı r®bi‘.

vel®det cül‚s sinni müddet-i ‘ömr1193fi 1222 30 ®m¬n ®m¬n y® Rabbe’l-‘®lem¬n


283x172 (220x81) mm. 156 yk. 92 st. Talik.Sözbafllar›, rakamlar ve cetveller k›rm›z› mü-rekkeple. Cetveller çift çizgi. Kâ¤›t aharl›, ka-l›n, nohudî renkte ve filigranl›. 4-7. yapraklar


58

Resim 4; Ayvansarayî’nin elyaz›s›. Ketebe kayd› (‹.Ü.Merkez Kütüphanesi, T.Y.,No: 4566, 144 a)

cilt dikiflinden ç›km›fl durumda. Cihar-gûfleebru cilt. Deri k›s›mlar koyu viflne renkte. fii-razeli ve miklepli. Sertab› alttan y›pranm›flt›r.Ketebe k›sm› siliktir. Yaln›z sene (yaz› ile) ra-kam olarak 1235/1819-20 y›l› rahatl›kla oku-nuyor.

1b (Bafl›): bism... el-Ωamdü li’ll®hi’lle¬

....amm® ba‘d º®fı˙ ºüseyin ibn el-º®c √sm®’¬l el-Ayv®nsar®y¬.... (Ayni)

155b-156a (Sonu): ...ba‘d Üsküdar ∆a˝®sın-

dan mezb‚r ƒava∆ ∆al‘asına dek ta∆r¬r ve nih®yetbulmufldur..... va∆t u Ω¬n.

8 — ‹stanbul Üniversitesi MerkezKütüphanesi, ‹bnü'l-Emin Mahmud Ke-mal ‹nal Bölümü, TY. 2613

240x175 (190x100) mm. 120 yk. 27 st. Ta-lik. Cetvelsiz. Rakamlar ve genellikle kenarayaz›l› bafll›klar k›rm›z› mürekkeple yaz›lm›fl.Kâ¤›t aharl›, orta kal›n, koyu krem renkte vefiligranl›d›r. 117b'de sona eren eserin sonuna‹zzet Mehmet Pafla, Tersanede Kalyoncular veBaruthane Camii eklenmifltir. 118a-119a'ya ka-dar validelerin medfun oldu¤u yerler ve ta-rihleri vard›r. 119a, 6. sat›rdan bafllayarak120b'ye kadar Osmanl› padiflahlar›n›n (Os-man'dan 2. Mahmud'a kadar) velâdeti, cülu-su, yafl›, saltanat y›l›, vefat› ve müddet-iömürleri kay›tl›d›r. Eser evail-i Muharrem1267/6-15 Kas›m 1850 bafllar›nda Haf›z Sü-leyman es-Sami el-Çandarî taraf›ndan istin-sah edilmifltir (120b). S›rt› siyah meflin, kapak-lar süslü kâ¤›t kapl›d›r. Miklepli ve flirazelidir.Sertap da siyah deridir. 1a da ‹bnü'l EminMahmud Kemal Kütüphanesi mührü ile solbaflta kendi mührü bulunmaktad›r. 1b-2a ara-s›nda eserin fihristi yer almaktad›r.


º®fı˙ ºüseyin ibn el-º®c √sm®’¬l el-Ayv®nsar®y¬....(Ayni)

117b (Sonu): ...ba‘dehu Üsküdar ∆a˝®sından

mezb‚r ƒava∆ ∆al‘asına dek taΩr¬r ve nih®yet bul-mufldur..... va∆t u Ω¬n. temmete’l-kit®b.

9 — ‹stanbul Üniversitesi, T›p Fa-kültesi T›p Tarihi ve Deontoloji Kürsü-sü Kütüphanesi, Q. 2609

236x158 (170x95) mm. 232 yk. 19 st. R›k’a.Sözbafllar› ve rakamlar k›rm›z› mürekkeple.Kimi kelime ve cümleler belirlenmek maksad›

ile k›rm›z› mürekkeple çizilmifl. Kâ¤›t aharl›,orta kal›n, nohudî renkte ve filigranl›d›r. Ci-har-gûfle ebru cilt. S›rt ve kenarlardaki derikahverengi.

1b (Bafl›):bism.... el-Ωamdü li’ll®hi’lle¬

...amm® ba‘d º®fı˙ ºüseyin ibn el-º®c √sm®’¬l el-Ayv®nsar®y¬.... (Ayni)

232a-232b (Sonu): ....ba‘d Üsküdar ∆a˝®sın-

dan mezb‚r (232b) ƒava∆ ∆al‘asına dek taΩr¬r venih®yet bulmufldur..... va∆t u Ω¬n.

10 — ‹l Halk (Millet) Kütüphanesi,Ali Emiri-Tarih, 925

229x125 (201x95) mm. 127 yk. 25 st. Nesih.Sözbafllar› ve rakamlar k›rm›z› mürekkeple.Kâ¤›t aharl›, orta kal›n ve koyu krem renkte.Cilt sonradan yap›lm›fl, s›rt› siyah meflin, ka-paklar siyah bez. Üzeri bordo kâ¤›tla kaplana-rak korunmakta. 1a'da Ali Emiri Efendi'ninvak›f mührü, kenarda solda "es-Seyyid Dâ-vûd Ramiz mahdum-› Mehmed (...)NazifEfendizade"nin ismi ve imzas› vard›r. Temel-lük kayd› olabilir. Eser sondan eksiktir. Eser,Kandilli Camii'nde son bulur.

1b (Bafl›): bism.... el-Ωamdü li’ll®hi’lle¬


127a (Sonu): .....ve Sul”®n-ı müfl®rün-ileyhüñ

vef®tı dört sene mür‚runda ve s®’ir aΩv®li R‚mili-Ωi◊®rında.....

11 — ‹l Halk (Millet) Kütüphanesi,Ali Emiri-Tarih, 926

237x157 (167x95) mm.209 yk. (211b-212b aras›n-da valide ünvaniyle Os-manl› taht›nda padiflah›ncülusundan sonra hayattabulunan valide sultanla-r›n isimleri kay›tl›d›r), 19st. R›k’a. Cetveller yald›z-l› ve sözbafllar› k›rm›z›mürekkepledir. Kâ¤›taharl›, orta kal›n ve aç›kkrem renktedir, filigranl›-d›r. Cildin s›rt› tamirliolup, koyu viflne deridir.Kapaklar koyu kahveren-gi deri olup, alt›n yald›zl›flemseli, zencirekli ve flira-


59

Resim 5; Ayvansarayî’nin elyaz›s›. Ketebe kayd› (‹.Ü.Merkez Kütüphanesi, T.Y.,No: 4566, 144 b)

zelidir. 209b' nin sonunda Ali Emiri Efendi'ninvak›f mührü vard›r. ºad¬∆a 9b'den itibarenbafllar. 1b-5a aras›nda Osmanl› sultanlar›n›ndo¤umlar›, cülus ve saltanat süreleri, vefat ta-rihleri ve müddet-i ömürleri kay›tl›d›r. 6-7.yapraklar bofltur. Sa¤da Ali Emiri Efendi'ninvak›f mührü vard›r. 8b serlevha alt›n yald›zmihrabiyelidir. 8b-9a'da ºad¬∆a'n›n fihristi bu-lunmaktad›r. Eser 19 Receb 1231/16 Haziran1816'da istinsah edilmifltir. Müstensihin ad›narastlanmam›flt›r. Eserin bitiminden sonra ‹z-zet Pafla Camii, Kalyoncular K›fllas› Camii,Baruthane Camii, Zeynep Sultan Camii veMehmet Murat Efendi Mescidi eklenmifltir.



207b-209b (Sonu): ....MaΩallesi yo∆dur. Der

∆urb-ı FetΩiyye C®mi‘i raΩmetu’ll®hi te‘®l® ‘aley-him ecma‘¬n ve s®’irü’l-enbiy® ve’l-mürsel¬n ve’l-Ωamdü’li’ll®h rabbi’l-‘®lem¬n. F¬ 19 b 1231

12 — Süleymaniye Kütüphanesi,Ba¤datl› Vehbi 1318

210x125 (146x80) mm. 168 yk. Talik. Söz-bafllar› k›rm›z› mürekkeple. Aharl›, ince, filig-ranl› ve krem renkte kâ¤›t. Cilt yeni, cihar-gû-fle ebru cilt. Deri k›s›mlar koyu viflne renkte.

167a bofltur. 167b-168a a◊Ω®b-ı kir®mıñ tür-

be-i fler¬fleri ve ziy®retg®h-ı mü’min¬n olarak ma-halleri kay›tl›d›r (14 tane). Eser 15 Muharrem1246/1830 Temmuzunda es-Seyyid Abdi tara-f›ndan istinsah edilmifltir.



166b (Sonu): .....ba‘dehu Üsküdar ∆a˝®sından

mezb‚r ƒava∆ ∆al‘asına dek..... va∆t u Ω¬n.

13 — Süleymaniye Kütüphanesi,Esad Efendi 2247

239x143 (189x87) mm. 229 yk. 21 st. Nesih.Serlevha müzehhep. Alt›n yald›zl› cetvelli, ra-kamlar k›rm›z› mürekkeple. Cami ve mescitadlar›n›n üzerleri k›rm›z› mürekkeple çizile-rek belirlenmifl. Kenarlarda notlar var. ‹ki türkâ¤›t kullan›lm›fl: Aharl›, orta kal›n, krem vefiligranl›; aharl›, orta kal›n, koyu krem ve fi-ligranl›. Cihar-gûfle ebru cilt. Deri k›s›mlarviflne renklidir. Mikleplidir. Eser 22 Recep

1236/25 Nisan 1821'de Abdülhamid Haflmetbin Mehmed Salim el-Üsküdarî taraf›ndan is-tinsah edilmifltir. 1a'da Esad Efendi taraf›ndanºad¬∆a'n›n yaz›lmas›ndan sonra yap›lanlar›nyaz›l›p tab’› yap›laca¤›na dair bir not bulun-maktad›r. Altta flöyle bir not vard›r: "º®l® b®b-

ı der‚nında ket¿ud® bey d®'iresi ta¿tında olan ‘Ay-n¬ fi®h øanım Sul”®n ƒ®sım Pafla ker¬mesidir." Bunotun alt›nda Esad Efendi'nin vak›f mührübulunmaktad›r.

1b (Bafl›): el-Ωamdü li’ll®hi’lle¬ ......amm®

ba‘d º®fı˙ ºüseyin ibn el-º®c √sm®’¬l el-Ayv®nsar®y¬.... (Ayni)

229a (Sonu): ...ba‘dehu Üsküdar ∆a˝®sın-

dan mezb‚r ƒava∆ ∆al‘asına dek..... va∆t u Ω¬n.

14 — Süleymaniye Kütüphanesi,Esad Efendi 2248

231x158 (183x90) mm. 117 yk. 23 st. Küçüknesih. Cami ve mescit isimleri ile rakamlar veduraklar k›rm›z› mürekkeple yaz›lm›fl. Kenar-larda da yine cami ve mescit isimleri yaz›larakdikkat çekilmek istenmifl. Kimi yapraklardailâveler de göze çarpmaktad›r. Kâ¤›t aharl›,orta kal›n ve krem renktedir. Eser, 15 Rebi-ülevvel 1230/ 25 fiubat 1815 el-Hac SeyyidAhmed Said bin Seyyid el-Hac Feyzullah binSeyyid Mustafa bin Abdullah taraf›ndan istin-sah edilmifltir. ‹ç kapakta Seyyid Said ad›nabir temellük kayd› vard›r. Bu temellük kayd›-n›n tarihi 1245/1829-30'dur. 1a'da ise kitab›nSeyyid Mehmed Efendi (Dahiliye Nezaretimektupçular›ndan) kitaplar›ndan oldu¤u ka-y›tl›d›r. 1b'de üstte Esad Efendi'nin vak›fmührü bulunmaktad›r. Kitab›n s›rt› biraz y›p-ranm›fl olup, ebru kapl›d›r. Üzerine beyaz ka-l›n bir kâ¤›t kaplanarak korunmaktad›r. Mik-leplidir.



117b (Sonu): ...ba‘dehu Üsküdar ∆a˝®sından

mezb‚r ƒava∆ ∆al‘asına dek..... va∆t u Ω¬n

15 — Süleymaniye Kütüphanesi, Fa-tih 4320

212x153 (165x90) mm. 192 yk. de¤iflik st.Nestalik. Tarihler k›rm›z› mürekkeplidir. fia-h›s isimleri üzerleri k›rm›z› mürekkeple çizi-lerek belirlenmifltir. Kâ¤›t aharl›, orta kal›n,


60

nohudî renkte olup filigranl›d›r. Cilt yenidir.Cihar-gûfle ebru miklepli bir cilttir. Deri k›-s›mlar› viflne renktedir. 1a'n›n üzerine ‹stan-bul'da kiliseden bozma cami ve mescit isimle-ri kay›tl›d›r (6 tane). Altta Reisü'l-etibba Mus-tafa Behçet'e ait bir temellük kayd› ve mührübulunmaktad›r. 193a'da ise kiliseden bozma15 adet cami ve mescidin isimlerinin kayd›vard›r.

Bu nüsha, Abdülhamid Haflmet bin Meh-med Salim el-Üsküdarî taraf›ndan istinsahedilmifltir.



192b (Sonu): ......ba‘dehu Üsküdar ∆a˝®sın-

dan mezb‚r ƒava∆ ∆al‘asına dek ..... va∆t u Ω¬n.

16 — Süleymaniye Kütüphanesi,Yazma Ba¤›fllar 241

225x146 (171x102) mm. 76 yk. 27 st. R›k’a.Cetveller ve sözbafllar› k›rm›z› mürekkepleyaz›lm›fl. Kimi önemli isimlerin üzeri k›rm›z›mürekkeple çizgi çekilerek belirlenmifl. 2a ta-mirli ve boyutlar› genel boyutlardan dahaufakt›r. Serlevha k›rm›z› mürekkeple, çiçek veyapraklarla süslüdür. Kitap Muhlis Gök tara-f›ndan 1941 y›l›nda Fatih Kütüphanesi’ne he-diye edilmifltir. Kitapta Fatih Kütüphanesi’ninmührü görülmektedir. Eser, sadece ‹stanbulcihetini havidir. Kâ¤›t aharl›, orta kal›n, kremrenkte ve filigranl›d›r. Cilt cihar-gûfle ebrudur.76b'de Osmanl› Müellifleri'nden al›nan bilgikay›tl›d›r. Bu bilgi, Muhlis Gök'ün yaz›s› ile-dir.


......amm® ba‘d º®fı˙ ºüseyin ibn el-º®c √sm®’¬l el-Ayv®nsar®y¬.... (Ayni)

76a (Sonu): ...Vidoz C®mi‘i b®n¬si Sult®n

‘O–m®n ø®n-ı –®n¬dir. Sar®y da¿i beraber bin® olupminber da¿i va˝‘ idüp va˙¬feleri ceyb-i hüm®y‚ndanvirilüp AΩmed ø®n-ı evvel türbesinde.....

17 — Topkap› Saray› Müzesi Kütüp-hanesi, Hazine 1568

250x158 (182x92) mm. 176 yk. 19 st. Nesih.Alt›n yald›z cetvelli. Bafll›klar ve rakamlar k›r-m›z› mürekkeple. Serlevha mavi zemin üzeri-ne çiçek ve yapraklarla süslü. Kâ¤›t aharl›, in-ceye yak›n, krem renkte ve filigranl›d›r. Viflne

renkli deri cilt. Alt›n yald›z zencirekli ve mik-lepli. 176b'deki cetvel içindeki bofl k›s›mlarâdi yald›zla süslenmifltir. Eserin normal bitimyerinden sonra ‹zzet Mehmed Pafla Camii,Kalyoncular K›fllas› Camii ve Baruthane Ca-mii eklenmifltir (176b).



175a-175b (Sonu): ...ba‘dehu Üsküdar

∆a˝®sından mezb‚r ƒava∆ ∆al‘asına dek ....va∆t uΩ¬n.

176b (Ekin Sonu): .....Dülger-z®de Eb‚bekir-i

—ad¬∆ efendi rama˝®nıñ yedisi 1198 tekr®r Mudan-yalı efendi ib∆® olındı. 1199 f¬ 23 fi

18 — Ankara, Türk Tarih KurumuKütüphanesi 418

275x200 (95x79) mm. 298 yk. 29 st. R›k’a.Meflin ciltli. Sonunda Ali Sât›’ Efendi'nin ze-yilleri var. Yazma, Türk Tarih Kurumu Kütüp-hanesi'nde bulunmad›¤› için inceleme imkâ-n›m›z olmad›.(25)

19 — Marburg Devlet KütüphanesiHs. or. quart 1107

300x150 (215x80) mm. 145 yk. 29 st. Nes-talik. Serlevha müzehhepli, 1b-2a cetveller al-t›n yald›zl›. Bu eser 13 Recep 1237/ 5 Nisan1822'de Abdülhamid Haflmet bin Mehmed Sa-lim el-Üsküdarî taraf›ndan istinsah edilmifltir.Eserin 1a yüzünde Abdülhamid Haflmet binMehmed Salim el-Üsküdarî ad›na bir temel-lük kayd› ile küçük bir mühür bulunmaktad›r.Bu yazma Süsseheim'in yazmalar›ndand›r(26).


......amm® ba‘d º®fı˙ ºüseyin ibn el-º®c √sm®’¬l el-Ayv®nsar®y¬.... (Ayni)

145a (Sonu): ...ba‘dehu Üsküdar ∆a˝®sından

mezb‚r ƒava∆ ∆al‘asına dek ta∆r¬r ve nih®yet ol-mufldur....va∆t u Ω¬n.

20 — Tübinger Devlet KütüphanesiMs. or quart 1047

230x165 (180x105) mm. 105 yk. 15 st. KabaNesih. Sözbafllar› k›rm›z› mürekkeple. Genel-likle kolay görünsün diye cami ve mescitisimleri tekrar k›rm›z› mürekkeple kenarlarayaz›lm›fl. Cihar-gûfle ebru cilt. Eserin bitimin-den hemen sonra tarih olarak 1245/1829-30


61

(25) Bu yazma için verdi¤imizbilgi kurumun yazma kay›tdefterinden al›nm›flt›r.31.31.1981 tarihinde bu yazmakütüphanede yoktu. Bir arafl-t›r›c› yazmay› evine götürmüfloldu¤undan, görmek imkân›bulunamad›. Yazmalar›n kü-tüphane d›fl›na ç›kar›lmas›n›nsak›ncal› oldu¤unu unutma-mak gerektir. (26) Ayr›ca bak. Barbara Flem-ming, Türkische Handschrif-ten I, Wiesbaden, s. 261 No.328.

görülmektedir(27).

1b (Bafl›): el-Ωamdü li’ll®hi’lle¬ .....amm® ba‘d


104b-105a (Sonu): ... ¿ayır du‘®ları (105a)

mü’ellifine ve k®tibü’l-Ωur‚fına ‘at® buyurmalarıric® olunur Cen®b-ı ºa∆ cümlemizden ve cümlesin-den r®˝¬ olsun ®m¬n bi-Ωürmeti’s-seyyidi’l-mürsel¬nve ‘al® ®lihi ve ◊aΩbihi ecma‘¬n.

21 — Paris, Millî Kütüphane. Suppl.Turc. 1084

250x160 (170x83) mm. 198 yk. 19 st. Nesih.Numaras›z yapraklar›n birinde "cümle-i

cev®mi‘ ve zev®y®" kayd› var. Bu nüsha CharlesSchefer'e ait yazmalardand›r(28).

1b (Bafl›): ‘Arab C®mi‘¬. B®n¬si devlet-i Eme-

viyeden Mesleme n®m em¬rdir. Mer∆adi fi®mdadır.Vef®tı ......

193b (Sonu): .... Bo∫aziçinde olan cev®mi‘ ve

mes®cidleriñ taΩr¬ri tam®m olup bi-nimetihi te®l® √s-tanbulda v®∆i‘ mes®cid ve tekyeleriñ taΩr¬rindeba‘˝en ¿a”ırdan i¿r®c olunan ve ba∆®y®ya ∆alancev®mi‘ ve mes®cidler taΩr¬r olunur.

Bundan sonra ‹zzet Mehmed Pafla Camii,Zeynep Sultan Camii, Mehmed Murad EfendiMescidi, Tersane Camii, Baruthane Camii, Ka-dem Tekyesi, fierbetdar Tekyesi, Beflikçi-zadeTekyesi, F›nd›k-zade Tekyesi, Samanc›-zadeTekyesi, Paflmakç› Tekyesi, Hakiki-zade Tek-yesi, Murad Molla Tekyesi, Rak›m Efendi Tek-yesi, Alaca Mescidi Tekyesi vard›r. Bu k›s›m-lar 193b-198b aras›ndad›r.

198b (Bu bölümün sonu): .... o fl®huñ bende-

si yüz çevirmez t¬∫den flev∆le ejder gibi

22 — Uppsala, Üniversite Kütüpha-nesi 673

255x165 (185x90) mm. 320 yk. 25 st. ‹nceR›k’a. Eser 1 Muharrem 1279/29 Haziran1862'de Hasan bin Abdü'l-Cemil el-K›rımî es-Sahhaf eliyle yaz›lm›flt›r.(29)

1b (Bafl›): el-Ωamdü li’ll®hi’lle¬.......(ayni)

320b (Sonu): ...ikr olunan c®mi‘ ve mescid

ve tekye ve s®’ir mev®d eyllerinde vu∆‚‘®t-ı ke–¬rebey®n eyledim. ... Vu∆‚‘®t bey®nıyla bir t®r¬¿-i la”¬foldı ki v®∆ı‘® mi–li n®-y®bdır. Temme bi-‘in®ye-till®hi te‘®l®.

23 — Viyana Millî Kütüphane 1284

200x120 (150x75) mm. 167 yk. 21 st. Talik.Dikkati çekmesi gereken isimlerin üzerine k›r-m›z› mürekkeple çizgi çekilmifl. En sonda(167a), istinsah kayd› olarak 5 Cemaziyelev-vel 1245/2 Kas›m 1829 verilmektedir(30). Yaz-man›n bafl›nda Hammer'in mührü bulunmak-tad›r.

1b (Bafl›): el-Ωamdü li’ll®hi’lle¬.......(ayni)

167a (Sonu): ...ba‘dehu Üsküdar ∆a˝asından

mezb‚r ƒava∆ ∆al‘asına dek....va∆t u Ω¬n.

II. MMeeccmm‚‚‘‘aa--ii tteevv®®rr¬¬¿¿

1 — Topkap› Saray› Müzesi Kütüp-hanesi Hazine Bölümü 1565

245x165 (214x135) mm. 148 yk. 22 st. Ne-sih. Bafll›klar ve duraklar k›rm›z› mürekkeple.Önemli kelimelerin üzerine k›rm›z› mürek-keple çizgi çekilerek belirlenmifl. Kâ¤›t aharl›,orta kal›n, krem renkli kartal ve harf (P-G) fi-ligranl›. S›rt› harap, fliraze ortadan ikiye ayr›l-m›fl (79. yapraktan itibaren). Aç›k kahve dericilt. Alt›n yald›z üzerine hataî ve rumî çiçekliflemse. Yald›z bordür, etraf›nda birer cetvelvard›r. 1b'de üstte: "—®Ωib ve m®lik º®fı˙ ºüse-

yin bin el-º®c √sma‘¬l Ayv®nsar®y¬ be-maΩalle-i“o∆ludede yeniçeriy®n-ı derg®h-ı ‘®l¬ onbeflsekb®nlar. Sene 1179/1765-66 kayd› vard›r.Daha önce de münakaflas›n› yapm›fl oldu¤u-muz bu mecmua yazar›n el yaz›s› iledir. Kara-tay'›n vermifl oldu¤u yaprak say›s› yanl›fl-t›r.(31)

2b (Bafl›): el-Ωamdü li’ll®hi’lle¬ yek‚ru’n-

neh®r....anlardan v®◊ıl olup inti¿®b eyledigim tev®r¬-¿i taΩr¬re .......

147b (Sonu): .... ümmet-i MuΩammediñ dery®

∫®z¬lerine l®zım olan bu emriñ suh‚letle vüc‚da gel-mesi ¿ayr-ı maΩ˝ oldu∫ı ‘ay®ndur.... temmet.

(148a) ...onuñ te’–¬ri sebeb-i ma‘m‚riyyeti ol-

mıfldur.

2. Deniz Müzesi Kütüphanesi No. 55

210x160 (210x140) mm. 164 yk. (155a-164afihrist). de¤iflik st. Nesih. Aharl›, kal›n beyazkâ¤›t. Kahverengi milkepli deri cilt. fiemselikenarlarda çift cetvellidir. Bu nüsha sonunda-ki kay›ttan anlafl›ld›¤›na göre fieref Ergenekontaraf›ndan 1379/1959-60 y›l›nda, Topkap› Sa-ray› Müzesi Kütüphanesi, Hazine 1565 numa-


62

(27) Ayr›ca bak. Barbara Flem-ming, a.g.e., s. 261-62 No. 329. (28) Her ne kadar yazmayacümle-i cevami ve zevaya is-mi verilmiflse de, yazma Ha-dikatü'l-cevami'den baflka birfley de¤ildir. Yaln›z camilerinbaz›lar› huruf-› heca'ya göretertip edilmemifltir. Geneldetertip edildi¤i gibi Selatin ca-miler gelecek yerde Arap ca-mii ile bafll›yor, hemen Toklu-dede mescidine geçiyor (3b).Ve buradan itibaren di¤er yaz-malarda bulunan kay›tlara t›-pa t›p uyuyor. Yazmay› kata-loglayan›n daha evvel hiç birHadika nüshas›n› görmedi¤ianlafl›l›yor. Edgar Blochet, Ca-talogue des manuscrits Turcs,Paris 1933, c. II, s. 158-59. Di-¤er bir yaz›da da "ad› bilinme-yen bir derleyici taraf›ndany›llarca emek verilip haz›rlan-d›¤›" söylenerek yazman›nAyvansarayî'ye ait oldu¤u an-lafl›lmam›flt›r. Bak. MehmetÖnder, "Bibliotheque Nati-onale'deki Türkçe Yazmalarve ‹ki Mevlevihane", TürkFolklor Araflt›rmalar›, Y›l 14,c. 8, No. 168 (Temmuz 1963) s.3105-3106. (29) Ayr›ca bak. Karl V. Zetters-téen, Die arabischen, p ersisc-hen und türkischen Handsch-riften der Universitatsbibliot-hek zu Upsala, Upsala, 1935,c. II, s. 54-55, No. 673. (30) Ayr›ca bak, Gustav Flügel,Die arabischen, persischenund türkischen Handschriftendes Kaiserlich-königlichenHofbibliothek zu Wien, Wien1866, c. II, s. 436, no. 1284. (31) Fehmi E. Karatay, ...Türk-çe Yazmalar Katalo¤u, ‹stan-bul 1961, c. I, s. 418'de 296yaprak buradan naklen Tah-sin Öz, ‹stanbul Camileri, ‹s-tanbul 1962, c. I, s. XIII'de 296yaprak oldu¤unu tekrar eder.Di¤er bir kaynak ise, Vefeyât-iSelâtîn... Haz. Fahri Ç. Derin,‹stanbul 1978, s. XIII'de 204sahife oldu¤unu bildirir. As-l›nda yazma 148 varakt›r. Yaz-ma Vahid Çabuk taraf›ndan,Hüseyin Ayvansarâyî ve Mec-muâ-i Tevârihi, ‹. Ü. EdebiyatFakültesi, Tarih Bölümü Bas›l-mam›fl Tez, tez olarak haz›r-lanm›flt›r.

rada kay›tl› eserden kopya edilmifltir. Müsten-sih ayr›ca bir de indeks haz›rlam›fl ve eserinsonuna (155a-164a) eklemifltir.

2b (Baflı): el-Ωamdü li’ll®hi’lle¬ yek‚ru’n-

neh®r.... (ayni)

154b (Sonu): ....(ayni) ....onuñ te’–¬ri sebeb-i

ma‘m‚riyyeti olmufldur

IIIIII.. Vefey®t-ı SSel®”¬n vve MMefl®h¬r-i RRic®l

1 — ‹stanbul Üniversitesi MerkezKütüphanesi TY. 2539

215x158 (160x100) mm. 109 yk. (110 yk. ol-mas› lâz›m. Numaralama yanl›fl). Bofl yaprak-lar›n da kimi say›lm›fl, kimi say›lmam›flt›r. De-¤iflik st. Nesih. Dikkati çekmesi gerekli görü-len yerler k›rm›z› mürekkeple üzeri çizilerekbelirlenmifltir. Kâ¤›t aharl›, orta kal›n, kremrenkte ve filigranl›d›r. Kimi yapraklar cilt di-kiflinden ç›km›fl durumdad›r. Cildi cihar-gûfleebrudur. Deri k›s›mlar koyu viflne renkteolup, alt›n yald›z zencireklidir. Zencire¤in heriki taraf›nda çift cetvel vard›r. Öndeki ilk nu-maras›z yaprakta üstte es-Seyyid MehmedHalid Efendi'ye ait oldu¤unu bildiren bir te-mellük kayd› vard›r. Bu temellük kayd›1239/1823-1824 tarihlidir. 1b-4a aras›nda Os-manl› Padiflahlar›n›n velâdet, cülus ve vefattarihleri kay›tl›d›r.(32)

1b (Bafl›): m®like’l-mül‚k te‘®l®....t®r¬¿leri

vel®det ve rıΩletleri ∆ayd-ı tas”¬r ve hediye-i erb®b-ı

ma‘®rif ¿ul‚◊ ve taΩr¬r ∆ılındı∫ı bir du‘®-i ¿ayr

ric®sıdır....

4a (Sonu): ... Sult®n ‘Abdu’l-Ωam¬d vel®detine

‘√zzet ‘Al¬ Pafla t®r¬¿ demifl:

Geldi vüc‚da ◊ulb-i AΩmed ø®ndan ‘Abdü’l-

Ωam¬d sene 1137, 3 R

Cül‚sına t®r¬¿dür:

¯ıll-ı Rabb-ı muc¬b sene 1187 ® 8 Cum‘a

5b (Ba¤ı): Ωamd-i (metinde Ωamd ü) b¬-Ωadd ve

flükr-i b¬-‘add ol ¿®lı∆....ve herbiri ne maΩalde vef®t

ve ne maΩalle defn oldu∫u di∆∆at ve ¬r®d olunup....

108b-109a (Sonu): ..ƒurd AΩmed Pafla arna-

budiyyü’l-a◊ldur ...yine ∆a◊aba-i mezb‚rda defn

olınmıfldur.

IIVV.. Vefey®t-ı MMefl®yi¿ vveya TTekire-i

Ayv®nsar®y¬

11 —— ‹‹ssttaannbbuull ÜÜnniivveerrssiitteessii KKüüttüüpphhaanneessiiTTYY.. 22446644

244 x 168 (187 x 105) mm., 185 s. 13 sa-t›r, talik yaz› ile, bafll›klar k›rm›z› mürekkeple-dir. Kal›n, aharl›, krem renkli, filigranl› bir kâ-¤›da yaz›lm›flt›r. K›rm›z› deri üzerine alt›nyald›z süslemeli Avrupa cildi vard›r. Eser es-Seyyid Ahmed Tebrizî taraf›ndan 10 Muhar-rem 1334'te (18 Kas›m 1915) istinsah edilmifl-tir.

Eser s. 12'de bafllamakla birlikte s. 2-10aras›nda mükerrer bir k›s›m bulunmaktad›r.S. 11'de eserin ismi Tekire-i Ayv®nsar®y¬ olarakgeçer. Bu nüshada 297 fleyh, flair ve bilginink›sa hayatlar› verilmifl, daha sonra da gömülüolduklar› yerler kaydedilmifltir. S›ralama alfa-betik olarak düzenlenmifltir. fiairlerin içindeI.ve III. Ahmet, II. Mustafa, III. Mehmed ol-mak üzere dört padiflah yer almaktad›r.

12 s. (Bafl›): bism... el-Ωamdü li’ll®hi f¬ ni‘me-

ti’l-b®”›nihi ve’˙-˙®hirihi ......amm® ba‘d ....bu d¬n-imüb¬niñ ˙uh‚rıyla.....

185 s. (Sonu): ...Man◊ıb-ı c®hını c®hil baflına

çalsun müd®m

Bize ‘irf®n man◊ıbı bes Ωizb-i cühh®l olmazuz...

22 —— SSüülleeyymmaanniiyyee KKüüttüüpphhaanneessii ,, EEssaaddEEffeennddii 11337755

226x136 (145x54) mm. 104 yk. 17 st. Talik.1b-2a yald›z, di¤erleri k›rm›z› mürekkeplecetvelli. Serlevha müzehhep. Kâ¤›t aharl›, in-ceye yak›n, kirli beyaz renkte olup, filigranl›-d›r. Cihar-gûfle ebru cilt (l âle). Eser 19 Zilka-de 1231/11 Ekim 1816'da Yeniflehir hakimiEbubekir fiefik Beyefendi tabiinden MehmedSaid taraf›ndan istinsah edilmifltir (104b).1a'da 1231 tarihli, fiefik el-Hasanî taraf›ndanbu kitab›n yazd›rt›ld›¤›n› gösteren bir kay›tla"istektebehu el-fa∆¬r fief¬∆ el-ºasan¬ ", altta EsadEfendi'nin vak›f mührü görülmektedir. 1b'dekenarda Arkeoloji 1107 numarada gördü¤ü-müz Ayvansaray ile ilgili fliir yer almaktad›r.Daha sonra da tarikatlerle ilgili 4 beyitlik birmanzume vard›r. Ayvansarayî'nin eseri104b'de sona erer. 105b-107a aras›nda kimiönemli tarihler yer almaktad›r: Yedikule Kaz-l›çeflme tarihi (953), Çeflme-i Afl›k Pafla (987),Eyüp'te Kas›m Pafla fiad›rvan› (1188), bina-y›Mehmed Efendi Kethuda-y› Hadice Sultan(550?) tarih üzerine aç›klama vard›r.(33)


63

(32) Eser, ‹. Ü. Edebiyat Fakül-tesi yay›nlar› aras›nda ç›km›fl-t›r. Vefeyât-› Selâtîn ve Meflâ-hîr-i Ricâl, Haz.: Fahri Ç. De-rin, ‹stanbul 1978.

1b (Bafl›): bism... el-Ωamdü

li‘ll®h¬ f¬ ni‘meti’l- b®”›nihi ve’˙-˙®hi-rihi....(2a) ....bu fa∆¬r-i pür-ta∆◊¬rº®fı˙ ºüseyin ibn el-º®c √sma‘¬l el-Ayv®nsar®y¬ d®‘¬leri da¿i.....

104b (Sonu): ....Man◊ıb-ı c®hını

c®hil baflına çalsun müd®m

Bize ‘irf®n man◊ıbı bes Ωizb-icühh®l olmazuz....

33 ——SSüülleeyymmaanniiyyee KKüüttüüpphhaa--nneessii,, UUflflflflaakkîî TTeekkkkeessii 336655//11

221x135 (165x76) mm. 10+1b-90b yk. Fihristten sonraki iki yap-rak ve 1a fihrist için haz›rlanm›flfakat bofl kalm›flt›r. 19 st. Nesih.

Sözbafllar›, cetveller ve rakamlar k›rm›z› mü-rekkeple yaz›lm›flt›r. Kâ¤›t aharl› orta kal›n,aç›k krem renkte ve filigranl›d›r. Ebru cilt.Miklepli ve flirazelidir. Sertap ve s›rt› koyuviflne renktedir. Bafla konulan fihrist kareleriniçine k›rm›z› mürekkeple yaz›lm›flt›r. 91a-120aaras›nda tahmisler vard›r.

1b (Bafl›): min te’l¬f®t-ı º®fı˙ ºüseyin ibn el-

º®c √sma‘¬l el-Ayv®nsar®y¬. º®cı Bayram Vel¬An∆arada —olfa◊ol dimekle ma‘r‚f ∆aryedendir kiÇubu∆ ◊uyına ∆ar¬bdir.....

90b (Sonu): ...Man◊ıb-ı c®hını c®hil baflına çal-

sun müd®m

Bize ‘irf®n man◊ıbı bes Ωizb-i cühh®l olma-

zuz...

44 —— ‹‹ssttaannbbuull AArrkkeeoolloojjii MMüüzzeessii KKüüttüüpp--hhaanneessii 11110077

193x130 (174x110) mm. 42 yk. 29 st. Nesih.Kâ¤›t aharl›, orta kal›n olup, krem renktedirve filigranl›d›r. Viflne renkli deri cilt. So¤ukdamga cetvelli. Kütüphanenin mührü 1a'da-d›r. Eser, 3b'de bafll›yor(34). 3a'da Ayvansarayhakk›nda flu manzume ile karfl›lafl›r›z:

L®yı∆-ı medΩ ü –en®dur ‘®flı∆a Ayv®nsar®y—aΩn-ı a◊Ω®b oldı c®y-ı evliy® Ayv®nsar®yDergeh-i b®b-ı Ebi Eyy‚b-i En◊®r¬ dinürAçılur dery®ya n®˙ır ¿ofl-nüm® Ayv®nsar®yGel ziy®ret eyle u¿r-ı ®¿iretdür mü’mineÇeflm-i ∆albi ide pür-n‚r u ˝iy® Ayv®nsar®y

Bu fliirin bafl›nda da 1209/1794-1795 tari-hi görünmektedir. 42b-52a aras› ve 54a beyazabofltur. 52b-54b aras›nda fliirler vard›r. En son

üç yaprak bofltur.

Eser, Hac› Bayram'la bafllar, MehmedMustakim Efendi ile biter.

3b (Bafl›): el-Ωamdü li‘ll®h¬ f¬ ni‘meti..... ....bu

fa∆¬r-i pür-ta∆◊¬r º®fı˙ ºüseyin ibn el-º®c √sma‘¬lel-Ayv®nsar®y¬ d®‘¬leri da¿i.....

42a (Sonu): ..Man◊ıb-ı c®hını c®hil baflına çal-

sun müd®m.

Bize ‘irf®n man◊ıbı bes Ωizb-i cühh®l olmazuz...

V. EEfl’®r-n®me-i MMüstez®d¬(35)

11 —— ‹‹ssttaannbbuull ÜÜnniivveerrssiitteessii MMeerrkkeezz KKüüttüüpp--hhaanneessii 55446666 ((MMüüzzeeddee))

280x184 (185x125) mm. 150 yk. 15 st. Ne-sih. Sözbafllar› ve cetveller k›rm›z› mürekkep-le. Dikkati çekmesi gereken kelimeler üzerik›rm›z› mürekkeple çizilerek belirlenmifl. Ge-nellikle iki sütun halinde yaz›lm›flt›r. Kâ¤›taharl›, orta kal›n olup, çok uçuk pembemsi vesar› renktedir. Cilt, koyu viflne renkli deridir.Yald›zl› gömme salbek flemseli, zencirekli vecetvellidir. Sertapla alt›n yald›z yuvarlaklarvard›r. Bu nüsha Ayvansarayî'nin el yaz›s› ile-dir. Esere 1181/1767-68 bafllayan Ayvansarayî1194/1780 y›l›nda bitirmifltir. 1b yüzünde: ""—

®Ωib ve m®lik º®fı˙ ºüseyin bin el-º®c √sma‘¬lAyv®nsar®y¬ be-maΩalle-i “o∆ludede yeniçeriy®n-ıderg®h-ı ‘®l¬ onbefl sekb®nlar. 1194" ibaresini gö-rürüz. Yani bu nüsha ayn› zamanda Ayvansa-rayî'nin kendisi için haz›rlad›¤› nüshad›r.1b'deki bu ibareden sonra beyt-i müstezad, ikik›t’a ve beyt-i Nabi (Müstezad-› Rag›b Pafla)vard›r. 2a'da sadece "Haza D¬v®n-ı Efl’®r-n®me-i

Müstez®d¬" kayd› görülüyor. 2b'de serlevha al-t›n yald›z zemine pembe çiçek ve mavi dallar-la süslü bir halde. Etraf›nda t›¤lar var. 2b-3a'da cetveller alt›n yald›zl›. Ayr›ca 2b'de du-raklar da alt›n yald›zl›d›r. Ayvansarayî bu ese-rinde be¤endi¤i müstezadlar› bir araya topla-m›flt›r, biz burada bir örnek verdikten sonraeserin bafl› ve sonunu verece¤iz:

Müstez®d-ı NNec®t¬ (80b) ƒapunda beni istemeyen der-be-der olsun

olsun beyim olsunBiñ z®r oluban derdile benden beter olsun ol-

sun beyim olsun.................................Ger ∆anlu yaflum çihre-i zerdümi ∆ıla sur¿

incinmezem andan


64

(33) Defter-i Kütüphane-i EsadEfendi (‹stanbul, ts.)’de eserinad› Terceme-i Meflayih olarakgeçmektedir. Ayr›ca bak. ‹s-tanbul Kütüphaneleri, Tarih-Co¤rafya Yazmalar› Katalo¤u,‹stanbul 1943, s. 662. Tez ola-rak da haz›rlanm›flt›r. KemalAr›ca, Ayvansarayl› Hâf›zHüseyin, Vefeyât I, ‹. Ü. Ede-biyat Fakültesi, Tarih Bölümü,Bas›lmam›fl Tez 1974 ve GülayGüney, Ayvansarayl› Hâf›zHüseyin, Vefeyât II, ‹. Ü. Ede-biyat Fakültesi Tarih Bölümü,Bas›lmam›fl Tez, 1974. Teknüsha oldu¤u ve bas›ma ha-z›rland›¤› bildirilen, (Bak.Fahri Ç. Derin, a.g.e., s. XIV)bu yazmaya benzer di¤er ikiyazma daha vard›r. Tavsifleriyukar›da verilmifltir. (34) Yanl›fll›kla kütüphane nu-maras› 110 olarak belirtilen bunüsha ilk kez Süheyl Ünver,("Kütüphane çal›flmalar›ndanedindi¤im yeni intibalara bir-kaç misal", Türk Yurdu, Y›l 54,say› 314 (A¤ustos 1965) s. 19-20) taraf›ndan tan›t›lm›flt›r. (35) Bilinen tek nüshad›r. OM,III, s. 48; ...Tarih-Co¤rafyaYazmalar› Katalo¤u, s. 662 veAgâh S›rr› Levend, Türk Ede-biyat› Tarihi I, Ankara 1973, s.173 ve not 2'de eser tan›t›ld›¤›halde karfl. Fahri Ç. Derin,a.g.e., s. XVI.

Resim 6; ‹flaret yay›nlar› ta-raf›ndan 2001 y›l›nda yay›n-lanan Hadikat’l-Cevami ki-tab›n›n kapa¤›

Çeflm-i siyehüñden yaña tek bir na˙ar olsunolsun beyim olsun

ƒo fitnelerüñ ∆aflları t®r®cuma gelsündil mülkini alsun

Hem ∫amzelerün o∆ına s¬nem siper olsunolsun beyim olsun

(81a) Dür gibi Nec®t¬ sözini a◊ ∆ula∫ına ger fi®hı seversen

Cehd eyleye ¿®li ◊adefün pür-güher olsunolsun beyim olsun

2b (Bafl›): el-Ωamdü li‘ll®h¬ ve’◊-◊al®ti ‘al®

res‚li’ll®h ve ‘al® ®lihi ve ◊aΩbihi . . . . . ted®rik olu-nan müstez®dlar cümlesi bir maΩale taΩr¬r ve birmecm‚‘a olma∫la. . . . .

144a-b (Sonu): . . . .∆arflısında ∆ahveci Derv¬fl

(144b) AΩmediñ ∆ahvesinde yazıldı. Benümsa‘®detmendüm ric®m oldur ki her kim m®lik olursadu‘®-i ¿ayrdan fer®m‚fl itmeyeler.

(150a): ....MaΩfler günü lu”fuñla aña eyle

flef®‘at - T® görmeye ¿ızl®n

VVII..‘‘§flı∆ ‘‘Ömer DD¬v®nı. (Tertip eden Ayvan-sarayî)

11--KKoonnyyaa,, MMeevvllâânnââ MMüüzzeessii YYaazzmmaallaarr›› 9999(36)

267x178 (200x138) mm. 335 yk. 19 st. Ne-sih. Cetveller k›rm›z› mürekkeple. Kâ¤›d› ka-l›n ve aç›k samanî renkte. S›rt k›sm› meflin, üs-tü kâ¤›t kapl› kal›n mukavva cilt. Miklepli veflirazeli. 1a'da fihrist vard›r. 1b'de divan›n sa-hibi ve ayn› zamanda yazan›n ad› yaz›l›d›r ki,bu müstensihin yine Ayvansarayî oldu¤unugörüyoruz.

1b:"—®Ωib ve m®lik º®fı˙ ºüseyin bin el-º®c√sma‘¬l Ayv®nsar®y¬ be-maΩalle-i “o∆ludede yeni-çeriy®n-ı derg®h-ı ‘®l¬ onbefl sekb®nlar sene1195(1780-81)". Hemen alt›nda Afl›k Ömer'invefat›na bir tarih vard›r:

√flidüp ben de vef®tın aña didüm t®r¬¿ (metinde:t®r¬¿ini)

Ola ‘§flı∆ ‘Ömeriñ cilvegehi ‘adn-ı cel¬l. sene1119.

325b'de Ayvansarayî divan›n tertibine ne-ticetü'l-efkâr ibaresini tarih düflürmüfltür ki,1196/1781-82'dir. Ayr›ca birkaç yapra¤› ileridezeyl olunabilir düflüncesiyle bofl b›rakt›¤›n›belirtmektedir.

2b (Bafl›): Y® ilah¬ ne günehk®rum ki yüz ”utupsaña

º®lümi i‘l®m idüp y® ¿od ∆ılam ∆a◊d-i ‘a”®

335b (Sonu): M i n -

neti altında ∆alma kimse-niñ ‘§flı∆ ‘Ömer

Sür yüzüñ yire vurupderg®h-ı ºa∆∆a minnet it

22 —— SSüülleeyymmaanniiyyeeKKüüttüüpphhaanneessii,, UUflflflflaakkîîTTeekkkkeessii 6677

250x182 (180x115)mm. 220 yk. 18 st. Ne-sih. Divan kenarlardada devam etmekte vekenardan sonraki red-dade karfl› yapra¤› ver-mektedir. Kâ¤›t topla-mad›r. Kirli beyaz, ko-yu krem, orta kal›n ve-ya daha ince kâ¤›t kul-lan›lm›flt›r. Aharl›d›r.Karton üzerine kâ¤›tkapl›d›r. S›rt›, üst ve alt köfleler koyu viflnerenkte deridir. Çeflitli yapraklarda vak›f müh-rüne rastlan›r.

1b (Bafl›): Y® ilah¬ ne günehk®rum ki yüz ”utup

saña

º®lümi i‘l®m idüp y® ¿od ∆ılam ∆a◊d-i ‘a”®

219b (Sonu): ...Bu ‘Ömer fikr-i ser-i k‚yında

c®n tesl¬m ider

Hem görenler didiler ‘inn® ileyhi r®ci‘‚n’

3 — Süleymaniye Kütüphanesi, Ufl-flakî Tekkesi 69

240x170 (187x112) mm. 273 yk. 19 st. Nes-talik. Mahlas üzerine k›rm›z› mürekkeple çiz-gi çekilerek belirlenmifl. Kâ¤›t az aharl›, ortakal›n ve koyu krem renktedir. S›rt› y›pranm›fl,koyu kahve rengi deridir. Kapaklar ebrudur.Eser, 23 fiaban 1307/14 Nisan 1890'de ‹stan-bullu Mehmed Emin Tevfik taraf›ndan istin-sah edilmifltir.

1b (Bafl›): Bism.... Y® ilah¬ ne günehk®rum ki

yüz ”utup saña

º®lümi i‘l®m idüp y® ¿od ∆ılam ∆a◊d-i ‘a”® .

273b (Sonu): . . Bu ‘Ömer fikr-i ser-i k‚yında

c®n tesl¬m ider

Hem görenler didiler ‘inn® ileyhi r®ci‘‚n’*


65

(36) Biz bu yazmay› görüp in-celeyemedik. Burada verilentavsif Say›n Hocam Abdülba-ki Gölp›narl›'n›n bas›lacakolan Mevlânâ Müzesi Yazma-lar Katalo¤u IV'ün müsvedde-lerinden al›nm›flt›r (s. 186-187), kendisine burada teflek-kür etmeyi bir borç biliriz. Ho-can›n ölümünden y›llar sonraad› geçen katalo¤un IV. cildibas›lm›flsa da Afl›k Ömer Di-van›bu cilde girmemifl, V. cil-de kalm›flt›r. Burada Afl›kÖmer Divan›'ndan bahsetmekve nüshalar›n›n tavsifini ver-mek yersiz görünebilir. Fakatbu divan›n toplay›c›s› (camiive tertip eden) Ayvansarayîoldu¤u için ve Mevlâna Mü-zesi Kütüphanesindeki yaz-man›n kendi el yaz›s› ile oluflubizi bu görebildi¤imiz nüsha-lar›n tavsifine itti. Bu görüflü-müz Efl’arname-i müstezadiçin de geçerlidir. Divan Sadettin Nüzhet Ergüntaraf›ndan genifl bir önsözleyay›nlanm›flt›r. Afl›k ÖmerHayat› ve fiiirleri, ‹stanbul,Semih Lütfi Kitapevi, ts.

*Sn, Günay Kut’a “Ayvansara-yi’siz bu kitap olmaz, sizdenkatk› bekliyoruz” ricam›z üze-rine bizi k›rmad›lar, zaten varolan çal›flmalar›n› “güncellefl-tirerek” takdim ettiler. Sa¤ol-sunlar›. (Yay›nlayan›n notu)

Resim 7; Ayvansarayî’ninTahsin Öz taraf›ndan latinharflerle yay›nlanan 1. cil-dinin kapa¤›.

Documents

KÜLTÜRÜ VE SANATIYLA EYUPSULTAN SEMPOZYUMU VIisamveri.org/pdfdrg/D088225/2003/2003_KUTG_KUTT.pdfve fa˝¬lete ma'¬l olup ®¿ir-i ömründe 1201 Ra-ma˝®n- ıﬂer¬fi n f nda