Klimatske promene i izgrađeni prostor - politika i praksa u Škotskoj i

UREDNICIMILA PUCAR

BRANKA DIMITRIJEVIIGOR MARI

KLIMATSKE PROMENE I IZGRAENI PROSTORPOLITIKA I PRAKSA U KOTSKOJ I SRBIJICLIMATE CHANGE AND THE BUILT ENVIRONMENTPOLICIES AND PRACTICE IN SCOTLAND AND SERBIA

CopyrightOvuknjigujeizdaoInstitutzaarhitekturuiurbanizamSrbije,BeogradEkskluzivnopravoobjavljivanja.Nijedandeooveknjigenesmeseumnoavatibilokakvimmehanikim,fotografskim ili elektronskim putem, niti distribuirati u obliku fonografskog zapisa. Bez prethodnodobijenedozvole izdavaa,knjigunesmeteuvatiuskeniranomobliku,nesmete jeprenositi ilinabilokojinainkopiratizajavnuiliprivatnuupotrebu.Dozvoljenojejedinokorienjeuoblikukratkihnavodau lancima i recenzijama. Knjiga je uneta u evidenciju i deponovana kao autorsko delo u Zavodu zaintelektualnusvojinuRS.

KLIMATSKEPROMENEIIZGRAENIPROSTOR: POLITIKAIPRAKSAUKOTSKOJISRBIJI

CLIMATECHANGEANDTHEBUILTENVIRONMENT: POLICIESANDPRACTICEINSCOTLANDANDSERBIA

UREDNICI: MilaPucar,BrankaDimitrijevi,IgorMari

Posebnaizdanja 70Beograd2013.godinaSpecialissues70Belgrade2013InstitutzaarhitekturuiurbanizamSrbije

GlasgowCaledonianUniversity

KLIMATSKEPROMENEIIZGRAENIPROSTOR:POLITIKAIPRAKSAUKOTSKOJISRBIJICLIMATECHANGEANDTHEBUILTENVIRONMENT:POLICIESANDPRACTICEINSCOTLANDANDSERBIAMonografija,Posebnaizdanjabr.702013.,Beograd

UREDNICI: MilaPucar,BrankaDimitrijevi,IgorMari

RECENZENT:RatkoRisti,RohintonEmmanuelPREVOD: SnjeanaMijatovi,Tatjanaivi

LEKTURAIKOREKTURA:DafinaagarDIZAJNIKOMPJUTERSKAOBRADA:SanjaSimonovi

IZDAVAKISAVETMilaPucar,predsednik,IAUS,BeogradJasnaPetri,zamenikpredsednika,IAUS,BeogradTamaraMarii,sekretarIzdavakogsaveta,IAUS,BeogradBranislavBajat,UniverzitetuBeogradu,Graevinskifakultet,BeogradMilicaBajiBrkovi,UniverzitetuBeogradu,Arhitektonskifakultet,BeogradDraganaBazik,UniverzitetuBeogradu,Arhitektonskifakultet,BeogradBrankaDimitrijevi,GlasgowCaledonianUniversity,GlazgovMiloradFilipovi,UniverzitetuBeogradu,Ekonomskifakultet,BeogradIgorMari,IAUS,BeogradDarkoMarui,BeogradNadaMilain,Beograd

SaaMiliji,IAUS,Beograd

ZoricaNedoviBudiUniversityCollegeDublin,SchoolofGeography,PlanningandEnvironmental

Policy,DablinMarijaNikoli,BeogradVladimirPapi,UniverzitetuBeogradu,

Saobraajnifakultet,BeogradRatkoRisti,UniverzitetuBeogradu,umarski

fakultet,BeogradNenadSpasi,IAUS,Beograd

BoidarStojanovi,InstitutJaroslaverni,Beograd

BorislavStojkov,RepublikaagencijazaprostornoplaniranjeRepublikeSrbije,Beograd

DragutinToi,UniverzitetuBeogradu,Geografskifakultet,Beograd

MiodragVujoevi,IAUS,BeogradSlavkaZekovi,IAUS,Beograd

IZDAVAInstitutzaarhitekturuiurbanizamSrbije(IAUS)Beograd,11000,BulevarkraljaAleksandra73/IItel:(38111)3207300,[email protected],www.iaus.ac.rsZAIZDAVAAIgorMari,direktor

UfinansiranjumonografijeuestvovalojeMinistarstvoprosvete,naukeitehnolokograzvojaRepublikeSrbije. Radovi su rezultat istraivanja sprovedenih u okviru naunog projekta TR 36035 Prostorni,ekoloki,energetski idrutveniaspekti razvojanaselja iklimatskepromenemeusobniuticaji,kojifinansiraMinistarstvoprosvete,naukeitehnolokograzvojaRepublikeSrbije.

TAMPA:Slubeniglasnik,Beograd,tira300

SADRAJ

PREDGOVOR viii UVOD,MilaPucar,BrankaDimitrijevi,IgorMari 10

I CILJEVI,ZAKONIIAKCIJESMANJENJAEMISIJEUGLJIKAIGASOVASAEFEKTOMSTAKLENEBATE

19

A.1 CILJEVI,ZAKONIIAKCIJESMANJENJAEMISIJEUGLJIKAIGASOVASAEFEKTOMSTAKLENEBATEUKOTSKOJ

B.1 CILJEVI,ZAKONIIAKCIJESMANJENJAEMISIJEUGLJIKAIGASOVASAEFEKTOMSTAKLENEBATEUSRBIJI

A.1.1 GLOBALNAPROMJENAKLIMEIMOGUEPOSLJEDICE(A.1.1A.1.4),BrankaDimitrijevi

20

A.1.2 PRILAGOAVANJEKLIMATSKIMPROMJENAMA 23A.1.3 ODRIVIRAZVOJUKOTSKOJIKLIMATSKEPROMJENE 27A.1.4 KOTSKIZAKONIUVEZISAKLIMATSKIMPROMJENAMAIRAZVOJEM

EKONOMIJENABAZINISKEUPOTREBEUGLJIKA28

B.1.1 KLIMATSKEPROMENE,NACIONALNEPOLITIKEILOKALNIRAZVOJ:USUSRETIZAZOVIMA,MilicaBajiBrkovi

41

B.1.2 ENERGETSKIASPEKTIRAZVOJANASELJAIKLIMATSKEPROMENESTRATEGIJEIZAKONIUSRBIJI,MilaPucar

57

B.1.3 STRATEKIILEGISLATIVNIOKVIRIUPRAVLJANJAKOMUNALNIMOTPADOMUSRBIJIUKONTEKSTUKLIMATSKIHPROMENA,MarinaNenkoviRizni,BokoJosimovi

109

B.1.4 IMPLEMENTACIJAEVROPSKEKONVENCIJEOPREDELUUSRBIJIIKLIMATSKEPROMENE,TijanaCrnevi

122

B.1.5 ODRIVIRAZVOJPLANINSKIHTURISTIKIHPODRUJAPLANIRANJEIZATITAUKONTEKSTUKLIMATSKIHPROMENA,SaaMiliji,MarinaNenkoviRizni

137

II PROSTORNIEKOLOKI,ENERGETSKIISOCIJALNIASPEKTIPLANIRANJAIREGENERACIJENASELJA:POLITIKAIPRAKSA

165

A.2 PROSTORNIEKOLOKI,ENERGETSKIISOCIJALNIASPEKTIPLANIRANJAIREGENERACIJENASELJA:POLITIKAIPRAKSAUKOTSKOJ

B.2 PROSTORNIEKOLOKI,ENERGETSKIISOCIJALNIASPEKTIPLANIRANJAIREGENERACIJENASELJA:POLITIKAIPRAKSAUSRBIJI

A.2.1 NACIONALNIPROSTORNIPLAN2(NPP2)(A.2.1A.2.3),BrankaDimitrijevi 166A.2.2 STRATEGIJAZANISKOUGLJINUEKONOMIJUUKOTSKOJ 171A.2.3 INICIJATIVAZAODRIVANASELJA 175B.2.1 PRILAGOAVANJEKLIMATSKIMPROMENAMA:ODRIVIRAZVOJI

ENERGETSKAEFIKASNOSTIZMEUREGULATIVEIPRAKSE,Aleksandrauki,AleksandraStupar

187

B.2.2 SOCIJALNOSTANOVANJEUSRBIJIPREDIZAZOVIMAKLIMATSKIHPROMENA:DALIARHITEKTONSKOURBANISTIKIKONKURSIOHRABRUJUINOVATIVNOST?,TanjaBaji,BoidarMani

201

B.2.3 KONCEPTEKOLOKIPLANIRANOGPROIRENjAGRADABELACRKVA,IgorMari,BranislavaKovaevi

224

B.2.4 PROCENARAZLIITIHSCENARIJAUNAPREENJAENERGETSKIHPERFORMANSIPREFABRIKOVANOGVIEPORODINOGOBJEKTA,AleksandraKrstiFurundi,TatjanaKosi,VesnaKosori

255

B.2.5 EKONOMSKAANALIZARAZLIITIHSCENARIJAUNAPREENJAENERGETSKIHPERFORMANSIPREFABRIKOVANOGVIEPORODINOGOBJEKTA,TatjanaKosi,AleksandraKrstiFurundi,MarijaGruji

282

III URBANAREGENERACIJA 299A.3 URBANAREGENERACIJAUKOTSKOJ B.3 URBANAREGENERACIJAUSRBIJI A.3.1 ODRIVAREGENERACIJANASELJA(A.3.1A.3.9),BrankaDimitrijevi 300A.3.2 RAPLOH(RAPLOCH) 301A.3.3 KLAJDBENK(CLYDEBANK) 302A.3.4 KLAJDGEJTVEJ(CLYDEGATEWAY) 303A.3.5 IRVINBEJ(IRVINEBAY) 305A.3.6 KREGMILAR(CRAIGMILLAR) 305A.3.7 RIVERSAJDINVERKLAJD(RIVERSIDEINVERCLYDE) 306A.3.8 RAZLOZIZAPOKRETANJEPROJEKATAZAREGENERACIJU 306A.3.9 KONSULTACIJEZABUDUUSTRATEGIJUREGENERACIJE 307B.3.1 MODERANIODRIV:STUDIJASLUAJANOVIBEOGRAD,MiraMilakovi,Eva

VanitaLazarevi309

B.3.2 MOGUNOSTIINKORPORACIJEKLIMATSKIODGOVORNOGPLANIRANJAIPROMENEDOSADANJEPERCEPCIJERAZVOJABEOGRADSKOGPRIOBALJANAPRIMERUPROJEKTADANIJELALIBESKINDAZALUKUBEOGRAD,MiloMihajlovi

330

B.3.3 ENERGETSKIEFIKASNOUNAPREENjEPREFABRIKOBANIHNASELJAUBEOGRADUKAOSTRATEGIJAUBLAAVANJAEFEKATAKLIMATSKIHPROMENA,MilenaStojkovi

346

B.3.4 MOGUNOSTIPRIMENEMERAPRILAGOAVANJAKLIMATSKIMPROMENAMAPRIPROJEKTOVANJUIPLANIRANJUUEGCENTRABEOGRADAIINTEGRISANJAUSTRATEGIJEODRIVOGRAZVOJA,AnaNikovi,BoidarMani,IgorMari

368

B.3.5 URBANAREGENERACIJAIINTEGRALNIURBANIDIZAJN:IZAZOVIZASRPSKIZAKONODAVNIOKVIR,TatjanaMrenovi

391

B.3.6 URBANAREGENERACIJAIINTEGRATIVNIURBANIDIZAJN:IZAZOVIZAOBRAZOVNEPROCESEUSRBIJI,TatjanaMrenovi

413

IV KONSULTACIJESASTANOVNITVOMUPLANIRANJUIREGENERACIJINASELJA

439

A.4 KONSULTACIJESASTANOVNITVOMUOKVIRUINICIJATIVEZAODRIVANASELJAUKOTSKOJ:RADIONICEULEJDFILDU,LOHGELIJU,GRENDHOUMUVIZIJA,UEEIREZULTATI

B.4 KONSULTACIJESASTANOVNITVOMUPLANIRANJUIREGENERACIJINASELJAUSRBIJI

A.4.1 KONSULTACIJESASTANOVNITVOMUOKVIRUINCIJATIVEZAODRIVANASELJ(A.4.1A.4.5),BrankaDimitrijevi

440

A.4.2 RADIONICAULEJDIFILDU(2.DO6.MARTA2010.GODINE) 441A.4.3 RADIONICAULOHGELIJU(8.DO13.MARTA2010.GODINE) 442A.4.4 RADIONICAUGRENDHOUMU(16.DO23.MART2010.GODINE) 443A.4.5 VIZIJA,UEEIREZULTATI 444B.4.1 PROCESFORMULISANJAODRIVIHREENJASALOKALNIMINICIJATIVAMA:

ZAJEDNIKIRADIOSTVARENIREZULTATIURIBARSKOMNASELJUTEKIJAIKRUEVCU,UroRadosavljevi,KsenijaLaloviiDanijelaMilovanovi

446

V ULOGAKLJUNIHAGENCIJAUPROCESURAZVOJAIEVALUACIJEURBANIHIARHITEKTONSKIHPROJEKATA

467

A.5 KLJUNEAGENCIJEUKOTSKOJ B.5 KLJUNEAGENCIJEUSRBIJI A.5 KLJUNEAGENCIJE(A.5A.5.1),BrankaDimitrijevi 468A.5.1 ARHITEKTURAIDIZAJNKOTSKE 469B.5.1 POVEZIVANJEKLJUNIHAGENCIJAZAODRIVEURBANEPROJEKTEU

GOLUPCUINEGOTINU,UroRadosavljevi,KsenijaLaloviIDanijelaMilovanovi

472

VI NOVIPRISTUPIUSTVARANJU''PRELAZNIHNASELJA'' 491A.6 ''PRELAZNANASELJA'',BrankaDimitrijevi(A.6A.6.1) 492A.6.1 KOTSKAPRELAZNANASELJA 493

VII PROMOCIJAINOVACIJAKROZSARADNJUUNIVERZITETAIPREDUZEA 497A.7.1 PITANJAUVEZISAINOVACIJAMA(A.7.1A.7.3),BrankaDimitrijevi 498A.7.2 ODGOVORIUVEZISAINOVACIJAMA 499A.7.3 PRIMJERSARADNJEISTRAIVAAIPLANERAUPRIMJENIINOVACIJA 500

VIII ORGANIZACIJEKOJEPOMAUSARADNJIUNIVERZITETAIINDUSTRIJE 503A.8 ORGANIZACIJEKOJEPOMAUSARADNJIUNIVERZITETAIINDUSTRIJE

(A.8.1A.8.3),BrankaDimitrijevi504

A.8.1 INTERFEJS 504A.8.2 PARTNERSTVOZAENERGETSKETEHNOLOGIJE 505A.8.3 KLUBZAUNAPREENJEGRAEVINARSTVAPREKOINTERNETA 506 ZAKLJUCI:POREENJEPOLITIKEIPRAKSEUKOTSKOJISRBIJI

MilaPucar,BrankaDimitrijevi,IgorMari508

Napomena:Tekstovisuoriginalnodatiuekavskojiijekavskojvarijantiitakotampani

PREDGOVOR

Klimatskepromeneiizgraeniprostor:politikaipraksaukotskojiSrbiji

viii

PREDGOVOR

OvaknjigajejedanodrezultatasaradnjenaistraivakomprojektuProstorni,ekoloki,energetski i drutveni aspekti razvoja naselja i klimatske promene koji je finansiraloMinistarstvoobrazovanja,naukeitehnolokograzvojaRepublikeSrbijeod01/02/2011do31/12/2015.Dr Mila Pucar rukovodi istraivakim timom u kome su istraivai iz est institucija.Koordinator projekta je Institut za arhitekturu i urbanizam Srbije (IAUS). Uesnici uprojektusuArhitektonski fakultetUniverzitetauBeogradu (AFUB),Graevinski fakultetUniverzitetauBeogradu (GFUB),Elektrotehniki fakultetUniverzitetauBeogradu (ETFUB),PrirodnomatematikifakultetUniverzitetauNiu(PMFUN),InstituttehnikihnaukaSrpskeakademijenaukaiumetnosti(ITNSANU).DrBrankaDimitrijevi,profesornakoli za inenjerstvo i izgraenuokolinunaGlazgovKaledonian Univerzitetu (Glasgow Caledonian University), sarauje na ovom projektu.Onajepripremilaizvetajopoliticiipraksiukotskojuvezisatemomprojekta.Dr Dimitrijevi je odrala seminar o izvetaju1 Uticaj klimatskih promena na politiku ipraksuprostornog, ekolokog, energetskog idrutvenogplaniranjanaseljau kotskojuoktobru2011godine.RazmenaznanjauokviruovogprojektanastavilaseserijomradovaistraivaaIAUSaiAFUBopoliticiipraksiuovojoblastiuSrbiji.Radoviistraivaanalazese izapoglavljakoja jepripremiladrDimitrijevi ina tajnain jeomoguenoporeenjepolitikeiprakseukotskojiSrbiji.

1 Izvetajsenalazinahttp://escience.amres.ac.rs/TP36035/wpcontent/uploads/2011/10/COMPLETETEXT02.pdf

ivideosnimakseminaranahttp://media.amres.ac.rs/multimedia/viewvideo/158/konferencijeiseminari/brankadimitrijeviuticajklimatskihpromenanakotskupolitikuipraksuuprostornomekolokomenergetskomidrutvenomrazvojunaseljaideo.htmlihttp://media.amres.ac.rs/multimedia/viewvideo/159/konferencijeiseminari/brankadimitrijeviuticajklimatskihpromenanakotskupolitikuipraksuuprostornomekolokomenergetskomidrutvenomrazvojunaseljaiideo.html,pristupljeno21/04/2012.

MilaPucar,BrankaDimitrijevi,IgorMari

ix

FOREWORD

This book is one of the results of research collaboration on the project Spatial,Environmental, Energy and Social Aspects of Development of Settlements and ClimateChange,fundedbytheMinistryofEducation,ScienceandTechnologicalDevelopmentofthe Republic of Serbia from 01/02/2011 until 31/12/2015. Dr Mila Pucar leads theresearch team fromsix research institutions.Theprojectcoordinator is the InstituteofArchitectureandUrban&SpatialPlanningofSerbia (IAUS).Theprojectparticipantsarethe Faculty of Architecture of the University of Belgrade (AFUB), the Faculty of CivilEngineeringoftheUniversityofBelgrade(GFUB),theFacultyofElectricalEngineeringofthe University of Belgrade (ETFUB), the Faculty of Sciences andMathematics of theUniversityofNi(PMFUN),theInstituteofTechnicalSciencesoftheSerbianAcademyofSciencesandArts(ITNSANU).Dr BrankaDimitrijevi, Professor at the School of Enginering and Built Environment atGlasgow Caledonian University, collaborates on this project. Shewrote the report onpoliciesandpracticeinScotlandrelatedtotheprojecttheme.DrDimitrijevideliveredaseminar about the report2 Impact of Climate Change on Policy and Practice in Spatial,Ecological, Energy and Social Planning of Settlements in Scotland in October 2011.Knowledge exchange within the project continued through a series of papers byresearchers of IAUS and AFUB about the related policies and practice in Serbia. TheresearchpapersfollowthechapterswrittenbyDrDimitrijeviandenableacomparisonofpoliciesandpracticeinScotlandandSerbia.

2 Thereportisavailableathttp://escience.amres.ac.rs/TP36035/wpcontent/uploads/2011/10/COMPLETETEXT

02.pdfivideosnimakseminaranahttp://media.amres.ac.rs/multimedia/viewvideo/158/konferencijeiseminari/brankadimitrijeviuticajklimatskihpromenanakotskupolitikuipraksuuprostornomekolokomenergetskomidrutvenomrazvojunaseljaideo.htmlandhttp://media.amres.ac.rs/multimedia/viewvideo/159/konferencijeiseminari/brankadimitrijeviuticajklimatskihpromenanakotskupolitikuipraksuuprostornomekolokomenergetskomidrutvenomrazvojunaseljaiideo.html,accessedon21/04/2012

UVOD


10

UVOD

Promena klime na Zemlji i globalna ekoloka i energetska kriza, nastale kaoposledica nekontrolisanog rasta gradova, industrijske ekspanzije, neefikasnihtehnologija iprekomernogkorienja fosilnihgoriva,predstavljajunekeodnajveihproblema postindustrijskog drutva na poetku novog milenijuma. U zakljucimaMeuvladinogpanelaoklimatskimpromenama(IntergovernmentalPanelonClimateChange IPCC) stoji da su naselja, meu svim sistemima koje je stvorio ovek,najosetljivijanaklimatskepromene.U okviru naunoistraivakog projekta Prostorni, ekoloki, energetski i drutveniaspekti razvoja naselja i klimatske promene meusobni uticaji nastala jemonografija Klimatske promene i izgraena sredina: politika i praksa u kotskoj iSrbiji.Monografija je podeljena u osam poglavlja, u kojima je paralelno obraenarazliitaproblematikakojasetieklimatskihpromenaiodrivogprostornograzvojaukotskoj i Srbiji. Tematske celine, u najirem smislu, pokrivaju sledee oblasti:strategije,zakone,politike i lokalnuproblematiku; prostorne,ekoloke,energetske isocijalne aspekteplaniranja iobnovenaselja krozpolitiku ipraksu;urbanuobnovukrozveibrojprikazastudijasluajaukotskojiSrbiji;ulogukljunihagencijaitd.Triposlednja poglavlja obrauju samo situaciju u kotskoj jer se, naalost, slineaktivnostinedeavajuuveemobimuuSrbiji,dabimogledaseistrauju,analiziraju,iporede.Teme ta tripoglavljadajupregled situacijeukotskoj iodnosesena tzv.prelaznanaselja,promociju inovacijakrozsaradnjuuniverziteta ipreduzea, kao ina naine organizovanja saradnje izmeu univerziteta i industrije. Primer kotskesvakakomoeuovimoblastimabitiizuzetnoinspirativanzaSrbiju.Istraivanje mogunosti i naina inoviranog planiranja i izgradnje i postavljanjestandarda u skladu sa klimatski odgovornim odnosom prema okruenju doprinosiunapreenju kvaliteta ivota, ouvanju resursa, ouvanju urbanog i prirodnogokruenja i kvalitetnijem upravljanju razvojem naselja i izgradnjom. Istraivanjaobjavljena u ovoj monografiji nude neka od moguih reenja koja se odnose nametodologiju planiranja, tipove planova, funkcionalnu organizaciju naselja, tretmanotvorenih prostora i urbanog pejzaa, kao i standarde za fiziku izgradnju, zamenuizgraenogfondanovimkojiebitiuskladusastandardimazaekoloko,tj.klimatskiodgovorno planiranje, projektovanje i izgradnju. Istraivanja pokrenuta u Srbijikorespondirajusaprocesimakojiseodvijajuukotskoj,ali iuEU, iusklaujusesaistraivakimnaporimakojisuudrugimzemljamautoku.


11

Potokotska(Slika1)iSrbijaimajuslianbrojstanovnika(oko5milionaukotskoj1,a oko 7 miliona u Srbiji2) i obe zemlje tee ka odrivom razvoju, informacije ociljevima, politici i praksi u planiranju odrivog razvoja naselja mogu posluiti zaidentifikacijumodelaiakcijakojimogubitiprimenjeniiuSrbiji.Kao i Srbija, i kotska je na putu ka odrivom razvoju, ali u tom pogledu jo nijedostiglanivokojibijeinionezavisnomodsvetskihekonomskihpromena.Meutim,u toku prole decenije, kotska se nije suoavala sa radikalnim ekonomskim ipolitikimpromenamakaoSrbija,tejetoomoguilobrinapredakurazvojupolitikeiprakseodrivograzvojanaselja.Utomkontekstu,kotska iskustvasukorisnazasvezemlje iji je napredak ka odrivom razvoju naselja bio sporiji. kotska nijemeunajrazvijenijim evropskim podrujima proseni bruto domai prihod po glavistanovnikaukotskojje$23,622,netoniiodFinskeiVelikeBritanije3,aliioddrugihzemalja koje imaju slian broj stanovnika, kao sto su Norveka, Danska i Belgija4.Dakle,kaozemljakojaimaslianpotencijalupogledubrojastanovnikaijouvekjenaputu prema nivou ivotnog standarda koji je dostignut u nekim drugim evropskimzemljama,kotska jezanimljivprimerzaSrbijukadasuupitanju iskustvauakcijamavezanim zaodrivi razvojnaselja.Ono to ini ta iskustvaposebno zanimljivim jesuambiciozniciljevikotskeVladevezanizasmanjenjeemisijaugljendioksida42%do2020.god.i80%do2050.god.uodnosuna1990.godinu.5

1 ScotlandsCensus2001,http://www.groscotland.gov.uk/files1/thecensus/01poprep.pdf2 Republikizavodzastatistiku,RepublikaSrbija,http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/Public/PageView.aspx?pKey=23 ScottishGovernment,MeasuringScotland'sProgressTowardsASmart,SuccessfulScotland2003,

http://www.scotland.gov.uk/Publications/2003/03/17471/227214 Eurostat,EuropeanCommission,

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/GDP_per_capita,_consumption_per_capita_and_comparative_price_levels

5 ScottishGovernment,ClimateChange(Scotland)Act2009,http://www.scotland.gov.uk/Topics/Environment/climatechange/scotlandsaction/climatechangeact

UVOD


12

Slika1:Mapakotske

UkotskojjeodrivirazvojnaseljapovezansastratekimciljevimaVladezaodrivirazvojekonomskog, drutvenog i prirodnog sistema, ukljuujui i izgraenu okolinu, koji sudefinisaninaovajnain:- Bogatija i ravnopravnija kotska, koja podrava firme i stanovnitvo da poveaju

bogatsvoijajeraspodelaomoguenaveembrojuljudi;- Zdravijakotskaukojojsepomaeljudimadaodravajuipoboljavajusvojezdravlje,

posebnouugroenimdijelovimadrutva,takotoimseomoguavabolji,lokalniibripristupzdravstvenimuslugama;

- Sigurnija i snanija kotska u kojoj se pomae naseljima da napreduju i postajusnanija,sigurnijamestakojapruajupoboljanemogunostiiboljikvalitetivota;

- Obrazovana kotska u kojoj se proirujumogunosti za uspjeh kroz odgoj i uenjetokomcelogivotadabisepostiglaveaimasovnijadostignua;

- Zelenija kotska u kojoj se poboljava prirodno i izgraeno okruenje, te njihovaodrivaupotrebaiuivanje.6

6 ScottishGovernment,StrategicObectives,http://www.scotland.gov.uk/About/StrategicObjectives


13

Pregledintegracijeuticajaklimatskihpromenaupoliticiipraksiplaniranjanovihiobnovepostojeih naselja u kotskoj predvien je kao osnova za detaljnije analize i kritikekomentare koji e uslediti u narednim fazama istraivanja. Pregled obuhvata ciljeve,zakoneiakcijekotskeVladeuvezisasmanjenjememisijaugljendioksidaiostalihgasovakojiprouzrokujuzagrejavanjeatmosfere,uokviruzakonauvezisaklimatskimpromenamai u seriji planskih dokumenata koji definiu akcije za njihovo ostvarenje. Nacionalniprostorni plan 27 definie infrastrukturu i kljune strateke projekte koji e omoguitiodrivirazvojusvimdelovimakotske.PlanjeusklaensaStrategijomzaniskougljeninuekonomijuukotskoj8kojaistiemogunostizainovacijeidaljiekonomskirazvojuskladusaciljevimazasmanjenjeemisijaugljenika.Integracijaciljevaovihplanovasaprostornim,ekolokim, energetskim i drutvenim aspektima u planiranju i regeneraciji naselja ukotskojpostignutajekrozInicijativuzaodrivanaselja.9Analiza planova i realizacije est novijih projekata za regeneraciju naselja u kotskojilustruje na koji nain se politika realizuje u praksi, koji problemi se pojavljuju i kakvirezultatisepostiu.Primerikonsultacijaplanerasastanovnitvomuvezisaplaniranjemregeneracijeirazvojanaseljaukazujunanjihovuneophodnostdabisegarantovaouspjehi podrka intervencijama kroz dijalog o potrebama stanovnika kada su u pitanjuzaposlenje,javneusluge(zdravstvene,kolskeitd.),prevoz,rekreacija,proizvodnjahraneizatitakulturnogiprirodnognaslijea.Nemoesezanemaritiniulogakljunihagencijaurazvojuivalorizacijiznaajnijihurbanihigraditeljskihprojekata.Upogledustratekogplaniranjazasmanjenjeemisijaugljenika iuticaja klimatskih promena, kotska Vlada konsultuje Komitet za klimatske promene10,nezavisnosavetodavnotelonanivouVelikeBritanije.CarbonTrustiEnergySavingTrust,savetodavne organizacije na nivou Velike Britanije sa Odsekom za kotsku, doprinosesvojimsavetimaisufinansiranjemtehnologijazaproizvodnjuenergijeizobnovljivihizvorasmanjenjuemisijaugljenikaunovimprojektima inapostojeimgraevinama.Znaajnuulogu u postizanju kvaliteta u razvoju naselja i infrastruktura, te u pogledu zatiteprirodnogiistorijskognaslea,imajuorganizacijekaotosuArhitekturaidizajnkotske11,kotski prevoz12, kotska voda13, kotska agencija za zatitu prirode14 i kotsko

7 ScottishGovernment,NationalPlanningFramework2,http://www.scotland.gov.uk/Topics/Built

Environment/planning/NationalPlanningPolicy/npf8 ScottishGovernment,LowCarbonEconomicStrategyforScotland:ScotlandALowCarbonSociety,

http://www.scotland.gov.uk/Publications/2010/11/15085756/09 ScottishGovernment,ScottishSustainableCommunitiesInitiative,http://www.scotland.gov.uk/Topics/Built

Environment/AandP/Projects/SSCI10 CommitteeonClimateChange,http://www.theccc.org.uk/11 ArchitectureandDesignScotland,http://www.ads.org.uk12 TransportScotland,http://www.transportscotland.gov.uk13 ScottishWater,http://www.scottishwater.co.uk14 ScottishEnvironmentProtectionAgency,http://www.sepa.org.uk/

UVOD


14

graditeljskonaslee15.Kontinuiranasaradnjaovihkljunihagencijaformalizovanajekrozredovnesastankekojimanaizmeninorukovodisvakaodagencijautokuestmeseci.Budunostodrivograzvojairegeneracijenaseljaukontekstusadanjeekonomskekrizeiporastacenagorivaihranemotivjezaorganizovanjestanovnitvaokoidejerealizovanjaprelaznihnaselja koja su samoodriva.KnjigaRobHopkinsa16o alternativnomnainuorganizacijelokalneekonomijezaodrivirazvojuticalajenaorganizacijulokalnihpokretaukotskoj,kaoiudrugimgradovimauVelikojBritaniji,kojipodravajuinicijativegraanazaodrivirazvoj.Takve lokalne inicijativemogubitimodelizaodrivu lokalnuekonomijukojajeposebnoznaajnaukriznimsituacijama.Sadanja i planirana istraivanja na kotskim univerzitetima u vezi sa integracijomplaniranja izgradnje i regeneracije naselja sa odrivom infrastrukturom (energija,transport, voda, otpad, elektronsko upravljanje sistemima) razvijaju inovacije koje epodratiodrivi razvoj i smanjiti emisije ugljenika. Pregledukazujena kojinain se tainterdisciplinarnaistraivanjamoguorganizovati.Promocija inovacijaputemsaradnje izmeuuniverzitetskih istraivaa ifirmi jedan jeodciljevakotskeVlade.Saradnjaizmeuuniverzitetaiindustrijeusvimoblastimapodravase kroz agenciju Interfejs (Interface).17 U vezi sa smanjenjem emisija ugljenika postojinekoliko projekata kotskih univerziteta i industrije kao to su npr. Partnerstvo zaenergetske tehnologije18 i CIC Start Online19, zajedniki projekat sedam kotskihuniverzitetakojipodravarazvojinovacijazadizajnnovihiobnovupostojeihgraevina.Teme obuhvaene ovim pregledom ukazuju na trenutne pravce i akcije kotskeVlade,javnihiprivatnihorganizacija,istraivakihinstitucijaistanovnitvauplaniranjuodrivograzvoja naselja. Informacije koritene u pregledu veinom su dostupne na internetu inavedenisuizvoridabisemoglipronaidetaljnijipodacizapotrebedaljihistraivanja.Izvjetajopolitici ipraksiukotskojkojiseobjavljujeuovojmonografijibiojezavrenuseptembru 2011. godine. Od tog datuma do datuma objavljivanja ovemonografije, ukotskoj je u pripremi jo nekoliko dokumenata kojima se regulie praksa ili planirastrategijazabuduirazvoj,kaonaprimerStandardzaenergetskuefikasanostdrutvenihstanova,NacionalniPlanskiOkvir3(TheScottishGovernment,2013a)20 iZakonoueulokalnih zajednica u odluivanju (The Scottish Government, 2013b)21. Poto e ovi

15 HistoricScotland,http://www.historicscotland.gov.uk/16 Hopkins,R.(2008)TheTransitionHanbook:Fromoildependencytolocalresilience,GreenBooks,Dartinton.17 Interface,http://www.interfaceonline.org.uk/view_item.aspx?item_id=4092&list_id=list13679&list_index=218 EnergyTechnologyPartnership,http://www.etpscotland.ac.uk/19 CICStartOnline,http://www.cicstart.org20 TheScottishGovernment(2013a)Ambition,Opportunity,Place:ScotlandsThirdNationalPlanningFramework,

MainIssuesReportandDraftFramework.http://www.scotland.gov.uk/Publications/2013/04/2377/downloads,pristupljeno13.aprila2014.

21 TheScottishGovernment(2013b)ConsultationontheCommunityEmpowerment(Scotland)Bill.http://www.scotland.gov.uk/Publications/2013/11/5740/downloads,pristupljeno13.aprila2014.


15

dokumentijaatidaljirazvojpolitikeipraksezaodrivirazvojnaseljaiueestanovnitvaudonoenjuodlukauovojoblasti,onipruajumogunostzabudueporeenjepolitikeiprakseukotskojiSrbiji.Mnogoznaajnijepolitikepromeneukotskojmogusedogoditiuoktobru2014.godinekada e biti odran referendum o nezavisnosti kotske. Ukoliko rezultat referendumabudeodvajanjekotskeodVelikeBritanije,neizvesnojekakoesetoodrazitinabudueekonomskostanjeikapacitetkotskedaostvariciljevezakonaipolitikezaodrivirazvoj,jereseekonomskiidrugiodnosikojiutiunaodrivirazvojdefinisatikrozpregovoresaostatkom Velike Britanije u periodu nakon referenduma do eventualnog definitivnogodvajanjakotske2016.godine.UkolikodoedoodvajanjakotskeodVelikeBritanije,ukljuivanjekotskeuEvropskuunijebiepredmetpregovorasa lanicamaUnije, te ekotska,upogleduodnosasaEvropskomunijom,bitiuprilinoslinojpozicijikaoiSrbija.Ekonomskakrizanakon2008.godine,uzrokovanakolapsomnekolikosvetskihbanakakojesuimalefinansijskevezesabankamauVelikojBritaniji,uticalajenasmanjenjebudetazajavnu potronju i investicija u novu izgradnju i obnovu postojeih naselja u kotskoj.Istovremeno,ceneelektrineenergijesuporasleza37%uperioduod2010.do2013.22godineiuticalenapoveanjecenaproizvodnje.Kakojepoveanjecenaenergijeuticalonapad ivotnog standarda u Velikoj Britaniji, jaanje nezavisnosti od uvoza energije jeprimarnozadaljiekonomskiidrutvenirazvoj.Slinokotskoj,Srbijaseukljuujeubrojneevropskeprojekte iprogramekojiseodnosenaodrivi razvoj i klimatskepromene. Sobziromna turbulentnedogaaje kroz koje jeSrbija prolazila gotovo dve decenije, desila su se velika kanjenja, napredak Srbije jeusporennasvimnivoima,siromatvozemlje je jouvekprisutno.Tosenajboljeogledakrozproseanbrutodomaiprihodpoglavistanovnikakoji iznosisvega $5,28023.Velikibrojvisokoobrazovanih ljudinaputaSrbiju i taj trendsenesmanjuje.Politikasituacijanijestabilna,aposebanproblemsustalnepromeneuokviruministarstava,gdeseresorikojiseodnosinaklimatskepromene,aliinaprostornirazvoj,permanentnopremetajuizjednogministarstva u drugo, sa formiranjem novih vlada. Srbija je postala kandidat zaulazakuEU,toznaidajeoekujereavanjemnogihobavezaizovogsektora.DosadanjeaktivnostiSrbijeuprocesimaadaptacijenaklimatskepromenebilesuveomaskromne.NepostojeNacionalnastrategijaadaptacijenaklimatskepromene,NacionalnastrategijazasmanjenjeGSB,kaonizakonkojiovuproblematikuregulie.Posledicatogajenedostatak jasne i sinhronizovane nacionalne politike koja se pre svega odnosi naadaptacijunaklimatskepromene.Uproceni ranjivostinaklimatskepromenenepostojinacionalni strateki dokument koji bi definisao tu oblast, iako je do sada u okvirupristupanjaEUdonetsetzakona ipodzakoniskihakatavanihzaublaavanjeklimatskih

22 Doward,J.(2013)Energybillsriseby37%inthreeyears,TheObserver,16November.

http://www.theguardian.com/money/2013/nov/16/energypricesrise,pristupljeno13.Aprila201423 http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies/serbia/

UVOD


16

promena.Stalnimanjaknovcaudravnombudetuonemoguavapraktinuprimenudosadautvrenihmera.

ProstorniplanRepublike Srbije,pretoenu ZakonoProstornomplanuRepublike Srbije,tretiraproblematikuklimatskihpromenainjihovihuticajanaizgraenuiprirodnuivotnusradinukaoiproblematikuobnovljivihizvoraenergijeienergetskeefikasnosti.Meutim,uagencijama,kaoto jesluajsaRepublikomagencijomzaprostornoplaniranje,nemaposebno izdvojenihcelina ilipojedinanihdokumenatakojibiukazivalinapovezanostsaproblematikomizovihoblasti.Veibrojnevladinihorganizacija,ijejeprvenstvenoopredeljenjezatitaivotnesredine,baveseovomproblematikom,alijenjihovuticajnapolitikuipraksunedovoljan.GraevinskifonduSrbijijerazliitogkvalitetaitrebagaobnoviti.Sdrugestrane,buduaizgradnja ezauzetineizgraeneprostoreupostojeem tkivugradova ivannjih.Razvojinfrastrukture, koji je baza za izgradnju i rekonstrukciju novih fizikih struktura, trebaadekvatno da prati razvoj. Racionalizacija primenjena kroz planerske i inenjerskepostupke jeneophodna kakobiobnova starog i izgradnjanovogurbanogprostorabilaodriva.Uvoenjesavremenihstandardaitehnologijajepotrebnozadaljirazvojuokvirupostavljenihciljeva.Ono to je vrlo aktuelno u kotskoj, a to u Srbiji takorei ne postoji, jeste promocijainovacijaputemsaradnjeuniverzitetaiinstitutasaprivredomupovezivanjuistraivanjasapraksom.Jedanodkljunihproblemajestagnacijasrpskeprivredeinjensporioporavak.VelikibrojistraivaauSrbijiprekoprojekatakojefinansiraMinistarstvoprosvete,naukeitehnolokog razvojaRSbavi se istraivanjimakojapokrivajuoblastiklimatskihpromena(biodiverzitet, voda, vazduh, zemljite, poljoprivreda, umarstvo, urbana i ruralnapodruja, kulturna batina, zakonska regulativa itd.). Veliki deo tih istraivanja je udomenu teorijskih razmatranja iobjavljuje seumeunarodnoj inacionalnojpublicistici,dok je njihova praktina primena sporadina i nedovoljna. Problem nauke u Srbiji jenedostatak opreme, koja stie sa velikim zakanjenjem, nedovoljna je i nekompletna.Nedostajusredstvazaterenskaistraivanja,tododatnooteavasituaciju.Uekonomskimuslovimau kojima se Srbijanalazi, ine se velikinapori, estooslonjeninaentuzijazampojedinaca,dasemnogestvaripromeneipokrenu.RezultatikojepostiunauniciuSrbiji,kao i rezultati na ovom projektu u okviru kog se objavljuje ova monografija nisuzanemarljivi. Sve je vei broj radova iz ove oblasti koji se objavljuju u vodeimmeunarodnimasopisima,ali idaljeostajeproblemnedovoljnesaradnjesaprivredom,praksom i institucijama koje se bave planiranjem urbanog i ruralnog razvoja, lokalnimvlastimaistanovnitvom.


17

Slika2:MapaSrbije

Umonografiji su dati predlozi inovativnihmera koje bi uticale na izmenu standarda ipropisa i bili propraeni tipologijom fizikih struktura, numerikim pokazateljima iodgovarajuimparametrimakojiutiunaklimatskepromene.Evidentanjeproblemsiromanihkojiestoiveuneformalnimnaseljimakojasenalazeupodrujima koja su podlona riziku. Usled ogranienih resursa koji oteavaju njihovusposobnost da reaguju na promene uslova, ova populacija je izuzetno osetljiva naklimatskepromene.Radovi u monografiji nude predloge za nove institucionalne aranmane, kreiranje iinovaciju klimatski i ekoloki odgovorne regulative, instrumente upravljanja, norme istandarde koji omoguavaju efikasno ukljuenje u proces odluivanja klimatskiodgovornogprostornograzvojanasvimnivoimaupravljanja.Ciljovemonografijejedasepregledpolitikeiprakse,kaoirezultatiistraivanjaukotskojiSrbijikojiseodnosenaprostorni,ekoloki,energetskiidrutvenirazvojnaseljauodnosuna klimatske promene, prenesu naunoj i strunoj javnosti, ali i lokalnoj upravi igraanima idapodstaknudalji raduovoj izuzetno znaajnojproblematici sa kojom jeSrbijasuoenaisakojomeseubudunostisveviesuoavati.


I CILJEVI,ZAKONIIAKCIJESMANJENJAEMISIJEUGLJIKAIGASOVASAEFEKTOMSTAKLENEBATE

AIMS,LEGISLATIONANDPOLICIESFORREDUCINGCARBONANDOTHERGHGEMISSIONS

A.1 CILJEVI,ZAKONIIAKCIJESMANJENJAEMISIJEUGLJIKAIGASOVASAEFEKTOMSTAKLENEBATEUKOTSKOJ

AIMS,LEGISLATIONANDPOLICIESFORREDUCINGCARBONANDOTHERGHGEMISSIONSINSCOTLANDBrankaDimitrijevi

B.1 CILJEVI,ZAKONIIAKCIJESMANJENJAEMISIJEUGLJIKAIGASOVASAEFEKTOMSTAKLENEBATEUSRBIJIAIMS,LEGISLATIONANDPOLICIESFORREDUCINGCARBONANDOTHERGHGEMISSIONSINSERBIA

MilicaBajiBrkovi|MilaPucar|MarinaNenkoviRizni|BokoJosimoviTijanaCrnevi|SaaMiliji

A.1CILJEVI,ZAKONIIAKCIJESMANJENJAEMISIJEUGLJIKAIGASOVASAEFEKTOMSTAKLENEBATEUKOTSKOJKlimatskepromeneiizgraeniprostor:politikaipraksaukotskojiSrbiji

20

A.1.1GLOBALNAPROMJENAKLIMEIMOGUEPOSLJEDICE CLIMATECHANGEANDPOTENTIALIMPACTS

BrankaDimitrijevi(ProfesordrBrankaDimitrijevi,GlasgowCaledonianUniversity,SchoolofEngeeneringandBuiltEnvironment,[email protected])

SvjetskameteorolokaorganizacijaiProgramzaprirodnookruenjeUjedinjenihnacijaosnovali suMeudravnipanel za klimatskepromjene1988. godine.1 Izvjetaji koje jeovaj panel objavio 1990, 1995, 2001. i 2007. godine, istiu da se klimatske promjenedeavaju sada i da su uglavnom prouzrokovane ljudskim aktivnostima. Zagrijavanjeklimatskog sistema dokumentovano je podacima o poveanju globalne prosjenetemperature vazduha i okeana, pojaanom topljenju snijega i leda i porastu globalnogprosjenognivoamora.Oveklimatskepromjeneuticalesunapoveanjebroja iveliineglacijalnih jezera,nestabilnostterenauzamrznutimregijama,odronstijenauplaninskimpredjelima,tepromjeneekosistemanaArktikuiAntarktiku.Uticajisutakoerprimjeeniu poljoprivredi (ranija sjetva), umarstvu (povean broj insekata i poara), a veliki suuticaji i na zdravlje ljudi (poveanje smrtnosti uzrokovane visokim temperaturama unekim evropskim zemljama) i njihove aktivnosti (npr. manje mogunosti za zimskesportove).Kao jedan od glavnih uzroka porasta globalne temperature navodi se porast emisijagasovakojiprouzrokujuzagrijavanjeatmosfere.Procjenjujesedajeizmeu1970.i2004.godine koliina ovih gasova u atmosferi poveana za 70% u odnosu na preindustrijskodoba(IPCC,2007).Meuovimgasovima,ugljinidioksidizfosilnihgorivaiznosi56.6%.Poprivrednimsektorima,emisije izraenekaoekvivalentCO2 iznose25.9%uenergetskomsektoru, 19.46% u industriji, 16.46% u umarstvu (ukljuujui sjeu uma), 13.5% upoljoprivredi, 13.16%uprevozu,7.96%ugraevinarstvu i2.86%uotpadu iotpadnimvodama. Predvia se da e porast globalne temperature u naredne dvije decenije biti0.2Cu svakojdeceniji, anakon togaprocjene e zavisitiu velikojmjeriodpreduzetihakcijazasmanjenjeemisija.Osim povienja temperature vazduha, mogu se oekivati promjene u vazdunimstrujanjima koje mogu prouzrokovati olujne vjetrove i obilnije padavine propraeneekstremnim vremenskim uslovima. Predvianja o uticaju ovakvih klimatskih promjenaodnosesena:

1 IPCC,2007:ClimateChange2007:SynthesisReport.ContributionofWorkinggroupsI,IIandIIItotheFourth

AssessmentReportoftheIntergovernmentalPanelonClimateChange[CoreWritingTeam,Pachauri,R.KandReisinger,A.(eds.)].IPCC,Geneva,Switzerland

BrankaDimitrijevi

21

- ekosistem ija stabilnost moe biti poremeena poplavama, suama, poarima,insektima, acidifikacijom okena, promjenama u koritenju zemljita, zagaenjem,fragmentacijomprirodnihsistemaiekstremnomeksploatacijomprirodnihizvora;

- hranuijaseproizvodnjamoenetopoveatiupodrujimasrednjeiviegeografskeirine u okviru poveanja temperature do 3C (zavisno od biljne vrste), ali semoesmanjitiakosetemperaturadaljepovea,tetakoermoebitiumanjenauregionimaniegeografskeirine,posebnousuhimikinimsezonama;

- obalnapodrujakojaebitiizloenaerozijamaipoplavama;- industriju, naselja i stanovnitvo, posebno ako se nalaze u obalnim podrujima i u

plavnimpodrujimarijeka;- ljudsko zdravlje zbogmogueg nedostatka hrane, ekstremnih klimatskih promjena i

dogaaja, stomanih i kardiorespiratornih bolesti, novog geografskog rasporedainfektivnihbolesti,ali isanekimpovoljnimuticajima,kaoto jemanjasmrtnostzboghladnoe,tepromjeneuobimuipotencijaluprenosamalarijeuAfrici;

- vodukoja trebada zadovoljipotrebe sveveegbroja ljudinaplaneti,kao ipotrebeekonomskograzvoja,promjenaupotrebezemljita iurbanizacije,aijakoliinamoebiti smanjena zbog poveanog topljenja leda,manje koliine snijenog pokrivaa imanjekoliinepadavinauzavisnostiodlokalneklime.

IzvjetajIPCCa iz2007.godineukljuujenizpredvianjaouticajuklimatskihpromjenauEvropi. Istie se da klimatske promjene mogu poveati regionalne razlike u pogleduprirodnih izvora injihovevrijednosti.Bujine iobalnepoplavemogubitiee.Povrinepod ledom i snijegom u visokim planinskim podrujima e se smanjiti to moeprouzrokovati smanjenje zimskog turizma. U junoj Evropi, visoke temperature i suamogu smanjiti dostupnost pitke vode, proizvodnju hidroenergije, ljetnji turizam iproizvodnjuhrane.Zdravstveniuslovimogubitiugroeninaglimtoplotnimpromjenamaipoarima.NaredniprimjeriukazujunamogueuticajeklimatskihpromjenauEvropinaenergetskisektor,transport,turizamiljudskozdravlje.Sadanji vodei vid obnovljive energije u Evropi je hidroenergija (19.8% priozvedeneelektrineenergije).Predviasedaehidroenergetskipotencijalbitiumanjenza6%(20do50%smanjenjeokoMediterana,15do30%poveanjeusjevernoj i istonojEvropi ibezpromjenauzapadnoj icentralnojEvropi).Oekujesemanjepoveanjevjetrakojisemoe koristiti za proizvodnju energije na Atlantiku i u sjevernoj Evropi, sa znatnijimpoveanjemutokuzimeuperioduod2071.do2100.godine.Poetkomnarednogvijeka,zemljitekojesekoristizaproizvodnjubiljnihgorivamoesepoveatidvadotriputaucijelojEvropi.Viesolarneenergijebiedostupnoumediteranskimpodrujima.Klimatskepromjene mogu imati negativan uticaj na proizvodnju termoenergije zbog moguegsmanjenja koliine vode potrebne za rashlaivanje u nekim regionima. Distribucijaenergijemoebitiugroenaklimatskimpromjenama,potosapoveanjemtemperature

A.1CILJEVI,ZAKONIIAKCIJESMANJENJAEMISIJEUGLJIKAIGASOVASAEFEKTOMSTAKLENEBATEUKOTSKOJ


22

dolazi do poveanja otpora, izduenja kablova i do slabije efikasnosti kompresora ugasovodima.Visoketemperaturemoguotetitieljeznikeineicesteinegativnouticatinaudobnostputovanjatoepoveatiupotrebusistemazarashlaivanjeuprivatnimvozilima,aakojavnitransportnijeudoban,moedoidopromjeneuizborunainaprevoza.Jakivjetrovimogunegativnouticatinasigurnostvazdunog,morskogikopnenogprevoza,aintenzivnepadavinenasigurnostnaputevima,madamoedoi idopoboljanjauslovaukrajevimakojibuduimalimanjesnijega.Smanjenjezamrzavanjaisnijeganaputevimamoeumanjititrokoveodravanja. Sua i smanjenjedotoka vodemoenegativnouticatinaplovnostrijeka,aslijeganjezemljitamoeotetitiinfrastrukturu.Oekuje seda euslovi za turizamu sjevernoj i zapadnojEvropibitipoboljani.Visoketemperaturemogudovestidopostepenogsmanjenja ljetnjegturizmanaMediteranu,alido poveanja u proljee i jesen. Skijaki centri u Evropimogu biti pogoeni znaajnimsmanjenjemsnjenogpokrivaanapoetkuikrajusezone.U evropskim zemljama smrtnost je povezana sa ekstremnom vruinom i hladnoom.Izuzetnovruiperiodiutiunapoveanjesmrtnosti,apredviasedaeutokunarednogstoljeavruiperiodipostati ei idui.Smrtnostuzrokovanahladnoom jeproblemusrednjojgeografskojirini,aliseoekujedaesesmanjitizbogblaihzima.Najveiuzroksmrtnostiutokuzimesurespiratorneinfekcijeiloistambeniuslovi.Klimatskepromjenemoguuticatinapoveanjesmrtnostiipovredauzrokovaniholujama,terijenimiobalnimpoplavama.Posebnotrebavoditibriguo ljudimakojisustari ili imaju invaliditet,odjeci,enamaidrugimljudimakojimogubitinaroitougroeni.Klimatske promjenemogu uticati na kvalitet i koliinu vode u Evropi, te na zagaenjesistemazasnabdijevanjevodom.Visoketemperatureimajuuticajanasigurnostkvalitetahrane poto irenje salmonele zavisi od temperature. Jake kie i sue mogu ugrozitikvalitetvodeiuticatinapojavubolesti.Klimatske promjene mogu uticati i na kvalitet vazduha u Evropi. Mogue je ljetnjepoveanjesmogazbogvisokih temperatura.Smanjenjeozonaustratosferi i toplija ljetautiu na izlaganje ljudi ultravioletnoj radijaciji i poveavaju rizik raka koe. Poveanjepolenauvazduhupovezujesesaklimatskimpromjenama,posebnoucentralnojEvropi ina razliitim nadmorskim visinama. Raniji poetak i produetak sezone polena moguuticatinaalergijskaoboljenja.Posljedice klimatskih promjena u kotskoj mogu biti: erozije i poplave u obalnimpodrujima,ugroenostmorskihbiosistemaigubitakprirodnihhabitata,poveanturizamu obalnim podrujima, povean rizik od jakih zimskih vjetrova i ugroenost prevoznihsistemapoduticajemvjetra. Poveanjeglobalne temperature za2Cdo2050.godinemoeuticatinasmanjenjegrijanjautokuzimeismanjenjepotrebezagorivom(5do10%)izastrujom(1to3%)uVelikojBritaniji.

BrankaDimitrijevi

23

A.1.2 PRILAGOAVANJEKLIMATSKIMPROMJENAMA ADAPTINGTOCLIMATECHANGE

Izvjetaj IPCCa2 iz 2007. godine predlae niz akcija za prilagoavanje posljedicamaklimatskih promjena, koje se odnose na: smanjenje rizika od poplava, obezbjeenje itednju pitke vode, na obalne i morske sisteme, planinska podruja, ume, travnatapodruja,movare i vodene sisteme,ouvanjeprirodnih vrsta,poljoprivredu, ribarstvo,energiju, prevoz, turizam, zatitu graevina i ljudsko zdravlje. Slijedi kratak pregledpredloenihakcijaizakljuaka.

Glavnegraditeljske intervencije za zatituodpoplava su rezervoariuviimpredjelima ibrane i nasipi u niim dijelovima, te novije opcije za adaptaciju kao to su proirenjeplavnogpodrujairezervoariipodrujarezervisanazaplavnevode.Najeastrategijazaobezbjeenje pitke vode je skretanje dijela rijenog toka u rezervoare, ali je njihovaizgradnja sve vie ograniena evropskim odredbama za zatitu prirode i visokimtrokovima. Preiavanje otpadnih voda nije popularno zbog brige oko moguihposljedica po zdravlje. Desalinizacija se ne primjenjuje u velikoj mjeri zbog visokihtrokova energije. Strategije u vezi sa potronjom vode ukljuuju tednju vode udomainstvima, industriji i poljoprivredi, smanjenje gubljenja vode u gradskim iirigacionim sistemima i poveanje cijene vode. Potreba za navodnjavanjemmoe bitismanjenaprelaskomnauzgojbiljakakojesuboljeprilagoeneklimatskimpromjenama.Madajenajveidioevropskihobalarelativnootporannapoveanjenivoamora,izuzecisupodrujakojaseslijeu,geolokimeka,niskaigustonaseljenaobalnapodrujaujunimdijelovima Sjevernogmora i u deltama uzMediteran, Kaspijsko i Crnomore.Mnogezemlje u sjeverozapadnoj Evropi pripremile su detaljne planove za zatitu obalnihpodrujakojiukljuujuodbrambenemjere,testrategijeprilagoavanjaipovlaenja.UsjevernojEvropibiepotrebnouzetiuobzirsmanjenjeieventualninestanakzamrznutihpodruja prilikom planiranja infrastruktura i graevinskih tehnologija. Mogunosti zazatitu tundre i alpskih vegetacija vrlo su male. Minimalna zatita mogua je krozsmanjenje uticaja turizma. Strategije za zatitu planinskih uma jo ne postoje.Glavnestrategije za adaptacijuostalih umaukljuujupromjenu vrstadrvea i sadnju uma sagenetskipoboljanimsadnicamakojesuprilagoenepromjeniklime.Poveanazatitaodpoarabieneophodnaimoeukljuitizamjenuvrlozapaljivihvrstadrvea.Informisanjestanovnitva, razvoj inventara umskih povrina i kontrolisanje stanja uma vani supreduslovizaprilagoavanjeizasmanjenjerizika.

2 M.L.Parry,O.F.Canziani,J.P.Palutikof,P.J.vanderLindenandC.E.Hanson(eds)(2007)ContributionofWorking

GroupIItotheFourthAssessmentReportoftheIntergovernmentalPanelonClimateChange.UnitedKingdom:CambridgeUniversityPress,CambridgeandNewYork,NY,USA



24

Uzgojstokemoesesmanjitiakosetravnatapodrujaponukoristitizasadnjuusjevailizadrugenamjene.Travnatapodrujasemoguprilagoditiklimatskimpromjenamaakosesmanjikoenje i ispaa, iliakosesuhipanjacinavodnjavaju.Drugamogunost jedaseiskoristismanjenjeuzgojausjevauEvropizarazvojnovihtravnatihpodruja.Mogue poveanje koliine vjetakih poljoprivrednih ubriva sa njiva u vodenimsistemimausjevernojEvropitrebakontrolisatiboljompraksomkaotosuoptimizacijaupotrebevjetakihubrivaiuspostavljanjeritovaizatitnihzonauzrijekeukojimabiseubriva slijegala.Novi ritovimogu umanjiti posljedice eih poplava.U junoj Evropi,rizici kao to su snienje nivoa podzemnih voda, salinizacija, eutrofikacija i nestanakprirodnihvrstamoguseumanjiti:tednjomvodeupoljoprivredi,relokacijom intenzivnepoljoprivredne proizvodnje u podruja koja sumanje osjetljiva na klimatske promjene,smanjenjemzagaivanja,poveanjemrecikliranjavode iboljomefikasnouuraspodjelivoderazliitimkorisnicima.Strategije za ouvanje prirodnih vrstamogu biti primijenjene in situ putem selekcije,dizajna i rukovoenja zatienihpodruja iex situkrozkonzervacijuvrstaubotanikimvrtovima,muzejima izoolokimvrtovima.Pojedinevrstemogubitiprenesene iudrugapodrujaihabitate.PredviaseproirenjezatienihprirodnihpodrujauEvropiza18%dabiseomoguioopstanak1.200biljnihvrstauokviruhabitataijajeveliinanajmanje100 km2.Dabi sepostigaoovaj cilj,povrinapostojeih zatienihprirodnih rezervatatrebalobidasepoveaza41%.Istiesedabibiloekonomskiefikasnijeproiritiprirodnerezervateprijenegotodoedoklimatskihpromjena.Koridorizairenjevrstasudrugikoristannainzanjihovoouvanje.Kratkorono prilagoavanje poljoprivrede u junoj Evropi moe ukljuiti promjene uvrstamakojesekoriste(zamjenazimskihproljetnimusjevima),njihovimkarakteristikama(veaotpornostnasuuiduesazrijevanje)idatumusjetve.Uvoenjenovihbiljnihvrstaje alternativa i za sjevernu Evropu, ali zavisi od plodnosti tla u pojedinim podrujima.Dugorona mjera za prilagoavanje je da se planira promjena namjene koritenjazemljita u skladu sa izmijenjenim karakteristikama tla nakon promjene klime. Jedanscenariomoguihpromjenapredviasmanjenjekoritenjazemljitazaproizvodnjuhraneipoveanjeupotrebe zemljita zauzgajanjebiljnih vrsta koje se koriste zaproizvodnjuenergije.Upogledu ribarstva,strategijezaprilagoavanje trebadabududioplanovazaupravljanjeobalnimpodrujimauEvropi.Uenergetskomsektoru,moguejeprimijenitiraznemjerezaprilagoavanje,odredizajnasistemazasnabdijevanjeenergijomdopromjenaljudskogponaanjaukoritenjuenergije.Poboljanje kapaciteta veza izmeu elektrinih mrea, upotreba decentralizovanihsistemazaproizvodnjuelektrineenergijeilokalnihmikromreamoepoveatisigurnostsnabdijevanjaelektrinomenergijom.Drugividoviprilagoavanjasusmanjenjeupotrebeelektrine energije koje se moe postii uspostavljanjem graevinskih standarda istandarda za nove elektrine aparate iji je cilj uteda elektrine energije, poveanje

BrankaDimitrijevi

25

cijeneelektrineenergijeiinformisanjestanovnitva.Prelazaksaupotrebefosilnihgorivaza proizvodnju elektrine energije na odrive izvore energije efikasna je mjera zaprilagoavanje.Smanjenje emisija gasova iz prevoznih sredstava upotrebom istijih tehnologija ipromjenom ponaanja u pogledu izbora prevoza doprinosi prilagoavanju. Potrebno jepojaati kapacitete za akcije prilikom incidenata i procjenu rizika, kao i kapacitete zarazvoj odravanja, upotrebe i standarda za nove infrastrukture. Procjena trokova ibeneficijaprilagoavanja infrastrukture ipoveanjastandardazadizajnnovihprevoznihsredstava i infrastrukture,kojima esepoboljatiotpornost isigurnostuodnosunanizpotencijalnihuticaja,trebadauzmeuobzirireekonomskeidrutveneposljediceprekidaufunkcionisanjuprevoznihsistema.Problem smanjenja snjenih padavina u skijakim centrima rjeava se pravljenjemvjetakog snijega, ali je ovo kratkorono rjeenje kojemoe biti ekoloki nepoeljno.Nove vrste turustikih aktivnosti, kao to su skijanje na travi i planinarenje mogunadoknaditigubitakprihodauskijakimcentrima.Uobalnimpodrujima,turistikicentrise mogu zatititi od poveanog nivoa mora izgradnjom barijera ili preseljenjeminfrastrukture dalje od obale. U mediteranskom podruju, poveanje temperatura uljetnjem periodu moe dovesti do smanjenja ljetnjeg turizma i poveanja turizma udrugimgodinjimdobima.Promocijaekoturizmaiturizmavezanogzakulturudodatnisuobliciprilagoavanjaizatiteosjetljivihprirodnihpodruja.Moesepretpostavitidaeseljudiprilagoditidrugaijimklimatskimuslovima takoto epromijenitinain rekreacije iprevoza.Graevinsketehnologijetrebapoboljatitakodagraevineiinfrastrukturabuduotpornijiu sluaju ekstremnih klimatskih nepogoda. Posebnu panju treba posvetiti postojeimgraevinama injihovojobnovi, iako je izvjesnoda trokoviobnovemogubitivisoki idaradovimoguprouzrokovatiprekideilineudobnostiukoritenjugraevina.Mjere za prilagoavanje ljudi povremenim visokim temperaturama ukljuuju ranoobavjetavanje stanovnitva i preventivne planove za pomo.Mnoge evropske zemljepripremile su takveplanovenakon izuzetno toplog ljeta2003. godine.Drugemjere su:ublaavanjeuticajatoplotnihostrvakrozurbanistikoplaniranje,prilagoavanjedizajnagraevina lokalnim klimatskim prilikama, vea upotreba rashladnih sistema i promjenaradnog vremena. Glavne strategije za smanjenje rizika od poplava su: sistemi za ranoobavjetavanje stanovnitva,evakuacija izniskihpodruja, zatita i izolacijaodprodoravodeubolnicamaiadministrativniminstitucijamakojedonoseodlukeprilikomnepogoda.UzakljukuizvjetajaIPCCaiz2007.godinenavodisedajediototalnoguzgojausjevailiprimarna neto proizvodnja koju koriste ljudi mjera za procjenu ljudske dominacijeplanetarnim ekosistemom.U zapadnoj Evropi to je 2.86 t ugljika po glavi stanovnikagodinje, to je 72.2% od primarne teritorijalne neto proizvodnje i daleko vie odglobalnogprosjekakojije20%.Ekolokastopajeprocjenateritorijekojajepotrebnada



26

seobezbjedeprirodnasredstvakojetroiodreenostanovnitvo.Ucentralnoj i istonojEvropiekolokastopabila je3.8hapoglavistanovnika,auzapadnojEvropi5.1hapoglavistanovnika2001.godine.Globalno,predviasedaeseekolokastopavjerovatnopoveati za 70 do 300%, to e biti dodatno optereenje za planetu koja, po nekimprocjenama,ve sadanijenanivouodrivosti.Predvia sekonverzijaekolokih stopaizmeuevropskihpodrujado2050.godine,madaevjerovatnoostatimnogoveenegotojeglobalniprosjek.Klimatske promjene u Evropi vjerovatno e imati neke pozitivne uticaje, kao to supoveanjeumskihpodruja ietveusjevernojEvropi, iliepruitinovemogunostinadodatnom zemljitu. Ipak,mnogepromjene epoveati ranjivostprirodnih sistemazbog smanjenjadostupnevode, teneizvjesnogpotencijala zaprilagoavanje iouvanjeprirodnihvrsta.Moguejepoveanjeugroenostiprirodnihsistemaiprekidaurazvojnimprocesima. Dodatni pritisak na evropsko prirodno okruenje, drutvene i ekonomskesisteme jemogu. Klimatske promjene uveae regionalne razlike u pogledu evropskihprirodnih izvora idobarapoto je vjerovatnoda eposljedicepromjenabiti geografskinejednakorasporeene,saveimnegativnimposljedicamana jugu i istoku.Kapacitetzaprilagoavanje je visok,mada sa velikim razlikamameu zemljama (vei je na sjeverunegonajuguiistoku)zbogstepenarazvojadrutvenihiekonomskihsistema.Oekujeseda ekapacitetzaprilagoavanjedasepovea,ali razlikemeuzemljamamogu idaljepostojati. Stoga, klimatske promjene vjerovatno mogu stvoriti dodatne nestabilnostipotosepretpostavljadaenegativniuticajibitiveigdje jekapacitetzaprilagoavanjenii.Integracija ciljeva odrivog razvoja u planovima pojedinih sektora odvija se kroznacionalne,regionalneilokalnestrategijeiplanove.Madasuseplanovizaodrivirazvojiprilagoavanjeklimatskimpromjenama razvijaliparalelno,ponekad sepojavljuju sukobimeu njima. Klimatske promjene e vjerovatno izazvati preispitivanje nekih ciljeva zaodrivi razvoj. Sredstva za planiranje, kao to su integrisana simulacija, planovi zaintegraciju i razvojscenarija,mogupomoiuprevazilaenjunedostatka razumijevanjaouticajuklimatskihpromjenanaodrivirazvoj.Moguejedajetenjakaostvarenjuciljevaodrivograzvojaboljiputkapostizanjuciljevapolitikeuvezisaklimatskimpromjenamanegoizolovanaprimjenatepolitike.

BrankaDimitrijevi

27

A.1.3ODRIVIRAZVOJUKOTSKOJIKLIMATSKEPROMJENE SUSTAINABLEDEVELOPMENTOFSCOTLANDANDCLIMATE

CHANGE

Zadnja reenica iz zakljuka izvjetaja IPCCa iz 2007. godine ukazuje da se krozplaniranjeodrivog razvojaprirodnih,drutvenih iekonomskihsistema,uzkonsideracijupredvienih klimatskih promjena, postie integracija planiranja i jaanje kapaciteta zasuoavanje samoguimpromjenamaubilokojemod sistema,ukljuujui ipromjeneuklimatskom sistemu.U tom kontekstu,potrebno je pomenuti kotskupolitikuodrivograzvoja.3kotskaVlada istieda jeodrivirazvoj integralandionjenogciljadafokusiradravne ijavne slube na stvaranje uspjenije zemlje, sa mogunostima za cijelu kotsku danapreduje kroz poveanje odrivog ekonomskog razvoja. Unapreenje prirodne iizgraeneokoline zanjihovoodrivo koritenje iuivanje jedan jeod stratekih ciljevaVladinogNacionalnograzvojnogplana4kojisuformulisaniovako:- Ekonomskirast

- Poveati rast bruto domae proizvodnje (BDP) na nivo rasta Velike Britanije do2011.godine;

- Dostii nivo rasta BDP malih nezavisnih zemalja Evropske zajednice do 2017.godine;

- Produktivnost- Biti u okviru gornje etvrtine naspram kljunih trgovinskih partnera u OECD do

2017.godine;- Uee

- Odrati poziciju u ueu u zaposlenosti kao zemlja sa najboljim rezultatom uVelikojBritaniji;

- SmanjitirazlikuuodnosunapetnajjaihekonomijauOECDudo2017.godine;- Stanovnitvo

- Dostiiprosjean evropski (EZ15) rast stanovnitvau perioduod 2007.do 2017.godine;

- Poveatiduinuzdravogivotaukotskojuperioduod2007.do2017.godine;- Solidarnost

- Poveaticjelokupnidohodakiproporcijuzaraenogdohotkautrinajniegrupedo2017.godine;

- Kohezija

3 ScottishGovernment,SustainableDevelopment,

http://www.scotland.gov.uk/Topics/Environment/SustainableDevelopment4 ScottishGovernment,ScotlandPerforms,http://www.scotland.gov.uk/About/scotPerforms



28

- Smanjitirazlikuuueuizmeukotskihnajboljeinajloijerazvijenihpodrujado2017.godine;

- Odrivirazvoj- Smanjitiemisijegasovauperiodudo2011.godine;- Smanjitiemisijegasovaza80%do2050.godine.

Terminodrivirazvojukontekstukotskogplaniranjaupotrijebljenjedanaznaiciljeveupogledu smanjenjauzroka klimatskihpromjena, ali estodolazido konfuzije kada seovaj terminupotrebljava samodaoznaiakcijekoje seodnosenaprirodnuokolinu.Usvom sveobuhvatnijem znaenju, odrivi razvojpodrazumijevane samoodrivi razvojprirodnog ve i ekonomskog i drutvenog sistema. Stoga, navedeni ciljevi kotskograzvojnogplana,kojiseodnosenaekonomski,drutveniiprirodnisistem,jesukaocjelinaciljeviodrivograzvoja.Uokvirutemeovestudije,bitnojeistaidasesmanjenjeuzrokaklimatskih promjena navodi kao jedan od glavnih ciljeva kotskog nacionalnog razvoja,paralelnosaekonomskim idrutvenimciljevima,topodrazumijevakonsideracijuuticajaplaniranihakcijanaemisijegasovakojeutiunaklimatskepromjene.Osimtoga,bitnojeistai da je planirano smanjenje emisija gasova za 80% do 2050. godine. u odnosu naemisije iz1990.godinenajambicioznijenasvijetu.Zakonikojisuusvojeni iakcijekojisupokrenutedabiseostvarioovajambiciozniciljnavedenisuunarednomdijelustudije.

A.1.4KOTSKIZAKONIUVEZISAKLIMATSKIMPROMJENAMAIRAZVOJEMEKONOMIJENABAZINISKEUPOTREBEUGLJIKA

SCOTTISHLEGISLATIONONCLIMATECHANGEANDLOWCARBONECONOMICDEVELOPMENT

Zakonuvezisaklimatskimpromjenamausvojenjeukotskojujunu2009.godine.5Uuvoduseistiedvostrukiciljzakona:dasesmanjeemisijegasovakojeuzrokujuklimatskepromjene i da se ostvari prelaz na niskougljinu ekonomiju koja e pomoi stvaranjuuspjenije zemlje kroz poveanje odrivog ekonomskog razvoja. Mogunosti za razvojnovih tehnologija iprocesanabaziodrivih izvoraenergije idrugih inovacija zaodrivirazvoj sagledane su kao ansa za pokretanje novih proizvodnih sistema koji mogudoprinjetiporastuekonomskograzvojakotske.Ciljeviobuhvatajusmanjenjegasovaza42%do2020.godine. iza80%do2050.godine.Ovim Zakonom kotskiministri su se obavezali da e izvjetavati kotski Parlament onapretkuupostizanjuplaniranihciljevauodnosunaplaniranogodinjesmanjenjeemisija,teuodnosunaciljeveuza2020.i2050.godinu.Zakontakoerodreujedunostijavnihustanovakaotosuoptine,gradskeuprave,kole,univerziteti,bolnice,galerije,muzeji,5 ScottishGovernment,ClimateChange(Scotland)Act2009,

http://www.scotland.gov.uk/Topics/Environment/climatechange/scotlandsaction/climatechangeact

BrankaDimitrijevi

29

policija, vatrogasci, sudstvo, javni prevoz, itd. u pogledu postizanja ciljeva. Savjeti zapostizanje ovih ciljeva u javnim ustanovama su objavljeni.6 Zakon obavezuje kotskeministre da naprave i podnesu kotskom Parlamentu planove za: 1) prilagoavanjeklimatskim promjenama; 2) energetsku efikasnost; 3) smanjenje otpada; 4) upotrebuzemljita;5)angaovanjestanovnitva.Oviplanovisukratkoizloeniunastavku

A.1.4.1PlanzaprilagoavanjeklimatskimpromjenamaPrvi od ovih planova, Plan za prilagoavanje klimatskim promjenama u kotskoj7

objavljen jeudecembru2009. godine.Predvia seda e kotska imati toplije, vlanijezimeitoplija,suvljaljetauzporastprosjenetemperaturezaoko2Cdo2050.godine.Uistomperiodu,nivomoraokokotskemoesepodiizaoko1018cm.Duikiniisuniperiodisumogui,kaoijaeoluje.Predviajusesledeiuticajiklimatskihpromjenanakotskuekonomiju:- Ugroenostprirodnihdobara kao to su zemljite i vode, kojipodravaju ekosistem

bitanzamnogesektore;- Ugroenostgraevinaikritineinfrastrukturezbogrijenihimorskihpoplava;- Zdravljeljudisemoepoboljatijereprovoditivievremenavanizbogtoplijeklime,

tomoepoveatiproduktivnost;- Promjene u vezi sa proizvodnjom u privatnom sektoru, zbog uticaja na domae i

globalnosnabdijevanje,kojiestvoritinoverizike,aliirazvojnemogunosti;- Poveanjeobimajavnihslubi,potonekeposljedice,kaonpr.poplave,mogudovesti

dopoveanepotranjezauslugamauhitnimsituacijama.Upogleduuticajanaprirodnuokolinupredviasesledee:- Znaajnepromjeneuekosistemimaipejzauunarednimdecenijama;- Nekeprirodnevrstemogusepomjeritisjevernoukotsku,alivrstekojesunavisokim

planinamaukotskojvjerovatnoenestatizbogneodgovarajuihuslova;- Poveanatemperaturamoravedoprinosipromjenamaudistribucijiplanktona iriba

okokotske,tepticakojezaviseodnjih;- Smanjenjekoliinesnijegauticaenaprirodnevrstekojimajepotrebanzaopstanak;- Due sezone zauzgojusjevamoguomoguiti farmerimauzgojnovih vrsta, aliblae

zimedonijeenovetetoineibolestiusjevimaidrveu,tesmanjitiobimvrsta;- Poveanjenivoamora,kombinovanosaolujama,ugrozieobalnehabitate;- Uticaj klimatskih promjena na vodene tokove poveae rizik od poplava, te e se

odrazitinakvalitetidostupnostvode;

6 ScottishGovernment,GuidancetosupportpublicbodiesinexercisingtheirdutiesundertheClimateChange

(Scotland)Act2009,http://www.scotland.gov.uk/Publications/2011/02/04093254/07 ScottishGovernment,Scotland'sClimateChangeAdaptationFramework,

http://www.scotland.gov.uk/Publications/2009/12/08130513/0



30

- Odravanjetlamoebitiproblem.tosetieuticajanastanovnitvo,predviasesledee:- Blae zime smanjie smrtnostprouzrokovanuhladnoom ibolestimakoja se javljau

hladnojklimi;- Zimskiturizamsemoesmanjitiakosesnjenepadavineznaajnosmanje;- Ekstremni klimatskiuslovimogu imati veinegativanuticajna zdravlje stanovnitva

kojejeurizinimgrupama;- Vietemperaturemogupodstairekreacijunaotvorenimprostorima;- Smanjen kvalitet vazduha (npr. poveanamogunost pojave smoga ili irenje algi i

gljivicanagraevinama)moeimatinegativneposljedicenadisajneputeve.UlogaplanerauprilagoavanjuklimatskimpromjenamaistaknutajeuovomPlanupotonovegraevineiinfrastrukturatrajudecenijama.Preporuujesedaplaneriuzmuuobziruticaje klimatskih promjena na planove koji se sada rade. Istie se da e stratekakoordinacija poveati uspjeh pojedinanih akcija. Savjetuje se da se investiranje uprilagoavanje klimatskim promjenama poduzme kada se utvrdi da e trokoviprilagoavanjabitimanjinego gubiciprouzrokovani klimatskimpromjenama. Pri tome,trokovi se odnose ne samo na novanu vrijednost nego i na drutvene, prirodne,istorijskeilikulturnevrijednostikojemogubitiugroeneintervencijama.Stogasepredlaeda se odluke o prilagoavanju donose na lokalnom nivou, podrane koordiniranomnacionalnomstrategijomzaprilagoavanje.UvrijemeobjavljivanjaPlanazaprilagoavanjeklimatskimpromjenamaukotskoj2009.godine, kotska Vlada je finansijski podravala sledee akcije neophodne za planiranjeprilagoavanjaklimatskimpromjenama:- RazvojjakeosnovepodatakapotrebnihzadonoenjeodlukakrozVladineistraivake

programe;- Programe za razvoj kapaciteta za prilagoavanje, kao to je kotsko partnerstvo za

uticajklimatskihpromjena;8- Specifineakcije,kaotojerazvojPlanazaupravljanjerijenimbazenimakrozkotsku

agencijuzazatituprirodneokoline.9Istaknuto jedaplaniranjedoprinosi smanjenju trokova jer jedizajniranje za klimatskepromjeneustartujeftinijenegokasnijeadaptacijeobjekatasatimciljem.Strategija za jaanje kapaciteta za suoavanje sa klimatskim promjenama obuhvatasledee:1. Uspostavljanjebazepodatakazadonoenjeodlukakroz:- razvojklimatskihmodela;

8 ScottishClimateChangeImpactsPartnership,http://www.sccip.org.uk9 ScottishEnvironmentProtectionAgency,http://www.sepa.org.uk

BrankaDimitrijevi

31

- procjenurizikaimogunostikojisestvarajupromjenomklime;- koordinacijuistraivanja;- poboljanjeirenjaistraivakihrezultataiznanja.2. Obezbjeivanjepodrkeisistemazaodluivanjeonimakojidonoseodlukeputem:- davanjakonzistentnihiefektivnihuputa;- poboljanjarazumijevanjaproblemausektorimaigrupama;- jasnihmetodazaprocjenurizikaimogunosti;- razvojaznanjaiobjavljivanjaprimjeradobreprakse.3. Integracijaprilagoavanjauregulacionemjereipolitikuputem:- liderstvauprimjenimjera;- uvoenjamjeraprilagoavanjauzakonodavstvoipolitiku.Uloga pojedinih sektora je takoer definisana u Planu prilagoavanja klimatskimpromjenama. kotska Vlada istie da je njena uloga da prui jasno liderstvo, savjete iuputstva.Osimtoga,Vladanamjeravadapromivie integracijuprilagoavanjauplanovesvihsektora.KoordinacijaseobezbjeujerazvojemkljunihnacionalnihstrategijakaotojeStartegijazakoritenjezemljita,uspostavljanjemforumakaotojeGrupazaupotrebuseoskog zemljita i pruanjem savjeta javnom sektoru. Vlada takoer spoznaje da jaapodrkatrebadasepruinajsiromanijemdijelustanovnitva.Ako poslovne firme ne shvate mogue uticaje klimatskih promjena, posljedice e seosjetitibezobzirananjihovuveliinu,lokaciju,trite,proizvodeiservise,teeuticatinareakcijeinvestitora,kupacaizaposlenih.Klimatskepromjenepruajufirmamamogunostiza inovacije, te im je to ansa da budu lideri u proizvodnji novih tehnologija i podreekonomski razvoj. kotska Vlada podrava niz agencija koje daju praktine savjete iuputstvazaublaavanjeklimatskihpromjenaiprilagoavanjenjihovimposljedicama.Plandalje istie neophodnost liderstva u javnom sektoru i lokalnim administracijama, tesaradnjesastanovnitvom,treimsektoromiinternacionalnimpartnerima.

A.1.4.2Planakcijazaenergetskuefikasnost Naredni plan koji je predvien Zakonom u vezi sa klimatskim promjenama iz 2009.godinejePlanakcijazaenergetskuefikasnost10kojijeobjavljenuoktobru2010.godine.Ovaj Plan prua okvir za sveobuhvatan pristup energetskoj efikasnosti i lokalnojproizvodnjienergije izodrivih izvora.Fokus jenanjihovomdoprinosurazvojuenergije iekonomije,nanjihovojuloziusmanjivanjuutrokaenergijeugraevinama iprevozu,tenapostizanjuciljevazasmanjenjeemisijakojeprouzrokujuklimatskepromjene.Plansesastojiodovihdesetakcija:

10 ScottishGovernment,ConserveandSave:EnergyEfficiencyActionPlan,




32

1. Podrka promjeni ponaanja kroz: Vladin istraivaki program;11 obrazovanjestanovnitvakroz saradnju sa kolama,univerzitetima i irom javnou;12marketing;podrku organizacijama Energy Saving Trust13 i Carbon Trust14 koje daju savjetedomainstvima,malimivelikimfirmama;saradnjusapojedincimaiorganizacijama.

2. Poboljanjeenergetskeefikasnostiudomainstvimakroz:podrkuifinansijskupomozapoboljanjaupostojeimgraevinamasa investicijamaodenergetskihkompanija;reviziju programa za energetsku efikasnost da bi se smanjili rauni za energiju inemogunostplaanja;saradnjusadrugimprogramimauVelikojBritaniji; ispitivanjemogunosti za finansiranje intervencija na privatnim kuama. Agencija za zatitugraditeljskognasljeakotske15preuzeevodeuuloguu istraivanju ipromovisanjuenergetske efikasnosti u tradicionalnim graevinama putem objavljivanja rezultataistraivakih projekata i ukljuivanja energetske efikasnosti u budue programe zaregeneraciju i finansijskupomo.16Planiraju se striktniji graevinski standardi17 i 18 ipoveanjeminimalnihstandardazaenergetskuefikasnostudrutvenimstanovima,teizdavanje striktnijih uputstava optinama u vezi sa stambenom politikom ienergetskomefikasnou.

3. Poboljanje energetske efikasnosti u firmama putem podrke da postanukompetitivnije kroz poboljanje energetske efikasnosti i ostvarivanjemogunosti zarazvoj kroz inovacije. Analize Carbon Trusta pokazuju da je u poslovnim zgradamamogueuteditivieod42%ugljikado2020.godineismanjititrokovezanajmanje4biliona funti u cijeloj Velikoj Britaniji. Energetska efikasnost je kljuno podruje uprelazunaniskougljinuekonomijuistvaramogunostizarazvojindustrijeistvaranjeoko10.000 radnihmjestaukotskoj,unajveojmjeriuvezisaobnovompostojeihgraevina,teuproizvodnji,upravljanju,odravanjuikontrolipotronjeenergije.Osimtoga, razvoj firmi se planira u vezi sa energetskom efikasnou infrastrukture zagrijanje,otpad,vodu iprevoz.Oveaktivnostieostvaritimogunostizarazvojfirmiuovimsledeimoblastima:

11 ScottishGovernment,ClimateChangeBehavioursResearchProgramme201012,

http://www.scotland.gov.uk/Topics/Research/bytopic/environment/socialresearch/BehaviourChangeResearch12 ScottishGovernment,LearningforChange:Scotland'sActionPlanfortheSecondHalfoftheUNDecadeof

EducationforSustainableDevelopment,http://www.scotland.gov.uk/Publications/2010/05/20152453/213 EnergySavingTrustScotland,http://www.energysavingtrust.org.uk/scotland/14 CarbonTrustScotland,http://www.carbontrust.co.uk/scotland/15 HistoricScotland,http://www.historicscotland.gov.uk16 HistoricScotland,ConservationAreaRegenerationScheme,http://www.historic

scotland.gov.uk/index/heritage/grants/conservationarearegenerationscheme.htm17 ScottishGovernment,TechnicalHandbooks,http://www.scotland.gov.uk/Topics/Built

Environment/Building/Buildingstandards/profinfo/techguide/proftechbooks18 ScottishGovernment,GuideforPractitioners6:ConversionofTraditionalBuildings,

http://www.scotland.gov.uk/Topics/BuiltEnvironment/Building/Buildingstandards/publications/tradbuild1;http://www.scotland.gov.uk/Topics/BuiltEnvironment/Building/Buildingstandards/publications/tradbuild2

BrankaDimitrijevi

33

- dizajn, proizvodnja, nabavka i instalacija nove termike izolacije, energetskiefikasnihsistemazagrijanjeiosvjetljenje,teindustrijskeidrugeopreme;

- dizajn, proizvodnja, nabavka i instalacija tehnologija za mjerenje, kontrolu iupravljanje novim sistemima za grijanje, osvjetljenje i raunarsku opremu itreniranjezaposlenihdaihkoriste;

- istraivanja i razvoj novih materijala i opreme, te dizajn i modelovanje novihgraevinskihtehnologija;

- razvojenergetskihservisa(konsultantskihisnabdjevakih)ifinansijskihsistemakojisupovezanisaovimservisima.

Predvia se da e vrijednost ovog sektora porasti na oko 80 biliona funti do 2015.godine. Graevinske, prevozne i tehnologije za mjerenje, kontrolu i upravljanjesistemima imajuposebanpotencijalzapoboljanjeefikasnostiukoritenjuprirodnihdobaraienergije.Optesavjetefirmamauvezisaniskougljinomekonomijomdajuorganizacijekaotosu ekonomske agencije Scottish Enterprise19 i Highlands and Islands Enterprise20,ScottishManufacturingAdvisoryService21,BusinessGateway22 ioptine,adetaljnijesavjetedajuEnergySavingTrust iCarbonTrust.CarbonTrust je razvio iprogram zapojedine sektore.23 Mada je u ovom Planu pomenuto da e biti uspostavljenajedinstvenasavjetodavnaorganizacijauovojoblasti,uvrijemepisanjaovestudije tojonijeostvareno.UPlanujetakoerpomenutodajekotskaVladapartnerurazvojuemezasmanjenjeugljikauvelikimjavnim iprivatnimorganizacijama ifirmamakojajeuvedenauaprilu2010.godineuVelikojBritaniji.24Tojeobaveznaemaukojojmorajudauestvujusvivelikipotroaienergijetakotosenjihovutroakenergijemjeri,tenaosnovukoliineutroeneenergijemorajudakupedozvoluodVladezasvakutonuCO2kojuemituju,tojeincijativazasmanjenjeutrokaenergije.

4. Poboljanje energetske efikasnosti u cijelom javnom sektoru uz podrku Vlade isavjetodavnih organizacija Carbon Trust, koji je kreirao uputstva za procjenu

19 ScottishEnterprise,Capitaliseonthelowcarboneconomy,http://www.scottishenterprise.com/campaigns/low

carbon.aspx20 HighlandsandIslandsEnterprise,Energysectoroverview,http://www.hie.co.uk/highlandsandislands/key

sectors/energy/21 ScottishManufacturingAdvisoryService,http://www.scottishenterprise.com/yoursector/manufacturing.aspx22 BusinessGateway,http://www.bgateway.com23 CarbonTrust,IndustrialEnergyEfficiencyAccelerator,http://www.carbontrust.co.uk/emerging

technologies/currentfocusareas/ieea/pages/industrialenergyefficiencyaccelerator.aspx24 DepartmentofEnergyandClimateChange,CarbonReductionCommitment(CRC)EnergyEfficiency

Scheme,http://www.decc.gov.uk/assets/decc/What%20we%20do/A%20low%20carbon%20UK/crc/1_20100406154137_e_@@_21934CRCPDFAWv9.pdf



34

energetskeefikasnosti ipotronjeugljikauraznimsektorima25, iEnergySavingTrust,koji daje besplatne savjete i kurseve optinama. U saradnji sa Carbon Trustom,pripremieseciljevizauteduenergijeucijelomjavnomsektoruiindividualnigodinjiciljevi, pregled potronje energije u javnim objektima i uputstva za izgradnju javnihgraevina koje su energetski efikasne i niskougljine. Finansijska pomo za javnegraevinekojesuenergetskiefikasne imaeprioritet.Promovisaese izvjetavanjeoutrokuenergijeu javnimobjektima,poevisaVladinimzgradamauproljee2011.godine.

5. Postizanje energetske efikasnosti kroz graevinske standarde, kao to je standarduvedenuoktobru2010.godine, koji e smanjitiemisijeCO2 unovim zgradama za30%, tj. za 70% u odnosu na standarde iz 1990. godine. Mjere za efikasnost ukoritenjuvodebieuvedeneugraevinskestandarde2013.godine,abieuveden isistemzaoznaavanjeodrivihstambenihobjekata,azatimiostalihobjekata(umaju2011.godineovajsistemjeuvedenugraevinskestandardezastambeneinekedrugeobjekte).26Uputstvaoniskougljinojopremiuvezisagraevinskimstandardimabieobjavljena.Preduzeeseistraivanjauvezisadavanjeminformacijastanarimakakodaupotrebljavaju niskougljine graevine na optimalan nain. Mjere za poboljanjeenergetske efikasnosti prilikom dogradnje stambenih objekata, izmjene namjene iadaptacije,ukljuujui izmjenubojlera,rashladnihsistema,prozora ivrata,uveeseod oktobra 2010. godine. Standardi za ostale vrste graevina bie objavljeni 2012.godine.Sertifikatiopotronjienergije(EnergyPerformanceCertificatesEPCs) izdajuse u skladu sa evropskom Direktivom o potronji energije u zgradama (EnergyPerformanceofBuildingsDirectiveEPBD).Informacijeprikupljenedosadao350.000postojeih stambenih zgrada posluile su da Energy Saving Trust obezbjedi savjeteonimakojiimajunajniuocjenu(FiG).

6. Poboljanjeenergetskeefikasnostikroz infrastrukturu zagraevinskeobjekteputempromocije dizajnerskih rjeenja za niskougljina naselja i odrive nove graevinskecjeline,kaotosuprojektiuokvirukotskeinicijativezaodrivanaselja,27iprimjenompolitikezaDizajniranjeulica28ijijeciljdapjeaciibiciklistiimajuprioritetuodnosunavozilaunovim iobnovljenimulicama.Centralnogrijanjezakvartovebiepodravanokordiniranim akcijama, podrkom za izradumapa grijanja, finansiranjem projekata idavanjem savjeta planerima u vezi sa vodom, grijanjem i elektrinom energijom.

25 CarbonTrust,Footprintigtools,http://www.carbontrust.co.uk/cutcarbonreducecosts/calculate/footprint

calculator/Pages/footprintingtools.aspx26 ScottishGovernment,Sustainability,http://www.scotland.gov.uk/Topics/BuiltEnvironment/Building/Building

standards/about/bsdsustain27 ScottishGovernment,ScottishSustainableCommunitiesInitiative,http://www.scotland.gov.uk/Topics/Built

Environment/AandP/Projects/SSCI28 ScottishGovernment,DesigningStreets:APolicyStatementforScotland,


BrankaDimitrijevi

35

Nacionalniprostorniplanzakotsku229savjetujeplaneredauzmuuobzirpotencijalza razvoj mrea centralnog grijanja kada pripremaju planove. Energy Saving Trustobjavio je publikaciju koja daje savjete planerima u vezi sa planiranjem odriveenergije.30Publikacijasadripoglavljaocentralnomgrijanjuzakvartove, izradimapagrijanja iprimjerekakoplanerimogupodratiupotrebuodriveenergije.UputstvazaprocjenuopcijazagrijanjemogusedobitinaCDu.31Lokalniprojektiza identifikacijumogunosti za uvoenje centralnog grijanja u kvartovima se finansiraju, kao npr.inicijativa za Odrivi Glazgov.32 Vodie se rauna da planiranje uzme u obzirpotencijalnidoprinoslokalneproizvodnjeenergije,teeuvezisatimbitipripremljenzakon.Odmarta2010.godineomoguena je instalacijamanjih vjetrenjaa, solarnihpanela,sistemazagrijanjekojikoristebiljnagorivaipumpikojeupotrebljavajuvazduhilipodzemnuvoduzagrijanje.33Lokalnaproizvodnjaenergijebieaktivnopodravanakroz Tarifu za proizvodnju energije34 i Inicijativu za odrivo grijanje.35 Podrae seuspostavljanje organizacije za sertifikaciju firmi koje instaliraju opremu za lokalnuproizvodnju energije (to je i ostvareno u junu 2011. godine).36 Agencija zasnabdijevanjevodomkotskavoda37pripremieplanza promocijutednje iefikasneupotrebevodedo2012.godine.

7. Poboljanje energetske efikasnosti putem promjena u nainu koritenja prevoznihsistemakrozstvaranjesistemakojisuefikasniupogledukoritenjaenergije igoriva idoprinoseniskougljinojbudunostikotske.Istraivanjasupokazaladajeukotskojmogue smanjiti potrebu za putovanjem kroz primjenu kotskog sistema zaplaniranje38kojimseutiena lokaciju,gustinu i formunovihnaseljenihcjelinauciljuolakavanja pristupa javnom prevozu i aktivnom nainu putovanja, te stvaranjemcentara koji opsluuju seoska podruja da bi se smanjile razdaljine koje uzrokujupotrebuzaputovanjem.Takoer,moguejepoveati izbornainaputovanjadabise

29 ScottishGovernment,NationalPlanningFrameworkforScotland2,

http://www.scotland.gov.uk/Publications/2009/07/02105627/030 EnergySavingTrust,SustainableEnergyintheBuiltEnvironment:BestpracticeforScottishPlanners,

http://www.energysavingtrust.org.uk/business/GlobalData/Publications/SustainableEnergyintheBuiltEnvironmentBestPracticeforScottishPlanners

31 ScottishGovernment,HeatSupplyOptionsAssessmentTool,[email protected] SustainableGlasgow,http://www.sustainableglasgow.org.uk33 ScottishGovernment,PlanningCircular2/2011:TheTownandCountryPlanning(GeneralPermitted

Development)(NonDomesticMicrogeneration)(Scotland)AmendmentOrder2011,http://www.scotland.gov.uk/Publications/2011/03/17092643/1

34 FeedInTariffs,http://www.fitariffs.co.uk/35 DepartmentofEnvironmentandClimateChange,RenewableHeatIncentive(RHI),

http://www.decc.gov.uk/en/content/cms/meeting_energy/Renewable_ener/incentive/incentive.aspx36 ConstructionLicensingExecutive,MicrogenerationCertificationScheme(MCS),

http://www.clescotland.co.uk/docs/MCS/AboutMCS.htm37 ScottishWater,http://www.scottishwater.co.uk38 ScottishGovernment,ThePlanningSysteminScotland,http://scotland.gov.uk/Topics/built

environment/planning



36

podrale niskougljine opcije kroz: planiranje putovanja i prevoza za kole,domainstva i firme; planiranje i organizaciju parkiranja; poboljanje biciklistikih ipjeakihstaza;krozautokluboveukojimaseiznajmljujeautokaoikrozboljelokalneautobuse sa niskim emisijama gasova. Podravae se energetski efikasna vonja,ukljuujui ekovonju, nabavku niskougljinih vozila i izgradnju infrastrukture, teaktivnoupravljanjesaobraajemnatranzitnimputevima.

8. Razvijanje strunih sposobnostiuvezi saenergetskomefikasnou topodrazumevadasekrozobrazovnisistemosposobiradnasnagazanovevrstezaposlenjakaotosudizajn i konstrukcije za energetski efikasne graevine i infrastrukturu, renovaciju iobnovu, instalaciju opreme i tehnologija za lokalnu proizvodnju energije,reorganizaciju energetskog sistema za poveanu proizvodnju toplote i elektrineenergije, odrive energije, sistema za centralno grijanje, te za razvoj alternativnihsistemaprevoza.Predvien jenizakcijadaseustanovepotrebe industrije iplanirajuobrazovniprogrami.

9. Finansiranjeenergetskeefikasnostiputemplaniranjabudetazatakveprojekte,kao iputem privlaenja evropskog finansiranja i razvijanja novih mehanizama zafinansiranje. Glavnimehanizam za finansiranje poboljanja energetske efikasnosti udomainstvimajeemazasmanjenjeemisijaugljika39kojajeuvedenananivouVelikeBritanije2008.godinesaciljemdasepostignesmanjenjeemisijagasovakojiuzrokujuklimatskepromjeneza12.5%(uodnosunanivou1990.godini)do2012.godinepremaobaveziVelikeBritanije kaopotpisniceKyotoprotokola.Umaju2010. godineVladaVelikeBritanije jeobjavilaZakonoenergiji20102011.40Zakon ukljuuje finansijskimehanizamZeleniugovor41,kojieomoguitidomainstvimadapreduzmuakcijezapoveanje energetske efikasnosti za koje neemorati da plate unaprijed ve e setroakotplaivatikrozutedenanjihovimraunimazaelektrinuenergiju.

10.Buduaenergetskaefikasnostbiepodsticanakrozpartnerstvaukotskojinacionalnii internacionalni angaman u cilju promovisanja najbolje prakse i uticanja nanacionalnuievropskupolitikuutojoblasti.

39 DepartmentofEnvironmentandClimateChange,CarbonEmissionsReductionTargetCERT,

http://www.decc.gov.uk/en/content/cms/funding/funding_ops/cert/cert.aspxCERTjeobavezaosvesnabdjevaeelektrineenergijekojiimajuvieod50,000kupacadasmanjeemisijeugljikatakotoepromovisatimjerezaenergetskuefikasnostudomainstvimaiinstalisatitermikuizolaciju,posebnoudomainstvimasaniskimprihodima.

40 DepartmentofEnvironmentandClimateChange,EnergyBill20102011,http://www.decc.gov.uk/en/content/cms/legislation/energy_bill/energy_bill.aspx

41 DepartmentofEnvironmentandClimateChange,GreenDeal,http://www.decc.gov.uk/en/content/cms/tackling/green_deal/green_deal.aspx

BrankaDimitrijevi

37

A.1.4.3Planzaeliminacijuotpada Planzaeliminacijuotpada42objavljenjeujunu2010.godine.VizijaPlanajedasesvevrsteotpadatretirajukaoizvormaterijala,daseotpadsmanji,dasevrijedanmaterijalnedeponuje, da se veina otpada razvrstava i da se ograniene koliine ostavljaju zapreiavanje.Mjerepredvieneovimplanomsudase:- razvijeprogramzaprevencijusvihvrstaotpadauznastojanjedaprevencijaiponovna

upotreba otpada budu u centru svih akcija i planova, u skladu sa evropskomdirektivomutojoblasti;

- uspostavi zabrana za posebne vrste otpada i na taj nain smanje emisije gasova iizvuekoristizovihizvoramaterijala;

- organizuje odvojeno prikupljanje raznih vrsta otpada, ukljuujui hranu, da bi seizbjegla kontaminacija drugih materijala, poveala ponovna upotreba i doprinjeloproizvodnjienergijeizodrivihizvora:

- odrede dva cilja za sav otpad: da se 70% otpada ponovo upotrijebi i najvie 5%deponuje,obaciljado2025.godine,uzobavezno izvjetavanjeoupotrebiresursaodoktobra2010.godine;

- smanjidoprinosproizvedeneenergijeizotpadainatajnainpodriprevencijaotpadainjegovaponovnaupotreba;

- podreoptineisektorzaupravljanjeresursimadasaraujudabisestvoriojedinstvenserviszaotpad;

- poboljajuinformacijeorazliitimizvorimaivrstamaotpadaimogunostimaponovneupotrebedabiseidentifikovaleekonomskemogunostiizatitilaprirodnaokolina;

- mjeriuticajotpadanaemisijeugljikadabisedefinisaoprioritetuponovnojupotrebiotpada i da bi se postigli najbolji rezultati u pogledu smanjenja uticaja na prirodnuokolinu.

42 ScottishGovernment,ZeroWastePlan,http://www.scotland.gov.uk/Topics/Environment/wasteand

pollution/Waste1/wastestrategy



38

A.1.4.4StrategijazakoritenjezemljitaetvrtiplanpredvienZakonomuvezisaklimatskimpromjenama iz2009.godine je

Strategijazakoritenjezemljitaukotskoj43koja jepredloenakotskomParlamentuumartu 2011. godine. Startegija obuhvata period do 2050. godine i usklaena je saNacionalnimprostornimplanom44,strategijamazaouvanjeprirodnihvrsta,zaumarstvo,more,tloidrugaprirodnadobra,tesastrategijamazaprevoziotpad.Potoseistiedajeusklaena i sa ranijim izvjetajimaNiskougljina kotska: Smanjenje emisijagasovaod2010.do2022.godine45iStrategijazaniskougljinuekonomijuukotskoj46,oiglednajetenja da se i planiranje upotrebe zemljita uskladi sa ciljevima za smanjenje emisijagasovaza80%do2050.godine.Tatenjajeeksplicitnonavedenaujednomodprincipazaodrivu upotrebu zemljita koji istie da odluke o upotrebi zemljita treba da buduzasnovanena razumijevanjumogunosti i rizikakojedonoseklimatskepromjene, tedaemisija gasova koja je povezana sa upotrebom zemljita treba da bude smanjena i dazemljitetrebadadoprinesepostizanjuciljevazaprilagoavanjeklimatskimpromjenamaismanjenje njihovih uzroka. Poto se primjena i detalji Strategije sagledavaju u ovimdokumentima,oniebitiprikazaniunastavku.

A.1.4.5PlanzaangaovanjestanovnitvaPlanzaangaovanjestanovnitva47objavljenjeudecembru2010.godine.CiljPlanaje

da informiestanovnitvoociljevimaZakonauvezi saklimatskimpromjenama iz2009.godine,podridoprinosstanovnitvapostizanjutihciljevaiidentifikujeakcijekojekotskostanovnitvo moe preduzeti. Angaovanje je usmjereno ka lokalnim grupama iudruenjima stanovnitva; irojpublici i pojedincima;privatnom, javnom iobrazovnomsektoru;sindikatima;dobrovoljnimorganizacijama itreemsektoru imedijima.Planirajusesastanci,istraivanjaopromjeniponaanja,komunikacijeimarketing.Akcijeukljuuju:- ankete o ponaanju stanovnitva koje e se ponavljati svake dvije godine da se

ustanoviprogresdo2020.godine;- koritenje digitalnih medija za komunikaciju i prenos znanja uz konsultaciju sa

organizacijama koje predstavljaju javni i privatni sektor, omladinu, udruenja,organizacijeaktivneuovompodrujuiEnergySavingTrust;

43 ScottishGovernment,GettingthebestfromourlandAlandusestrategyforScotland,

http://www.scotland.gov.uk/Publications/2011/03/17091927/044 ScottishGovernment,NationalPlanningFramework,http://www.scotland.gov.uk/Topics/Built

Environment/planning/NationalPlanningPolicy/npf45 ScottishGovernment,LowCarbonScotland:MeetingtheEmissionsReductionTargets20102022,

http://www.scotland.gov.uk/Publications/2011/03/10163857/046 ScottishGovernment,LowCarbonEconomicStrategyforScotland:ScotlandALowCarbonSociety,

http://www.scotland.gov.uk/Publications/2010/11/15085756/047 ScottishGovernment,LowCarbonScotland:PublicEngagementStrategy,


BrankaDimitrijevi

39

- serijuporukaoklimatskimpromjenamauciljustimulacijediskusije;- kolskeprogrameiprojektezaomladinu;- novi Centar za klimatske promjene48 koji e poduzimati istraivanja i organizovati

seminarezaprenosznanja;- promocijuistraivanjanauniverzitetimaisaradnjesaindustrijom;- promocijunaukeukolama;- podrkuorganizacijamakojeorganizujuinformisanjestanovnitva;- uspostavljanjenacionalnogcentrazainformisanjeiangaovanjeomladine;- saradnjusadobrovoljnimdrutvima;- podrkuaktivnostimaukolamailokalnimprojektimakojefinansiraFondzaklimatske

promjene49;- podrkupojedincimadasmanjepotronjuenergijeudomainstvima;- podrkuprogramimazapoboljanjetermikeizolacije50itednjeenergije;51- ueenaInternacionalnomfestivalunaukeuEdinburgu2011.godine;- podrkunaunimiistraivakimcentrimaiprenosuznanjaizovihinstitucija;- podrku Energy Saving Trustu i njegovim aktivnostima koje ukljuuju savjete

domainstvima,programezasmanjenjeutrokaenergije,bazupodatakaoenergetskojefikasnostiustambenimobjektima,njihovimgraevinskimkarakteristikamailokalnojproizvodnjienergije;

- saradnju sa privatnim sektorom kroz kotski graevinski forum52 koji informieindustrijuomogunostimazarazvojkrozprimjenu inovacijazaadaptacijuklimatskimpromjenama i smanjenje emisije gasova koje prouzrokuju klimatske promjene; sadrugimgrupamakojepredstavljajuprivatnisektor53injegovevezesastanovnitvom;54sasnabdjevaimaelektrineenergije;55sa trgovakimkomorama;56saagencijamazaekonomski razvoj;57 sa predstavnicima finansijskih servisa;58 sa Federacijom malih

48 EdinburghCentreonClimateChange,http://www.climatechangecentre.org.uk/49 ClimateChallengeFund,http://ccf.keepscotlandbeautiful.org/50 ScottishGovernment,HomeInsulationScheme,http://www.scotland.gov.uk/Topics/Built

Environment/Housing/privateowners/his51 ScottishGovernment,EnergyAssistancePackage,http://www.scotland.gov.uk/Topics/Built

Environment/Housing/access/FP/eap52 ConstructionScotland,http://www.constructionscotland.org.uk/53 The2020ClimateGroup,http://www.2020climategroup.org.uk/54 ScottishBusinessintheCommunity,http://www.sbcscot.com55 ScottishandSouthernEnergy,http://www.sse.com/56 ScottishChambersofCommerce,http://www.scottishchambers.org.uk/57 ScottihEnterprise,http://www.scottishenterprise.com;HighlandsandIslandsEnterprise,http://www.hie.co.uk/58 ScottishFinancialEnterprise,http://www.sfe.org.uk/



40

firmi;59 sa organizacijom koja promovie kotske firme u inostranstvu;60 sainternacionalnomorganizacijomfirmizaodrivirazvoj;61

- saradnju sa javnim sektorom kroz primjere akcija kotske Vlade i reformu sistemanabavkeujavnomsektoru;

- podrkuAgencijizazatituprirodneokoline62,Organizacijizaupravljanjezdravstvenimobjektima63iNacionalnojzdravstevnojslubi;64optinama65injihovimasocijacijamazaodrivi razvoj66 i asocijacijinjihovihpredsjednika,67 Partnerstvu javnihorganizacijauvezisauticajemklimatskihpromjena,68Organizacijizasmanjenjeotpada;69

- saradnjusaUdruenjemsindikata.70Nacionalniprostorniplan2,Strategijazaniskougljinuekonomijuukotskoj i InicijativazaodrivanaseljazasluujupanjupotoseprviPlanodnosinaprostornoplaniranjekojedefinie razvoj infrastrukture i startekihnacionalniprojekata, drugipredviaakcije zadalji ekonomski razvoj u skladu sa ciljevima smanjenja emisija gasova koje utiu naklimatskepromjene,atreipruapodrku integracijiprostornih,ekolokih,energetskih idrutvenihaspekatau razvojunaselja.Ova tridokumentapredstavljenasuunarednompoglavlju.

59 TheFederationofSmallBusinesses,http://www.fsb.org.uk/60 ScottishDevelopmentInternational,http://www.sdi.co.uk/61 TheBusinessCouncilforSustainableDevelopmentUnitedKingdom,http://www.bcsduk.co.uk/62 ScottishEnvironmentProtectionAgency,http://www.sepa.org.uk/63 HealthFacilitiesScotland,http://www.hfs.scot.nhs.uk/64 NHSNationalServicesScotland,http://www.nhsnss.org/65 COSLA,http://www.cosla.gov.uk66 ustainableScotlandNetwork,http://www.sustainablescotland.net/67 SOLACE,http://www.solace.org.uk/68 ScottishClimateChangeImpactsPartnership,http://www.sccip.org.uk/69 ZeroWasteScotland,http://www.zerowastescotland.org.uk/70 ScottishTradesUnionCongress,http://www.stuc.org.uk/

MilicaBajiBrkovi

41

B.1.1 KLIMATSKEPROMENE,NACIONALNEPOLITIKEILOKALNIRAZVOJ:USUSRETIZAZOVIMA

CLIMATECHANGE,NATIONALPOLICIESANDLOCALDEVELOPMENT:MEETINGTHECHALLENGE

MilicaBajiBrkovi

(ProfesordrMilicaBajiBrkovi,UniverzitetuBeogradu,Arhitektonskifakultet,[email protected])

APSTRAKT

Pitanjemklimatskihpromenamnogezemljesebaveuglavnomnanacionalnomnivouitorezultirarazliitimpolitikimodlukama,dravnimpolitikama inormativnimreenjima.Istovremeno, na lokalnom nivou nailazi se na slab odaziv, ukoliko ga uopte ima.Meutim,istinskiuticajbilokojestrategijeiliakcijeprostornogplaniranjanajoiglednijijeupravonalokalnomnivou.Upravoovdesvepoinjeisvesezavrava,tojemestogdeserezultatimoguividetiiiskusiti.SituacijauSrbijinalikujeonojkojaseprepoznajeudrugimsredinama.Sjednestranedravapreduzimaisprovodibrojnepolitikeiprojekte,sadruge,situacijaulokalnimsredinamauglavnomzaostaje,onesumanjenaprednejerseunjimaovo pitanje ne tretira kao prioritetno. Redji su sluajevi lokalnih sredina u kojima vepostojenapredniiefektivniodgovorinaklimatskepromene.Poaviod stavada je lokalninivoodkljunog znaaja za suoavanje sa izazovimakojeklimatskepromenedonose,uovomraduserazmatrajunekapitanjaklimatskiodgovornogprostornogplaniranjana lokalnomnivou. Cilj rada jeda skrenepanjunamogunostikoje lokalnezajednice imajuuovojveomaspecifinojoblastiodjavnogznaaja,kao idaukaenaakcijekojeonemoguda iniciraju iprimenekakobi reili izazovekoji seprednjimanalaze.Rasprava je ilustrovanaprimerimadobreprakse ija je svrhadapotkrepeobjanjenja, ali i da inspiriu one koji e tek da se late ovog zadatka. Preporuke zaunapreenjeplanerskemetodologijeirazvojaklimatskiodgovornihplanerskihprocedurasuobraeneidateuzavrnomdelurada.Kljunerei:klimatskepromene,lokalnazajednica,prostornoplaniranje,Srbija

B.1.1KLIMATSKEPROMENE,NACIONALNEPOLITIKEILOKALNIRAZVOJ:USUSRETIZAZOVIMA


42

ABSTRACT

Inmanycountries,the issueofclimatechange ismainlytackledatthenational level,which results in different political decisions, policies, and normative solutions.On theotherside,thereislocallevel,whichoftengivesweakresponseornoneatall.However,the real impactsofany spacerelated strategyoractionare in factmostvisibleon thelocallevel.Itistherewhereeverythingstartsandeverythingends,wheretheresultsareseen and experienced. The state of affairs in Serbian communities vividly reflects thisdichotomy.Whileontheonehand,therearenumerouspoliciesandprojectsdeliveredby

Documents

Klimatske promene i izgrađeni prostor - politika i praksa u Škotskoj i