Khung Hoang No Cong Va Khung Hoang Tien Te Danh Gia Rui Ro Doi Voi Viet Nam

CIEM, Trung tm Thng tin T liu 1

VIN NGHIN CU QUN L KINH T TRUNG NG TRUNG TM THNG TIN - T LIU -----------------------------------------------------------------------------

CHUYN KHNG HONG KP: KHNG HONG N CNG V

KHNG HONG TIN T NH GI RI RO I VI VIT NAM

H NI 1/2012


MC LC

I: L LUN V KHNG HONG N CNG V MI TNG QUAN GIA KHNG HONG N CNG V KHNG HONG TIN T ............ 1

1.1. Thm ht ngn sch l hin tng ph bin hu ht cc quc gia................ 1

1.2. N cng v cc ch tiu an ton v n cng.............................................. 6

1.3.V n v ti cu trc n ............................................................................ 8

1.4. Mi tng quan gia khng hong n cng v khng hong tin t ....... 13

1.4.1. Thm ht ti kha v thm ht cn cn vng lai ............................ 13

1.4.2. Vng xoy n - lm pht ............................................................... 16

1.4.3. Kh nng xy ra ng thi khng hong n cng v khng hong tin t ...................................................................................................... 17

II: VN N CNG HIN NAY V NGUY C XY RA KHNG HONG TIN T TH GII.......................................................................... 24

2.1. Vn n cng trn th gii hin nay .................................................... 24

2.2. Nguy c xy ra mt cuc khng hong tin t ........................................ 29

2.3. Tc ng ca cuc khng hong n cng chu u i vi Vit Nam..... 35

III: THM HT KP KO DI V NHNG RI RO I VI VIT NAM......................................................................................................................... 37

3.1. Thc trng n cng ca Vit Nam.......................................................... 37

3.2. Th trng tri phiu chnh ph Vit Nam.............................................. 42

3.3. Tnh trng thm ht ti kha v thm ht cn cn vng lai ca Vit Nam...................................................................................................................... 45

3.4. N cng gia tng cng lm pht ............................................................. 47

3.5. Khuyn ngh i vi Vit Nam............................................................... 48


DANH MC BNG BIU V TH Bng 1: N chnh ph ca mt s nc thuc khi OECD (1980 1990).......... 1 Bng 2: Mt s nghin cu l thuyt v tc ng ca thm ht ngn sch i vi cc bin v m .................................................................................................... 3

Bng 3: 12 ch s phn tch lnh mnh ti kha ........................................ 7

Bng 4: Ngng an ton cc ch tiu n cng ca Vit Nam nm 2010 ............. 7

Bng 5: Mt s cuc khng hong trong giai on 1970 2000 ...................... 22

Bng 6 : Mt s cuc khng hong n gn y ................................................ 22

Bng 7: Tng s d n c ri ro cao ca cc ngn hng cc nc chu u lin quan n n cng v n t nhn tnh n 12/2010............................................ 31

Bng 8: Tnh hnh n cng ca Vit Nam nm 2009, 2010 .............................. 37

Bng 9:Tr n trong cn i ngn sch hng nm (2006-2007)........................ 38 Bng 10: Tnh trng n nc ngoi ca Vit Nam 2006 - 2010........................ 39

Bng 11: Cc ch tiu gim st v n nc ngoi ............................................. 40

Bng 12: Cung v cu ngoi t (2010) cn cn thanh ton Vit Nam 2010.... 41 Bng 13: Thm ht ngn sch v thm ht cn cn vng lai ca Vit Nam 2005- 2011 ................................................................................................................. 47

Bng 14: Xp hng tn nhim quc gia ca Vit Nam so vi cc nc chu ... 48 th 1: T l n/GDP v li sut tri phiu trung bnh trong giai on 2003 2005 10

th 2: T l n/GDP v xp hng tn dng trung bnh trong giai on 2003 2005 ................................................................................................................. 10

th 3: S tng tc gia n cng, khng hong ngn hng v khng hong tin t ................................................................................................................. 1

th 4 : T l n chnh ph bng ngoi t mt s nc .............................. 21

th 5: N trong nc v n nc ngoi ca cc nc c thu nhp thp v trung bnh......................................................................................................... 21

th 6: N cng trn ton cu 2011............................................................... 24

th 7: T l n cng/GDP ca M............................................................... 25


th 8: C cu n cng chu u nm 2009 ................................................ 27 th 9: Li sut tri phiu Chnh ph cc nc thuc khu vc ng tin chung chu u k hn 10 nm.................................................................................... 33 th 10 : Li sut tri phiu chnh ph ca Vit Nam (2006-2011)................ 44 th 11 : C cu k hn ca tri phiu Chnh ph ca Vit Nam................... 44

th 12: C cu s hu tri phiu Chnh ph................................................. 45

th 13: Tnh trng n cng v lm pht ca Vit Nam 2001 n 2016*....... 47

CIEM, Trung tm Thng tin T liu

1

I/ L LUN V KHNG HONG N CNG V MI TNG QUAN GIA KHNG HONG N CNG V KHNG HONG TIN T

1.1. Thm ht ngn sch l hin tng ph bin hu ht cc quc gia

Thm ht ngn sch (bi chi ngn sch) l tnh trng cc khon chi vt qu cc khon thu trong cn i ngn sch Nh nc1. Thm ht ngn sch xy ra hu ht cc quc gia bao gm c cc nc pht trin v ang pht trin, hu ht cc giai on ca nn kinh t. T nhng nm 1970, cc nc OECD c ghi nhn l cc nc vay n ln vi rt nhiu ri ro pht sinh nh li sut tng cao, ko theo hiu ng thoi lui u t t nhn. Mc thm ht ngn sch trung bnh ca cc nc OECD t n mc nh 5% vo nm 1993 v sau gim dn xung mc xp x 0% vo nm 2000, trong c 16/30 nc t c trng thi thng d do s h tr t tng trng kinh t. Ngn sch M thm ht khong 5,9% GDP vo nm 1992 v thng d khong 1,7% vo nm 20002. Tuy nhin, n nm 2008 th t l thm ht ngn sch ca M ln ti 6,5% v tip tc tng ln 12,8% trong nm 2009. Nht Bn l nc c mc thm ht su ko di vi t l thng d ngn sch trn GDP t 2% vo u nhng nm 1990 chuyn sang thm ht 7,4% vo nm 2000. Nm 2010, t l thm ht ngn sch ca Nht Bn l 9,2%GDP3. Trng thi thm ht ngn sch c ghi nhn l ph bin hn so vi trng thi thng d.

Bng 1: N chnh ph ca mt s nc thuc khi OECD (1980 1990) % GDP

1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 Anh 46,1 49,3 47,6 46,5 47 46 46,1 44,3 41,9 37 32,6 M 42,3 41,4 46,2 49,2 50,9 55,7 59,2 61 61,9 62,2 63,9 Nht Bn 51,4 56,1 60,1 65,8 67,3 67,7 71 73,5 71,4 68,3 68 Php 20,7 22 25,3 26,7 29,1 30,6 31,1 33,3 33,2 34 35,2

Ngun: IMF

1 C 2 loi thm ht ngn sch: (i) Thm ht c cu: cc khon thm ht do cc chnh sch chi tiu ty

bin ca chnh ph nh tr cp bo him x hi, chi gio dc, quc phng; (ii) Thm ht chu k: cc khon thm ht bin thin theo chu k kinh t. V d nh khi nn kinh t ri vo suy thoi, t l tht nghip tng dn n thu ngn sch t thu gim xung, trong khi chi ngn sch cho tr cp tht nghip li tng ln.

2 Herbert Hoover, Fiscal indicator, Guide to Indicators, Making sense of Economics Sixth edition

The Economist 3 IMF, Fiscal Monitor, 11/2011 Economic


2

Ti sao chnh ph hu ht cc nc c php chi tiu nhiu hn phn thu ca h v trng thi ny c nhng tc ng tch cc v tiu cc nh th no cho nn kinh t?

Loi b cc yu t v chnh tr c th thy, vic cho php thm ht ngn sch ng ngha vi vic m rng d a ca cc bin php ti kha, cho php chnh ph s dng cc bin php ti kha nhiu hn tc ng n nn kinh t v duy tr cc chng trnh an sinh x hi. Tng t nh cc hot ng ti chnh t nhn, vic vay n trong hin ti ca chnh ph nhm mc ch u t to ra s tng trng kinh t vi k vng v mc tng trng trong tng lai cao hn mc chi ph cho cc khon vay n hin ti do li ch thu c hon ton b p c cc chi ph vay ng thi mang li li ch cho nn kinh t - x hi. Tuy nhin, trong thc t, vic cho php thm ht ngn sch v vay n ca chnh ph b p mang li c nhng tc ng tch cc v tiu cc.

c nhiu nghin cu v tc ng ca thm ht ngn sch i vi cc bin v m (tng trng kinh t, u t, cn cn vng lai, li sut, t gi, lm pht) bao gm c cc nghin cu l thuyt v thc nghim, trong c 3 quan im chnh nh sau:

- Quan im ca trng phi kinh t tn c in: Cc nh nghin cu trng phi tn c in cho rng gia tng chi tiu chnh ph (thm ht ti kha tng) lm cho tng mc tiu dng hin ti tng ln. Trong iu kin ton dng lao ng, gia tng tiu dng lm gim tit kim. Li sut do s tng t c trng thi cn bng trn th trng vn. Li sut tng th li tc ng lm gim u t t nhn (hay cn gi l hin tng thoi lui u t t nhn) hiu ng Crowding-out). Cc nh nghin cu trn quan im ca trng phi tn c in ch yu cho rng tng thm ht ngn sch s tc ng tiu cc i vi kinh t v m.

- Quan im ca trng phi Keynes th ngc li cho rng: thm ht ti kha hay tng chi tiu chnh ph hin ti l nhn t m rng tng cu. Do , sn xut ni a s gia tng p ng s tng ln ca tng cu. Cc nh u t t nhn lc quan hn v nn kinh t nn s gia tng u t. V vy, thm ht ngn sch khng nhng khng lm thoi lui u t t nhn m cn thc y m rng u t t nhn4 hiu ng crowding in. Cc nh nghin cu theo quan im ca trng phi Keynes ch yu cho rng thm ht ngn sch to ra

4 Eisner (1989)


3

nhng tc ng tch cc i vi kinh t v m. Tuy nhin hn ch ca m hnh Keynes l phi da trn gi nh rng cc nh u t s lc quan hn v nn kinh t khi chnh ph gia tng chi tiu.

- Cc nh nghin cu theo hng tip cn ca Ricardo m tiu biu l Barro (1989) li cho rng: Thm ht ngn sch do gia tng chi tiu ca chnh ph phi c b p trong hin ti hoc tng lai vi tng gi tr hin ti rng ca cc khon thu s phi bng tng gi tr hin ti rng ca cc khon chi. Do , vic gim thu hin ti ng ngha vi vic tng thu trong tng lai. Trong di hn, thm ht ngn sch khng lm thay i li sut cng nh khng tc ng ln cc bin v m khc. (Xem thm bng 2)

Bng 2: Mt s nghin cu l thuyt v tc ng ca thm ht ngn sch i vi cc bin v m

Tc gi Kt lun

Premchand (1984) Thm ht ngn sch dn ti vic chnh ph phi pht hnh tri phiu huy ng ngun vn b p. c th thu ht c vn, cc tri phiu ca chnh ph phi c li sut cao hn. iu ny s gy kh khn cho tri phiu ca doanh nghip v do s lm suy gim u t v tiu dng t nhn

Aschauer (1989), Eisner (1989), Heng (1997)

S tng cao ca u t cng c th lm gia tng sn lng cn bin ca vn t nhn, v do lm gia tng u t t nhn (hiu ng crowd in)

Metzler (1951), Patinkin (1965), Friedman (1968), Dywer (1982), Miller (1983)

Thm ht ngn sch l mt nhn t c bn gy nn lm pht.

Sargent v Wallace (1981) Ngn hng trung ng s buc phi in thm tin ti tr thm ht ngn sch, khng sm th mun. Kt qu ca vic in thm tin l cung tin tng v lm pht s xy ra, t nht l trong di hn.


4

Tc gi Kt lun

Fleming (1962), Mundell (1963), Volcker (1987), Kearney v Monadjemi (1990)

Thm ht ngn sch c th ko theo thm ht thng mi theo hai cch. Th nht, thm ht ngn sch dn n p lc tng li sut, do thu ht dng vn vo, gy ra p lc tng gi ni t v v vy thc y nhp khu v hn ch xut khu. Th hai, thm ht ngn sch lm tng tiu dng ni a v do gia tng nhp khu p ng nhu cu tiu dng, lm tng thm ht cn cn thng mi.

Ball v Mankiw (1995) Trong di hn, sn lng ca mt nn kinh t c quyt nh bi nng lc sn xut, v nng lc sn xut th li c quyt nh bi vn u t. Thm ht ngn sch tng tc ng tiu cc ln quy m vn, do , lm gim kh nng cung ng dch v v hng ha ca nn kinh t. Thm ht ngn sch ng ngha vi chi tiu tng v tit kim gim v v tit kim th bng cn cn vng lai + u t5, nn khi tit kim gim th hoc u t phi gim hoc cn cn vng lai gim. Quy m th vn ni a gim s lm gng tng s hu nc ngoi trong nn kinh t.

Barro (1974) Nu dn chng cho rng thm ht hin ti phi c b p bng cc ngha v thu trong tng lai, h s tng tit kim bng vi mc tng thu trong tng lai. Do , s khng c bt k s tc ng no ln li sut v t gi.

Allen (1977), Bisignano v Hoover (1982)

Thm ht ti kha kt hp vi tht cht chnh sch tin t s lm tng t gi.

Hakkio (1996) Thm ht ti kha tc ng ln t gi theo hai cch trc tip v gin tip. Mt cch trc tip, khi thm ht gim, nhu cu vn vay gim. iu ny khin cho li sut gim xut v dng vn chy ra. Do , cu ngoi t tng v ni t mt gi. Mt cch gin tip, th trng k vng v mc thm ht v t gi trong tng lai s dn n nhng bin ng lp tc ca t gi trn th trng.

Friedman (1986) Trong trng hp thm ht ti kha c ti tr bng cch in thm tin th n s gy ra lm pht. Trong trng hp thm ht ti kha c ti tr bng pht hnh tri phiu th kh nng tc ng ca n li ph thuc vo cch m cc nh lm

5 Ta c phng trnh: Tit kim u t = Cn cn vng lai (S-I=CA)


5

Tc gi Kt lun

chnh sch tin t iu hnh. Nu h mun c nh li sut th h phi cung ng thm tin v do , lm pht s xy ra.

Ngun: Tng hp

C th thy, tc ng ca thm ht ti kha i vi nn kinh t l tch cc hay tiu cc ph thuc nhiu vo vic chnh ph la chn phng thc no ti tr cho cc khon thm ht .

Nhn chung, cc quc gia s p dng mt s bin php ch yu sau y i ph vi thm ht ngn sch:

Mt l, Nh nc pht hnh thm tin. Gii php ny c th gip b p thm ht ngn sch tc thi nhng c hn ch ln l gy ra lm pht do to thm mt lng ln c s tin t.

Hai l, vay n trong v ngoi nc. Vay n trong nc thng qua pht hnh cc cng c n v k kt tha thun vay s lm gim kh nng tip cn ngun vn ca khu vc t nhn v gy sc p lm tng mt bng li sut trong nc. Vic vay n c th c thc hin thng qua nhiu hnh thc khc nhau nh vay n song phng v a phng, pht hnh tri phiu.

Ba l, tng cc ngun thu ngn sch. Vic tng cc khon thu, m ch yu l thu s gip b p bi chi ngn sch. Tuy nhin, nu chnh sch tng thu khng hp l s lm trit tiu ng lc sn xut kinh doanh ca cc doanh nghip trong nc, dn n gi c hng ha tng gy nh hng tiu cc n i sng nhn dn.

Bn l, gim thiu ti a chi ngn sch. t c iu ny, Nh nc ch chn la u t vo nhng d n ch cht mang li hiu qu cao, thit thc to ra nhng t ph cho pht trin kinh t, x hi. Bn cnh , r sot li cc khon chi thng xuyn ca cc c quan Nh nc ct gim nhng khon mc khng thc s cn thit.

Cc bin php th ba v th t hu nh khng th thc hin trong ngn hn. Do , hai bin php ny thng ch c t ra nh l cc mc tiu trong di hn nhm lm lnh mnh ha cn cn ti chnh ca chnh ph. ng thi hai bin php ny cng c th c s dng trong cc thi k kinh t pht trin lnh mnh nhm to ra cc bc m cho thi k khng hong. Nh vy v c bn c hai bin php b p thm ht ngn sch chnh l pht hnh tin


6

(money-financed deficits) v vay n (non-monetised deficits). Trong , bin php pht hnh tin b p thm ht ngn sch thng c xem l nguyn nhn quan trng dn ti lm pht cao mt s cuc khng hong trong lch s. Hin nay th bin php ny khng c s dng hu ht cc quc gia. Cc bin php ti tr nh pht hnh tri phiu thng khng tc ng trc tip ti lm pht, tuy nhin, thng tc ng n li sut. Khi mc li sut tng cao th cng c th thc y khu vc ti chnh sng to ra cc cng c ti chnh mi khin cho tri phiu c th thay th cho tin. V v vy, n vn to ra nhng tc ng i vi lm pht.

1.2. N cng v cc ch tiu an ton v n cng

Cho n nay khi nim n cng (public debt) vn cha c thng nht gia cc quc gia v t chc trn th gii do tnh phc tp ca n v s khc bit trong quan nim ca cc nc. Theo cch tip cn ca Ngn hng th gii, n cng c hiu l ngha v n ca bn nhm ch th bao gm: n ca Chnh ph trung ng v cc B, ban, ngnh trung ng; n ca cc cp chnh quyn a phng; n ca Ngn hng Trung ng; v n ca cc t chc c lp m Chnh ph s hu trn 50% vn, hoc vic quyt lp ngn sch phi c s ph duyt ca Chnh ph hoc Chnh ph l ngi chu trch nhim tr n trong trng hp t chc v n.

Theo quy nh ca Vit Nam c quy nh ti iu 1, Lut qun l n cng (2009), n cng bao gm n chnh ph, n c chnh ph bo lnh v n chnh quyn a phng. Nh vy phm vi v n cng ca Vit Nam l nh hn so vi cch hiu ca Ngn hng th gii. Thc t ny s tc ng khng nh ti vic thng k v nh gi quy m cng nh mc n cng ca Vit Nam.

nh gi tnh trng n cng ca mt nc, cc quc gia trn th gii cng nh cc t chc ti chnh quc t nh Ngn hng th gii, Qu tin t quc t thit lp cc ch tiu o lng mc an ton n cng nh: N cng/GDP, N nc ngoi/GDP; Ngha v tr n nc ngoi ca quc gia so vi tng kim ngch xut nhp khu; N chnh ph so vi thu ngn sch Nh nc; Ngha v n d phng so vi thu ngn sch Nh nc; Hn mc vay thng mi nc ngoi v bo lnh vay nc ngoi ca chnh ph... i vi cc nc pht trin, chnh ph cc nc ny thng ng thi va l con n, va l ch n nn ch tiu v n cng bao gm c tng n v n rng (n rng = n - vay n).


7

Bng 3: 12 ch s phn tch lnh mnh ti kha

1. Chnh lch gia li sut trung bnh ca cc khon vay n ca chnh ph vi tc tng trng ca nn kinh t (The interest rate growth differential (IRGD))6.

2. Cc cn bng c bn c iu chnh theo chu k (Cyclically adjusted primary balance)

3. Tng n (Gross debt) 4. Nhu cu vn ca chnh ph : c tnh bng thm ht ngn sch + cc khon chi ph

cn thit tr cho cc khon n o hn trong nm (Gross financing needs) 5. N ngn hn (Short-term debt) 6. N phi tr bng ngoi t (Foreign- currency- denominated debt) 7. N do ngi khng c tr nm gi (Debt held by nonresidents) 8. K hn n trung bnh (Average debt maturity) 9. N nc ngoi ngn hn (Short- term external debt) 10. T l sinh (Fertility rate ) 11. T l ph thuc (Dependency ratio) 12. Cc khon hu tr di hn v chi tiu cho y t (Long term public pension (liability)

and health spending)

Ngun: IMF

Bng 4: Ngng an ton cc ch tiu n cng ca Vit Nam nm 2010

Ch tiu T l an ton

N chnh ph so vi GDP 50%

N nc ngoi ca quc gia so vi GDP 50%

Ngha v tr n ca chnh ph so vi thu NSNN (bao gm c n nc ngoi v n trong nc 30%

Ngha v tr n nc ngoi trung di hn so vi xut khu 25%

Ngun: Cc Qun l n v Ti chnh i ngoi B Ti chnh

6 Barth et al (1986) cho rng, khi tc tng trng kinh t cao hn li sut trung bnh ca cc khon

vay n ca chnh ph th chnh ph khng cn c cc bin php tng thu b p n, do , n cng lc ny c xem nh l ti sn rng ca quc gia v n c kh nng to ra gi tr cao hn l chi ph. Trong trng hp m li sut trung bnh ca cc khon n ca chnh ph cao hn tc tng trng kinh t th n cng c xem l kh ri ro.


8

1.3.V n v ti cu trc n

V n v ti cu trc n l bin php cho php cc nc i vay gim quy m n hoc ko di thi hn tr n qua tm cch cung cp tm thi cc ngun ti tr cho vic tiu dng hin ti.

V n

Cho n nay, vn cha c mt nh ngha hc thut chnh thc v v n chnh ph (Sovereign debt default) (sau y gi chung l v n). Thm ch, ngay c khi nim ch n v con n cng khng r rng. Quc gia con n c th c hiu theo mt ngha hp l chnh ph hay khu vc cng ni ring nhng theo ngha rng hn cng c th bao hm c khu vc t nhn trong nc. Tng t nh vy, quc gia ch n c th gii hn khu vc thng mi nhng cng c th bao hm c khu vc chnh ph nu xt theo ngha rng.

Mt cch chung nht, c th hiu v n quc gia l tnh trng mt quc gia c lp khng thc hin c y cc ngha v n ca mnh nh cam kt (khng hon tr n ng hn, khng tr c n gc/li hoc c n gc v li).

Quy m n khng ng vai tr quyt nh i vi kh nng v n m nguyn nhn hng u dn n ri ro v n l tnh cht ca cc khon n cng v kh nng qun l. Minh ha cho iu ny, ta c th thy Hy Lp lm vo khng hong n cng, khi quy m n ln ti 130% GDP, nhng Ailen cng b khng hong khi n cng mi vo khong 70% GDP v n cng ca B o Nha l gn 80% GDP (V nh nh, 2011). Hu ht cc v v n u xut pht t cc nguyn nhn ti chnh, tuy nhin vn c nhng trng hp him hoi c bit vi nhng nguyn nhn khc. V d nh trng hp v n ca Ecuado, quc gia ny cho rng cc khon n mnh ang gnh l khng hp l v hp php, nn ch ng v n v nhng l do mang tnh o c.

Thc t cho thy vic chnh ph cc nc tuyn b v n li thng rt t khi xy ra. iu ny xut pht t hai nguyn nhn: chnh ph c th gp kh khn trong vic tip cn cc ngun cho vay trong tng lai; ng thi v n c th gy ra nhng tc ng xu i vi tng trng kinh t v s n nh ca khu vc ti chnh.

Nghin cu ca Eaton v Gersovitz (1981) cho rng nu nh chnh ph d kin mc gim tiu dng trong tng lai v khng tip cn c cc ngun ti tr (kt qu ca vic v n) bng hoc ln hn mc gia tng chi tiu trong hin ti (nguyn nhn dn n v n) th chnh ph thch chn vic tht


9

cht chi tiu v tr n ng hn hn. Tuyn b v n ng ngha vi vic danh ting ca quc gia gim xung, nh u t mt nim tin dn n khng cn mun u t vo cc tri phiu n ca chnh ph nc , ng thi c th rt li cc danh mc u t, gy ra nhng cng thng v ngun ti tr i vi ngn sch.

Tuy nhin cng c nhng quan im khc nhau i vi vn ny. Rt nhiu cc bng chng thc nghim (Lindert v Morton (1980), Jordgen v Sachs(1989), Medieros (2005)) li cho thy v n chnh ph khng nht thit phi dn n s tht cht trong vic tip cn th trng vn. Nghin cu ca Lindert v Morton cho giai on nhng nm 1930 v nhng nm 1980 cho thy, trong giai on ny, vic tip cn cc khon tn dng t bn ngoi i vi cc nc b v n cng khng kh hn so vi cc nc khng b v n. Jorden v Sachs (1989) thy rng trong 2 thp k sau cuc khng hong n cng ca nhng nm 1930, vic tip cn th trng vn quc t ca cc nc M La Tinh b hn ch nghim trng i vi c nc v n v nc khng b v n. V khi th trng vn c m rng tr li vo nhng nm 1960 th cc nc tng v n cng tip cn vn d dng nh cc nc khng b v n. Xem xt cc cuc khng hong n t nm 1980 n nay, Medieros (2005) cho rng kh nng tip cn th trng vn sau khi b v n ca cc nc ph thuc phn ln vo th trng vn quc t v din bin kinh t v m trong nc ti thi im . Mi trng ti chnh pht trin cho php cc nc v n gn y nh Nga, Argentina v Ecuador tip cn tr li i vi th trng vn nhanh hn. Nghin cu ca Gelos et al (2004) cho thy thi gian trung bnh cc nc b v n tip cn tr li i vi th trng vn quc t gim xung mc 3,5 thng vo nhng nm 1990 so vi mc 4,5 nm vo nhng nm 1980.

Mc d vy th nhng nghin cu trn u ch ra rng, cc nc b v n phi chu cc mc chi ph cao hn c th tip tc vay trong tng lai. Cc nc tng v n thng phi chu mc li sut tri phiu cao hn/ hay xp hng tn dng quc gia thp hn so vi cc nc khng b v n k c khi cc nc ny c trng thi n nc ngoi thp hn (xem thm Biu 1, 2). Nghin cu ca Ozler (1993) cho thy rng, trong sut nhng nm 1970, cc nc b v n trong giai on trc (sau 1930) phi chu mc li sut trung bnh cao hn 0,5% so vi cc nc khng b v n. Reinhart et al (2003) cng thy rng trong thi k 1979 2000, cc nc ang pht trin tng b v n nhn c xp hng tn dng thp hn so vi cc nc khng b v n mc d cc nc ny c tnh trng ti chnh l tng ng nhau.


10

th 1: T l n/GDP v li sut tri phiu trung bnh trong giai on 2003 2005

Ngun: IMF v JP Morgan

th 2: T l n/GDP v xp hng tn dng trung bnh trong giai on 2003 2005

Ngun: IMF v Standard and Poors

N chnh ph v n nc ngoi c tnh trung bnh trn s liu vo thi im cui cc nm.

im xp hng tn dng c tnh trung bnh theo chui d liu thng.


11

Vic v n cng thng i lin vi s suy gim tc tng trng sn lng quc gia (Cohen (1992), Sturzenegger v Zettelmeger (2006)). Trong cc giai on hu khng hong n, ngi c tr thng khng tip cn c cc khon vay trong nc cng nh nc ngoi, hoc phi i vay vi li sut cao hn. iu lm gim quy m tiu dng, u t v dn n gim tc tng trng ca nn kinh t. Trong thc t, nhng nguy c t vic chi ph vay n tng ln i vi chnh ph sau khi v n khng hn ch vic cc nc tuyn b v n m nguyn nhn quan trng nht li nm vic v n ng thi cng tc ng nghim trng ln tng trng kinh t.

Ti cu trc n

Khi mt chnh ph khng cn kh nng thc hin cc ngha v n ca mnh s phi tin hnh ti cu trc n (sovereign debt restructurings SDRs). Ti cu trc n l vic thay i cc iu kin v iu khon trong hp ng n k kt trc gia quc gia ch n v quc gia i vay. Ti cu trc n cng thng di dng gim mnh gi ca cc tri phiu c hay gi tr cc khon n vay, hoc hon i n (swaps) tc l thay th cc tri phiu khng c kh nng thanh ton trc bng cc tri phiu mi vi li sut thp hn v k hn n di hn. Thng thng, nhng hp ng n mi ny c chit khu rt cao v y l mt tn tht cho ch n.

Cho n nay vn cha c mt c ch c lp, tha ng hay mt din n ph hp cho cc quc gia cng hp tc gii quyt cc vn v n. Trn phm vi quc t, hin ch c 2 cu lc b do mt nhm cc ch n lin kt vi nhau thnh lp cng tho lun cc vn v ti cu trc n ca quc gia i vay: Cu lc b Lun n ca cc ngn hng thng mi ln v Cu lc b Pari ca cc nc giu. Cu lc b Lun n gm mt nhm cc ngn hng thng mi nh k nhm hp tho lun, m phn vic c cu li cc khon n m ngi i vay l cc chnh ph. Cu lc b Paris thc cht l mt din n ca cc quc gia ch n, trong thnh phn chnh l cc chnh ph tham gia y ban h tr pht trin thuc OECD, m phn c cu li cc khon n vi mt trong nhng con n ca h v lp thnh mt bin bn ghi nh. Bin bn ghi nh ny khng c gi tr php l v vic c cu li n ch chnh thc c hiu lc sau khi mt lot cc tha thun song phng c m phn ring l bi tng ch n t c. Tuy nhin, h thng t chc v hot ng ca 2 Cu lc b ny cn cha cht ch v cc thnh vin mi ch gii hn trong mt nhm cc ch n, trong khi s lng cc ch n l rt ln v phn tn khin cho qu trnh


12

ti cu trc cng thm phc tp.

mt kha cnh khc, nu cc quc gia ch n t chi vic ti cu trc cc khon n v yu cu c thanh ton n y v ng hn, khng lut php no cho php quc gia i vay buc h phi chp nhn thng lng. Lch s ghi nhn nhng trng hp cc quc gia ch n thnh lp mt qu kn kn mua li cc khon n vi gi thp (cc tri phiu b mt gi do vn thanh khon). Sau khi tch ly c mt lng ln cc tri phiu, trc ta n kinh t, h c th i hi cc iu kin ti chnh c li cho ring h m khng mng n quyn li ca s ng cc ch n khc, iu ny lm cn tr qu trnh ti cu trc n. Cc nh u t ca qu kn kn thng np n kin theo ng lut php nc h v cc hp ng tri phiu, m thng thng c hiu lc bn ngoi lnh th ca nh nc i vay.

i vi cc quc gia i vay, ti cu trc n cng di hnh thc t nguyn hay bt buc s cho ra cc kch bn khc nhau i vi cc khon n ca nhng nc ny. Cc c quan xp hng, nh S&P s h mc tn nhim ton b tri phiu ca mt quc gia xung mc v n mt phn (selective default) nu quc gia khng thc hin c mt hay nhiu ngha v ti chnh ca mnh khi n hn. Vic h mc tn nhim ny din ra mt cch t ng nu vic ti cu trc l do bt buc (v d khi vic v n din ra di sc p ca mt quc gia khc). i vi ti cu trc t nguyn, ch cc tri phiu c mi b xp hng v n mt phn mt khi c quan xp hng thy rng vic hon i n s thnh cng. Do , ti cu trc t nguyn s t tn km hn so vi ti cu trc bt buc (Stefan Collignon, 2011).

Tuy nhin, ci gi phi tr cho ti cu trc n t nguyn cng rt ng k, ngay c khi n c th thp hn chi ph cho ti cu trc bt buc. Ti cu trc t nguyn thng c thc hin v nhng mc ch thanh khon. Nu vic ti cu trc ny b cc thnh vin tham gia th trng nhn nh l s khng gii quyt c cc vn kinh t mu cht, kh nng xy ra v n ln hai sau khi ti cu trc l rt cao.

Mc d vy, chi ph ln nht ca quyt nh ti cu trc l s tim n ri ro khng hong ngn hng. Cc ngn hng nm gi mt lng ln tri phiu chnh ph trong danh mc u t ca mnh nn mt s xa n hay gim gi tr hin ti rng ca cc ti sn ny s lm suy gim nghim trng ti sn v vn thun ca cc ngn hng. iu ny s tc ng tiu cc n kh nng cho vay ca cc ngn hng. Tuy nhin, vic y phn ln gnh nng cho ngn


13

hng khng phi l mt gii php trit , thm ch cn khin tnh hnh ti t hn khi m cuc khng hong ngn hng hon ton c kh nng xy ra lm ri lon h thng ti chnh quc gia.

1.4. Mi tng quan gia khng hong n cng v khng hong tin t

1.4.1. Thm ht ti kha v thm ht cn cn vng lai

Nhiu nh nghin cu kinh t ch ra si dy ni gia khng hong n cng v khng hong tin t thng qua mi quan h gia cn cn ti kha v cn cn vng lai. Vic pht sinh thm ht ti kha khin cn cn vng lai thm ht, ko theo trng thi n nc ngoi ca quc gia tng ln, v lm gia tng kh nng khng hong tin t.

Nu cn cn ngn sch nh nc phn nh hot ng ca Nh nc th cn cn vng lai l mt trong nhng ch tiu c s dng ph bin nht nh gi tnh hnh i ngoi ca mt nn kinh t. N phn nh kt qu cc giao dch ti chnh ngn hn (di 1 nm) vi bn ngoi. Khi cn cn vng lai mt cn i nghim trng v ko di th thng c nguy c khng hong kinh t. iu ny cng ging nh vay n ngn hn qu nhiu, dn ti khng th tr c n.

L thuyt kinh t hc cho chng ta bit mi quan h gia cn cn vng lai vi u t v tit kim ca mt quc gia :

S - I = CA (1) Trong

S: Tit kim quc gia

I: u t

CA: Cn i cn cn thanh ton vng lai.

Qua , cn cn vng lai c tnh bng lng chnh lch gia tit kim v u t quc gia (nh phng trnh (1)

Tch ring cc thnh phn u t, tit kim ca khu vc nh nc (g)(tit kim chnh ph - hay cn c gi l thnh phn cn i ca ngn sch chnh ph, c gi tr bng s i ca thm ht ngn sch chnh ph) v khu vc t nhn (p), chng ta c:

(Sg + Sp) - (Ig + Ip) = CA hay nu nhm cc yu t theo cng mt khu vc:


14

(Sg - Ig) + (Sp - Ip) = CA (2) Cng thc khai trin phng trnh (2) thng c s dng nh nn

tng c bn cho l thuyt thm ht kp, hay chnh l mi tng quan cng chiu gia ti khon vng lai vi tit kim chnh ph (hoc cng c th hiu l mi tng quan dng gia thm ht ti khon vng lai v thm ht ngn sch). Theo , khi cc yu t khc l khng i, th tit kim chnh ph v ti khon vng lai s di chuyn cng chiu, ngha l: s tng trong thm ht ngn sch chnh ph s dn n s gia tng thm ht trong ti khon vng lai v ngc li. y, Ngn sch chnh ph c th tc ng trc tip n cn cn vng lai thng qua tng (gim) nhu cu u t v tiu dng hng ha dch v hoc tng (gim) thu ca mnh. Nu Chnh ph thc hin chnh sch ti kha m rng (tng thm ht ngn sch), vic tng tiu dng hng ha dch v v gim thu s khuyn khch tng cu v nhp khu, khin tng thm ht cn cn thng mi, qua tng thm ht cn cn vng lai.

Cho n nay, nhiu nghin cu thc nghim tm thy bng chng cho thy chnh sch ti kha m rng lm ti t hn cn cn vng lai. Cng trnh Beetsma et al (2007) nghin cu mt s nc EU, tnh ton rng tng chi tiu ngn sch ln 1 im phn trm GDP s lm thm ht cn cn thng mi tng 0,5 im phn trm GDP trong nm u v ln 0,8 sau 2 nm. Ngoi ra, h cng tm thy bng chng r nt hn v gi thuyt thm ht kp (mc d ch v tc ng) Anh, c, v Canada. Kt qu tng t trong nghin cu ca Corsetti v Muller (2006). Hn th na, nghin cu ca Corsetti v Muller cn cho thy tc ng ca nhng c sc ti kha ln cn cn vng lai dng nh ln v lu di hn trong nn kinh t c t trng thng mi cao trong GDP (Canada v Anh quc) so vi cc nn kinh t c t trng thng mi chim t l nh trong GDP (M v c). B sung thm vo chng minh thc tin, cng trnh ca Abiad, Leigh, v Mody (2009) nghin cu cc yu t nh hng n cn cn vng lai (theo % GDP) cho 135 quc gia (giai on 1975-2004), tm ra h s tng quan ca cn cn vng lai vi cn cn ngn sch l 0,3. Thm vo , nghin cu ca Mohammadi (2004) s dng mu ca 20 nc pht trin v 43 nc mi ni, ang pht trin chng minh c, mt s gia tng chi tiu da trn vic tng thu c th khin cn cn vng lai thm ht t 0,16-0,29% GDP (0,23-0,32% GDP cho cc nc ang pht trin, v 0-0,26 i vi cc nn kinh t pht trin). Nu khon chi ngn sch c ti tr bng tri phiu th s tng thm ht cn cn vng lai khong 0,45-0,72% GDP (0,55-0,81% GDP cho cc nc ang pht trin, v 0,22-0,5% cho nn kinh t pht trin). Kt qu tnh


15

ton ny c th p dng cho c trng hp m rng hoc tht cht ti kha. Cc nghin cu quan trng khc ca Qu tin t quc t IMF (2008), p dng k thut mng d liu cho c nn kinh t ang v pht trin; pht hin ra rng 1 % GDP gia tng trong chi tiu chnh ph tc ng n k vng tng t gi hi oi thc hiu dng t 2,5 n 3%; t , tc ng ln cn cn vng lai. Mc tc ng thc t ln cn cn vng lai ty thuc vo kh nng iu chnh linh hot t gi hi oi thc t i vi im cn bng, thm ht cn cn vng lai c th gia tng nu t gi hi oi thc cao hn mc cn bng ca th trng (vt qu). Hay nhm nghin cu Romer v Romer (2007) iu tra tc ng ngoi sinh n mc nh thu cc hot ng kinh t M. H thu thp v s dng bi tng thut, bi pht biu ca tng thng, ti liu cp qun l, cc bo co Quc hi xc nh quy m, thi gian, v ng lc chnh cho cc hot ng thc thi chnh sch thu hu chin tranh. Cch phn tch ny cho php h phn bit s thay i chnh sch thu do mc tiu lut nh (v d mc ch trong vic gim thm ht ngn sch tng lai, hoc thc y tng trng di hn) n nhng thay i do trin vng tng lai kinh t, cc biu hin phn chu k, v chi tiu chnh ph. c tnh ca h ch ra rng nh thu cao nh hng ln v tiu cc n hot ng u t . M ta bit chi u t pht trin l mt nhn t quan trng nh hng n cn cn vng lai nn kt qu thc nghim ch ra mi lin h thun chiu gia tht cht ti kha v ci thin cn cn vng lai. ng nht quan im , da vo s dng d liu Romer-Romer, Feyrer v Shambaugh (2009) tnh ton rng mt ng la ct gim thu bt ng M khin thm ht cn cn vng lai ca M tng 47 cent.

Tuy nhin, i khi din ra mi quan h nghch chiu gia thm ht ngn sch v thm ht cn cn vng lai. Mt s tng ln ca thm ht ngn sch thng ko theo mt s gim u t t nhn v nh nc huy ng vn ca khu vc t nhn b p thm ht ngn sch chnh ph tng ln. Mt khc, nu nh khu vc kinh t t nhn d bo thm ht ngn sch s ko di, trch nhim tr n ngy cng cao, th t l thu s tng; khi h s phi tng tit kim, gim u t. y l hiu ng cn bng Ricardo, trong khng nh s cn bng gia chi tiu ca nh nc vi thu v i vay v mi khon nh nc vay, suy cho cng, s u phi c b p bng thu trong thi k sau. Nu hin ti Nh nc chi tiu nhiu th tng lai, gnh nng thu s tng. Do , nhiu trng hp, s m rng chnh sch ti kha, lm tng thm ht ngn sch nhng ng thi tng chnh lch tit kim v u t ca khu vc t nhn. Nu s gia tng chnh lch tit kim v u t ca khu vc t nhn cao hn s gia tng chnh lch ca tit kim v u t khu vc cng (s gia tng ca thm ht ngn sch) th


16

i lc thm ht ti kha li gp phn lm gim thm ht cn cn vng lai.

D vy, nhng nghin cu thc nghim phn ln u chng minh c rng thm ht ngn sch v thm ht cn cn vng lai c mi quan h dng (ng chiu); mi quan h tri chiu ch xy ra trong trng hp mt s t cc nc (M, c). 1.4.2. Vng xoy n - lm pht

Mi quan h gia gia tng n cng v khng hong lm pht ch yu c hnh thnh do chnh ph cc nc s dng bin php in tin ti tr thm ht, lm gia tng lng tin c s v thc y gi c leo thang. Hin tng ny c th thy rt nhiu cuc khng hong lm pht, tiu biu nh l cc giai on lm pht phi m ti cc nc M La Tinh trong nhng nm trc y. Mc d hin nay, hu ht cc quc gia u khng cho php s dng bin php in tin ti tr thm ht ti kha, nhng thc t, vn c nhng hnh thc ti tr tng t nh l Ngn hng Trung ng mua tri phiu chnh ph hay buc cc ngn hng thng mi mua tri phiu chnh ph v sau chit khu li Ngn hng trung ng

Trong th k 20, chng ta chng kin tng cng 15 cuc khng hong lm pht trong c 5 trng hp xy ra khu vc M La Tinh nh l cuc khng hong ti Bolivia (bt u vo nm 1984 v ko di trong vng 14 thng); Nicarague (t nm 1987 v ko di trong 48 thng); Peru (t nm 1988 v ko di trong 8 thng); Argentina (t nm 1989 v ko di trong 11 thng) v Brasil (t nm 1989 v ko di trong 4 thng).

Trc khi cuc khng hong n n ra, cc chng trnh u t cng v cc chnh sch dn sinh qu tham vng dn ti thm ht ti chnh v ngn sch rt ln ti cc nc ny. Cn phi nhn thy rng vic chp thun cc chnh sch dn sinh vi quy m ln l xut pht t mt thc t cc nc ny tn ti mt s phn phi thu nhp khng cng bng gia mt bn l tng lp giu c, quyn lc chnh tr trnh phi ng thu nhiu v bn kia l tng lp ngho kh, nhng ngi c nhiu nhu cu v cc dch v cng. Trong bi cnh , kh c th tng thu b li khon thm ht ngn sch. y c coi l im khc bit quan trng vi khu vc ng , ni m phn phi thu nhp cng bng hn. iu ny cng c th c xem l mt trong nhng l gii ti sao cc nc khu vc ng li t b tn thng hn do hu qu ca khng hong n.

Thi k trc khi n ra cuc khng hong n, vic vay n c nhiu v qu d dng t nc ngoi cho php chnh ph cc nc


17

ny trnh c nguy c lm pht. Trong nm 1982, do s gim lin tc ca cc iu kin thng mi v li sut trn th trng th gii ngy cng tng lm cho chi ph ca cc khon n cng tng ln ng k trong khi dng vn vo cng b ngng tr. Trong iu kin nh vy, sau khi rt ht d tr ngoi hi th chnh ph cc nc ny buc phi ph thuc ch yu vo in tin ti tr thm ht ti kha, v do , lm pht cao xy ra.

Vo thi k nh im, mc lm pht ca Bolivia ln ti 182.8%/thng v ko di trong 18 thng. Trong vng 3 thng, t thng 5 n thng 8/1985, lm pht ti Bolivia ln ti 60.000%.

Trong nhng nm 50 v 60, t l lm pht ca Argentina vo khong 30%/nm. Sang n thp k 70, t l ny tng ln trn 100%/nm v c bit tng cao vo nhng nm cui thp k ny. Khng dng li , nhng nm cui thp k 80, lm pht tip tc phi m v ln ti 600%/nm, c bit nm 1989, t l lm pht ln ti 12000%. Cho ti nm 1991, lm pht ti nc ny cha bao gi thp hn 100% do cc chnh sch t do ha giai on 1977 1980 lm tng gnh nng n nn v tnh trng thoi vn.

1.4.3. Kh nng xy ra ng thi khng hong n cng v khng hong tin t

V n v ti cu trc n c kh nng gy ra nhng tc ng tiu cc ln ti chnh quc gia v tng trng kinh t. c bit l nhng nc ang pht trin, ni m ngn hng ni a l ni cung cp tn dng ch yu cho chnh ph, vic v n ca chnh ph c th gy ra s suy yu nghim trng trong h thng ngn hng, lm mt kh nng thanh ton v chm ngi cho mt cuc khng hong ngn hng bng n. Trong tnh hung chnh ph v n, cc nh u t trong nc v nc ngoi cng c th lo ngi liu chnh ph c ngoi t duy tr t gi hi oi. Vic ph gi ni t s cng lm tng gi tr ca cc khon n chnh ph (tnh bng ng ni t) v t lm gia tng mc ri ro cho khu vc ngn hng v phi ngn hng trong nc. Trong tnh hung ny, tht cht chnh sch tin t c th c la chn nh mt gii php hn ch s mt gi ca ng ni t nhng trong ngn hn th chi ph cho s la chn ny s l gim tng cu trong nc dn n gim tc tng trng v hn ch thanh khon trong h thng ngn hng. Cc vng xoy lun qun gia 3 vn n cng tng trng v n nh h thng ti chnh t gi lin tc tip ni nhau c th dn n bng n cng lc khng hong n cng khng hong ngn hng v khng hong tin t.


18

Ngun: Paoli, Hoggarth & Saporta, Costs of sovereign default, Bank of England, 2006

Nghin cu ca Paoli, Hoggarth v Saporta (2006) cho thy, gia khng hong n cng, khng hong ngn hng v khng hong tin t c tc ng qua li rt mt thit v u c nguy c dn ti mt s suy gim sn lng. Mt khc suy thoi kinh t li c th l bc m dn xut t mt cuc khng hong ny sang mt cuc khng hong khc.

Trong mi quan h phc tp v nhiu chiu , s dn xut trc tip gia khng hong n cng v khng hong tin t c th l din ra theo c hai chiu:

u tin, mt cuc khng hong n c th dn xut trc tip n khng hong tin t khi cc khon vay ngn hn ca chnh ph b t chi gia hn. Vic tha nhn rng khng hong n cng c th dn n gim tc tng trng, tc ng tiu cc ti thng mi v vic lm nh phn tch trn l c s xem xt n cng nh mt trong nhng nguyn nhn ca mt cuc suy

th 3: S tng tc gia n cng, khng hong ngn hng v khng hotin t

Khng hong ngn

Khng hong n

Khng hong tin t

(+) Chi ph ti kha cho vic ti iu chnh vn

(+) Khng tr c cc khon n chnh ph trong h thng ngn hng

(+) T chi gia hn cc khon n chnh ph ngn hn

(+) Gia tng gi tr cc khon n nc ngoi ca chnh ph

(+) Tng gi tr cc khon n bng ng ngoi t ca khu vc ngn hng v t nhn

(+) Tng chi ph cho cc khon tn dng bng ni t

Gim sn lng

Tht cht CSTT

(+) Suy gim hot ng thng mi, gia tng

chi ph vay n

(+) Mt thanh khon, suy yu cc hot ng trung gian ti chnh

(-) Thc y xut khu

(+) Gim tng cu

Cc k hiu +/- hm gia tng hoc lm gim tc ng n khng hong v sn


19

thoi kinh t. Trong trng hp ny cc nh u t khng mun gia tng cc khon n v thu hi phn ln danh mc u t ra khi nn kinh t. T gia tng p lc gim gi ni t hay nguy c xy ra khng hong tin t tng ln.

Mt cuc khng hong n cng cng c th dn n khng hong tin t mt cch trc tip khi thm ht ngn sch ca chnh ph khng c b p bi cc ngun vn vay t bn ngoi buc chnh ph phi ph thuc vo vic in tin ti tr v do gy ra siu lm pht nh trng hp ca cc M La Tinh.

Ngc li, mt cuc khng hong tin t cng c th dn xut sang khng hong n cng. p lc gi gi ni t khi khng hong tin t xy ra khin cc nc phi i mt vi mt tri thi cn bng km bn vng. Trong tnh hung , h phi la chn ph gi ni t hay c nh t gi. C hai la chn ny u i hi nhng chi ph cao khin chnh ph cc nc phi la chn da trn cc nhn t nh trng thi ca nn kinh t, cu trc th trng ti chnh, bng cn i ca cc ngn hng, tnh trng ngn sch Trong trng hp chnh ph chn c nh t gi bng cch tng li sut trong ngn hn nhm hn ch dng vn ra v thu ht dng vn vo, li sut phi tng cao n mc tip tc duy tr c nhu cu u c. iu li tc ng n n cng theo hai cch: mt l, tng chi ph vay v do lm tng ri ro v n trong tng lai; hai l chi tiu v u t trong nc gim (do li sut tng) dn ti suy gim kinh t, cc ngun thu ngn sch b gii hn v thm ht ngn sch gia tng, ng ngha vi ri ro v n cng tng ln. Trong trng hp chnh ph la chn ph gi ng ni t, h cng phi i mt vi hai vn . Mt l dng vn ra; v hai l ri ro danh ting. Vic chnh ph th ni t gi vt qua khng hong tin t (khng hong tin t khu vc Chu 1997) dn ti xp hng tn dng gim xung v chi ph tip cn th trng vn tng ln. iu ny mt ln na li dn n cc ri ro v n trong tng lai.

Bn cnh , mi tng quan gia thm ht ti kha v thm ht cn cn vng lai cng nh khng hong n cng v lm pht phi m nh phn tch phn 1.4.1 v 1.4.2 cho thy rt r nt s tn ti song hnh ca nhng bt n i vi khu vc ti kha v khu vc tin t nhiu nc. ng thi nhng bt n trong khu vc ti kha c th lm trm trng hn nhng bt n trong khu vc tin t v ngc li. iu dn n kh nng cng lc xy ra c mt cuc khng hong kp m khng nht thit phi c mt cuc khng hong xy ra trc.


20

Ngoi cc tnh hung trn, cc nc ang pht trin v cc nn kinh t mi ni cn phi i mt vi mt tnh trng ri ro khc c gi l Orginal sin khi cc nc ny phi i vay bng ng ngoi t. Ri ro v mt cn i ng tin trn bng cn i ti sn quc gia dn n vic cc nc ny phi tng gp i gnh nng i vi n cng. Khi cc nc ny mun vay thm hoc pht hnh thm cc tri phiu n bng ngoi t, h ng thi phi cam kt vi cc nh u t hai ni dung: (i) gia tng thu thu trong tng lai to cc ngun b p v tr n ; (ii) v cc khon thu ny phi chuyn c thnh ngoi t. Do , khi vic mt gi ng tin xy ra th c th lm tng chi ph n v gy ra khng hong n v chnh ph khng th ngay lp tc tng thu thu cao nh mc mt gi ca ng ni t. Trong khi , thc t cc nc tng v n li c t l pht hnh tri phiu bng ngoi t cao hn so vi cc nc cha tng v n. Nghin cu ca Reinhart et al (2003) cho thy trung bnh trong thi k 1996 2003, d n chnh ph trong nc bng ng ngoi t ca cc nc tng v n l 16%, trong khi hin tng ny khng xut hin cc nc cha tng v n. Vic v n lm gia tng lo ngi ca cc nh u t khi la chn mua cc khon n pht hnh bng ng ni t ca chnh ph cc nc tng v n. Nh vy ri ro xy ra ng thi khng hong n v khng hong tin t i vi cc nc ny l cao hn so vi nhm cc nc c th huy ng n nc ngoi bng ng ni t.


21

th 4 : T l n chnh ph bng ngoi t mt s nc

Ngun: Jeanne & Guscina, 2006

th 5: N trong nc v n nc ngoi ca cc nc c thu nhp thp v trung bnh

Ngun: Andrea F. Presbitero, Total public debt and growth in developing countries, 2010

Tt c

Cc nc thu nhp thp

Cc nc c thu nhp di trung bnh

Cc nc c thu nhp trn trung bnh

T l

n

cng

/GD

P

N trong nc N nc ngoi


22

Mi tng tc gia khng hong n v khng hong tin t c th c chng minh r nt thng qua thng k v s cuc khng hong xy ra. Thng k ca De Paoli v Saporta (2006) t nm 1970 n nm 2000 cho thy, rt t khi khng hong n xy ra mt cch n nht (di 10%) m thng thng khng hong n thng i km vi khng hong ngn hng (chim khong 15%) hoc khng hong tin t (chim khong 29%), v c ti gn mt na trong s cc trng hp c thng k l c 3 cuc khng hong cng xy ra mt lc.

Bng 5: Mt s cuc khng hong trong giai on 1970 2000

Loi khng hong S lng di trung bnh (nm)

V n 4 3 V n v khng hong tin t 13 5 V n v khng hong ngn hng 7 8 V n, khng hong ngn hng v khng hong tin t 21 10 Tng 45 8

Ngun: De Paoli v Saporta,2006

Bng 6 : Mt s cuc khng hong n gn y

Nc Nm xy ra khng

hong Loi khng hong Khng hong km theo

Argentina 2001 Ti cu trc sau khi v n Khng hong ngn hng v khng hong tin t

Ecuador 1999 Ti cu trc sau khi v n Khng hong ngn hng v khng hong tin t

Indonesia 1998 Tr hon tr n Khng hong ngn hng v khng hong tin t

Pakistan 1998 Ti cu trc trc khi v n Khng

Nga 1998 Ti cu trc sau khi v n Khng hong ngn hng v khng hong tin t

Ukraine 1998 Ti cu trc trc khi v n Khng hong ngn hng v khng hong tin t

Urguay 2001 Ti cu trc trc khi v n Khng hong ngn hng v khng hong tin t

Ngun: Paoli, Hoggarth & Saporta, Costs of sovereign default, Bank of England, 2006 Nh vy, mi lin h gia khng hong n cng v khng hong tin t l

kh r nt. Mi tng quan y cho thy s phc tp ca mi trng


23

kinh t ngy cng pht trin, khi m cc khu vc trong nn kinh t lun c kt ni cht ch bng cc c ch dn xut lin tip v an xen. Mt sai lm khu vc ngn sch hay tin t khng ch dn n s v trong ni b khu vc m cn c th dn n s v ca cc khu vc kinh t lin quan v s v ca 0c h thng. t mi tng quan ny vo bi cnh kinh t th gii hin nay m c bit l cuc khng hong n cng ti khu vc ng tin chung chu u s gip chng ta phn no l gii c nhng bin ng kinh t trong thi gian va qua cng nh nhng ri ro ang hin hu i vi kinh t th gii.


24

II/ VN N CNG HIN NAY V NGUY C XY RA KHNG HONG TIN T TH GII

2.1. Vn n cng trn th gii hin nay

N cng mc cao hin nay nhiu nc pht trin ang tr thnh vn thch thc i vi nn kinh t th gii v gii quyt vn n cng ang l bi ton hc ba, c bit l trong bi cnh cuc khng hong n cng khu vc ng tin chung chu u ang rt trm trng hin nay.

Theo Hip c Maastricht, mt trong nhng tiu ch n nh kinh t v m l cc nc c mc n cng di 60%GDP v gi n cng mc n nh th thm ht ngn sch phi di 3%GDP. Nhng k t cuc khng hong ti chnh ton cu nm 2007-2009, n cng cc nc trn th gii, c bit l cc nn kinh t pht trin tng ln ng k. Theo tnh ton ca The Economist, tnh n ngy 25/10/2011 ton th gii ang n hn 40,5 nghn t USD, trong c khong 30 nc c n cng trn 60% GDP v thm ht ngn sch trn 3%.

th 6: N cng trn ton cu, 2011

Ngun: OECD, IMF, Eurostat, AMP Capital Investors

N cng M

Theo s liu mi cng b ca C quan ngn sch quc hi M (CBO), thm ht ngn sch lin bang M d kin nm 2011 l 1.500 t USD, tng ng 9,8% GDP, cao hn nm 2010 khong 1%. N cng nm 2008 ca M ch khong 40% GDP nhng vo cui nm 2010 ln ti 9.000 t USD, tng ng 62% GDP, trong cc nh u t trong nc nm gi 53% v cc nh u t nc ngoi nm gi 47%. Nguyn nhn dn n tng nhanh n cng ca M trong nhng nm gn y l do (i) chi ph chin tranh ti Iraq v


25

Afghanistan cng vi vic ct gim thu mi di thi Tng thng Bush; (ii) tnh trng dn s gi ha khin chi tiu cho cc chng trnh v chm sc y t ln hn; v (iii) do cc chng trnh kch thch kinh t v gim thu trong giai on suy thoi kinh t ton cu 2007-2009.

Trung Quc v Nht Bn l hai nc nm gi nhiu tri phiu chnh ph M nht, chim khong 20% n cng ca M. Tuy nhin, theo thng k ca B Ti chnh M, 3 thng lin tip cui nm 2010 v u nm 2011, Trung Quc bn rng tri phiu chnh ph M v hng lot cc qu u t v tri phiu chnh ph M ln nht th gii cng bt u bn tho. iu ny khin cho tri phiu chnh ph M mt gi mnh v v vy c th lm tng thm khi lng n ngn sch vn rt khng l ca M.

th 7: T l n cng/GDP ca M

Ngun: C quan Ngn sch quc hi M (CBO)

Ngy 2/8/2011, Quc hi M chnh thc thng qua tha thun v nng mc trn n cng t 14.300 t USD hin nay ln 16.400 t USD vi iu kin phi ct gim thm ht ngn sch hn 2.400 t USD trong vng 10 nm ti. Nh vy n cng ca M hin nay v trong mt vi nm ti d kin cha vt qu mc trn mi cho nn cc khon vay ca Chnh ph s khng phi chu li sut cao hn. Th nhng, nhng k hoch tht lng buc bng sp ti ca Chnh ph M gim bi chi ngn sch s nh hng ln n cc chng trnh phc li x hi. Song vic ct gim mnh cc chng trnh phc li x hi ti M li khng h n gin, bi v chnh quyn phi "ly lng dn" tranh phiu ng h trong nhim k ti. C th ni rng, gi gii php nng trn n cng v ct gim chi tiu ngn sch ca M ch mi l gii php tc thi thu hp dn bi chi ngn sch ch cha gii quyt ct li vn . Bn cnh , nhiu nh


26

phn tch cho rng M s tht s i mt vi khng hong n cng vo nm 2020 khi cc khon chi cho lng hu, chm sc y t v an sinh x hi tng mnh do tnh trng gi ha dn s ngy mt tng cao. Theo d on ca CBO, n cng ca M cui nm 2021 s tng ln ti 18.000 t USD, bng 77% GDP. Vi mc tng ng k nh vy, cng thm vic d kin li sut gia tng khi nn kinh t phc hi mnh th ring tin li ca nhng khon n mi m chnh ph M phi tr s tng vt trong thp k ti.

N cng Nht Bn

Theo thng k ca Qu tin t quc t, Nht Bn l nc c t l n cng trn GDP ln nht th gii; tnh n thng 3/2011, n cng Nht Bn ln ti mc 11.354 t USD, chim 229%GDP; d n bnh qun u ngi ca Nht Bn gn 90.000 USD. N cng ca Nht Bn ch thc s bc pht khi kinh t ton cu chm su vo cuc khng hong ti chnh 2007-2009.

C mt s nguyn nhn dn n n cng cao Nht Bn. Th nht, Nht bn phi bm mt s lng tin khng l kch thch kinh t trong nhng nm 1990 chng chi vi tnh trng tr tr kinh t trong sut thp k mt mt. Ring trong cuc khng hong ti chnh ton cu 2007-2009, Nht Bn s dng nhng gi kch cu ln vi tng gi tr l 774 t USD, chim 16,4% GDP cu nn kinh t khi suy thoi. Th hai, thm ht ngn sch tng do ngun thu ngn sch t thu st gim, chi ph phc li gia tng, dn s gi ha. Thm ht ngn sch ca Nht Bn nm 2010 mc bo ng 340,3 t USD, chim 6,4% GDP.

Tuy nhin, khc vi M v cc nc khu vc ng tin chung chu u, c ti 95% khon n cng ca Nht bn do cc nh u t trong nc nm gi. Ngoi ra, hin nay Chnh ph Nht Bn cn c u th l li sut tri phiu Chnh ph mc cao nht cng ch khong 1,4%/nm vi k hn di n 30-40 nm v trong vi nm gn y Nht bn cn b gim pht; trong khi li sut tri phiu Chnh ph Hy Lp k hn 10 nm ln ti 18%/nm. V vy, hin nay n cng cha phi l vn thch thc ln v ng lo ngi ca Nht Bn.

N cng khu vc ng tin chung chu u Cuc khng hong n cng hin ti tr thnh mt trong nhng thch

thc ln nht ca Lin minh chu u. Theo bo co thng nin v tnh hnh ti chnh cng chu u ca y ban chu u (2010), n cng ca 17 nc khu vc ng tin chung chu u tng t 66,3% nm 2007 ln 87,9% GDP nm 2010, v s tip tc tng ti 88,7%GDP vo nm 2012. Hin nay, n cng ca


27

Hy Lp, Italy v Ailen ln trn 100%GDP. Nh vy, k t cuc khng ti chnh 2007-2009, n cng ca cc nc pht trin chu u tng ln ng k, v khc vi Nht Bn, phn ln n cng ca chu u l do cc nh u t nc ngoi nm gi.

th 8: C cu n cng chu u nm 2009

Ngun: C quan Thng k chu u Eurostats Nguyn nhn chnh dn n n cng tng nhanh cc nc chu u l do

chi tiu ngn sch qu mc v qun tr ti chnh cng yu km din ra mt thi gian di v gn y l thc hin cc gi kch cu, quc hu ha nhng khon n t nhn khng l, gim thu ko nn kinh t thot khi suy thoi di tc ng ca cuc khng hong ti chnh ton cu.

Khng hong n cng ca chu u tnh n nay ko di 3 nm bt ngun t Hy Lp, l nc c nhiu vn ln v ngn sch. Tnh n thng 10/2011, tng s n cng ca Hy Lp ln ti 160%GDP v thm ht ngn sch 13,6% GDP, kinh t lin tc tng trng m. Mc thm ht ngn sch qu cao khin cho tri phiu chnh ph Hy Lp b nh gi tt mc tn nhim. c bit, khi Hy Lp b pht hin cng b cc s liu kinh t khng trung


28

thc nh thm ht ngn sch v nhng nghi ng v kh nng mt thanh ton ca chnh ph Hy lp, cc nh u t nhanh chng rt vn khi t nc ny. V vy, Hy lp buc phi tng chi ph li vay cho cc khon vay mi v tng chi ph bo him cc khon tin vay cng c nim tin ca cc nh u t i vi trin vng ca nn kinh t v tn nhim ca Hy Lp. Kt qu l cc chi ph cho khon n cng tip tc tng ln, c th li sut tri phiu Chnh ph k hn 10 nm ca Hy Lp lin tc tng cao t 3,47% t thng 01/2010 ln 9,73% thng 7/2010 v nhy vt ln 18%/nm vo thng 7/2011.

So vi Hy Lp, qun l n cng ca Ailen tng i kh hn. Tuy nhin, mc thm ht ngn sch ca Ailen cng tng mnh t 14,3%GDP nm 2009 ln ti 32,4%GDP nm 2010 do Chnh ph Ailen phi b tin ra cu tr ngnh ngn hng, bng cch quc hu ha ngn hng v chi tin ti cp vn cho mt s ngn hng trong nc trnh sp h thng ngn hng trc nh hng cuc khng hong ti chnh ton cu 2007-2009. Vic cu tr ny khin n xu t khu vc t nhn chuyn thnh gnh nng n cng ca Chnh ph Ailen. Hin nay n cng ca Ailen ln ti 14 t USD, chim 125,4%GDP. Tuy nhin, i vi Ailen, cn c vn nghim trng hn l khng hong lng tin ca th trng vo nng lc ca Chnh ph qua vic cc nh u t bn tng bn tho tri phiu Chnh ph, khin nc ny phi tng li sut tri phiu Chnh ph thu ht cc nh u t v v vy khin cho tng s n cng vn cao li cng cao hn.

B o Nha c mc n cng khong 82,4% GDP, thp hn nhiu so vi Hy Lp, nhng li c t l thm ht ngn sch kh ln, n t nhn cao. Nghim trng hn, 70% cc khon n cng ca B o Nha l n ca cc nh u t nc ngoi. B o Nha l nn kinh t tng trng GDP trung bnh 1,3%/nm v sc cnh tranh thp nht trong khu vc ng tin chung chu u nhng nc ny vn chi tr phc li cho ngi dn tng ng vi mc ca cc nc chu u giu v c mc tng trng kinh t cao. V vy, thm ht ngn sch ngy cng ln v ko theo n cng ngy mt tng cao B o Nha.

Ni lo v kh nng v n mt s quc gia khin cc nh u t yu cu li sut cao hn hoc t chi cho Hy Lp, Ailen v B o Nha vay mn. V vy, cc nc ny phi da vo gi cu tr IMF v cc nc ln khc trong khu vc ng tin chung chu u trnh nguy c v n. T thng 5/2010, IMF v mt s nc thuc khu vc ng tin chung chu u cho Hy Lp vay 110 t Euro, cho Ailen vay 85 t Euro v cho B o Nha vay 78 t USD, vi iu kin cc nc phi thc hin cc chnh sch tht lng buc bng v ct


29

gim thm ht ngn sch xung 11% GDP trong nm 2011v xung di mc quy nh 3% ca EU vo nm 2013. Tuy nhin, hu ht nhng k hoch thc hin ca c ba nc ny u gp nhiu trc trc.

Vn khng hong n cng khu vc ng tin chung chu u khng ch dng li ba nc Hy Lp, Ailen v B o Nha m ang c nguy c lan rng ra ton khu vc, trc ht l nhng nn kinh t ln hn nhiu l Hungary, Italy, Ty Ban Nha. Trong khi ba nc ni trn ch chim 6% cc hat ng kinh t khu vc ng tin chung chu u, th Ty Ban Nha v Italy chim ti 29%, ng thi tng s n cng ca hai nc ny cng chim ti 2/3 n cng ca ton khu vc ng tin chung chu u. Theo Financial Times, gi tr th trng tri phiu ca Italy hin nay khong 1.900 t Euro, qu ln so vi 440 t Euro ca Qu n nh ti chnh chu u. V vy, vn n cng trm trng hn Ty Ban Nha v Italy s nh hng rt ln n khu vc ng tin chung chu u. Vo thng 8/2011, Ngn hng Trung ng chu u dng mt s tin ln n mua tri phiu Chnh ph ca Italy v Ty Ban Nha, vi iu kin hai nc ny phi ct gim chi tiu ngn sch mnh hn na. Th nhng, th trng hin nay ang mt nim tin vo tri phiu chnh ph Italy v Ty Ban Nha, buc hai nc ny phi tng li sut tri phiu Chnh ph k hn 10 nm ln lt ln 7,5%/nm v 6,78%/nm vo cui thng 11/2011. Nh vy, r rng l khi nhng nn kinh t ln hn ny khng kim sot c tnh trng n cng ca mnh, s tan v ca khu vc ng tin chung chu u l iu d hiu. 2.2. Nguy c xy ra mt cuc khng hong tin t

Tc ng ca cuc khng hong n cng hin nay i vi nn kinh t th gii

Khng hong n cng chu u khng nhng tc ng trc tip cc nn kinh t trong khu vc m cn nh hng tiu cc n nhiu nc trn th gii, c bit l nhng nn kinh t mi ni. N cng mc cao v tip tc tng khin cho kinh t th gii ang i din vi nguy c suy thoi tr li. Theo Quinlan (2011), chng khon u t ca M Ireland l 190 t USD, ln hn 3 ln so vi Trung Quc; c phn u t ca M B l 11,4%, ln hn nhiu so vi Brazil, v u t ca M ti Ty Ban Nha ln gn gp i so vi n hay Hn Quc. Nh vy, u t vo chu u chim mt t trng qu ln ang khin nhiu cng ty M lo lng khi khng hong n cng Chu u ang tnh trng cc k nguy him v th trng chng khon M b nh hng tiu cc l iu kh trnh khi.


30

Cc nn kinh t mi ni nh Brazil, Trung Quc, n b nh hng ng k bi khng hong n cng chu u. Doanh thu bn l ca Brazil st gim mnh sau nhiu thng tng cao. Kinh t Brazil ang c nhiu du hiu tng trng chm li. Cui thng 8/2011, Brazil tm cch h tr tng trng kinh t bng cch h li sut, bt chp nhng lo ngi v lm pht gia tng. Mt s chuyn gia kinh t h mc d bo tng trng kinh t ca Brazil nm 2011 xung cn 3% t mc 5% d bo trc . Bn cnh , mc tng trng GDP Trung Quc trong qu III/2011 so vi cng k nm trc ch t 9,1%, thp nht k t nm 2009, do Trung Quc tin hnh tht cht tin t v tng trng kim ngch xut khu gim mnh ch yu do nhu cu ca chu u suy gim. Theo nh gi v d bo ca IMF, cc nn kinh t mi ni ca chu s tng trng 7,7% trong 2012, gim t mc 8% a ra trong ln d bo hi thng 8/2011. Ngoi ra, theo c tnh ca Ngn hng UBS trong thng 9/2011, h tr t gi ng ni t, ngn hng trung ng cc nn kinh t mi ni phi bn ra khong 35 t USD trong d tr ngoi hi.

Cuc khng hong n chu u khin cho tc phc hi kinh t th gii chm li, c bit khu vc chu u s phi chng kin tnh hnh tht nghip v lm pht tng cao, ng Euro mt gi, tng trng GDP gim st, lm cho thu nhp thc t ngi dn v cu tiu dng vi hng nhp khu gim mnh. Theo C quan Thng k Chu u (Eurostat), GDP qu II/2011 ca 17 quc gia khu vc ng tin chung Chu u ch tng 0,2% so vi qu I/2011. Trong , nn kinh t ln nht khu vc ny l c ch tng trng 0,1%, thp hn nhiu so vi mc tng 1,3% trong qu I/2011. S suy gim tng trng ca c khin cho ngi ta nghi ng v trin vng kinh t ca khu vc ng tin chung chu u trong thi gian ti. ng Euro mt gi mnh so vi USD. Vo thng 6/2011, t gi USD/Euro ch cn 1,1 rt thp so vi mc xp x 1,4 ca u thng 3/2011

Ngoi ra, khng hong n cng chu u cn gp phn lm tng gi vng th gii trong nm 2011. Cc nh u t trn th gii ang tm vng nh mt ni tr n an ton trc nguy c cuc khng hong n chu u ngy mt lan rng, lm cho gi vng tng mnh t 1400USD/ounce vo thng 1/2011 ln ti nhng nh im 1906,8 USD/ounce vo ngy 22/8/2011. Nhiu c nhn v t chc chu u, chu ua nhau mua vng, bch kim v bc. Theo bo co t cng ty nghin cu th trng Birinyi Associates, cc nh u t M, gm c nh u t ring l v u t chuyn nghip, 3,6 t USD vo cc qu u t vng trong thng 11/2011, tng gp 4 ln so vi 813 triu USD trong thng


31

10/2011. iu ny nh hng tiu cc n u t ca th gii v phn ln s tin u t dnh cho vng thay v u t vo c phiu, tri phiu.

Tc ng ca cuc khng hong n cng i vi h thng ngn hng

Hin nay, nu cc Chnh ph chu u khng tr c n, cc ngn hng ln ca chu u ang phi i mt vi nhng tn tht nng n v c nguy c mt kh nng thanh khon cao v cc ngn hng ny ang nm gi hng trm t Euro tri phiu Chnh ph ca cc quc gia khu vc ng tin chung chu u.

Ngy 9/10/2011, ngn hng u tin ca chu u l Dexia b gii th; mt trong nhng nguyn nhn dn n gii th Dexia l do khon l tr gi 6 t USD trong qu II/2011 lin quan n nhng khon n xu ca Hy Lp. Ngn hng Dexia thuc s hu chung ca Php, B v Lucxembourg (theo xp hng ca Forbes 2010 l ngn hng ln th 49 trn th gii) c cc quc gia lin quan quc hu ha cu tr ngn hng ny khi b v. Cc quc gia lin quan phi bm 9,2 t USD cho Dexia trnh mt cuc v nh Lehman Brother trc , nhng tnh hnh vn khng c ci thin v c phiu ca Dexia vn tip tc st gim mnh. Ngy 4/10/2011, c phiu ca Dexia mt gi ti 22% v gi tr th trng ca ngn hng ny gim 2,9 t USD. Chnh ph B quyt nh b ra 4 t Euro mua li phn hot ng ca Dexia ti B. Ngoi ra, Dexia cn c bo lnh ti 90 t Euro c th thc hin cc khon vay ti thit trong vng 10 nm ti. Trong , B bo lnh ti 61%, cn Php ng gp 37%. Hnh ng ny ng ngha vi vic gnh nng n nn ca Chnh ph cc nc Php v B tng ln, khin cho Moody's a ra cnh bo v vic s h xp hng tn nhim ca B xung di mc Aa1 hin nay.

Bng 7: Tng s d n c ri ro cao ca cc ngn hng cc nc chu u lin quan n n cng v n t nhn tnh n 12/2010

n v: T USD

Nc con n

Cc ngn hng c

Cc ngn hng Php

Cc ngn hng Anh

Cc ngn hng

Cc NH chu u

Hy Lp 34 57 14 4 136

Ailen 118 30 135 14 378

B o Nha 37 27 24 4 195

Ty Ban Nha 182 141 107 30 632

162 393 66 0 784 Ngun: BIS, AMP Capital Investors


32

Thm ch cc ngn hng ln khc nh Socit Gnrale (Php) v Deutsche Bank (c) cng tr thnh mi lo ngi ca cc nh u t, v cc ngn hng ny s khng trnh khi nhng tn tht ln do nh hng cuc khng hong n cng chu u.

Cc nh kinh t cho rng nu nh khng hong n cng chu u tip tc lan rng v vt ngoi tm kim sot cng vi nhng kh khn trong hot ng h thng ngn hng chu u hin ti s khin cho chu u c nguy c ri vo cuc khng hong tn dng tng t nh cuc khng hong 2007-2009. Ngy 17/10/2011, t chc Standard & Poor's h xp hng 24 ngn hng v t chc ti chnh ca Italy v Moodys h 2 bc xp hng tn nhim ca Ty Ban Nha t Aa2 xung A1, khi cho rng t l n xu cao trong h thng ngn hng v doanh nghip c th gy sc p i vi hot ng ti cp vn.

Nh vy, c nhiu thay i tht thng trn cc th trng ti chnh, th trng chng khon v mi e da sp ca cc ngn hng chu u. Kh nng xut hin nguy c cc nh u t v ngi gi tin s ng lot rt tin tho chy khi cc ngn hng ln chu u l kh cao. V vy, chu u ang lo s cc ngn hng cho vay ln nht b ph sn s ko theo nhiu ngn hng khc xung vc thm.

Khng ch c cc ngn hng chu u phi i mt vi nhng thch thc ln, m cc ngn hng M cng ang phi i mt vi "nguy c nghim trng" do tn dng ca cc ngn hng ny s xu i nu cuc khng hong n chu u cng thm trm trng. Theo t chc nh gi tn dng Fitch, tnh n ngy 30/9, su ngn hng ln nht ca M - JPMorgan Chase & Co, Bank of America , Citigroup, Wells Fargo & Co, Goldman Sachs Group v Morgan Stanley ang trong nguy c mc kt khong 50 t USD ti Hi Lp, Ai Len, Italia, B o Nha v Ty Ban Nha.

Hiu ng lan truyn trong cuc khng hong n cng hin nay

n thi im hin ti Hy Lp gn nh mt kh nng thanh ton v xc sut v n l rt cao. L thnh vin ca khu vc ng tin chung chu u, khng hong n cng Hy Lp ang dn n mt phn ng dy chuyn trn din rng khng th kim sot nhiu quc gia trong khu vc ng tin chung chu u. S liu thng k Hnh 4 cho thy tng cao ca li sut tri phiu Chnh ph k hn 10 nm ca Hy Lp lan sang cc nc khc nh B o Nha, Ty Ban Nha v Ailen trong vng 2 nm qua. Bi vy, nu Hy Lp v n chc chn s ko theo nhiu nc khc na.


33

th 9: Li sut tri phiu Chnh ph cc nc thuc khu vc ng tin chung chu u k hn 10 nm

Ngun: Bloomberg, AMP Capital Investors

- nh gi nguy c c th xy ra cuc khng hong tin t tip theo. Nh cp, i ph vi cuc khng hong ti chnh 2007-2009,

Chnh ph cc nc trn th gii p dng nhiu gi h tr nhng vn cha kch thch c cc nn kinh t tng trng tr li m cn nh mt nim tin t cc nh u t vo cc c hi u t v kh nng ca Chnh ph. Kt qu l mt vng lun qun n cng tng cao, chi tiu v u t trong khu vc t nhn gim mnh, tht nghip tng cao, tng trng kinh t chm li. Khng hong n cng din ra khu vc ng tin chung chu u m bt u l t Hy Lp v ang lan dn sang Ailen, B o Nha, Italy Ty Ban Nha, Hungary...

Mi y, Cng ty Kim ton PriceWaterhouse Cooper a ra bo co d on 4 kch bn c th xy ra i vi khu vc ng tin chung chu u trong nm 2012. Th nht l cung tin cho khu vc chu u s gia tng. Bi v s c mt chng trnh bm thanh khon quy m ln vo th trng do Ngn hng Trung ng chu u thc hin vi s h tr ca Qu Bnh n ti chnh chu u nhm h tr tng trng kinh t v y li khng hong. Th hai, chu u s v n mt cch c trt t. Ngha l cc nn kinh t c mc d b tn thng cao trong khu vc ng tin chung chu u s ti cu trc n thng qua cc v v n t nguyn nhm a mc n v di tm kim sot. Th ba, Hy Lp ri lin minh tin t, trong khi phn cn li ca Khu vc ng tin chung chu u cam kt bo v cc thnh vin cn li trong khi. Th t, mt lin minh tin t mi xut hin. Cc quc gia ch cht trong Khu vc ng tin chung chu u xut mt khi s dng ng Euro mi vi cc th ch ti kha v tin t hp nht. Cc nc yu s ri khu vc ng tin chung chu u. Cn cc


34

nc mnh bao gm c, Php, H Lan v Phn Lan c th hp thnh mt lin minh tin t mi. Cng c th thy r rng nhng nc ri Khu vc ng tin chung chu u s phi chng kin s mt gi ngay lp tc ca ng tin mi m h a vo s dng, bn cnh mc li sut cao v buc phi thu hp chi tiu cng.

Cho d kch bn no trong 4 kch bn xy ra, nu khng c nhng bin php gii quyt dt im kp thi cuc khng hong n cng ny th th gii c nhiu nguy c b ri vo thi k khng hong tin t v suy thoi kinh t mi bi nguy c sp ca khu vc ng tin chung chu u. S chm tr bao gi cng phi tr ci gi cao hn. V vy, chu u cn c nhng gii php gim n cho Hy Lp nhm ngn chn nguy c khng hong n cng tip tc lan sang cc nc khc trong khu vc, cng nh bo v h thng ngn hng chu u trc cuc khng hong ny. Ngy 27/10/2011, Hi ngh Thng nh Lin minh chu u t tha thun quan trng l tm c gii php cho cuc khng hong n cng ang c nguy c lan rng trong khu vc ng tin chung chu u l (i) xa n cho Hy Lp; (ii) ti cp vn cho cc ngn hng; v (iii) tng cng sc mnh cho Qu Bnh n Ti chnh chu u. Cc t chc cho vay t nhn nh cc cng ty bo him v cc ngn hng t nhn t nguyn chp thun xa 50% cc khon n cho Hy Lp. iu ny s gip Hy Lp gim gnh nng n cng 160% GDP hin nay, xung cn 120% GDP vo nm 2020. Bn cnh , cc ngn hng trong khu vc chu u s phi nng t l an ton vn ti thiu ln 9% vo thng 6/2012. Theo quy nh, cc ngn hng ny phi huy ng ngun vn t t nhn k c thng qua hnh thc c cu li hoc chuyn i n thnh c phiu, nu ngn hng khng t huy ng vn th Chnh ph cc quc gia thnh vin ca trch nhim h tr. Ngoi ra, ngun vn ca Qu Bnh n Ti chnh Chu u c tng t 440 t Euro ln 1000 t Euro, s vn ny c th ngn chn cc s c xu mt s nn kinh t ln ca chu u v iu ny xoa du nhng lo lng v nguy c sp ca khu vc Eurozone. Thm vo , Qu Bnh n Ti chnh Chu u s cn bo lnh cho cc nh u t mua tri phiu n ca cc nc khu vc ng tin chung chu u, thng qua mt qu u t c bit d kin s c thnh lp nhm thu ht u t ca nhm cc nc BRICS.

Theo nh gi ca cc t chc ti chnh quc t, y l gi gii php ton din nhm bnh n chu u v cng c h thng ngn hng trong khu vc ny, ng thi h tr n lc ci cch ca Hy Lp. V nu vic thc thi gi gii php ny t c nhng kt qu nh d kin s gip chu u thot dn khi cuc


35

khng hong n cng v c nhiu kh nng th gii trnh c nguy c xy ra cuc khng hong tin t khng mong i trong tng lai gn.

Mc d vy, cuc khng hong n cng khu vc ng tin chung chu u ang tr nn cc k phc tp ti thi im hin nay khi nhng nn kinh t ln trong Eurozone nh c v Php vp phi bt ng trong vic a ra nhng gi gii cu tip tc cho Hy Lp v bn thn Hy Lp cng cha gii quyt c vn gim chi ph lao ng do gp phi s phn khng mnh m ca cc nghip on. Ngi ta ang ngh n mt kh nng ng Euro khng c Hy Lp nu t nc ny tuyn b v n. V nu kh nng tr thnh hin thc, iu s e da s tn ti ca mt nh ch tin t u tin v duy nht trn th gii t trc ti nay.

2.3. Tc ng ca cuc khng hong n cng chu u i vi Vit Nam

Cuc khng hong n cng Chu u ngy cng lan rng khng ch e da cc nn kinh t ln ti chu u v M m cn nh hng ti thng mi, u t, ngn hng, ti chnh ca khu vc chu , trong c Vit Nam. Chu u l mt i tc thng mi v th trng xut khu ln ca Vit Nam. Khng hong n cng Chu u lm gim mnh xut khu, gim cc lung vn t bn ngoi cho u t nh vn ODA, FDI, vay tn dng; gim thu nhp t nc ngoi v c th gy tc ng tiu cc ti kinh t trong nc vn ang sn c nhiu bt n.

Th nht, khng hong n cng Chu u c tc ng tiu cc n xut khu v tng trng GDP ca Vit Nam. Th trng chu u hin chim khong 20% tng gi tr xut khu ca Vit nam, c bit l hng dt may. Chu u cng l i tc quan trng trong c u t v ti chnh ca Vit Nam. Do ng Euro mt gi, kinh t suy thoi, tht nghip v lm pht cao khin cho thu nhp thc t ca ngi dn chu u gim st cho nn nhu cu tiu dng hng nhp khu cng b gim mnh. Cc n t hng mua hng Vit Nam t chu u gim ng k trong nm 2011.

Th hai, vic thu ht cc lung vn bn ngoi cho u t nh vn ODA, vay tn dng, vn FDI t cc nh u t chu u b gim st do khng hong n. Hn na, gn ging nh tnh trng ca mt s nc chu u, Vit Nam hin ang c t l n trn GDP kh cao, thm ht ngn sch ko di, lm pht cao v tc tng trng GDP st gim nn ang b cc t chc ti chnh quc t xp vo danh mc ri ro cao. iu ny s l mt cn tr rt ln trong vic


36

thu ht cc lung vn u t gin tip, trc tip v cho vay t nc ngoi

Th ba, tng ri ro hi oi. Khng hong n chu u cng to ra nhng bin ng kh lng v t gi. ng USD tip tc tng mnh so vi ng Euro do c an ton cao hn. Khi cuc khng hong n cng bt u tr nn nghim trng, ng Euro mt gi tng i so vi USD do to ra nhng ri ro nht nh trong vic vay, tr ngoi t cho cc doanh nghip xut nhp khu cng nh cho hot ng ngoi hi ca cc ngn hng thng mi. Ngoi ra, ng USD tng gi mnh trong khi thm ht thng mi ca Vit Nam ang gia tng, cng vi thi im o hn ca cc khon vay tn dng ngoi t, s gia tng sc p tng ri ro hi oi v bin ng t gi vo cui nm.


37

III/ THM HT KP KO DI V NHNG RI RO I VI VIT NAM

Vn n cng ca Vit Nam cng ang c chnh thc em ra bn lun si ni trong thi gian gn y. Tnh ti cui nm 2010, t l n cng/GDP ca Vit Nam l 56,6%, tng 4% so vi nm 2009, trong n nc ngoi l 31,3 % (chim 55,3% tng n cng v 74,17% tng d n nc ngoi) v n trong nc l 25,3% (chim 44,7% tng n cng). Cc t l v an ton n cng v c bn vn nm trong ngng an ton theo thng l quc t. C cu cc ngun vay n vn din bin theo hng c li cho Vit Nam khi cc khon vay n chnh thc, cc khon vay c k hn di v li sut thp tip tc chim t trng ln trong tng n nc ngoi ca khu vc cng. Tuy nhin, vic phn tch kh nng chi tr n trong tng lai trc cc bin ng v t gi, cng nh t nhng din bin ca n cng Vit Nam trong bi cnh kinh t quc t v s bt n ca kinh t v m trong nc, c bit l tnh trng thm ht kp lin tc, ko di th c th thy n cng ca Vit Nam vn tim n nhiu yu t ri ro. Phn ny s i su phn tch vn n cng ca Vit Nam v a ra mt s gi chnh sch cho vn ny.

3.1. Thc trng n cng ca Vit Nam Bng 8: Tnh hnh n cng ca Vit Nam nm 2009, 2010

2009 2010 % GDP % Tng n % GDP % Tng n Tng 52.6 100 56.7 100 N chnh ph 41.9 79.66 44.3 78.13 N do chnh ph bo lnh 9.8 18.63 11.36 20.04 N chnh quyn a phng 0.8 1.52 0.94 1.66 N nc ngoi 29.3 55.70 31.3 55.20 N trong nc 23.3 44.30 25.4 44.80

Ngun: Bn tin n nc ngoi s 7, Bo co tnh hnh kinh t x hi nm 2009 v 2010 ca Chnh ph.

V thng k n cng

Theo quy nh ca Lut qun l n cng (iu 1 khon 2), n cng bao gm: n chnh ph, n c chnh ph bo lnh v n chnh quyn a phng. Trong khi , n cng theo thng l quc t c chp nhn rng ri, phi bao gm n ca chnh ph (trung ng v a phng) v ton b n ca doanh nghip nh nc, gm c n nc ngoi ln n trong nc cng nh n


38

ca doanh nghip t nhn m nh nc bo lnh. Vic bao gm n ca doanh nghip nh nc vo n cng hm rng nh nc khng th hay kh lng xa i trch nhim i vi n ca cc doanh nghip do chnh ph dng ln. Vic khng tr n c ca mt doanh nghip nh nc suy cho cng vn thuc phm vi trch nhim ca chnh ph v chnh ph vn phi dng ngn sch b p cho cc doanh nghip ny. Bn cnh th cc ch n cho cc doanh nghip nh nc vay ngoi vic xem xt kh nng tr n ca cc doanh nghip ny cn do s tin tng vo vai tr ca Chnh ph ng sau. Do , vic khng thng k n ca cc doanh nghip nh nc khng c chnh ph bo lnh khng phn nh ht c bc tranh tng th v n cng ca Vit Nam.

Do hn ch v cc s liu thng k cng b ch yu l khu vc n nc ngoi, cc phn tch di y ch tp trung vo ri ro i vi n nc ngoi ca Chnh ph Vit Nam (bao gm c n ca Chnh ph v n do Chnh ph bo lnh).

Gnh nng n trong cn i ngn sch Bng 9:Tr n trong cn i ngn sch hng nm (2006-2007)

9 thng 2011

2010 2009 2008 2007 2006

Tr n v vin tr 73.300* 80.250 74.328 58.390 57.711 48.192 Thu cn i ngn sch 501.520 560.170 629.187 548.529 431.057 250.842 Tr n v vin tr/tng thu ngn sch (%)

14,62% 14,33% 11,81% 10,64% 13,39% 19,21%

Chi cn i ngn sch 543.350 671.370 715.216 590.714 469.606 385.666 Tr n v vin tr/chi ngn sch(%)

13,49% 11,95% 10,39% 9,88% 12,29% 12,50%

GDP 1.658.389

1.143.715

1.485.038

1.143.715

974.266

Bi chi ngn sch/GDP (%)

-2,40% -5,30% -6,90% -4,58% -6% -5%

Tr n v vin tr/GDP 4,84% 6,50% 3,93% 5,05% 4,95%

* Tr n gc 39.500 t ng v tr li 33.800 t ng

Ngun: B Ti chnh, Tng cc thng k

Thng k ca B ti chnh cho thy, cc khon tr n (bao gm c n trong nc v n nc ngoi) thng xuyn chim ti hn 10% trong tng chi cn i ngn sch ca Vit Nam (cc khon vin tr l nh v hu nh khng ng k). T l tr n trn thu cn i ngn sch cng duy tr mc rt cao, c bit c nm ln ti gn 20% (2006) v hin mc trn 14%


39

trong nm 2010 v 9 thng u nm 2011. Nhng t l ny cho thy chi ph cho tr n ang chim mt t trng kh ln trong cn i ngn sch ca Vit Nam. Mc chi tr n hng nm thng tng ng vi khong 90% mc bi chi ngn sch. c bit l trong 9 thng u nm 2011, chi ph tr li rt cao v ch km khon chi tr n gc 5,7 nghn t ng.

C cu n nc ngoi

Tnh n cui 2010, tng d n nc ngoi ca Vit Nam l 42,2%GDP, trong n nc ngoi ca Chnh ph chim 63,17%, n nc ngoi c chnh ph bo lnh chim 10,53% v n nc ngoi khng c chnh ph bo lnh chim 26,3%. T nm 2006 n 2010, t trng n nc ngoi ca Chnh ph gim lin tc, trong khi th t trng n nc ngoi khng c chnh ph bo lnh tng gn gp i.

Bng 10: Tnh trng n nc ngoi ca Vit Nam 2006 - 2010

n v 2006 2007 2008 2009 2010 Tng d n nc ngoi %GDP 31,4 32,5 29,8 39 42,2

%GDP 4,7 4,3 4,7 9,7 11,1 N nc ngoi khng c chnh ph bo lnh*

% n nc ngoi

14,97% 13,23% 15,77% 24,87% 26,30%

%GDP 26,7 28,2 25,1 29,3 31,1 N nc ngoi ca khu vc cng

% n nc ngoi

85,03% 86,77% 84,23% 75,13% 73,70%

T VND 234.566,23 278.833,75 312.001,02 411.116,46 527.402,88 - N nc ngoi ca chnh ph

% n nc ngoi khu vc cng

93,41% 89,71% 86,71% 85,73% 85,71%

T VND 16.555,67 31.998,69 47.840,18 68.446,35 87.896,66 - N nc ngoi do chnh ph bo lnh


6,59% 10,29% 13,29% 14,27% 14,29%

T VND 223.497,16 268.430,47 310.634,41 414.670,11 513.789,62 - N nc ngoi ca Chnh ph v c chnh ph bo lnh t cc ch n chnh thc


89,00% 86,36% 86,33% 86,47% 83,50%

- N nc ngoi ca chnh ph

T VND 27.624,74 42.401,96 49.206,79 64.892,88 101.509,92


40


11,00% 13,64% 13,67% 13,53% 16,50%

Ngun: Bn tin n nc ngoi s 7, B ti chnh, * Tc gi t tnh da trn cc s liu ca Bn tin n nc ngoi s 7

i vi n nc ngoi ca khu vc cng, hu ht l cc khon vay t cc ch n chnh thc, (trn 80%) tuy nhin t l ny ang c xu hng gim xung. Thng thng th n ca chnh ph t cc ngun vay chnh thc c li sut rt thp, thi gian phi tr n c th ko di ln n 10 nm. Do , t l ny cng cao th p lc ch tr n s thp hn v nc vay n c th tnh ton trc v kh nng tr n v li sut thng l c nh. Nm 2010, 92% tng d n nc ngoi ca Chnh ph Vit Nam l c li sut c nh vi 76% cc khon n c mc li sut t 1 n 3%. Nh vy, vi c cu n nc ngoi ca khu vc cng nh hin nay vn kh thun li cho Vit Nam.

Kh nng tr n nc ngoi trong tng lai

Bng 11: Cc ch tiu gim st v n nc ngoi

Ngun: Bn tin n nc ngoi s 7, B Ti chnh

Tc tng trng ca n nc ngoi ang tng nhanh hn tc tng trng GDP th hin qua t l d n nc ngoi/GDP tng mnh trong 2 nm tr li y. Ngh v tr n trung v di hn so vi xut khu hng ha v dch v mc d c gim trong nm 2010 nhng ch yu l do xut khu tng trng tr li sau thi k khng hong. D tr ngoi hi so vi tng d n ngn hn gim xung mnh m. Nm 2010, t l d tr ngoi hi so vi tng d n ngn hn ch bng 1/11 so vi nm 2007 l nm c t l ny cao nht trong vng 5 nm tr li y. iu ny c th e da kh nng tr n trong ngn hn ca Vit Nam, ng thi cho thy s gia tng ca cc khon n ngn hn trong thi gian gn y.


41

Ri ro v t gi

Trn 50% n cng ca Vit Nam l n nc ngoi do nhng yu t nh bin ng v t gi, cung cu ngoi t cng nh c cu ng tin trong n nc ngoi c kh nng tc ng rt ln n ri ro n cng ca Vit Nam.

Theo thng k n nc ngoi ca B ti chnh th trn 80% d n nc ngoi ca chnh ph Vit Nam tp trung trong 3 ng tin l JPY, USD v ng SDR. T nm 2006 cho n 2008, d n bng ng Yn Nht lun chim t 37 39% tng d n nc ngoi ca chnh ph, trong khi th t trng d n bng ng USD c xu hng gim nh v t trng d n bng ng SDR tng mnh trong nm 2010. Tnh n 31 thng 12 nm 2010, d n nc ngoi ca chnh ph bng ng Yn Nht l 10,8 t USD (theo t gi quy i vo thi im cui k), bng ng USD l 7,5 t USD, bng ng SDR l 6,17 t USD v bng ng Euro l 2,55 t USD. Trong su thng (t 1/7/2010 n 31/12/2010) chnh lch t gi hi oi lm tng d n ca Vit Nam tng thm 957,98 triu USD (bng 3,4% tng d n cui k)7.

Bng 12: Cung v cu ngoi t (2010) cn cn thanh ton Vit Nam 2010 n v: triu USD

Cu ngoi t Cung ngoi t Nhp siu hng ha -5.147 u t trc tip 7.100 Nhp siu dch v -2.461 u t vo giy t c gi 2.370 Thu nhp t u t rng - 4.564 Vay ngn hn 8.386 Tr n ngn hn -7.343 Vay trung v di hn 2.751 Tr n trung v di hn -1.920 Chuyn tin rng 8.661 Tin v tin gi -7.722 Li v sai st -3.796 Tng -32.953 Tng 31.188

Ngun: Cn cn thanh ton, NHNN

Vic phn tch cung v cu ngoi t v c bn l phn tch cn cn thanh ton ca quc gia cho thy s lun chuyn cc dng tin vo v ra ca ngi c tr. Cc s liu thng k t cn cn thanh ton ca Vit Nam nm 2010 cho thy, cung ngoi t b thiu ht khong 1,7 t USD so vi cu ngoi t. Di p lc do thiu ht ngoi t, NHNN phi tin hnh 2 ln iu chnh t gi bnh qun lin ngn hng gia ng Vit Nam v ng USD, trong , iu chnh tng 3,36% vo ngy 11/2/2010 v tng 2,1% vo ngy 18/8/2010. n ngy

7 Biu s 4.07 Bn tin n s 7, B Ti chnh


42

11/2/2011, NHNN tip tc tin hnh thm mt t iu chnh tng 9,3%. Nh vy tng cng sau 3 ln iu chnh t gi VND/USD tng 14,46%. Nhng bin ng ny lm gia tng gi tr ca cc khon vay nh phn tch trn, do lm tng gnh nng n quc gia ngay c khi khng pht sinh cc khon vay mi.

3.2. Th trng tri phiu chnh ph Vit Nam

Th trng tri phiu Vit nam ng mt v tr v cng quan trng cho vic ti tr cho n cng Vit Nam trong tng lai gn. Khi Vit Nam pht trin ln nc c thu nhp trung bnh th ngun ODA s dn gim i, v chc chn khi , ngun vn tri phiu Chnh ph s l mt trong nhng ngun thay th quan trng v tt yu m bo cho u t cng ca Chnh ph. Mt th trng tri phiu c quy m v hot ng tt s gip cho Nh nc ch ng ngun vn iu tit mc u t t ngn sch, qua tc ng n tng mc u t x hi t c mc tiu tng trng GDP theo k hoch, nht l trong bi cnh kinh t v m gp kh khn. Khng nhng th, th trng tri phiu chnh ph pht trin cn gip cho iu hnh kinh t v m tr nn thng sut hn. Ngn hng trung ng c th s dng nghip v mua vo bn ra tri phiu Chnh ph tc ng n tng phng tin thanh ton, t tc ng n lm pht v li sut, ph hp vi mc tiu iu hnh chnh sch tin t. bt c quc gia no th tri phiu Chnh ph v cc sn phm phi sinh trn th trng tri phiu u c coi l sn phm ti chnh quan trng, va l knh u t an ton, va l cng c qun l ri ro, va l cng c gip iu ha vn gia cc nh ch ti chnh, nht l cc ngn hng thng mi.

Trong nhng nm qua, th trng tri phiu chnh ph Vit Nam c kh nhiu bc tin thnh cng, ni bt l vic tp trung u thu (bt u t 1/7/2006) v tp trung nim yt ti HNX (bt u t 2/6/2008), qua hnh thnh c mt th trng tri phiu ng ngha v kh ng b, c s lin kt cht ch gia th trng s cp v th trng th cp. Hot ng u thu c nhng ci cch ng k nh l cng khai k hoch v lch biu pht hnh hng nm v hng qu v ngy pht hnh, ng thi t thng 5/2010, Kho bc nh nc tp trung cho pht hnh tri phiu l ln. Nhng bc i ny lm tng mi quan tm ca nh u t, gip cc t chc u t ch ng b tr ngun vn tham gia u thu t to ra mt th trng u thu cnh tranh hn, gip cho mt bng li sut huy ng t ch lun cao hn li sut huy ng ca h thng ngn hng trc nm 2006 xung di mc li sut huy ng ca ngn hng v mc chnh lch ngy cng m rng (nm 2010 l khong 1% v nm 2011 l khong 1,5 1,8%). H thng giao dch c i mi kh


43

trit vi vic HNX chnh thc a vo vn hnh h thng giao dch tri phiu Chnh ph chuyn bit t 9/2009, tch hn khi h thng giao dch c phiu v c nhng tnh nng c trng ring. Cc h thng u thu, giao dch, lu k, thanh ton u c ci tin nn rt ngn c thi gian a tri phiu pht hnh vo nim yt, to thun li cho nh u t. Ton b cc thng tin lin quan ti nhu cu mua bn, gi c, li sut c tp trung bc u hnh thnh c s d liu thng nht v th trng tri phiu Chnh ph. S pht trin ca th trng tri phiu gip cho Chnh ph khng nhng huy ng c nhiu vn hn m cn huy ng c vi mt bng chi ph thp hn.

Tuy nhin, th trng tri phiu Chnh ph ca Vit Nam hin nay vn cn kh nh b so vi cc nc. Trong khi tng quy m th trng tri phiu ch chim khong 17% GDP th tri phiu chnh ph chim khong 12% GDP (nm 2010). Tng gi tr tri phiu chnh ph pht hnh trong nm 2011 l khong 50 nghn t VND tng ng vi khong 2,5 t USD. Tnh n nay mi ch c 2 t pht hnh tri phiu chnh ph bng ng ngoi t trn th trng quc t vi tng gi tr l 1,75 t USD (t pht hnh 750 triu USD nm 2005 o hn nm 2016 v t pht hnh 1 t USD nm 2010 o hn vo nm 2020). c bit l Vit Nam cha c mt th trng tri phiu th cp pht trin, mt yu t quan trng gip Chnh ph qun l trng thi n cng ca mnh mt cch hiu qu hn.

c th pht trin th trng tri phiu bn vng cn phi x l tt c 3 kha cnh l: huy ng vn, to thanh khon v s dng vn hiu qu. C th thy, Vit Nam hin ang gp kh khn c 3 kha cnh ny.

Th nht, i vi vn huy ng vn. Mc tiu ct li v lu di ca pht trin th trng tri phiu Chnh ph l gim thiu chi ph huy ng vn ca chnh ph v di hn. Tuy nhin c th thc hin c iu th mi trng kinh t v m cn phi c duy tr n nh, to nim tin v thu ht cc nh u t ngay c mc li sut thp. Thc t hin nay, mi trng kinh t v m ca Vit Nam ang c hu ht cc t chc xp hng quc t nh gi l km bn vng. Nguy c mt gi VND khng ngng tng ln do mc lm pht cao khin cho sc hp dn i vi cc nh u t gim i. Trong khi ch trng ti c cu nn kinh t c pht i vi mt quyt tm chnh tr mnh m phn no lm gia tng nim tin i vi cc nh u t th nhng din bin thc t t nn kinh t nh: s thua l ln ca mt vi tp on, tng cng ty nh nc ln, nhng bt n trong h thng ti chnh v bn thn s gia tng lin tc ca thm ht ngn sch vn tip tc gy ra nhng lo ngi. Biu hin ca nhng lo


44

ngi ny l mc li sut tri phiu chnh ph Vit Nam vn duy tr mc cao, trong khi c cu k hn ca cc tri phiu vn tp trung ch yu vo tri phiu c k hn t 3 n 5 nm.

th 10 : Li sut tri phiu chnh ph ca Vit Nam (2006-2011)

Ngun: Thomson Reuters

th 11 : C cu k hn ca tri phiu Chnh ph ca Vit Nam

Ngun: HNX

Th hai, v tnh thanh khon. Do th trng th cp cha pht trin, cc sn phm ti chnh phi sinh t cc tri phiu hu nh cha c dn ti hu ht cc tri phiu Chnh ph hin nay l do cc NHTM c phn trong nc


45

v cc NHTM Nh nc nm gi (trn 80%) v ch n ngy o hn. Mc d l ti sn c mc ri ro thp ng ngha vi tnh thanh khon cao nhng hin nay tri phiu Chnh ph li ch yu c s dng nhm phc v cho nghip v qun l thanh khon cho cc ngn hng thng mi.

th 12: C cu s hu tri phiu Chnh ph

Th ba, v vn hiu qu s dng. Trong khi cht lng u t cng vn l mt trong nhng vn ni cm ca Vit Nam hin nay v ci thiu cht lng u t c a vo thnh mt trong ba ni dung trng im trong ti c cu v chuyn i m hnh tng trng kinh t, th hiu qu s dng vn huy ng c t pht hnh tri phiu Chnh ph cng cn phi c nhng bc ci thin ng k. Nu nh hiu qu s dng vn tip tc duy tr mc thp, nhu cu vn li khng ngng tng ln, ng ngha vi vic Chnh ph phi gia tng huy ng vn vi mc li sut cao hn na v nim tin ca nh u t cng st gim xung, chi ph huy ng vn tng ln ng ngha vi gnh nng n cng gia tng.

3.3. Tnh trng thm ht ti kha v thm ht cn cn vng lai ca Vit Nam

Bi chi ngn sch ca Vit Nam lin tc tng cao trong nhiu nm tr li y. n cui nm 2009, bi chi ngn sch l 6,9% GDP v gim xung cn 5,8%GDP trong nm 2010. Trong thc t th tnh hnh bi chi ngn sch thc cn nghim trng hn nhiu so vi nhng con s c cng b v cn nhiu khon chi ln ngoi ngn sch. Bn cnh th ngun thu ngn sch


46

ph thuc qu nhiu vo ngun thu t du th khin cho tnh trng ngn sch cng tr nn km bn vng.

Thc trng bi chi lin tc trong nhiu nm v mc bi chi tng ln c v con s tuyt i v tng i so vi GDP cho thy y l mt cn bnh nguy him v khng th xem thng. gii quyt vn thm ht ngn sch, nh nc s phi tng thu hoc phi vay n thng qua pht hnh tri phiu. C hai hnh ng ny u tc ng tiu cc n tng trng kinh t. Vi vic tng thu, cc doanh nghip s phi chu gnh nng chi ph nhiu hn, lm gim ng lc sn xut v kh nng cnh tranh. Nu tng thu thu nhp th mc tiu dng cng gim, lm gim mt phn tng cu. Trong bi cnh hin nay, khi Vit Nam cn ci thin mi trng kinh doanh v cnh tranh vi cc nc trong khu vc to mi trng kinh doanh hp dn, th kh nng tng thu thu nhp doanh nghip l khng nhiu. V l do trn, Chnh ph s buc phi ti tr cho ngn sch b thm ht trong thi gian ti ch yu thng qua vay n. C hai ngun vay n, ngun th nht thng qua vay n trong nc, v ngun th hai thng qua vay n nc ngoi. Vic vay n ni a quy m ln c th khin cho mt bng li sut ln cao, hoc t nht l khng duy tr c mc thp h tr doanh nghip phc hi kinh t. Thc t l c hin tng cnh tranh li sut gia chnh sch ti kha v chnh sch tin t trong thi gian va qua. i vi ngun th hai, vic vay n thnh cng t nc ngoi ng thi c th ti tr cho thm ht trn cn cn thanh ton. Tuy nhin, vic vay n nc ngoi thng xuyn v quy m ngy cng tng, c th dn ti nhng ri ro v n rt cao nh tng thy i vi cc nc M La tinh vo nhng nm 1980-1990.

Song song vi tnh trng thm ht ti kha th cn cn vng lai ca Vit Nam chuyn t thng d nh mc 1,2 t USD trong nm 2000 sang thm ht kh ln mc 10,7 t USD trong nm 2008. Trong nm 2007, mc thm ht thng mi ln ti 11 t USD, vi thm ht ti khon vng lai xp x 7 t USD, tng ng vi 11% tng sn phm quc ni trong khi thng thng vi cc nc trn th gii, thm ht ti khon vng lai ln ti 5% GDP l ng lo ngi.

Trong nm 2010, ngun vn t cc khon vay n (vay n ngn hn v di hn, u t vo giy t c gi) chim ti hn 43% trong tng dng tin vo. Dng tin thun c c t hot ng vay n (bng vay n mi tr i n gc n hn tr) chim ti trn 70% ti khon vn v ti chnh trong n ngn hn tng ln gn gp i n di hn. iu ny cho thy mt trng thi km bn vng trn cn cn thanh ton ca Vit Nam v Vit Nam hon ton c


47

th phi i mt vi nhng cng thng v ngha v tr n trong tng lai.

Bng 13: Thm ht ngn sch v thm ht cn cn vng lai ca Vit Nam 2005- 2011

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011F Thm ht ngn sch T ng 40700 48500 56500 66200 115900 117200 120000 %GDP 4,83 5,00 5,00 4,95 6,90 5,80 5,50 Thm ht cn cn vng lai Triu USD -574 -164 -7.092 -10.787 -7.440 -3.511

Ngun: NHNN, B ti chnh

Nh vy c th thy Vit Nam ang ri vo tnh trng thm ht kp ko di, thm ht ngn sch song song vi thm ht cn cn vng lai. Nh phn tch phn 1.3.1, tnh trng ny c th gy ra nhng ri ro cho Vit Nam c khu vc ngn sch v cn cn thanh ton. c bit l hai yu t ny li c th tc ng ln nhau cng tr nn trm trng hn.

3.4. N cng gia tng cng lm pht th 13: Tnh trng n cng v lm pht ca Vit Nam 2001 n 2016*

Ngun: IMF data *S liu c tnh ca IMF

Cc s liu t 2001 cho n nay cho thy, lm pht v n cng ca Vit Nam bin ng kh tng ng v cng c xu hng tng ln. c bit l trong giai on t 2007 n nay, do s tc ng ca khng hong ti chnh v suy gim kinh t ton cu, c lm pht v n cng u c s gia tng mnh m. Trong tnh hung lm pht gia tng mnh m nh hin nay v t n mc 19,9% vo nm 2008 v 19% vo nm 2011 nh d bo ca IMF, gn lin vi n cng gia tng ngha l ngha v thu trong tng lai phi tng ln b p cc khon n, iu lm tng gp i gnh nng i vi nn kinh t. Thc t ny t Vit Nam vo mt tnh hung tng t nh cc l thuyt


48

kinh t v vng xoy n - lm pht t ra (nh phn tch phn 3.1.2). Tm li, t nhng phn tch trn c th thy, mc d cc t l v n

cng vn nm trong ngng an ton v c cu n nc ngoi l kh tch cc, nhng khi t vn n cng ca Vit Nam trong bi cnh kinh t v m trong nc th cho thy mt s bt n c 3 khu vc: ti kha, cn cn thanh ton v tin t (lm pht). y cng chnh l nhng nguyn nhn mu cht gy ra s bt n nh ca kinh t v m trong nc, t , to nn s bin ng kinh t kh kim sot v kh d on, gy kh khn c trong iu hnh v hot ng ca nn kinh t. c bit l 3 vn ny li c kh nng tng tc ln nhau. Do , trong mt bi cnh lm pht lin tc tng cao, km theo l cn cn thanh ton km bn vng th vic t l n cng tip tc tng v ngp ngh mc an ton nh ca Vit Nam hin nay l ng bo ng. Trong thc t th xp hng tn nhim quc gia ca Vit Nam theo 3 hng xp hng hng u l S&P, Moodys v Fitch nm 2010 u gim so vi nm 2008.

Bng 14: Xp hng tn nhim quc gia ca Vit Nam so vi cc nc chu S&P Moodys Fitch

Nc 2008* 2010** Thay

i 2008* 2010** Thay

i 2008* 2010** Thay

i

Vit Nam BB/Stable BB/Negative Gim i Ba3/Positive Ba3/Negative

Gim i BB-/Stable B+/Stable

Gim i

Trung Quc A/Positive A+/Stable

Tng ln A1/Stable A1/Stable

Khng i A+/Stable A+/Stable

Khng i

Innxia BB-/Stable BB/Positive Tng ln Ba3/Stable Ba2/Positive Tng ln BB-/Positive BB+/Stable

Tng ln

Malaixia A-/Positive A-/Stable Gim i A3/Stable A3/Stable

Khng i A-/Stable A-/Stable

Khng i

Philippin BB-/Stable BB-/Stable Khng i B1/Stable Ba3/Stable

Tng ln BB/Stable BB/Stable

Khng i

Xingapo AAA/Stable AAA/Stable Khng i Aaa/Stable Aaa/Stable

Khng i AAA/Stable AAA/Stable

Khng i

Thi Lan BBB+/Stable BBB+/Negative Gim i Baa1/Stable Baa1/Stable

Khng i BBB+/Stable BBB/Stable

Gim i

Ch thch: * tnh ti 10/1/2008; ** tnh ti 6/11/2010. Ngun: S liu ca ADB Asia Bond Online (http://asianbondsonline.adb.org/)

3.5. Khuyn ngh i vi Vit Nam

a) n nh kinh t v m S mt cn i kinh t v m ca Vit Nam hin ang tn ti trn c 3 khu

vc l tin t (th hin qua mc lm pht tng cao), ti kha (thm ht ngn sch ln) v cn cn thanh ton km bn vng. C 3 khu vc ny li c mi lin thng tc ng ln nhau rt r nt v s v ca mt khu vc no cng c th dn ti s v ca c nn kinh t. Do , cc bin php cn phi c tin


49

hnh ng b c th ci thin c ba khu vc m khng th ch tp trung vo bt c mt khu vc no ring r. l:

- Kim ch lm pht

- Thu hp thm ht cn cn vng lai, c bit l cn cn thng mi

- Gim thm ht ngn sch

y cn c coi l 3 mc tiu quan trng hng u ca Vit Nam hin nay to c nn tng vng chc cho s pht trin bn vng trong di hn. Tc tng trng, mt chng mc no c th duy tr hp l t c cc mc tiu n nh. Ch khi nn kinh t n nh v tng trng bn vng th mi c th l nn tng cho mt trng thi n bn vng. Cn phi coi n nh kinh t v m l iu kin tin quyt.

b) Cc gii php v huy ng v qun l n cng - Chng tht thu thu v tit kim u t cng gim bi chi ngn

sch

Thu t thu v ph thng chim ti hn 90% tng ngun thu cn i ngn sch ca nc ta. y c coi l ngun ng vin GDP quan trng vo ngn sch nh nc chnh ph c tin thc hin cc nhim v chi tiu cng, nhm thc hin vic phn phi li tng sn phm cho x hi. T l ng vin GDP vo ngn sch nh nc tng ln ng k trong thi gian quan cho thy h thng thu vi c cu v ni dung cc loi thu hin hnh v c bn ph hp vi yu cu i mi v thc trng nn kinh t nc ta trong thi gian qua, nn pht huy tc dng tch cc. Tuy nhin, thc trng tht thu thu cng vn din ra di nhiu hnh thc khc nhau nh tht thu do khng qun l c cc c s kinh doanh, tht thu v cn c tnh thu, v n ng dy da tin thu, tht thu thu do bun lu, trn thu qua bin gii, tht thu thu do ghi hai gi trn ha n ti chnh. Thc trng ny xut pht c t s km hiu bit ca nhng ngi tham gia ng thu cng nh s yu km ca h thng c quan thu.

Bn cnh chng tht thu thu tng ngun thu cn i ngn sch th tit kim u t cng l mt bin php quan trng gim chi tiu ngn sch. u t dn tri, hiu qu u t khng ln, th hin qu ch s ICOR ca Vit Nam lin tc tng trong nhng nm qua, c bit l hiu qu u t ca khu vc cng, l nhng tn hiu cho thy s lng ph ngun vn ngn sch. Nhng gii php tit kim trong u t cng ca chnh ph trong Ngh quyt 11 c


50

tin hnh quyt lit trong thi gian va qua cho thy y l mt nhim v quan trng c th ci thin c quy m cng nh cht lng chi tiu cng, ng thi cng cho thy y l nhim v hon ton c th thc hin c nu c s kin quyt t chnh ph cng nh s phi hp t tt c cc b ban ngnh.

Nh vy vic chng tht thu thu v tit kim u t cng l hai bin php quan trng c th ci thin cn i ngn sch t bn trong, thng qua gim bi chi ngn sch v do cng gim p lc vay n b p bi chi ngn sch.

- Tip tc y mnh thu ht ngun vn ODA

Ngun vn ODA l ngun vn vay n c nhiu u i dnh cho cc nc ang trong qu trnh pht trin. Thc t cc nm qua cho thy,

Documents

Khung Hoang No Cong Va Khung Hoang Tien Te Danh Gia Rui Ro Doi Voi Viet Nam