IKhi rm r hay khi m quang ha Thi gian gn y, bui ti nhiu th trn, th x khu vc min Bc, c bit l thnh ph H Ni xut hin tnh trng sng khi m mt, gy kh th cho con ngi, nht l ngi gi v tr em. C khng t ngi vi vng quy kt tnh trng ny l hu qu ca hot ng t rm r ca nng dn khu vc ngoi thnh gy ra. Song, vi gc nhn ca mt nh khoa hc, PGS.TS Nguyn nh He, trng Ban Phn bin x Hi, Hi Bo v Thin nhin v Mi trng Vit nam (VACNE) khng nh y l hin tng sng khi quang ha v khng nn ti cho nng dn. PGS.TS Nguyn nh He cnh bo: Cn phn bit r hin tng sng khi quang ha v hin tng khi m do t rm r ngoi thnh. Nhng s c sng khi quang ha vo cc thng 6 nm nay v nm ngoi 2009 ti ni H Ni l do nhim kh trng thi gian nghch nhit. Theo ng ngha: sng khi quang ho (smog) l s kt hp t sng m (fog) v t khi (smok). Bn cht ca n l hiu qu ca hiu ng nghch nhit trong hon cnh lp khng kh st mt t b nhim. Nu theo quy lut chung, nhit lp kh quyn st mt t nng hn trn tng cao khin cho hin tng i lu xy ra, gip cho vic lm long cc cht gy nhim kh pht sinh st mt t (y l hin tng thun nhit). Nhng khng phi lc no cng nh vy v s c 2 trng hp s xy khi lp khng kh bn trn cao li nng hn lp khng kh st mt t khin cho hin tng i lu lm sch khng kh khng th xy ra c. Khi c lp khng kh mt ln vo vng kh nng: lung kh mt nng hn s i l l (st mt t) y kh nng ln cao. Lc , hin tng i lu khng xy ra c, lm cho lp khng kh st mt t b ng, ngng tr, cc cht nhim nh SOx, COx, NOx, (ch yu do pht x kh ng c xe c gii v kh bc ln t cng rnh) c tch lu li. Chng kt hp vi hi nc trong khng kh, to ra hin tng sng khi quang ho hay cn c gi l sng m axit. Sng khi thng rt c v khi c sng khi th khng c gi. y l trng hp nghch nhit xy ra ti H Ni ti ngy 10/6/2009 (c th gi l nghch nhit mt).1

Nhng khi lp khng kh nng lc a trn v tng cao ca lp kh quyn, gp lp kh st mt t vn nngnng trn nng cng vn xy ra hin tng nghch nhit, nhng phi tm gi l nghch nhit Nng - Nh hin tng mi xy ra ti 16/6/2010 ti ni thnh H Ni. Khi con ngi b loi sng m c hi ny tn cng vo ng h hp gy au rt phi, gim kh nng hp th xy, gy au u, hn m v c th t vong. Sng khi vo mt cn lm au rt, gim th lc. Cy ci b sng khi lm kh ho l v c th cht ging nh b ma axit.Cng cn ni r l sng khi quang ho kt hp tc ng ca nhit cc oan thng gy nguy him nht cho ngi cao tui, ph n c thai, tr em v ngi b tim mch.Mt v d in hnh l: Sng khi quang ho xut hin London t ngy 5 n 10 /12/1952 cp i sinh mng ca 12.000 ngi. Sau 3 nm (9/1955) ti Lusanca (M) cng ti din kch bn ny, lm cho 400 ngi (ch yu l cc c gi) b cht. Tr li hin tng sng khi H Ni: c th coi l sng m axit. Nu km theo ma nh do qu m (nghch nhit mt) c th o c pH ca nc ma p ng tiu chun ma axit (pH 5.50). Sng khi quang ha ch xy ra khi tri lng gi. Ngc li khi t rm r ngoi thnh l loi khi nng, cha nhiu ht vn than do t khng trit . Nu khng c gi ln th kh m lan xa vo n ni H Ni v cng khng th bao ph phn ln din tch ni , cha ni l khi t rm r khng to ra ma axit. V th, khng nn: c thy sng khi trong ph l quy kt cho nng dn ngoi thnh t rm r c.. Sau y chng ta s tm hiu su hn v sng m quang ha v s hnh thnh sng m quang ha.

2

I. 1. Sng m thng thng. Sng m l hin tng hi nc ngng t thnh cc ht nh li ti trong lp khng kh st mt t, lm gim tm nhn ngang xung di 1 km. N ging nh my thp nhng khc ch sng m tip xc trc tip vi b mt t, cn my thp khng tip sc vi b mt t m cch mt t mt khong cch c gi l cao chn my. Chnh v th ngi ta xp sng m vo h my thp. 2. nh ngha sng m quang ha. T lu, trong cc nghin cu v mi trng, cc nh khoa hc th gii miu t mt hin tng nhim khng kh c bit, di tn gi smog - sng khi (ghp hai t ting Anh fog - sng m v smoke - khi). Theo , smog c nh ngha l "lp m quang ha gy ra bi s tng tc gia bc x cc tm ca mt tri v bu kh quyn b nhim bi cc hydrocarbon v xt nitrogen thot ra t kh thi ng c. Sng m quang ha l mt dng nhim khng kh sinh ra khi nh sng mt tri tc dng ln kh thi ng c xe my, kh thi cng nghip hnh thnh nn nhng vt cht nh ozone, aldehit v peroxyacetylnitrate(PAN). Sng m quang ha xy ra tng i lu ca kh quyn ni tp trung phn ln cc cht kh gy nhim : NOx, cc hp cht VOCs (Volatile Organic Compounds) 3. C ch hnh thnh sng m quang ha. Da vo cc nghin cu,ngi ta c th kt lun rng sng m quang ha c tng hp t NO, NO2, HNO3, CO, cc nitrat hu c(PAN), O3 v cc cht oxy ha quang ha. V th c ch hnh thnh nn sng m quang ha cng l c ch hnh thnh nn cc hp cht trn, ng thi l cc iu kin khin cc hp cht ny c th tn ti trong kh quyn. Trong iu kin thch hp, cc hp cht tham gia vo s hnh thnh sng m quang ha c th to thnh cc ht nhn hnh thnh nn aerosols.3

S quang phn ca NO2 khi u cho s hnh thnh sng m quang ha. NO, dng chim u th (v lng) ca NOx, phn ng vi O2 to thnh NO2. Lng nh NO2 ny gy ra cc phn ng tip theo thng qua s phn hy ca n, hnh thnh chu trnh quang phn NO2. NO2 + hv NO + O y hv k hiu cho mt photon nng lng b hp th bi nito oxit, gy ra s phn hy NO2 thnh NO v O. Nguyn t oxy c gii phng phn ng vi phn t O2 to ra ozon O + O2 + M O3 + M M l mt phn t th ba (thng thng l O2 hay N2 v chng c nhiu trong khng kh) hp th nng lng tha t phn ng ngn chn phn ng phn hy O3 thnh O v O2. Ozon sinh ra phn ng vi phn t NO ti sn sinh ra NO2 v phn t O2. NO(g) + O3(g) NO2(g) + O2(g) Khi t l gia NO2 v NO ln hn 3 th phn ng hnh thnh ozon l phn ng ch o. Nu t l ny nh hn 3 th phn ng phn hy ozon gi vai tr ch o v gi cho nng ozon di mc nguy hi. Phn ng ca hidrocacbon vi NO v O2 sn sinh ra NO2 cng xy ra di nh sng mt tri, lm tng t l gia NO2 v NO. NO2, O2 v hydrocarbon phn ng vi nhau di k nh sng mt tri sn sinh ra peroxyacetylnitrate (CH3CO-OO-NO2) NO2(g) + O2(g) + hydrocarbons CH3CO-OO-NO2(g) Nhng vic thi ra mt lng ln NOx, CO, cc hp cht carbonyl v cc hydrocarbon bi cc ngun nhn to ph v chu trnh quang phn, ci m khng lm cho nng ca NO2 v O3 trong khng kh tng ln nu nh khng b ph v. CO v hydrocarbons, thng qua phn ng ca chng vi cc gc hydroxyl thm vo l s quang phn ca cc hp cht carbonyl, ph hy chu trnh quang phn thng thng thng qua vic hnh thnh cc gc peroxyl. Cc gc peroxyl ny4

ngn chn phn ng gia O3 v NO, v vy lm kt thc chu trnh v lm tch t O3 trong khng kh. a. Phn ng to ra cc gc hydroxyl: Cc gc hydroxyl xut hin trong khng kh do s xut hin ca nc bi cc phn ng sau: O3 + hv O(1D) + O2 ( < 315nm) O(1D) + H2O 2OHO(1D) c gi l nguyn t oxy. S hnh thnh OH nh du s bt u ca chui phn ng phc tp trong kh quyn. b.Phn ng ca OH vi carbon monoxide(CO): OH phn ng vi CO to thnh CO2 v H (gc hydro t do linh ng). Gc hydro t do ny nhanh chng phn ng vi O2 trong khng kh to ra HO2 ( gc hydroxyl ) CO + OH- CO2 + HH- + O2 + M HO2- + M ( M l phn t th ba thu nhn nng lng tha ) HO2 sau phn ng vi NO sinh ra OH v NO2 HO2- + NO NO2 + OHNO2 c sinh ra trn hp th nng lng t mt tri v li quang phn sinh ra NO v O v k tip l O3. V vy OH v CO tip tc ti thit li NO2 thng qua vic sn sinh ra O3 v do tch t O3 trong khng kh.

5

S hnh thnh O3 khng th din ra mi khi c hai chu trnh quang phn b ph v v khng b ph v u chu s chi phi bi cc yu t lun thay i nh bng my, v tr ca mt tri trong ngy v thi gian ( ngy ,m ). c.Phn ng ca OH- vi cc hp cht carbonyl: Trong cc hp cht carbonyl nh anehit v xeton, OH phn ng vi chng, tch nguyn t hidro ra khi nhm carbonyl, to thnh nc: RCHO + OH- RC(O)- + H2O RC(O)R + OH- RO(O)CH( )R + H2O R l R vi mt H b tch ra. Gc aldocarboxyl R(CO)- hay gc ketocarbonyl RO(O)CH(-)R c hnh thnh rt linh ng v to thnh gc acyl. Gc acyl ny, c sinh ra mt cch nhanh chng, phn ng vi O2 trong khng kh to thnh gc peroxyl RC(O)O2 hay RC(O)CH(O2 )R. Cc gc peroxyl ny phn ng vi NO ti sn sinh ra NO2 khng phi thng qua phn ng vi O3 m bi aldocarbonylperoxyl RC(O)O2 v ketocarbonylperoxyl RC(O)CH(O2 )R. RC(O)- + O2 NO2 + RC(O)O2 RC(O)O2 + NO NO2 + RC(O)ORC(O)CH(-)R + O2 RC(O)CH(O2)R RC(O)CH(O2)R + NO NO2 + RC(O)CH(O)R iu ny dn n vic tch t O3 nhiu hn trong khng kh. Hn na, RC(O)Ohay RC(O)CH(O )R c to ra l nhng gc t do v phn ng vi phn t O2 to ra gc alkylperoxyl RO2 hay RC(O)O2 v CO2. RC(O)O- + O2 RO2 + CO2 RC(O)CH(O)R + O2 RC(O)O2 +RC(O)H Gc RO2 hay RC(O)O2 ny li ti hnh thnh NO2 thng qua phn ng vi NO, NO li hnh thnh nn gc alkyloxy, gc alkyloxy ny n lt mnh li phn ng vi O2 lm tng cc aldehyde v HO2-

6

RO2 + NO NO2 + RO R(O)O2 + NO NO2 +RC(O)Oiu ny li khi u mt chui phn ng m s xy ra cho ti khi hnh thnh mt sn phm trung gian l HCHO. HCHO li phn ng vi OH , sinh ra HC(O) v H2O. HC(O) phn ng tip vi O2 cho ra HO2 HCHO + OH- HC(O)- + H2O HCO- + O2 CO + HO2iu ny li dn n s tch t ozon trong kh quyn nhiu hn v ti hnh thnh OH . Nu OH khng th lp li chu trnh vi mt alhit khc th n s i n cui chu trnh bng vic sn sinh ra axit nitric HNO3. Gc aldocarbonylperoxyl cng c th tham gia phn ng cui cng vi NO2 to thnh nitrate. OH- + NO2 NHO3 RC(O)O2- + NO2 RC(O)O2NO2 Nu R phn ng trn l mt gc metyl, sn phm cui s l peroxyacetylnitrate, mt hp cht c hn. d.Phn ng ca OH vi cc hydrocarbon: Gc hydroxyl t do s nhn mt nguyn t hidro khi n phn ng vi alkane hnh thnh H2O v mt gc t do mi l gc alkyl, gc alkyl ny phn ng vi phn t O2 hnh thnh gc alkyloperoxy. RH + OH- R- + H2O R- + O2 RO2Sau , RO2- phn ng vi gc peroxyl v ph hy chu trnh quang phn thng thng. e. S quang phn ca cc hp cht carbonyl: Cc hp cht carbonyl t chng c th hp th nng lung t nh sng mt tri thng qua phn ng quang phn.7

RCHO + hv R- + HC(O)RC(O)R + hv R- + RCOCc gc sinh ra tham gia cc phn ng nh trn trnh by gy ra s tch t ozon trong khng kh. S tm tt cc phn ng xy ra trong sng m quang ha:

Step1: O3 + hv + H2O 2OH- + O2 Step2: 2OH- + 2R-H + 2O2 RO2- + 2H2O Step3: 2RO2- + 2NO 2NO2 + 2ROStep4: 2NO2 + hv 2NO + 2O Step5: 2O2 + 2O 2O3.8

II. 1.Cc cht gy ra sng m quang ha. Phi c ngun to ra cc nit oxit(NOx) v cc hp cht hu c d bay hi(VOCs). (Vic nh ngha VOCs (Volatile Organic Compounds) l g c bn ci rt nhiu v cng c nhiu nh ngha khc nhau. VOC c tm gi l "nhng cht ha hc phn ng c vi nit oxit trong kh quyn, di tc dng ca tia cc tm (ca nh nng) to thnh sng m. Trong sng m c cha ozon (O3), alehyt, peoxyt axetyl nitrat v mt lng nh cc cht oxy ha. Phn ng quang ha hc di tc dng ca nit oxit phn hy dung mi hu c to ra nhng tc nhn oxy ha: VOC + nh sng + NO2 + O2 O3 + NO + CO2 + H2) Nng cao ca hai cht ny trong khng kh c lin quan n qu trnh cng nghip ha v qu trnh vn chuyn. Qu trnh cng nghip ha v qu trnh vn chun to ra nhng cht nhim ny thng qua vic t nhin liu ha thch. 2.Thi gian trong ngy. Thi gian trong ngy l mt yu t rt quan trng v lng sng m quang ha xut hin: Vo lc sng sm, giao thng lm tng lng thi ca cc oxit nit v VOCs khi chng ta li xe i lm. Vo khong gia bui sng, lng xe c lu thng gim, cc oxit nit v VOCs bt u phn ng v hnh thnh NO2, lm tng nng ca n. Khi m nh sng mt tri tr nn gt hn vo lc tra,NO2 b ph v v sn phm ph ca n c sinh ra v lm tng nng O3 trong khng kh. Cng lc , mt s phn t NO2 c sinh ra c th phn ng vi cc hp cht hu c d bay hi sinh ra cc ha cht c hi nh PAN(Peroxyacyl nitrate). Khi mt tri ln, vic sn sinh ra O3 tm thi ngng li. Lng O3 m cn tn ti trong khng kh c tiu th bi mt vi phn ng khc nhau. 3.Mt vi yu t kh tng9

Nhng yu t ny bao gm: Ma c th lm gim bt sng m quang ha v cc cht nhim c ra tri khi khng kh cng vi nc ma. Gi c th thi sng m quang ha i v thay th n bng khng kh trong lnh. Tuy nhin, lng cht nhim b thi i c th gy nhim nhng khu vc xa hn. Hin tng o nhit c th lm tng s nghim trng ca sng m quang ha. Thng thng th trong ngy, khng kh gn b mt b t nng v bc ln cao mang theo cc cht nhim ln cao cao hn. Tuy nhin, nu s o nhit pht trin th cc cht nhim c th b gi li gn b mt ca tri t. Cc qu trnh o nhit gy ra s suy gim s trn ln khng kh v v vy lm gim phn tn cht nhim theo chiu thng ng. Cc qu trnh o nhit c th ko di t vi ngy n vi tun. Hiu ng o nhit (heat island effect) (Hin tng o nhit: L hin tng m lp khng kh st mt t lnh,khi mt tri chiu vo th lp lnh cha pht tn kp nn lp trn nng hn. T lu con ngi bit th ho nh hng ti nhit trung bnh. Nhit ti cc khu vc trung tm ca thnh ph ln thng cao hn t nht l vi so vi min qu xung quanh. S m ho ny c gi l ''hiu ng o nhit'' v cng mnh nhng thnh ph cng ln. V d, thnh ph Melbourne Australia c ba triu ngi v thnh thong khng kh ti y m hn 7 C so vi vng min qu xung quanh. Cng ca hiu ng o nhit thay i trong ngy hoc hng ngy. Cc nguyn nhn hiu ng o nhit: _ C nhiu my mc hn trong thnh ph: Lng nhit to ra ti cc thnh ph rt cao. Chng c ngun gc t my iu ho nhit , t nhin liu, h thng si m v xe c. Tt c u c thi ra cc khu ph. Tc ng ca nhng loi my mc ny cng vi vic si m cc to nh c tc ng ln hn nhiu ti nhit vo ma ng. Nhit to ra t to nh c th chim ti 10% hiu ng o nhit.

10

_Cc b mt ti: Thng c cc b mt ti, ch yu l nha ng trn mi nh, mt ng v bi xe, hp th nhiu nh sng mt tri hn ch khng phi bc xchngtrlikhnggian. Hiu ng hm ni: Cc to nh i mt vi nhau v bc x theo chiu ngang. Do vy, nu ng trn ph, chng ta s hp th nhit t cc to nh . Hiu ng ny l ln nht vo ban m. t nhit ngm hn: Khi nc c ht khi t v bc hi khi l cy, nhiu nng lng c hp th di dng nhit bc hi ngm. Ti cc thnh ph, c t nhit ngm c hp th do c t cy ci, c bit l ti khu vc trung tm. C t gi hn: Thng th trong cc thnh ph c t gi hn do cc to nh chn gi. To nh lm cho nhit do thnh ph to ra khng b cun i.) 4. a hnh: a hnh cng l mt yu t quan trng khc nh hng n mc nghim trng ca hin tng sng m quang ha. Cc khu vc dn c tp trung trong cc thung lng th f b nh hng bi sng m quang ha hn v nhng i ni bao quanh h. III. 1. Con ngi Sng m quang ha c c trng bi hm lng O3 cao trong khng kh. Nng ozon thp tng khng kh gn mt t c th lm cay mt, mi v c hng. Khi sng m tng ln, n c th gy ra nhiu vn v sc khe nghim trng hn nh: Hen xuyn, vim ph qun, ho v tc ngc Lm tng s nhy cm i vi cc ly nhim v ng h hp Lm gim chc nng ca phi. xy l cht kh duy tr s sng (nu trong kh th c t hn 15% xy th c th c th cht ngt), nhng zn li l kh c hi. zn gy ph phi nng, lm co tht v t lit ng h hp khin ngi bnh khng c phn ng khi c cc d vt lt vo. V vy, khi tip xc lu di vi zn s c nguy c b tch t cc d vt trong ph qun v phi, l iu kin c kh nng dn n ung th.11

Vic tip xc vi sng m quang ha trong thi gian di thm ch c th gy tn thng cc m phi, gy ra s sm lo ha phi, v gp phn gy ra bnh phi mn tnh. Tr em, thanh nin v ngi ln m c chc nng phi yu c xem nh nhng ngi c nguy c cao. Cc Peroxyacetylnitrate v cc cht oxi ha khc cng vi ozone l nhng cht kch thch mt mnh nht. Sng m l vn ca nhiu thnh ph v cc nc, n gy hi n sc khe ca con ngi. Khong cch tng O3 trn mt t, SO2, NO2, CO rt c hi cho ngi gi, tr em, v nhng ngi c vn v tim mch v phi nh kh thng,vim ph qun,hen suyn.N c th gy kh th,gim kh nng lm vic ca phi v l nguyn nhn gy th ngn,v cng au n khi nut,th kh kh v khi ho.N cn lm cho mi v mt sng ty ln, lm kh mng nhy bo v ca mi v c hng v cn tr kh nng u tranh chng s nhim trng ca c th,d b mc bnh hn.S ngi nhp vin v cht v bnh ng h hp tng trong sut giai an tng ozone qu cao. Sng m hnh thnh trong iu kin kh hu nhng nc hay thnh ph c nn cng nghip pht trin - tc khng kh b nhim nng.Tuy nhin,ti t hn trong thi tit m v c nh nng khi m dng khng kh bn trn m cn tr s lu thng thng ng. N c bit ph bin nhng vng trng c bao quanh bi nhng i ni. N thng tn ti trong nhng khong thi gian di nhng thnh ph c dn c tp trung cao hay khu vc th nh cc thnh phn London, New York, Los Angeles, Mexico, Houston, Toronto, Athens, Beijing, Hong Kong, Randstad hay vng Rurh v n c th t n mc nguy him. (Trong lch s c nhng vic xy ra t ngt git cht hng ngn ngi trong mt th : _ London: vo khang th k 19 c xem l thi k mnh lit ca sng m v vi tn gi l: sp u. nh im l vo nm 1952,sng m lm ti sm c con ng ca London v git cht khang 4000 ngi trong thi gian ngn l 4 ngy (v hn 8000 ngi

12

cht na cng chu nh hng ca n trong nhng tun,thng tip theo). _ Tehran:Vo thng 12 nm 2005,cc trng hc v cc vn phng cng cng phi ng ca Tehran, Iran v 1600 ngi nhp vin do sng m xm nhp vo b lc khi ca xe hi. _ USA: 30-31 thng 10 nm 1948, Donora, PA:20 ngi cht, 600 ngi phi nhp vin, hng ngn ngi chu nh hng. _ Thng 10 nm 1953 ti New York sng m git khong t 170 n 260 ngi. _ Thng 19 nm 1954 Los Angeles:lng sng dy lm ng ca cc trng hc,cc hat ng cng nghip b ngng li trong c thng. _ Cng ti New York,nm 1963 co 200 ngi cht v nm 1966 l 169 ngi cht v nh hng ca sng m. _ Thnh ph Bc Kinh Chm trong sng m,nhiu chuyn bay b hy,ng ca cc tuyn quc l chnh ni vi th ,nhiu ngi dn chn cc phng tin cng cng thay v t li xe,cc c quan kh tng khuyn co ngi gi v tr em nn trong nh trnh bnh v ng h hp.) 2. h c v t v c c oi v t cht Cc cy trng cng nh nhng lai thc vt nhy cm khc th b gy hi nhiu hn l sc khe ca con ngui nng ozon thp. Mt vi lai cy nh thuc l, rau bina, c chua v u m (pinto beans) l nhng lai nhy cm vi ozon. Nhng l cy trong khu vc c sng m quang ha xut hin nhng m mu nu trn b mt l sau chuyn sang mu vng. Lp ozon tng mt t c th hy hai l cy, lm gim s pht trin, kh nng sinh sn v qu trnh sinh sn. N c th gy ra s mt kh nng t v trc cc lai cn trng cng nh bnh tt v thm ch cn gy cht cy. i vi cc loi vt liu: ozon d dng phn ng vi nhng loi vt liu hu c, lm tng s hy hoi cao su, t si, nilon, sn v thc nhum. IV.13

Nhng bin php phng chng sng m quang ho, cng chnh l cc bin php lm gim nhim khng kh - l cc bin php nhm gim lng thi ra cc kh hydrocarbon v xt nitrogen thot ra t kh thi ng c hay cc qu trnh sn xut cng nghip: Gim cc kh thi t cc ng c : y vn l mt vn m c th gii ang quan tm. Cc nh khoa hc vn khng ngng nghin cu, v c rt nhiu gii php c a ra. (Thit b chuyn i-xc tc (catalytic converters) Thit b chuyn i-xc tc trong cc ng b xe l mt cch gim lng CO v NO sinh ra Cht xc tc c s fng l Platin hoc hp cht ca Platin v Rodi (rhodium) Platin xc tc cho phn ng ca nhng hidrocacbon cha chy ht( v f nh pentan) v ozy sinh ra CO2 v hi nc: C5H12 (pentane) + 8O2 (platinum catalyst) 5CO2 + 6H2O Ri xc tc cho phn ng gia CO v NO hnh thnh nn CO2 v N2: 2CO + 2NO rhodium catalyst 2CO2 + N2 Qu trnh hnh thnh N2 t NO phi xy ra nhanh hn so vi qu trnh oxi ha CO thnh CO2 , nu khng th ton b CO s b oxi ha thnh CO2 trc khi n c th c s dng lm gim hm lng NO ng c xe ch c th s dng b chuyn ha-xc tc nu chng s dng xng khng pha ch v ch trong xng lm cho cc cht xc tc mt hat tnh.) Gim cc kh thi t cc nh my: Cc nh my phi c cc h thng x l kh thi t tiu chun, cc ng khi phi cao. Phi tm kim v khuyn khch vic s dng cc ngun nng lng sch. i vi cc quc gia v cc t chc quc t: cn c cc lut nh, cc hip c qui nh c th v vn ny. (Theo tiu chun chu u th gii hn nng ozon nh hng ti sc khe con ngi l 110 mg/m3/8 gi, mc nh hng xu ti thc vt l 65 mg/m3/24 gi.

14

Gim nhim mi trng do ozon sinh ra lin quan cht ch vi vic gim VOC. n ngi ta c gim 70 - 80% lng VOCs pht tn so vi nm 1999. Cc t chc v chnh ph quan tm ti vic hn ch s dng dung mi trong sn xut sn v cc ngnh khc c thi ra VOCs. Cc Bo v Mi trng ca M (EPA) quy nh hm lng VOCs trong sn phi nh hn 340g/l.) KI SO SNG Q ANG HA gim bt s hnh thnh sng m quang ha th cn thit phi kim sot cc ngun thi nhng cht nhim s cp nh: NO v VOCs trong khng kh. l mt vn phc tp v khng th gii quyt mt cch d dng. N i hi phi c s hp tc gia chnh ph, cc khu cng nghip v cc c nhn. Mt vi gii php thay th cho vic kim sot cc ngun thi cng nghip v giao thng ( cc ngun thi chnh gy ra cc cht nhim s cp ) nh bo qun, s dng cc loi nhin liu thay th, v pht trn cc cng ngh mi. Mt vi bin php kim sot VOCs v NOx : 1. Kim sot VOCs Mt vi cng ngh mi c pht trin v nhu loi thit b khc nhau c s dng, mi loi ty thuc vo cc yu t khc nhau i vi vic km sat cc ngun thi ra VOCs a. Nng VOCs cao ( >500 ppm): 3 phng php thng s dng ph bin vi hm lng VOCs cao l: phng php ngng t hi ng lnh ( refrigerated vapour condensation), hp th hi bng dung mi ha tan (solvent vapour absorption), v pp flaring. Vic chn phng php no ty thuc vo nng thi cho php v gi thnh. Phng php ngng t hi ng lnh c ngha l s ngng t xy ra nhit xp x m 80oC. PP hp th hi bng dung mi ha tanc ng dng ph bin nhng ni m VOCs ( c cha kh ) c lm cho ni bong bng thng qua mt dung mi hu c c kh nng tip nhn VOCs doi dng dng kh. Cc cht VOCs sau c gii thot khi dung mi bng cch nung nng v partial vacuum. Sau chng c th c ngng t mt15

nhit cao hn rt nhu so vi nhit trong phng php ng lnh vi s vng mt ca mt lng ln cc kh tr. PP flaring( pp t ) c th c s dng x l lu lng v nng cao ca cc cht hu c d bay hi v thng i km vi cc bin php thu hi khc. Vic t cc hp cht hu c d bay hi khng ch lm mt i cc cht hu c d bay hi m to ra mt ngun thi NOx. V vy phung php ny khng c chp nhn nh l mt pp duy nht lai b VOCs vi nng cao. (ngha l n lun phi i km vi cc phng php thu hi cng nh x l Nox c sinh ra) b. Nng VOCs va phi (100-500 ppm) i vi nng VOCs va phi ca ngun thi, th phng php hp th carbon ti sinh hay t chy han tan c s dng. nhit trong khang t 750-1000oC cc hp cht hu c d bay hi b phn hy n 99%. Mt thit b trao i nhit c s dng lm nng lung kh bng ng hi trc khi em t tit kim nhin liu. Nhng l t s dng thm xc tc c th tit kim c nhin liu dng cho vic phn hy VOCs trn b mt xc tc 430oC. S ht bm cacbon ti sinh xy ra khi lung kh i qua mt lp m cacbon c hot ha. Cc hp cht hu c d bay hi uc hp th vo carbon. Nc v VOCs c thu hi thng qua qu trnh ngng t. Phng php ny c th t hiu sut 99% i vi nng VOCs t 10 n vi trm ppm. c.Nng VOCs thp (