Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
İKLİM DEĞİŞİRKEN KENT VE KENTLEŞME
Osman Balaban ODTÜ
Şehir ve Bölge Planlama Bölümü
26-27-28 Nisan 2018, Ankara
çevre, iklim ve kent
Nasıl Bir Çevre ve İklim?
Önemli bir soru… Çevre sorunları küresel bir tehdit haline geldi
Küresel ısınma ve iklim değişikliği, çevre sorunları içerisinde başat bir
konumda
Dünyanın geleceğini şekillendirecek etmenlerin başında iklim sorunu
geliyor
O nedenle, bu soruyu yanıtlamak önemli ancak soru bu haliyle biraz eksik!
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 2
çevre, iklim ve kent Nasıl Bir Çevre ve İklim? sorusunu Nasıl bir Kent? sorusundan ayrı
düşünmemiz artık olanaklı değil
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 3
neden kentler?
küresel ısınma, iklim değişikliği ve
kentler İklim değişikliği ile kentler arasında sıkı bir ilişki var
Kentler iklim sorununun önemli bir parçasıdır…
dünya nüfusunun %54’ü kentlerde yaşıyor ve bu oran 2050’de %66 olacak
dünya ekonomik faaliyetinin büyük bölümü kentlerde gerçekleşiyor
ekonomik ve demografik yoğunlaşmanın temel sonucu artan enerji ve kaynak
tüketimi
küresel enerji tüketimi ile enerji kaynaklı SG emisyonlarının %70’i kent temelli
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 5
küresel ısınma, iklim değişikliği ve
kentler Kentler iklim sorununun önemli bir parçasıdır…
Kentler, kaynak çeşitliliğinin bulunduğu kıyı bölgelerinde, nehir kenarlarında ve delta alanlarında yerleşmişlerdir
Konumları nedeniyle iklimsel olaylara ve risklere açık durumdalar
Deniz seviyesinde yükselme, aşırı yağışlar, taşkınlar, sıcak ve soğuk hava dalgaları, su kıtlığı gibi olayların kentler üzerinde ciddi etkileri olacağı beklenmektedir
Kentler, yarattıkları iklim sorununun aynı zamanda en büyük mağduru durumundadırlar
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 6
Nasıl Bir Çevre ve İklim
küresel ısınma, iklim değişikliği ve
kentler Kentler iklim değişikliğinde çözümün de önemli bir parçasıdır…
Belediyeler, yerel düzeyde SG emisyonlarına ve iklim kaynaklı risklere etki edecek pek çok sürecin yönetiminden sorumludurlar
Kentlerin yapısal özelliklerinden kaynaklanan avantajlar var, ölçek ekonomileri yaratmaları, mevcut altyapı olanakları gibi…
Kentler yenilikçiliğin ve yaratıcılığın merkezleri
Belediyeler, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları ile ortaklık içerisinde çalışmalar yapma şansına sahipler
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 8
iklim politikası ve kentler
1980’lerin başında, iklim politikasının ana aktörleri ulus devletlerdi
İklim değişikliğinin «küresel eylem ve kararlılık ile çözülecek
küresel bir sorun» olduğu düşüncesi yaygındı
Zamanla bu yaklaşım değişti
İklim sorununa içkin olan eşitsizlikler anlaşıldı, yerel ve bölgesel
farklılaşmalar gözlendi
Sonuçta «küresel bir sorun» algısı yerini «hem küresel hem de
yerel bir sorundur» algısına bırakmaya başladı
Böylece kentlerin ve kent yönetimlerinin önü açıldı
Son 15-20 yıllık dönemde giderek artan sayıda kent iklim politikası
ile ilişkilenmeye başladı 4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 9
iklim politikası ve kentler
Yerelde İklim Eyleminde Erken Dönem
Gelişmiş ülkelerin küçük ve orta ölçekli kentleri daha aktif
Eylemliliği tanımlayan kavram “Mahalli Gönüllülük” (municipal
voluntarism)
Politika Girişimcileri (policy entrepreneurs) eliyle eylemlilik
İklim değişikliğini önleme (climate change mitigation) ekseninde eylemler
Radikal etkiler yapacak yapısal politika ve müdahaleler yerine, kısmi etki ve
sonuçları olacak noktasal ve münferit eylem ve stratejiler uygulanmıştır
Belediyenin enerji verimliliği yüksek binaya taşınması
Başkanın işe bisikletle gidip gelmesi
Sınırlı emisyon azaltımı… toplumsal farkındalık ve bilincin artması
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 10
iklim politikası ve kentler
Yerelde İklim Eyleminde Yakın Dönem
Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin orta ve büyük ölçekli kentleri aktif hale
geldiler... Asya, Latin Amerika kentleri sürece dahil oluyor
Eylemliliği tanımlayan kavram “Stratejik Şehircilik” (strategic urbanism)…
münferit eylemler yerine daha stratejik ve yapısal çözüm arayışı
Çok aktörlü (belediye-özel sektör-sivil toplum) eylemlilik… kurumsal
düzenleme ve örgütlenme girişimleri
Önleme yanı sıra uyum (climate change adaptation) konusu önem kazanıyor
Kent yönetimleri ciddi emisyon azaltım hedefi koymaya başlıyorlar… Kent
ağları da bunu zorluyor
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 11
iklim politikası ve kentler
Tüm bu gelişmelerin sonuçları:
Yerelde iklim eyleminin somut sonuçları tatmin edici düzeyde değil
Kentsel kırılganlıklar artıyor
Kentlerde enerji tüketimi ve emisyonlar artmaya devam ediyor
Yapmak istediklerimizle yapabildiklerimiz arasında büyük fark var
Eylemlilik giderek artıyor ancak eylemlerde büyük bir çeşitlilik ve
gelişmişlik farkı var
Ülkeler arası ve hatta ülke içinde kentler arası farklılıklar belirgin
Tüm bu çeşitliliğin toplamı bizi nereye götürecek bilemiyoruz
Dolayısıyla yerel iklim eylemi alanında hala yapacak çok işimiz var
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 12
kentsel iklim politikasında
öncelikli alanlar
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 13
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 14
kent formları – kompakt
kentler Kompakt kent formları ya da kompakt kentler, kentsel iklim politikasının önemli bileşenidir
Kompakt kent, saçaklanmış kentin aksine, günlük ihtiyaçlara kolay erişim imkanı sunan, yüksek yoğunluklu ve karma kullanımlı alt bölümlerden oluşan kentleri ifade eder
Bu kentler ulaşım mesafelerini kısaltır ve ulaşım için harcanan zaman ve enerjide tasarruf sağlar
Bu kentlerde yaygın toplu taşıma hizmeti sunmak ve özel araç kullanımını azaltmak mümkündür
Bir araştırma, kentleri kompakt tutmanın özel araçla gidilen mesafeyi %20-40 arası kısalttığını gösteriyor
Kompakt kentlerde ayrıca altyapı için harcanan para ve enerjide tasarruf yapma imkanı vardır
Su şebekesi maliyetinin %70’i borulardan kaynaklı… kentsel altyapıda enerji tüketiminin %30’u temiz suyu pompalamak ve atık suyu toplamak için harcanıyor
Kompakt kentler ayrıca çevredeki tarım ve orman gibi doğal alanların etkin korunmasını sağlarlar
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 15
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 16
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 17
kentleri nasıl kompakt
yaparız? KENTSEL DÖNÜŞÜM projelerinden daha etkin yararlanmak…
Nasıl Bir Çevre ve İklim
kentleri nasıl kompakt
yaparız? KENTSEL DÖNÜŞÜM projelerinden daha etkin yararlanmak…
Bazı dünya kentleri, saçaklanmayı önlemek ve kenti daha kompakt
tutmak için kentsel dönüşüm projelerinden yararlanmaya çalışıyor
Burada amaç; kent içindeki atıl alanları, karma kullanımlı, enerji ve
kaynak kullanım verimliliği yüksek, toplu taşım ve motorize olmayan
ulaşım türleri ile iyi entegre olmuş yaşam alanlarına dönüştürmek ve
kentin çevreye yayılmadan içine büyümesini sağlamak
Bunu destekleyen diğer bir politika ise kentlerin etrafında yeşil kuşak
oluşturulmasıdır
5/7/2018 İklim Sorunu Bağlamında Kentler ve
Belediyeler 19
Future
Hammarby Sjöstad
4/28/2018 20 Nasıl Bir Çevre ve İklim
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 21
yapı sektörü
Kentsel yapı sektörü ve binalar enerji tüketimine bağlı olarak çevre
sorunları ve iklim değişikliğine katkı yapmaktadır
Konut ve ticari amaçlı yapılar:
Dünyanın toplam sera gazı emisyonlarının %8’inden
Dünyanın toplam elektrik tüketiminin %60’ından
Amerika’nın enerji kaynaklı CO2 emisyonlarının %37’sinden
AB’nin birincil enerji tüketiminin %40’ı ile CO2 emisyonlarının %25’inden
sorumludurlar
Gelişmekte olan ülkeler ileride başı çekecek…
Yeni ticari ve konut amaçlı bina inşaatı Çin’de %7, Hindistan’da %5 oranında
büyürken gelişmiş ülkelerde bu oran %2 düzeyindedir
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 22
yapı sektörü
Sürdürülebilir ve Yeşil Binalar!
Yapıların olumsuz çevresel etkilerini azaltmak amaçlı
sürdürülebilir inşaat ve yeşil bina kavramları gelişiyor
Sürdürülebilir inşaat; sürdürülebilirlik kavramının
yapım sürecinin her aşamasına uygulanmasını ve bu
yolla binaların inşaa, kullanım ve yıkım süreçlerinin
çevre-dostu olmasını hedefler
Sadece yeni binalar değil, mevcut binaların rehabili-
tasyonu ve yeniden kullanımı da dikkate alınmaktadır
Çok çeşitli aktif ve pasif tasarım stratejileri
geliştirilmekte ve uygulanmaktadır
Yeşil Bina Oluşumları sürecin önemli bileşeni haline
gelmiştir
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 23
tokyo yeşil binalar araştırması
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 24
NISSAN GLOBAL HQ Office Bld. w/ Public Gallery 92.000 m2 Owner-Occupied
MM CENTER BUILDING Office Bld. w/ Commercial Fac.
95.220 m2 Tenant-Occupied
MM GRAND CENTRAL TOWER Office Bld. w/ Shopping Mall
114.539 m2 Not in use
MM MITSUI BUILDING Office Bld. w/ Com. & Pub. Fac.
90.134 m2 Not in use
LANDMARK TOWER Mixed-Use Building
393.000 m2 Tenant-Occupied
NOMURA TENNOZU PARK SIDE Office Building
25.331 m2 Tenant-Occupied
NOMURA TENNOZU BUILDING Office Building
82.602 m2 Tenant-Occupied
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 25
bursa ısıtma sistemleri
araştırması Kombili – Merkezi – Bölgesel Isıtma Sistemlerinin enerji performansı karşılaştırıldı (Evren,
2015)
Kombili sistemlerin yıllık DG tüketimi; 5.747 Sm3/m2 (100 birim)
Apartman-merkezi sistemlerin tüketimi; 4.915 Sm3/m2 (85 birim)
Bölgesel-merkezi sistemlerde ise tüketimin 4.364 Sm3/m2 olduğu hesaplanmıştır (75 birim)
Bursa’da kombiyle ısınan tüm konutların, apartman-merkezi sisteme geçmesi halinde, yıllık DG tüketimi %13.2 oranında düşecek ve yılda 172.000 ton karbon emisyonu azaltılabilecektir (Evren, 2015)
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 26
ulaşım sektörü
Ulaşım sektörünün iklim değişikliği bağlamında küresel etkileri:
Dünya SG ve enerji kaynaklı CO2 emisyonlarının %15 ve %21’inden sorumlu
1990-2007 arası sektörden kaynaklanan emisyonlar %45 oranında artmıştır
Çevre sorunların bağlamında yerel etkileri:
Hava ve gürültü kirliliğinin birincil kaynağı kentsel ulaşım sektörüdür
Örn: 2000-2001 itibariyle Delhi’de hava kirliliğinin %70’i kentsel ulaşım kaynaklı
Kentsel ulaşımda politika seçenekleri geniş bir yelpaze oluşturur:
motorize ulaşım talebini azaltmak, bisiklet ve yaya ulaşımı güçlendirmek
özel ulaşımdan, toplu ulaşıma ve motorize olmayan modlara geçiş sağlamak
taşıtlarda yakıt verimliliğini arttırmak
ulaşım araçlarının fosil yakıtlar yerine temiz yakıt kullanımını sağlamak
temiz ve az zararlı yakıt türlerini yaygınlaştırmak
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 27
Delhi
Metro
Kentin ulaşım sorunlarını çözmeyi amaçlayan ve finansmanın %65’ini kredi olarak
Japonya’nın karşıladığı bir proje
2021’e kadar toplam 414 km uzunlukta ve 4 aşamada tamamlanması planlanmış
Halihazırda 200km’si tamamlanmış ve hizmete girmiş durumda
Dünyanın ilk CDM kayıtlı projesi, özel fren sistemi tükettiği enerjinin %35’ini geri
kazanıyor ve yılda 41,160 ton CO2 emisyonu azalttığı hesaplanmıştır
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 28
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 29
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 30
brezilya – curitiba örneği
Curitiba çevre ve iklim politikası bağlamında öncü bir kenttir
Ulaşım ve arazi kullanım politikalarını entegre etmiş, az maliyetle etkin bir
BRT (tahsisli otobüs) sistemi kurmuş ve bunu TOD politikası ile desteklemiştir
BRT sistemi, kentin %90’ına hizmet verir durumdadır
Kentte iş ve eğitim amaçlı yolculukların %45’i BRT ile yapılmaktadır; Brezilya
kentleri arasındaki en yüksek oran
Curitiba’da benzin tüketimi Brezilya’nın diğer önemli kentlerinin %30 altında
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 31
brezilya – curitiba örneği
türkiye‘de yerel iklim
politikası
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 32
büyükşehirlerde mevcut
durum Büyükşehir belediyelerinin iklim değişikliği
alanındaki çalışmalarını tespit etmek amaçlı
araştırma projesi
Daha çok kim ne yapıyor, ne kadar yapıyor ve
niye yapıyor anlamak için
30 BŞB, ülke nüfusunun %65-70’i yaşıyor
Kurumsal ve mali kapasiteleri daha derin,
politika üretme potansiyelleri daha yüksek
Belediyelerin hemen hepsinde iklim değişikliği
ile ilişkilendirilecek eylemler gözleniyor
Ancak bu eylemler; kapsam, ölçek, hedef, vs.
bakımından farklılaşıyor
Genel bir tespit olarak; yapısal ve sistematik
müdahaleler yerine tekil, münferit ve bireysel
çabalara dayalı işler oluyor 33
Locations of metropolitan municipalities
in Turkey
Nasıl Bir Çevre ve İklim 4/28/2018
Enerji ve Atık Yönetimi En popüler ve öncelikli alanlar... Bildirilen eylem ve projelerin çoğu bu iki sektörde yoğunlaşıyor...
Sektörler arası kesişen/ortak projeler de var, örneğin atıklardan enerji üretimi gibi
Bu sektörlere olan ilgi şaşırtıcı değil… özel sektör ilgisi olan ve ekonomik getirisi olan projeler bunlar, geliştirip uygulaması da görece daha kolay…
Kentsel Ulaşım Enerji ve atık sektörlerinden sonra diğer bir öncelikli alan… Hafif raylı sistem ve tramvay yatırımları
başı çekiyor, özellikle orta ölçekli kentlerde
Burada temel motivasyonun iklim değişikliği ve emisyon azaltımı olduğunu söylemek zor… ulaşım sorunlarının çözümü hedef ancak iklim yararı nedeniyle desteklenmesi gereken yatırımlar
En yaygın yeşil ulaşım eylemleri; bisiklet rotaları ve kiralama uygulamaları, toplu taşıma araçlarının yakıt cinsinin değişimi, belediye hizmetlerinde EV kullanımı… vs.
Farkındalığın Arttırılması BŞB’lerin %75’i gençler başta olmak üzere yerel halk nezdinde farkındalığın ve bilincin arttırılması
amaçlı çalışmalar yapıyorlar… Öte yandan bunların sistematik ve düzenli bir temele oturtulması gerekiyor
Uyum Konusu Gündemde Değil! BŞB’lerin bildirdikleri proje ve eylemlerin hemen hepsi azaltım/mitigation amaçlı işler… Uyum konusu
gündemde değil ve bu konuda atılmış somut bir adım neredeyse yok gibi… Afet ve risk azaltımı çalışmaları ile iklim riskleri konusu henüz Türkiye’de ilişkilendirilebilmiş değil
34
büyükşehirlerde mevcut
durum
Nasıl Bir Çevre ve İklim 4/28/2018
İki temel güçlükten ya da engelden söz etmek mümkün…
Yerel kapasitenin yetersizliği
İnsan kaynakları ve mali kaynak yetersizlikleri
Yetki sorunları
Yerel gündemin sürdürülebilirliği sorunu
Merkeziyetçi yönetim yapısı
Merkezi yönetimin vesayeti… merkeze güçlü bağımlılık
Yerel gündemin merkez tarafından belirlenmesi
Sadece Türkiye için değil, pek çok ülke için söz konusu olabilecek bir adım
ya da politika, yerel yönetimleri güçlendirmek olmalı
Ademi merkezileşme, kapasite, kaynak ve yetki artırımı
35
türkiye’de yerel iklim eyleminin
geleceği
Nasıl Bir Çevre ve İklim 4/28/2018
İlginiz ve sabrınız için
… TEŞEKKÜRLER!
4/28/2018 Nasıl Bir Çevre ve İklim 36