KşMYASAL TRLR ARAS TKşLğşMLR€¦ · Atomların formül içindeki sayıları Latince ön eklerle be-lirtilir. Örnek: N 2O 3 Diazot trioksit CO 2 Karbon dioksit P 2O5 Difosfor

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

2K

İMYA

10

İyonik Bileşiklerin Formüllerinin Yazılması ve Adlandırılması

İyonik bileşiklerin formülleri aşağıdaki kurallar yardımıyla yazılabilir:

1. Yükü“+”olaniyonönce,“–”olaniyonsonrayazılır.

2. Bileşikleroluşurkenalınanelektronsayısıverilenelektronsayısınaeşitolduğundanbileşiktekiiyonlarınyüklerinin

toplamısıfırolmalıdır.Bunusağlamakiçinelementsembollerininsağaltköşelerineiyonyüklerininmutlakdeğerle-

riçaprazolarakyazılır.

Örneğin Al3+veS2-iyonlarındanoluşanbileşiğinformülüAl2S3şeklindedir.

İyonlarınyüklerimutlakdeğerolarakeşitisesembollerinsağaltköşelerineiyonyüklerininmutlakdeğerleriyazıl-

maz.ÖrneğinCa2+veO2–denoluşanbileşiğinformülüCaOşeklindedir.

İyonyüklerininsayısaldeğeribirbirininkatlarıisebunlarsadeleştirilir.

Örneğin Sn4+veO2-iyonlarındanoluşanbileşiğinformülüSn2O4şeklindedeğil,SnO2şeklindedir.

Birdenfazlaatomiçeren iyonlarakökdenir.Örneğin;OH– (hidroksit iyonu),CO32– (karbonat iyonu),SO4

2– (sülfat

iyonu),NO3–(nitrat iyonu)birerköktür.Kökhâlindeki iyonlardaisekökparanteziçinealınıpiyonyüklerininmutlak

değerleriçaprazlandığındarakamparantezinsağaltköşesineyazılır.ÖrneğinMg2+veNO3– iyonlarındanoluşan

bileşiğinformülüMg(NO3)2şeklindedir.Bazımetallerfarklıdeğerlikleralabilir.Örneğin;Fe2+veFe3+,Pb2+vePb4+,

Sn2+veSn4+,Cu+veCu2+gibi.

İkicinsatomdanoluşanbiriyonikbileşiğinadlandırılmasıaşağıdakikalıbagöreyapılır.

Metal adı + Ametalin iyon adı

Örnek:

NaClSodyumklorür,Al2O3Alüminyumoksit,CaF2Kalsiyum florür,K2SPotasyumsülfür, Li2OLityumoksit

Metalbirden fazladeğerliğesahipsemetaladınınyanınametalindeğerliğideRomenrakamıylaparantez içinde

yazılır.

Metal adı + (Metalin değerliği Romen rakamı ile) + Ametalin iyon adı

Örnek:

FeSDemir(II)sülfür,FeBr3Demir(III)bromür,Cr2O3Krom(III)oksit,CuCl2Bakır(II)klorür,PbOKurşun(II)oksit

Metallerin çokatomlu iyonlarla (köklerle)oluşturduğubileşikleri adlandırırkenöncemetal adı,metal farklı değer-

liğe sahip iyonoluşturabiliyor isemetalin yükü (+ işareti belirtilmeden), en sondada kökünadı sırayla yazılır.

Bilgi Kutusu


2K

İMYA

11

Örnek:

Al(NO3)3Alüminyumnitrat,Fe(OH)2Demir(II)hidroksit,Ca3(PO4)2Kalsiyumfosfat,CuCO3Bakır(II)karbonat,

K2CrO4Potasyumkromat,Fe2(SO4)3Demir(III) sülfat

KATYONLAR

H+

+1 yüklü +2 yüklü +3 yüklü +4 yüklü

Hidrojen Be+2 Berilyum Al+3 Alüminyum Sn+4 Kalay (IV)

Li+ Lityum Mg+2 Magnezyum Cr+3 Krom (III) Pb+4 Kurşun (IV)

Na+ Sodyum Ca+2 Kalsiyum Fe+3 Demir (III)

K+ Potasyum Zn+2 Çinko

Cu+ Bakır (I) Cu+2 Bakır (II)

Ag+ Gümüş Fe+2 Demir (II)

NH4+ Amonyum Hg+2 Cıva (II)

Hg+ Cıva (I) Cd+2 Kadmiyum

Ni+2 Nikel

Sn+2 Kalay (II)

Pb+2 Kurşun (II)

Cr+2 Krom (II)

ANYONLAR

F–

–1 yüklü –2 yüklü –3 yüklü

Florür

O2–2 Peroksit

PO3–3 Fosfit

Cl– Klorür

S–2 Sülfür N–3 NitrürBr– Bromür

SO4–2 Sülfat P–3 FosfürI– İyodür

Siyanür

Hidrür

SO3–2 Sülfit

OH

CN

–

–

–H

Hidroksit

CrO4–2 Kromat

NO2– Nitrit

CO3–2 Karbonat

ClO3– Klorat

Cr2O7–2 Dikromat

MnO4– Permanganat

MnO4–2 Manganat

CH3COO– Asetat

HSO4– Bisülfat

HCO3– Bikarbonat

C2O4–2 Okzalat

S2O3–2 Tiyosülfat

OksitO–2

NO3– Nitrat

PO4–3 Fosfat


2K

İMYA

12

3.3.2 Kovalent Bağ Ametal atomları, soy gaz kararlılığına ulaşmak için, elektron alarak anyon oluşturmak dışında, kendi atomları

arasında son katmanlarındaki elektronları ortaklaşa kullanarakdabağoluşturabilirler.

Ametal atomları arasında elektronların ortaklaşa kullanılması sonucu oluşan kimyasal bağlara kovalent bağ denir.

Bilgi Kutusu

1A

H

Hidrojen

14A

C

Karbon

65A

Ametal Atomlar›

N

Azot

76A

O

Oksijen

87A

F

Flor

9

P

Fosfor

S

Kükürt

16 Cl

Klor

Br

Brom

I

İyot

17

17

53

15

Bir atomun oluşturabileceği bağ sayısı, değerlik elektronların-

daki eşleşmemiş elektron sayısı kadardır.

NOT

Kovalent bağlar apolar vepolar olmaküzere ikiyeayrılır:

a) Apo lar Ko va lent Bağ Aynı tür ametal atomları arasındaoluşan kovalent bağlardır.

Apolar kovalent bağ içeren moleküllerde bağ yapımında kullanılan elektronlar, elektronları çekme gücü aynı olan iki

atom tarafından eşit kuvvetle çekildiğinden, oluşan molekülde polarlık (kutuplaşma) oluşmaz. Bu şekilde oluşan iki

atomlu moleküller apolardır (kutupsuz).

Örneğin: H2 , O2 , N2 gibi.

Bilgi Kutusu

H2 mo le kü lü nün bağ ya pı sı

H2molekülünüoluşturanHatomlarınınatomnumarası1’dir.H2molekülündeHatomlarıaynıperiyottakisoygaz

olanhelyumatomununelektrondizilimineulaşmak için (dub let ku ra lı) birer elektronlarını ortak kullanırlar.

H atomu H atomu H2 molekülü

H H, H H , H H

bağlayıcı elektronlar


2K

İMYA

13

Apolar kovalent bağı oluşturan bağ elektronları, bağı oluşturan her iki atoma eşit uzaklıktadır.

Bilgi Kutusu

Kovalent bağlarda ortaklaşa kullanılan elektron çiftlerine bağlay›c› elektron çifti denir. Bağlayıcı bir çift elektron ya

karşılıklı olarak gösterilir ya da bir çizgi ile “–” şeklinde gösterilir. Bağ oluşumuna katılmayan elektron çiftlerine ise

ortaklanmam›ş elektron çifti denir.

Bilgi Kutusu

Bağı oluşturan iki atom birer elektronlarını ortaklaşa kullanıyorsa 1 tane kovalent bağ oluşur. Bu bağ, atomlar

arasında “–” şeklinde gösterilir. Tekli kovalent bağ olarak isimlendirilir.

Bilgi Kutusu

F2 mo le kü lü nün bağ ya pı sı

F2molekülünüoluşturanFatomlarınınatomnumarası9’dur.Fatomusonkatmanına1elektronaldığındasoygaz

elektrondüzenineulaşır.Her iki floratomudasonkatmanındakielektronsayısınısekizetamamlar (Ok tet ku ra lı)ve

kendileriyleaynıperiyottakiNeonsoygazınınelektrondizilimineulaşırlar.

F atomu F2 molekülüF atomu

F F


+ F F F–F ,

F2molekülündeFatomları birerelektronlarınıortaklaşakullanarak tekli kovalentbağoluşturmuştur.Fatomları-

nın bağelektronlarını çekmekuvveti eşit olduğundanoluşanbağ kutupsuzdur.


2K

İMYA

14

Bağı oluşturan iki atom ikişer elektronlarını ortaklaşa kullanıyorsa 2 tane kovalent bağ oluşur. Bu bağlar atomlar

arasında “=” şeklinde gösterilir. İkili kovalent bağ olarak isimlendirilir.

Bilgi Kutusu

O2 mo le kü lü nün bağ ya pı sı

O atomu O atomu O2 molekülü

Oksijenatomunun son katmanında6elektron vardır.O2molekülünüoluştururken iki oksijenatomu ikişer elekt-

ronlarınıortaklaşakullanırsa;Lewisyapısındaheroksijenatomunun2 tanebağlayıcı elektronu,4 tanedeortaklaş-

mışelektronuolduğugörülür. 4 bağlayıcı elektron iki oksijenatomuarasında ikili kovalent bağ (=) oluşturur.

+O O O O O O

bağlayıcıelektronlar

Bağı oluşturan iki atom üçer elektronlarını ortaklaşa kullanıyorsa 3 tane kovalent bağ oluşur. Bu bağlar atomlar

arasında “�” şeklinde gösterilir. Üçlü kovalent bağ olarak isimlendirilir.

Bilgi Kutusu

N2 mo le kü lü nün bağ ya pı sı

Azotatomununsonkatmanında5elektronvardır.N2molekülünüoluştururken ikiazotatomuüçerelektronlarını

ortaklaşa kullanırsa; Lewis yapısında her azot atomunun 3 tane bağlayıcı elektronu, 2 tane ortaklaşmış elektronu

olduğugörülür. 6 bağlayıcı elektron iki azot atomuarasındaüçlü kovalent bağ (≡) oluşturur.

N atomu N atomu N2 Molekülü

+N N N N N N



2K

İMYA

15

b) Po lar Ko va lent Bağ Farklı tür ametal atomları arasındaoluşan kimyasal bağlardır.

Farklı ametal atomları arasında ortaklaşa kullanılan elektronlar kovalent bağlı bileşik moleküllerini oluşturur.

Bilgi Kutusu

Ör ne ğin: HF,NH3,H2O

Polar kovalent bağ içeren moleküllerde, bağ yapımında kullanılan elektronlar, elektronları çekme gücü farklı olan iki

atom tarafından çekildiğinden, bağ elektronları elektronegatifliği fazla olan atoma doğru yönlenerek bu atomu (–)

kutuplu, diğerini ise (+) kutuplu yapar. Böylece kurulan bağda polarlık oluşur.

Bilgi Kutusu

Polar kovalent bağı oluşturan bağ elektronları, bağı oluşturan atomlardan elektronegatifliği fazla olan atoma daha yakındır.

NOT

Ör ne ğin: HFmolekülünde (–) kutupF, (+) kutup iseHdir.

HF mo le kü lü nün bağ ya pı sı

Hidrojenve floratomlarınınbirer taneortaklanmamışelektronuvardır.Buelektronlarbağlayıcı elektronlaroldu-

ğu içinH veFatomları arasında tekli kovalent bağ ileHFmolekülü oluşur.

9F :1H :

H


+ F H F FH –


2K

İMYA

16

H2O mo le kü lü nün bağ ya pı sı

Hidrojen atomlarının birer ortaklanmamış elektronu, oksijen atomunun ise iki ortaklanmamış elektronu vardır.

Oksijenatomununbağlayıcıelektronlarındanherbiri,hidrojenatomlarınınbağlayıcıelektronları ile2 tane teklikova-

lent bağ yaptığındaH2Omolekülü oluşur.

8O1H 1H

H


+ O + H H O H O

H H

CO2 mo le kü lü nün bağ ya pı sı

Oksijenatomlarının ikişerortaklanmamışbağlayıcıelektronu, karbonatomunun isedörtortaklanmamışbağlayı-

cı elektronu vardır.Karbon atomunun bağlayıcı elektronlarından iki tanesi, bir oksijen atomunun bağlayıcı elektron-

ları ile; diğer iki tanesi dediğer oksijenatomununbağlayıcı elektronları ile 4 tane kovalent bağ yaparakCO2mole-

külünüoluşturur.

8O 6C 8O


O + C + O O C O O C O

İkili kovalentbağlar

C2H2 mo le kü lü nün bağ ya pı sı

Hidrojen atomlarının birer, karbon atomlarının ise dörder ortaklanmamış bağlayıcı elektronu vardır. İki karbon

atomuüçerbağlayıcıelektronu ilebirbirlerinebağlanaraküçlükovalentbağ,birerbağlayıcıelektronları iledehidro-

jenatomlarının bağlayıcı elektronları arasında iki tekli kovalent bağ yaparakC2H2molekülünüoluşturur.

6C 6C

1H 1H


+H C + +C H H C C H H C C H


2K

İMYA

17

Ko va lent Bi le şik le rin Ge nel Özel lik le ri • Genellikle ametal atomları arasındaelektronların ortak kullanılmasıyla oluşurlar.

• En küçükbirimlerimoleküllerdir.

• Katı ve sıvı haldeelektrik akımını iletmezler.

• Sudagenelliklemoleküllerineayrışarak çözünürler.Bu çözeltiler elektriği iletmez.

(C6H12O6,C2H5OH... gibi)

• Suda iyonlaşarak çözünen asit, baz ve tuz yapısındakiler sulu çözeltilerinde elektriği iletir. (HCl, HNO3, NH3...gibi)

• Oda koşullarında katı, sıvı yadagazhaldebulunanları vardır.

• Genellikle erime ve kaynamasıcaklıkları iyonik bileşiklerdendüşüktür.

Kovalent Bileşiklerin Adlandırılması ve Formülleri Kovalent bileşikleri adlandırmadaaşağıdaki kurallaradikkat edilir.

1. Kovalentbileşiklerinadlandırılmasında1.Ametalinsayısı,1.ametalinadı,2.ametalinsayısı,

1 mono

2 di

3 tri

4 tetra

5 penta

6 hekza

2.ametalinbileşikiçindekiadı(oksijenseoksit,kükürtsesülfür,diğerametallerse–ür

ekigetirilerek)sırasıylayazılır.AtomlarınformüliçindekisayılarıLatinceöneklerlebe-

lirtilir.

Örnek:

N2O3Diazot trioksit

CO2Karbondioksit

P2O5Difosfor pentaoksit

CCl4Karbon tetraklorür

NH3Azot trihidrür

2. Birinciametalinsayısıbirisemonoönekiyazılmazveokunmaz.Örneğin;CO,monokarbonmonoksityerinekarbon

monoksitdiyeokunur.

3. Hidrojeninhalojenlerleyaptığıbileşikleradlandırılırkenhalojeninsayısınıbelirtenmonoönekikullanılmaz.Örneğin;

HBr,hidrojenbromürolarakadlandırılır.

Bileşikler her zaman sistematik adlarıyla anılmaz. Bileşikler için sistematik bir ad olmasına rağmen bazılarının

yaygınadları daha çok kullanılır.ÖrneğinH2O, su;NH3, amonyak;CH4,metanolarakadlandırılır.

NOT


2K

İMYA

18

3.3.3 Metalik Bağ Metaller, kendi aralarında bileşik oluşturmaz. Bu yüzden elektron alışverişi ya da elektron ortaklığı ile kurulan

bir bağlanmaşekilleri yoktur.

Metallerin iyonlaşmaenerjisi küçüktür.Metalatomlarınınsonkatmanlarındakielektronlaratomunçekirdeği tara-

fından çok büyük bir kuvvetle çekilmez.Ayrıcametal atomlarının son katmanlarındaki elektronların sayısı azdır. Az

kuvvetle çekilen bu elektronlar, son katmanda gelişigüzel dolaşır ve elektron denizi oluşturur. (+) yüklümetal iyon-

ları ise budenizdeki adacıklara benzer.Elektrondenizi ve atomun (+) yüklü çekirdeği arasındaki çekim ilemetalik

bağ oluşur.Bu sebeplemetal atomları bir arada tutulur.

– – – – Metal atomlarının oluşturduğu katyonlar

– – – –+ + + +

+ + + +– – – –

– – –+ + + +

Elektron denizi

Metalik bağ, katı ve sıvı hâlde metal atomları arasındaki etkin etkileşimdir. Saf metallerin haricinde metallerin

oluşturduğu alaşımlarda da metal atomları metalik bağ kuvvetleri tarafından bir arada tutulur.

Bilgi Kutusu

Metaller, cıva hariç oda koşullarında katı hâlde bulunur. Bu da metalik bağın kuvvetli bir çekim gücü oluşturduğunun göstergesidir.

NOT

Metallerin ısıyı iyi iletmeleri kristal yapı içinde birbirlerine çok yakın şekilde istiflenmiş atomların titreşimiyle sağlanır.

Isının iletimini sağlayan titreşimler bir atomdan öbürüne kolayca aktarılıp bütün yapı boyunca iletilir.

Bilgi Kutusu

Metalik bağın kuvveti, metal atomlarının yarıçapı arttıkça azalır. Periyodik cetvelde bir grup boyunca yukarıdan

aşağıya doğru atom yarıçapı artar ve metalik bağ zayıflar. Metallerin son katmanlarındaki elektron sayılarının artma-

sı metalik bağı kuvvetlendirir. Periyodik cetvelde bir periyot boyunca soldan sağa doğru gidildikçe metal atomlarının

son katmanlarındaki elektron sayısı dolayısıyla metalik bağın kuvveti artış gösterir.

Bilgi Kutusu


2K

İMYA

19

Metalik bağ kuvvetinin metalin aktifliği ile ilişkisi yoktur. Metalik aktiflik, metal atomunun elektron verme isteğidir. Metalik aktiflik

periyodik cetvelde bir periyot boyunca soldan sağa doğru gidildikçe azalırken bir grup boyunca yukarıdan aşağıya doğru gidildikçe

azalır.

NOT

Metallerin fiziksel özellikleri metalik bağa dayalı olarak açıklanabilir. Örneğin, son katmanındaki elektron sayısı

1 olan sodyum elementi 98 °C sıcaklıkta erirken son katmanındaki elektron sayısı 2 olan magnezyum elementi

650 °C sıcaklıkta erir.

Metallerdövülebilir,çekilebilir, telve levhahâlinegetirilebilir.Dışarıdanbirdarbeyemaruzkalanmetalatomları,

elektrondenizi içindeyerdeğiştirir.Bağlarkopmadanmetalyenibirşeklesahipolur.

Metaller,üzerinedüşen ışınları yansıttıkları içinparlakgörünür.Metal yüzeyineçarpan ışındemeti,metalinson

katmanındaki elektronların uyarılmasına neden olur. Uyarılmış hâle gelen elektron daha yüksek enerjili bir duruma

geçer. Elektron kısa bir zaman sonunda eski enerji durumuna döner. İlk enerji durumuna dönen elektron, aldığı

ışının tamamını geri yansıtır.

Metaller, görünür ışıktaki renklerden bazılarını soğururken bazılarını yansıtır. Altının sarı, gümüşün gri renkte

görünmesi,altınınüzerineyansıyan renklerdensarıolanıgümüşün iseüzerineyansıyan renklerdengri olanı yansı-

tıp diğerlerini soğurmasındandolayıdır.


2K

İMYA

20

1

A. Aşağıda verilen bilgiler doğru ise “D” yanlış ise “Y” kutucuğunu işaretleyiniz.

1) Lewisgösterimindeatomlarüzerindebağdayeralmayanelektronçiftlerineortaklaşılmamışelektron

çifti denir.

2) Metalik bağ kuvvetimetalin aktifliği arttıkçaartar.

3) Atomlar arası elektronegatiflik farkı 2 veya daha büyük ise bağ elektronu-nu elektronegatifliğin az

olan türden fazla olan türegeçer ve iyonik bağoluşur.

4) Kimyasal türler arasındaki çekme kuvvetlerinin itme kuvvetlerinden baskın olduğu durumda oluşan

bağlar güçlü etkileşimlerdir.

5) Aynı ametal elementineait atomlar arasındaoluşanbağapolar kovalent bağdır.

6) Periyodiksistemdeaynıperiyottasoldansağagidildikçesonkatmandakielektronsayısıartacağından

metalik bağ kuvveti artar.

7) Oluşacakbağ sayısı, atomlar arasındaortak kullanılanelektron sayısıyla belirlenir.

8) İyonik bileşikler katı, sıvı halde ve sulu çözeltilerindeelektrik akımını iletirler.

B. Aşağıdaki tabloda bırakılan boşlukları doldurunuz.

Bileşik Formülü Sistematik Adı İçerdiği Bağ Türü

Al2S3

MgO

PbO2

SnCl2

Ca(NO3)2

Fe2S3

ÇÖZÜMLÜ TEST

2K

İMYA

21

1. K :

N :

T : Y :

2e– 1e–

M :

2e– 8e– 5e–2e– 8e– 7e–

R :

2e– 8e–2e– 2e–

Yukarıdabazıelementlerinelektrondizilimleriveril-miştir.

Bu na gö re, han gi ele mentler kim ya sal bağ oluş-

turmaz?

A)KveN B)NveM C)KveM

D)RveT E)NveY

2. 12X, 9Y, 7Z ele ment le ri nin oluş tur du ğu XY2, Y2 ve

ZY3 türlerinde atomlar arası bağ lar için aşa ğı da-

ki ler den han gi si doğ ru olur?

XY2 Y2 ZY3

A) İyonik Kovalent İyonik

B) Kovalent Kovalent Kovalent

C) Kovalent Apolar kovalent Polar kovalent

D) Kovalent İyonik İyonik

E) İyonik Apolar kovalent Polar kovalent

3. H N H

H

YukarıdaNveHatomlarıarasındaoluşanNH3bile-

şiğininLewiselektronnoktayapısıverilmiştir.

Bu na gö re, bi le şik le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan

han gi si yan lış tır?

A) Natomununüçtanebağlayıcıelektronuvardır.

B) Bileşik üç tane tekli kovalent bağ içerir.

C) Atomlararasındaelektronlarınortakkullanılma-sıyla oluşmuştur.

D) Molekül yapılı bir bileşiktir.

E) Natomubağakatılmayanikiçiftelektroniçerir.

4.

H C

H

C Cl

H

H H

1 2 3

Yu ka rı daki molekülde numaralandırılarak be-

lirtilen bağların po lar ve apo lar ola rak sı nıf lan dı-

rıl ma sı aşa ğı da ki ler den han gi sin de doğ ru ve ril-

miş tir?

3

A)

B)

C)

D)

E)

1

Polar

Apolar

Apolar

Polar

Apolar

2

Apolar

Polar

Polar

Polar

Apolar

Polar

Polar

Apolar

Apolar

Polar

ÇÖZÜMLER

2K

İMYA

22

1. • Soy gaz atomları kararlı yapıda bulundukların-dankimyasalbağoluşturmazlar.

• Tekkatmanlıatomlarda,katmanında2elektron,çokkatmanlıatomlardasonkatmanında8elek-troniçerenatomlarsoygazdır.BudurumdaRveT atomları soy gaz atomu olup kimyasal bağ

oluşturmaz.

YA NIT D

2. Önce verilen atomların elektron dağılımları yapılıp

metalmiametalmiolduğubulunur.

12X)2e–

)8e–

)2e–

Xatomu2Agrubundabulunanbirtop-

rak al ka li metaldir.

9Y)2e–

)7e–

Yatomu7Agrubundabulunanbirhalojen-

dir.Ametaldir.

7Z)2e–

)5e–

Zatomu5Agrubundabulunanbirametaldir.

XY2bileşiğibirmetal ileametalarasındaoluşmuş-

tur.Ohaldeiyonikbağlıdır.

ZY3 bileşiği farklı ametal atomları arasındaoluştu-

ğundanpolarkovalentbağlıdır.

Y2molekülüaynıtürametalatomlarıarasındaoluş-

tuğundanapolarkovalentbağlıdır.

YA NIT E

3. • NH3bileşiğindeNatomununüçbağlayıcıelekt-

ronu,Hatomlarınınbirerbağlayıcıelektronuile

ortaklaşakullanılaraküçtaneteklikovalentbağ

oluşturmuştur.

• Kovalentbileşiklerinenküçükbirimlerimolekül-

lerdir.

• NH3bileşiğindeNatomununbağakatılmayaniki

tane(birçift)elektronuvardır.

YA NIT E

4. • 1ve3numaralıbağlarfarklıtürametalatomları

(C–H,C–Cl)arasındaoluşmuştur.Budurumda

bubağlarpolardır.

• 2 numaralı bağ aynı tür ametal atomları (C–C)

arasındaoluşmuştur.Budurumdabağapolardır.

YA NIT A

KONU TESTİ - 1

2K

İMYA

23

1. I. CH4 molekülünde C ve H atomlarını bir arada

tutan kuvvet

II. CH4moleküllerini bir arada tutan kuvvet

III. O2 molekülünde Oatomlarını bir arada tutankuvvet

Yukarıdaki kuv vet ler den han gi le ri kim ya sal bağ

ta nı mı na gir mez?

A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII

D)IveII E)IveIII

2. 20Ca ve 17Cl atom la rı ara sın da olu şan bi le şik le

il gi li, aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si yan lış tır?

A) FormülüCaCl2 dir.

B) Caatomu ilk katmanındaki 2 elektronu verir.

C) Caatomukatyonhalinedönüşür.

D) Elektronalışverişi sonucuoluşur.

E) İyonik bağlıdır.

3. 1X ato mu nun pe ri yo dik cet vel de,

I.5A II.3A III.7A

grup la rın da bu lu nan ele ment ler le oluş tur du ğu

bi le şik ler den han gi le ri, po lar ko va lent bağ lı dır?

A)YalnızI B)YalnızIII C)IveIII

D)IIveIII E)I,IIveIII

4. Ko va lent bağ lı bir mo le kül için,

I. Elektronlaratomlararasındaortaklaşakullanılır.

II. Elementmolekülüdür.

III. Aynıcinsametal atomlarıiçerir.

yar gı la rın dan han gi le ri ke sin lik le doğ ru dur?

A)YalnızI B)YalnızII C)IveIII


5. Bi le şik ler le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si

yan lış tır?

A) Metal ve ametallerden oluşan bileşikler sudaçözünürler.

B) İyonik bileşikler katı ve sıvı halde elektriği ile-tirler.

C) Ametaller,hem iyonikhemdekovalentbileşik-ler oluşturabilir.

D) İyonikbileşiklerinsuluçözeltilerininelektriğiilet-mesi kimyasaldır.

E) İyonikbileşiklerodakoşullarındakristalikyapılıve katı haldedirler.

6. 11X, 17Y ve 19Z ele ment le ri ile il gi li, aşa ğı da ki açık-

la ma lar dan han gi si yan lış tır?

A) X ileY’nin enerji katmanlarının sayısı eşittir.

B) X ileZ’nin değerlik elektron sayıları aynıdır.

C) Yelementi ametaldir.

D) Z ileYarasında iyonik bağlı bileşik oluşur.

E) X ileYarasında kovalent bağlı bileşik oluşur.

7. 15X ve 17Y atom la rı ile il gi li;

I. X ileYninoluşturduğuXY3bileşiğipolarkova-lent bağlıdır.

II. Kararlı soygaz düzenine ulaşmak için, her Yatomu1elektronunuortak kullanır.

III. Y2molekülü apolar kovalent bağ içerir.

yar gı la rın dan han gi le ri doğ ru dur?



KONU TESTİ - 1

2K

İMYA

24

8. Güçlü etkileşimlerle ilgili,

I. Metalikbağ,safmetallerdevealaşımlardame-tal atomlarını bir arada tutan kuvvetlerdir.

II. Polar kovalent bağ farklı tür ametal atomlarıarasında kurulur.

III. Apolar kovalent bağ sadece element molekül-lerindebulunur.

yar gı ların dan han gi le ri doğ ru dur?

A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII

D)IveIII E)IIveIII

9. Aşa ğı da ve ri len mad de ler den han gi si, iyo nik ve

ko va lent ba ğı bir lik te içe rir?

A)K2CO3 B)NaCl C)H2SO4

D)N2 E)NH3

10.

R:

H

2e–

H

8e–

H

2e–

N:

H

2e–

H

6e–

M:

H

1e–

K:

H

2e

Yu ka rı da elekt ron da ğı lım la rı ve ri len atom lar dan

han gi le ri ko va lent bağ oluş tu ra bi lir?

A)YalnızK B)YalnızR C)KveN

D)KveM E)NveM

11. 7N atom la rı ara sın da olu şan N2 mo le kü lü ve içer-

di ği bağ tü rü ile il gi li,

I. 3 taneapolar kovalent bağ içerir.

II. Her N (azot) atomu ikişer elektronunu ortakkullanır.

III. Sudaki çözeltisi elektrik akımını iletmez.




12. 1H, 7N, 17Cl ve 19K ele ment le ri nin oluş tur du ğu

aşa ğı da ki türlerden han gi si atomlar arasında

kar şı sın da ve ri len bağ tü rü nü içer mez?

MolekülFormülü İçerdiği bağ türü

A) Cl2 Apolar kovalent

B) NH3 Polar kovalent

C) KCl İyonik

D) NCl3 Polar kovalent

E) K3N Polar kovalent

13. 1H ve 16S atom la rı ara sın da olu şan H2S mo le kü lü

ile il gi li,

I. Polar kovalent bağ içerir.

II. Bağ oluşurken Hve Satomları elektronlarınıortaklaşa kullanır.

III. DeğerlikelektronsayısınıHatomuikiye,Sato-musekize tamamlar.




KONU TESTİ - 2

2K

İMYA

25

1. HN O

ClNa

Yu ka rı da ki pe ri yo dik cet vel de yer le ri be lir ti len

ele ment ler le il gi li, aşa ğı da ki açık la ma lar dan

han gi si yan lış tır?

A) NCl3 veHCl bileşikleri kovalent bağ içerir.

B) NaCl bileşiği elektronalışverişi ile oluşur.

C) H2Obileşiği iyonik bağlıdır.

D) O2veCl2molekülleriapolarkovalentbağiçerir.

E) NH3 bileşiği elektronortaklığı ile oluşur.

2. 3Li ve 9F atom la rı ara sın da olu şan bi le şik le il gi li,

I. İyonik bileşiktir.

II. Li atomuelektron verir.

III. F atomu (–1) yüklü iyonhalinedönüşür.



D)IveII E)I,IIveIII

3. MgF2 bi le şi ği nin Le wis elekt ron nok ta gös te ri mi

aşa ğı da ki ler den han gi sin de doğ ru ve ril miş tir?

(12Mg,9F)

E) Mg2+2–

FF F

C) D)Mg2+1–

FF F1–

FF F Mg2+ F2

A) B)2–

Mg2+2–

F FMg1+1–

FF F

4. 16S ile 9F ele ment le ri nin oluş tur du ğu SF4 bi le şi ği-

nin Le wis elekt ron nok ta şe ma sı aşa ğı da ki ler-

den han gi sin de doğ ru ve ril miş tir?

A) F

F

F

S F B) F

F

F

S F

C)

F

F S F

F

D)

F

F

S FF

E)

F

F

SF F

5. 1H, 6C, 7N, 8O atom la rın dan olu şan CH4, CO2 ve

NH3 mo le kül le ri için sı ra sıy la ve ri len,

II. O C O

H NIII. HH

I. H

H

H

H

C

elekt ron nok ta şe ma la rın dan han gi le ri doğ ru-

dur?



6. I. SO3

II. NaHCO3

III. H2SO4

Yu ka rı da ki bi le şik ler den han gi le rin de atom lar

ara sın da hem iyo nik hem de ko va lent bağ var-

dır?(1H,6C,7N,8O,11Na,16S,20Ca)


D)IveIII E)I,IIveIII

KONU TESTİ - 2

2K

İMYA

26

7. 6C ile 16S ele men ti nin oluş tur du ğu CS2 bi le şi ğin-

de, bağ sa yı sı ve bağ yap ma yan elekt ron sa yı sı

için aşa ğı da ki ler den han gi si doğ ru dur?

Bağ Bağ yapmayan sayısı elektron sayısı

A) 2 2

B) 2 4

C) 4 4

D) 2 0

E) 4 8

8. P,OveClelementleriperiyodiktablonunsırası ile

5A,6Ave7Agrubundabulunmaktadır.

Bu na gö re, bu ele ment le rin 1H ile oluş tur duk la rı

ka rar lı bi le şik le rin elekt ron nok ta ya pı la rı, aşa ğı-

da ki ler den han gi sin de doğ ru ola rak gös te ril miş-

tir?

A) H

P

HH

O

HHH Cl

B)

H

H P H H Cl

H

O

H

C)H

O

H

H Cl

H

H P H

D)H

P

HH H

O

HH Cl

E)H

O

HH Cl

HP

HH

9. X, Yve Zelementleri arasında oluşan bileşiklerle

ilgili,

I. XZbileşiği elektronalışverişi sonucuoluşur.

II. YZ3 bileşiği elektronların ortaklaşa kullanılmasısonucuoluşur.

bilgileriveriliyor.

Bu na gö re, aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si yan lış-

tır?

A) XZbileşiğininsuluçözeltisielektrikakımını ile-tir.

B) Y veZelementleri ametaldir.

C) Xelementi ısı veelektrik akımını iletir.

D) YZ3 bileşiği iyonik bağlıdır.

E) X3Ybileşiği elektronalışverişi ile oluşur.

10. 19X ve 8Y atom la rı ara sın da olu şan bi le şik le il gi li,

I. FormülüX2Y'dir.

II. Oda koşullarında katı haldedir.

III. İyonik bağlıdır.




11. C2H4 molekülü için;

I. Atomları arasında sadece polar kavalent bağ

içerir.

II. Birmolekülüaltıtanekovalentbağiçerir.

III. Catomlarıarasındaikilibağiçerir.

yargılarından hangileri doğrudur?

A)YalnızII B)IveII C)IveIII


2K

İMYA

27

KONU TESTİ - 3 (ÇIKMIŞ SORULAR)1. NaCl, HCl, Cl2 maddelerindeki atom veya iyonlar

arası bağ türleri aşağıdakilerin hangisinde doğ-

ru olarak verilmiştir? (1H,11Na,17Cl)

NaCl HCl Cl2

A) iyonik polar apolar

kovalent kovalent

B) polar polar apolar

kovalent kovalent kovalent

C) iyonik iyonik polar

kovalent

D) apolar apolar apolar

kovalent kovalent kovalent

E) iyonik apolar polar

kovalent kovalent

(2018-TYT)

2. I. Su

II. Yemektuzu

III.Hidrojengazı

IV.Amonyakgazı

Yukarıdakilerden hangileri oda şartlarında mole-

küler yapıda değildir?

A)YalnızII B)YalnızIII C)IIveIII

D)I,IIIveIV E)I,II,IIIveIV

(2017-YGS)

3. Kovalent bağlarla ilgili,

I. Yalnızcametalatomlarıarasındaoluşur.

II. Tümüapolarözelliktedir.

III. Elektronların ortaklaşa kullanılmaları sonucu

oluşur.


A)YalnızIII B)IveII C)IveIII


(2016-YGS)

4. H2O molekülüyle ilgili,

I. LewisyapısıH

O•• ••

Hşeklindedir.

II. Bağlarkovalenttir.

III. Oksijenatomuoktete,hidrojenatomlarıdublete

ulaşmıştır.

yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 8O)

A)YalnızI B)IIveIII C)I,IIveIII

D)YalnızII E)IveII

(2015-YGS)

5. Aşağıda; bazı element atomları, bu atomlara ait

elektronlarınbulunduğukatmanlarvebukatmanlar-

dakielektronsayılarıverilmiştir.

Element 1.Katman 2.Katman

C 2 4

O 2 6

H 1 –

N 2 5

Bu elementlerden oluşan aşağıdaki molekül ve

bileşiklerden hangisinin bağ sayısı ve ortaklan-

mamış toplam elektron sayısı, karşısında yanlış

verilmiştir?

Malekül/ Bağ Ortaklanmamıştoplam

Bileşik sayısı elektronsayısı

A) N2 3 4

B) C2H2 4 1

C) H2O 2 4

D) CO2 4 8

E) O2 2 8

(2015-YGS)

2K

İMYA

28

6. Kimyasal bağlarla ilgili,

I. Aynıveyafarklıtüratomlarınkuvvetlietkileşim-lerlebiraradatutulmasıylakimyasalbağoluşur.

II. Elektronların bir atomdan diğerine verilmesisonucu oluşan artı ve eksi yüklü iyonların bir-birlerinielektrostatikkuvvetlerleçekmesisonucuiyonik bağoluşur.

III. Atomlarınelektronlarınıortaklaşakullanmasıyla

kovalent bağoluşur.


A)YalnızI B)IveII C)IveIII


(2013-YGS)

7. Safbirmaddenin,

• katıhâldeelektriğiiletmediği,

• sudakiçözeltisininelektriğiilettiği,

• yüksekerimesıcaklığınasahipolduğu

bilinmektedir.

Bu maddeyle ilgili, I. İyonik yapıdabir bileşiktir.

II. Kovalent bağlı bir bileşiktir.

III. Ağörgülü yapıdabir bileşiktir.

IV.Metalik bir katıdır.


A) YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII

D)IIveIII E)IIIveIV

(2012-YGS)

8. X, Y, Z ele ment le rin den olu şan XZ, YZ3, Z2 ya pı-

la rın da ki bağ tür le ri, aşa ğı da ki le rin han gi sin de

doğ ru ola rak ve ril miş tir?

(11X,15Y,17Z)

XZ YZ3 Z2

A) İyonik Polar kovalent Kovalent

B) Kovalent Polar kovalent İyonik

C) Polar İyonik Polar kovalent

kovalent

D) İyonik İyonik Polar kovalent

E) Polar Kovalent İyonik

kovalent

(2011–ÖSS)

9. X

ZYQ W

Pe ri yo dik cet vel de yer le ri X, Y, Z, Q, W ile gös te-

ri len ele ment ler le il gi li aşa ğı da ki ler den han gi si

yan lış tır?

A) İki Q element atomunun oluşturduğu Q2 mole-külünde kovalent bağ vardır.

B) W element atomları kovalent bağ yaparak W2 yi oluşturur.

C) XWbileşiğindeki bağpolar kovalenttir.

D) YW iyonik yapıdabir bileşiktir.

E) Y ileZ,Y3Zbileşiğini oluşturur.

(2008-ÖSS Fen-1)

10. 8X, 9Y, 16Z, 20Q elementleri atom numaralarıyla

verilmiştir.

Bu na gö re X, Y, Z, Q ile il gi li aşa ğı da ki ifa de ler-

den han gi si yan lış tır?

A) XileYkovalent bileşik oluşturur.

B) X ileQ iyonik bileşik oluşturur.

C) Y ileZ kovalent bileşik oluşturur.

D) X ileZ iyonik bileşik oluşturur.

E) Y ileQ iyonik bileşik oluşturur.

(2004-ÖSS)

KONU TESTİ - 3 (ÇIKMIŞ SORULAR)


2K

İMYA

29

3.4ZAYIFETKİLEŞİMLER

Doğada kararsız hâlde bulunan tüm kimyasal türler yüksek enerjilidir. Düşük enerjili hâl, kararlı hâl olduğu için bir diğer kimyasal tür ile bağ yaparak kararlı hâle geçmek ister.

Bilgi Kutusu

Örneğin, oksijenatomu tekbaşına yüksekenerjili ve kararsız hâldedir.Bir diğer oksijenatomu ile bağ yaparak

kararlı vedüşükenerjili hâlegeçebilir.Busıradaenerjisinin fazlasınıortamaverir.Yani ikiatomarasındabağoluş-

ması sırasındaenerji açığa çıkar.

O(g) + O(g) → O2(g) + 498,7 kJ/mol

Bir bağın oluşması sırasında açığa çıkan enerji, kırılması için gerekli enerjiye eşittir.

NOT

Bir bağı kırmak için verilen enerjiye veya bağın oluşumu sırasında açığa çıkan enerjiye bağ enerjisi denir. Hem kimyasal bağlarda hem de fiziksel bağlarda, bağ enerjilerinin değeri arttıkça bağın sağlamlığı artar.

Bilgi Kutusu

SumolekülündekiH-Obağınıkırmakiçin502kJ/molenerjigerekir.Suyunkatıhâldengazhâlegeçmesiyani

moleküller arası bağların kırılması için gerekli enerji yaklaşık 47 kJ/mol’dür.Görüldüğü gibi birmoleküldeki atomlar

arası bağlarmoleküller arası bağlardandahagüçlüdür.

Maddehâldeğiştirdiğindeyeni türleroluşmadığı içinbudeğişimlerazenerjiylegerçekleşir.Örneğin,odakoşul-

larındabekletilenbuzbir süresonrasuhâlinegeçer.Ancaksu,odakoşullarındamolekülündekiatomlararasıbağ-

ları kıramaz.

Zayıf etkileşimlerin enerjisi ise yaklaşık 40 kJ/mol’den daha azdır. Bu etkileşimler moleküller arasındadır ve fiziksel bağ olarak da adlandırılır. Moleküller arası etkileşimlerin gücü, maddenin fiziksel hâlini belirler.

Bilgi Kutusu

Kalıcıdipoller

Bir molekül polar ise o molekülde kısmi negatif ve kısmi pozitif uçlar bulunur. Kısmi (–) ve (+) uçların varlığı molekül-de kalıcı dipolleri oluşturur. Dipol, iki kutuplu demektir.

Bilgi Kutusu

Örneğin HF molekülünde bağa katılan elektronlar, elektronegatifliği büyük olan F atomu tarafından daha çok

çekildiği içinFatomununbulunduğuuç, kısmi negatif yüklü olur.


2K

İMYA

30

AnlıkDipolveİndüklenmişDipol

Apolar moleküllerde elektron yoğunluğu molekülün her yanına homojen olarak dağılmıştır. Elektronlar, molekülün belirli bir kesimine yönelirse apolar olan molekül polar bir hâl alır. Oluşan bu duruma anl›k dipol (iki kutuplu) denilmektedir. Bu durumdaki molekül geçici olarak polar hâl alır.

Bilgi Kutusu

Elektron yoğunluğunun bir tanecikte homojen dağılmaması molekülün yakınında bulunan başka moleküllerin de elektronlarının homojen dağılımının bozulmasına neden olur. Bu şekilde oluşan dipol yapıya indüklenmiş dipol denir.

Bilgi Kutusu

ÖrneğinHClmolekülüpolarolduğu içinapolarolanF2 veO2moleküllerineyaklaştığındabumoleküllerdeanlık

dipol oluşturur.

3.4.1VanDerWaalsEtkileşimleri

a.Dipol-DipolEtkileşimi

Polar moleküllerin kısmi pozitif ve negatif uçları vardır. Bu şekilde iki kutuplu (dipol) moleküller birbirine yaklaştığın-da bir molekülün kısmi negatif ucu diğer molekülün kısmi pozitif ucuna yönelir. Böylece polar moleküller arasında bir çekim oluşur. Polar molekülleri bir arada tutan bu çekime dipol-dipol etkileşimi denir.

Bilgi Kutusu

ÖrneğinHClmoleküllerindeoluşankovalent bağdaelektronegatifliği büyükolanCl atomları, bağakatılanelekt-

ronları kendine daha çok çekmiş ve kısmi negatif yüklenmiştir. H atomları ise kısmi pozitif yüklenmiştir. Farklı HCl

moleküllerindeki kısmi negatif yüklüCl atomlarıyla kısmi pozitif yüklüH atomları arasındaki çekim ile dipol-dipol et-

kileşimi oluşur.

Dipol-dipol etkileşimi zayıf etkileşimlerdendir. Dipol-dipol etkileşimindeki kısmi pozitif ucun kısmi negatif ucu

çekme kuvveti, iyonik bir bağdaki anyon ve katyon arasındaki elektrostatik çekimden çok küçüktür.Dipol-dipol etki-

leşiminin gücümoleküldeki atomlar arası bağınpolarlığı arttıkçaartmagösterir.

Dipol-dipol etkileşimleri maddenin katı fazında sıvı fazındakinden güçlüdür. Gaz halinde dipol-dipol etkileşimleri çok zayıftır.

Bilgi Kutusu

b.İyon-DipolEtkileşimleri

Nötr hâldeki polar bir molekülün kısmi negatif ucu ile (+) yüklü bir katyon ya da nötr hâldeki polar bir molekülün kısmi pozitif ucu ile (–) yüklü bir anyon arasındaki elektrostatik çekim kuvveti iyon-dipol etkileşimi olarak adlandı-rılır.

Bilgi Kutusu


2K

İMYA

31

– –

+ +

– –

+

+

+

+

+

+

+

+

+ Sodyum İyonu Klorür İyonu Su Molekülleriδ–

δ+

– –

– –

–

–

–

İyon-dipol etkileşimi, iyonik bağlı bileşiklerin polar çö-

zücülerde çözünmesiyle meydana gelir. Polar çözücünün

kısmi pozitif ucu, iyonik bağlı bileşiğin anyonu ile polar

çözücünün kısmi negatif ucu ise iyonik bağlı bileşiğin kat-

yonu ile etkileşir.Böylece iyon-dipol etkileşimi gerçekleşir.

NaCl’nin su da çö zün me si

c.LondonKuvvetleri

Apolar moleküllerin elektron yoğunluğu homojen olarak dağılır. Moleküldeki elektronlar çeşitli nedenlerle molekü-lün bir tarafına yönelebilirler. Elektronların toplandıkları uç geçici olarak kısmi negatif, diğer uç ise kısmi pozitif olur. Bu şekilde polarlanan bir molekül, diğer molekülleri de etkileyerek kısmi pozitif ve negatif uçlar oluşturur. Böylece indüklenmiş dipoller oluşur. Bu sayede iki apolar molekül, bu geçici dipoller ile bir arada tutulur. İndüklenmiş dipoller ile oluşan çekim kuvvetlerine indüklenmiş dipol–indüklenmiş dipol etkileşimi ya da London kuvvetleri denir.

Bilgi Kutusu

Londonkuvvetleri taneciklerinkatıvesıvı fazdaoluşturduğuetkileşimlerdir.Soygazlar(He,Ne,Ar,Kr,Xe,Rn),

moleküllü yapıda bulunan elementler (O2, F2, I2) ve apolar moleküllerden oluşan bileşikler (CO2, CH4, BF3 gibi)

Londonetkileşimleri ile bir arada tutulmaktadır.

London kuvvetleri, moleküller arası etkileşimler içinde en zayıf olanıdır. Sadece London kuvvetleri ile tutulan moleküllerden oluşan

maddelerin aynı koşullardaki kaynama noktaları diğer kuvvetlerle tutulan maddelerin kaynama noktalarından oldukça düşüktür.

NOT

London kuvvetleri genellikle molekülün temas yüzeyi arttıkça artar. Ayrıca molekülün sahip olduğu elektron sayısı da London kuvvetlerinin gücünü artırır.

Bilgi Kutusu

Örnek

F2 , Cl2 , Br2 moleküllerinin aynı ortamdaki kaynama sıcaklıklarını karşılaştıralım.

Çözüm

F,Cl,Br7Agrubundabulunanelementlerdir.Moleküllerinin temasyüzeyiyazılmasırasındaartmagösterir.Molekül

büyüklüğüarttıkçaLondon kuvvetlerinin artması, kaynamasıcaklığının artmasınanedenolur.

BudurumdakaynamasıcaklıklarıBr2 >Cl2 >F2 şeklinde sıralanır.


2K

İMYA

32

3.4.2HidrojenBağı

F, O ve N atomlarının elektronegatiflik değerleri periyodik cetveldeki diğer atomlara göre büyüktür. Hidrojen atomu, elektronegatiflikleri büyük olan bu atomlardan biri ile kovalent bağ oluşturduğunda elektronegatifliği yüksek olan atom, bağ elektronlarını kendine doğru çeker. Elektronu çekilen hidrojen atomu da sadece bir proton olarak kalmış gibi davranarak komşu molekülde bulunan elektronegatifliği yüksek olan atomun elektron çiftini çeker. Elektrone-gatifliği yüksek bir atoma kovalent bağla bağlanmış olan hidrojen atomunun komşu moleküldeki başka yüksek elektronegatiflikteki atom tarafından da aynı anda çekilmesiyle oluşan bağa hidrojen bağ› oluşur.

Bilgi Kutusu

ÖrneğinH2Omoleküllerini bir arada tutanetkileşimler hidrojenbağlarıdır.

HH

H H

HH

H HH H

Hidrojen bağları

Hidrojen bağının sadece hidrojen atomuyla kurulmasının nedeni hidrojen atomunun tek elektron içermesinden kaynaklanır.

Hidrojen bağı, moleküller arasındaki etkileşimlerin en kuvvetlisi olsa da atomlar arası etkileşimlerden zayıf bir değere sahiptir.

NOT

Hidrojen bağı, aynı tür moleküller arasında kurulabileceği gibi farklı tür moleküller arasında da kurulabilir. Bu durum, farklı türde

moleküller içeren bileşiklerin birbiri içinde daha çok çözünmesini sağlar. Örneğin su molekülleriyle etil alkol(C2H5OH) molekülleri

arasında hidrojen bağları vardır.

NOT

Örnek

Dietil eter (C2H5 - O - C2H5) ve bütil alkol (CH3 - CH2 - CH2 - CH2 - OH) bileşiklerinin aynı ortamdaki kayna-

ma noktalarını karşılaştıralım.

Çözüm

Dietil eter (C2H5 -O -C2H5) bileşiğinin kaynamanoktası, bütil alkol (C4H9 –OH) bileşiğinin kaynamanoktasından

düşüktür. Bu sıvıların kaynama sıcaklıkları arasındaki fark, moleküller arasındaki etkileşimlerle açıklanır. Dietil eter

molekülleri dipol-dipol etkileşimleri ile çekilirken bütil alkolmolekülleri arasında dipol-dipol etkileşimleri yanında hid-

rojenbağı daetkindir.


2K

İMYA

33

2

A. Aşağıda verilen bilgiler doğru ise “D” yanlış ise “Y” kutucuğunu işaretleyiniz.

1) Bir bağınoluşması sırasındaaçığa çıkanenerji, kırılması için gerekli enerjiyeeşittir.

2) Zayıf etkileşimler genelliklemoleküller arasındadır ve fiziksel bağolarakdaadlandırılır.

3) Birmolekülünheryanınahomojenolarakdağılmışelektronyoğunluğubulunanapolarmolekül-

lerde elektronlar,molekülün belirli bir kesimine yönelirse apolar olanmolekül polar bir hâl alır

veanlık dipol oluşturur.

4) Farklı CH4 moleküllerindeki kısmi negatif yüklü C atomlarıyla kısmi pozitif yüklü H atomları

arasındaki çekim ile dipol-dipol etkileşimi oluşur.

5) Yemek tuzunun suda çözünmesi iyon-dipol etkileşimleriyle gerçekleşir.

6) Hidrojenbağı sadeceaynı türmoleküller arasında kurulabilir.

7) H2S in aynı ortamdaki kaynamasıcaklığıH2Onunkinden yüksektir.

8) Molekülün temas yüzeyi ve sahip olduğu elektron sayısı arttıkça London kuvvetlerinin gücü

artar.

B. Aşağıda verilen tablodaki boşlukları doldurunuz.

(1H, 2He, 6C, 7N, 8O, 9F, 12Mg, 16S, 17Cl, 18Ar)

Molekül Çifti Zayıf Etkileşim

NH3–H2O

Ar–He

CO2–CF4

MgCl2–H2O

H2S–HCl


2K

İMYA

34

3.5FİZİKSELVEKİMYASALDEĞİŞİMLER

FizikselveKimyasalÖzellikler

Maddeyi oluşturan taneciklerin bir yığın hâline gelerek kazandığı özellikler fiziksel özelliklerdir. Maddelerin fiziksel özelliklerini duyu organlarımızla algılayabiliriz. Renk, sertlik, iletkenlik, yoğunluk, erime noktası, kaynama noktası, saydamlık, kristal yapı, çözünürlük, esneklik gibi özellikler maddenin fiziksel özellikleridir.

Bilgi Kutusu

Maddenin fiziksel özelliklerinin değişmesine fiziksel değişim denir. Maddelerin hâl değiştirmesi, camın kırılması, kâğıdın yırtılması fiziksel değişim örnekleridir.

Bilgi Kutusu

Fiziksel özellikler gibi fiziksel değişmeler de kolaylıkla gözlenebilir.

NOT

H2O(k) →H2O(s)

Fe(k) → Fe(s)

NaCl(k) →Na+(suda) +Cl

–(suda)

Maddeyi oluşturan taneciklerin tek başına kazandığı özellikler kimyasal özelliklerdir. Bu özellikler fiziksel özellikler gibi kolaylıkla gözlemlenmez. Bu özelliklere kimlik özellikleri de denilmektedir. Yanma, yanmama, asit olma, baz olma, bir tepkimeye girme (aktiflik) ya da girmeme (asallık) isteği gibi özellikler maddelerin kimyasal özelliklerini oluşturur.

Bilgi Kutusu

Kimyasal özelliklerin değiştiği olaylara kimyasal değişim denir.

Bilgi Kutusu


2K

İMYA

35

Fiziksel değişim maddenin dış yapısında meydana gelen değişim iken kimyasal değişim, maddenin iç yapısında meydana gelen

değişimdir.

NOT

H2O(s) →H2(g) + PO2(g)

NaCl(s) →Na(k) + PCl2(g)

CH4(g) + 2O2(g) →CO2(g) + 2H2O(g)

3.5.1FizikselveKimyasalOlaylaraEşlikEdenEnerji Bazı kimyasal tepkimelerin gerçekleşmesi için enerjiye ihtiyaç vardır. Bazı kimyasal tepkimelerin ise sonunda

enerji açığa çıkar.Açığa çıkanenerji ısı, ışık, elektrik gibi farklı şekillerdeolabilir.

Beslenmeyen bitkinin kuruması, yakıtı bitenmotorun durması gibi durumlar enerji yokluğundan kaynaklanmak-

tadır. Vücudumuzun ihtiyaç duyduğu enerji, kimyasal tepkimeler yoluyla elde edilir. Bizler, yediğimiz besinlerden

aldığımızenerji ile canlılığımızı devamettiriyoruz.

Bir kimyasal tepkime ısı alarak gerçekleşiyorsa endotermik tepkime, ısı vererek gerçekleşiyorsa ekzotermik tepkime olarak adlandırılır.

Bilgi Kutusu

Azot (N2) gazınınoksijenle yanma tepkimesi enerji alarakgerçekleşir. N2(g) + 2 O2(g) + enerji→ 2NO2(g)

Amonyağın (NH3)sentezlenmesi tepkimesisırasındadışarıyaenerji verir. N2(g)+3H2(g) →2NH3(g)+enerji

Maddelerinkimyasaldeğişmelerindeatomlararasındayadaiyonlararasındabulunangüçlüetkileşimlerkoparak

yeni bağlar oluşturur.

Örnek: Suelektroliz edildiğindeH2 veO2 gazları eldeedilir.

H2O(s) + enerji→H2(g)+ P O2(g)

Maddelerin fiziksel değişmelerinde ise zayıf etkileşimler kopar.

Örnek: SuyunbuharlaşmasıolayındaH2Omolekülleri arasındaki hidrojenbağları koparak su, buharhâlinege-

çer.Olayendotermiktir.

H2O(s)+ ısı→H2O(g)

Tanecikler arasındaki güçlü etkileşimler, zayıf etkileşimlerden çok daha kuvvetlidir. Bu yüzden kimyasal değişimlere eşlik eden

enerji miktarı, fiziksel değişimlere eşlik eden enerji miktarından fazladır.

NOT


2K

İMYA

36

3.5.2 Kimyasal TepkimeDenklemleri

Bir kimyasal tepkime, denklem yazılarak ifade edilir. Öncelikle tepkimeye giren ve tepkime sonunda oluşan

maddelerin element ise sembollerinin, bileşik ise formüllerin bilinmesi gerekir.

Kimyasal tepkimedenkleminde tepkimeyegirenmaddeler ile tepkimesonucundaeldeedilenürünlerarasınaok

işareti konulur.Gerekli görülendurumlardada tepkimedeyer alanmaddelerin sağ yanlarına (k), (s), (g) gibi harfler

yazılır.Buharflermaddenin fizikselhâlinigösterir. (k)maddeninkatı, (s) sıvı, (g)gazhâldeoluğunu ifadeeder.Bir

demaddenin yanına (suda) yada (aq) gibi ifadeler yazılabilir.Bu ifademaddenin suda çözündüğüanlamınagelir.

Örneğin,magnezyum (Mg)metali oksijengazı (O2) ile yanarakmagnezyumoksit (MgO)bileşiğini oluşturur.Bu

tepkimenindenklemi şu şekildedir:

Mg(k)+ 1/2O2(g) → MgO(k)

Girenler ürün (yadaürünler)

Kimyasal Tepkimelerin Özellikleri• Kütle korunur.• Atom türü ve sayısı korunur.• Toplam yük korunur.• Molekül sayısı her zaman korunmaz.• Basınç ve hacim her zaman korunmaz.

Bilgi Kutusu

Kimyasal tepkimelerde girenlerin ve ürünlerin önüne çeşitli rakamların yazılmasıyla atom sayılarının eşitlenmesi işlemine denklem denkleştirme denir.

Bilgi Kutusu

Örnek: Etanolün yanmasına ilişkin denkleştirilmiş tepkimedenklemi;

C2H5OH(s) + 3O2(g) → 2CO2(g) + 3H2O(s)

şeklindedir.

Tepkimedeki maddelerin önündeki rakamlar kimyasal hesaplamalarda maddeler arasındaki miktar ilişkisinin kurulmasını sağlar.

NOT


2K

İMYA

37

3.6KİMYASALTEPKİMETÜRLERİ

3.6.1YanmaTepkimeleri

Element ya da bileşiklerin oksijen ile tepkimeye girmesi sonucu girenlerdeki elementlerin oksitlerinin oluştuğu tepkimelere yanma denir.

Bilgi Kutusu

Yanma olayının gerçekleşebilmesi için yanıcı madde, oksijen gazı (hava) ve tutuşma sıcaklığı gereklidir.

NOT

Doğal gaz karışımındabulunanpropan (C3H8) gazının yanma tepkimesi

C3H8(g) + 5O2(g)→ 3CO2(g) + 4H2O(g)

şeklindedir.

Yanma tepkimeleri genellikle hızlı gerçekleşen tepkimelerdir. Fakat bazı metallerin O2 ile tepkimeleri hızlı gerçek-leşmez. Paslanma olarak bildiğimiz olay, demir metalinin oksijen ile tepkimesidir. Bu yanma olayı zaman içinde gerçekleşir ve yavaş yanmaya örnektir.

Bilgi Kutusu

Fe(k) + 3/2O2(g) → Fe2O3(k)

Genellikle yanma tepkimelerinde alev çıkması gözlenir. Fakat bazı metallerin oksijen ile tepkimelerinden alev çıkmaz. Örneğini verdiğimiz demirin paslanması olayında alev gözlenmez.

Bilgi Kutusu

Gümüş eşyalarımızın zamanla parlaklıklarını yitirdiğini ve karardığını gözlemleriz. Bu olay da bir yanma tepki-

mesidir.Gümüşmetali (Ag) oksijenle tepkimeyegirerek kararır.

2Ag(k) + 1/2O2(g) →Ag2O(k)

Yanma tepkimeleri genellikle ısı veren tepkimelerdir. Bu ekzotermik tepkimelerde açığa çıkan ısı enerjisi çeşitli amaçlarla kullanılır.

Bilgi Kutusu


2K

İMYA

38

Kömür (C) yandığı zamanaçığaçıkan ısı ile ısınır, evlerdekullandığımızdoğalgazın yanıncaverdiği ısı ile

yemeğimizi pişiririz.

C(k) +O2(g) →CO2(g) + ısı

CH4(g)+ O2(g) →CO2(g) +H2O(s) + ısı

Yanma tepkimelerinde yükseltgenme ve indirgenme gerçekleşir. Bu nedenle yanma tepkimeleri redoks tepkimesi

olarak da bilinir.

Bilgi Kutusu

Bazı maddelerin kimyasal tepkimelere girme istekleri fazladır. Bu tür maddelere reaktif madde denir. Bazı madde-lerin ise kimyasal tepkimelere girme isteği oldukça azdır. Bu tür maddelere de asal madde denir.

Bilgi Kutusu

MgmetaliO2 gazı ile yanarken,Au (altın)metaliO2 gazı ile tepkimevermez.

Mg+1/2O2 → MgO

Au+O2 → Tepkimevermez.

Bu tepkimelerdeAuasallık özelliği göstermiştir.Altın buözelliğindendolayı paslanmayanbirmetaldir.

Periyodik sistemin8Agrubundabulunanasal gazlar dabaşkamaddelerle bileşik oluşturmaz.

Karbon elementinden oluşan kömür çok kolay yanarken karbon elementinin oluşturduğu bileşiklerden biri olan CO2 yanmayan bir maddedir.

Bilgi Kutusu

C+O2 →CO2

CO2 + O2 → Tepkimevermez.

Yanmayan CO2 gazının öz kütlesi, havanın öz kütlesinden büyüktür. Bu da CO2 gazının yangın söndürme amacıyla kullanılmasını

sağlar.

NOT


2K

İMYA

39

3.6.2Asit–BazTepkimeleri

Asitlerle bazlar tepkimeye girerek birbirinin özelliklerini yok eder. Bu tür tepkimelere asit-baz tepkimeleri denir.

Bilgi Kutusu

Asit

Formülü Adı

HCl Hidroklorikasit

HBr Hidrobromikasit

HI Hidroiyodikasit

HNO3 Nitrikasit

H2SO4 Sülfürikasit

H3PO4 Fosforikasit

Baz

Formülü Adı

NaOH Sodyumhidroksit

KOH Potasyumhidrosit

Mg(OH)2 Magnezyumhidroksit

Ca(OH)2 Kalsiyumhidroksit

Ba(OH)2 Baryumhidroksit

NH3 Amonyak

Asit-baz tepkimeleri sulu çözeltide gerçekleşir. Bu sebeple tepkimede oluşan tuz çökmeden çözelti içinde iyonlarına ayrılmış hâlde

bulunur.

NOT

Asit-baz tepkimesi genel olarak,

Asit +Baz→ Tuz+Su

şeklinde yazılır.

ÖrneğinHCl ileKOHarasındaki tepkime

HCl(suda) +KOH(suda)→KCl(suda)+H2O(s)


Bu tepkimedenet iyon tepkimesi

H+(suda) +OH

–(suda) →H2O(s)



2K

İMYA

40

Asit ve bazlar arasında gerçekleşen tepkimede tuz yanında su da oluşmuşsa tepkime nötrleşme tepkimesi olarak da isimlendirilir.

Bilgi Kutusu

Amonyak (NH3) dabazgrubunagirenbir bileşiktir.Fakatamonyağınbir asit ile tepkimesindensadece tuzolu-

şur, suoluşmaz.BunedenleNH3’ın asitlerle olan tepkimesi nötrleşme tepkimesi olarak kabul edilmez.

NH3(suda) +HCl(suda) → NH4Cl(k)

3.6.3Çözünme-ÇökelmeTepkimeleri Katı, sıvı yadagazların belirli çözücüler içindeatom, iyon yadamoleküllerineayrılmalarınaçözünme denir.

NaClgibi iyonikbileşiklersuda iyonlarınaayrılarakçözünürkenşekergibimaddelersudamoleküllerineayrılarak

çözünür. İyonik katıların çoğu suda iyonlarına ayrışarak çözünürken bazı iyonik katılar suda çözünmez ya da az

çözünür.

1A grubu alkali metallerinin tuzları suda çok çözünür. (NaCl, KI gibi). Ayrıca nitrat NO–3 içeren bileşikler de suda çok

çözünür. Bazı metallerin tuzları ise suda çözünmez (AgCl, PbCl2 gibi).

Bilgi Kutusu

Çok çözünen iyonik katıların oluşturduğu farklı çözeltiler karıştırılıp çözünmeyen bir katının çökmesiyle oluşan tepkimelere çözünme-çökelme tepkimeleri denir.

Bilgi Kutusu

Önce farklı iyonik katılar çözünerek iyonlarına ayrışır. Daha sonra karıştırılan çözeltilerdeki bazı iyonlar çözünmeyen bir katı oluştu-

rarak çökelme gerçekleştirir.

NOT

CaCl2 (kalsiyum klorür) ve Na2CO3 (sodyum karbonat) suda çözünen iyonik bileşiklerdir. Suda iyonlarına ayrı-

larak çözünürler.


2K

İMYA

41

CaCl2(k) →Ca2+(suda) + 2CI

–(suda)

Na2CO3(k) → 2Na+(suda) +CO3

–2(suda)

BubileşiklerinsuyaverdiğiiyonlardanCa2+ileCO2–3 tepkimeyegirereksudaçözünmeyenCaCO3bileşiğinioluştu-

rur.

Tepkimenindenklemi şöyledir:

CaCl2(suda) +Na2CO3(suda) → CaCO3(k) + 2NaCl(suda)

Bu tepkimedebir çökelti oluştuğu için tepkimeçökelme tepkimesidir.

Denklemden çözeltide iyonhâlinde kalanNa+ veCl– iyonlarını çıkarırsak

Ca2+(suda) +CO3

2-(suda) →CaCO3(k)

şeklinde bir denklemelde ederiz.Çözünme – çözelme tepkimelerinde sadece çöken iyonların gösterildiği bu denk-

lemde sadece çöken iyonlar gösterilmiştir.Budenklemenet iyon denklemi denir.

Çökelme tepkimelerinde çökmeye katılmayıp çözeltide kalan iyonlara da seyirci iyonlar denir. Bu tepkimede

seyirci iyonlarNa+ veCl- dir.

Asit - baz ve çözünme - çökelme tepkimelerinin her ikisi de sulu çözelti ortamında gerçekleşmektedir. Her iki tepkimede de tuz oluşur. Tüm tepkimelerde olduğu gibi her ikisinde de atomların cinsi ve sayısı korunduğu için toplam kütle oluşur.

Bilgi Kutusu

K2SO4(suda) + FeBr2(suda) → X(k) + 2KBr(suda)

Kendini Dene

Aşağ›daki tepkime denkleminde X’in formülünü belirleyiniz. Net iyon denklemini yazarak seyirci iyonlar›

belirtiniz.


2K

İMYA

42

Kendini Dene

I. NaOH(suda) + HCl(suda) → NaCl(suda) + H2O(s)

II. NaCl(suda) + AgNO3(suda) → AgCl(k) + NaNO3(suda)

III. 2SO2(g) + O2(g) → 2SO3(g)

tepkimelerinin türleri aşağ›dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

I II III

A) Asit - baz Yanma Çökelme

B) Yükseltgenme - İndirgenme Çökelme Yanma

C) Asit - baz Çökelme Yanma

D) Asit - baz Hidroliz Yükseltgenme - İndirgenme

E) Hidroliz Çökelme Yükseltgenme - İndirgenme

3

Aşağıda verilen bilgiler doğru ise “D” yanlış ise “Y” kutucuğunu işaretleyiniz.

1) Asallıkmaddelerin kimyasal özelliklerindendir.

2) Çözünme- çökelme tepkimelerinde yükseltgenmeve indirgenmegerçekleşir.

3) Bir kimyasal tepkime ısı alarakgerçekleşiyorsa tepkimeendotermik tepkimedir.

4) Suda iyi çözünen iyonik katıların oluşturduğu farklı çözeltiler karıştırılıp çözünmeyen bir katının

çökmesiyle oluşan tepkimelere çözünmeçökelme tepkimeleri denir.

5) Bazı kimyasal tepkimelerin oluşumunda çökelti oluşumu, renk değişimi, ısı değişimi, gaz çıkışı

gibi bazı gözlenebilendeğişimler gerçekleşebilir.

6) Her yanma tepkimesinebir aleveşlik eder.

7) Nötrleşme tepkimelerindeanyon ve katyonlar yer değiştirir.

8) Çökelme tepkimelerinde çökmeye katılan iyonlar arasındaki tepkimeyenet iyon tepkimesi denir.

ÇÖZÜMLÜ TEST

2K

İMYA

43

1. I. CH4

II. H2O

III.NF3

Yu ka rı da ve ri len maddelerle ilgili aşa ğı da ki ler-

den han gi sin de yanlıştır?

(1H,6C,7N,8O,9F)

A) Üçüdemolekülyapılıdır.

B) I.polarmoleküldür.

C) II.molekülleriarasındaH-bağıyapar.

D) III.molekülleriarasındadipol-dipoletkileşimleri

vardır.

E) II.'demerkezatom4taneortaklanmamışelekt-

roniçerir.

2. I. N2

II. CS2

III. CCl4 Yukarıda verilen maddelerden hangileri molekül

içi polar kovalent bağ içerirken, molekülü apolar

özellik gösterir?

(6C,7N,16S,17Cl)



3. I. HF–N2

II. H2O–NaCl

III. CF4 –CO2

Yu ka rı da ve ri len mad de çift le rin den han gi le ri nin

bir bi ri içe ri sin de çö zün me si bek len mez?

(1H,6C,7N,8O,9F,11Na,17Cl)



4. 2NH3+3Cl2 →N2+6HCl 123 123 123 123

3,4gram21,3gram2,8gram?

Yukarıdaki tepkimedeharcananveoluşanmadde-

lerinkütlelerigramcinsindenbelirtilmiştir.

Bu na gö re, tep ki me so nu cu olu şan HCl’nin küt-

le si kaç gram dır?

A)3,65 B)7,3 C)10,95 D)14,6 E)21,9

5. Kim ya sal tep ki me denk lem le rin de;

I. Toplamkütle

II. Toplamelektron sayısı

III. Fiziksel özellikler

yu ka rı da ki ler den han gi le ri ko ru nur?



6. C3H4 + O2 →CO2 +H2O

Yukarı da ki tep ki me denk le mi en kü çük tam sa yı-

lar la denk leş ti ril di ğin de O2’nin katsa yı sı kaç

olur?

A)1 B)2 C)3 D)4 E)5

ÇÖZÜMLÜ TEST

2K

İMYA

44

7. Yan dı ğı za man CO2 ve H2O oluş tu ran bir mad de-

nin ya pı sın da;

I. Oksijen

II. Karbon

III. Hidrojen

ele ment le rin den han gi le ri ke sin lik le bu lu nur?



8. Molekül sayısı

0,90,80,70,60,50,40,30,20,1

Zaman

XH2O

CO2O2

0

Xmaddesininyanmatepkimesineaitmolekülsayısı

-zamandeğişimgrafiğişekildeverilmiştir.

Bu na gö re, tep ki me de yer alan X mad de si nin

for mü lü aşa ğı da ki ler den han gi si dir?

A) CH3COOH B)C3H7OH

C) C2H5OH D)C4H8O4

E)C4H10O2

9. 2Xa+3HSnO–2+H2O →2CrO–

2+3HSnO–3+2OH

–

denk leş ti ril miş tep ki me denk le min de ki Xa ta ne-

ci ği aşa ğı da ki ler den han gi si dir?

A)CrO– B)CrO2

–2

C)CrO4–

D)CrO–2

4 E)Cr2O7–2

10. NH3 + O2 →NO+H2O

Yukarı da ki tep ki me denk le mi en kü çük tam sa yı-

lar la denk leş ti ril di ğin de NH3’ün kat sa yı sı kaç

olur?

A)1 B)2 C)3 D)4 E)5

11. Cu+H2SO4 →CuSO4 + SO2+H2O

Yu ka rı da ve ri len tep ki me denk le mi en kü çük

tam sa yı lar la denk leş ti ril di ğin de H2O nun kat sa-

yı sı kaç olur?

A)6 B)5 C)4 D)3 E)2

12. I. 2Fe(k) + f O2(g)→ Fe2O3(k)

II. 2NaOH(suda)+H2SO4(suda)→Na2SO4(suda)+2H2O(s)

III.Pb(NO3)2(suda)+2KI(suda)→ 2KNO3(suda)+PbI2(k)

Yukarıdaki tepkimelerden hangileri nötrleşme

tepkimesidir?


D)IveII E)IIveIII

ÇÖZÜMLER

2K

İMYA

45

1. • Üçüdekovalentbağlarlaoluşmuştur.Budurum-

damolekülyapılıdırlar.

• CH4molekülündeCatomu,sonkatmanındabu-

lunan4elektronunun tamamınıbağyapımında

kullanmıştır.BudurumdaCH4molekülüapolar-

dır.

• H2OmolekülündeHatomununOatomuylabağı

olduğuiçinbumolekülkendimolekülleriarasın-

daH-bağıyapar.

• H2Omolekülündemerkez atomolanOatomu,

son katmanındabulunan6elektronunun ikisini

Hatomlarıilebağyaparkenkullanmıştır.Budu-

rumdaOatomusonkatmanındabağakatılmayan

4elektroniçermektedir.

• NF3molekülündeNatomu,sonkatmanındabu-

lunan5elektronununüçünüFatomları ilebağ

yaparkenkullanmıştır.BudurumdaNatomuson

katmanında bağa katılmayan 2 elektron içer-

diğinden NF3 molekülü polardır. Molekülleri

arasındadipol-dipoletkileşimlerigörülür.

YANIT B

2. I. Molekül içi apolar kovalent bağ

içerir, apolar moleküldür.

Molekül içi polar kovalent bağiçerir, apolar moleküldür.

Molekül içi polar kovalent bağiçerir, apolar moleküldür.

N N

III. Cl

Cl

C Cl

II. S C

Cl

S

YANIT D

3. HFmolekülü polar, N2molekülü apolardır. Bu du-

rumdapolarHFileapolarN2birbiriiçerisindeçözün-

mez.

H2Opolarbirmolekül,NaCliseiyonikbağlıbirbile-

şiktir.BudurumdapolarH2OsıvısıiyonikNaClkris-

talleriniçözer.

CF4veCO2molekülleriapolardır.Budurumdabirbi-

riiçerisindeçözünürler.

YA NIT A

4. Kütleninkorunumuyasasınagöre tepkimeyegiren

NH3 veCl2 nin kütleleri toplamı, tepkimedençıkan

N2veHCl’ninkütleleritoplamınaeşittir.Bunagöre;

3,4+21,3=2,8+mHClbağıntısından,

mHCl=24,7–2,8=21,9gramolarakbulunur.

YA NIT E

5. Kimyasal tepkime denklemlerinde toplam kütle,

toplam elektron sayısı, atom türü ve atom sayısı

korunur. Ancak, fiziksel ve kimyasal özellikler de-

ğişir.

YA NIT C

6. Tepkimedegirenlerde3karbonatomuolduğu için,

ürünlerde CO2’nin başına 3, girenlerde 4 hidrojen

atomuolduğuiçinürünlerdeH2O’nunbaşına2kat-

sayısıyazılır.Tepkimedenklemi;

C3H4 + O2 →3CO2+2H2O

şeklindeolur.

Bu durumda oksijen sayısı ürünlerde 8 olmuştur.

GirenlerdekiO2’ninbaşına4yazılarak tepkimedeki

tümatomsayılarıeşitlendiğindetepkimedenklemi;

C3H4 + 4O2 →3CO2+2H2O

şeklindeyazılır.

YANIT D

7. Maddelerin oksijenle birleştiği tepkimeler yanma

tepkimeleridir. Yanma için gereken oksijen dışarı-

danalındığıgibieğervarsabileşikiçindendekulla-

nılabilir.BunedenlebirmaddeyandığındaH2Ove

CO2 oluşturuyorsa, oksijen maddenin yapısında

olabildiğigibidışarıdandaalınabilir.AncakCveH

dışarıdanalınamaz.Kesinliklemaddeninyapısında

olmakzorundadır.

YANIT D

ÇÖZÜMLER

2K

İMYA

46

8. Grafikte,zamanlamolekülsayısıazalanlartepkime-

ningirenlerini; zamanlamolekülsayısıartanlar ise

tepkimeninürünlerinioluşturur.

X+O2 →CO2+H2O 123 123 123 123

Başlangıç&0,9 0,9 – –

Tepkime& 0,2 0,6 0,4 0,6 ______________________________________

Tepkimesonu&0,7 0,3 0,4 0,6

Tepkimedemaddelerinharcananveoluşanmolekül

sayıları tepkime denklemindeki katsayılarla doğru

orantılıdır.

Dolayısıyladenkleştirilmiştepkimedenklemi;

X+3O2 →2CO2+3H2Oşeklindedir.

Tepkime denkleminden faydalanarak bileşiğin for-

mülüC2H5OHolarakbulunur.

YA NIT C

9. Önceliklegirenveürünlerdekiatomların türvesa-

yıları belirlenir.

2Xa+3HSnO–

2+H2O →2CrO–

2+3HSnO–

3+2OH–

123 123

2Xtaneciği 2Cratomu

5Hatomu 5Hatomu

3Snatomu 3Snatomu

7Oatomu 15Oatomu

BudurumdaX&CrO4 olarakbelirlenir.

Girenlerveürünlerinyüktoplamlarıeşitliğinden;

2(a)+3(–1)+1(0)=2(–1)+3(–1)+2(–1)

–3+2a=–7

a=–2

X&CrO2–4 olarakbulunur.

YANIT D

10. Tepkimedegirenlerde3hidrojenatomu,ürünlerde2

hidrojenatomuolduğu içinNH3bileşiğininkatsayısı

2,H2Obileşiğininkatsayısı3alınarakazotatomusa-

yılarıeşitlenir.Budurumdaazotatomusayısıgiren-

lerde 2 olacağı için ürünlerdeki NO'nun başına 2

katsayısı yazılarak azot atomu sayıları da eşitlenir.

Son olarak girenlerde O2'nin başına r katsayısı

yazılarakdenklemeşitlenir.

2NH3 + r O2 →2NO+3H2O

Ancakrkatsayısıtamsayıolmadığı içintümtep-

kime2katsayısıylaçarpılır.

4NH3+5O2 →4NO+6H2O

YANIT D

11. TepkimedenklemininsağtarafındakiCuSO4ünkat-

sayısını1alırsak,CuveSatomlarınıeşitlemekiçin

girenlerdekiCununkatsayısını1,H2SO4ünkatsa-

yısını2;ürünlerdekiSO2ninkatsayısını1almalıyız.

1Cu+2H2SO4 →1CuSO4 + 1SO2+H2O

GirenlerinveH2Odışındakiürünlerinkatsayılarıbe-

lirlendiği için, girenlerdeki veürünlerdeki toplamH

veOatomlarısayısıyardımıylaH2Onunkatsayısı

belirlenir.Girenlerdetoplam4H,8Oatomu;ürün-

lerde ise6Oatomuvardır.BudurumdaH2Onun

katsayısı 2 alınırsa, H ve O eşitliği de sağlanmış

olur.1katsayısınıyazmayagerekyoktur.Denkleşti-

rilmiştepkimedenklemi

Cu+2H2SO4 →CuSO4 + SO2+2H2O

şeklindeolur.

YA NIT E

12. • I tepkimesindebirmetalO2gazıylabirleşmiştir.

Yanmatepkimesidir.

• IItepkimesindebirasitlebirbazbirleşmiş,tuzve

suoluşmuştur.Nötrleşmetepkimesidir.

• III tepkimesinde iki farklı tuz çözeltisinden bir

katıoluşmuştur.Çökelmetepkimesidir.

YANIT B

2K

İMYA

47

KONU TESTİ - 41. I. Hidrojenbağı

II. Londonetkileşimi

III. Dipol–dipoletkileşimi

Yukarıdaki etkileşimlerin bağ kuvvetleri arasın-

daki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru

verilmiştir?

A)I>III>II B)I>II>III C)III>I>II

D)III>II>I E)II>III>I

2. I. Karbondioksit

II. Amonyak

III. Etilalkol

IV.Yemektuzu

Yukarıdaki maddelerden hangilerinin suda çö-

zünmesi beklenir?

A)YalnızIV B)IveII C)IveIII

D)IIveIV E)II,IIIveIV

3. S H

N H Na Cl

H

H H ......... ......... ......... __1

2 3 4 5

Yukarıda numalandırılarak belirtilen etkileşim-

lerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlış-

tır?

A) 1.polarkovalentbağdır.

B) 2.ve3.zayıfetkileşimdir.

C) 2.hidrojenbağıdır.

D) 4.iyon–dipoletkileşimidir.

E) 5.iyonikbağdır.

4. Madde Zayıf etkileşim

I. H2O–NH3 a. Dipol – dipol

II. N2 –N2 b. Hidrojenbağı

III. CH3OH–H2S c. Londonetkileşimi

Yukarıda verilen madde çiftleri arasındaki etkin

zayıf etkileşimler aşağıdakilerden hangisinde

doğru eşleştirilmiştir?

(1H,6C,7N,8O,16S)

A)I. b B)I. c C)I. b

II.a II. b II.c

III.c III. a III.a

D)I.aE)I.c

II.c II.a

III.b III.b

5. 1H atomunun 7X ile oluşturacağı bileşik için;

I. FormülüXH3’tür.

II. Molekülleriarasındahidrojenbağıetkindir.

III. Molekülleripolardır.




6. I. CH3F

II.HF

III.C2H5OH

IV.NF3

V.HCN

Yukarıda verilen maddelerden hangilerinin ken-

di molekülleri arasındaki etkin bağ hidrojen ba-

ğıdır?

(1H,6C,7N,8O,9F)

A)IveII B)IveIII C)IIveIII

D)II,IIIveIV E)I,II,IIIveIV

2K

İMYA

48

KONU TESTİ - 47. Aşağıdakilerden hangisinin molekülleri arasında

içerdiği zayıf etkileşim türü diğerlerinden farklı-

dır? (1H,6C,7N,8O,9F,16S,17Cl)

A)C2H5Cl B)CO2 C)H2S

D)HCl E)CH3F

8. I. Mg2+–H2O

II. C2H5OH–H2O

III. Cl––CH3OH

IV.N2–Ca2+

Yukarıda verilen kimyasal türlerden hangilerin-

de iyon–dipol etkileşimi vardır?


D)IveIII E)I,IIIveIV

9. HF, NF3, CO2 maddelerinin kendi molekülleri ve

birbiriyle gerçekleştirdikleri etkileşimler aşağı-

dakilerden hangisi olamaz? (1H,6C,7N,8O,9F)

A) Londonkuvvetleri

B) İyon–dipoletkileşimleri

C) Dipol–dipoletkileşimleri

D) Dipol–indüklenmişdipoletkileşimleri

E) Hidrojenbağı

10. I. Fe..........Fe

II. Ne..........Ne

III. HBr.........HBr

Yukarıda belirtilen madde çiftleri arasındaki etki-

leşimlerdeki enerji değişimleri aşağıdakilerden

hangisinde doğru karşılaştırılmıştır?

A)I>III>II B)III>II>I C)III>I>II

D)II>III>I E)II>I>III

11. Aşağıdakilerden hangisinin aynı dış basınçtaki

kaynama sıcaklığı diğerlerinden düşüktür?

(1H,2He,6C,7N,12Mg,17Cl)

A)He B)CH4 C)NH3

D)Mg E)MgCl2

12. MaddeÇifti EtkileşimTürü

I. CS2 –C2H2 London kuvvetleri

II. CH3F–HF Hidrojenbağı

III. NaCl –H2O İyon–dipol

Yukarıda verilen madde çiftlerinden hangilerinin

içerdiği zayıf etkileşim türleri doğru verilmiştir?

A)YalnızIII B)IveII C)IveIII


13. I. H2O2

II. CS2

III. H2S

Yukarıdaki mmoleküllerin aynı ortamdaki kayna-

ma noktaları arasındaki ilişki aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir? (1H,6C,7N,16S)

A)II>I>III B)III>II>I C)III>I>II

D)I>III>II E)II>III>I

14. Aşağıda verilen maddelerden hangisinin karşı-

sında belirtilen çözücüde çözünmesi beklen-

mez?

Madde Çözücü

A) CCl4 I2 B) HCI H2S

C) CH3F N2

D) C2H5OH H2O

E) CaCl2 H2O

2K

İMYA

49

KONU TESTİ - 51. Sa bit sı cak lık ve ba sınç ta ger çek leş ti ri len,

X2(g)+Y2(k) →2XY(g)

tep ki me sin de;

I. Kütle

II. Hacim

III. Molekül sayısı

ni ce lik le rin den han gi le ri ko ru nur?



2. X+1/2Y2 → Z

tep ki me si ile il gi li;

I. Z bir bileşiktir.

II. Xbir elementtir.

III. Z,X veY2 ‘nin kimyasal özelliklerini taşır.

yar gı la rın dan han gi le ri ke sin lik le yan lış tır?

A) YalnızIII B)IveII C)IveIII


3. C2H4(OH)2 + O2(g) →CO2(g)+H2O(g)

tep ki me si en kü çük tam sa yı lar la denk leş ti ri lir-

se, CO2’nin katsa yı sı kaç olur?

A)2 B)3 C)4 D)5 E)6

4. X+4O2 →3CO2+2H2O

denk le min de ki X bi le şi ği nin bir molekülü kaç

atom içerir?

(H=1g/mol,C=12g/mol,O=16g/mol)

A)8 B)7 C)6 D)4 E)3

5. 3Ag+4X→3AgNO3+NO+2H2O

tep ki me sin de ki X’in for mü lü aşa ğı da ki ler den

han gi sin de doğ ru ola rak ve ril miş tir?

A) HNO2 B)HNO3 C)NH3

D)NO2 E)N2O5

6. Mg(k)+2X(suda) →Mg(NO3)2(suda)+H2(g)

tep ki me si için;

I. Atomsayısı korunmuştur.

II. X'in birmolekülü5atomludur.

III. Heterojenbir tepkimedir.




7. Xn+3H2S+8H+ →2Cr3++3S+7H2O

tep ki me sin de ki Xn ’in for mü lü aşa ğı da ki ler den

han gi sin de doğ ru ola rak ve ril miş tir?

A)CrO42– B)Cr2O7

2– C)Cr2O3

D)CrO2 E)Cr2O3

8. OMnO NO H MnO X OH2 3 2 3 2a

4 2 2 2

– – –"+ + + +

tep ki me sin de ki Xa aşa ğı da ki ler den han gi sin de

doğ ru ola rak ve ril miş tir?

A)NO–

3 B)NH3 C)NH+

4

D)NH–

2 E)NO–

2

Documents

KşMYASAL TRLR ARAS TKşLğşMLR€¦ · Atomların formül içindeki sayıları Latince ön eklerle be-lirtilir. Örnek: N 2O 3 Diazot trioksit CO 2 Karbon dioksit P 2O5 Difosfor