Mụclục

TựasáchLờigiớithiệuPhầnI

i.Ởlàngii.Ngườibốnuôiiii.GánhxiếccủaôngcụVitalisiv.Nhàmẹv.Lênđườngvi.Bướcđầutrongnghềvii.Tôitậpđọcviii.Vượtngànbăngnộiix.Tôigặpmộtngườikhổnglồđihàibảydặmx.Ratrướccônglýxi.Trênthuyềnxii.Ngườibạnđầutiêncủatôixiii.Đứatrẻnhặtđượcxiv.Tuyếtvàsóixv.NgàiJoli-cœurxvi.VàoParisxvii.Mộtông“bầugánh”trẻconởphốLourcinexviii.MỏđáGentillyxix.Lisexx.Tôilàmvườnxxi.Giađìnhtantác

PhầnIIi.Tiếnlênii.Mộtthànhphốđeniii.Thợđunxeiv.Lụtmỏv.Trongngáchngượcvi.Côngcuộccứunạnvii.Mộtbàihọcnhạcviii.Conbòcủahoàngtửix.MáBarberinx.Giađìnhcũvàgiađìnhmớixi.LãoBarberinxii.Tìmkiếmxiii.GiađìnhDriscoll

xiv.Thờchakínhmẹxv.Capihưnếtxvi.Tãđẹpnóidốixvii.ChúArthur:–ÔngJamesMilliganxviii.NhữngđêmNoëlxix.MốilosợcủaMattiaxx.AnhBobxxii.Tãđẹpnóithậtxxiii.Giữagiađình

KHÔNGGIAĐÌNHNguyêntác:SansFamilleTácgiả:HectorMalotDịchgiả:HuỳnhLý

Nguồn:vput2006Làmlạiebook:NguyễnTuấnLinh

Ngàyhoànthành:26/4/2016TấtcảtênngườivàđịadanhtrongbảndịchđượcchuyểnvềtêngốctiếngPháp,Chia lại các chương và thêm một số chú thích dựa trên đối chiếu vớinguyêntáctiếngPháp,EbooknàykhônggiốngvớibấtcứbảningiấynàocủadịchgiảHuỳnhLý.

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

LỜIGIỚITHIỆUHectorMalot,sinhnăm1830ởmiềntâyBắcnướcPháp,làmộtnhàvăn

chuyên viết tiểu thuyết, được bạn đọc người Pháp yêu mến. Những tiểuthuyết của ông, như Không gia đình, Trong gia đình, Pompon, RomainKalbrisv.v…đềulànhmạnhvàhấpdẫn.Ôngmấtnăm1890.TrongtiểuthuyếtcủaMalot,Khônggiađìnhnổitiếnghơncả.Nóđãđược

giải thưởngcủaViệnHàn lâmvănhọcPháp.Nhiềunước trên thếgiớiđãdịch lại và xuất bản nhiều lần.[1]Từ một trăm năm nay nó đã trở thànhngườibạnthânyêucủathiếunhiPhápvàchâuÂu.Khôngnhữngthiếunhi,màcảnhữngbậcchamẹ,anhchị,thầygiáovàtấtcảnhữngaiyêumếntrẻem,chúýđếntrẻemđềuđọcnósaysưa,vìquamỗimộtcâuchuyệnlýthú,nógiảiđápchongườitanhiềucâuhỏiluônmớimẻvềviệcnuôidạythiếunhi.Khônggiađìnhkểchuyệnmộtembékhôngchamẹ,khônghọhàngthân

thích,đi theomộtđoànxiếcchó,khỉ,rồicầmđầuđoànấyđilưulạckhắpnướcPháp,sauđóbịtùởAnh,cuốicùngtìmthấymẹvàem.EmbéRémiấyđãlớnlêntronggiankhổ.Emđãchungđụngvớimọihạngngười,sốngkhắpmọinơi,“nơithìlừađảo,nơithìxótthương”.Emđãlaođộngmàsống,lúcđầudướiquyềnđiềukhiểncủamộtônggiàtừngtrảivàđạođức,cụVitalis,vềsauthìtựlậpvàkhôngnhữnglochomìnhmàcònbảođảmviệcbiểudiễnvàsinhsốngchocảmộtgánhhátrong.Đãcókhiemvàcảđoànlangthangmấyhômliềnkhôngcóchútgìtrongbụng.Đãcókhiemsuýtchếtrét.Đãcókhiembịlụtngầmchôntronggiếngmỏmườimấyngàyđêm.Đãcókhiemmắcoanbịgiảiratrướctòaánvàbịbỏtù.Vàcũngcókhiemđượcnuôinấngđànghoàng,noấm.Nhưngdùởđâu,trongcảnhngộnào,emvẫnnoitheonếprèndạycủaônggiàVitalisgiữphẩmchấtlàmngười,nghĩalàngaythẳng,gandạ,tựtrọng,thươngngười,hamlaođộng,khôngngửatayxinxỏ,khôngdốitrá,giangiảo,nhớơnnghĩa,luônluônmuốnlàmngườicóích.BêncạnhRémicóchúbénghệsĩMattiakhônngoan, linh lợi, tháovát,

tậntìnhvớibạn,mộttàihoanghệthuậtnởsớmcộngvớimộttấmlòngvàng;conchóCapikhônnhưngườivàrấtcónghĩa;conkhỉJoli-Cœurliếnláuvàđángthương…Nhữngconngườivàconvậtởđâyđượcdựnglênlinhhoạtsốngđộng,gâynhiềuhứngthúchobạnđọcnhỏcủachúngta.QuacâuchuyệnphiêulưuhếtsứchấpdẫncủachúbéRémi,ngườitathấy

quyển sách cangợi laođộng, cangợi tinh thần tự lập tự tin của tuổi trẻ,pháthuyý thứcchịuđựnggiankhổvà tậpquánxoay sở tháovát,đềcaonghệthuật,khuyếnkhíchtìnhbạnchânchính.Nóphảnánhcảnhlaođộng

vàsinhhoạtbấpbênh,nguyhiểm,đầyđedọacủanhữngngườithợmỏvàcủanhândânlaođộngthànhphốtrongxãhộitưsản.Đồngthờinóthểhiệncáithựctếlàtìnhthươngngười,lòngbiếtơn,tìnhhữuáigiaicấpởvềphíanhữngngười laođộng.Quyểnsáchlạidiễntảnhiềucảnhđẹpthiênnhiên,nhiềucảnhsinhhoạthấpdẫnởnôngthônvàthànhthị,giúpbạnđọcthêmphầnhứngthútrongkhitheodõicâuchuyện,lạicóthểmởrộnghiểubiết.Nhưng Không gia đình dưới conmắt chúng ta không phải là một viên

ngọckhôngvết.Domộtnhàvăntưsảnviết–dùlànhàvăntiếnbộ–cuốnsáchvẫnkhôngkhỏimangnhữngsailầmcủatưtưởngvàquanniệmxãhộicủaôngta.Tácgiảtônsùngnhữngngườigiàusang,códanhvọng,lịchsự.ÔngđãdànhchoRémimộtbàmẹđạitưsảnvớimộtgiatàikếchsù,đểchokhi nhận ra mẹ, Rémi có sẵn của cải đó mà đền ơn trả nghĩa. Làm nhưkhôngcótiềnmuônbạctriệuthìngườitakhôngcócáchgìtỏlòngbiếtơn!DướingòibútcủatácgiảRémiquítrọngngườilaođộng,nhữngngườicótấmlòngtốt,nhưngđốivớinhữngngườicóđịavịxãhội,cócửchỉlịchsự,nghĩalàcócáivỏđẹpđẽ,caosang,Rémimớithậttrốmắtkhâmphục.ƯớcmơcủaRémi–màđấylàmộtmặthạnchếcủatácphẩm–làđượchưởngmộtcuộcsốngvànglụanhưhọ,đượctrởthànhnhữngconngườisangtrọngnhưhọ.Đólàđiềumàchắcchắnlàcácbạnđọcthiếunhichúngtangàynaykhôngtánthành,càngkhôngđểchobịtiêmnhiễm.Ngườidịchtậptruyệnkhôngmongmuốngìhơnlàkhiđọcsách,cácbạn

vừathấyhứngthú,vừahọctậpđượcnhiều,đượcthưởngthứcmộttácphẩmvănhọccógiátrịđồngthờicũngrútrađượcnhữngđiềutốtnêntheo,nhữngđiềuhạnchếnêntránhtrongviệctudưỡng,rènluyệncủamình,hoặctrongviệcnuôidạyconemsaunày.

HUỲNHLÝ

PHẦNTHỨNHẤTI.ỞLÀNG

Tôilàmộtđứatrẻngườitanhặtđược.Tuyvậy,chođếnnămlêntám,tôivẫntưởngtôicómẹcũngnhưmọiđứa

trẻkhác,vìmỗikhitôikhócthìluônluôncómộtngườiđànbàdịudàngômtôivàolòng,âuyếmru,khiếnchonướcmắttôingừngchảy.Mỗikhitôilêngiườngngủ,cũngcómộtngườiđànbàđếnhôntôi.Vàkhi

giórétthángchạptrátnhữngbônghoatuyếtvàocửakínhtrắngxóa,bàấyvừaấpủchântôitrongđôibàntaytrìumếncủabà,vừahátchotôinghemộtbàihátmàgiờđâytôivẫncònnhớđiệuvàlõmbõmvàilờica.Khi tôi chăn con bò sữa ở ven đường đầy cỏ, hoặc ở những đám cây

hoang,ládạimàgặpmộttrậnmưadôngbấtngờđổxuống,thìbàchạyđếnđóntôi,bắttôinúptrongchiếcváylencủabàvàtúmváylêncheđầuchevaichotôicẩnthận.Mỗilầncóchuyệngâygổvớibạnbèthìbàdỗtôi,bảotôikểchobànghe

nhữngnỗibựcbộichấtchứatronglòngvàhầunhưlúcnàobàcũngtìmđượcnhữnglờithíchhợpđểanủitôi,hoặctỏrađồngtìnhvớitôi.Quanhữngviệcấy,vàbaonhiêuviệckhácnữa,từgiọngnói,cáchnhìn,

cáivuốtvechođếnnhữnglờitráchmắngôntồn,tôiyêntríbàlàmẹtôi.Tôiđượcbiếtbàkhôngphảilàmẹđẻ,màchỉlàmẹnuôi,nhưthếnàyđây.LàngtôigọilàlàngChavanon.Nóichođúngthìđólàcáilàngởđótôilớn

lên, tôisốngthờithơấu,chứtôi làmgìcóquêhương,cónơichônraucắtrốn,cũngnhưtôiđãkhôngcóchacómẹgìcả.LàngChavanonlàmộttrongnhữnglàngnghèonànnhấtởmiềnTrungnướcPháp.Khôngnghèovìdânlàngchâylười,màchínhvìnóởvàomộtvùngđất

đaicằncỗi.Đấtmặtrấtmỏng,muốnmùamàngtốt,phảicóphân,vôi,mànhững thứ này trong vùng quá hiếm.Vì thế, người ta thấy ít những cánhđồngtrồngtrọtmànhannhảnnhữngđámcỏhôi,câydại.Hếtnhữngđámấythìlàđịahạtcủanhữnglăngdơ.[2]

Trêncáclăngdơcaoấy,giólạnhthổirátlàmtápnhữnglùmcâythưathớtcànhnhánhvặnvẹoquaycuồng.Muốnthấycâycốixanhtốtthìphảirờibỏcaonguyên,xuốngcácthung

lũngcạnhsông,ởđấycónhữngcâydẻcaotovànhữngcâysồivạmvỡ.Cái nhà tôi sốngnhữngnămđầu của tuổi thơ ấudựng trongmột thung

lũngnhưthế,trênbờconsuốinướcchảyxiếtđổvàomộtphụlưucủasôngLoire.

Cho đến năm lên tám, tôi chưa hề thấy đàn ông trong nhà, tuymá tôikhôngphảilàgóabụa.ChồngbàvốnlàthợđáđilàmănởParisnhưphầnđôngnhữngngườithợkháctrongvùng.Từngàytôibắtđầuhiểubiếtsựviệcchungquanhmìnhthìtôichưathấyôngtavềlànglầnnào.Thỉnhthoảngcóbạnbèvềquê,ôngtamớinhắntinvề:“Này,bácBarberin,bácgiaivẫnđượcmạnhkhỏeđấy!Bácấynhờtôitin

chobácbiếtlàcôngviệclàmănkhálắmvàbácấygửichobácsốtiềnnàyđây.Bácđếmđichứ!”Chỉ có thế thôi.Chừngấy tin tức,máBarberin cũngcho làđủ rồi: ông

chồngmạnhkhỏe;ônglàmratiền,kiếmănđược,còngìnữa!Đừngtưởngông Barberin ở Paris lâu thế là vì có điều bất hòa với vợ. Không hề cóchuyệnnhưthế.ÔngtaởlạiParislàdocôngviệclàmănbắtbuộc,thếthôi.Lúcgià,ôngsẽtrởvềởvớivợ.Vớisốtiềndànhdụmđược,đếnngàytuổigiàsứcyếu,vợchồngkhônglolâmvàocảnhcơhàn.Mộtchiềuthángmườimột,cómộtngườilạmặtdừnglạitrướccổngvườn

nhà. Tôi đang bẻ củi chà là ở bục cửa.Người ấy khôngmở cổngmà chỉnghểnhđầunhòmvào,nhìntôimàhỏicóphảinhàbàBarberinởđâykhông.Tôimờiôngtavào.Ôngtađẩycửa,làmchosợidâybuộckêucótkét,rồi

bướcchậmrãiquasân.Tôichưabaogiờthấyailấmbùnbêbếtnhưôngnày.Nhữngmảngbùn,

mảngcònướt,mảngđãkhô,trátkhắpngườitừđầutớichân.Chỉnhìnnhưngcũngđủbiếtôngtađãđirất lâutrênnhữngconđườnglầylội.Nghetiếngchúng tôi,máBarberinchạy ra.Khikháchbướcquabậccửa thìmácũngvừatới,haingườigặpnhau.Kháchnói:-TôiđemtintừParisvềđây!Đólànhữnglờigiảndịtaichúngtôingheđãquen.Nhưngmàgiọngnói

lầnnàykhônggiốngnhưmọibận,khônggiốngnhưnhữngkhingườikháchnói:“Bácgiaibìnhyên.Côngviệclàmăntốt”.MáBarberinchậphaitayvàonhau,kêu:-Ôitrờiơi!ChắccótaihọagìxảyđếnchoôngJérômenhàtôirồi!-Vâng,quảcóthế.Nhưngbàcũngkhôngnênquáhoảnghốt!Ôngnhàbị

thương,đúngđấy,nhưngôngấykhôngchết.Cóđiềuchắcchắnsẽbịquè.Hiệngiờôngấycònnằmởbệnhviện.Tôinằmgiườngbêncạnh,nênnhântôivềquê,ôngấynhờtôitạtquađưatinchobàbiết.Tôikhôngdừnglạiđâylâuvìcònphảiđibadặmđườngnữa,màtrờisắptốirồi.MáBarberinmuốnbiết tường tậnhơn,nênmờikháchở lạiăncơm tối.

Mánóiđườngxấulắmvàngườitađồnởtrongrừngcóchósói,chibằngđểsángmaihãyđi.

Kháchngồivàobêncạnhbếplò,vừaănvừakểchochúngtôinghetainạnxảy ra như thế nào: ôngBarberin bịmột giàn giáo đổ xuống đè suýt bẹpngười.Ngườichủthầuviệnlẽôngtakhôngcónhiệmvụgìphảiđứngởchỗấy,nênkhôngtrảchoôngtamộtkhoảnbồithườngnàocả.Ôngkháchnói:-ThậtkhôngmaychoôngBarberin,tộinghiệpôngấy!Thậtkhôngmay!

Cónhữngtênláucá,nhâncơhội tươngtựđãvớđượcmộtkhoảnthựclợiđồngniên.[3]Cònôngnhàthìchẳngđượcgìsất!Ôngkháchvừahơđôiốngquầncứngcồmcộpbùnkhô,vừa luônmồm

nhắcđinhắclạimấytiếng“thậtkhôngmay”vớimộtvẻ thươngcảmchânthành.Sựxuýtxoacủaôngchứngtỏôngsẵnlòngchịutàntậtđểvớđượcmộtmónthựclợi.Ôngkếtthúccâuchuyện:-Tuythế,tôicũngkhuyênôngnhàcứđệđơnkiệnlãochủthầu.-Kiệntụngthìtốnkémchếtđi!-Tốnđấy,nhưngđượckiệnthìcũngbõchứ!MáBarberinmuốnđiParisnhưngchuyệnđóđâucóphảidễ:đườngsáxa

xôitốnkémquá.Sángsớmhômsaumácontôixuốnglàngdướitìmchaxứđểhỏiýkiến.

Chaxứchưamuốnđểchomáđi,trướckhibiếtchắcđinhưthếcógiúpíchgì cho chồng không. Cha viết thư cho ông giáo sĩ ở bệnh viện nơi ôngBarberin đương nằm điều trị. Vài ngày sau, có thư trả lời nói rằng máBarberinkhôngcầnđi,chỉcầngửimộtsốtiềnlênParisđểchochồngkiệnngườichủthầu.Ngàythángtrôiqua.Thỉnhthoảnglạicóthưvề, thưnàocũngthúcgiục

gửi thêmtiền lên.Bức thưcuốicùng thúcbáchhơncả,nhắn rằngnếuhếttiềnthìbánconbòsữađimàgửi.Nhữngaiđãsốngởnôngthôncùngvớibàconnôngdânđềuhiểunỗiđau

khổhãihùngchứa trongmấy tiếng:bánconbò sữa.Đốivớinhà sinhvậthọc,conbòlàmộtconvậtthuộcloàinhailại.Dướiconmắtcủakháchdungoạn,nólàconvậtlàmchophongcảnhtăngthêmvẻđẹpkhitrênthảmcỏnóngẩngcáimõmđennhánhđẫmhơisươngcủanólên.Vớitrẻemthànhthị,đólànguồncungcấpcàphêsữavàphómátđánhkem.Nhưngđốivớingườinôngdân,nócònquíbáuhơnnhiều.Dùchonghèoxácnghèoxơ,dùgia đình con cái có đông đến đâu, cómột con bò sữa trong chuồng cũngkhôngsợđói.Chỉmộtcáithừnghaymộtsợidâyquấntrênsừngthôicũngđủđểchomộtembéchăndắtnóăndọccácconđườngphủđầycỏ,ởnhữngnơikhôngthuộcvềai.Vàthếlàchiềuđến,cảnhàcóbơnấuxúp,cósữađểănvớikhoaitây.Bốmẹ,concái,lớnnhỏđềusốngnhờvàoconbòsữa.Cũng nhờ có con bò sữamàmá con tôi sống đầy đủ đến nỗi hầu như

khôngcầnănthịt.Khôngnhữngnólàvúnuôicủachúngtôi,nócònlàbầubạn,làchỗchântình.Thậtvậy,đừngtưởngbòlàmộtconvậtngungốc.Trái lại,nórất thông

minh,nócónhữngđứctínhmàbiếtcáchrènluyệnthìcònpháttriểnnhiều.Chúngtôivỗvềnó,nóichuyệnvớinóvànóhiểuchúngtôi.Vềphầnnó,vớiđôimắtto,tròn,hiềndịu,nóbiếtcáchlàmchochúngtôihiểunómuốngì,nócảmthấy thếnào.Nói tómlại,chúng tôi rấtyêu thươngnóvànócũngyêuthươngchúngtôi.Ấythếmàphảilìabỏnóđấy!Vìrằngchỉcócách“bánconbòsữađi”thì

mớilàmchoôngBarberinthỏadạ.Mộtbácláitớinhàchúngtôi.BáctaxemxétconRoussetterấtkỹ,sờnắn

nómãi,vừasờvừalắcđầuravẻkhôngưngý.Báctanhắcđinhắclạihàngtrăm lần rằng con bò không vừa ý bác ta chút nào.Bác chê nó là bò nhànghèo,khóbánlạilắm.Khôngcósữa,bơlạikémchất.Chênhúnchán,rútcục bác cũng đồng ýmua, nhưng bảomua là vì lòng tốt, muốn giúpmáBarberinthôi,vàcũngvìthấymálàngườitrunghậu.Tội nghiệp cho con Roussette. Hình như nó hiểu cả nên nó nhất định

khôngchịurakhỏichuồngvàkêurốnglên.Bácláiđưachiếcroidaquấnởcổbácchotôivàbảo:-Nàychúbé,luồnraphíasaumàđuổinóra.-Ấychớ,cáiđókhôngđược.MáBarberinnóithếrồicầmlấychiếcdâydắtvàdịudàngdỗnó:“Nàocô

gái, đi đây, đi đâynào!”Thế là conRoussette nghe theokhông cưỡng lạinữa.Ratớiđường,bácláicộtnóvàosauxe.Nóđànhphảibướclíuríutheoconngựa.Chúng tôi trởvàonhàrồi,nhưngmãimột lúc lâuvẫncònnghethấytiếngnórống.Thế là chẳng còn sữa, chẳng còn bơ nữa. Buổi sángmộtmẩu bánhmì

suông,buổichiềukhoaitâychấmmuối.BánconRoussetteđượcíthômthìtớingàythứbangảmặnsautuầnchay.

[4]Năm trước,nhândịpnàymáBarberinđã thết tôimộtbữabánhkẹpvàbánhránratrò.Tôiănnhiều,rấtnhiều,khiếnmáhếtsứcvuithích.NhưngmàhồiđócònconRoussettenêncònsữađểnhàobộtvàcóbơđểrán.BâygiờkhôngcònconRoussettethìcũngchẳngcósữa,chẳngcóbơ,chẳngcóngày thứ ba ngả mặn nữa rồi! Tôi buồn rầu nghĩ bụng thế. Nhưng máBarberinđãdànhchotôimộtsựbấtngờ.Xưanaymávốnkhôngquenvaymượn,nhưnglầnnàymácũngcốvaycủabàhàngxómnàymộtchénsữa,củabàkiamộtmiếngbơ.Vìthế,đếntrưatôivềnhàthìthấymáđangtrútbộtvàomộtnồiđấtlớn.

-Ơnày,bộtmì!Tôivừanóithế,vừalạigầnmá.Mámỉmcườitrảlời:-Phảirồi,đúnglàbộtmìđấy,Rémiạ!Bộtmìtrắnghảohạng.Nàycon

xem,mùithơmphức!Tôikhôngcóganhỏimálấybộtralàmgì.Chínhvìtôinónglòngmuốn

biếtquánêntôilạicàngkhôngdámhỏi.Vảlạitôiđãđịnhgiảvờnhưkhôngbiếthômnaylàngàythứbaănmặnđểkhỏitủilòngmá.Mánhìntôi,hỏi:-Ngườitadùngbộtmìlàmgìnào?-Làmbánhmì.-Cònlàmgìnữa?-Khuấycháo.-Rồicònlàmgìnữa?-Chà!Conkhôngbiết.-Có,conbiếtđấy.Nhưngconlàmộtđứatrẻngoan,nênconkhôngnóira

đấy thôi.Conbiếthômnay làngày thứbaănmặn, tức làngàybánhkẹp,bánhrán.Nhưngconthấynhàkhôngcósữa,cóbơnênconkhôngnỡnhắcđến,cóphảikhôngcon?-Ôi,máơi!-Máđãđoántrướcnênmáxoayxởđểchongàythứbaănmặncủacon

khôngđếnnỗixámngắt.Nàyconnhìnvàotrongcáithùnggỗkiamàxem.Tôinhanhnhảumởnắpthùnglênthìquảthấynàobơ,nàosữa,nàotrứng,

cócảbaquảtáonữa.Mánói:-Đưatrứngđâychomá.Tronglúcmáđậptrứng,congọttáođi.Tôi cắt táo ra từng khoanh. Má đập trứng vào bột và đánh lên, thỉnh

thoảnglạiđổvàomộtthìasữa.Khibộtđãkhuấyđều,máBarberinvầncáinồilêntrêntronóng.Thếlàchỉcònđợiđếnchiềuthôi,vìđếnbuổitốichúngtôimớiănbánhkẹpvàbánhrán.Thú thật, cáingàyhômđó, tôi thấynódài làmsaovàđãđôiba lần tôi

chạyđếnnhấcchiếckhănphủtrênnồibộtđểdòmthử.Mábảo:-Conlàmthếlạnhbộtmất,rồinókhôngdậymentốtđâu!Nhưngbộtdậyrấttốt.Trênmặtbột,cónhữngbongbóngphồnglên,vỡlỗ

chỗ.Từcáinồibộtlênmenấytỏaramộtmùitrứngvàsữangonlành.Mábảo:-Conbẻchomámộtmớcủivụn.Phảiđốtlửachođượm,đừngcókhói.Rồimáthắpnếnlên:

-Conchothêmcủivàolòđi.Tôilàmngaykhôngđợinóihailần,vàngaysauđó,mộtngọnlửacaobốc

cháytronglò,ánhsángấychậpchờntỏarakhắpbếp.MáBarberinlấycáichảotreoởtườngđặtlênbếplò.-Đưabơđâychomá!Málấymũidaoxénmộtcụcbơbằngquảhồđàochovàochảo.Bơchảy

ra,reoxèoxèo.Ôi!Cáimùithơmlàmnhỏdãi,cáimùithơmvìđãvắnglâungàynêncàngkíchthíchmiệnglưỡita!Ôi!Khúcnhạcvuivẻcủachảobơliudiutítáchtrênlò!Tôichămchútheodõibảnnhạcấy,nhưngvẫnnghenhưởngoàisâncó

tiếngchânngười.Aiđếnámchúngtôigiờnàynhỉ?Hẳnlạilàmộtbàhàngxómsangxinlửađây.Tôikhôngthèmchúý,vìmáBarberinvừavụcmôivàotrongnồiđất,múc

đổvàolòngchảomộtmẻbộttrắngtinh.Quảkhôngphảilàlúcnghĩvơvẩnđếnchuyệnkhác!Nhưngchínhvàolúcbấygiờthìcótiếnggậylạchcạchtrênbụccửa,rồi

cánhcửathìnhlìnhmởtoang.Khôngngoảnhcổra,máBarberinhỏi:-Aiđấy?Mộtngườiđànôngbướcvào.Dướiánhlửachiếutápvàongườiôngta,tôi

thấyôngmặcáobờlutrắng,taycầmcáigậylớn.Ôngnói,giọngcụccằn:-Ởđâyngườitatiệctùnggìđấyà?Xincứtựnhiên.MáBarberinvộivàngđặtchảoxuốngđấtkêulên:-Chao,trờiơi!ÔngJérômeđấyư?Rồimácầmtaytôi,đẩytôiratrướcmặtngườiđó.Ôngtavẫnđứngởbục

cửa.Mánói:-Baconđấy!

II.NGƯỜIBỐNUÔITôitiếnlạigầnôngta,địnhômôngta,nhưngôngtalấyđầugậycảntôi

lại:-Cáithằngnàylàthằngnào?-ThằngRémiđấy!-Mánócónóivớitôilà…-Ờ…vâng,nhưngmà…khôngphải,bởivìrằng…-À,khôngphải,khôngphải!…Ôngtagiơcaochiếcgậy,đilạichỗtôi.Tựnhiêntôilùilại.Nàotôiđãlàmgìsaitrái?Tôicótộitìnhgì?Tạisaolạiđốixửvớitôinhư

thếkhitôichạyđếnđịnhômhônông?Tôichưakịpsuynghĩvềnhữngcâuhỏinhưvậyđangdồndậptrongđầuócrốibengcủatôithìđãngheôngtanói:-Cácngườiđangchuẩnbịănmặnngàythứbađây.Thậtlàđúnglúcvìtớ

đangđóingấu.Ăntốicógì?-Tôiđanglàmbánhkẹp.-Tôibiết.Nhưngmàmánóđịnhchomộtngườimangmườidặmđường

trênđôichânănbánhkẹpà?-Nhàchẳngcòngìcả,tôicóbiếtôngvềđâu?-Sao?Khôngcòngìà?Khôngcógìăntốià?Ôngtađưamắtnhìnquanhnhà:-Cóbơđâynày.Ônglạiđưamắtlêntrầnnhànhìnvàochỗxưakiavẫntreomỡlợn.Nhưng

đãtừlâucácnóctreotrốngtrơkhôngcógìcả,chỉcómấytúmhànhvàtỏilủnglẳngởxànhà.Ôngtalấygậychọcchomộttúmhànhrơixuốngvànói:-Hànhđây!Bốnnămcủhành,mộtmiếngbơ,thếlàcómộtnồixúpngon.

Mánóhãybỏbánhkẹpravàchohànhvàochảophiđi.Bỏbánhkẹpởchảora!MáBarberinkhôngcãilại.Chẳngnhữngthế,bà

cònvộivãlàmtheolờichồngtronglúcôngtangồitrênchiếcghếdàiởcạnhlòsưởi.Tôikhôngdámrờikhỏichỗmàcáigậycủaôngtađãđẩytôilùiđến.Tôi

đứngtựavàochiếcbàn,đểýngắmconngườiông.Ôngtatuổiđộnămmươi,vẻmặtcụcmịch,dángngườinghiệtngã.Thươngtíchđã làmchođầuônglệchvềbênphảivàcái tậtđócàngkhiếnchongười ta thấychờnchợnkhi

nhìnthấyông.Mátôilạibắcchảolênbếp.ÔngBarberinnói:-Thếmánóđịnhnấuxúpvớichútxíubơthếkiaà.Rồitựtayôngcầmđĩabơchútsạchvàochảo.Thếlàđiđờibơ,vàcốnhiêncũngđiđờibánhkẹp!Giánhưvàolúckhácthìchắcchắncáitaihọaấyđãlàmchotôixúcđộng

lắm.Nhưngkhiđótôichẳngcònbụngdạnàomànghĩđếnbánhkẹpvàbánhránnữa.Tôichỉcònbănkhoănvềmỗimộtviệc:chínhcáiconngườinghiệtngãấylạilàbatôi.“Ba tôi!Ba tôi!”Đó làmấy tiếngmà tựnhiên tôi lặpđi lặp lạinhưcái

máy.Chưabaogiờtôihìnhdungrõrệtnhưthếnàolàmộtngườicha.Tôitưởng

tượnglờmờrằngngườichachẳngquachỉlàmộtngườimẹcógiọngnóiồồmàthôi.Đếnnay,khinhìnthấyngườichaởđâutrêntrờirơixuốngchotôiđó,tôi

cảmthấyđauđớnhãihùng.Vừarồitôimuốnômhônchatôi,nhưngchatôiđãlấyđầugậyđẩytôira.Tạisaovậy?KhitôihônmáBarberinchẳngbaogiờmáđẩytôiracả,tráilạimácònbếxốctôilên,ômchặttôivàolòng.Ôngtabảotôi:-Đừngcứsừngsữngnhưtrờitrồngấy,maumàdọnbátđĩarabànđichứ!Tôivộivàngtuân lệnh.Xúpđãchín,máBarberinmúcrađĩa.Thế là từ

bên lò sưởi, ông ta đứng dậy đi lại bàn ngồi xuống và bắt đầu ăn. Thỉnhthoảngôngchỉngừnglạiđểnhìntôi.Tôikhôngtàinàonuốtđược,vìbốirối,longại.Tôicũngnhìnôngtanhưngchỉđámnhìntrộm.Khigặpđôimắtôngtathìtôilạicúimặtxuống.Độtnhiênôngcầmthìachỉvàotôi:-Thườngngàythằngnàynóăncókhỏehơnbữanaykhông?-Ồ,nóănđượclắmchứ!-Mặcxácnó!Ítăn,ítuốngthìcònđược!TấtnhiênlàtôichẳngmuốnnóigìvàcảmáBarberincũngkhôngmuốn

bắtchuyện.Máđiđilạilạiquanhbàn,chămchúphụcdịchôngchồng.Ôngtalạihỏitôi:-Màykhôngđóià?-Không.-Thếthìđingủđi,vàcốngủngaynhé,khôngthìtaonổigiậnlênđấy!MáBarberinđưamắtnhìntôi,ýmuốnbảotôivânglờiđi,đừngcócãilại.

Nhưnglờidặndòđócũngthừavìtôikhônghềcóýchốngđối.

Như ở phần lớn nhà nông dân, nhà bếp của chúng tôi cũng dùng làmbuồngngủ.Cáibàn,cáithùnggỗ,cáitủđựngbátđĩa,nóichungnhữngđồđạcđượcdùngchoviệcdọnănđềukêcạnhlòsưởi.Ởphíabênkialàgiườngngủ.Giườngcủatôiởxungquanhcóchăngdiềmvảiđỏ.Tôivộivàngcởiáolênnằm.Nhưngkhôngsaongủđược.Người takhôngngủ theomệnh lệnh.Người tachỉngủkhibuồnngủvà

khi trong lòngyên tĩnh.Vậymà tôi lại khôngbuồnngủvà trong lòng tôicũngkhôngyêntĩnh.Tráilạitôirấtbănkhoăn,hơnnữacònđaukhổ.Cáingườiấymàlàchamìnhư?Làchathì tạisaoôngta lạiđốixửvới

mìnhtànnhẫnthế?Úpmặtvào tường, tôi cốgắngxuađuổinhữngýnghĩ ấyvàmongngủ

thiếpđitheolệnhcủaôngta.Nhưngkhôngtàinàonhắmmắtđược.Giấcngủkhôngđếnvàchưabaogiờtôilạithấytỉnhtáonhưlầnnày.Một lúcsau,khôngbiếtchừngbaonhiêulâu, tôinghethấycóngười lại

gầngiườngtôi.Nghebướcchânđóchậmchạp,nặngnề,kéolêchân,tôibiếtngaykhôngphảilàmáBarberin.Mộthơithởnónghổibayquatrêntóctôi.Cótiếngthầmthìhỏi:-Màyngủchưa?Tôinhấtđịnhkhôngtrảlờivìmấytiếng:“taonổigiậnlên”vẫncònvăng

vẳngbêntaitôi.-Nóngủ rồi đấy! –MáBarberin nói –Hễnằmxuống là ngủngay, nó

quenthếrồi.Ôngcứnói,khôngsợnónghethấyđâu.Đánglẽ tôiphảinói tôichưangủ,nhưngtôikhôngdám.Người tađãra

lệnhchotôingủ,tôikhôngngủlàcólỗi.MáBarberinhỏi:-Việckiệntụngcủaôngđếnđâurồi?-Thua rồi!Quan tòaxử tôibịnạn là lỗi tại tôi tựdưngđứngdướigiàn

giáo,chủthầukhôngphảiđềnđồngnàocả.Đếnđấy,ôngtađấmbànđánhthìnhmộtcáirồilầubầuchửirủa,không

nóiđượcmộtcâutửtế.Ngaysauđó,ôngtalạitiếp:-Thuakiện,tiềnmất,tậtmang,nghèođói,thếđấy!Thếmàcònchưađủ

đâu!Bướcchânvềđếnnhàlạicònthấyngườitacưumangmộtđứatrẻ.Mánóhãynóirõtôinghetạisaománókhônglàmtheolờitôidặn?-Vìtôikhônglàmđược!-Khôngmangnóđitrạitrẻrơinổià?-Mộtđứabénuôibằngsữamìnhvàmìnhthươngyêuthìsaođànhlòng

vứtbỏđinhưthếđược?-Cóphảiconđẻcủamánóđâu!-Ấy,tôicũngmuốnlàmtheolờiôngbảonhưngchínhlúcđónólạiốm.-Ốmà?-Phải, nóốm,mangnóđến trại trẻ rơi như thế làkhôngphải lúc, phải

khôngông?Mangđếnthìcũngbằnggiếtnóđiấy.-Thếkhinóđãkhỏiốmrồithìsao?-Nàonócókhỏingaychođâu!Hếttrậnốmnàylạiđếntrậnốmkhác:nó

ho,tộinghiệpthằngbé,nóhonghemàxótruột.ẤythằngNicolasnhàtamấtđicũngvìthế.Tôicảmthấyđưathằngnàyratỉnhthìnócũngđếnchếtnhưthằngbéấythôi.-Thếcònsauđó?-Ngàythángquađi.Tôiđãcốcônglầnnữađếnlúcđóthìtôitưởngtốnít

nữachẳngsao.-Hiệngiờnóbaonhiêutuổirồi?-Lêntám.-Thếthìnămnaylêntám,nósẽvềcáichỗmàđánglẽxưakianóphảivề,

vànhưthếnólạicàngcảmthấykhóchịuhơn.Ấylàmnhưbàngàytrướcchỉtổhạinóthôi.-Ôi,ôngJérômeơi,ôngđừnglàmthế!-Đừnglàmthế!Aicấmđoántôi?Mánótưởngnhàtagiữnómãiđược

đấyà?Mộtlúcimlặng,Từnãytôixúcđộngquá,cứthấynghẹntắcởcổ,bâygiờ

mớithởđược.GiâylátsaumáBarberinnóitiếp:-Chaoôi!ThànhphốParisđãlàmchotínhtìnhôngthayđổiđinhiềuquá!

TrướckiachưalênParisôngkhôngănnóinhưthế.-Cũngcólẽ.Cóđiềunàychắcchắn:Pariscólàmchotôiđổitínhthìnó

cũng làmcho tôiquèquặtnữa.Bâygiờ làm thếnàonuôiđượcmiệngbà,miệngtôi?Hếtsạchcảtiền!Conbòsữabánmấtrồi.Mìnhđãchẳngcócáigìbỏvàomồm, lạicònđinuôibáocômột thằngbékhôngphải làconmìnhnữahaysao?-Nólàcontôi!-Chẳngphảilàconbàmàcũngkhôngphảilàcontôi.Nókhôngphảicái

hạngconnôngdân.Tronglúcăntốitôingắmnómãi:nólàmộtthằngbéẻolả,gầycòm,taychânlẻokhẻo.

-Nóxinhnhấtvùngđấy!-Tôicónóichuyệnxấuđẹpđâu!Xinhmàlàmquáigì!Chỉcầnkhỏethôi!

Ngườitacóbẻcáixinhramàănđâu!Cứnhìnđôivainómàxem,cóphảilàconnhàlaođộngkhông?Nólàconnhàthànhthị,ởđâychúngtakhôngcầncáingữấy.-Tôicamđoanvớiôngnó làmộtđứa trẻngoan,nó tinhkhônnhưmột

conmèo,vàlạitốtbụngnữa.Nósẽlàmlụngchomình.-Tronglúcchờđợinólàmchomìnhthìmìnhhãylàmchonóđã!Màtôi

thìtôikhônglàmđượcnữa.-Thếđếnkhibốmẹnóđòinóvềthìôngnóisao?-Bốmẹnóà!Nócóbốmẹkhôngđãchứ?Nếucóthìtừtámnămnay,tất

bốmẹnóđãđitìmnóvàgặpnórồi!Ôichao!Tôithậtlànguxuẩn,cứtinchắclànócóbốmẹ,mộtngàykiabốmẹnósẽđếnxinnóvàđềncôngbấylâumìnhnuôinấngnó.Chẳngquamìnhlàmộtthằngngây,mộtthằngngốc.Đừngtưởngrằngtãnósang,cóviềnren,thìtấtbốmẹnósẽđitìmnó…Cólẽbốmẹnóchếtcảrồicũngnên.-Nếubốmẹnóchưachết,vàmộtngàykiahọđếnhỏichúng ta thì thế

nào?Tôithìtôitinchắclàhọsẽđến.-Đànbàthậtlàkhónói,đãmuốncáigìthìcứgiữkhưkhư!-Nhưngmànếuhọđếnthìthếnàocơchứ?-Thìmìnhbảohọlạitrạitrẻrơimàhỏi.Thôinóithếđủrồi.Câuchuyện

nàylàmtôibựcmìnhlắm.Ngàymaitôisẽdẫnnóđếnôngxãtrưởng.BâygiờtôilạithămbácFrançoismộtchút,chừngmộttiếngtôivề.Cánh cửa mở ra rồi đóng lại. Ông ta đi rồi. Tôi vùng dậy và gọi má

Barberin:-Ôi!Máơi!Máchạyđếnbêngiườngtôi.-Mákhôngđểconđitrạitrẻrơi,phảikhônghảmá?-KhôngRémicủamáạ,khôngđâu!Vàmáômchặttôivàolòng,hôntôiâuyếm.Sựvuốtvecủamálàmtôi

hởidạ,nướcmắtngừngchảy.Mádịungọthỏi:-Thếconkhôngngủà?-Nàophảitạicon!-Mákhôngmắngconđâu.ThếôngJérômenóigì,connghehếtcảchứ?-Vâng,connghenóimákhôngphải làmẹđẻcủacon,màôngấycũng

khôngphảilàchađẻcủacon.Tôinóicâuấyvớihaigiọngkhácnhau:tôiđaubuồnnhậnthấymákhông

phải làmẹđẻtôi,nhưngtôi lại thấysungsướng,gầnnhưtựhàovìôngtakhôngphải làcha tôi.Hai tìnhcảm tráingượcnhaubộc lộquagiọngnói.NhưngmáBarberinhìnhnhưkhôngchúýgìđếncáiđó.Mánói:-Đánglẽramáphảinóithậtvớicontừtrướckia.Nhưngconănởvớimá,

conđẻcũngkhôngbằng,chonênmákhôngđànhlòngbỗngdưngnóichoconbiếtmákhôngphải làmẹđẻcủacon!Conơi!Conđãnghe thấyđấy,khôngaibiếtmẹđẻcủaconcả.Bàấycònsốnghayđãchếtrồi,nàoaihay?VàomộtbuổisángParis,ôngJérômeđilàm,quamộtphốrộngrãicótrồngcây,phốBreteuil,thìbỗngnghecótiếngtrẻconkhóc.Tiếngkhóchìnhnhưtừ tronghốccổngkhuvườnvọng ra.Hômđóvào thánghai, lúc trời tangtảngsáng.Ôngbènđilạigầncửavàtrôngthấymộtđứatrẻnhỏnằmởtrênbụccửa.Ôngnhìnrachungquanhxemcóaikhôngđểgọithìchợtthấymộtngườiđànôngởđằngsaumộtgốccâytochạyrarồibiếnmất.Chắchẳnlàngườiđóđãgiấuđứatrẻởkhungcửavàđứngrìnhxemcóainhặtnókhông.ThếlàôngJérômeđâmralúngtúngvìđứanhỏlahétầmlên.Hìnhnhưnóhiểulàcóngườiđếncứunó,nênnókhôngmuốnbỏlỡdịpnày.TronglúcôngJérômecònchưabiếtxử trí ra sao thìnhiềungười thợkháccũngvừađếnvàmọingườibànlàphảiđemđếntrìnhôngcảnhsáttrưởng.Thằngbéthìvẫncứlahét.Ngườitatưởngnórét.Nhưngkhivàophònggiấycủaôngcảnhsáttrưởng,phòngnóngấmthếmànóvẫncứkêu,thìngườitađoánlànóđói.Ngườitachạyđitìmmộtbàhàngxómchonóbú.Nóvồngaylấyvú.Quảlànóđangđóingấu.Rồingườitađemnóđếntrướclòsưởicởiáonóra.Nó làmột đứabé trai độnăm sáu tháng, nướcdahồng, to béo, thật kháukhỉnh.Cứnhìnnhữngtãđùmbọcnócũngđủbiếtnólàconnhàgiàu.Chắcnólàmộtđứatrẻngườitađánhcắprồiđemvứtbỏ.Đólàlờigiảithíchcủaôngcảnhsáttrưởng.Thếbâygiờđemnóđiđâu?SaukhichéplờikhaicủaôngJérômevàghivàogiấyhìnhdạngđứatrẻcùngvớimấycáitãkhôngcódấuhiệu,ôngcảnhsáttrưởngtuyênbốsẽđưanólạitrạitrẻrơi,nếutrongsốngườicómặtkhôngcóainhậnnómangvềnuôi.Đứatrẻtrôngxinhxắnlànhmạnh,chắc làbốmẹnósẽ tìmravàsẽ trọng thưởngngườinuôinấngnó.ThếlàôngJérômetiếnlênvànhậnnuôiđứatrẻvàngườitagiaonóchoôngta.Hồiđóchínhmácũngcómộtđứaconcùnglứatuổivớinó.Đốivớimáthìnuôicảhaiđứamácũngchẳngngại!Dođómáđãtrởthànhmẹcủaconvậy.-Ôimá!Máơi!-Đượcbathángthìmábỏmấtđứaconcủamá,dođómálạicàngquýcon

hơn nữa.Má quên hẳn con không phải là con đẻ. Nhưng khốn thay, ôngJérômethìôngấylạikhôngquên.Saubanămkhôngthấybốmẹconđitìm

kiếmcon–hoặclàcótìmmàkhônggặp–thìôngấyđịnhchoconvàotrạitrẻrơi.Vừarồi,conđãngherõtạisaomákhôngvângtheolờiôngấy.Tốibíuchặtlấymá,kêulên:-Chaoôi!Conkhôngđitrạiđâu!MáBarberinơi,convanmá,máđừng

đưaconđitrạitrẻrơi.-Khôngđâu, con củamá ạ, con khôngphải đi trại đâu.Má sẽ thu xếp

xong. Ông Jérôme không phải là người độc ác, để rồi xem. Chỉ vì buồnphiền,vìsợlâmvàocảnhcùngquẫnnênôngấygắtgỏng.Ôngấyvàmásẽlolàmănvàconcũngvậy.-Vâng,muốngìconcũngxinvâng,nhưngđừngcóđitrại.-Conkhôngphải đi trại, nhưngvới điều kiện là con phải ngủngay đi.

Khôngđượcđểchoôngấykhivềvẫnthấyconcònthức.Saukhihôntôi,mánângđầutôilên,choquaymặtvàotường.Tôimuốn

ngủngay,nhưnglòngxaoxuyếnvàxúcđộngquá,khómàngủđược.VậyramáBarberin,mátốtvớitôithế,âuyếmtôithế,màlạikhôngphảilàmẹthậtcủatôi!Thếthìmộtngườimẹthậtsẽnhưthếnàonhỉ?Ồ!Không,khôngthểcónhưthếđược.Nhưngmàtheotôihiểuvàcảmthấyrõràng,thìmộtngườichađẻtấtkhôngkhắcnghiệtnhưôngJérômevàkhôngđờinàolạigiơgậylênvànhìntôibằngconmắtlạnhlùngnhưthế.Ôngtamuốnđưatôivàotrạitrẻrơi,liệumáBarberincógiữnổikhông?Trạitrẻrơilàcáigì?Ởtronglàngcóhaiđứatrẻngườitathườnggọilà“trẻtrại”.Mỗiđứađeo

ởcổmộtcái thẻbằngchìcókhắcchữsố.Chúngnódơbẩnvàănmặclôithôi.Ngườitachếnhạochúng,cókhiđánhđậpnữa.Nhữngtrẻkhácthườnghaynghịchác,đuổichúngnhưđuổichóchạylạcđểchơi,vìmộtconchólạcthìkhôngaibênhvực.Chaoôi!Tôikhôngmuốnnhưnhữngđứatrẻconấymộttínàocả.Tôikhôngmuốnngườitađuổitheotôimàlaó:“Đivềtrạiđi!Đivề trại!”Chỉnghĩđếnbấynhiêu thôi cũngđủ làmcho tôi lạnh toát cảngười,haihàmrăngđậpvàonhaulậpcập.Tôivẫnchưangủđược.MàôngBarberinthìsắpvềrồi.Maythayôngta

khôngvềsớmnhưôngtađãbáotrướcvàtôiđãngủthiếpđitrướckhiôngấyvề.

III.GÁNHXIẾCCỦAÔNGCỤVITALISChắcchắnlàsuốtđêmtôiđãngủchậpchờntrongnỗiưuphiềnvàsợhãi,

chonênsángdậy,cửđộngđầu tiêncủa tôi là sờcáigiườngvànhìnxungquanhđểyêntrílàngườitachưađemtôiđichỗkhác.Suốt buổi sáng ôngBarberin không nói gì với tôi cả. Tôi những tưởng

người ta đã bỏ cái dự định đem gửi tôi vào trại trẻ rơi rồi. Hẳn là máBarberinđãkhuyênnhủôngấychonênôngấygiữtôilại.Nhưngkhinghethấytiếngđồnghồbáomườihaigiờtrưa,ôngBarberinbảotôiđộimũcátkétđitheoôngta.Sợquá,tôiđưamắtnhìnmáBarberinđểcầucứu,nhưngmákínđáorahiệubảotôiphảituântheo.Đồngthờimákhoataynhưđểbảotôicứyênlòng:khôngcóviệcgìđâumàsợhãi.Thếlàkhôngmộtlờicãilại,tôiđitheoôngBarberin.Từnhàchúngtôiđitớixã,đườngkháxa,điphảimấtngótmộttiếngđồng

hồ. Trong lúc đi đường, ông Barberin không nói với tôi nửa lời. Ông đitrước, chân bước nhè nhẹ, khập khà khập khiễng, đầu không nhúc nhích.Thỉnhthoảngôngquaycảngườilạiđểxemtôicóđitheoôngkhông.Khôngbiếtôngấyđịnhđưamìnhđiđâuthếnày?Câuhỏiđólàmtôilongại,mặcdùmáBarberinđãrahiệuchotôivững

dạ.Tôicócảmgiácsẽcótaihọagìđếnvớitôiđây,nêntôiđịnhtrốnđichoxong.Dođó,tôicốđichậmlạisau,địnhrằngkhiđãcáchxaôngtakháxatôisẽnhảyngayvàocáihàobênđường.Hẳnôngtakhólòngmàđuổikịp.Banđầuông tachỉbảo tôi theosaugótông thôi.Nhưng rồichừngnhư

đoánđượcýđịnhcủa tôi,ôngnắmlấycổ tay tôikéođi.Thế làđànhphảituântheoôngta.Chúngtôicứthếđitronglàng.Điđếnđâuaicũngngoảnhcổlạinhìnvìtôicóvẻmộtconchócắncànbịngườitanắmxíchlôiđi.Khi chúng tôi đi qua quán cà phê,một người đứng ở bục cửa gọi ông

Barberinvàmờiôngtavào.Ôngtakéotaytôi,đẩytôivàotrước,tựmìnhtheosaurồiđóngcửalại.TronglúcôngBarberinngồivàomộtcáibàncùngvới lãochủquánđãmờiông ta, thì tôiđếnbêngần lòsưởi,đưamắtnhìnchungquanh.Ởgócđốidiệnvớigóctôicómộtcụgiàcaolớn,râutócbạc,mặcbộquần

áokỳquặc tôichưa từng thấybaogiờ.Mộtchiếcmũcaobằngdạcócắmlôngchimxanhđỏchụptrênmớtóclòaxòatừngmóndàiphủvaiôngcụ.Mộttấmáodacừubóchặtngườiôngcụ,mặtcólôngquayvàotrong.Tấmáodađókhôngcóốngtay.Nóchỉcóhaicáilỗkhoéttrênvai,từđóthòrahaicánhtaymặcáonhung,thứnhungtrướckiacólẽmàuxanhlơ.Chânôngcụđiđôiủngbằnglencaođếntậnđầugối;quanhủngcónhữngdâybăngđỏquấnchéochằngchịt.

Ôngcụngồiduỗidàitrênghế,cằmtìvàolòngbàntayphải,mộtchâncolại,khuỷu tayđặt trênđầugối.Tôichưabaogiờ trông thấymộtngườicódángngồibìnhtĩnhnhưthế.Ôngcụgiốnghệtmộttượngthánhbằnggỗởnhàthờlàng.Gầnôngcụcóbaconchórúcdướighế.Chúngmảimêsưởilửa,không

độngđậy.Mộtconchóxùtrắng,mộtconchócụptailôngđen,mộtconchócái lôngxámvẻkhônngoanvàhiền lành.Conchóxù lông trắngđộimộtchiếcmũlínhcũcódâydaquàngxuốngdướicổ.TronglúctôiđangtòmòvàkinhsợngắmnhìnôngcụthìôngBarberinvà

lãochủquánnóichuyệnvớinhau.Tôinghethấyhọnóichuyệnvềtôi.ÔngBarberinnóirằngôngđưatôitớixãđểgặpôngxãtrưởngcanthiệpvớitrạitrẻ rơi hàng tháng cấp cho ông tamột khoản tiền để nuôi tôi.Hóa ramáBarberinđãnóichoông tachịunhậncáchgiảiquyếtđó.Tôihiểungay lànếuôngBarberinthấygiữtôilạimàcólợithìtôichẳngcógìđánglongạicả.Cụgiàvẫntheodõicâuchuyện;tuykhôngcóvẻđểý.Bỗngôngcụgiơ

tayvềphíatôivàhỏiôngBarberinvớigiọnglơlớcủangườingoạiquốc:-Ônglúngtúngvìchúbénàyđấyà?-Chínhnóđấy!-Thếôngtưởngrằngbanquảntrịtrạitếbầnhàngthángsẽcấpchoông

mộtkhoảntiềnvúemđểnuôinóà.-Hẳnchứ,nókhôngcóbốmẹmàtôinuôinóthìcũngphảicóngườibỏ

tiềnrachonóchứ!Tôitưởngcáiđócôngbằng.-Nào tôicóbảo làkhôngđâu!Nhưnganh tưởngởđờinàycáigìcông

bằngthìđềuthựchiệnđượccảhaysao?-Ồ,cáiđótấtnhiênlàkhôngrồi.-Này,tôichắcrằngchẳngbaogiờôngxinđượctiềntrợcấphàngtháng

chonóđâu!-Thếthìvàotrạitrẻrơivậy,chẳngcóluậtphápnàobắtbuộctôiphảinuôi

nóởnhàtôi,nếutôikhôngmuốnchứanó.-Trướckiaôngđãbằng lòngnhậnnóđemvềnhànuôi, thếcónghĩa là

ôngđãcamkếtgiữnó.-Tôisẽkhônggiữnónữa!Vídùphảiđuổinórangoàiđườngthìtôicũng

sẽtốngcổnóra,khôngngầnngại!Saumộtlúcsuynghĩ,cụgiànóitiếp.-Cũngcócách tốngcổnóngaybâygiờđược;hơn thế, tốngđimàcòn

kiếmđượcchútítnữakia!-Nếucụbảochotôicáchấy,tôisẽđãicụmộtchairượu,đãimộtcáchvui

lòng.-Ônghãygọirượuđirồiviệccủaôngxongngaychomàcoi.-Chắckhông?-Chắc!Ôngcụ rờichiếcghế, lạingồi trướcmặtôngBarberin.Thật lạ lùng, tôi

khônghiểu tạisaokhiôngcụđứngdậythìởdưới tấmdacừucómộtchỗđộngđậyvànhôlên.Hìnhnhưôngcụcókẹpmộtconchóởdướicánhtaytráithìphải.Ôngcụsắpnóigì?Việcgìsắpxảyrađây?Tôinhìntheoôngcụmàlòng

thắtlại.-Điềuôngmongmuốnlàthằngbénàyđừngcóănbámvàoôngnữa,hoặc

giảnócứtiếptụcănthìphảicóngườichịuchoông,cóphảithếkhông?-Đúngthế,bởivìrằng…-Ồ,lýdovìsaotôikhôngcầnbiết,cáiđókhôngcangìđếntôi.Tôichỉ

cầnbiếtôngkhôngmuốnnuôinónữa.Nếuquảnhưvậythìôngchoquáchtôi,tôisẽgánhvácđỡông.-Chocụ!-Chà!chà!Thếkhôngphảiôngmuốntốngcổnóđilàgì?-Mộtđứatrẻnhưthằngbénàymàđemchođià?Mộtthằngbéxinhxắn

thế!Quảlànóxinh,cụthửnhìnnómàxem.-Tôiđãnhìnnórồi!-Rémilạiđây.Tôirunlẩybẩyđilạigầnbàn.Ôngcụnói:-Nàonào!Đừngsợ,cháu.-Cụnhìnnóxem,–ôngBarberinnóitiếp.-Nàotôicóbảonólàmộtthằngbéxấuxíđâu!Nếuthằngbéxấuxí,tôiđã

chảthèm.Nhữngcủaquáithaithìviệcgìmàtôichuốclấy!-Ôichao!Giánólàmộtconquáihaiđầu,hoặcchỉlàmộtthằnglùnthôi,

thì…-Thìôngđãchẳngnóiđếnchuyệnchonóvàotrại!Chắcôngcũngthừa

biếtlàmộtconquáilạirấtcógiátrị,vìngườitacóthểdùngnóđểkiếmtiềnbằngcáchchothuêhoặcchínhmìnhkinhdoanh.Nhưngmàcáithằngbénàynólạichẳngphảilàmộtthằnglùn,màcũngkhôngphảilàmộtconquái.Nó

bìnhthườngnhưmọingườikhác,chẳngđượctíchsựgì!-Đượcchứ,nólàmđược!-Trôngnóyếulắm.- Nómà yếu à? Thôi xin cụ! Nó khỏe như người lớn ấy, và rắn chắc,

khôngcóbệnhtậtgì.Nàycụhãythửnhìnbộgiòmàcoi,cụđãthấybộgiònàothẳngnhưthếchưa?ÔngBarberinvénquầntôilên.Ônggiànói:-Mảnhkhảnhquá!ÔngBarberinnóitiếp:-Lạicòntaynó!-Taynócũngnhưchânthôi.Tàmtạmdùngđược,nhưngmàchẳngchịu

nổimệtnhọcvànghèokhổđâu!-Nómàkhôngchịuđựngđượcà?Cụcứthửnắnđixemnào!Ôngcụđưabàntaygầyguộcsờnắnchântôi,lắcđầuvàbĩumôi.Tôiđã

đượcchứngkiếnmộtcảnhgiốngnhưthếkhiláiđếnmuaconbòcủachúngtôi.Lãoláicũnglắcđầu,cũngbĩumôi,chêconbòcáikhôngtốt,khôngbánlạiđược.Thếnhưngrồilãocũngmuavàdắtbòđi.Ôngcụnàycómuatôikhông?ÔimáBarberinơi!MáBarberinơi!Khốnthay,mákhôngcóởđâyđểchechởchotôi!Nếutôikhôngsợthì tôiđãnói toạcngayrarằngvừamớihômquaông

Barberinchêtôilàẻolả,chântaygầycòm.Nhưngtôibiếtrằngcóngắtlờiôngtacũngkhôngđiđếnđâu,màchắcchắnlàănđòn,nêntôicứngồiim.Cụgiànói:-Nólàmộtđứatrẻbìnhthườngnhưvôsốđứatrẻconkhác,sựthựclàthế.

Nhưngmànólàmộtđứatrẻthànhthị.Dođómàvềcôngviệcđồngángchắcchắnlànókhônglàmđượcgìđâu!Hãythửđểchonóđánhbòchongườitacàyrồixemnólàmnhưvậyđượcbaolâu!-Mườinăm!-Chảđượcmộttháng!-Nhưngmàcụhãycứnhìnnóxemđã!-Ôngcứnhìnlấy!Tôiđứngởđầubàn,giữaôngBarberinvàôngcụgià,hếtbịôngnàyđẩy

quarồibịôngkiaxôlại.-Thôiđược!–Ôngcụnói–Mặcdầunóthếnàotôicũngcứnhận.Nhưng

mà tất nhiên tôi khôngmuanóđâu, tôi chỉmướnnó thôi.Tôi trảônghai

mươiphờrăngmộtnăm.-Haimươiphờrăng!Hừ!-Thếlàđượcgiáđấy!Tôilạitrảtiềntrước!Ôngđãđượcbốnđồngbạc

nămđồng,màcònđẩyđượcthằngbéđinữa.-Nhưngmànếutôigiữnólạithìtrạitrẻrơisẽtrảchotôimỗithángnhững

trênmườiphờrăngcơ!-Tahãynóilàbảyhoặctámthìđúnghơn,tôibiếtrõgiácảmà!Bảy,tám

đồngnhưngôngphảinuôinó.-Nósẽlàmviệcchứ!-Nếuôngtinlànólàmlụngđượcthìôngđãchẳngmuốntốngcổnóđi.

Ngườitanhậntrẻconởtrạivềnuôikhôngphảilàđểtrôngvàosốtiềntrợcấphàngthángvềnó,màđểnólàmchomình.Ngườitadùngnólàmđầytớ,mộtthứđầytớcótrảtiềnănchomìnhmàmìnhkhỏiphảitrảcông.Mộtlầnnữa:cóphảinếuthằngbénàynógiúpíchđượcgìchoôngthìôngđãgiữnólại,phảikhôngnào?-Gìđinữatôivẫncứđượcmườiphờrăng…-Nếutráilại,trạitrẻrơikhônggiaonóchoôngmàgiaochongườikhác

thìôngchẳngđượchưởngxơmúigì.Vớitôi thìkhôngcógìbấpbênhcả.Ôngchỉviệcchìatayralàcótiềnngay.Cụgiàmócáolấyramộtcáitúiđựngbạcbằngda,moibốnđồngxỉalên

bànkêuloongcoong.ÔngBarberinkêuto:-Cụcứtinrằngrồitấtcóngàythằngbénàytìmthấybốmẹnó.-Cáiđóíchgì?-Saolạikhông?Ngườinàonuôinósẽcólợichứ!Nếutôikhôngtínhtoán

vềkhoảnđóthìtôiđãchẳngrướcnóvềlàmgì.CâunóicủaôngBarberin“nếutôikhôngtínhtoánvềkhoảnđóthìtôiđã

chẳngrướcnóvềlàmgì”làmchotôighétôngtathêmchútnữa.Conngườimớixấuxalàmsao!Cụgiànói:-Vàbâygiờchínhvìôngchẳngcòntrôngmonggìvàobốmẹnónữacho

nênôngmớiđuổicổnóđi.Giảthửmộtngàykiabốmẹnóđếnthìsẽhỏiai?Tấtnhiênlàhỏiôngthôi,chứkhônghỏitôi,vìhọcóbiếttôiđâu,cóphảithếkhôngông?-Thếcònnếuchínhcụtìmthấybốmẹnó?-Vậythìchúngtahãythỏathuậnvớinhauthếnày:nếumộtngàykiabố

mẹnóđếnthìchúngtasẽchianhaumốilợi.Đồngýthếthìtôiđưagiálênbamươiphờrăngđấy!

-Hãynânglênbốnmươiđi!-Khôngđược.Cứcáicôngviệcnósẽlàmchotôithìkhôngthểtínhgiáấy

được.-Thếcáicôngviệcấylàviệcgìmớiđượcchứ?Nóilàchânphảikhỏethì

đúnglàchânnókhỏe.Nóilàtayphảikhỏethìđúnglàtaynókhỏe.Ýkiếntôivẫnnhưcũ.Nhưngmàtheocụ,cụchorằngnólàmcôngviệcgìthìthíchhợp?Ôngcụnhìnbốnuôitôimộtcáchgiễucợt,nhấptừngngụmnhỏrượu,và

nói:-Đểnócùngđivớitôichocóbầucóbạn!Tôigiàrồi.Đôikhiđêmđến,

saumột ngày làm việcmệtmỏi, những hôm xấu trời, tôi thấy trong lòngbuồnbã,thìnósẽgiảimuộnchotôi.-Ừ,ừ,dùngvàoviệcấythìchắcbộgiònókhôngthừarađấy!-Chẳngkhỏelắmđâu,vìphảimúaphảinhảy,phảiđi,rồisaukhiđi lại

phảinhảynữa.TómlạilànósẽnhậpvàogánhxiếccủacụVitalis.-ThếgánhxiếccủacụVitalisđâu?-CụVitalislàtôiđây,nhưôngđãđoán.Còngánhxiếcôngmuốnbiết,tôi

sẽgiớithiệuvớiông.Nóixong,ôngcụmởtấmdacừulấytaylôiramộtconvậtkỳlạmàcụ

đangkẹpdướicánhtaytrái.À,thếrachínhconvậtnàyđãmấylầnđộitấmdacừulên!Cólúctôiđã

đoándướiđócómộtconchócon,nhưngconnàykhôngphảilàconchónhưtôiđoán.Nólàconvậtgìvậy?Màcóchắcnólàmộtconvậtgìkhôngchứ?Mớitrôngthấyconvậtkỳquáiấylầnđầu,tôikinhngạcngắmnó,không

biếtnólàcongìđây.Nómặcmộtchiếcáobờlumàuđỏviềnchỉvàngóngả,nhưngchân tay thìđể trần.Phải,đúng làchân taychứkhôngphải làcẳngđâu.Chỉ cócái làda chânvàda tayđenchứkhông trắngmàcũngkhônghồng.Đầunócũngđenvàtogầnbằngnắmtaytôi.Mặtnórộngvàngắn,mũi

hếch,cánhmũigiạng ra,đôimôivàngvàng.Nhưngmàcái làm tôi chúýnhấtlàđôimắtnórấtgầnnhau,hếtsứclinhhoạt,lónglánhnhưgương.ÔngBarberinkêu:-Ôi!cáiconkhỉgớmchết!Câunóiđólàmchotôihếtsứckinhngạc.Tuytôichưatrôngthấygiống

khỉbaogiờ,nhưngmàít ra tôicũngđãnghenóiđến.Thìra trướcmắt tôikhôngphảilàmộtđứaconnítdađenmàchỉlàmộtconkhỉ.CụgiàVitalis

nói:-Đâylàképnhấtcủagánhchúngtôi,Joli-Cœur.NàyanhbạnJoli-Cœur,

hãychàokhángiảđi.Joli-Cœurkhépbàntayđưalênmôivàgửiđếntấtcảmọingườimộtcái

hôn.Giơtayvềphíaconchóxùtrắng,ôngcụnóitiếp:-Bâygiờđếnlượtcáctài tửkhác.NgàiCapisẽhânhạnhgiớithiệucác

bạncủangàivớichưvịkhángiảcómặtởđây.Nghe lệnh đó, con chó xù trắng đang nằmyên không nhúc nhích bỗng

vùngdậy,đứngthẳngmìnhlêntrênhaichânsau,khoanhhaichântrướclênngựcrồicúirạpxuốngchàochủnó,cúiđếnnỗichiếcmũlínhcủanóchấmsátđất.Làmxongnghithứcấy,nóngoảnhvềphíacácbạnnó,mộtchânvẫntì lênngực,chânkia thì rahiệuchochúnglạigần.Haiconchókia từnãyvẫnnhìnbạnchămchú.Thấyhiệulệnh,chúngưỡnngườiđứngphắtlênvàmỗiconchìamộtchânchonhau,yhệtnhưngườitacắptaynhauởxãhộithượnglưu.Chúngtrịnhtrọngcùngbướclênsáubướcrồilùilạibabướcvànghiêngmìnhchàomọingười.CụVitalisnóitiếp:-AnhnàytôigọilàCapi,tiếngÝlàCapitano,làđầulĩnhbọnchó.Anhta

thôngminhnhất,cónhiệmvụtruyềnlệnhcủatôixuống.CậucôngtửcóbộlôngđennàylàchàngZerbinocónghĩalàgãđiểntrai;cáitênthậtxứngvớianhta.CòncáicôcóvẻthùymịkialàtiểuthưDolce,mộtcôĂnglêduyêndáng,màcáitêncónghĩalàdịudàngthìhợpvớicôta.Vớibọnđànemtàihoa,mỗingườimộtvẻđó,tôiđichuduthiênhạđểsinhnhai.Sinhkếchúngtôicólúcphất,cólúceo,tùyvậnđỏđen.Capi!Conchóxùtrắngkhoanhhaichânlại.-NàyCapi,anhbạnanhlạiđây!Anhhãyngoanngoãnnhé!Đâylànhững

ngườilịchsự,đốivớihọtôi luônluônnóinănglễđộ.Anhcóthấychúbéđangnhìnanhvớiđôimắttrònxoenhưhònbikiakhông?Anhhãybáocáochochúngtabiếtbâygiờlàmấygiờ.ConCapibỏchânxuống,lạigầnchủ,vạchtấmáodacừura,lụctrongtúi

gilê.Nórútramộtchiếcđồnghồquảquýttobằngbạc,nhìnmặtđồnghồrồisủalênhaitiếngthậtphânminh.Saukhisủahaitiếngtovàrõấy,nólạisủabatiếngnhỏhơn.Đúnglàhaigiờbakhắc.[5]

-Tốtlắm!–CụVitalisnói.–CámơnanhCapi.BâygiờphiềnanhmờicôDolcenhảydâychochúngtôixemvớinào.Capi bèn lại túi áo chủ lấy ramột đoạndây thừng.Nó ra hiệu cho con

Zerbino.Connàychạyngaylạiđứngtrướcmặtnó.Capitungchobạnmộtđầudâythừngvàcảhaiconnghiêmchỉnhquaychiếcthừng.Khidâythừngquayđãđều rồi thìconDolce laomìnhvàonhảy,nónhảynhẹnhàng,đôi

mắtđẹpvàâuyếmngướcnhìnchủ.-Đấy, ông xem! –Cụ già nói. –Những đứa học trò của tôi đều thông

minhcả.Nhưngmàphảicósựsosánhthìmớibiếtchúngthôngminhđếnchừngnào.Vìvậytôimượnthêmchúbénàyvàogánh.Chútasẽđóngmộtvaiđầnđộnđểchongườitathưởngthứcbộiphầntàinghệcủabọnmônđồcủatôi!-Ồ!Đểđóngvainguxuẩn.–ÔngBarberinngắtlời.-Thìcầnphảicó trí thôngminh.–Ônggiànói tiếp.–Vàtôichắcrằng

chúbénàycũngthừatríthôngminhkhiđãđượchọctậpvàibài.Rồichúngtasẽthấurõthôi.Ngaybâygiờcũngcóthểxétnghiệmđược.NếuchúbéthôngminhthìchúsẽhiểungayrằngtheoôngcụVitalischúsẽcócáimaymắnđượcchudutrênđấtnướcPhápvàtrênmườinướckhácnữa.Chúbésẽsốngmộtcuộcđờitựdo,chứkhôngphảilẽođẽosauđuôibò,ngàynàocũngnhưngàynào, từ sángchí tốigiẫmđigiẫm lại loanhquanhmỗimộtcánhđồng. Nếu chú không thông minh thì chú sẽ kêu gào khóc lóc. Ông giàVitalisvốnkhôngưanhữngđứatrẻhưnênôngsẽkhôngđemchúđivớiôngnữa.Thếlàđứatrẻhưphảivàotrạitrẻrơi,ởđótrẻconphảilàmviệcnhiều,màănthìchảđượcbaonhiêu.Tôicũngđủsứcthôngminhđểhiểunhữnglờinóiấy.Nhưngmàtừchỗ

thấuhiểuchođếnchỗlàmđượccònphảivượtquamộtquãngđườngdàilạlùng.BọnhọctròcủacụVitalisngộnghĩnhvàbuồncườiđáođể.Rồiluônluônđượcđidạochơicũngthích.Nhưngđitheohọ,dạochơivớihọthìphảixamáBarberin;hẳnlàtôiphảivàotrạitrẻrơithôi.Tôiđangbốirối,nướcmắtlưngtròngthìôngcụVitalislấyđầungóntay

vỗkhẽlênmátôi,nói:-Này,chúbéhiểurồiđấyvìchúkhôngkêula!Conngườibébỏngnàyrồi

sẽbiếtđiềuđấyvàngàymai…Tôikêulên:-Chao ôi! Thưa ông, cháu van ông, xin ông hãy để cháu ở lại vớimá

Barberin.Tôivừanói tớiđóthìmộttiếngsủalớncủaconCapingắt lời tôi.Cùng

lúc ấynónhảyxổ lại bàn Joli-Cœurngồi.Thì ra chúkhỉđã thừa lúcmọingườiquayvềphía tôiđểnhẹnhàngvớ lấycái cốc rượuđầycủachủmàuống,NhưngconCapivốnluônluôncóýthứcphònggian,nóđếýthấytròbợmcủachúkhỉ.Thếlànóngănchặnngayvìnólàmộtđầytớtrungthành.Vớigiọngnghiêmkhắc,ôngcụVitalisnói:-ÔngJoli-Cœurạ,ônglàmột tên thamănvà làmột thằngăncắp.Mời

ông ra chỗxókia,đứngquaymặtvào tường.AnhZerbino, anhhãyđứngcanhnó,hễnóđộngđậythìchonómộtcáitátnênthân.CònanhCapianhlàmộtconchókhônđấy,anhhãyđưachânrachotôibắtmừnganhnào.Tronglúcconkhỉvừathihànhlệnhphạtvừakêulínhítrongcổthìcon

chó sung sướngvàkiêuhãnhgiơ chân ra cho chủbắt.ÔngcụVitalis nóitiếp:-Bâygiờchúngtatrởlạicâuchuyệncủachúngtađi.Tôitrảôngbamươi

phờrăngđấy!-Không,bốnmươimớiđược!Cuộcmặccảdiễnra,nhưngđượcmộtlátthìcụgiàngừnglạinói:-Chúbéđứngđâymãichắccũngbuồn.Chochúchạyrangoàisânchơi

đi.CụvừanóivừarahiệuchoôngBarberin.Ôngnàybènbảotôi:-Phảiđấy, thằngnàyrasânchơiđi,khinàotaogọihãyvào.Đừngvào

trướcmàtaonổinónglênđấy.Chỉcócáchnghetheothôi.Tôiđirangoàisânnhưngchẳngcònbụngdạ

nàomàchơiđùađược.Tôingồixuốnghònđávàtrầmngâmnghĩngợi.Sốphậntôiđangđượcđịnhđoạttronggiờphútnày.Chẳngbiếtnórasao.Vừarétlạivừahồihộploâunênngườitôiruncầmcập.CụVitalisvàôngBarberinbàncãivớinhaukhálâu.Mãihơnmộttiếng

đồnghồsauvẫnchưathấyôngnàyrasân.NhưngrồiôngBarberincũngđira.Ôngđicómộtmình.Ôngấytìmtôiđể

traochocụVitalischăng?Ôngtanói:-Tađithôi.Vềnhà!Vềnhà!TôikhỏiphảixalìamáBarberinư?Tôimuốnhỏiôngtanhưng

khôngdám,vìôngtacóvẻcáukỉnhlắm.Trênđườngvềnhàchẳngainóigìcả.Nhưngđộmườiphúttrướckhiđếnnhà,ôngBarberinđangđitrướcbỗngdừnglại.Ôngtaxáchtaitôivànói:-Nàythằngkia,dùmàychỉkểlạimộtcâuvềnhữngđiềumàynghethấy

hômnaythìmàycũngsẽbiếttaytao.Liệuhồnđấy.

IV.NHÀMẸChúngtôivềđếnnhàthìmáBarberinhỏi:-Nào!Ôngxãtrưởngnóithếnào?-Tôikhônggặpôngấy.-Thếnào?Ôngkhônggặpôngấyà?-Không.TôigặpmấyôngbạngiàởquáncàphêĐứcBà,khirathìmuộn

quá.Ngàymaitôisẽđếntòaxãtrưởng.NhưthếhẳnlàôngBarberinđãdứtkhoátcắtđứtviệcmuabánvớiôngcụ

làmxiếcchórồi.TrênđườngvềtôilởnvởnnghĩôngBarberinmàdắttôitrởvềnhànhưthế

nàylàcóâmmưugìđây.NhưngcâutrảlờicuốicùngcủaôngBarberinvớimátôiđãđánhtanmọingờvực.DĩnhiênlàôngBarberinđãtừchốinhữngđiềukiệncủaôngcụVitalischonênmớiđịnhđếngặpxãtrưởngvàongàyhômsauchứ!Tuythế,mặcnhữnglờiôngtađedọa,tôicũngđãnóiđiềunghingờcủa

tôivớimánếucóđượcgiâylátngồimộtmìnhvớimá.Nhưngsuốtbuổitối,ôngBarberinkhôngrakhỏinhà,vàchođếnlúcđingủ,tôivẫnkhôngcódịpnóichuyệnvớimá.Lêngiườngnằmtôitựnhủđếnmaivậy.Hômsau,thứcdậy,tôikhôngtìmthấymáBarberin:-Máconđâu?-Mámàyxuốnglàngtrưamớivề.-Khônghiểusaosựvắngmặtcủamákhiếntôiđâmlongại.Tốihômqua

má không hề nóimá xuống làng kiamà!Quá trưa chúng tôi cũng xuốnglàng,cớsaomákhôngđợiđểcùngđimộtthể?Mácóvềkịptrướckhichúngtôirađihaykhông?Lòngtôiselạivìmộtnỗilomơhồ.Sợgìtôikhôngbiếtrõ,nhưngtôicảm

thấycómộtmốinguyhiểmsắpxảyđếnvớitôi.ÔngBarberinnhìntôimộtcáchkỳquái,cáinhìnđólàmtôichảyêntâmtínào.Tôichạyravườnđểtránhconmắtôngta.Cáivườnkhônglớnlắm,nhưngđốivớichúngtôirấtquý,vìnónuôisống

chúngtôi.Trừbộtmìkhôngkể,cònthìnhữngthứcăntrongnhànàyhầuhếtdonócungcấp:khoai,đậu,bắpcải,củcải,càrốt.Vìvậykhôngcótấcđấtnàobỏtrống.TuythếmáBarberincũngchotôimộtgócđểtôitrồngđủthứcây,cỏ, rêu.Hễcứbuổisángđichănbò, tôinhặtđượcthứgìởbiênrừnghaychânràolàbuổichiềutôitrồnglạitronggócvườn,lẫnlộn,húhọa,thứnọcạnhthứkia.

Chắcchắnđâykhôngphảilàmộtkhuvườnđẹpđẽ,cónhữngconđườngrảicátvànhữngbồnhoagiăngdây trồng toànhoaquý.Kháchquađườngkhôngnghểncổnhòmvàoquacáihàngràogaitươixénbằngkéo.Nóchỉcóvậythôi,nhưngđượccáinólàcủatôi,nóđángyêucũngchỉvìnólàcủatôi.Nólàcủacải,làgiangsơn,làsựnghiệpcủatôi.Tôixếpđặtnótùyýtôi,tùythíchthúmỗilúc.Khinóivềnó,mỗingàytôinhắctớinódễđếnvàimươilần,tôigọinólà“cáivườncủatôi”.Tôithuthậpvàtrồngnhữngcâycỏấymùahètrước,thếthìđếnmùaxuân

nóphảimọclên.Nhữnggiốngsớmkhôngcầnđợiđếnhếtđôngđãmọc,còncácgiốngkhácthìlầnlượtnốitiếpnhau.Chínhvìvậymàlúcbấygiờ,tínhtòmòcủatôiđượckíchthíchtộtđộ.Cáccâytrườngthọbâygiờđãranụ,mỗinụnhúlênmộtchấmvàngởbên

trên.Câytửđinhhươngđâmnhữngchồilốmđốmtímvàgiữamấyláanhthảonhănnhíu,trồilênnhữnglộcsẵnsàngnởxòera.Cácthứnàysẽrahoanhưthếnàođây?Đólàđiềumàngàyngàytôitọc

mạchchờxem.Nhưngcómộtnơikháctrongmảnhvườn,tôitheodõimộtcáchhồihộp

chứkhôngphảichỉtòmò.Ởkhoảngấy,tôitrồngmộtthứraucủngườitachotôi,mộtthứraucủmà

hầunhưcảlàngkhôngaibiết.Đólàcủcúcvu.Ngườitabảocủcúcvungonhơncủkhoaitâynhiềuvìnócócáivịcủaáctisô,vừacócáivịcủacủcải,vànhiềuthứraucủkhácnữa.Nhữngđiềubáotrướctốtđẹpkiagợichotôiýđịnh dànhmột sự bất ngờ chomá Barberin. Tôi không nói gì vớimá vềgiốngcâyngườitacho, tôicứviệctrồngcáccủấytrongvườntôi.Khinómọclên,tôicứđểchomátưởngrằngđólàmộtloạihoa.Rồimộtngàynàođó,khicúcvuđãgià,tôilợidụngmộtbuổivắngmặtcủamáđểbớicủ,rồitựtaytôinấunướng.Nấuthếnàođây,tôikhôngbiết!Nhưngtrítưởngtượngcủaconngườitakhibốclêncóđâuvướngvấpvềmộtchitiếtnhỏmọnnhưthế!Vàkhimávềăntối,tôidọncáimóncủatôira.Aingạcnhiênđây?MáBarberin.Ailấylàmthúvịđây?Cũnglàmá.Bởi vìmá con tôi đã cómộtmón ănmới thay thế chomón khoai tây

trườngkỳvàmáBarberincũngkhôngthấykhổsởlắmnữavìnỗiđãbánconbòRoussettetộinghiệp.Cáingườiphátminhramónănmớiđólàtôi,phảichínhtôi:Rémi,nhưvậytôilàngườicóíchtronggiađình.Biết tôi có cái chương trình ấy, tất hiểu vì sao tôi chăm chúmong đợi

những củ cúc vumọc lên đến thế!Ngày nào tôi cũng ra nhìn khoảnh đấttrồngcúcvu.Sốtruộtquá,tôicứnghĩrằngkhôngđờinàokiếpnàocáccủấy

mọcmầmcả.Tôiđangquìgối,chốngtayxuốngđất,gímũinhìntrongđámcúcvuthì

bỗngnghecótiếngaigọitôigiậtgiọng.ĐólàtiếngôngBarberin.Ôngtamuốngìđây?Tôivộivãtrởvàonhà.TôirấtđỗingạcnhiênkhinhìnthấyôngcụVitalis

vàbầychócủaôngcụđứngtrướclòsưởi!TôiđoánđượcngayôngBarberingọitôilàmgì.ÔngcụVitalisđếnđểđemtôiđi.Khôngđểchománuôitôibênhvực tôi, sángnay lãoBarberinđãbảomáđi sangbên làng.Tôi cảmthấykhôngthểtrôngmonglãoBarberinkiađoáihoàithươngxót.TôichạyđếnônggiàVitalis:-Ôi!Cụơi!Cháuvancụ!Xincụđừngđemcháuđi.Thếrồitôikhócoà.Ôngcụdịugiọngtrảlời:-Nàycháuơi!Cháuđivớiôngsẽkhôngkhổđâu.Ôngkhôngđánhđậptrẻ

conbaogiờcả!Cháulạiđượclàmbạnvớilũhọctròcủaôngnữa.Chúngnóngộlắmkia.Cháucònluyếntiếccáigì?-MáBarberin!MáBarberin!-Dùsaomàycũngkhôngđượcởlạiđâynữamà!–LãoBarberinvừanói

vừakéomạnhtaitôi–Hoặclàôngcụđây,hoặclàtrạitrẻrơi,màychọnđi.-Không,máBarberinkia!LãoBarberinnổicơnthịnhnộ,thét:-À,cáiquânnày,màylàmrầytaoquá!Phảiđếnlấygậymàđuổimàyra

khỏinhàchắc?Taolàmngaytứckhắcđây!ÔngVitalisnói:-ThằngbénàynóquyếnluyếnmáBarberincủanó.Khôngnênvìthếmà

đánhnó.Nócótìnhcónghĩa,đólàdấuhiệutốt.-Nếucụtỏýthươnghạinó,thìnógàolênchomàxem!-Thôi,tatínhtoánđi!Nói xong ông giàVitalis xỉa lên trên bàn tám đồng năm phờrăng. Lão

Barberinvộivãvơlấychỗtiền,cấtbiếnvàotrongtúi.CụVitalishỏi:-Thếgóiquầnáođâu?-Đâykia.–LãoBarberinđápvà trỏmộtchiếckhăn taybằngvảixanh

buộctúmbốngóc.CụVitaliscởinútkhănrađểxemcónhữnggì.Chỉcóhaichiếcsơmivà

mộtcáiquầnvải.-Theochúngtagiaohẹnvớinhauthìkhôngphảinhưthếnày!Chúngta

đãnóirằngôngphảitraoquầnáonóchotôimàởđâytôichỉthấymấythứráchmướpnàythôi!-Nókhôngcònthứgìkháccả.-Nếutôihỏithằngbéthìchắcnósẽbảoôngnóikhôngđúng.Nhưngthôi,

tôicũngchẳngmuốncãivãvớiônglàmgì.Tôikhôngcóthìgiờ.Tôiphảiđingaybâygiờ.Thôitađiđi,cháuơi.Tênnólàgìnhỉ?-Rémi.-Nào,Rémi,cầmlấykhăngóivàđilêntrướcđi,cònCapinào,tiếnlên!

Tiến!Tôigiơhai tayvềphíaôngcụ, tôi laovềphía lãoBarberinđểvanxin,

nhưngmàcảhaingườiđềungoảnhmặt.CụVitalisnắmcổtaytôi.Đànhphảiđithôi.Chaoôi!Cáinhàthânyêucủataơi!Khitabướcchânquangưỡngcửađể

xamày,tathấyhìnhnhưrứtruộtđểlại.Tôinhìnnhanhquanhtôi.Đôimắtmờlệcủatôichẳngtrôngthấyaihòng

cầucứu.Khôngmộtbóngngườitrênđườngcái,khôngmộtbóngngườitrênnhữngcánhđồngcỏxungquanh.Tôibèngọi:-Máơi!MáBarberinơi!Nhưngkhông ai đáp lại tiếng gọi của tôi cả, nó vang lên rồi tự tắt dần

trongtiếngnứcnở.CụVitalisvẫnkhôngbuôngtaytôira,tôiđànhphảibướctheoôngcụ.LãoBarberinnói:-Chúccụđiđườngmạnhgiỏi!Xonglãoquaygótvàonhà.Ôithôi,thếlàxong!-Này,Rémi,conơi,chúngtađilênđinào!CụVitalisvừanóivừakéocánhtaytôi.Tôibướcđibêncụ.Cũngmaymà

cụkhôngrảobướcđinhanh, trái lạihìnhnhưôngcụcònđichậmlại theonhịpbướccủatôi.Conđườngchúngtôiđilàconđườngdốcchữchidọctheosườnnúi.Cứ

đếnmỗichỗngoặt,tôilạinhìnthấyngôinhàcủamáBarberinbédần,bédầnđi.Tôiđãđiconđườngnàynhiềulầnrồi.Tôibiếtrằngkhiđếnchỗngoặtcuối cùng tôi sẽ trông thấyngôinhàmột lầnchót, rồiđivàibướcnữa thìchẳngcòn trông thấygì.Trướcmắt tôi sẽ làquêxaxứ lạ.Đằngsau tôi làngôinhàmàtôiđãsốngthậtsungsướngtừbétớinayvàcólẽrồiđâykhôngbaogiờtôithấylạinữa.Cũngmaylàđườngdốckhádài.Thếnhưngcứđimãichúngtôicũnglên

tớiđỉnhcao.ÔngcụVitalisvẫnkhôngbuôngcổtaytôira.-Cụcóthểchocháunghỉchânmộtlátkhông?–tôihỏi.-Đượclắm,conạ!LầnđầutiênôngbuôngtayranhưngđồngthờiđưamắtnhìnconCapira

hiệuchonó.Nóhiểuýngay.Nhưmột conchóchăncừu,nóđangđiđầuđoàntứckhắcchạylạiđứngsautôi.Cáchsắpxếpđólàmchotôicànghiểurõámhiệukhinãy:conCapilàngườicanhgiữtôiđây!Nếutôirụcrịchchạytrốnnósẽnhảyxổvàocắnchânlôilại.Tôi lạingồi trên lũycỏxanhrì.ConCapi theo tôi từngbước.Ngồi trên

lũy,tôiđưamắtmờlệtìmkiếmngôinhàcủamáBarberin.Dướichânchúng tôi, cái thung lũngchúng tôivừa trèoqua thoai thoải,

chặngnàylàrừng,chặngkialàđồngcỏ.Đếndướicùng,cáinơitôisốngtuổithơvàlớnlên,cáingôinhàlẻloicôquạnhcủamátôihiệnra.Ngôinhàrấtdễnhậnthấygiữađámcâycối,nhấtlàgiờđâyvìkhôngcó

gió,một cột khói nhỏ vàng vàng từ ống khói tuôn lên thẳng tắp, lên đếnngang tầmcaocủachópnúi chúng tôingồinghỉ.Tôingửi thấymùi thơmcủa lá sồikhôkhibốccháy,nhữngchiếc lácòndínhquanhmấycànhcủivụnmàmáconchúngtôilượmđểsưởitrongsuốtmùađông.Làthựchaylàảotưởngđây?Cóphảingọnkhóikiađãđưamùithơmấy

lênchotôikhông?Tôitưởngnhưđangngồibênbếp,trênchiếcghếdàinhỏ,chândẫmlêntro,nhữnglúccócơngiólùavàolòsưởi,làmtạtkhóivàomặtchúngtôi.Mặcdùởxavàcao,tôithấymọivậtvẫngiữnguyênhìnhdạngcủanó,rõ

ràng,minhbạch,chỉcócáilàthunhỏlạithôi.Trênđốngphânbón,congàmáicuốicùngcủamáconchúng tôiđi lại

tungtăngđâyđó.Nhưngnókhôngcócáivócbìnhthườngcủanónữa.Nếutôikhôngbiếtnóquárõ, thì tôiđãnhầmlàmộtconbồcâucon.Tôi trôngthấyrõcâylêởđầuhồi,vớithâncâycongcongđãbaonhiêunămtôidùnglàmngựa cưỡi.Bên cạnh con suối đươngvạchmột vệt trắng trênđámcỏxanh,tôinửanhìnthấynửađoánraconmươngdẫnnướcmàtôiđãhìhụcđàođểchạychiếcbánhxenướctựtaytôilàmra.Thanôi!Cáibánhxeấychẳngbaogiờquayđược,mặcdầutôibỏvàođóbaonhiêucôngsức!Mọivậtvẫnởnguyênchỗthườngngày.Kìachiếcxecútkít,kìacáicày

làmbằngmộtcànhcâyvẹo,kìacáichuồngtôinuôithỏkhinhàcònthỏvàkialàvườntôi,cáivườnthânyêucủatôi!Nhữngbônghoađángthươngcủatôi,aisẽngắmnhìnnónở.Aisẽchăm

sócnhữngcâycúcvucủatôi?ChắclàlãoBarberin,cáilãoBarberinđộcác

ấy!Chỉgiơchânđimộtbướcnữa thôi là tấtcảmọi thứđósẽvĩnhviễn tan

biến.Bỗngnhiêntrênconđườngtừdướilàngđilênnhàtôi,xaxatôitrôngthấy

mộtcáikhăntrùmđầutrắng.Cáikhănkhuấtsaumộtkhómcâythoắtlạihiệnra.Khoảngcáchquáxa,nêntôichỉnhậnthấymàutrắngcủacáikhănchậpchờnnhưmộtconbươmbướmxuâncánhnhạtđangbay lượngiữanhữngcànhcây.Cónhữnglúctráitimtôithấyrõhơnvàxahơnnhữngconmắttinhanh

nhất: tôinhậnrangayđólàmáBarberin.Đúnglàmá!Tôi tinchắc lànhưvậy.Tôitinchắclànhưvậy.Tôicảmthấynhưvậy.-Thếnào?cụVitalishỏi–Chúngtalênđườngchứ?-Ôicụơi,cháuxincụ…- Thế ra họ nói sai à? Chân cháu chẳng khỏe tí nào,mới đi đượcmột

quãngngắnmàđãmỏirồi.Đinhưthếthìmộtngàyđườngcóđượclàbao!Tôikhôngtrảlời,chỉnhìnraxa.ĐúnglàmáBarberinrồi,đúnglàcáikhăntrùmcủamá,đúnglàcáiváy

xanhcủamá.Đúnglàmárồi.Mábướcnhữngbướcdàinhưhốihảmuốnvềnhàchochóng.Đitớitrước

tấmcửangõ,máđẩycửabăngquasânthậtnhanh.Tứckhắctôivùngđứnglêntrênbờlũy,khôngnghĩgìđếnconCapinhảy

chồmchồmbêntôi.MáBarberinvàonhàkhônglâu lại rangayvàchạykhắpchỗtrongsân,

haitaydangrộngra.Máđangtìmtôi.Tôichồmngườiraphíatrước,dùnghếtsứchéttolên:-Máơi,máơi!Nhưngtiếngtôikhôngbayxuốngtớichỗmá,cũngkhôngthểáttiếngrì

rầmcủaconsuối.Nóbaymấttrongkhoảngkhông.CụVitalishỏi:-Cháulàmsaothế?Cháuđiênà?Tôikhôngtrảlời,mắtchỉđămđămnhìnxuốngmáBarberin.Nhưngmá

khôngbiếtrằngtôiởgầnmáđếnthếnênmáđâucóngẩngđầulên.Máđiqua sân rồi lại đi ra ngoài đườngnhìn khắpmọi phía.Tôi gọi to lần nữa,nhưngcũngnhưlầntrước,vôíchthôi!BấygiờcụVitalisđãhơiđoánbiết.Cụtrèolênbờlũy.Chỉtronggiâylát

cụđãnhìnthấychiếckhăntrùmđầutrắng.Cụkhẽthan:

-Tộinghiệpthằngbé!Nghetiếngkêuthươnghạiấy,tôiđượcthể,vanxin:-Chaoôi!Cháuvancụ,cụchocháutrởvề.Nhưngôngcụnắmcổtaytôidắtxuốngđường.Cụnói:-Cháuơi,cháuđãnghỉngơirồi,bâygiờchúngtađithôi!Tôimuốngiằngranhưngôngcụgiữtôirấtchặt.Ônggọi:-Capi!Zerbino!Hai con chó liền vây quanh tôi: conCapi đi sau, conZerbino đi trước.

ĐànhphảiđitheoôngcụVitalisvậy.Điđượcítbước,tôingoảnhđầulại.Đoànchúng tôiđãvượtquađỉnhnúivà tôikhôngnhìn thấy thung lũng

xưa,ngôinhàcũcủatôiđâunữa.Tít tậnđằngxachỉthấynhữngngọnđồixanhxanhdànratămtắpnhưmuốnlêntậnchânmây,tầmmắttôimấthútđitrongkhoảngkhônggianvôtận.

V.LÊNĐƯỜNGCáingườibỏrabốnchụcphờrăngđểmuatrẻconcũngkhôngnhấtthiết

phải làmột conyêu tinhdự trữ thịt tươiđể ăndần.ÔngcụVitalis khôngđịnhănthịttôi,vàcáinàyhiếmcóđốivớingườimuatrẻ,làôngcụkhôngác.Điềunàytôisắpđượcbiết.Chỗôngcụlạicầmtaytôidắtđilàchỗđỉnhnúiphâncáchlưuvựcsông

LoirevàsôngDordogne.CũngngaykhiấychúngtôibắtđầuđixuốngtriềnnúiphươngNam.Điđượcchừngmườinămphút,ôngcụlạibỏtaytôira.Ôngcụnói:-Bây giờ cháu cứ việc đi thong thả bên ông.Nhưngmà cháu đừng có

quênrằngnếucháuđịnhchạytrốnthìconCapivàconZerbinosẽđuổikịpcháungayvàrăngchúngnónhọnlắmđấy.Chạytrốnthìbâygiờkhôngthểđượcnữarồi,dođócómưutoancũngvô

ích.Tôithởdài.-Cháubuồnlònglắmđấynhỉ?–Ôngcụnóitiếp–Ôngbiếtlắmvàkhông

giậncháuđâu!Nếucháumuốnkhócthìtùyý,cháucứviệckhócđi.Nhưngmàcháunênbiếtrằngôngmangcháuđikhôngphảiđểlàmkhổcháuđâu!Cứởđấythìrồicháusẽranhưthếnàonhỉ?Chắcchắnlàcháuphảivàotrạitrẻ rơi.Những người đã nuôi cháu không phải là bốmẹ đẻ của cháu.Mácháu,nhưcháugọi, thật là tốt đốivới cháuvà cháu thươngyêumácháu,cháuđau lòngvìphảixamácháu,đó làđiều tốt.Tuyvậy,cháucũngcầnphảisuynghĩ lại,mácháukhông thểgiữcháu tráiývớichồngđược.Cònngườichồngbàthìôngtakhôngđếnnỗikhắcnghiệtnhưcháutưởngđâu!Ôngtakhôngcógìđểmàsống.Quèquặt,khônglaođộngđượcnữa,khônglẽngườitachịuchếtđóiđểnuôicháu.Cháuơi,giờđâycháunênhiểurằngtrênđờinàykhôngphảilàcứmuốngìthìlàmđượcnấyđâu!Hẳnđólànhữnglờinóicủamộtngườisángsuốt,hayítracũnglàlờicủa

mộtngườitừngtrải.Nhưngmànỗiniềmlybiệtđauđớntronglòngtôilúcấylàmchotôikhôngthểnghelọtnhữnglờihay,lẽphải.Tôi sẽ không bao giờ gặp lại người đã nuôi dưỡng tôi, đã âu yếm tôi,

ngườimàtôithươngyêunhấtđờilàmátôi.Ýnghĩấycứnghẹnởcổtôilàmtôinghẹtthở.Tuynhiêntôivẫnđigầncụ

Vitalisvàcốsứcđemnhữngđiềucụvừanóiđểtựbảomình.Cụ Vitalis nói chắc là đúng, ông Barberin không phải là bố đẻ ra tôi,

khônglýdogìbắtbuộcôngphảichịuđóikhổvìtôi.Trướckiaôngđãnhậntôivềđểnuôi.Bâygiờôngtaphảiđuổitôiđilàvìôngkhôngthểgiữtôilại

đượcnữa.Nghĩ tới ông ta, tôi khôngnênnghĩđến cái ngàyhômnay,màphảinhớlạinhữngnămtôiđãsốngởnhàôngtakia!ChốcchốccụVitalislạinhắc:-Cháuơi,cháuhãysuynghĩvềnhữngđiềuôngnóivớicháu!Ởvớiông,

cháusẽkhôngkhổsởđâu!Xuống khỏimột cái dốc, chúng tôi tớimột cánh đồng hoang phẳng lì,

buồn tẻ, rộngmênhmông.Khôngcónhà cửa,khôngcó cây cối.Một caonguyênmọcđầythạchthảohunghungvàđóđâytừngđámkimtướcchicằncỗichậpchờntrướcgiónhưsónggợn.CụVitalisđưataytrênbãiđồnghoang,bảotôi:-Cháunomđấy,cóđịnhtrốncũngvôíchthôi!ConCapivàconZerbino

sẽbắtđượccháungay!Chạytrốn!Tôikhôngnghĩtớiviệctrốnnữa.Trốnởđâubâygiờkiachứ?

Trốnrồivềnhàai?Suychocùngthìcáiônggiàrâutócbạcphơ,caolớnvàđẹplãoấykhông

đếnnỗidễsợlắm,nhưtôinghĩtrướcđây.Nếuôngtalàmchủtôithìcólẽcũngkhôngphảilàmộtôngchủtànác.Chúng tôiđimảimiếtgiữanhiềucảnhquạnhhiubuồn rứt.Hết cácbãi

hoanglạiđếnnhữngcánhđồngcâylúpxúp.Phóngtầmconmắtnhìntậnxatít, tôi chỉ thấymấyngọnđồi trọc chóp tròn.Trướckia tôi hìnhdung cáccuộc hành trình khác hẳn.Mỗi khi tôi để cho tâmhồn ngao du trên cảnhmộng,vượtkhỏicổng làng, thì tứckhắcnóđiđếnnhữngxứsởhoàn toànkháclạvớicảnhthựcbàyratrướcmắttôihômnay.Lầnnàylàlầnđầutiêntôiđimộtđoạnđườngdàiđếnnhưvậymộtmạch,

khôngnghỉ.Bướcchâncủacụchủtôidàivàđềuđặn.CụđểconJoli-Cœurtrênvai,cũngcókhichongồitrênxắc.Mấyconchóchạylontonbêncạnhkhôngrờicụ.Thỉnh thoảng cụVitalis nói với chúng tôi vài lời âu yếm, khi thì bằng

tiếngPháp,khithìbằngmộtthứtiếnggìtôikhônghiểu.Ôngcụvàbầychókhôngcóvẻgìmệtmỏi.Tôithìkhôngthể.Tôimệtlả

đirồi.Sựmệtmỏicủacơthểthêmvàosựxúcđộngvềtinhthầnlàmchotôikiệtsức.Tôi kéo lê chân và phải vất vảmới theo kịp chủ tôi. Tuy thế tôi cũng

khôngdámxinphépdừnglại.-Tạiđôiguốccủacháunólàmcháumỏiđấy!–Cụnói.–ĐếnUsselông

sẽmuagiàycho.Câunóiđólàmchotôigắngsứclên.

Thậtvậy,xưanaytôivẫnkhaokhátcómộtđôigiày.Conôngxãtrưởngvàconôngchủquánmớicógiày.Ngàychủnhật,đilễ,chúngnólướtêmrutrênnềngạchnhậyâmvang,cònbọnconnôngdânchúngtôithìkhuaguốcđinhtainhứcóc.-Usselcònxalắmphảikhôngcụ?-Đólàmộtcâutừđáylòngphátra.–Ôngcụgiàvừacười,vừanói.–Thế

làcháurấtthíchcómộtđôigiàyphảikhông?Đượcrồi,ônghứasẽchocháumộtđôi,mộtđôidướiđếcònđóngđanhnữacơ!Vàôngcònhứachocháumộtcáiquầnnhung,mộtcáiáovétvàmộtcáimũnữa.Cáiđóchắcsẽlàmchocháuráonướcmắt,ôngmongthế,vàcháusẽkhỏerađểđinốtsáudặmđườngnữa.Giàydướiđếcóđóngđanh!Tôithấychoánglên.Đượcmộtđôigiàyđãlà

phithường.Khithấynóiđếcóđóngđanhthìnỗiphiềnmuộncủatôibỗngchốctiêutanđimất.Không,chắcchắnchủtôikhôngphảilàmộtngườiđộcác.Mộtngườiđộc

áccóthểnàomànhậnthấyđôiguốclàmchotôimệtnhọcđược.Đôigiày,đôigiàycóđanh!Cáiquầnnhung!Rồilạicáiáovét!Cảcáimũ

nữa!Chà!MáBarberinmàtrôngthấytôihẳnlàmásungsướnglắm.Vàmásẽ

tựhàobiếtbaonhiêuvềcáithằngnày.ẤythếmàUsselhãycònxalắclơmớicựcchứ!Mặcdùsẽcóđôigiàyvàchiếcquầnnhung,ởcuốiquãngđườngsáudặm

này,tôithấychừngnhưtôicũngkhôngcònsứcđixanhưvậyđượcnữa.Maythaythờitiếtđếngiúptôi.Bầutrờivẫnxanhngắttừlúcchúngtôirađi,dầndầnkéođầymâyxám.

Chẳngmấychốcmộtcơnmưanhỏđổxuốngvàcứkéodàimãi,khôngngớt.Cótấmáodacừu,cụVitaliskhôngbịướtvàcònchechoconJoli-Cœur

được.Cáiconkhỉranhmãnhnàymớithấymấygiọtmưađầutiênrơixuốngđãnhanhnhẹnchuivàochỗtrúẩncủanó.Nhưngmàbầychóvàtôi,chúngtôikhôngcócáigìđể chemưacả.Thế là chẳngbao lâuchứng tôibịướtsũngđếntậnda.Bầychóthỉnhthoảngrùngmìnhrũlôngđược,còntôithìtạohóakhôngchophép làmthế, tôiphảimangnhữngquầnáonặngchịchnướcmưamàđivàthấylạnhbuốtđếnxương.-Cháucódễbịcảmkhông?–Chủtôihỏi.-Cháukhôngbiết.Cháukhôngnhớcólầnnàobịcảm.-Thế thì tốt lắm, tốt lắm.Ừ!Cháu cũng cómặt cứng đấy.Nhưng ông

cũngkhôngmuốnđểcháuxôngphalàmgìvôích.Hômnay,chúngtahãyđi

chừngnàythôi.Cóthônxómđằngkiachúngtahãyvàongủtrọởđấy.Nhưng trong làng không có quán trọ.Chẳng aimuốn chứa cái ông già

trôngnhưngườihànhkhất,lạilẽođẽodắttheomộtthằngbéconvàbaconchó,ngườivàvậtđềulấmbùnbebét.Ngườitabảo:“Ởđâykhôngchứatrọ”.Vàngườitađóngsậpcửalại.Đihếtnhànàyđếnnhàkhác,chẳngaimở

cửachochúngtôivào.CólẽphảiđinốtmộtmạchbốndặmđườngchođếnUsselchăng?Tốiđến

nơirồi,màngườithìthấmnướcmưalạnhbuốt.Riêngtôi,tôithấyhaichâncứngđờnhưhaikhúcgỗ.Chaoôi!NàođâucáinhàấmcúngcủamáBarberin!Saucùngcómộtbácnôngdân tốtbụngvui lòngmởcửavựachứarơm

chochúngtôivào.Nhưngtrướckhichovào,báctarađiềukiệnkhôngđượcthắpđènđốtlửagìcả.BáctanóivớicụVitalis:-Ôngcụđưadiêmđây.Sángmaicụđi,tôisẽtrảlại.Dẫusaochúngtôicũngcóđượcmộtmáinhàđểẩnnáuvàmưakhôngtrút

lênngườichúngtôinữa.CụVitalislàmộtngườibiếtphòngxa,khiđiđườngkhôngbaogiờquên

manglươngthực.Trongcáixắclínhôngđeotrênvai,cómộtcáibánhmìlớn.Cụcắtbánhralàmbốnphần.Bâygiờtôimớithấyôngcụduytrìkỷluậtvàsựphụctùngtronggánhhát

củacụnhưthếnào.Lúcnãy,trongkhichúngtôicònđilòdòhếtnhànàyđếnnhàkhácđểtìm

chỗtrú,thìconZerbinođãcólúclẩnvàomộtnhànàođórồichạyrangay,mõmthamộtmẩubánhmì.CụVitalischỉnóicómộtcâu:-Zerbino!Tốinayrồimàyxem!Tôicũngchẳngnghĩgìđếncáiviệcđánhcắpấynữa,chođếnkhiôngcụ

chủcắtbánhmì,tôibỗngthấyconZerbinocóvẻtiunghỉu.CụVitalis và tôi ngồi cạnh nhau trên hai bó phượngvĩ.Con Joli-Cœur

ngồi ở giữa.Ba con chó ngồi xếp hàng trướcmặt chúng tôi, conCapi vàDolceđămđămnhìnmặtôngchủ.CònconZerbinothìcúimặt,haitaicụpxuống.CụVitalisralệnh:-Đứaăncắphãyđirangoàihàngngũ,chuivàoxókiamànằm.Tốinay

nóphảingủđói.ThếlàconZerbinorờikhỏichỗnótứckhắcvàvừađivừalết,nólenlén

đếncáixómàôngchủchỉ.Nóchuigọnvàođốngláphượngvĩ.Chúngtôi

khôngnhìnthấynónữa,chỉnghethấynóvừathởvừarênvàkhekhẽkêumấytiếngnghẹnngào.TrừngphạtconZerbinoxong,cụVitalisđưaphầnbánhmìchotôi.Ông

cụthìvừaănvừabẻphầnbánhcủaJoli-Cœur,CapivàDolceratừngmiếngnhỏđểphânphátchochúng.NhữngthángcuốicùngởvớimáBarberincũngchẳngcógìgọilàsướng,

nhưnggiờđâyphảisốngkhamkhổthếnày,tôithấysựđổithayquáácliệt.Chà!NồixúpmáBarberinnấumỗitối,giờđâygiácó,thìdùthiếubơđi

nữatôicũngsẽthấyngon!Giálạiđượcngồibênlòsưởinữathìdễchịubiếtbao!Vàsẽđượchạnh

phúcbiếtmấynếuđượcluồnmìnhtrongvảinệmkéochănlêntậncằm!Nhưng than ôi! Làmgì có vải nệm, làmgì có chăn!Có đượcmột ổ lá

phượngvĩthếnàylàphúclắmrồi.Ngườimệtnhừ,chântrầydavìđôiguốc,tôirétquá,runbầnbậttrongbộ

quầnáoướtsũng.Trờitốihẳnrồinhưngtôivẫnchưangủ.-SaorăngcháuđậpcầmcậpthếRémi!–CụVitalishỏi.–Cháurétà?-Réttýthôi!Tôinghethấyôngcụmởxắc.-Quầnáocủaôngcũngchẳngnhiềunhặngìđâu!–Ôngcụnói.–Nhưng

màđây,mộtchiếcsơmikhôvàmộtcáigilê!Cháuhãycởihếtquầnáovàkhoácnhữngthứnàyvào.Rồicháuchuixuốngdướiđốngphượngvĩ,cháusẽthấyngườiấmlênvàcháusẽngủđượcngay.Tôilàmtheolờicụ,tuythếcũngkhôngthấyấmngườilênmauchóngnhư

cụtưởng.Tôicứtrăntrởmãitrênlớpláphượngvĩ,đauđớnvàkhổsởquá,ngủởnhàchứarơm,rétrunlên,bữatốichỉcómẩubánhtrơtrụi,chẳngcóaitỏlòngthươngxót.Chẳngcóaiđểyêuthương,khôngcómáBarberin!Tôiđangnghĩngợilanman,lòngbuồnrườirượi,nướcmắtgiàngiụa,thì

bỗngthấythoảngquatrênmặttôimộthơithởâmấm.TôiđưatayraphíatrướcvàsờthấybộlôngdàynhưlencủaconCapi.Nó

đãrónrénđitrênláphượngvĩ,nhẹnhàngđếnbêntôi.Nóngửitôi,hítkhekhẽ.Hơinólướtnhẹtrênmặttôi,trêntóctôi.Nóđịnhlàmgìnhỉ?Giâyphútsaunónằmlênđốngláphượngvĩ,ápmìnhvàongườitôivàdịu

dàng,êmái,nóliếmtaytôi.Vôcùngcảmđộngtrướccửchỉâuyếmđó,tôinhỏmdậyhônluônvàocái

mũilạnhngắtcủanó.Nókêumột tiếngkhekhẽ, rồinhanhnhảuđặtcẳngvào trongtay tôivà

nằmim.Thếlàtôiquênhếtcảnỗimệtnhọc,buồnphiền,cổhọngtôinhưbịbóp

nghẹt,naythấyđượcnớira.Tôithởphào.Tôikhôngcôđơnnữa.Tôiđãcómộtngườibạn.

VI.BƯỚCĐẦUTRONGNGHỀHômsauchúngtôilênđườngsớm.Mưa tạnh rồi.Trờixanhbiếc.Nhờcó trậngióhanhđêmqua,đườngse

bùn,chimcarộnrãtrongmấybụicâybênđường.Đànchóchạytungtăngbênchúngtôi.ThỉnhthoảngconCapilạiđứngthẳngtrênhaichânsauvàsủavàomặt tôihaiba tiếng.Tôihiểuýnghĩacủa tiếngsủaấy là thếnào.Nómuốnnói:-“Gắnglên!Gắnglên!”Thậtlàmộtconchóthôngminh.Nóhiểuhếtvàluônluônbiếtcáchlàm

chongườitahiểunó.Đãnhiềulầntôinghengườitabảorằngnóchỉthiếucócáikhôngbiếtnóithôi.Riêngtôikhôngnghĩnhưvậy.Chỉcáiđuôicủaconvật ấy cũngđã thôngminhvàhùngbiệnhơnmắt vàmiệng lưỡi củakhốingười.Dùsaođinữathìgiữanóvàtôicũngchảcầnđếnlờinói.Chúngtôiđãhiểunhaungaytừngàyđầu.Tôichưabaogiờrakhỏicổnglàng,chonênaoướcđượcnomthấymột

thànhphố.NhưngphảithúthậtthịtrấnUsselkhônglàmchotôichoángmắtchútnàocả,nhữngngôinhàcổcóthápởđâyhẳnkhiếnchocácnhàkhảocổthíchthú,nhưngđốivớitôithìcóýnghĩagìđâu.Phảinóirằngtôikhôngtìmởcácngôinhàấycáivẻđẹp,cáivẻnêntranhcủanó,tôitìmcáikháckia.Mộtýniệmchoáncảđầuóctôi,làmquángmắttôi,hayítnhấtcũngchỉ

chophéptôinhìnthấymộtthứ:Đólàcửahiệugiày.Đôigiàycủatôi,đôigiàycụVitalishứahẹn,giờđâylàlúctôisắpđược

xỏchânvào.Chẳngbiếtcáicửahàngcódiễmphúcbángiàychotôiởvàođâuđâynhỉ?

Tôi chỉ tìm kiếm nó thôi, ngoài ramái tháp, vòm cuốn, cột trụmỹ thuật,khônggìđángchotôilưuýChonêncáiđiềuduynhấttôicònnhớvềthịtrấnUssellàmộtngôilàng

tốităm,ámkhóiởgầnchợ.Ởmặttrướccủacửahàngbàylaliệtnhiềusúngcũ,mộtcáiáoviềnkimtuyếnởcácđườngmayvàcóngùvaibằngbạc,rấtnhiềuđènvànhữngcáisọtcóvôsốlàsắtvụn,nhấtlàổkhóavàchìakhóahan gỉ. Phải xuống ba bậc để đi vàomột căn phòng rộng.Chắc hẳn là từngàycănnhàlợpmáixong,ánhsángmặttrờichưachiếuvàođâybaogiờ.Khôngbiếttạisaomộtvậtđẹpđẽnhưđôigiàylạicóthểbàybánởmột

nơighêtởmnhưthếnàyđượcnhỉ?Tuyvậybướcchânvàocửahàngnày,cụVitalisđãcóýđịnhcủacụrồi.

Chẳngmấychốc,tôiđượccáiphúclớnxỏchânvàođôigiàyđóngđanhsắtnặngdễgấpmườilầnđôiguốccủatôi.

Sựhàophóngcủaôngchủtôikhôngphảiđếnđâylàhết.Saukhimuagiàyrồi,ôngcụlạimuachotôimộtchiếcáovétnhungxanh,

mộtcáiquầnlenvàmộtcáimũdạ,nghĩalàmọithứôngcụđãhứavớitôi.Muahàngnhungchotôi,chomộtđứabéxưanaychỉmặcvải!Rồilạigiày!Vàcònchiếcmũdạnữachothằngbéxưanaychỉlấytóccheđầu.Rõràngôngcụlàngườitốtnhấttrầnđời,conngườihàophóngnhấtvàcũnglàgiầucónhất.Thựcrathìnhungđãnhàu,lencũngđãsờnrồi,vàcáimũdạbịmưadầm

bụi dãi, khómàbiết xưakiamàugì.Nhưng tôi choángmắt vì những thứlộnglẫyấy,nênkhônghềđộnglòngvềcácthiếusótẩndướivẻhàonhoángkia.Tôimongchóngđượcmặcnhữngthứquầnáođẹpđẽấy.Nhưngvềnhà

trọ,trướckhiđưachotôi,ôngcụđemthayhìnhđổidạngnóđi,làmchotôivừangạcnhiênvừaxótcủa.Ôngcụ lấykéo trongxắc ra cắt phănghai ốngquầnđếnnganggối: tôi

giươngmắtkinhhãinhìnôngcụ.Ôngcụnói:-Làmthếnàycốtđểchocháuđừnggiốngmọingười.Chúng tađangở

Pháp, ôngmặc quần áo cho cháu theo kiểu Italie. Bao giờ chúng ta sangItalie–cóthểchúngtasẽsangItalieđấy–ônglạichocháumặctheokiểuPháp.Tôichưahếtngạcnhiênthìôngcụnóitiếp:-Chúngta làgìnào?Lànghệsĩcóphảikhông?Lànhữngdiễnviênthì

chỉriênghìnhdángbênngoàithôicũngphảikhơigợiđượctínhtòmòcủangười ta.Ănmặcnhưbất cứkẻ chợhayngười nhàquê, cháu tưởng rằngchúngtacóthểkhiếnthiênhạđứngnhìnchúngtavàvâyquanhchúngtahaysao?Tấtnhiênlàkhông,cóphảikhôngcháu?Cháunênhọclấyđiềunày,làởđờimộtđôikhicáibềngoàicũngcầnthiếtđấy.Việcđóđángbuồnnhưngbiếtlàmsaođược!Ấy,buổisángtôilàngườiPháp,đếnchiềuthànhngườiÝnhưthếđấy.Quầntôicụttớiđầugối,cụVitalislấydâybăngđỏquấnchéotrênbíttất,

dọc theoốngchân, trênmũdạcủa tôi,ôngcụcũngquấnngangdọcnhiềubăngkhácvàcàilênmộtchùmhoabằnglen.Tôi không hiểu người khác nhìn tôi sẽ nghĩ như thế nào, chứ tôi thành

thựcmànói, tôi là tôi oai lắm, sộp lắm.Bằngchứng là conCapi, saukhinhìnngắmtôichánchê,bènchìachânrachotôibắt,vẻrấtvừalòng.SựtánthưởngcủaconCapicàng làmtôi thích thúbởivì trongkhi tôikhoácvàongườibộquầnáomới,chúJoli-Cœurngangnhiênđứngtrướcmặttôi,nhạitheotừngđiệubộcủatôivàcườngđiệulên.Tôiđóngbộxong,thìchúchống

haitayvàosườn,ngửangườirasaucườikhanhkháchvàlínhínhữngtiếngchếnhạo.Tôinghengườitanóitìmhiểuxemgiốngkhỉcócườikhônglàmộtvấnđề

khoahọclýthú.Tôichorằngnhữngngườiđặtracâuhỏiấylànhữngnhàkhoahọcphònggiấy,khôngchịukhóquansáttrựctiếpconvật.Riêngtôilàngười đã sốnggầngũi với con Joli-Cœur trongbaonhiêu lâu, tôi nói quảquyếtlànócườithựcsự,khôngnhữngcườimàcònbiếtcườichếnhạotôinữa.Cólẽcáicườicủanókhônggiốnghệtcáicườicủachúngta.Nhưngrõrànglàmỗikhicóđiềugìthíchthìmépnókéosệchramangtai,mắthíplại,hàmrunglialịavàđôimắtđenláynảyranhữngtialấplánh,nhưnhữngcụcthanhồngnhonhỏđượcthổirựclên.Vảchăng,tôiđãcódịpquansátnóởnhữngdấuhiệuđặcbiệtcủacáicười

trongmộttrườnghợpmàcáinhụcvềphầntôi.KhitôiđộimũvàothìcụVitalisbảotôi:-Thếlàcháumặcxongquầnáorồiđấy!Chúngtabắtđầulàmviệcđiđể

ngàymai làphiênchợ,cóthểtổchứcmộtbuổibiểudiễnlớnđược.Trongbuổiđó,cháusẽlênsânkhấulầnđầu.Tôihỏiôngcụlênsânkhấulầnđầulànhưthếnào?Ôngcụgiảnggiảicho

tôibiếtlênsânkhấulầnđầulàlầnđầutiênđóngtròtrướccôngchúng.Cụnói:-Ngàymaigánhxiếcchúngtasẽramắtkhángiả.Mộtbuổidiễnđầutiên

trongđócócháuđóng.Vậyôngphảichocháudượtvai tròôngdànhchocháu.Đôimắtngạcnhiêncủatôilàmchocụbiếtlàtôikhônghiểugìcả.-Vaicónghĩalàcôngviệccháuphảilàmtrongbuổidiễnkịch.Ôngđem

cháuđivớiôngkhôngphảiđểcháuđidạochơichothỏathích.Ôngkhônggiầucógìmàlàmnhưvậyđược.Mangcháuđilàđểcháulàmviệc.MàcôngviệccủacháulàđóngkịchvớiđànchócủaôngvàchúkhỉJoli-Cœur.Tôiđâmhoảng,kêulên:-Nhưngcháuđâucóbiếtđóngkịch!-Chínhvìthếmàôngphảidậycháu.Cháuphảihiểurằngkhôngphảitự

nhiênmàconCapibiếtđi trênhaichânmộtcáchduyêndángnhư thế.VàkhôngphảiconDolcenhảydâyvì sở thíchcủanó.ConCapiđã tậpđứngtrênhaichânsauvàconDolceđãtậpnhảydây.Chúngnóđãphảihọctậpmấtnhiềucôngphuvàthìgiờmớicóđượcnhữngbiệttàiấyvàcảtàinghệcần thiếtchomộtdiễnviênưu tú.Cháucũngvậy,cháucần tậpnhữngvaicháusẽphảiđóngvớichúngnó.Thôi,chúngtabắttayvàoviệcđi.

Hồiđótôicónhữngquanđiểmthậtlàcổlỗvềlaođộng.Tôicứtưởnghễlaođộnglàphảicuốcđất,xẻgỗ,chặtcâyhoặcđẽođáchứkhônghềnghĩđếncáigìkhác.-Vởkịchchúngtasắpdiễn,–ôngcụVitalisnóitiếp–nhanđềlà“Người

đầy tớ của ông Joli-Cœur” hay là “Kẻ đần độn nhất không phải là kẻmàngười ta tưởng”.Câu chuyệnnhư thế này:Cho tới nay, ông Joli-Cœur cómộtngườiđầytớrấtvừaýông,đólàCapi.NhưngCapigiàrồi,mặtkhácôngJoli-Cœurcũngmuốnmướnmộtngườiđầytớmới.Capinhậntìmchoông một người. Nhưng mà nó không tìm được một con chó khác để kếnghiệpnó,nótìmmộtthằngbécontênlàRémi.-Nhưcháuấyà?-Không,khôngphảinhưcháu,màchínhlàcháuđấythôi.Cháuởquêlên

đểgiúpviệcchoôngJoli-Cœur.-Khỉthìlàmgìcóngườigiúpviệc!Nhưngtronghàikịchthìcóđấy.VậycháuởnhàquêlênvàôngJoli-Cœur

nhậnthấycháucóvẻđầnđộn.-Cáiđóchảthúvịgì.-Việcgìđếncháu,vìchỉđểcười thôimà!Vả lạicháucứ tưởng tượng

nhưlàcháuthựcsựđếnởchomộtôngchủvàôngchủbảocháubàybànănchẳnghạn.Vừađúngđâylạicómộtcáibànđểdùngchobuổibiểudiễncủachúngta.Cháuđếnxếpbátđĩađi.Trênbàncómấycáiđĩa,mộtcáicốc,mộtcondao,mộtcáinĩavànhững

khănăntrắngtinh.Phải bầy biện như thế nào đây? Tôi loay hoay với câu hỏi ấy và đứng

sững,haitaygiơra,ngườichồmtớitrước,mồmháhốc,khôngbiếtnênbắtđầulàmgì.Ôngcụvỗtaycườiphálên.Ôngnói:-Haylắm!Haylắm,cáivẻmặtcủacháuthậttuyệt!Trướcđâyđãcómột

thằngbé làmvớiông.Vẻmặtnó ranhmãnhvàdángđiệunónói lênmộtcáchquárõràng:“Đểxem,tôimàlàmmộtthằngngốcthìphảibiếtlàcừ!”Còncháuthìcháukhôngnóigìcả.Cháuđíchthịlàthằngngốc.Vẻngâyngôcủacháuthậtkhôngchêđược!-Cháuchảbiếtcháucầnlàmgì!-Chínhvìthếmàcháu“tuyệt”.Đếnmaiđâyhoặcnămbahômnữacháu

sẽrấtthôngthạonhữngviệccháuphảilàm.Lúcđócháuphảinhớlạicáivẻlúng túnghiệnnaycủacháu.Lúcđócháuphảigiảvờ lúng túngnữa.Nếucháudiễnđượccáivẻmặtvàđiệubộhômnaythìôngdámnóitrướclàcháusẽđượchoanhôđặcbiệt.Nhânvậtmàcháuđóngtrongvởhàikịchcủaông

nhưthếnào?Làmộtchúbéởquêra,chưatrôngthấygìvàchưahiểugìcả.Chúbétớinhàmộtconkhỉvàtỏradốtnátvụngvềhơnnó.Dođóôngmớilấymộtđềphụchovởkịchlà“Kẻđầnđộnnhấtkhôngphảilàkẻmàngườitatưởng”.NguhơnchúkhỉJoli-Cœurđólàvaitròcủacháu.Đểthủvaimộtcách tuyệt diệu, giá có thể thì cháu chỉ cần giữ cái vẻ hiện nay của cháu.Nhưngmàviệcđókhôngthểđược,chonênsaunàycháuphảinhớlạihiệngiờcháuđãlàmnhưthếnàovàlúcđó,nhờsựcốgắngnghệthuật,cháusẽtrởlênngungốctrongkhicháukhôngthểngumộtcáchtựnhiênđượcnữa.“NgườiđầytớcủaôngJoli-Cœur”làmộtvởhàikịchnhỏdiễntronghai

mươi phút đồng hồ. Nhưng tập thì phảimất ngót ba tiếng, cụVitalis bắtchúng tôi làmđi làm lạimỗiviệchaiba lần,cókhiđếnmười lần.Lũchócũngphảilàmđilàmlạinhưtôi.Thậtvậy,mấyconchóđãquênmấtvàiphầntrongvaitròcủachúngnên

phảidạylạichúng.Nhờvậytôiđượcdịpnhìnthấytínhkiênnhẫnvàsựônhòadịungọtvôhạncủathầychúngtôi,vàrấtlấylàmngạcnhiên.Ởlàngtôi,ngườitakhôngđốiđãivớisúcvậtnhưthếbaogiờ.Phươngphápdạysúcvậtduynhấtởlàngtôilàchửirủavàroivọt.Đốivớiôngcụthìviệctậptànhcókéodàibaonhiêuđinữaôngcụcũng

khôngnổinóngbaogiờvàcũngchưabaogiờôngbuôngmộttiếngnguyềnrủa.Mỗikhiôngkhônghài lòngvềkếtquả tậpdượt thìôngnghiêmnghịnói:-Này,này,làmlạiđiCapi,anhnhưthếkhôngtốt.CònanhJoli-Cœur,anh

khôngchịuchúý.Anhsẽbịtráchmắngchomàxem!Chỉcóthếthôi,nhưngvẫnlàđủ.Saubuổitập,ôngcụhỏitôi:-Thếnào,liệurồicháudiễntròcóquenđikhông?-Cháukhôngbiết.-Cháucóthấychánkhông?-Không,cháuthấyvuivui.-Thếthìđược,mọiviệcđãổncả.Cháukháthôngminhvàcóđiềunày

cònquýhơnnữalàcháucóýchí.Chămchỉvàdễbảothìrồicáigìcũnglàmđược.CháuthửnhìnđànchómàxemvàsosánhchúngvớiconJoli-Cœur.Conkhỉcólẽnhanhnhẩuvàthôngminhhơnnhưngnókhóbảo.Dạynócáigìlànóhọcđượcngaynhưngrồinólạiquêntrongchốclát.Màkhibảonólàmcáigìchẳngbaogiờnóvuilònglàmđâu!Nóphảnkhángrấtdễdàngvàluôn luônmuốn làm nghịch ý ta. Thiên tính của nó là thế nên ông cũngchẳnggiậnnólàmgì.Khácvớichó,khỉkhôngcóýthứcnghĩavụvàdođónókémchóxa.Cháucóhiểukhông?

-Cólẽcháuhiểu.-Cháuơi,cháucầncóýchívàngoanngoãnphụctùng.Phảilàmcáigìthì

cháucốlàmchohếtsức.Ởđờitấtcảmọithànhcônglàởđó!Trongkhitròchuyệnnhưvậy,tôiđánhbạonóivớiôngcụrằngđiềulàm

tôi ngạc nhiên nhất là sự kiên trì vô hạn của ông cụ đối với conkhỉ Joli-Cœurvớiđànchócũngnhưđốivớitôi.Thếlàôngcụnởmộtnụcườidịudàng:-Người ta thấyrõ là từxưa tớinaycháuchỉsốngvớinhữngngườidân

quêquentànnhẫnvớisúcvật.Họtưởngvớichúngnhấtthiếtphảidùngroivọt.-MáBarberinrấtdịudàngvớiconbòsữaRoussettecủanhàcháu.- Bà ấy làm đúng đấy! Cháu làm cho ông có cảm tưởng tốt về má

Barberin.Bàtahiểuđiềumàthườngthườngnhữngngườidânquêchưabiết.Đó là: thôbạođemlại ítkếtquả, trái lạingọtngào thìđượcrấtnhiềunếukhôngmuốnnóilàtấtcả.Riêngphầnông,vìôngkhôngbaogiờnóngnẩyvớiconvậtcủaôngnênôngmớilàmchochúngtrởthànhnhưthếđấy.Nếuôngđánhđậpchúngnó,chúngnósẽsợsệt,màsựsợhãilàmtêliệtócthôngminh đi.Vả chăng nếu ông cứ cáu gắt với chúng, thì ông đã là khác chứkhôngđượcnhư thếnàyđâu.Ôngđã luyệnđược lòngkiênnhẫnbất chấpmọi thử thách,vàchínhnóđã làmchocháu tinông.Ấy,khimìnhdạykẻkhácthìcũnglàtựdạychomình.Ôngdạynhữngconchókiabaonhiêubàihọcthìchúngnódạylạiôngbấynhiêubài.Ôngđãmởtríthôngminhchochúngnó,thìchúngnórènluyệntínhkhíchoông.Điềuđókìdịquákhiếntôibậtcười.-Cháulấylàmlạsaochócóthểdạyđượcngười,cóphảikhông?Ấythế

màđúngnhưthếđấy,khôngcógìđúngbằng.Cháuthửsuynghĩmàxem.Cháucóthừanhậnlàconchóchịuảnhhưởngcủachủnókhông?-Ôi!Cáiđóđúngquá.-Thếthìcháusẽhiểurằngôngthầybắtbuộcphảigiữmìnhkhiluyệntập

chochó.GiảthửkhidạyconCapi,ônglạinổilêncáukỉnhvàgiậndữ!ConCapinósẽlàmgì?Nócũngsẽtậpthóiquengiậndữvàcáukỉnh,nghĩalàdậptheokhuôncủaôngvà trởnênhưhỏng.Chóhầunhưbaogiờcũnglàhìnhảnhcủachủ.Nhìnthấychóbiếtngaychủlàngườithếnào.Anhhãychotôixemconchócủaanh,tôisẽnóianhbiếtanhlàngườinhư

thếnàochomàcoi.Chócủatêncônđồlàchóvôlại.Chócủađứaănsươnglàchó trộmcắp.Ngườicộccằn thìchó thô lỗ.Ngườinhãnhặn thìchódễyêu.

Nhữngbạn tôi, đàn chóvà conkhỉ, hơn tôiở chỗđãquen ramắt côngchúng,chonênchúngnóchờđónngàymaitớikhôngchútgìsợhãi.Đốivớichúng nó, chỉ cần làm lại những việc chúng đã làm hàng trăm lần, có dễhàngnghìnlầnrồicũngnên.Nhưngmàđốivớitôi,tôikhôngthểbìnhtâmvữngdạnhưchúngnó.Nếu

tôiđóngkémthìcụVitalissẽnóisaođây.Khángiảsẽbàntánthếnào?Cáiđiều băn khoăn ấy làm tôi khó ngủ.Đến khi thiếp đi thì tôimơ thấy baonhiêungườiômbụngcườilănlộn,cườivăngvàomặttôiđểchếgiễutôi.Hômsautôirấtxúcđộngkhiđoànchúngtôitừquántrọrađiđểđếnchỗ

côngcộngbiểudiễn.CụVitalis đi trước,đầungẩngcao,ưỡnngực, chânbướcđều, tayvăng

theonhịpbước,vừađivừathổivan[6]bằngmộtốngtiêukimloại.SauôngcụđếnconCapi,trênlưngnócóôngJoli-Cœurngựkhoáitrá.ÔngmặcquânphụchàmtướngnướcAnh:quầnđỏ,áođỏcóthêukimtuyến,mũcàimộtchùm lông xòe ra. Giữmột khoảng cách đúng phép, con Zerbino và conDolcesongsongđi theosau.Cuốicùng,điđoạnhậulà tôi.Nhờcónhữngkhoảngcáchdoôngcụxếpđặtnênđoànchúngtôicóvẻkhádềnhdàngtrênphố.Đoàn kéo đi rầm rộ, long trọng.Nhưng làm cho người ta chú ý hơn là

tiếngtiêurắnrỏicủaôngcụ.Nóvọngvàotrongtậncùngmọinhà,khơigợitínhtòmòcủadâncưthịtrấnUssel.Ngườitađổxôracửađểxemchúngtôidiễuqua.Ngườitavénvộinhữngmàncửasổlên.Dămbađứatrẻtheochânchúngtôi.Cómấybácnôngdânthấylạmắtcũngnhậpbọnvớichúngtôi.Khichúng tôi tớichỗcôngcộng thìở sauchúng tôi,quanhchúng tôinhưmộtđámrước.Chúngtôidựngrạprấtnhanh.Rạpđâylàmộtcáithừngbuộcvàobốngốc

câyđểvâylấymộtkhoảngđấttrốngdài,ởgiữachúngtôi.Phầnđầucủabuổibiểudiễngồmcómấytròdolũchólàm.Nhữngtrògì

tôikhôngnóiđượcvì tôiđangbậnnhẩmvai của tôivàmảibănkhoăn longại.TôichỉnhớlàcụVitalisđãcấtốngtiêuđivàlấyviôlôngrakéođểđệmnhữngtiếtmụccủamấyconchó.Lúcthìôngcụkéonhữngnhịpvũ,lúcthìkéonhữngbảnnhạcdudươngêmái.Côngchúngdồnlạirấtnhanh,xôvàodâythừngcủachúngtôi.Khichúng

tôinhìnxungquanh–tựnhiênmànhìnchứchẳngđịnhtìmgì–thìthôithấytrăm ngàn conmắt tập trung vào chúng tôi dường như nhảy ra những tiasáng.Khi đã diễn xongvở thứnhất, conCapi lấymõmngậmmột cái âu gỗ,

đứngkiễngtrênchânsauvàbắtđầuđivòngquanh“chưvịkhángiả”một

lượt.Khicómộtkháchxemkhôngchịunémtiềnvàoâuthìnóđứnglạiđặtâuvàotrongvòngdây,ngoàitầmtaycủakhángiả,đoạnđểhaichântrướclênngườiôngkháchcứngcổ,sủahaiba tiếngvàđậpđậpkhekhẽvào túikháchnhưmuốnmởtúira.Thếlàtrongđámngườixem,tiếnglaó,chuyênvuiđùa,lờigiễucợtdậylên:-Cáiconchónàyláuthật,nóbiếtailàngườinặngtúiđấy!-Thôithòtayvàotúichorồi.-Hắnsắpchitiềnkìa.-Hắnchẳngchođâu.-Chođi!Cógiatàicủaôngchúbùlạimà!Thế là cuối cùng, nhữngđồngxugiấuởdưới đáy túi cũngphải vọt ra.

ÔngcụVitalisthìkhôngnóigìcả.Cụkéođànviôlông,dạonhữngbàivui,lúcgiơcao, lúchạthấpcâyđàntùytheonhịp,mắtkhôngrờikhỏicáibát.ChẳngmấychốcconCapiđãchởvềchỗchủnó,kiêuhãnhmangtheocáiâugỗđầytiền.BâygiờđếnlượtJoli-Cœurvàtôira trò.Một taycầmđàn,một taycầm

mãvĩkhoalên,ôngcụVitalisnói:-Thưaquýông,thưaquýbà,chúngtôisẽtiếptụcdiễnhầuquýôngquý

bàmộtvởhàikịchlýthúnhanđềlà:“NgườiđầytớcủaôngJoli-Cœur”haylà“Kẻđầnđộnnhấtkhôngphảilàkẻmàngườitatưởng”.Mộtngườinhưtôikhôngbaogiờhạmìnhđềcaodiễnviênvàvởkịchtrìnhdiễn.Tôixinnóivớicácngàimộtđiều:mờicácngàimởtomắtmànhìn,lắngtaimànghevàchuẩnbịmàvỗtay.Cáimàôngcụgọi làvởhàikịch lý thú, thựcrachỉ làmột tấn tròcâm,

nghĩalàmộttấntròdiễnbằngđiệubộchứkhôngcólời.Tấtnhiênlàphảinhưthế,vìhaivaichính,Joli-CœurvàCapiđềukhôngbiếtnóivàvaithứbalàtôicũngkhómànóinổihaicâu.Tuynhiênmuốnchokhángiảhiểuvàdễtheodõicácdiễnviên,ôngcụVitalisphảinóithêmvàilờiđểgiớithiệuvàgiảithíchcáctìnhhuốngtrongvở.Chínhvìvậymàôngcụchơimộtbảnnhạcnhàbinhtrầmtrầm,báotrước

chokhángiảlàôngJoli-Cœursắpra.ÔngJoli-CœurlàmộtvịtướngngườiAnhđãđạtquânhàmcaovà làmgiầu lớn trongchiến tranhẤnĐộ.[7]Từtrước tới giờôngmuốnkẻhầuhạ choôngphải làmột conngười, vì ônggiàu,ôngcóđiềukiệnđểhưởng thụcái thúxahoaấy.Trongkhichờđợingườiđầytớấyđến,ôngJoli-Cœurđibáchbộtrongphòng,vừađivừahútxìgà.Ôichà,phảinhìnôngtaphảkhóivàomặtngườixemthìmớibiết!Ông

tướngsốtruộtvàôngbắtđầutrợnmắttrònxoe,yhệtmộtngườisắpsửanổigiận.Ôngmắmmôimắmlợigiậmchânxuốngđấtthìnhthịch.ĐếncáigiậmchânthứbathìCapiphảidắttôiratrò.Giảthửtôicóquên

thìconchónócũngnhắcchotôi.Khiđãđếnlúcratrò,Capiđưachânrađỡlấytaytôivàđưatôiramắtvịtướng.Trôngthấytôi,ôngtướngđưahaitaylên,vẻthấtvọng.Thếnào!Cáitên

đầytớngườitagiớithiệuđấyà?Ôngđếnsátngườitôi,nhìntậnmặttôi,rồithìôngvừađiđilạilạiquanhtôivừanhúnvai.Vẻmặtcủaôngngộnghĩnhquákhiếnmọingườiphálêncười.Ngườitahiểungayrằngquantướngcoitôi là thằngngungốc,hoàn toànngungốcvàchínhkhángiảcũngcócảmtưởngnhưthế.Tấtnhiênlàvởkịchđượcxâydựngthếnàođểphơibầycáivẻnguđầnấy

dướimọihìnhdạng.Quamỗilớptôiphảiđưathêmramộtcáingốcnghếchmới.CònJoli-Cœurthìngượclạiphảilợidụngnhữngdịpấyđểphôtrươngtríkhônvàtàikhéocủamình.Saukhinhìntôi,nhìnđingắmlạihồilâu,quantướngđộnglòngthương

hại,bảodọnbữasángchotôiăn.ÔngcụVitalisthuyếtminh:-Quantướngnghĩrằngkhithằngbénàyănuốngnonêthìnósẽbớtthộn.

Chúngtasẽxemsao.Tôingồitrướcmộtcáibàncontrênbànbàysẵnthìađĩa,trênđĩacómột

chiếckhănăn.Khănđểlàmgìnhỉ?ConCapirahiệutôiphảidùngkhăn.Nhưngmàdùng

như thếnàochứ?Tôi loayhoaysuynghĩmộthồi rồiđưakhăn lênhỉmũivàođó.Thếlàquantướngcườilănlộn,cònconCapingãvậtngửara,chổngbốn

vólêntrời,vìsựđầnđộncủatôi.Biếtlànhầm,tôilạingắmcáikhăntựhỏixemnêndùngnóthếnào.Sau

cùngtôinảyramộtýđịnh:tôicuốnkhănlạivàthắtthànhmộtcáicaváttrêncổ.Quantướnglạicườingất,conCapi lạingãlănra.Cứnhưthếmãichođếnlúcôngtướngđiênruộtlên,đẩytôirakhỏighế,ngồivàochỗtôivàchénquáchbữaăndọnchotôi.Chà!Quan tướng sửdụngkhănănmớikhéo làm sao!Điệubộ rấtmực

phonglưu,ôngcàikhănvàokhuyếtáovàtrảilênđùiông!Lạicònxemôngbẻbánh,ôngbưngcốcrượuuống,duyêndánglàmsao!Nhữngcửchỉquýpháicủaquan tướngđều làmchokhángiảvui thíchcả,nhưngđến lúcănxong,quanđòiđưamộtcáitămvàxỉalialịavàorăng,thếlàngườitamớithậtlàkhôngcócáchnàonhịncười.

Bấygiờtiếngvỗtaydậyrantứphíavàbuổibiểudiễnkếtthúctrongvinhquang.“Conkhỉthậtkhôn!Màanhđầytớthậtnguđộn!”Vềđếnnhàtrọ,ôngcụ

Vitaliskhentôinhưvậy,vàtôiquảcómáunghệsĩtrongngườichonênrấtđỗitựhàovớilờikhenấy.

VII.TÔITẬPĐỌCNhữngdiễnviêntronggánhxiếccủacụVitalis,tôimuốnnóitớimấycon

chóvàconkhỉ–quảlàtàihoaxuấtchúng,nhưngmàtàihoacủahọkhôngtrổranhiềuvẻ.Khihọđãdiễnbabốnbuổirồithìngườitabiếthếtcảcáctiếtmục.Lúcấyhọchỉcòndiễnlạinhữngtròcũ.Dođó,chúngtôikhôngthểởlâutrongmộtđôthị.ỞUsselđượcbangàythìchúngtôiphảilênđường.Tôiđãquencụôngnêntôiđánhbạohỏi:-Chúngtađiđâuđây,thưacụ?Ônggiànhìntôivàhỏilại:-Cháubiếtvùngnàyà?-Không.-Thếsaocháuhỏichúngtađiđâu?-Đểchobiết.-Biếtcáigìkia?Tôiđứngngâyngườirakhôngbiếtnóigì,mắtnhìnconđườngtrắngxóa

chạydàitrướcmặt,tronglòngmộtthunglũngnhỏcónhiềucâycối.Ôngcụtiếp:-NếuôngbảocháulàchúngtađiđếnAurillacđểrồilạiđiBordeaux,đi

tớidãynúiPyrénéesthìphỏngcháubiếtđượccáigìchứ?-Thếcụbiếtrõvùngnàyà?-Ôngchưađếnđâybaogiờcả.-Vậysaocụbiếtchúngtađiđâu?Ôngcụlạinhìntôirấtlâudườngnhưđịnhtìmkiếmcáigìởtôi.Xongcụ

hỏi:-Cháukhôngbiếtđọcphảikhông?-Vâng.-Thếcháucóbiếtquyểnsáchlàcáigìkhông?-Có.Người tamangsáchđi lễnhà thờđểđọckinhkhingười takhông

thuộclòngbàikinhlầntrànghạt.Cháuđãtrôngthấynhiềusáchlắm,sáchđẹp,ởtrongcótranhvẽ,ngoàibọcda.-Tốtlắm.Thếlàcháubiếtrằngngườitacóthểviếtkinhvàomộtquyển

sách,cóphảikhông?-Vâng.-Người tacóthểviếtcáikhácvàosáchcũngđược.Khicháuđọcthuộc

bàikinhlầntrànghạtlàcháuđọcthuộclòngnhữngcâumàcháurótvàotaicháu.Nhữngcâuđótừtaicháuđãdồnvàotrongóccháuđểtrởratrênđầulưỡikhicháucầnđếnnó.Thếnhưngnhữngngườiđọckinhbằngsách thìkhôngphảihọlấynhữngcâukinhtừtrínhớ,màhọlấynhữngcâuđóởtrongsáchra,lấybằngmắt,nghĩalàhọđọc.-Cháuđãđượctrôngthấyngườirađọcrồi–tôireolên,vẻđắcthắngnhư

mộtngườikhôngnhữngkhôngđầnđộnmà trái lạihiểu rất rõnhữngđiềungườitanóivớimình.-Vớinhữngbàikinhngườitalàmthếnàothìvớinhữngthứkhácngườita

cũng làm thế.Lúcnàonghỉ lại ông sẽđưa cho cháuxemmộtquyển sáchtrongđócótênvàlịchsửcácvùngchúngtađiqua.Cónhữngngườiđãởhoặcđikhắpmiềnnày,họviếtvàotrongsáchnhữngđiềumàhọtrôngthấyhoặcnghebiết.Nhờvậyôngchỉviệcmởquyểnsáchrađọclàbiếtrõ.Ôngtrôngthấynhữngvùngđấtấynhưlàchínhmắtôngnhìnthấy!Ônghọclịchsửcácvùngấynhưlànghelờingườitakểvậy.Từnhỏđếngiờ,tôiđãlớnlênnhưmộtchúbémanrợ,khôngcómảymay

ý thứcvềđời sốngvănminh.Những lờinóicủaôngcụ làmcho tôibừngtỉnh,trướccònlờmờsausángtỏdần.Thựcrathìmẹnuôitôicũngđãchotôi đi học. Nhưngmà chỉ đi học cómột tháng, và trong cái tháng ấy tôichẳngđượcsờđếnquyểnsáchnào.Người tacũngchẳngnóiđếnviệc tậpđọctậpviết,chẳngdạychotôimộtbàinào,dùlàbàigì.Khôngnêncăncứvàotìnhhìnhtrườnglớphiệnnayđểnhậnxétrằnglời

tôinóitrênlàvôlý.HồiđóởnướcPhápcóvôsốxãkhôngcótrườnghọc.Ởnhữngxãcótrườngthìlạicónhữngtrườngmàthầygiáophụtráchvìlýdonàyhaylýdokhácchẳngdạydỗgìchonhữngconemngườitagửigắmchocác thầy.Các thầykhôngdạyvìcác thầydốtđặc,hoặc làvìcác thầymảilàmcôngviệckhác.Cácthầychỉbiếttrôngtrẻ,tưởngrằngđólàcôngviệcchính.Đólàtrườnghợpthầygiáotrườnglàngchúngtôi.Thầygiáocóbiếtchữ

nghĩagìkhông?Cóthểlàbiếtđấy,tôikhôngmuốngánẩuchothầycáidanhhiệumítđặc.Nhưngmàthựcsựthìkhitôiđếnnhàthầy,thầychẳngdạychotôichữnàocả.Đốivớicácbạntôicũngvậy.Vốnlàthợguốc,thầyvùiđầuvàolàmguốc.Từsángđếntốichỉthấythầytungraquanhthầybaonhiềulàvỏbàogỗdẻvàgỗhồđào.Ngoàinhữngcâuqualạivềbốmẹchúngtôi,vềthờitiếtmưarét,thầychẳngnóigìkhác.Chẳngđảđộnggìđếntậpđọc,làmtính.Vềviệcnàythì thầyủythácchocôcongái thầy.Côấycónhiệmvụthaythếthầy,dạychúngtôihọc.Nhưngmàcônàyvốnlàthợmaychonêncôcũnglạinhưôngbốthôi:trongkhiôngbốthoảimáisửdụngcáibào,cáiđụcthìcômúacâykimthoănthoắt.

Cầnphải sốngchứ!Bọnhọc trò chúng tôi làmườihai đứa,hàng thángphảitrảmỗiđứanămhào,cộngcảthảylàsáuphờrăng.Sáuphờrăngthìlàmsaođủnuôimiệnghaingườitrongvòngbamươingày!Dạyhọckhôngđủsống thìphải làmguốcvàkhâuvábùvào.Có tiềnmớicócáiăncáimặcchứ!Thếlàtôichẳnghọcđượccáigìởtrườngcả,ngaycảđếnnhữngchữcáicũngvậy.TôivừađivừasuynghĩmộtlúcrồihỏicụVitalis:-Thưaông,tậpđọccókhókhông?-Khóđốivớinhữngngười tốidạ,càngkhóhơnnữađốivớinhữngđứa

khôngquyếttâm.Cháucótốidạkhông?-Cáiđócháukhôngbiết,nhưngnếuôngvuilòngdạycháuđọcđượcsách

thìcáigìchứquyếttâmcólẽcháukhôngthiếuđâu.-Thếthìđểrồixem,chúngtacònchánthìgiờ!Cònchánthìgiờ!Tạisaolạikhônglàmngaynhỉ?Tôichưalượngbiếttập

đọc khó khăn đến dường nào. Tôi cứ tưởng rằng hễ tập đọc là mở ngayquyểnsáchvànhìnthấytứckhắcnhữngcáigìchứađựngtrongđấy.Ngày hôm sau, trong khi đi đường, ông cụ chủ tôi cúi xuống nhặtmột

mảnhvánnửalấptrongbụiđường.Ôngcụnói:-Đấylàquyểnsáchđểcháutậpđọc.Cáimảnhvánnàylàquyểnsáchà!Tôinhìnôngcụxemôngcóchếgiễu

tôikhông.Thấyôngnghiêm trang thì tôi lại ngắmkỹcái vật ôngvừabắtđược.Đúnglàmộtmảnhvángỗdẻ,bằngcánhtay,rộngbằnghaibàntay,nhẵn thín. Trên ván không ghi chép hoặc vẽ hình gì cả. Làm saomà đọcđượctrênmảnhvánấy?Vảlạicócáigìmàđọckiachứ?Ôngcụvừacườivừanói:-Óccháuđangsuynghĩ.-Ôngchếgiễucháuđấyà?-Khôngbaogiờđâu,cháuạ?Chếgiễucũngcócáihay,nhưkhicầnsửa

chữamột tậthưnếtxấu.Nhưngchếgiễungườingudốt thì lại làngudại.Hãyđợikhitađếnchỗcâyđằngkia,tanghỉchânvàcháusẽthấyôngdạycháutậpđọctrênmảnhgỗnhưthếnào.Chẳngmấychốcđãtớilùmcây.Đặtxắcxuống,chúngtôingồitrênthảm

cỏđangbắtđầuxanhlại,lốmđốmđóđâyvàibôngxuyêntuyết.[8]ConJoli-Cœurcởixíchra,nhảytótlêncây,runghếtcànhnàyđếncànhkhácnhưđểlàmrụngnhữngtráihồđào.Mấyconchótrầmtĩnhvàcũngmệtnhọchơn,nằmvâyquanhchúngtôi.

ÔngVitalisrútởtrongtúiáoramộtcondao,lấylưỡidaotáchởtấmvánramộtmảnhgỗthậtmỏng.Làmthếxong,ôngcụcạothậtnhẵnhaimảnhgỗvàcắtnó thành từngmiếngvuôngnhỏ.Đượccả thảymườihaimiếngdèndẹtbằngnhau.Tôichămchúxemôngcụlàm.Nhưngphảithúthậtrằngmặcdùhếtsức,

tôivẫnchưahiểuôngcụlàmthếnàodùngmấymiếnggỗtítẹoấymàlàmthànhmộtquyểnsáchđược.Vìrằngcódốtnátđếnđâuchăngnữa,tôicũngbiếtrằngmộtquyểnsáchgồmcómộtsốtờgiấytrênđóvạchdấuđen.Màởđâythìnàocónhữngtờgiấyấy,nàocóthấynhữngdấuđenkia!Ôngcụnói:-Trênmỗimặtmiếnggỗnhỏấy,ngàymaiôngsẽlấymũidaokhắcmột

chữcái.Cháusẽhọchìnhdạngchữvàkhicháuthuộclòngkhôngnhầmlẫnnữa,thoángtrôngđãbiết,thìcháusẽghépnhữngchữấylạivớinhauthànhtừngtiếng.Cứnhưthếchođếnkhicháughépđượcnhữngtiếngôngbảolàcháucóthểđọctrongsáchđượcrồi.Chẳngbaolâutrongtúitôibỏđầynhữngmiếnggỗnhỏvàdầndầnthuộc

hết các chữ cái.Nhưngmà biết đọc lại là chuyện khác.Mọi sự không đinhanhnhư thếđâuvàđãcó lúc tôi thấyhối làmìnhđã trótdạimuốnbiếtđọc.Muốnchocôngminhthìtôiphảinóirằngkhôngphảivìlườimàđãcólần

tôiđãhốitiếcnhưvậy.Tôihốitiếcchỉvìtựáithôi.KhidạytôinhữngchữcáicụVitalisnghĩrằngcóthểdạyluônchoconCapiđược.Conchóđãnhớnhữngconsốchỉgiờthìtạisaonókhôngnhớchữcáiđược?Thếlàchúngtôihọcchungbàivở.Tôitrởthànhngườibạnhọccủacon

chó,hayconchólàbạnhọccủatôi,nóithếnàocũngđược.TấtnhiênlàconCapikhôngđọcđượcnhữngchữnónhìnthấyvìnókhôngbiếtnói.Nhưngmàkhimấymiếnggỗđãđượctrảiratrênmặtcỏthìhễcụđọcchữnào,nóphảilấychânkéochữấyra.Thoạttiênthìtôihọcmauhơnnó.Nhưngtríthôngminhcủatôinhạyhơn

thìtrínhớcủanólạibềnhơn.Cáigìnóhọcđượclànónhớmãimãi,khôngbaogiờquên.Vìnókhôngđãngtríchonênkhôngbaogiờnóngậpngừnghoặcnhầmlẫn.Thếchonênkhitôinhầmlẫnthìcụchủlạibảo:-RồiconCapisẽbiếtđọctrướcRémichocoi!Vàconchóhìnhnhưcũnghiểunênnóvẫyđuôiđắcthắng.CụVitalisnói:-Nguhơnmộtconvật,ởtrênsânkhấuthìhayđấy,nhưngởngoàiđờimà

nhưthếthìthậtxấuhổ.Điềuđókích thích tôivà làmcho tôidốc lònghọc tập.Tộinghiệp thay

conchótrongkhinógiẫmchântạichỗởcáibàichọnchữcáiđểráptên,thìtôiđãxemđượcsách.

CụVitalisbảo:-Bâygiờcháubiếtđọcchữrồi,cháucómuốnhọcđọcnhạckhông?-Thếthìcháubiếtâmnhạcrồithìcháucóthểhátnhưôngđượckhông?-Cháumuốnhátnhưôngà?-Ồ!Khôngphảihátnhưông,cháubiếtcáiấykhôngthểđược.Cháuchỉ

muốnhátđượcmàthôi.-Ngheônghát,cháuthíchthúlắmsao?-Đólàđiềulàmcháuvuithíchnhất.Conchimoanhhótđãhaynhưngmà

cháutưởngônghátcònhayhơnnhiều.Vảlạikhôngphảilúcnàocũnggiốngnhau.Khiônghátthìcháuhoàntoàntùyquyềnông,ôngbắtbuồnthìcháukhóc,ôngchovuithìcháucười.Cháucònmuốnnóivớiôngmộtđiềumàcólẽôngcholànguxuẩn:khiônghátmộtđiệuêmáihaymộtđiệubuồnthìđiệuhátđóđưacháutrởvềvớimáBarberin.Cháunghĩđếnmácháu,cháutrôngthấymácháuởtrongnhàcháu,ấythếmànàocháucóhiểunhữnglờiônghátđâu,ônghátbằngtiếngÝkiamà!Tôivừanóivừanhìnôngcụvàtôithấyhìnhnhưôngcụứanướcmắt.Tôi

bènngừnglạivàhỏixemcólàmphiềnlòngcụkhông?Ôngcụcảmđộngtrảlời:-Khôngđâu,cháuạ.Cháukhông làmôngbuồnđâu.Trái lại, cháu làm

ôngnhớlạituổitraitrẻ,thờitươiđẹpcủaông.Cháucứyêntâm,ôngsẽdạycháuhát.Cháulàmộtđứatrẻgiàutìnhcảmchonêncháucũngsẽlàmchongườitakhócvàcháusẽđượcngườitavỗtayhoanhô.Rồicháuxem…Bỗngdưngôngcụdừng lại, và tôi hiểu rằngôngcụkhôngmuốnkể lể

nhiềuvềcâuchuyệnnàynữa.Nhưngmàlýdolàmôngcụkhôngnóithìtôikhôngđoánđược.Mãivềsau,lâulắmvềsaunày,tôimớihiểurõ,biếttrongtrườnghợpthậtđauđớn,thậtkhủngkhiếpvớitôi.Khinàocâuchuyệncủatôitớiđoạnấy,tôisẽkể.Ngayngàyhômsauôngcụdạynhạcchotôicũnglàmnhưcáchdạychữ.

Nghĩalàôngcụlạicắtnhữngmiếnggỗvuôngnhỏvàlấydaokhắcvàođó.Nhưnglầnnàyviệcôngcụlàmtốncôngnhiềuhơnvìrằngnhữngdấuhiệukhácnhauđểghinốtnhạcrắcrốihơnchữcáinhiều.Đểchotúinhẹbớt,ôngcụdùngcảhaimặtgỗ.Saukhirạchnămdòngtức

lànhữngdòngđểviếtnhạc,mặtbênnàyôngcụkhắckhóasolvàmặtbênkialàkhóa fa.Khicụchuẩnbịmọithứđâuvàođórồi thì tôibắtđầuhọc.Tôiphảithúthựcrằnghọcnhạcvấtvảkhôngkémhọcchữ.ÔngcụVitaliskiênnhẫnvớimấyconchólàthế,màvớitôithìnhiềulầnđãlộntiếtlên.Cụhét:

-Vớimộtconvật,ngườitanhịnđượcbởivìngườitabiếtnólàmộtconvật.Còncháuthìcháulàmôngđếnchếtmấtthôi!Thế làôngcụgiơ tay lên trờinhưđóngkịchvà thình lìnhbỏrơixuống

đánhđét vào đùi.Con Joli-Cœur vốn thấy có cái gì buồn cười thì thườngnhạilại,naythấyôngcụlàmthếlànóbắtchướcngay.Hầunhưlúcnàotôihọcbàinócũngngồixem,chonênkhitôingậpngừnglúngtúngthìthấyynhưrằngnóđưa tay lên trời rồi thảxuống trênđùi làmtôibựcmình.Cònôngcụthìkêu:-NgayđếnconJoli-Cœurcũngchếnhạocháuđó.Nếutôibạomồmbạomiệngthìtôisẽcãilạirằngnóchếnhạocảthầynữa

chứkhôngphảitròmàthôi.Nhưngmàphầnvìkínhnể,phầnvìsợvẩnsợvơchonênmayquá,lầnnàotôicũngchặncâuấylạiđược.Tôichỉlẩmbẩmcâuđómộtmìnhmỗikhiconkhỉvừanhănnhóvừabuôngtayđánhđéttrênđùi.Lẩmbẩmnhưthếcũngđủlàmchotôiđỡxấuhổphầnnào.Rốtcuộctôivượtquanhữngbướcđầuấy,mặcdùvấtvảkhitậphátlần

đầutiêntrênmộtbảnkýâmdocụVitalisviếttrêngiấy,tôirấtsungsướng.Hômđóôngcụkhôngbuôngtayđánhđétnữa,màlạivỗvàohaibênmátôimộtcáchthânmật.Cụbảorằngnếutôicứtiếptụcnhưvậythìchắcchắnsẽtrởthànhmộtdanhca.Tấtnhiênlàviệchọctậpcủatôikhônghoànthànhtrongmộtngày.Trong

hàngtuần,hàngtháng,lúcnàotúitôicũngđầynhữngmiếnggỗnhỏ.Vảlạitôi cũng không được theo học đều đặn như các trẻ con khác theo học ởtrường.Chỉlúcnàorảnh,ôngcụmớidạytôi.Mỗi ngày chúng tôi phải đimột đoạn đườngdài hay ngắn tùy theo các

làngmạccáchxadần.Chúngtôiphảibiểudiễnbấtcứởnơinàonếuthấyởnơiấycócơthutiềnđược,phảibắtbầychóvàôngJoli-Cœurluyệntập,phảitựtaysửasoạnlấybữaănsánghaybữaănchiều.Xongxuôicáccôngviệcđóthìmớinóiđếnchuyệnđọcsáchhaylàhọcnhạc.Thườngthườngtôihọcởchỗnghỉchân,dướimộtgốccâyhoặctrênmột

đống đá, lấy thảm cỏ hoặc đường đi làm bàn để bày nhữngmiếng gỗ ra.Cáchtậpnhưthếkháchẳnvớicáchhọctậpcủabiếtbaotrẻemkhác.Nhữngtrẻemnàychỉcómỗimộtviệclàhọc,thếmàvẫncứkêucalàkhôngcóthìgiờhọcbài.Tuynhiênphảithừanhậnrằngtrongviệchọctậpcóđiềuquantrọnghơnlàthìgiờ:đólàsựchuyêntâm.Dànhnhiềuthìgiờđểhọcbàicũngkhônglàmchobàihọcinsâuvàotâmtrí.Tậptrungtưtưởngmớilàmchotađạtkếtquảấy.Maylàmsaotôilạicókhảnăngtậptrungtưtưởng,khôngđểchonhững

tròchơixungquanhmìnhlôicuốn.Nếutôicũngnhưmộtsốhọcsinhkiachỉ

ngồiìtrongbuồng,haitaynútchặttailạimắtdánvàosáchmớihọcđược,thìhồdễtôiđãhọcđượcgì!Chắclàkhônggìcả.Bởivìchúngtôikhôngcóbuồngđểtựgiammìnhvàođó,vàkhiđidọctheonhữngcònđườngthiênlý,tôiphảiluônchúýnhìndướichânkhôngthìcókhingãsấpmặt.Rốt cuộc tôi đã học tập được đôi chút.Đồng thời tôi cũng tập đi được

nhữngđộđườngdàivàcáiđóbổ íchcho tôikhôngkémgìnhữngbàihọccủacụVitalis.KhicònởvớimáBarberin,tôilàmộtđứatrẻkhẳngkheoốmyếuvàcáicáchngườitanóivềtôichứngtỏđiềuđómộtcáchrõràng.ÔngBarberin thì bảo: “Nó làmột thằng bé thành thị”, cụVitalis thì chế nhạo“chântaynómảnhkhảnhquá”.Sốngởbêncạnhôngchủtôi,màntrờichiếuđấtkhamkhổ,chântaytôirắnlại,ngựcnởra,datôidàydặnđi.Nhờthếtôichịuđựngđượctấtcảrétcũngnhưbức,nắngcũngnhưmưa.Thờikỳtậpnghềnàylàmộtđiềumaymắnlớnchotôi.Nógiúptôivềsau

thắngđượcnhữngđònkhốcliệtmàsốphậngiángxuốngđầumìnhtrongtuổiniênthiếu.

VIII.VƯỢTNGÀNBĂNGNỘIChúngtôichudumộtphầnmiềnNamnướcPhápquacáctỉnhAuvergne,

Velay,Languedoc…Cái lối đi của chúng tôi thật đơngiản: cứviệcđi tớiphía trước, không suynghĩ tính toángì cả.Hễ trông thấyđằngxa cómộtlàngnàokhôngcóvẻquátiêuđiềulàchúngtôisửasoạntiếnvàomộtcáchvinh quang.Tôi trang điểm chải chuốt chomấy con chó, độimũ cho conDolce,mặcáochoconZerbino,dánmộtbênmắtchoconCapiđểchonóđóngvaimộtchiếnbìnhkỳcựu.Và tôibắtconJoli-CœurmặcquânphụctướngAnh.Đólàphầnviệckhónhọcnhấtcủatôi,bởivìconkhỉbiếtrằngmặcáolàsắpsửaphảilàmviệcvấtvả,nênnócốsứcchốngcự.Nónghĩranhữngngónrõmamãnhđểlàmchotôithấtbại.ThếlàtôiphảicầucứuconCapi.Vìconchótỉnhtáo,tinhývànhạycảmchonênbaogiờnócũngpháđượcnhữngtròranhmãnhcủaconJoli-Cœur.Đoànxiếcmặcđạilễxong,cụVitaliscầmốngtiêuthổi,vàchúngtôixếp

độingũchỉnhtề,diễuhànhqualàng.Nếunhữngkẻhiếukỳkéo theosauchúng tôikháđông thìchúng tôi tổ

chứcngaymộtbuổidiễn.Nếusốngườiquáítkhônghyvọngkiếmtiềnđượcthìchúngtôicứtiếptụcđi.Chỉtớinhữngthànhthịchúngtôimớiởlạinhiềungày,vàkhiđóthìbuổisớmtôiđượctựdođidạochơi,muốnđiđâuthìđi,tôidắtconCapiđirongvơvẩncácphốphường,tấtnhiênconCapichónhàchứkhôngphảiconCapitrongtrangphụcbiểudiễn.ThôngthườngcụVitalisgiữtôibênnáchcụ.Nhưngtrongnhữngdịptrên

thìcụbuônglỏngchotôimặctình,mặcý.Cụbảo:-NgẫunhiênmàcháuđượcđichudunướcPhápởcáilứatuổicáctrẻcon

khácđangđihọctiểuhọchaytrunghọc,thìcháuhãymởmắtra,cốnhìnvàgắnghọchỏi.Khicháulúngtúng,khitrôngthấyđiềugìchưahiểu,muốnhỏiông thìcứviệchỏi,đừngsợgì.Cũngcócáiôngkhông thểgiải thíchchocháuđượcvìôngkhôngdámtựhàolàcáigìcũngbiết.Nhưngchắclàmộtđôikhiôngcóthểlàmchotínhhamhiểubiếtcủacháuđượcthỏamãnđấy.Trướckiakhôngphảibaogiờôngcũnglàmanhbầumộtgánhxiếcchókhỉnhưthếnàyđâu!Chonênôngcũngđãhọctậpđượcnhiềucáikháckia,chứkhôngphảichỉcáinghềtrìnhdiễnanhCapihayngàiJoli-Cœurvớichưvịkhángiả.-Cáikháclànhữngcáigìkia,thưacụ?-Đểlúcnàorỗiôngsẽnóichuyện.Bâygiờcháuchỉbiếtrằngmộtngười

làmxiếcchócũngcóthểđãtừngcóđịavịtrongxãhội,thếlàđủ.Đồngthờicũngcầnbiếtrằnghiệnnaycháuởbậcthấpnhấttrongcácbậcthangxãhội,nhưngnếucháumuốnthìcháucũngcóthểleolênbậccaohơn.Cáiđómột

phầntùyhoàncảnh,nhưngphầnlớnlàởcháu.Cháuà,cháuhãychịukhónghenhữngbàihọccủaông,nhữnglờiôngkhuyênbảo.Saunàylúccháulớnkhôn,cháusẽcảmđộngvàbiếtơnôngkhicháunhớtớicáilãonhạcsĩtộinghiệpđãkhiếncháukhiếpđảmkhicướpcháutrongtayngườimẹnuôicủacháu.Ôngcảmthấyrằngcuộcgặpgỡgiữaôngvàcháusẽmanglạihạnhphúcchocháusaunày.Khôngbiết trướckiaôngcụchủtôi làmgìmàbâygiờhễcứnóiđếnlà

giữgìnýtứnhỉ?Tôicứtòmòtựhỏinhưthếvànghĩngợi.Nếuđúngnhưôngcụnói,ôngcụđãtừngởmộtbậcthangcaotrongxãhộithìtạisaobâygiờôngcụlạiđangởbậcthấp?Ôngcụchorằngnếutôimuốnthìtôicóthểleolênbậccao,thếmàtôithìchỉlàmộtđứatrẻhènmọn,dốtnát,khônggiađình,khôngaigiúpđỡ.Thếthìtạisaochínhôngcụlạitụtxuống?SaukhirờidãynúitỉnhAuvergne,chúngtôiđếnvùngđávôitỉnhQuercy.

Đó là những đồng bằng rộng lớn, mặt đất cuộn lên như những làn sóngkhôngđều,trênđóchỉcóđấthoangvàrừngcâythưathớt.Khôngcómiềnnàobuồnbã,nghèonànhơn thế.Đó làcảmtưởngcủakháchkhiquađây.Cáiđiềulàmchocảmtưởngnàycàngthêmrõrệtlàkhôngthấychỗnàocónướccả.Khôngcósông,khôngcósuối,cũngkhôngcóaohồ.Đâyđólàmộtvàilòngsuốikhôcạntrơnhữngsỏiđá.Nướcthìđãtuồnvàonhữngvựcsâuvàbiếnvào trong lòngđấtđể rồi lại rỉ raởnơixa, tạo thànhnhữngdòngsônghaynhữnggiếnglộng.Giữađồngbằngđangbịkhôhạnấy,cómộtlànglớngọilàlàngBastide-

Murat.Chúngtôinghỉđêmlạiđấy,trongvựacỏmộtquántrọ.Buổitốitrướckhingủ,ôngcụVitalisnói:-Ởtrongmiềnnày,vàcóthểởchínhngayquántrọnày,đãrađờimộtcon

ngườitừnglàmchếthạihàngngànbinhlính.Ngườiấyxuấtthânlàmộtanhchànggiữngựamàvềsaulàmnênvươngbá.ÔngtatênlàMurat.[9]Ngườitatônôngtalàanhhùngvàlấytênôngtađặtcholàngnày.Ôngcóbiếtôngấyvàđãnhiềulầnnóichuyệnvớiôngấy.-Thuởôngtagiữngựa?Câuhỏiđóbậtrangắtlờiôngcụ,tôikhôngkịpgiữlại.Ôngcụcườiđáp:-Không, thuởôngta làmvua.ÔngđếnlàngBastide lầnnày là lầnđầu,

cònônggặpôngMuratthìởNapleskia,ởgiữatriềuđìnhcủaôngta.-Chao!Ôngđãquenthânvớimộtvịvua?Chắchẳntiếngreocủatôicógìngộnghĩnhlắm,vìthấyôngcụlạiphálên

cười,cườikhálâu.Ôngcháuchúngtôingồitrênmộtchiếcghếdàitrướcchuồngngựa,lưng

tựavào tườnghãy còn ấmnắngbanngày.Trênmột cây sung lớnvòm lá

trùm đầu chúng tôi, lũ ve sầu đang tung khúc nhạc đơn điệu của chúng.Trướcmặtchúngtôilửnglơtrêncácmáinhà,vầngtrăngtrònvạnhvừamọctừtừnhôlêngiữakhoảngkhông.Cáiđêmhômấyêmả,đốivớichúngtôilạicàngdễchịubởivìbanngàynóngbứcquáchừng.CụVitalishỏi:-Cháubuồnngủchưa?HaylàcháuưngngheôngkểchuyệnvuaMurat?-Ồ!ChuyệnvuaMurat,thưaông.Thếlàôngcụkểcâuchuyệntừđầuchícuốichotôinghe.Chúngtôingồi

hàngmấygiờđồnghồliềntrênghế,ôngcụthìkể,tôithìdánmắtlêngươngmặtôngcụmờtỏdướiánhtrăngxanh.Sao?Tấtcảnhữngsựviệcđócóthểcóđượcư?Khôngnhữngcóthểcó,màlạicóthựcnữachứ!Cho tới lúcđó, tôikhôngcómộtýniệmgìvề lịchsửcả.Aikểcho tôi

nghekiachứ?NhấtđịnhlàkhôngphảimáBarberinrồi.Mácóbiếtlịchsửlàcái gì?Má sinh ra ởChavanon thìmá lại chết ở đấy thôi. Trí óc củamákhônghềvượtraquátầmconmắtcủamá.VàđốivớiconmắtcủamáthìvũtrụnằmtrọntrongcáivànhchântrờitrôngtừtrênchópnúiAudouze.Cụchủtôiđãtrôngnhiềuthấyrộnglàmsao!Khôngbiếtthờitraitrẻôngcụlàngườithếnàonhỉ?Tạisaoôngcụlạitrở

thànhcáingườinhưgiờđâytôitrôngthấytrongtuổigiànua?Hẳnaicũngphảinhậnrằngtấtcảnhữngđiềuđóđủlàmchotrítưởngtượngtỉnhtáo,linhhoạt,hiếukỳcủamộtđứatrẻlàmviệckhôngngừng.

IX.TÔIGẶPMỘTNGƯỜIKHỔNGLỒĐIHÀIBẢYDẶM

Tôicònnhớđikhỏimiềnđávôikhôcằnthìchúngtôilọtvàomộtthunglũngquanhnămxanhtươi.Đólà thunglũngsôngDordogne.Chúngtôiđixuôichiềuthunglũng,đinhữngchặngngắnthôi.Đấtđaimàumỡlàmchodâncưgiàucó,chonênchúngtôibiểudiễnđượcnhiềulần.TiềnthưởngrơivàocáibátgỗcủaconCapikhádễ.Mộtcáicầulơlửngtrênkhôngnhưtreotrongsươngmùbằngnhữngsợi

tơnhệngiăngngangtrời,vắtquamộtconsôngrộng,nướcchảylữnglờ.ĐólàcầuCubzacvàsôngDordogne.Mộtthànhphốđổnát,cóhào,cóhangđộng,cóvọnglâu,cónhữngtường

thànhrạnnứtcủamộttuviệnởgiữa,cólũvesầukêurâmrantrênnhữngcâynhỏrảirácđóđây.ĐólàthànhphốÉmilion.Tấtcảnhữngthứnàyđềumậpmờhỗnđộntrongtrínhớcủatôi.Duycó

mộtcảnhtượngdộikhámạnhvàođầuóctôikhiếnnóghinhớmãichođếnngàynay.Mỗikhitôihồitưởnglạithìcảnhtượngấylạihiệnlênrõnétnhưbanđầu.Chúngtôingủđêmởmộtlàngkhánghèokhổvàhômsauchúngtôilạira

đikhitrờivừahửngsáng.Chúngtôiđiđãlâulắmtrênđườngcáiđầybụi.Tầmconmắtđangbịthu

hẹpvàomộtconđườngnhỏhaibêntrồngnho,bỗngdưngmởrộngratrênmộtkhoảngmênhmông,dườngnhưcóchiếcgậythầnđãđụngvàomộtbứcphôngđộtnhiênbuôngxuốngtrướcmặtchúngtôi.Mộtconsôngchảyuyểnchuyểnvòngquanhngọnđồi,chúngtôivừabước

chântới.Bênkiasông,nhữngmáinhàvànhữnggácchuôngcủamộtthànhphốlớnrảiráckhắpnơi,títchântrờimờdạng.Nhàmớinhiềulàmsao!Vàbiếtbaonhiêulàốngkhói!Mộtvàiốngkhóicaovàđẹphơn,vươnlênnhưnhữngcâycột,phuntừngluồngkhóiđencuồncuộnbaytheochiềugiótạothànhmộtđámmâymùtrênthànhphố!Ởgiữadòngsôngvàdọctheobếntàu,tàuthủyđậungổnngangchenchúc.Dâyleo,cộtbuồm,cánhbuồm,cờmuônmàusắcphấtphơtrướcgió,tấtcảnhữngcáiấychennhauchichítnhưcâytrongrừng.Cónhữngtiếngầmầmìì,tiếngsắtvụnloảngxoảng,tiếngxoongchảo,tiếngbúađậpvàtrêncảcáctiếngđólàtiếngrầmrầmcủavôsốxecộchạynhộnnhịptrênbếntàu.CụVitalisnói:-ThànhphốBordeauxđấy.Đối vớimột đứa trẻ như tôi,một đứa trẻ cho tới lúc ấy chỉ trông thấy

nhữngthônxómnghèonànởmiềnsôngCreusehaymộtvàiđôthịnhỏtình

cờgặptrênđườngđi,thìquangcảnhnàyquảthựclàthầntiên.Khôngnghĩngợigìcả,chântôitựnhiêndừnglại.Tôiđứngyênnhìnvềphíatrước,nhìnxa,nhìngần,nhìnxungquanh.Nhưngrồimắt tôichămchúnhìnvàomộtđiểm:consôngvàtàutrênsông.Tàubèravàonhộnnhịplàmchotôichúýnhưngtôichẳnghiểugìcả,vàcàngkhônghiểulạicàngchămchú.Cónhữngchiếctàubuồmgiươngthẳngcánh, thânnghiêngchênhchếch

xuôi theodòng sông.Cónhữngchiếckhácđingượcdòngnước.Cóchiếcđangquaytrònmàtôichẳngtrôngthấycáigìlàmnóquaynhưvậy.Lạicũngcónhữngchiếckhôngcột,khôngbuồmnhưngcómộtốngkhóinhảkhóilêntrờicuồncuộn.Chúngchạythậtnhanh,xuôingượcđủchiều,đểlạisauláinhữnglànbọttrắngtrênmặtnướcvàngvàng.Thấytôingạcnhiên,cụVitalisgiảithích,tuytôikhônghỏi:-Đâylàgiờthủytriềulên.Cónhữngcontàutừbiểnkhơivàosaunhững

cuộchànhtrìnhlâudài:đólànhữngtàutrôngnhưhangỉ,màusơnđãbẩn.Cũngcótàurờibến.Cháuhãynhìnnhữngcontàuđangquayởgiữasôngkiakìa,chúngđang trởmũiquanhneo,đểchomũi tàuquayvềphíangọnnướcdânglên.Nhữngtàuchạytrongđámkhóimùmịtkialànhữngtàukéođấy.Chàsaomàlắmtiếngkỳlạthế!Saomàlắmđiềumớimẻthế!KhichúngtôiđiđếnchiếccầunốiliềnBastidevớiBordeauxthìcụVitalis

khôngcóđủthìgiờđểtrảlờilấymộtphầntrămnhữngcâutôimuốnhỏicụ.Chotớilúcđóchúngtôichưaởlạilâutrongnhữngđôthịmàchúngtôiđi

qua.Yêucầubiểudiễnbắtbuộcchúngtôingàynàocũngphảithayđổinơidiễnđểcókhángiảmới.Vớinhữngdiễnviênnhưtrong“gánhxiếccủacụVitalistrứdanh”thìtiếtmụccũngchẳngđượcphongphúcholắm.Khiđãdiễnnhữngvở:“NgườiđầytớcủaôngJoli-Cœur”,“Cáichếtcủavịtướng”,“Sựđắcthắngcủangườichínhtrực”,“Conbệnhtẩyruột”vàbabốnvởkhácnữathìchẳngcòngì,vàcácdiễnviêncủachúngtôicũngđãdốccạntàinghệrồi.Dođóphảiđichỗkhácđểdiễnlạivở“Conbệnhtẩyruột”hoặc“Sựđắcthắngcủangườichínhtrực”chonhữngkhángiảchưatừngxem.NhưngBordeauxlàmộtthànhphốlớn.Khángiảđổimớithườngxuyên.

Từkhuphốnàysangkhuphốkhác,mỗingàychúngtôicóthểdiễnbabốnlần,khôngsợngườitalaónhưởtỉnhCahors:“Baogiờcũngcóthểthôià?”.TừBordeauxchúngtôiđịnhđếnPau.Hànhtrìnhcủachúngtôiphải trải

quamộtvùngđấthoangrộng lớnchạydài từcửaôBordeauxmãicho tớidãy núi Pyrénées. Nơi này người ta gọi là vùng Landes. Tôi bây giờ thìchẳngcòngiốnghệtconchuộtnhắttrongchuyệnngụngônnữa,nóthấycáigìcũngngạcnhiên,cũngthánphụchaysợhãi,tuythếngaybuổiđầucuộc

hànhtrìnhnày,tôiđãbịmộtcáinhầmlàmchủtôiphìcườivàchếgiễutôimãichotớikhiđếnthànhphốPau.ChúngtôiđãrờiBordeauxđượcbảytámngày.Trướchếtchúngtôiđidọc

theobờsôngGaronne.ChúngtôirờiconsôngởxãLangonrồiđivàoconđườngnúiMarsanxuyênsâuvàonộiđịa.Chẳngcònthấyruộngnho,đồngcỏ,vườncâyănquảđâunữa.Chỉthấytoànlàrừngthôngvàbãithạchthảo.Rồinhàcửacũngthưathớtvàxácxơhơn.Tiếpđếnmộtvùngđồnglầytrảimênhmôngtrướcmắtvớinhữngnếpđấtnhấpnhô.Ởđâykhôngtrồngtrọtcũngkhôngcórừng.Xaxachỉcómộtmàuđấtxámvàởcạnh,dọchaibênđường cái phủ rêu mịn như nhung và những cây thạch thảo khô héo vànhữngcâykimtướcchicằncỗi.CụVitalisnói:-ChúngtađếnmiềnLandesrồiđấy.Chúngtacònphảiđigiữacánhđồng

hoang vu này độ chừng haimươi hay haimươi lăm dặm nữa!Cháu phảivữngchânnhé!Khôngnhữnglàphảivữngchânmàcònphảivừnglòngvữngchí.Vìđi

trênconđườnghầunhưvô tận, tôicảm thấyngậpmộtnỗibuồnkhônggìkhuâykhỏađược.Saunày tôi đãnhiều lầnđi biển.Lầnnào cũngvậy, cứ rađếngiữađại

dương,khôngcònthấybóngcánhbuồmnàonữathìnỗibuồnvẩnvơkhótảấylạitrànngậplòngtôinhưởgiữacảnhhiuquạnhnày.Cũngnhưở trênđạidương,mắtchúng tôiphóng tới tậnchân trờichìm

đắmtronghơithumàchẳngnhìnthấycáigìkhácngoàicảnhđồngbằngxámngắt,phẳnglìvàđơnđiệu,trảiratrướcmặtchúngtôi.Thầy tròchúng tôiđimãi.Bấtgiácnhìnquanh thì tưởngnhưmìnhvẫn

giẫmchântạichỗkhôngtiếnđượcbướcnàovìcảnhvậtkhôngthayđổi,vẫnnhữngcâythạchthảo,vẫnnhữngcâykimtướcchi,vẫnnhữngđámrêu.Rồiđếnnhững câyphượngvĩ, lámềmmại rung rungdưới gió, lượn lên lượnxuốnguyểnchuyểnnhưsónggợn.Phải vượt những quãng đường dài mới gặp vài khu rừng nhỏ. Thông

thườnghễcórừngthìphongcảnhvuitươilên.Songnhữngkhurừngnàythìlạikhôngthế.Rừngtrồngnhữngcâythôngchặtcànhđếntậnngọn.Ởthâncâycócácvếtđẽosâuhoắmvàởtrêncácsẹomàuđỏấynhựathôngchảyrakếttinhlại thànhnhữnggiọttrắng.Gióthổi từngcơnqualáthôngtạonênmộtbảnnhạcbiailàmchongườitatưởngnhưnghethấytiếngnhữngthâncâybịchặtthanvãnvềvếtthươngcủamình.CụVitalisđãbảorằngtốinaychúngtôisẽvềđếnthônxómvàsẽngủở

đó.Nhưng trời sắp tối rồimàchưa thấycáigìbáo trướcsẽđến làngmạc.Không có ruộng đồng trồng trọt, không có súc vật ăn cỏ trên cánh đồng

hoangvàđằngxacũngkhôngcócộtkhóinàobáochomìnhbiếtnơiđócónhà.Đitừsángsớm,tôiđãmỏivàcàngthấymỏimệthơnnữavìcómộtsựuể

oảingaongánđãxâmchiếmtoànthân.Cáilànghạnhphúckiadễkhôngbaogiờhiệnraởđầuconđườngvôtậnnàychắc!Tôicốmở thật tomắtnhìn thậtxa,vẫnchỉ thấyđồnghoangvô tậnmà

nhữngbụicâymỗilúccàngnhòađitrongbóngtốidầndầndàyđặc.Lòngmongmỏisắpđếnchỗnghỉlàmchúngtôirảobướcđinhanh.Tuy

đãquenđiđườngdài, chủ tôi cũng thấymỏi.Ôngcụmuốndừngchânđểnghỉmộtlátởbênđường.Đánglẽratôicũngngồixuốngcạnhôngcụnhưngtôi lạimuốntrèolênmộtngọnđồikimtướcchinhỏgầnlốiđi,đểxemcótrôngthấynơinàocóánhđènkhông?TôigọiconCapitớiđểnóđivớitôi,nhưngnócũngmệtnêntảnglờnhư

khôngnghe thấy.Đó là cáimánh lới thường lệ củanó,mỗikhinókhôngthíchlàmtheoýtôi.CụVitalishỏi:-Cháusợà?Nghehỏinhưvậy tôikhôngnài thêmnữa,nhấtquyếtđimộtmình.Tôi

thấykhôngchútgì sợhãi nên càngkhôngmuốnchochủ tôi chếgiễu tôi.Đêmđãđếnvàkhôngcótrăngnhưngcósaolấplánhtrêntrờivàánhsángxuốngbầukhôngkhíđầynhữnghơimùnmỏngnhẹ,mắtcóthểnhìnqua.Vừađitôivừađưamắtnhìnbêntrái.Buổihoànghônđầysươngkhóiấy

tạochomọivậtnhữnghìnhdạngkỳdị.Phảisuyluậnmớinhậnranhữngbụicây,nhữnglùmkimtướcchi,nhấtlàmấycáicâynhỏthâncongqueo,cànhvặnvẹo.Từxa,nhữngbụibờ,những lùmkimtướcchi,nhữngcâycốiđótrôngchẳngkhácgìnhữngsinhvậtcủamộtthếgiớikỳquái.Thậtlàkỳlạ!Dườngnhưbóngtốilàmchocánhđồnghoangbiếnhìnhvà

córấtnhiềubóngmahuyềnbíxuấthiện.Tôikhônghiểutạisaotôichợtnảyraýnghĩlàngườikhácởvàođịavịtôi

cólẽphảikhiếpsợtrướcnhữnghìnhbóngmaquỷđó.Cóthểđượclắm,vìcụVitalisđãchẳnghỏitôicósợkhônglàgì?Tuyvậytựhỏilòng,tôikhôngthấysợchútnào.Tôicàngleolênsườnđồithìthấynhữngthâncâykimtướcchicàngchắc

hơn,cây thạch thảovàcâyphượngvĩcàngcaohơn,ngọncây thườngcaoquáđầuvàđôikhitôiphảiluồndướilácủachúng.Chẳngbaolâutôilêntớiđỉnhgò.Tôicốmởtomắtramàcũngchẳngthấy

một đốm lửa nhỏ nào cả, tầmmắt tôimất hút vào trong bóng tối: chỉ cónhữnghìnhdángmậpmờ,nhữngbóngđenkỳquái,nhữngcâykimtướcchi

vươncànhđến tôi nhưnhữngcánh taydàimềmdẻo,nhữngbụi câyđangnhảymúa.Khôngnhìnthấycáigìbáohiệuchobiếtlàgầnđâycónhàở.Tôilắngnghecótiếnggìkhông,tiếngbòrốnghaytiếngchósủachẳnghạn.Cốlắngtainghe,nínthởđểnghechorõ,bỗngtôithấyrùngmình.Sựyên

lặngcủađồnghoangđãlàmchotôiđâmhoảng.Tôisợ.Sợcáigìchứ?Tôikhôngbiết.Cólẽsợsựyênlặng,sợcảnhcôquạnhvàđêmtối.Dùsao,tôicảmthấynhưsắpgặpđiềugìnguyhiểm.Giữa lúc tôi hoang mang nhìn quanh thì thấy ở xa một bóng đen lớn

chuyển động thật nhanh trên những cây kim tước chi.Đồng thời tôi cũngnghethấynhưcótiếngsộtsoạtcủacànhlábịvachạm.Tôicốtựnhủrằngvìsợnênđãquángmắttrônglầmvàcáibóngđenkia

cólẽchỉlàmộtcáicâymàthoạtđầutôichưatrôngthấy.Nhưngcòntiếngđộngkialàgìvậy?Khôngcótígiónào.Nhữngcànhcây

dùnhẹđếnđâuchăngnữa,tựnócũngkhôngrungchuyểnđược.Phảicógiónhẹđuđưahaycóngườilayđộngnó!Cóngười chăng?Cái hình thù to lớnđen sẫmđang tiếnvềphía tôi kia

khôngthểnàolàngườiđược!Cólẽlàmộtconthúmàtôichưatừngthấybaogiờ,hoặcđúnghơnlàmộtconchimđêmkhổnglồ,hoặcmộtconnhệnlớnvôcùngcóbốnchânlêuđêunổibậtlênnềntrờixanhnhạttrênnhữngbụirậm,nhữnglùmcâyphượngvĩ.Cóđiềuchắcchắnlàcáiconvậtcóbộcẳngcaolêunghêuấyđangtiếnvề

phíatôibằngnhữngbướcnhảygấprút.Đíchthịlànóđãtrôngthấytôivàchạyxổđếntôi.Ý nghĩ ấy làm cho đôi chân tôi lại thấy dẻo dang. Tôi xoay người lao

xuốngdốcđểchạyvềvớicụVitalis.Nhưngmàlạthay!Lúcxuốngthìtôilạiđichậmhơnlàđilên.Tôilaovào

nhữngđámkimtướcchivànhữngđámthạchthảo.Tôivavấpvàocây,tôibịmóclại,cứmỗibướcmỗidừng.Vừamớigỡthoátbụigaira,tôilémắtnhìnlạiphíasauthìthấyconvật

sắpđếngầnchỗtôirồi.Maythaybãihoangkhôngcònvướngvíunhữngbụirậmnữavàtôichạy

đượcnhanhhơn.Nhưngdùtôichạynhanhbaonhiêuconvậtcũngvẫnchạynhanhhơn.Tôi

khôngngoảnhcổlạivẫncảmthấynóđếnsátsaulưngrồi.Tôikhôngthởđượcnữa.Phầnthìlosợ,phầnthìphảichạycuốngcuồng,

tôiđứtcảhơi.Nhưngtôivùnglên,cốgắnghếtsứcbìnhsinhmộtlầnnữa,chạyđếnngã khuỵuxuốngbên chân cụ chủ tôi.Trong lúc ấy ba con chó

thìnhlìnhđứngcảdậyvàsủarộlên.Tôichỉlắpđilắplạiđượchaitiếng:-Convật,convật!Bỗngtiếngđànchócắnlaonhao,tôinghemộttiếngcườivangdội.Cũng

lúcấy,cụchủtôiđặttaylênvaitôi,xoayngườitôilại:-Convậtvẫn làcháu!–Ôngcụvừanóivừacười–Cháuhãy thửnhìn

xem,nếucháucógannhìn.Tiếngcườicủaôngcụ,cònhơncảcâunói,làmchongườitôitỉnhlại.Tôi

mởmắtravànhìntheophíataycụchỉ.Conquáivậthiệnhìnhvừarồilàmchotôihoảngsợ,đãdừnglại:nóđứng

imtrênđườngcái.Tôi phải thú thực rằng tôi vẫn cònghê tởmvàkinh sợ.Nhưngbâygiờ

khôngcònởgiữacánhđồnghoangnữa.ÔngcụVitalisngồiđó,bầychóvâyquanh,tôikhôngbịcảnhvắnglặngquạnhhiulàmchorốitrí.Tôiđịnhthầnnhìnkỹconvật.Cóphảilàconvậtkhông?Haylàmộtconngười.Thânhình,đầuvàtaynóthìynhưngười.Nhưngnólạicóvẻthúởchỗ

toànthânphủmộtbộlôngdày,chễmchệtrênđôicẳngdàikhẳngkheo,dễthườngcaođếnđôibathước.Mặcdùbóngtốiđãdàyhơn,tôivẫnnhậnrõnhữngchitiếtấy,vìcáihìnhdạngtolớncủanónổibậtlênđensẫmtrênnềntrờicóánhsángnhờnhờcủavôsốvìsao.Cólẽtôivẫncònloayhoayvớicâuhỏicủatôinếucụchủkhônglêntiếng

hỏiconquáivậtđó:-Này,anhcóthểchochúngtôibiếtởgầnđâycólàngmạcgìkhông?Đúnglàngườirồi,vìngườitanóichuyệnvớinómà.Đáplạicâuhỏicủa

cụchủ,tôichỉnghethấymộttiếngcườicụtlủngiốngnhưtiếngkêucủamộtconchim.Thếthìđâyrõlàmộtconvật.Tuy vậy chủ tôi vẫn tiếp tục hỏi, thếmới lạ chứ.Vì rằng ai cũng biết

giốngvậtđóđôikhicũnghiểutanóigìđấy,nhưngbảotrảlờithìchúngtrảlờithếnàođược.Tôirấtđỗingạcnhiênkhithấyconvậtnóilạirằngquanhvùngnàychẳng

cónhàở,chỉcómộttrạichăncừuvànósẵnlòngđưachúngtôiđếnđó.Thìranónóiđược!Thếsaonócócẳngnhỉ?Nếukhôngbạoganthìtôiđãlạigầnnóđểxemchâncẳngnórathếnào.

Nóchẳngcóvẻdữtợnvậymàtôicũngkhôngcócáicanđảmấy.Tôinhắcxắclênvaiđitheocụchủtôi,khôngnóikhôngrằng.Ôngcụvừađivừahỏi:

-Cháuđãthấycáigìlàmchocháubịmộtmẻhếthồnchưa?-Có,nhưngcháuvẫnkhônghiểulàthếnào,ởvùngnàycónhữngngười

khổnglồhaysao?-Phải,làngườikhổnglồkhihọđitrênđôichâncàkheo!ÔngcụgiảithíchchotôilàngườixứLandes(landais)muốnđingangqua

nhữngkhoảngđấtđaicónhiềucáthoặcđầmlầyởbànđạp.Cónhưthếmớikhỏithụtlúnxuốngtậnhông.-Ấy thế là, đối với những đứa trẻ nhát gan, họ trở thành những người

khổnglồđihàibảydặmđấy!

X.RATRƯỚCCÔNGLÝTôi còn giữmột kỷ niệm thật dễ chịu về thành phố Pau. Gió hầu như

khôngbaogiờ thổiở thànhphốnày.Vìchúng tôidừng lạiởđósuốtmùađông, ngày ngày cứ ở trên các đường phố, các nơi công cộng và các nơingườitađidạo,chonêntôirấtthíchcáithuậnlợikhôngcógióđó.Chuyệnấycũngdễhiểuthôi.Tuyvậyđócũngkhôngphảilàlýdokhiếnchúngtôidừnglạilâudàiởđó,khácvớilệthường.Cómộtlýdokháccógiátrịquyếtđịnhđốivớichủtôi,tôimuốnnóikhoảnthunhậpdồidàoởđây.Thật vậy, suốt cảmùa đông, khán giả của chúng tôi là những em nhỏ

khôngbaogiờcháncáichươngtrìnhbiểudiễncủagánhxiếc.Khôngbaogiờcácemla“Buổinàocũngchỉcóthếnàythôià?”PhầnđônglànhữngtrẻemĂnglê:nhữngchúbébéotốt,dathịthồnghào

vànhữngcôgáinhỏbéxinhxinhcóđôimắttovàhiềntừ,đẹpgầnnhưmắtconDolce.Nhờvậy tôiđượcbiếtbánhAlbert,bánhHuntleyvànhiều thứbánhkhác.Trướckhiđichơi,cácchúđãnhétđầytúiđểrồiđemchiachoconkhỉJoli-Cœur,mấyconchóvàtôimộtcáchhàophóng.Đếnnhữngngàyấmápđầuxuânthìkhángiảcủachúngtôicũngbắtđầu

thưathớtdần.Saubuổibiểudiễn,nhiềukhicónhữngtrẻemđếnbắttayconJoli-CœurvàconCapi.Đólàcácemtừbiệtchúngnó.Hômsauthìchúngtôikhôngthấycáctrẻemấyđâunữa.Chẳngbaolâuchỉcònchúngtôi trơtrọigiữacácnơicôngcộng.Chúng

tôiphảinghĩđếnviệcrờibỏnhữngkhuvựcấy.Mộtbuổi sáng chúng tôi lênđường.Đi chẳngmấy chốcđãkhôngnhìn

thấyvọnglâuGastonPhœbusvàMontausetđâunữa.Chúngtôilạitiếptụcđờisốnglangthang,phiêudạttrêncácngảđường.Lâulắm,tôikhôngnhớlàbaonhiêungày,baonhiêutuầnlễ,chúngtôicứ

đilênphíatrước,dọctheocácthunglũng,trèoquanhữngtráiđồi.Bênphảichúng tôi luôn có các đỉnh núi dãyPyrénées xanh xanh giống như nhữngđámmâychồngchấtlênnhau.Thếrồimộtbuổichiềuchúngtôiđếnmộtthànhphốlớnởtrênbờsông,

giữa một cánh đồng phì nhiêu. Nhà cửa phần lớn xấu xí, bằng gạch đỏ.Đườngphố rải đá cuội làmđaunhói bàn chânnhữngngười khách vừa đihàngchụcdặmđường trongngày.Chủ tôibảo rằngchúng tôiđãđến tỉnhToulousevàcólẽsẽởđâylâu.Nhưthườnglệ,côngviệcđầutiêncủachúngtôingàyhômsaulàđitìm

kiếmnhữngđịađiểmthuậnlợiđểbiểudiễn.Chúngtôiđãtìmthấyrấtnhiều,vìởToulousenhữngchỗđidạochơikhông thiếu,nhất làởkhuvựccạnh

vườnbách thảo.Ởđó cómộtbãi cỏđẹp, có cây caobóngmát, cónhữngđườnglớntrồngcâytừcácnơiđổvề.Chúngtôidựngrạp,căngmàn,dàntròởtrênmộtlốiđinhưthế.Ngaynhữngbuổibiểudiễnđầutiênchúngtôiđãthuhútđôngkhángiả.Nhưng rủi thay, viên cảnh sát trông coi khuvựcnày cóvẻkhôngbằng

lòngkhithấychúngtôikéođến.Hoặcvìkhôngthíchchó,hoặcvìviệcbiểudiễncủachúngtôilàmtrởngạicôngviệccủay,hoặcvìmộtlýdogìkhác,ymuốnchúngtôiphảirờiđinơikhác.Đánglẽvàođịavịchúngtôi,chịulépvếtrướclàkhônhơnhết.Sựtranh

chấp giữa những người làm trò rong khốn khổ như chúng tôi với nhữngngườicảnhsátlàmộtsựtranhchấpkhôngngangsức.Ôngcụchủtôivốnlàngười kiên nhẫn, nhưng lần này ông cụ có một tâm lý khác thường nênkhôngnghĩnhưvậy.Tuyrằnghiệnnayôngcụchỉ làmộtngườilàmxiếcchóvừanghèokhổ

vừatuổitác,nhưngôngcụcótínhtựtrọng,hơnnữaôngcụhiểubiếtquyềnlợicủamình.Nghĩa là, theonhưlờigiải thíchcủaôngcụ,ôngcụtinchắcrằngsẽđượcbênhvực,nếukhônglàmđiềugìsaitráivớiphápluậthayđiềulệcảnhsát.Dođóôngcụkhôngchịu theo lệnhviêncảnhsátkhihắn tamuốnđuổi

chúngtôikhỏiđạilộ.Khichủtôimuốndằncơnnóngcủamìnhxuốngthìônghaythườngdùng

cáilễphépcủangườiItaliecủamìnhquámức.Quacáchthưagửicủaôngcụngườitatưởngchừngnhưôngcụđangbẩmbáovớinhữngnhânvậtcựckỳquantrọng.-Thưangàiđạidiệnchínhquyềncaoquý–ôngcụngảmũ trả lờiviên

cảnhsát,–ngàicóthểchochúngtôixemđiềulệnàocủanhàchứctráchđãcấmnhữngkẻlàmtròhènmọnnhưchúngtôiđemcáinghềtầmthườngcủahọtrìnhbàyởnơicôngcộngnàykhông?Viên cảnh sát trả lời là không cần phải bàn cãimà phải tuân lệnh. Cụ

Vitalisđáp:-Hẳnlàthếmàtôicũnghiểunhưvậy.Dođótôixinhứavớingàilàtôisẽ

xintuânlệnhngàingaytứckhắckhingàichotôibiếtlàngàiđãchiếutheođiềulệnàomàralệnhchotôi.Hômđóviêncảnhsátquaylưngđi.Trongkhiđóchủtôicầmmũkhuỳnh

tayvàkhomlưngđitiễnhắnvớimộtvẻkínhcẩnvờvịt.Nhưnghômsauhắn trở lại, bướcquadây thừngbaoquanh rạphát của

chúng tôi và nhảy xổ vào giữa lúc chúng tôi đang biểu diễn sôi nổi.HắnxẵnggiọngnóivớicụVitalis:

-Anhphảibuộcmõmchócủaanhlại.-Buộcmõmchócủatôilạià?-Cómộtđiềuluậtcảnhsátquyđịnhnhưvậy,anhphảibiết.Chúngtôiđangbiểudiễnvở“Conbệnhtẩyruột”.Vìbiểudiễnlầnđầuở

Toulousenêncôngchúngrấtchúý.Sựcanthiệpcủaviêncảnhsátlàmchohọphànnànvàkêuca.-Thôiđừngcópháđámnữa!-Đểchongườitabiểudiễnxongđãnào!Nhưng cụVitalis lấy tay ra hiệu đề nghị công chúng yên lặng và công

chúnglàmtheo.Rồiôngcụngảchiếcmũdạ,vừatiếnlạiphíaviêncảnhsát,vừacúimọpngườichàobacái,cúithấpđếnnỗilôngmũquétdướicát.Cụhỏi:-Cóphảingàiđạidiệnchínhquyềnđángkínhđãtruyềnlệnhchochúng

tôibuộcmõmdiễnviêncủachúngtôilạikhông?-Phảibuộcmõmchócủaanhlại,vàlàmnhanhlên.CụVitaliskêuto,cốýnóivớicôngchúnghơnlànóivớiviêncảnhsát:-BuộcmõmCapi,ZerbinovàDolce lại!Ngài sơýđóchăng?Nếucon

bệnhmàđeotrênmõmmộtcái rọ thì làmsaovịdanhybáchọcCapichoanh ta uống thuốc?Tôimạomuội dámxin lưuýngài rằng thuốc thì phảiuốngquađườngmiệngthìmớicótácdụng.Trướcmắtchưvịkhángiảđây,bácsĩCapikhôngđờinàochobệnhnhândùngthuốcbằngđườngkhác.Nghecâuđómọingườiphálêncười,cườilăncườilộn.Rõrànglàngười

tađồngtìnhvớicụgiàvàngười tacàngvui thíchnhữngtrònhănnhócủaconJoli-Cœur.Chúkhỉđứngngaysaulưng“vịđạidiệnchínhquyền”làmđiệu bộ, cũng khoanh tay như viên cảnh sát, rồi cũng ưỡn người, chốngnạnh,đầungửarasauvớibộmặtnhănnhóvàdángđiệuuốnéo thật là lýthú.Viêncảnhsátcóvẻlànóngnảy.Phầnvìbựcvìnhữnglờinóicủaôngcụ;

phầnvìđiêntiếtlênvìtiếngcườicủacôngchúng,hắnquayphắtđầulại.Thếlàhắn trông thấychúkhỉđứngchốngnạnhvớimột tư thế anhhùng rơm.Ngườivàvậtđốidiệnnhaumấygiâyđồnghồ,nhìnnhaudườngnhưmuốnthiđuaxembênnàocúimặttrước.Thếlàtiếngcườilạinổra,ồnào,trànlanvàchấmdứtcâuchuyện.Viêncảnhsátgiơquảđấmdọachúngtôi,thét:-Ngàymaimàkhôngbuộcmõmchó lại thì liệuhồn, taosẽđưa ra tòa.

Taochỉnóithếthôi.

Trongkhiviêncảnhsátrảobướccútthẳngthìôngcụvẫncúigậpngườilàmđôi,vẻrấtcungkính.Sauđócuộcbiểudiễnvẫntiếptục.Tôitưởngchủtôiđimuarọmõmchochó,nhưngôngcụkhônglàmgìcả.

Tốiđến,ôngcụcũngchẳngnhắctớichuyệncãicọvớiviêncảnhsát.Tôibènđánhbạonhắcôngcụ:-NếuôngmuốnchoconCapinókhỏibứt tung cái rọmõm trongbuổi

biểudiễnngàymaithìcháutưởngnênđeochonótrướcđivàtrôngchừngđểnóquendần.-Thếcháutưởngôngsẽbắtchúngnóđeomộtcáirọsắtà?-Chà!Cháulocáilãocảnhsátấynómuốnquấyrầyôngđấy!-Cháucứyêntâm,ôngsẽcốthuxếpđểngàymaitêncảnhsátkhôngthể

đưaôngratòađượcmàđồngthờimấychúhọctròcủaôngcũngkhôngđếnnỗiphảikhổquá.Mặtkhác,giảitríchocôngchúngmộttícũngtốtthôi.Cáithằngchacảnhsátấynósẽlàmchochúngtathugấpbội.Nókhôngngờnósẽđóngmộtvaihềtrongcáivởôngsoạnriêngchonó.Cáiđólàmchocáctiếtmụccủachúngta thayđổimộtchút,nhưngcũngsẽkhôngđiquá trớnđâu!MuốnlàmnhưthếthìngàymaicháusẽđirachỗdiễntròmộtmìnhvớiconJoli-Cœur.Cháugiăngthừngravàchơimộtvàibảnđộctấu.Khiđãcóđủsốkhángiảxúmquanhcháuvàtêncảnhsátcũngtớirồi thìôngsẽdắtđànchóratrò.Lúcđóvởhàikịchsẽmởmàn.Tôikhôngtánthànhýkiếnđócholắm.Tôikhôngthíchđixếpđặtcuộc

biểudiễnmộtmìnhnhưthế.Nhưngmàtôibắtđầuhiểubiếtchủtôivàbiếtlúcnàomớicóthểlàmtráiýôngcụ.Tronghoàncảnhhiệnnaythậtkhôngcómảymayhyvọng làmchoôngcụ từbỏýđịnhbài trívởkịchnhỏcủamình.Vìvậy,tôiquyếtđịnhlàmtheocụ.Ngàyhômsautôiđếnđịađiểmthườngngàyvàgiăngdâythừng.Tôivừa

mớidạovàinhịpđànthìởkhắpnơingườitađổđếnđứngchậtníchkhoảnhđấttôivừavạchra.Trướcđây,nhấtlàkhiởthịxãPau,chủtôiđãdạytôichơithụcầm.Bây

giờtôigảymấybàimớihọckhôngđếnnỗitồilắm.Trongcácbàiđó,cómộtbàidâncaNaples cóđiệpkhúcmà tôivừacavừađànvà luôn luônđượchoanhô.Tôiđã thànhnghệsĩvềnhiềumặt.Chonênkhigánhhátcủachúng tôi

đượchoannghênhthìtôisẵnlòngtinrằngđólànhờtàihoacủatôi.Tuythếngàyhômđó,tôicũngcóđủlươngtriđểhiểurằngkhôngphảicốtđểnghebài dân ca có điệp khúc của tôi mà người ta chen chúc quanh vòng dâythừng.Những người nào hôm trước đã được chứng kiến cuộc cãi cọ với viên

cảnh sát, hôm nay lại đến và kéo luôn cả bạn bè đến nữa. Ở thành phốToulousenàyngườitachẳngưagìcảnhsát.NgườitacũngtòmòmuốnxemcáiônggiàngườiItalienàyxoayxởrasao.Dùcụgiàchỉnóigọnlỏncómấytiếng:“Vâng,thưangàiđếnmai”,mọingườicũngthừahiểurằngcuộcgặpgỡtháchthứcgiữađôibênbáotrướcmộttấnkịchlớn.Ngườitasẽcódịpđểcườicợtanhchàngcảnhsátvụngvềcáukỉnhấy.Sựsốtsắngcủacôngchúngởđómàra.Chonênkhi thấy chỉ cómình tôi với con Joli-Cœur thì nhiềungườiđã

ngắtlờitôiđểhỏixemônggiàngườiItaliecóđếnkhông.-Ôngcụsắpđếnđấy!Tôitrảlờivàtiếptụcbàidânca.Ngườiđếnkhôngphảilàchủtôimàlàviêncảnhsát.ConJoli-Cœurtrông

thấyhắntrước.Thếlànókhuỳnhtaychốngnạnh,ngửađầurađằngsau,điđilạilại,ngườicứngđờ,ngựcưỡnrauynghimộtcáchlốbịch.Công chúngphá lên cười và nhiều lần vỗ tay khen ngợi.Viên cảnh sát

chưnghửngđưamắtgiậndữnhìntôi.Tấtnhiêncáiđócànglàmchocôngchúngcườingặtcườinghẽo.Tôicũngbuồncườinhưngmặtkháclạikhôngyêntâm.Việcsẽkếtthúc

nhưthếnàođây?KhicócụVitalisởđâythìcụđãđốiđápvớiviêncảnhsát.Nhưngbâygiờchỉcómộtmìnhtôi,phảithúthậtrằngtôirấtbốirối,khôngbiết làmthếnàoxoayxởnếuhắnhỏimình.Bộmặthắn làmtôikhônghyvọngcáigìtốtlànhcả.Hắngiậndữ,cơnthịnhnộđãlàmchohắnnhưđiênnhưdại.Hắnđiđilạilạitrướcvòngdâythừngvàkhihắnđisátngườitôi,hắncómộtcáinhìnnghiêngkhácbiệtlàmtôiengạicâuchuyệnsẽkếtthúckhônghaychochúngtôi.ConJoli-Cœurkhôngbiếtlàtìnhthếnghiêmtrọngnênvẫncứđùacợt.Nó

cũngđilạisátvòngdâythừngnhưngởphíatrong,còntêncảnhsátđiđilạilạiởphíabênngoài.Điquatrướcmặttôi,nócũngnhìnnghiêngmộtcáchkhácbiệt,vẻmặthàihướcđếnnỗicôngchúngcườirộlên.Tôikhôngmuốnlàmchotêncảnhsátgiậndữđếncựcđộ.Tôibèngọicon

Joli-Cœur.NhưngquảkhôngphảilúcconJoli-Cœursẵnsàngtuânlệnh.Cáitròchơinàylàmchonóthíchthú.Nócứtiếptụcđiđilạilạitheođiệucũ,vừađivừachạyvànó lẩn tránhkhôngđểcho tôibắt.Tôikhônghiểu làmsaolạixảyraviệcđó;chắccólẽcơngiậnđãlàmchoviêncảnhsátmấtlýtrí.Hắntưởngtôikíchthíchconkhỉnênhắnvụtbướcquachiếcthừng.Chỉhaibướclàhắnđếnsátngườitôivàtáttôimộtcáilạngngười.KhitôigượnglênđượcvàmởmắtrathìthấycụVitaliskhôngbiếtởđâu

đếnbấtthìnhlình,đãđứngsữnggiữatôivàtêncảnhsátvàđangnắmlấycổ

tayhắn.-Tôicấmanhkhôngđượcđánhthằngbénày–ôngcụnói–Việcanhvừa

làmlàhènnhát.TêncảnhsátmuốnrúttayranhưngbịcụVitalisnắmcứng.Trongkhoảnh

khắchaingườimặtđốimặtgiươngmắtchòngchọcnhìnnhau.Têncảnhsátnhưđiênnhưdại.Cònchủtôithìlẫmliệthiênngang.Ôngcụngẩngcaocáiđầuphủtócbạcrấtđẹp.Mặtôngcụđầyvẻoainghiêmvàphẫnnộ.Trướccửchỉđó,tôitưởngtêncảnhsátchỉcócáchđộnthổchorồi.Nhưng

nàophảithế!Hắnvungtaymạnhmộtcái,giậttayra,túmlấycổchủtôivàđẩyôngcụđimộtcáchthôbạo.CụVitalisphẫnnộ,đứngthẳngngười lên,giơcánhtayphảiđánhmạnh

vàocổtaytêncảnhsátđểbuộcnóthảra.-Anhmuốnlàmgìtôinào?-Taomuốntómcổchúngmày.Đitheotaovềbót.-Muốnđạtmụcđíchấyhàtấtanhphảiđánhthằngbénày!-Khôngcầnnhiềulời,chúngmàyhãyđitheotao.CụVitalisđãtrởlạirấtbìnhtĩnh.Khôngcãilại,cụngoảnhlạibảotôi:-Cháuvềnhàtrọđi.Ởđấyvớiđànchó.Ôngsẽbáotinchocháusau.Thếlàbuổibiểudiễnkếtthúc.Buổibiểudiễnmàchủtôimuốnlàmcho

vuinhộnlạichấmdứtmộtcáchđángbuồn.Banđầumấyconchótoanđitheochủ.Nhưngôngcụralệnhchochúngở

lạivớitôi.Vốnquentuânlệnhnênchúngquaylạingay.Lúcbấygiờtôimớinhậnralàchúngđãbịbuộcmõm.Nhưngmàđánglẽbịbótrongmộtcáirọsắthaytrongmộtcáilưới,thìchúngchỉphảiđeomộtcáidảilụathắtbướmchungquanhmõm.ConCapilôngtrắngthìdảilụađỏ.ConZerbinolôngđenthìdảilụatrắng,conDolcelôngxámthìdảixanhlơ.Đólànhữngrọmõmsânkhấu.Côngchúnggiảitánrấtnhanh,chỉcòndămbangườiởlạitranhluậnvới

nhauvềsựviệcvừaxảyra.-Ônggiàcólý.-Ônggiàtráirồi.-Tạisao lãocảnhsát lạiđánhthằngbécon?Nàonócódámnóigìhay

làmgìlãotađâu?-Việcrắcrốilắmđấy!Ônggiàkhôngkhỏitùđâu,nếulãocảnhsátlàm

biênbảnvềtộicủaôngcụphảnkhángcôngchức.

Tôitrởvềnhàtrọ,tronglòngđaubuồnvàlolắng.BâygiờkhôngphảilàthờicụVitalislàmchotôisợhãinữa.Thựcrathì

thờigianđóchỉvẻnvẹncómấytiếngđồnghồ.Chẳngbaolâutôiđãquyếnluyếnvàthànhthựcyêuthươngcụ.Tìnhyêuthươngđócứcàngngàycàngtăng.Chúng tôicùngsốngchungmộtcuộcđời, sátcánhbênnhau từsángđếntối,cókhitừtốiđếnsáng,đólànhữngkhiôngcháuchúngtôiphảinằmchungmộtbórơm.Ôngcụđãdạytôiđọcsách,dạytôihát,dạytôiviết,dạytôi tính.Trênnhữngđoạnđườngdàidằngdặc,ôngcụluônluôndùngthờigiờđểdạytôicáinày,cáikhác,tùycảnhngộgợira,hoặcdotìnhcờ.Nhữngngàytiếttrờiquálạnh,ôngcụnhườngchănchotôicùngđắp.Khinắnggắt,ôngcụmangđỡ tôimộtphầnnhữnghành lýđãchiacho tôimang.Trongnhữngbữaănkhôngbaogiờôngcụchotôimiếngkhôngngonvàdànhchomìnhmiếng ngon. Trái lại ông cụ chia đềumiếng ngon lẫnmiếng khôngngon.Thậtrathìđôikhiôngcụcũngbẹotaitôihoặcchotôimộtcáibớp.Nhưngkhôngvìnhữngsựtrừngphạtnhỏnhặtấymàtôiquênđượcsựchămsóc,nhữnglờinóinhântừphúchậuvàtấtcảnhữngcửchỉâuyếmcủaôngcụđốixửvớitôitừngàychúngtôisốngchungvớinhau.Ôngcụthươngyêutôivàtôicũngthươngyêuôngcụ.Sựchialynàylàmchotôithậtđauxót.Baogiờôngcháuchúngtôigặpnhauđây?Ngườitacókháochuyệnphạttù.Chẳngbiếtngồitùbaonhiêulâu?Trong

thờigianđótôiphảilàmgì?Làmthếnàomàsống?Sốngbằnggì?Chủtôivốnquengiữcảgiatàitrênngười.Khibịtêncảnhsátlôiđi,cụ

chẳngkịpđưatiềnchotôi.Trongtúitôichỉcòncómấyxu.Dễmấyxuấyđủđểnuôisốngtấtcảđoànchúngtôihaysao?Tronghaingàytôibànghoàngkhôngdámrakhỏisânquántrọ.TôitrôngnomconJoli-Cœurvàmấyconchó.Chúngnóđềulolắngvàbuồnbã.Đếnngày thứba thì cómộtngườimang thưcủacụVitalisđếncho tôi.

Trongthưcụtinchotôibiếtrằngngườitagiữcụtrongnhàlaođểđếnthứbảysauđưaraxétxửtrướctòaán.Ngườitakhépôngcụvàotộichốnglạimộtcôngchứcđangthihànhphậnsựvàbạohànhđốivớicôngchứcđó.Ôngcụviếtthêm:“Cáiviệcôngđãnóngnảykhôngtựchủlàmộtđiềusai

lầmnghiêmtrọngcóthểgâynhiềutổnhạichoông.Cháuhãyđếndựphiêntòa,cháusẽrútđượcmộtbàihọc.”Rồicụviếtthêmmộtvàilờikhuyênbảotôivềcáchcưxử.Đểkếtthúc,cụ

gửitôimộtcáihônvàdặntôivỗvềconCapi,conJoli-Cœur,conDolcevàconZerbinohộ.TronglúctôiđọcthưthìconCapingồilọtgiữahaichântôi,gímũivàotờ

giấyngửi,hít,ngoenguẩyđuôi.Nhữngcáivẫyđuôicủanóđủchotôihiểurằngnóđánhhơiratờgiấyđóđãquataychủnó.Từbangàynay,đâylàlầnđầutiênnótỏrahoạtđộngvàvuivẻ.Tôiđihỏithămthìngườitachobiếtphiêntòatiểuhìnhbắtđầutừmười

giờ.Chíngiờsángthứbảy,tôiđếnđứngtựalưngvàocửatòavàkhicửamởthìtôilàngườiđầutiênbướcvàophòngxửán.Ngườikéođếnđôngdần.Tôinhậnthấycónhiềungườiđãchứngkiếncuộccãicọgiữaôngcụvàtêncảnhsát.Tôichẳnghiểutòaánlàthếnào,cônglýlàthếnàocả.Nhưngtựnhiêntôi

cảm thấyghê sợ.Tuy làviệc của chủ tôi chứkhôngphảiviệc của tôi, tôicũng thấynhư chính tôi gặpbướcnguynan.Tôi núpđằng saumột cái lòsưởilớn.Tôiđứngthụtvàosáttường,thumìnhchothậtbélại.Người ta không đưa chủ tôi ra xử trước. Những người bị xử trước là

những người ăn trộm, ăn cắp, đánh nhau. Người nào cũng khai là vô tộinhưngcũngđềubịphạt tất.SaucùngđếnlượtcụVitalisngồi trênghếdàigiữahaitênsenđầmởchỗnhữngngườikiavừangồi.Lúcđầungườitanóinhữnggì,ngườitahỏigìôngcụ,vàôngcụtrảlờira

sao, tôikhôngbiết.Tôicảmđộngquánênkhôngngheđượchoặccónghemàkhônghiểu.Tôinhìnchủtôiđứngđó;mái tócdàibạcphơhắtrađằngsau,cụcóvẻxấuhổvàưuphiền.Tôilạinhìnviênquantòađanghỏiôngcụ:-Thếlàanhnhậncóđánhviêncảnhsátđếnbắtanhmấycú,phảikhông?-Thưaôngchánhán,khôngphảimấycúmàchỉmộtcúthôi,cốtđểgỡtay

ông ta.Khi tôi tới chỗbiểudiễn thì thấyviêncảnh sátđánh thằngbéconcùngđivớitôimộtcáitát.-Đứatrẻđókhôngphảilàconanhmà?-Thưaôngchánhán,khôngphải,nhưngtôi thươngyêunónhưcontôi.

Khitôitrôngthấynóbịđánh,tôicónổinónglênvànắmlấytayviêncảnhsát,khôngchoôngtađánhnữa.-Chínhanhđãđánhviêncảnhsát,cóphảikhông?-Nghĩalàkhiôngtatúmlấycổáotôi,tôikhôngnhậnrangườiđangxông

vào tôi làai,haynóichođúng, tôichỉnhận thấycómộtngườiđangxôngvàotôichứkhôngkịpnghĩrađólàmộtviêncảnhsát.Tôiđãmấttựchủnênđốiphólạibằngmộtđộngtáctựnhiên,vôýthức.-Ởvàođộtuổianh,ngườitakhôngđểmấttựchủ.-Đúngởtuổitôi,ngườitakhôngđượcđểmấttựchủ.Nhưngkhốnthaycó

khimìnhkhônglàmđượcnhữngcáimìnhđángphảilàm.Ngàynaytôimớinhậnthấythế.

-Tòasẽnghelờikhaicủaviêncảnhsát.Viênnàykể lể sựviệcxảy ranhưngnhấnmạnhviệcngười tađemcon

người, giọng nói và điệu bộ của y ramà chế giễu hơn là việc y bị đánh.Trongkhiykhaitrướctòa,đánglẽcụVitalisphảichămchúnghethìôngcụlạinhìnkhắpbốnphía.Tôihiểungaylàôngcụtìmtôi.Tôibènrờichỗđangnấp,lenlỏigiữanhữngngườiđứngxemđểchenlênhàngđầu.Ôngcụtrôngthấytôi.Gươngmặtbuồnrầucủaôngcụbỗngsánglên.Tôicảmthấylàôngcụsungsướngđượcnhìnthấytôivàbấtgiácnướcmắttôigiàngiụa.Saucùngviênchánhánhỏi:-Anhcònnóigìđểtựbàochữa?-Riêngvềphầntôithìtôikhôngcógìnóithêmnữa.Nhưngvìđứabémà

tôiyêuthươngthathiết,nósắpphảisốngcôđơn,vìnótôixintòamởlượngkhoanhồngsớmchoôngcháutôiđoàntụ.Tôitưởnglàngườitasẽtrảlạitựdochoôngcụ.Nhưngnàocóđượcthế.

Mộtviênquantòakhácnóigìtrongmấyphút.Tiếpđóviênchánhánbằngmộtgiọng trầm trầm tuyênbố là “tênVitalis đãphạm tội lăngmạvàbạohànhđốivớimộtviênchứcnhànước,bịphạttùhaithángvàphạtbạcmộttrămphờrăng.”Haithángtù!Qualànnướcmắt,tôithấycánhcửatrướcđâyđãmởchocụ

Vitalisvàophòngxửán,bâygiờlạimởra.Cụđiratheomộtngườisenđầmrồicánhcửabịđónglại.Haithángxacách!Biếtđiđâubâygiờ?

XI.TRÊNTHUYỀNTôitrởvềquántrọ,lòngbuồnbã,haimắtđỏngầu.Lãochủquánđứngở

cửangoàinhìntôilâulắm.Tôiđịnhđiquacửađểvàonhàvớimấyconchóthìlãongăntôilại,hỏi:-Thếnào,cònchủmày?-Ôngcụbịán.-Ánbaonhiêu?-Haithángtùngồi.-Thếcòntiềnphạtnhiềuít?-Mộttrămphờrăng.-Haitháng,mộttrămphờrăng–lãonhắcđinhắclạibabốnlượt.Tôimuốnđithẳngnhưnglãongăntôilạilầnnữa.-Thếthìmàyđịnhlàmănrasaotronghaithángấy?-Thưaông,cháukhôngbiết.-À!Màykhôngbiết.Màycótiềnđểmàsốngvànuôimấyconchó,con

khỉcủamàychứ?-Thưaôngkhôngạ.-Thếramàyđịnhtrôngvàotaođểnuôichứalũchúngmàyphỏng?-Ồthưaôngkhông,cháukhôngtrôngvàoaicả.Thậtđúngquá,tôichẳngtrôngvàoaicả.Lãochủquánnóitiếp:-Này,bécon,màynóicólýđấy!Chủmàyđãnợtaonhiềurồi.Taokhông

thểchomàyănchịunhữnghaithángtrờimàkhôngbiếtrồirốtcuộccóđượctrangtrảihaykhông.Thôimàyphảiđiđi.-Đi!Nhưngmàcháubiếtđiđâubâygiờ,thưaông!- Cái đó đâu phải việc của tao! Tao không phải là bố mày! Tao cũng

khôngphảilàchủmày!Tạisaomàylạimuốntaochomàyởđây?Tôiđứngsữngsờmộtlúclâu.Biếtnóilàmsaobâygiờ!Lãotanóiđúng.

Tạisaolãolạiphảichứatôi?Đốivớilão,tôichỉlàmộtcủanợ.-Nàybécon,mangchóvàkhỉrarồixéo!Dĩnhiênlàmàyphảiđểcáixắc

củachủmàylại.Chủmàymãnhạntùsẽlạilấyxắcvàtínhtoáncôngnợvớitao.Câunóiđógợichotôimộtýkiến.Tôitinlàđãtìmrakếđểởlạiquántrọ.-Ôngchắclàđếnlúcđósẽđòiđượcnợ,thếthìônghãychocháuởlạitới

ngàyấy?Rồiông sẽ tínhgộp tiền trọcủacháuvàovớikhoảnnợcủachủcháu.-Màynóinhưthậtấynhỉ!Chủmàycóthểtrảdămbangàytiềntrọchứ

haithángthìlạilàchuyệnkhác.-Cháusẽănrấtít,ôngmuốnchobaonhiêucũngđược.-Thếcònnhữngconthúcủamày?Khôngđượcđâu,màythấychứ,phải

điđithôi!Vàoxómlàngchắcmàytìmđượcviệclàmđểkiếmănđấy!-Nhưngthưaông,thếđếnkhichủcháumãnhạntùthìbiếtđằngnàomà

tìmcháu?Chắcôngcụchỉđếnđâythôi.-Đếnngàyđómàycứviệctrởlạiđây.Từnayđếnlúcấy,màyhãyđidạo

tronghaithángởxungquanhvùngnày,ởcáctỉnhcósuốinướcnóngchữabệnh.ỞBagnères,ởCauterets,ởLuzdễkiếmtiềnđấychứ!-Ngộnhỡchủcháuviếtthưchocháu?-Taosẽgiữhộcho.-Nhưthếthìcháukhôngviếttrảlờichoôngcụđược.-Dàoôi!Màylàmtaophátngấylênrồiđấy!Taođãbảomàylàphảixéo

đi.Phảibướcngayrakhỏinơinày.Maumaulênvới!Taohẹnchomàynămphútđểmàxéo.Khitaotrởrasânmàcònthấycáimặtmàythìđừngcótráchtao.Tôicảmthấycóvannàinữacũngvôích.Đúngnhưlờilãochủquánnói:

phảibướcngayrakhỏinơinàythôi!TôivàochuồngngựatháomấyconchóvàconJoli-Cœurra.Tôicàixắclại,khoácđànlênvairồirờikhỏiquántrọ.Lãochủquánđứngởcửađểnomchừngtôi.Lãonóivớitheo:-Nếucóthưđếntaosẽgiữlạicho.Tôivộiđinhanhrakhỏithànhphốvìchócủatôikhôngbuộcmõm.Nếu

nhưgặpcảnhsátthìbiếtliệulàmsaomàtrảlời?Trảlờilàtôikhôngcótiềnđểmuarọmõmà?Sựthựclànhưthế.Saukhitínhkỹthìtôicũngchỉcònvẻnvẹnmườimộtđồngxutrongtúi,khôngđủđểmuathứđó.Cóthểlàhọbắttôinốt.Chủtôiđitù,tôicũngđitùthìmấyconchóvàconkhỉJoli-Cœursẽrasao?Cáiđứatrẻkhônggiađìnhnàyđãtrởthànhchủgánhhát,ngườichủgiađình.Tôibỗngthấytráchnhiệmcủamình.Mấyconchóvừađinhanhvừangẩngđầunhìntôi.Khôngcầnlờinói,cái

nhìnấyđủlàmchotôihiểurằngchúngnóđói.ConJoli-Cœurngồivắtvẻotrênxắctôi.Thỉnhthoảngnókéotaitôiđểtôiquayđầulại,vànólấytayxátxáttrên

bụng,cửchỉ ấycùngcóýnghĩachẳngkémgì cáinhìncủamấyconchó.Cũngnhưchúngnó, tôimuốngào lên là tôiđói,bởivì tôicũngkhôngăn

trưanhưlũchúngnóchứcóhơngìđâu!Nhưngmànóiracóíchlợigì!Mườimột đồng xu không đủ cho chúng tôi ăn cả bữa trưa và bữa tối.

Chúngtôiđànhsẽănmộtbữathôi,ănvàoquãnggiữangày,nhưvậythaythếđượccảhaibữa.CáiquántrọvừaxuachúngtôiđiởngoạiôSaint-Michel,trênđườngđi

Montpellier.Tấtnhiênlàchúngtôiđitheoconđườngnày.Tronglúcvộivãđinhanhchorakhỏi thànhphốvìsợgặpcảnhsát, tôicũngchẳngkịphỏiđường ấy đi về đâu.Tôi chỉmongmuốn con đường ấy đưa tôi đi cho xathànhphốToulousemàthôi,ngoàirakhôngcầngìnữa.Đitỉnhnàyhaytỉnhkhácđốivớitôikhôngquantrọng.Vấnđềởthìrấtthứyếu!Hồiđóvàomùanóng,chúngtôicóthểởngoàitrời,tựavàobụicây,mộtbứctườngnàođó.Nhưngcònăn?Đicódễngóthaitiếngđồnghồmàtôichưadámdừngchânlại.Mấycon

chóvẫn thườngnhìn tôimỗi lúcmột van lơn tha thiết hơn.Còn con Joli-Cœurthìkéotaitôivàxátbụngnócàngmạnh.Cuốicùngtôichắcđãởkháxa thành phố Toulouse để khỏi phải lo ngại nữa. Tôi tin rằng ở đây nếungườitacóbắttôibuộcmõmchóthìítratôicũngcóthểkhấtđếnmai.Tôivàongaycửahàngbánhmìtôitìmthấyđầutiên.Tôibảongườitabánchomộtcânrưỡi[10]bánh.Bàbánhàngnói:-Emlấyluônmộtcáibánhhaicânthìhơn.Vớitấtcảđoànthúcủaem,

chừngấy cũngkhôngnhiềuquáđâu!Tộinghiệpnhữngcon thúnày,phảichochúngnóănchứ!Mộtcáibánhmìhaicânkểracũngkhônglàquánhiềuđốivớibầythúcủa

tôi! Dù không kể con Joli-Cœur nó ăn chẳng hết bao nhiêu thì mỗi đứachúngtôicũngchỉđượccónửacânthôi.Nhưngđốivớitúitiềncủatôithìnhư thếcũng làquánhiều.Giábánhhồibấygiờnămxumộtcân,nếu tôimuahaicânthìmấtmườixu,nhưvậychỉcònmộtxu.Ngàymaichưabiếtthếnàomàhômnaylạitiêuhoangnhưthếlàkhôngbiếtphòngxa.Muamộtcânrưỡibánhchỉmấtbảyxuvàbaxăngtim[11]thôi,nhưthếthìngàyhômsauvẫncònđượcbaxuhaixăngtim,nghĩalàđủđểkhỏichếtđóimàchờcơhộikiếmíttiền.Trongmộtthoángtôiđãsuytínhnhưvậy,rồicốlàmravẻchữngchạc,tôi

bảo bà hàng bánh rằng tôi chỉ cầnmột cân rưỡi là đủ, bà không phải cắtnhiềuhơnnữa.-Đượcrồi,đượcrồi.–Bàtatrảlời.Bàlấyramộtcáibánhsáucânthậtto,mộtcáibánhmàchắcchúngtôicó

thểngốntrọn;bàcắtramộtkhúcđặtlêncânvàđậpsẽvàocânmộtcái.

-Tươiquárồiđấy!–Bànói–Thếlàđủbùchỗhaiđồngxăngtimthừa.Thế là bà ta vứt támđồng xu vào trong ngăn kéo.Tôi đã từng thấy có

ngườiđẩyluinhữngđồngxăngtimlẻngườitatrảlạichomìnhvàbảorằnghọchẳngbiếtdùnglàmgì.Riêngtôithìchắckhôngtừchối.Tuythếtôicũngkhôngdámhỏivàlủithủiđira,miếngbánhkẹpchặttrongtay.Baconchósungsướngnhảycỡnquanhtôi.ConJoli-Cœurvừakêukhekhẽvừadứttóctôi.Chúngtôikhôngđixalắm.Đếngốccâyđầutiêngặptrênđườngcái,tôi

dựađànvàothâncâyvàngồiduỗidàitrêncỏ.Bầychóngồitrướcmặttôi:conCapiởgiữa,mộtbênlàconDolce,bênkialàconZerbino.CònconJoli-Cœur,nókhôngmệtmỏigìthìđứngđểrìnhđánhcắpnhữngmiếngbánhnóthích.Cắtchiabánhlàmộtviệckhó!Tôichiaranămphầncốchothậtđều.Để

chokhỏiphíphạm, tôicắtmỗiphầnra từng látnhỏ lần lượtphátchomỗiconmộtmiếngynhưlàởtrạilính.TrongbọnchúngtôicóconJoli-Cœurlàăníthơncả,chonênchianhưvậycólợichonóhơnaihết.Tronglúcchúngtôicònđóithìnóđãnorồi.Tôilấyởphầnnóbalátbánhcấtvàotrongxắcđểdànhchomấyconchósaunày.Cònđượcbốn lát, chúng tôi chianhaumỗiđứamộtlát.Đólàmónănthêmcủachúngtôivàcũnglàmónăntrángmiệng.Bữatiệcđóchẳngphảilàloạitiệckíchthíchngườitađọcdiễnvăn.Tuy

vậytôithấycầnphảinóivớicácbạntôimộtvàilời.Tấtnhiêntôitựcoitôilàthủlĩnhcủachúngnó.Nhưngtôicũngkhôngtựchomìnhcáchbiệtchúngnóquá, đếnmứcđộ không cần phải báo cáo cho chúngnó biết là cả bọnđanglâmvàotìnhthếnghiêmtrọng.ChắcconCapiđoánrađượcýđịnhcủatôinênnónhìnchòngchọcvàomắttôi.Tôinói:- Phải rồi, bạnCapi ạ, phải rồi các bạnDolce,Zerbino và Joli-Cœur ạ,

phảirồi,cácbạnthânmếnạ,tôicómộttinbuồncầnbáođểcácbạnbiết;chủcủachúngtaphảixachúngtahaitháng.-Oa!–ConCapikêulên.-Trướchếtviệcđó làmchochủchúng tabuồn.Rồiđếnchúng tacũng

buồn.Chủchúngtanuôisốngchúngta.Trongkhichủchúngtavắngmặtthìchúngtasẽởvàotìnhthếkhủngkhiếpđấy.Chúngtakhôngcótiền.Nóiđến tiềnconCapihiểungay.Nóđứngkiễnglênhaichânsaurồiđi

vòngtrònnhưthểđixintiềntronghàng“chưvịkhángiả”.-Cậumuốnchúngtabiểudiễnà.–Tôinóitiếp.–Ýkiếnhayđấy.Nhưng

màliệucóthuđượctiềnkhôngcơchứ?Tấtcảvấnđềlàởchỗđó.Tôiphảibáotrướcvớicácbạnlànếutakhôngthànhcôngthìtấtcảgiatàicủachúng

tachỉcóbaxuthôiđấy.Taphải thắt lưngbuộcbụng.Sựviệclànhưvậy.Tôimongcácbạnhiểuchorõtìnhhìnhnghiêmtrọngđếnbựcnàođểđừngcógiởquẻ,tráilạinênmangtấtcảtâmtríraphụcvụđoàn.Tôiđềnghịcácbạnphảibiết phục tùng, biết dèxẻnvàdũngcảm.Chúng tahãyxiết chặthàngngũ.Cácbạnhãytinởtôicũngnhưtôitinởcácbạn.Tôikhôngdámnóiquyếtlàcácbạntôihiểuhếtnhữngcáihaytrongbài

diễnvănứngkhẩuđó.Nhưngchắclàchúngđãtiếpthuđạiý.Chúngnóbiếtrằngvắngmặtôngchủtấtlàcóđiềugìnghiêmtrọngxảyđếnvàchúngchờđợitôigiảithích.Nếuchúngkhônghiểuhếtnhữnglờitôinóithìítracũnghàilòngvềcáchxửsựcủatôiđốivớichúng.Chúngđãchứngtỏsựhàilòngđóbằngsựchúý.Khinóichúýtôichỉnóivềnhữngconchóthôi.ĐếnnhưconJoli-Cœur

thìkhôngtàinàobắtnótậptrungtrílựcvàomộtvấnđềđược.Đoạnđầubàidiễnvănnólắngnghehếtsứcchămchú.Ngheđượcđộvàicâuthìnónhảytótlêncáicâyđangtỏacànhlátrênđầuchúngtôi,rồinóđánhđu,đùagiỡn,nhảytừcànhnàysangcànhkhác.NếuconCapimàláoxượcvớitôinhưvậysẽlàmtôiphậtýlắm,nhưng

đốivớiconJoli-Cœurthìkhônghànhđộnggìcủanólàmtôingạcnhiêncả.Nóchỉlàmộtđứaxốcnổikhôngđầu,khôngóc.Dùsaochăngnữanóthíchđùagiỡnmộttícũnglàtựnhiênthôi.Tôixinthúthựcrằngtôicũngsẵnlònglàmnhưnó,đánhđukhoáitránhưnó,nếucóthể.Nhưngmàchứcvụquantrọngvàđịavịcủatôikhôngchophéptôigiảitrínhưthế.Nghỉđượcmộtlúc,tôirahiệulênđường.Chúngtôicầnphảikiếmtiềnđể

trảtiềntrọ.Màdùcóphầnchắclàchúngtôisẽngủngoàitrờivàtiếtkiệmđược khoản ấy, thì bề nào cái khoản ăn sáng ngàymai cũng không tránhkhỏi.Điđượcchừngmộttiếngđồnghồ,chúngtôinomthấymộtlàngởđằngxa, làng có vẻ nghèo khổ, tiền thu nhập chắc sẽ ít ỏi.Nhưngmà điều đókhônglàmchotôingãlòng.Tôicòntínhlàlàngcàngbébaonhiêuthìcàngítgặprủiro,ítgặpcảnhsátbấynhiêu.Tôimặcquầnáochocácdiễnviênrồicốxếphàngthậtđẹp,chúngtôiđi

vàotronglàng.NhưngrủithaychúngtôikhôngcóốngtiêucủacụVitalisvàcáivẻuynghicủaôngcụ.Ynhưmộtviênđộitrưởngquânnhạcbaogiờôngcụcũnglàmchongườitanhìnmình.Tôikhôngcónhữngcáiưuthếcủaôngcụnhưtầmvóccaolớn,mặtmàylinhhoạt.Tráilạingườitôibénhỏ,mảnhkhảnhvànétmặttôilạitỏvẻâulohơnlàvữngtinởmình.Vừađitôivừanhìnngangnhìnngửađểxemcógâyđượcảnhhưởnggìkhông.Ảnhhưởngthậtlàxoàngxĩnh:ngườitangẩngđầulênrồingườitacúiđầuxuống,chẳngaiđitheođoànchúngtôi.Điđếnmộtkhoảngđấtnhỏ,ởgiữacóbểnước,cócâyngôđồngchebóng

mát,tôilấythụcầmrađánhmộtđiệunhạc“vanxơ”.Bảnnhạcvuitươi,mấyngón tay tôinhẹnhàng thoăn thoắtnhưngmà lòng tôi lạibuồnphiền.Tôithấybênvainhưcómộtgánhnặngnghìncân.TôibảoconZerbinovàconDolcenhảy“vanxơ”,chúngnóvânglờingayvàquaytròntheonhịp.Nhưngchẳngcóaihoàicôngđếnnhìnchúngtôicả,mặcdùởcácbậccửa

cóvôsốcácbàđươngđanáo,hoặcnóichuyện.Tôitiếptụcđánhđàn.ConZerbinovàDolcetiếptụcnhảy“vanxơ”.May

chăngsẽcómộtngườinàođóđếnxemchúngtôi.Cómộtngườiđếnthìsẽcóngười thứhai, rồi thìcómườingười,haimươingườikhácnữa.Nhưngmàthahồchotôiđánhđàn,thahồchoconZerbinovàconDolcecứviệcmàquaytròn,ngườitavẫncứởlìtrongnhà.Rồihọcũngchẳngbuồnnhìnvềphíachúngtôinữa.Bỗngnhiênmộtembé,mộtembénhỏxíuchừngnhưmớibiếtđichập

chững,rờibậccửanhàemvàtiếnlạichỗchúngtôi.Cólẽmẹemsẽtheoemrồi thìsaubàmẹsẽcómộtbàbạn.Thế làchúng tôisẽ thuđược tiền.Tôiđánhđànnhẹtayhơnđểchoembékhỏisợ,nóilàđểnhửembélạigầnthìđúnghơn.Emdanghaitay,đinúngnanúngnính,từtừtiếnlại.Emđếnrồi.Chỉvài

bướcnữalàemđếnchỗchúngtôi.Lúcấybàmẹngẩngđầulên.Cólẽbàđãcảmthấyđứaconkhôngcònở

cạnhmìnhnữa.Bàtrôngthấynóởchỗchúngtôi.Nhưngđánglẽchạytheonó như chúng tôi mongmỏi thì bà chỉ ngồi yênmà gọi nó thôi. Đứa béngoanngoãntrởvềvớimẹ.Cólẽnhữngngườinàykhôngthíchmúachăng?Cóthểlắm.Tôibảocon

ZerbinovàconDolcenằmxuốngvàtôihátbàidâncaquenthuộccủatôi.Chắchẳnlàchưabaogiờtôihátchămchúvànhiệttìnhnhưthế.Tôibắtđầuhátsangđoạnthứhaithìbỗngthấymộtngườimặcáongắn

độimũdạđilạichỗchúngtôi.Cóthếchứ!Tôitựnhủthếrồicànghátsaysưahơn.-Thằngkia!–Ngườiđóthétlên.–Màylàmgìởđâyhả,thằngranhcon

mấtdạynày?Tôingừng lại, rấtđỗikinhngạcvềcâuhỏiđó.Tôiđứngsững,mồmhá

hốcnhìnngườiđóđilạichỗtôi.Hắnhỏi:-Thếnào,màycótrảlờikhông?-Thưaông,đấyôngxem,cháuđanghát.-Màycógiấyphépđểhátởnơicôngcộnglàngchúngtaokhông?-Thưaôngkhông.

-Thếthìbướcđichomaunêumàykhôngmuốntaođưamàyratòa!-Thưaông,nhưng…-Hãygọi tao làông tuầnphiên, rồi thìxéođi chonhanh,quânănmày

khốnkiếp!Mộttuầnphiên!Nhờbàihọckinhnghiệmcủachủtôi,tôihiểurằngchống

đốilạivớibọncảnhsátvàbọntuầnphiênnguyhạinhưthếnào.Tôikhôngđểchohắnnhắclạilầnthứhai.Theolệnhhắntôivộivàngquaytrởlạilốicũ.“Quânănmày!”Câuchửiđóchẳngđúng tí nào.Nào tôi cóănxinbao

giờ!Tôihát,tôinhảymúa,đólàcáchlaođộngcủatôichứtôicólàmđiềugìsaitrái!Chỉcầnnămphút là tôiđãrakhỏi làngấy.Cái làngkhôngniềmnởvới

kháchquađườngnhưnglạiđượccanhgácchuđáothay!Mấyconchóbướctheo tôi, dáng ủ dột.Chắc chúng hiểu rằng đoàn ta đã gặpmột sự khôngmay.ThỉnhthoảngconCapilạivượtlêntrướctôi.Nóngoảnhlạitòmònhìntôivớiđôimắtthôngminhcủanó.Ởvàođịavịấy,bấtkỳconchónàokháctấtcũngđãhỏitôi.NhưngCapilàmộtconchócógiáodục,cókỷluậtnênnókhôngdámtựtiệnđặtcâuhỏitọcmạch.Nóchỉbiểulộsựtòmòhambiếtcủanómàthôi.Tôithấyhàmnórungrungvìnómuốnsủamàphảicốgắngnhịnsủa.Khichúngtôiđiđãkháxađểkhỏilotêntuầnphiênđộtngộtxuấthiện,thì

tôigiơ tayrahiệu.Tức thìbaconchóvâyquanh tôi.ConCapiđứnggiữalặngyênkhôngnhúcnhích,mắtnódánvàomắt tôi.Đãđến lúcgiải thíchchochúngnócáiđiềumàchúngnómongđợi.Tôinói:-Chúngtakhôngcógiấyphépbiểudiễn,họđuổichúngtađi.-“Thếrồisao?”–ConCapibắtđầuhỏi.-Thếrồichúngtasẽngủngoàitrời,bấtcứchỗnàovànhịnănbữatối.Nghenóiđến“bữaăntối”,cảbọnkêulênmộttiếngcàunhàu.Tôichìaba

đồngxura:-Cácbạnbiếtlàchúngtachỉcòncóthế.Nếutốinaychúngtatiêuhếtba

xunàythìđếnmaikhôngcótiềnmàănbữatrưađâu!Hômnaychúngtađãđượcănrồi.Vậynênđểdànhđếnngàymaimớilàkhônngoan.Thếrồitôibỏbađồngxuvàotúi.ConCapivàconDolcecúiđầuxuống

mộtcáchnhẫnnhục.ConZerbinovốnxấutínhvàthamăncứcàunhàuhoài.Tôinghiêmkhắcnhìnnónhưngkhôngbảonóimmồmđiđược.TôingoảnhlạiphíaconCapi:-CapihãygiảithíchchoZerbinocáiđiềumànókhôngmuốnhiểu.Hôm

naychúngtaphảinhịnbữaănthứhainếumuốnngàymaicũngđượcănmộtbữa.TứckhắcconCapilấycẳngđánhbạnmộtcái,vàmộtcuộctranhcãidiễn

ragiữahaiconchó.ConCapibảoconZerbinocáigìtôikhôngnghethấy,vìchóthìhiểuđược

ngônngữcủangườichứngườithìkhônghiểuđượcngônngữcủachó.TôichỉthấyconZerbinokhôngchịunghelẽphảivàđòitiêungaytứckhắcbađồngxukia.ConCapiphảinổinónglênvànhebộnanhra.ConZerbinovốnkhôngcanđảmgìcholắmđànhchịuimkhôngkỳkèonữa.Vấnđềbữatốithếlàđượcgiảiquyết.Bâygiờcònvấnđềngủ.Cũngmaylàtrờiđẹp,banngàynóngnênngủởngoàitrờivềtiếtnàycũng

chẳngcógìđángngạilắm.Chỉcầnbốtríthếnàođểkhỏilàmmồichochósói,nếuvùngnàycóchósói,cầnhơnnữalàphảitránhbọntuầnphiên,bọnnàycònnguyhiểmhơnbộiphần.Đốivớichúngtôi,conngườivậymàcònđángsợhơnmuôngsói!Vậy thìcứviệc tiến thẳngvềphía trướcmặt, trênconđường trắngxóa,

chođến lúcnàogặpchỗ trú.Chúng tôi làmnhưvậy.Conđườngdàidằngdặc,hếtcâysốnàyđếncâysốkhácnốitiếpnhau.Nhữngtiaánhhồngcủamặttrờilặnđãbiếnmấttrênnềntrờimàchúngtôivẫnchưatìmthấychỗtrú.Dùthếnàocũngphảiđịnhliệuthôi.Khi tôiquyếtđịnhdừnglạiđểnghỉđêmthìchúngtôiđangở trongmột

khurừngđóđâycónhữngkhoảngtrốngtrơtrụi.Ởgiữacáckhoảngtrốngấycónhữngkhốiđáhoacươngdựngđứng.Nơinày thật làbuồn, thật làhiuquạnh.Nhưngchúngtôikhôngthểchọnchỗnàohơnđược.Tôinghĩrằngởgiữanhữngkhốiđáhoacươngấy,chúngtôicóthểtìmđượcmộtchỗtrúẩnđểtránhkhílạnhvàobanđêm.Tôinói“chúngtôi”lànóiconJoli-Cœurvàtôi. Đối vớimấy con chó thì không phải lo lắng gì cho chúng nó cả. Đểchúngnóngủngoàitrờichẳngsợchúngnólêncơnsốtđâu!Nhưngriêngtôithìphảigiữgìnvìtôibiếttráchnhiệmcủamìnhrấtnặng.Nếutôiđauốmthìgánhhátsẽrasao?Vàbảnthântôirasao,nếuphảinuôiconJoli-Cœurốm?Chúng tôi rờiđườngcái,đivàogiữacáckhốiđá.Látsau tôi trông thấy

mộtphiếnđáhoacươnglớnnằmnghiêng,tạothànhmộtcáihốcdướichânphiếnđávàmộtcáiởtrênchóp.Trongcáihốcđó,gióđãvunláthôngkhôlạithànhmộtlớpdày.Khôngcònkiếmrachỗnàohơnthếnữa:mộtcáinệmđểnằm,mộtcáimáiđểnấp.Chỉ thiếumộtmiếngbánhđểănbữa tốinữathôi.Phảicốgắngđừngnghĩđếnchuyệnđónữa.TrướckhingủtôigiảnggiảichoconCapinghelà tôi trôngcậyởnóvề

việccanhphòngchocảbọn.Thếlàđánglẽcũngvàonằmtrênđốngláthôngvớichúngtôi,convậtngoanngoãnấylạiđứngởngoàiđểcanhgác.Tôicó

thểyêntâm.Tôichắckhôngaicóthểđếngầnchúngtôimàtôikhôngđượcbáotrước.Tuyrằngtôiđãyênlòngvềđiểmđónhưngnằmxuốngđốngláthôngtôichưangủngayđược.ConJoli-Cœurnằmsátcạnhtôi,trùmchiếcáongắncủatôi.ConZerbinovàconDolcenằmkhoanhtrònởdướichântôi.Tôimệtmỏilắmnhưngnỗilolắngcònlớnhơnlàsựmệtmỏi.Ngàyhôm

đó,ngàyđầucuộchànhtrìnhcủachúngtôi,làmộtngàyxấu.Ngàymaiđâysẽrasaonhỉ?Tôiđói,tôikhátmàtôichỉcòncóbaxuthôi.Tựnhiêntôithòtayvàotúisờnắnmấyđồngxu,nhưngcósờnắnbaonhiêucũngvôíchthôi,chúng chẳngđẻ thêm ra đồngnàonữa:một này, hai này, banày, baogiờcũngvậy,đếmđếnconsốấylàtôidừnglại.Làmthếnàonuôigánhxiếc?Làmthếnàomànuôichínhbảnthânmình,

nếungàymaiđâyvànhữngngàysauđó,tôikhôngbiểudiễnđược?Nàolàrọmõmchochó,nàolàlấygiấyphépđihátrong,biếtđàonhữngthứấyởđâura?Cảbọnphảichếtđóiởmộtxórừngnàođó,hoặclàchếtbờchếtbụichăng?Vừađặtđiđặtlạinhữngcâuhỏibứtrứtấytôivừanhìnnhữngvìsaolấplánhtrênđầutrongvòmtrờimờmịt.Khôngmột tí gió.Khắpnơiđềuyên lặng.Khôngmột tiếng láxàoxạc.

Khôngmột tiếng chimkêu.Trên đường cái khôngmột tiếng xe lăn bánh.Phónghếttầmconmắttrongcõixanhxanhsâuthẳm,cũngchỉthấykhoảngkhôngtrốngrỗng.Chúngtôithậtcôđơnvàtrơtrọi!Tôicảmthấynướcmắttràolêngiàngiụarồibỗngdưngtôikhócnứcnở:

tộinghiệpmáBarberin!TộinghiệpcụVitalis!Tôinằmsấp,haibàntayúpvàomặtkhóctấmtứckhôngtàinàonínđược.

Bỗngtôithấymộthơithởâmấmluồnquatóc.Tôivùngquaylại,mộtcáilưỡimềmmạivànónghổiliếmvàomặttôi.ĐólàconCapi,nóđãnghethấytôi khóc nên lại an ủi tôi như nó đã đến giúp đỡ tôi đêmđầu tiên tôi lênđường.Tôichoànghaicánhtayômcổnó,hôncáimõmẩmướtcủanó.Thếlànórênlênmấytiếngkhekhẽdườngnhưnócùngkhócvớitôi.Khi tôi thứcgiấc thì trời đã sáng rõ.ConCapingồi trướcmặtnhìn tôi.

Trêncành,chimhótríurít.Ởxa,ởtậnnơixatít,vọnglạitiếngchuôngbáogiờcầukinhbuổi sáng.Mặt trờiđã lêncao tỏa ranhững tianắng làmấmngườivàấmcảlòngnữa.Côngviệcđiểmtrangchảichuốtbuổisángcủachúngtôichỉmộtthoáng

làxong,vàthếlàchúngtôilênđường,đivềphíacótiếngchuônggiónggiả.Ởđấychắccólàngxóm,ởđấychắccócửahàngbánhmì.Khingườitađingủkhôngănbữatrưavàbữatốithìcáiđóinólêntiếngngaytừsángsớmrồi.Tôiđãnhấtquyết:cứtiêuhếtbađồngxucònlạiđórồisausẽhay.

Vàolàngtôichẳngcầnphảihỏithămcửahàngbánhmìởđâu.Mùiđãđưachúngtôitớiđómộtcáchchắcchắn.Gìchứđểđánhhơithấymùibánhnóngthơmngontừxathìmũitôicũngthínhchẳngkémgìmũimấyconchókia.Ba xu bánhmì khi giá bánh năm xumột cân thìmỗi phần chỉ đượcmộtmiếngnhỏ.Dođó,chúngtôiănxongbữasángrấtnhanh.Đãđếnlúcphảixemxét,phảinghĩcáchthếnàođểkiếmtiềntrongngày

hômđó.Tôibènđikhắplàngđểtìmchỗnàothuậnlợinhấtđểbiểudiễnvàcũngđểdòxétvẻmặtmọingườiđoánxemhọsẽlàbạnhaythù.Ýtôikhôngphảilàbiểudiễnngaytứckhắcvìgiờnàykhôngthuậntiện.Mụcđíchcủatôilànghiêncứuvùngnàychọnlấymộtchỗtốtnhấtđểđếntrưathìtrởlạiđóthửthờivậnxemsao.Tôiđangmảimêvớiýnghĩấybỗngnghethấytiếnglahétởphíasau.Tôi

vộingoảnhlạithìthấyconZerbinochạytớivàmộtbàgiàđangđuổitheonó.Thoángquacũngđủhiểu tại saocócuộcđuổibắtvà tiếngkêu la ấy.Lợidụnglúctôilơđễnh,conZerbinođãrờitôi lẻnvàonhàngườitađánhcắpmộtmiếngthịtmangđi.-Quânăntrộm!–Bàgiàlato.–Bắtlấynó,bắtlấytấtcảbọnchúngnó!Nghemấy tiếng cuối cùng ấy, tôi thấymình có lỗi, hay ít ra cũngphải

chịutráchnhiệmvềsựsaitráicủaconchócủamình.Vìthế,tôicũngchạynốt.Biếttrảlờilàmsaonếubàgiàkiabắttôibồithườngmiếngthịtnóđánh

cắp?Lấy gìmà trả?Không trả thì họ bắt lại và đã bắt thì họ giữ lại chứchẳngchơi.Thấytôichạy,conCapivàconDolcecũngkhôngchịutụtlạisau.Chúng

nótheosátgóttôi.CònconJoli-Cœurngồitrênvaitôithìbámchặtlấycổtôiđểkhỏirơixuốngđất.Tôikhôngsợngườitađuổikịpnhưngsợngườitađónđầuởquãngnào

đó.Quả nhiên có hai ba người chừng như có ý định ấy đang chặn đường

chúngtôi.Maysaocómộtngõnhỏđâmngangrađườngcái trướckhiđếnchỗhọ.

Tôicùngvớimấyconchónhảyxổvàotrongngõvàchạythụcmạng.Chẳngmấychốcchúngtôiđãrađếngiữađồng.Tôichạychođếnkhigầnđứthơimớidừnglại,nghĩalàtôiđãchạyngóthaicâysốlàít.Bâygiờtôimớidámngoảnhlạiđểnhìnvềphíasau,khôngcóngườinào

đuổitheochúngtôicả.ConCapivàconDolcevẫnbámsátgóttôi.CònconZerbinothìtừxađitới.Cólẽnóđãdừnglạiởgiữađườngđểănmiếngthịt.

Tôigọinó,nhưngnóbiếtlànóđángbịtrừngphạtnặngnênkhôngđếnvớitôi.Nódừnglạirồiđâmđầuchạytrốn.ĐànhrằngconZerbinođánhcắpmiếng thịtvìđói,nhưngmà tôikhông

thểvinvàolýdođóđểthathứ.Mộtvụtrộmcắpđãxảyra.Kẻcólỗiphảichịuphạt.Nếukhôngthìchẳngcònkỷluậtgìtronggánhxiếccủatôinữa.Đếnlàngsau,conDolcesẽbắtchướcbạnnó,rồitớicảconCapinữacũngsẽbịcámdỗnốt.VậythìtôiphảitrừngphạtcôngkhaiconZerbinomớiđược.Nhưngmuốnthếthìtựnóphảiđếntrướcmặttôi.Chuyệnđókhôngphảidễdàng.TôiphảicậyconCapi.-ĐitìmconZerbinochotao.Nóđingayđểthihànhnhiệmvụtôigiaophó.Tuynhiênnónhậnviệcnày

khôngsốtsắngnhưthườnglệ.Trongcáinhìncủanótrướckhiđi,tôinhậnthấynhưlànómuốnlàmngườibàochữachoconZerbinohơnlàlàmtênsenđầmchotôi.ThếlàtôichỉcònviệcđợiconCapiđiệutêntùcủanóvề.Chắcphảichờ

khálâuvìhẳnlàconZerbinokhôngchịuđể lôivềngayđâu.Dùphảichờđợithếnàotôicũngkhônglấylàmkhóchịulắm.Chúngtôiđãởcáchlàngxómkháxa,khôngcònlongườiđuổitheonữa.Mặtkháctôichạyđãmệtrồivàcũngmuốnđượcnghỉngơimộtlát.Vảlạivộivãmàlàmgì?Cóvộicũngchưabiếtđiđâuvàcũngchẳngcóviệcgìlàmkiamà!Chínhcáichỗtôidừnglạilàmộtnơituyệtdiệuđểđợichờvànghỉngơi.

SốlàtronglúctôichạythụcmạngchẳngbiếtlàchạyđiđâuthìlạiđếnngaytrênbờconkênhNam.TừkhirờithànhphốToulouse,tôiđãđiquanhữngcánhđồngmùmịtbụi.Giờđâytôimớiđếnmộtmiềnvừaxanhtươivừamátmẻ,cónhữngkẽcủamộttảngđátophủđầycâynhỏ,vànhữngcâyấybuôngxuốngthànhnhữngtháchoaxuôichiềudòngnước.Thậtthúvị.Ngồiđóđợihaiconchótrởvềthìtuyệt.Mộtgiờtrôiqua.Khôngthấyconnàovềcả.Tôibắtđầulongạithìbỗng

thấyconCapilủithủitrởvềmộtmình.-ConZerbinođâu?ConCapinằmxuống,dángđiệusợsệt.Nhìnnó tôi thấybên taicóvấy

máu,Chẳngcầnphảigiảithíchtôicũnghiểucâuchuyệnxảyrathếnào:ConZerbinochốngcựlại.CònconCapithìcólẽnóchấphànhmiễncưỡngmộtmệnh lệnhmà nó cho là khắc nghiệt quá nên nó đành chịu thua. Có nênmắngmỏnóvàtrừngphạtcảnónữakhông?Tôikhôngđủcanđảmlàmthế.Tôikhôngmuốn làmphiền lòngngườikhácvìchínhmìnhcũngđangnẫuruộtvềnỗisầuriêng.CôngviệcgiaochoconCapi làmkhôngcókếtquả, tôichỉcòncócách

đợichoconDéobinôvui lòng trởvề thôi.Tôibiếtnó lắm.Cáihànhđộngphảnkhánglúcbanđầuquarồithìnóđànhchịuphạtvàchắclàtôisẽthấynóhốihậntrởvề.Tôinằmxuốngbênmộtgốccây,taygiữconJoli-Cœurđãxích lại vì sợ nó lại cao hứng bỏ theo conZerbino.Còn conCapi và conDolcethìnằmdướichântôi.Thờigiantrôiqua,conZerbinovẫnkhôngvề.Giấcngủđếnvớitôilúcnàokhôngbiếtvàtôithiếpđi.Khitôithứcgiấcthìmặttrờilêntớiđỉnhđầuvàkhánhiềugiờkhắcđãtrôi

qua.Khôngcầncómặttrờitôicũngbiếtlàđãtrưavìdạdàycủatôikêulênrằngtôiđãngốnmẩubánhcuốicùngtừlâulắmrồi.VềphầnmấyconchóvàconkhỉJoli-Cœur,chúngnócũngtỏrarấtđói.ConCapivàconDolcekêuđóibằngvẻmặtthiểunão,conJoli-Cœurthìnhănnhó.VẫnkhôngthấybóngvíaconZerbinođâucả.Tôikêutênnó,tôihuýtsáogọinó.Đềuvôích!Nókhôngvề.Nóănbữa

sángnonêrồi,bâygiờnórúcvàobờbụinàođóđểyênổntiêuhóathứcăn.Tìnhthếtrởnênkhóxử.Nếutôiđithìconchósẽlạcđànkhôngtrởvềvới

chúngtôiđược.Nếutôiởlạithìkhôngcócơhộikiếmđượcdămbaxuđểcócáiăn.Vàđúnglànhucầuvềăncànglâucàngtrởthànhcấpthiết.Mắtcủahaiconchónhìnchòngchọcvàomắttôi,nhìnmộtcáchtuyệtvọng.ConkhỉJoli-Cœurthìvừaxoabụngvừakêukhekhẽnhữngtiếngđầyoánthán.Thờigiantrôiqua,conZerbinovẫnkhôngtrởvề.TôilạipháiconCapiđitìmmộtlầnnữa.Nhưngnửagiờsaunótrởvềcómộtmìnhvàchotôibiếtlàkhôngtìmthấy.Làmthếnàobâygiờ?DùchoconZerbinođãphạmlỗi,dùnócònđặtchúngtôivàomộttìnhthế

ghêgớmnữa,tôicũngkhôngthểtínhđếnviệcbỏrơinó.Cụchủtôisẽnóisaonếutôikhôngmangđủbaconchóvề.Vảlạidùsaođinữa,tôivẫnyêuthươngnó,cáiconZerbinochếttiệtnày!Tôiquyếttâmđợinóđếnchiềutối.Nhưngkhôngthểnàocứngồiyênkhônghoạtđộngđểnghedạdàyvan

đói.Những tiếngkêuấynghecàngbộiphần thống thiếtvì chỉ cónónhoinhóibêntai,khônglúcnàonghỉngơi,vàcũngkhôngcócáigìchenvàođểlàmchotacóthểxaonhãng.Phảinghĩratrògìđểbốnchúngtôicóviệclàmchokhuâykhỏa.Nếucó

thểquênđikhôngnghĩrằngmìnhđangđóithìtấtnhiênsẽítthấyđóihơn.Nhưnglàmgìbâygiờ?Mải loayhoayvềcâuhỏiấy, tôichợtnhớcụVitaliscókểcho tôinghe

rằngtrongchiếntranh,khimộtbinhđoànhànhquânmệtnhọcthìngườitabảocửnhạc.Nghethấynhữngđiệunhạcvuivẻvàlôicuốn,binhsĩsẽquênhếtmệtmỏi.

Nếu tôi chơimộtbảnnhạcvui có lẽ cảbọn sẽquênđói!Dù thếnàođinữa,tôibậnchơinhạcvàmấyconchóbậnnhảymúavớiconJoli-Cœurthìthờigiờsẽđinhanhhơn.Tôivớlấycâyđàndựngởgốccây.Saukhisắpxếpchỗđứngchocácdiễnviên,tôiquaylưnglạiconsôngđàovàbắtđầuchơimộtđiệumúavàsauđómộtđiệu“vanxơ”.Thoạttiênthìdườngnhưmấytàitửcủatôikhôngsẵnlòngnhảymúa.Giá

cóbánhmìđểchomỗichúmộtkhoanhthìtấtnhiênổnhơnđấy.Nhưngdầndầnnhờcótácdụngtựnhiêncủaâmnhạc,chúngnóphấnchấnlên.Chúngtôiquêncảlátbánhđangthèmmàchẳngcó.Tôichỉnghĩđếnnhảymúa.Thìnhlìnhtôinghemộtgiọngnói trongtrẻo,mộtgiọngtrẻconreolên:

“Hoanhô!”Giọngnóiđótừđằngsauvọngtới.Tôivộivàngngoảnhlại.Mộtconthuyềnđỗởdướisông,mũithuyềnquayvềbênbờtôiđứng.Hai

conngựakéo thuyềndừng lạinghỉởbờbênkia.Đó làmộtcon thuyền lạlùngchưabaogiờtôitrôngthấy.Nóngắnhơnnhữngchiếcxàlanthườngđitrênsôngđào.Trênsànthuyềndựngmộtcáihànhlanglắpkính.Phíatrướchànhlangkínhlàmộtmáihiêncócâyleochemát.Cànhlábámrảirácvàođườngrăngcưaởmáinhàvàrủxuống từngnơi từngchỗnhưnhững thácnướcmàuxanhlục.Dướimáihiêncóhaingười:mộtngườiđànbàcòntrẻđangđứng, vẻ taonhãbuồnvàmột chúbé,một đứa con trai trạc tuổi tôitrôngnhưđangnằm.Có lẽchính thằngbénàyvừa reo:“Hoanhô”đây.Con thuyềnkiaxuất

hiệnbấtngờnhưngkhôngcóvẻgìđángsợcả.Vừahếtngạcnhiên thì tôingảmũcảmơnngườivừahoanhôtôi.Ngườiđànbàhỏitôivớigiọnglơlớcủamộtngườingoạiquốc?-Emdiễntròđểtiêukhiểnđấyà?-Đểtậpluyệnchodiễnviêncủacháuvàcũngđể…giảitrí.Chúbérahiệuchobàtavàbàcúisátxuốngmặtnó.Rồibàngẩnglênhỏi

tôi:-Emcóvuilòngbiểudiễnmộtlúcnữakhông?Có,tôivuilòngbiểudiễnlắmchứ!Biểudiễntrướcmộtcửtọađếnđúng

lúcthếnày.Tôikhôngđợingườitanài.Tôihỏi:-Bàmuốnxemmộtđiệuvũhaymộtvởkịch?-Ồ!Mộtvởkịch!–Đứabéreolên.Nhưngbàngắtlờivàbảolàbàtathíchđiệuvũhơn.Đứabékêu:-Điệuvũthìngắnngủiquá!-Sau điệu vũ, nếu chưvị khángiả thích thì chúng tôi có thể biểu diễn

nhiềutiếtmục“yhệtnhữngtiếtmụcởcácrạpxiếccủathànhphốParis”.

Đólàmộtcâuquenthuộccủachủtôi.Tôicốgắngđọcnóvớicáigiọngtaonhãcủaôngcụ.Nghĩchokỹthìhọtừchốivởkịchhóaralạilàmchotôihàilòng.VìrằngtổchứckịchmàthiếumấtconZerbinovàquầnáo,dụngcụcầnthiếtthìtôicònbiếtxoayxởlàmsao?Thếlàtôivớcâythụcầmvàbắtđầuchơimộtđiệuvanxơ.Tứckhắccon

Capi lấyhaichânômnganglưngconDolcevàchúngquaytheonhịp.RồiđếnconJoli-Cœurmộtmìnhnhảymộtđiệuvũ.Tiếpđóchúngtôi lầnlượtbiểudiễnhếtcảchươngtrìnhcủamình,khôngthấymệtmỏi.Chắcmấydiễnviên của tôi hiểu rằng chúng sẽ được thù lao bằng một bữa ăn, cho nênchúngnócũngnhưtôi,đềukhôngtiếcgìcôngsức.GiữamộttiếtmụctôithấyconZerbinothìnhlìnhởtrongmộtbụicâychui

ra.Khicácbạnnótớigầnnóthìnótrângtráolenvàovàđóngvai tròcủamình.Vừabiểudiễn,vừatrôngnomcácdiễnviên,thỉnhthoảngtôivừaliếcmắt

nhìn chúbé.Điềukỳdị là tuyxem trò của chúng tôi, nó cóvẻ thích thú,nhưngnóvẫnkhôngcửđộng.Nónằmdàingayđơchỉđộngđậyhaitayđểvỗtánthưởngchúngtôi.Nóbịliệtchăng?Hìnhnhưnóbịbuộcvàomộttấmgỗ.Gióđẩydầnconthuyềnvàosátbờlúcnàokhôngbiết.Bâygiờthìtôinhìn

thấythằngbérõnhưtôiđangđứngởtrênthuyềngầnngaycạnhnó.Tócnóvàng,mặtnótáinhợt, táiđếnnỗingười ta trôngthấyrõnhữngđườnggânxanhtrêntrándướilàndatrongsuốt,nétmặtnóhiềndịuâusầuvàcócáigìnhưlàdấuhiệucủabệnhtật.Bàchủthuyềnhỏitôi:-Emdiễnnhưthế,baonhiêumộtchỗxem?-Ngườitatrảtùylòng,tùytheosựvuithíchcủangườita.-Mẹơi,thếthìphảitrảthậtđắtđấy.–Thằngbénói.Rồinónóithêmmấycâubằngmộtthứtiếngmàtôikhônghiểu.Sauđóbà

mẹnóivớitôi:-Arthurnómuốnnhìngầncácdiễnviêncủaemđấy.Tôirahiệu.ConCapilấyđànhảyvọtxuốngthuyền.Arthurhỏi:-Thếcònnhữngconkia?HaiconZerbinovàDolcenhảytheobạn.-Cònconkhỉnữa!ConJoli-Cœurcóthểnhảyxuốngmộtcáchdễdàngnhưngtôikhôngbao

giờtinnó.Mộtkhilênthuyền,nócóthểbàyranhữngtròtinhnghịchkhôngvừaýbàchủ.Bàchủhỏi:

-Nócódữkhông?-Thưabàkhông,nhưngcólúcnókhôngvânglời.Cháusợxuốngthuyền

nókhôngngoan.-Thếthìcháucứxuốngvớinó.Vừanóibàvừa rahiệuchomộtngườiđànôngđứngởsau lái.Lập tức

ngườinàyđilênphíatrướcbắcmộttấmvánlênbờ.Nhờcáicầubắcnhưthếnên tôi xuống thuyền khỏi phải nhảy bạtmạng. Tôi trịnh trọng bước vàotrongthuyền,vaiđeođàn,taybếconJoli-Cœur.Arthurreolên:-Conkhỉ!Conkhỉđấy!Tôitiếnđếnsátchúbé.Tronglúcnóvuốtve,vỗvềconJoli-Cœur,tôitha

hồngắmnghíanó.Thậtlàkỳlạ!Đúnglànóbịbuộcvàomộttấmgỗnhưtôiđãdựđoán.Bàchủhỏitôi:-Cháucóbốcháuđấychứ,cóphảikhông?-Thưacó,nhưnghiệnnaycháusốngmộtmình.-Sốngmộtmìnhcólâukhông?-Haitháng.-Hai tháng!Ồ tộinghiệpchocháu!Thếnào?Bằngấy tuổimàđãphải

sốngmộtmìnhlâunhưthếư?-Thưabàbiếtlàmthếnàođược!-Hếthaithángnàycólẽchủcháubắtcháuphảimangvềchoôngấymột

sốtiềnphảikhông?-Thưabàkhông.Chủcháukhôngbắtbuộccháucáigìcả.Miễn là làm

saocháusốngđượcvànuôisốngđượcgánhxiếcthếlàđủ.-Chotớinaycháuvẫnkiếmđượcđủsốngà?Tôingậpngừng trướckhi trả lời.Tôichưa thấymộtbànào làmcho tôi

kínhnểnhưbàấy.Thếmà,bànóinănghiềntừ,giọngbàdịudàng,cáinhìncủa bà ân cần, sốt sắng đến nỗi tôi quyết định nói thực, vả lại tại sao lạikhôngnóichứ?TôikểchobànghetạisaotôiphảixalìacụVitalis,ôngcụbịtùvìđãbảo

vệ tôi như thế nào, và làm sao từ khi rời thànhphốToulouse tôi chưa hềkiếmđượcmộtxu.TronglúctôinóithìthằngArthurchơiđùavớimấyconchó.Tuyvậynó

vẫnchúýnghetấtcảnhữnglờitôikểlể.Nókêu:-Cácbạnchắcđóilắmnhỉ?Ngheđếncáitiếngđóiquenthuộcấy,mấyconchósủavanglênvàcon

Joli-Cœurthìxoabụngrốirít.Arthurkêulên:-Ồ!Mẹơi!Nghethấytiếnggọi,bàhiểungay.Bànóimấycâubằngtiếngngoạiquốc

vớimộtngườiđànbàvừathòđầurasaucánhcửahémở.Hầunhưtứckhắcsauđó,ngườiđànbànàybưng ramộtchiếcbànnhỏbày thứcăn.Bàchủthuyềnbảotôi:-Ngồiănđicháu.Tôikhôngđợibảonhiềulần.Tôiđặtcâyđànxuốngvàngồingayvàobàn.

TứcthìmấyconchóxếphàngquanhtôivàconJoli-Cœurngồilênđầugốitôi.Arthurhỏi:-Chócủaanhcóănbánhmìkhông?-Chúng nó ănmạnh chứ!Tôi chomỗi conmộtmiếng chúng ngốn hết

ngay.Arthurlạihỏi:-Cònconkhỉnữa?NhưngcũngchẳngcầnsănsócđếnconJoli-Cœur.Trongkhitôichochó

ăn thì nó đã vớ lấymộtmiếng ba tê chui xuống gầm bàn ngồi tọng đếnnghẹncổ.Xongđếnlượttôi,tôicũngcầmmộtkhoanhbánh.Tôi không đến nỗi tọng cho nghẹn hầu nghẹn họng như con Joli-Cœur

nhưngcũngănngấuănnghiếnkhôngkémnó.Bàchủrótđầycốcrượunhochotôivànói:-Tộinghiệpcháubé!CònArthurkhôngnóigìcả.Nógiươngmắtnhìnchúngtôi.Thấychúng

tôiănngonmiệngnhưthế,chắclànóphảikinhngạclắm,vì trongcảbọnchúngtôi,đứanàocũngháuănnhưđứanào.NgaycảconZerbinocũngvậy,tuyrằngnócũngđãkhánobụngvớimiếngthịtđánhcắp.Arthurhỏi:-Thếtốinayanhvàcácconvậtđịnhănởđâunếukhônggặpchúngtôi?-Chắclàchúngtôikhôngăntối.-Thếngàymaiănởđâu?-Cólẽngàymaichúngtôilạimaymắngặpđượcngườitốtnhưhômnay.Không tiếp chuyện tôi nữa,Arthur ngoảnh lại phíamẹvà hai người lại

traođổivớinhaurấtlâubằngthứtiếngngoạiquốcmàtôiđãnghethấyvừarồi.Hìnhnhưnómuốnxincáigìmàmẹnókhôngmuốncho,hayítracũngnêunhiềuđiềutrởngại.Bỗngnhiênnóquayđầulạiphíatôivìthânmìnhnó

khôngcửđộngđược.Nónói:-Anhởlạiđâyvớichúngtôinhé?Tôinhìnnókhôngtrảlời.Câuhỏiđộtngộtquá.-Contôinóhỏicháucóvuilòngởlạiđâyvớichúngtôikhông?-Trênchiếcthuyềnnày?-Phải,trênchiếcthuyềnnày.Contôinóốm.Thầythuốcbắtphảibuộcnó

trênmộttấmgỗnhưcháuthấyđấy.Đểchonókhỏibuồnchán,tôiđưanóđichơitrênchiếcthuyềnnày.Cháusẽởlạiđâyvớichúngtôi.LũchóvàconkhỉcủacháusẽbiểudiễnchoArthurxem.Nósẽlàkhángiảcủanhữngconvậtấyđây.Còncháu,nếucháuvui lòng thìcháusẽđánh thụcầmchomẹcon chúng tôi nghe. Như vậy cháu sẽ giúp ích cho chúng tôi và về phíachúngtôithìcólẽchúngtôicũngcóíchchocháu.Hàngngàycháusẽkhỏiphảiđikiếmkháchxem.Cáiđókhôngphảilàmộtchuyệndễdàngđốivớimộtđứatrẻvàolứatuổicháu.Đithuyền!Tôichưahềđượcđithuyềnbaogiờvàđượcđithuyềnlàđiều

mongước lớn của tôi.Tôi sẽ được sống trên thuyền, trênmặt nước, sungsướng làmsao!Đó làýnghĩđầu tiênbừng lên trong trí tôivà làmchoócsánghẳnlên.Giấcmơthúvịquá!Chỉcầnsuynghĩvàigiâytôiđủthấylờiđềnghịkia

rấtcólợichotôivàngườiđềnghịđóquảlàhàohiệp.Tôicầmtaybàtamàhôn.Hìnhnhưbàcảmkíchvềcáchtỏlòngbiếtơnđó.Thânáivàgầnnhưâu

yếm,bàlấytayxoađầutôimấylầnvànói:-Tộinghiệpcháubé!Ngườitađãcóýmuốntôigẩyđànchonghethìtôitưởngnênlàmhàilòng

ngườitangaychứkhôngnêntrìhoãn.Sựsốtsắnglàmộtcáchchứngtỏphầnnào thiệnchívà lòngbiếtơncủamình.Tôicầmcâyđàn,đimãi tậnđằngmũithuyềnvàbắtđầugảy.Lúcđóbàchủđặt lênmôimộtchiếccòinhỏbằngbạcvàhuýt lênmột

tiếnglanhlảnh.Tôivộingừnggảyđànvàtựhỏitạisaobàtathổicòinhưthế.Phảichăng

bàthổicòivìtôichơiđàndởhaybàmuốnbảotôirađi?Vốnđểýtớitấtcảmọiviệcxungquanh.Arthurđoánđượcmốibănkhoăn

củatôi.Nónói:-Mẹtôithổicòiđểchongựatiếptụcđiđấy!Thật vậy, con thuyền cóngựakéo rời khỏi bờvàbắt đầu lướt trênmặt

nướcyênlặngcủaconsôngđào.Nướcvỗrócráchvàomạnthuyền.Câycốiởhaibênbờchạylùivềphíasauchúngtôidướitianắngxiênkhoaicủamặttrời.Arthurbảo:-Anhđánhđànđi!Nó lấyđầu rahiệugọimẹnó lại gần.Nócầm taybà lên, giữ thật chặt

tronghaibàntaynósuốtthờigiantôichơinhữngbảnnhạcmàthầytôiđãdạy.

XII.NGƯỜIBẠNĐẦUTIÊNCỦATÔIBàmẹArthurlàngườiAnh.TênbàlàMilligan.Bàgóachồng.Lúcđầu

tôitưởngArthurlàđứaconduynhấtcủabà,vềsaumớibiếtbàcònđứacontrưởngbịmấttíchmộtcáchbímật.Ngườitakhôngtìmrađượcdấuvếtcủanó.SựviệcấyxảyratronglúcôngMilliganđangsắpchết,cònbàMilliganthìốmnặngchẳngbiếttígìxungquanhbàtacả.Khibàbìnhphụcthìchồngbàđãchếtvàconbàđãmấttíchrồi.ViệctìmtòidongườiemchồngbàlàôngJamesMilliganloliệu.ChọnôngJamesMilliganvàoviệcnàythìcũnglạvìôngtacónhữngquyềnlợiđốilậpvớichịdâu.Thậtvậy,anhôngJameschếtkhôngconthìôngtatrởthànhngườithừakếcủaôngấy.Tuyvậyông JamesMilligancũngkhôngđượchưởngdi sảncủaanhvì

rằngbảythángsaukhichồngchết,bàMilliganlạisinhramộtđứacontrai,đólàchúbéArthur.[12]

Thầythuốcbảorằng thằngbénàykhẳngkheovàbệnh tật thế,chảnuôiđược.Nócóthểchếtnaychếtmai.LúcấyôngJamesMilliganmớihẳnlàngười thừa kế tước vị và gia sản của anhông.Luật thừa tự khôngphải ởnước nào cũng giống nhau.Bên nướcAnh trongmột trường hợp nào đó,phápluậtcó thểchomộtngườichúđứa trẻ thừakếchứkhôngphảingườimẹ.ĐứacháutrairađờilàmchomốihyvọngcủaôngJamesMilliganchậm

thựchiện,nhưngkhônglàmchonótiêutan.Ôngtachỉcóviệcđợithôi.Vàôngtađợi.Nhưngmàlờibáotrướccủacácôngthầythuốcchẳngứngnghiệm.Arthur

tuyốmđauquặtquẹonhưngkhôngchếtnhưngườitadựđoán.Sựchămsóccủabàmẹđãlàmchonósống.Đólàmộtđiềukỳđiệu,nhưngơntrờiđiềukỳdiệuấycũngthườnghaylặplại.Dễ đến haimươi lần người ta tưởng nó đi đời, nhưng haimươi lần nó

đượccứusống.Nóbịliêntiếpđôikhicòncùngmộtlúc–tấtcảcácthứbệnhtậtmàtrẻconthườnghaymắcphải.Thời gian gần đây nó lại mắcmột chứng bệnh khủng khiếp gọi là lao

xương hông.Chỗ đau nằmở hông.Để chữa bệnh này, người ta bảo phảidùng nước có chất lưu hoàng. Bà Milligan bèn đến miền núi Pyrénées.Nhưngsaukhichữabằngnướccóchứachấtlưuhoàngkhôngkếtquả,ngườitabènbàymộtphươngphápđiều trịkhác.Theocáchnày,ngườiốmphảinằmduỗi dài ra không được đặt chân xuống đất.Do đó, bàMilliganmớithuêđóngchiếcthuyềnnàyởthànhphốBordeaux.Bàkhôngđànhnhốtconbàtrongmộtcănnhà.Nóđếnchếtvìbuồnchán

hoặcthiếukhítrờimàthôi.ThằngArthurkhôngđiđượcthìcáinhànóởsẽđithaychonó.Ngườitađãbiếnchiếcthuyềnthànhngôinhànổicóbuồngngủ,cóbếp,

cóbuồngkháchvàmáihiên.Tùytheothờitiết,Arthurởtrongphòngkháchhayởdướimáihiênnày,từsángchítối,vớimẹnóbêncạnh.Thếlàcảnhvậtdiễnquatrướcmắtnó,nóchỉcầnmởmắtramànhìn.HọkhởihànhtừBordeauxđượcmộtthángnay.Saukhingượcdòngsông

Garonne,họđivàokênhNam.TừconsôngđàonàyhọsẽđitớinhữngđầmvũngvàconsôngđàodọcbờĐịaTrungHải.RồihọsẽngượcsôngRhône,sôngSaône,chuyểnsangsôngLoirechotớithịtrấnBriare.ỞđấyhọrẽsangconsôngđàocùngtênđểđếnsôngSeinerồixuôidòngsôngchotớithànhphốRouen.ĐếnđóhaimẹconsẽđáptàuthủylớnđểtrởvềnướcAnh.Ngàytôimớiđến,tôichỉbiếtcócáibuồngtôiởtrênchiếcthuyềnmang

tên“ThiênNga”này.Buồngtuybénhỏ–haithướcchiềudàivàđộchừngmộtthướcchiềurộng–nhưngnólàbuồngtàuthủymỹlệnhất,kỳlạnhấtmàtrítưởngtượngcủatrẻconcóthểướcmơ.Đồđạctrongphòngchỉcómộtcáitủcóngănkéo.Nhưngcáitủcóngăn

kéođógiốngnhưcáichaivôtậncủanhàvậtlýhọc,chứađựngrấtnhiềuthứ.Mặttrêncủacái tủkhôngđóngcứngnhưthườnglệmàgiơlênđậyxuốngđược.Nhấcnólênngườita thấyởdướicómộtchiếcgiườngcóđầyđủcảchăn,đệm,gối.Tấtnhiênlàcáigiườngđócũngchẳngđượcrộnggìcholắm.Tuythếnócũngkhálớn,đủchỗđểnằmngủtrongđómộtcáchthoảimái.Dướigiườngcómộtngănkéođựngđủcácđồdùngđểrửamặt.Bêndướinữalạicómộtngănkéokhácchiaralàmnhiềuôtrongđócóthểxếpquầnáo.Khôngcóbàn,khôngcóghếđểngồi,nghĩa làkhôngcóbànghếđóngtheokiểu thông thường.Nhưngsátváchvềphíađầugiườngcómộtmảnhvánkhihạxuốngthì thànhcáibàn,vàphíachângiườngcómộtmảnhvánkháchạxuốngthìthànhcáighế.Ởcạpthuyềnkhoétmộtcửasổtròncótấmkínhđểđóngmởlấyánhsángvàkhôngkhí.Tôichưabaogiờđượctrôngthấycáigìvừaxinhđẹpvừasạchsẽnhưthế.

Tấtcảđều látván thôngquétdầu.Trênnềnván trảimột tấmvảisơnkẻôđenôtrắng.Nhưngkhôngphảichỉcóconmắtlàsaymêmàthôiđâu.Khitôicởiáongảlưngtrêngiường,tôicómộtcảmgiáckhoankhoáiquả

làmớilạ.Đâylàlầnđầutiênnhữngtấmvánlótgiườngmơntrớnchứkhôngphảicàoxátdathịttôi.ỞnhàmáBarberintôingủtrênnhữngtấmvảilótdệtbằngsợigaicồmcộmvàxùxì.ĐivớicụVitalisthìchúngtôithườngngủtrênđốngrơmhayđốngcỏkhôkhôngcóvảilót.Màkhiởquántrọ,ngườitacóđưavảilótgiườngchochúngtôi,thìhầunhưbaogiờcùngvậy,vảixấu

quá,thàrằngnằmổrơmtốtcònhơn.Ởtrongbuồngnàyvảilótmớithơmmịnmànglàmsao!Nómềmmạivà thơmthoquá!Vàcáinệmquảlàêmhơnnhữnglácây

thôngtrênđótôivừangủđêmhômtrước.Cảnhđêmyênlặngkhôngđánglongạinữa.Trongbóng tối cũngkhôngcógìxônxao.Nhữngvì saomà tôinhìn thấy qua khung cửa sổ tròn chỉ nói với tôi những lời khuyến khích,nhữnglờitintưởngởtươnglai.Mặcdùtôiđượcnằmngủtrênmộtcáigiườngêmấm,mớitờmòsángtôi

đãdậy,vì tôiáynáykhôngbiếtnhữngtài tửcủa tôiđêmquangủngáyrasao.Tôi thấycảbọnvẫncònởnguyênchỗ tốihômtrước tôiđãxếpđặtcho

chúngvàhãycònngủđànghoàng,tưởngchừngnhưconthuyềnnàylànhàcủachúngtừmấythángnayrồi.Khitôiđếnthìmấyconchótrởdậyvuivẻlạigầntôiđểđòivuốtvenhưlệthườngnhữngbuổisángsớm.ChỉcómộtmìnhconJoli-Cœurkhôngđộngđậy,tuynóđãhehémắt.Nólạicònngáyồồnhưmộtcáikènđồngcỡlớn.Khôngcầnphảisuynghĩnhiều,tôicũnghiểu:ôngJoli-Cœurvốnlàhiện

thâncủatựái,ôngnổigiậnlênrấtdễdàng,vàkhiđãgiậnthìdỗirấtlâu.Giờđâyôngbựctứcvìtôiđãkhôngmangôngtheovàotrongbuồngtôivàôngtỏtháiđộbấtbìnhbằngcáchgiảvờngủ.TôikhôngthểgiảithíchchoJoli-Cœurvìlýdogìmàbấtđắcdĩtôiphải

đểnóởlạitrênsànthuyền.Tôicảmthấytôicólỗivớinó,ítralàxétvẻbềngoài.Tôibènẵmnólêntayvàvỗvềnóđểtỏlònghốihận.Thoạtđầunóvẫndỗi.Nhưngvốntínhtìnhluônluônthayđổinênlátsaunóđãnghĩđếnchuyệnkhác.Bằngđiệubộ,nónóicho tôihiểurằngnếuchonó lênbộđichơivớitôithìnósẽthathứchotôi.Ngườithủythủtôitrôngthấycầmláihômtrướccũngđãdậyvàđangrửa

sànthuyền.Báctavuilòngbắcmộttấmvánlàmcầuvàthếlàcảđoànchúngtôiđilênbờcỏ.TôinôđùavớiđànchóvàconJoli-Cœur.Tôichạy,tôinhảyhàohố,tôi

leocâychơiđùanhưthếthìthờigianđirấtnhanh.Khichúngtôitrởvềthìngựađãthắngvàothuyềnvàbuộcvàomộtcâybạchdươngởtrênconđườngdùngchoviệckéo thuyền.Chúngnóchỉđợingọnroivunglên làđingay.Tôivộivàngxuốngthuyền.Vàiphútsaungườitamởdâybuộcthuyền.Bácthủythủcầmtaylái,anh

đánh ngựa lên yên, cái ròng rọc xỏ dây kéo rít lên. Thế là chúng tôi lênđường.Đithuyềnmớithíchthúlàmsao!Trênđườngngựađinướckiệuvàchúng

tôi lướtnhẹnhàng trênmặtnướcmàkhôngcảm thấycómột sự layđộngnào.Rừngcâyhaibênbờchạynhanhvềphíasau.Chỉnghethấytiếngnướcvỗmạnthuyềnrócráchchenvớitiếngnhạcđeoởcổngựa.Thuyền lướt tới.Nghiêngmình trêncạp, tôingắmnhìnnhữngcâybạch

dươngrễănsâutrongđámcỏtươi,nhữngcâybạchdươngvươnmìnhkiêuhãnhvàlắclưnhữngcànhláluônluônxaođộngtrongkhôngkhíyênlặngbuổibanmai.Từngdẫydàibạchdươngxếpthànhhàng,dọctheobờsông,làmthànhmộtbứcbìnhphongrậmrạp,màuxanh,nóchắnnhữngtianắngxiênngangcủamặttrời,chỉđểlọttớichỗchúngtôimộtthứánhsángêmdịuđãđượcsànglọcquacáccànhlá.Từngchỗ,mặtnướcđennhánhnhưchephủnhữngvựcthẳmkhôngthểdòđược.Tráilạichỗkhác,mặtnướctrảirathànhmộtlớptrongsuốtđểthấycảnhữngviênđácuộibóngloángvànhữnglácỏmịnmàngnhưnhungởdướiđáysông.Tôiđangsaysưalặngngắm,chợtnghethấynóiđếntêntôiởsaulưng.Tôi ngoảnh lại:Người ta vừa khênhArthur nằm trên tấmgỗ ra.Mẹnó

đứngbênnó.Nóhỏi:-Anhngủcóngonkhông?Ngủngonhơnngủgiữacánhđồngchứ?TôiđếngầnvàcốtìmnhữnglờilịchsựđểnóivớiArthurđồngthờicũng

cóýnóivớicảbàmẹnữa.Arthurlạihỏi:-Thếmấyconchóđâu?TôigọilũchóvàconJoli-Cœurlại.ĐànchóchạyđếnchàovàconJoli-

Cœur thì nhănnhónhưnhữngkhinóđoán ra rằngnó sắpphảibiểudiễn.Nhưng buổi sáng hôm đó người ta không nói đến chuyện biểu diễn. BàMilliganđặtconvàochỗkhuấtbóngnắngvàngồicạnhnó.Bàhỏitôi:-Cháuhãyđemchóvàkhỉđinhé!Arthurvàbácsắplàmviệcđây.Tôinghelờivàcùngvớibầythúđiramãiđằngmũithuyền.Khôngbiếtthằngnhỏốmyếuđángthươngấylàmđượcviệcgìmàbảolà

làmviệc?Tôithấybàmẹbắtnóđọcthuộclòngmộtbàihọcvàbàtamởmộtquyển

sách để dõi theo.Arthur nằm trên tấm gỗmà đọc bài, người không nhúcnhích.Nóilànócốđọcthìđúnghơnvìnóngậpngừngnhiềuquá.Nókhôngnói

đượclấybatiếngtrơntru.Nhiềukhinócònnhầmlẫnnữa.Mẹnómắngnómộtcáchnhẹnhàngnhưngcươngquyết.Bànói:-Anhkhôngthuộcbàingụngôn.Nghethấybàgọiconlàanh,tôicholàmộtđiềukỳdịvìkhiđótôichưa

biếtrằngngườiAnhthườngxưnghônhưthếkhihọnóivớinhaubằngtiếng

Pháp.Arthurkêulênảonão:-Chao!Mẹơi!-Hômnayanhcònphạmnhiềulỗihơnhômquanữa.-Conđãcốhọc.-Vàanhkhôngthuộc.-Conkhôngthểhọcthuộc.-Tạisao?-Conkhôngbiết…tạiconkhôngthểhọcđược…conốmđau.-Anhkhôngốmởđầu.Mẹkhôngbaogiờchịuđểchoanhkhônghọctập

đượcgìcảvàlấycớlàốmđauđểrồilớnlêntrởthànhngườidốtnát.TôicholàbàMilliganquánghiêmkhắcnhưngbàvẫnnóinăngôntồn,âu

yếm.-Tạisaoanhkhôngchịuhọcbàiđểlàmphiềnlòngmẹ?-Thưamẹ,conkhônghọcđược.Connóithànhthậtvớimẹlàconkhông

thểnàohọcđược.Arthurbắtđầukhóc.NhưngbàMilligankhôngnaonúngvìnhữnggiọt

nướcmắtcủanó,mặcdùbàcóvẻcảmđộngvàphiềnlòngnữanhưbànói.Bàtiếp:-SángnaymẹcũngmuốnđểanhchơivớiRémivàđànchónhưngmàchỉ

đượcchơikhinàoanhđọcthuộcbàingụngônkhôngphạmlỗi.NóixongbàđưaquyểnsáchchoArthurvàđivàibướcnhưthểsắpvào

trongkhoangthuyền,đểmặcchoconnằmtrêntấmgỗ.Arthurkhócnứcnở.Đứngởchỗtôicũngnghethấytiếngngẹnngàocủa

nó.SaobàMilliganlạicóthểkhắcnghiệtvớichúbéđángthươngnàyvậy?

Bàvẫntỏrayêunóthắmthiếtkiamà!Nókhônghọcđượcbài;cóphảilỗitạinóđâu.Cólẽlàtạibệnhtậtcủanó.Ấyvậymàbàđịnhbỏđikhônganủinómộtlời.Nhưngbàkhôngbỏđi.Bàkhôngvàotrongkhoangthuyềnmàtrởlạivới

conbà.Bànói:-Anhcómuốnmẹcùnghọcvớianhthửxemkhông?-Ồ!Thưamẹvâng,cùnghọc.Bàbènlạingồigầnnó.Bàcầmquyểnsáchvàbắtđầuđọckhekhẽbàingụ

ngônnhanđềlàChósóivàcừunon.Arthurđọctheobàtừngchữ,từngcâu.Khiđọcxongbàingụngônbalần,bàtraoquyểnsáchchoArthurbảonó

họcmộtmình.Rồibàvàotrongthuyền.Arthurliềnđọcbàingụngôn.Từchỗtôiđứngtôitrôngthấymôinómấp

máy.Rõrànglànóhọcbàivàchămchúhọc.Nhưngsựchuyêncầncủanóchẳngđượcmấychốc.Mắtnórờikhỏisách.

Môinómấpmáychậmhơnrồiđộtnhiêndừnghẳnlại.Nókhôngđọcnữa,nókhônghọcnữa.Mắtnóđangvơvẩnđóđâythìgặpmắttôi.Tôilấytayrahiệuchonóđể

khuyênnótiếptụchọcbàiđi.Nókhẽmỉmcườivớitôiraýcámơntôiđãnhắcnhởnóvàlạinhìnvàosách.Nhưngrồimắtnólạingướclênnhìnhaibênbờsông,hếtbờnàyđếnbờ

kia.Vìnókhôngnhìnvềphíatôinêntôiđứnglêncốtđểchonóchúý.Vàkhi

nóđãtrôngthấytôithìtôilấytaytrỏvàoquyểnsách.Nólạicầmsáchlênngượngnghịu.Rủithay,haiphútsaumộtconchimbóicáxẹtquatrướcthuyềnnhưmột

mũitên,đểlạimộtlànxanhđằngsaunó.Arthurngẩngđầulênnhìntheoconchim.Khihìnhảnhđótanbiếnthìnó

lạinhìntôi.Rồinónói:-Tôikhôngthểhọcđượctuytôimuốnlắm.Tôibướclạigầnnó.Tôinói:-Ấythếmàcáibàingụngônnàycũngchẳnglấygìlàmkhócholắm.-Ồ!Tráilạikhólắmchứ!-Tôi thấynócũngdễ thôi.Khinghemẹanhđọc tôicũngđãnhớđược

đấy.Nómỉmcườingờvực.Tôitiếp:-Anhcómuốntôiđọcchoanhnghekhông?-Muốnlàmgìcáichuyệnkhôngthểcóấy?-Khôngđâu,khôngphảilàkhôngthểđâu.Tôicứthửđọcnhé?Anhcầm

lấysách.Nócầmquyểnsáchlênvàtôibắtđầuđọc.Nóchỉphảinhắctôicóba,bốn

lầnthôi.Nghehếtbài,nóreo:-Chaoôi!Anhthuộcrồi!-Cũngchưa thuộc lắmđâu!Nhưng từgiờ trởđi thìchắc tôiđọckhông

vấpvápgìnữa.

-Anhlàmthếnàomàhọcđượcthế?-Tôi lắngnghemẹanhđọc.Tôichămchúnghechứkhôngnhìnnhững

vậtchungquanhtôi.Nóđỏmặtnhìnđichỗkhác.Saumộtphútbẽbàngnónói:-Tôihiểuanhđãlắngnghenhưthếnàorồi,tôisẽcốgắnglắngnghenhư

anh.Nhưngmàanhlàmthếnàomànhớnổitấtcảnhữngchữấynhỉ?Nócứrốibengtrongtrínhớcủatôi.Tôiđãlàmthếnào?Tôicũngchẳngbiếtnữa,vìtôichưahềnghĩtớicâu

đó.Tuyvậytôicốtựmìnhtìmhiểuđểgiảithíchchonó.Tôitrảlời:-Trongbàingụngônnàynóigì?Tôitựhỏimìnhthế.Nóivềmộtconcừu.

Thếlàtôibắtđầunghĩtớinhữngconcừu.Rồitôinghĩtớichuyệnchúngnóđanglàmgì:“Đàncừuđangsốngantoàntrongchuồng”.Tôitrôngthấylũcừunằmvàngủởtrongchuồngvìchúngnóantoàn.Khitôiđãtrôngthấychúngnórồithìtôikhôngquênnữa.-Được rồi. –Nó nói. –Tôi cũng trông thấy chúng nó: “Đàn cừu đang

sống an toàn trong chuồng”.Tôi trông thấy có con trắng, có conđen.Tôitrôngthấynhữngconcừucáivànhữngconcừunon.Tôitrôngthấycảcáichuồng.Chuồnglàmbằngnhữngbứcphênthưa.-Thếanhsẽkhôngquênnữachứ?-Ồ!không.-Thườngthìaitrôngcoicừu?-Chó.-Khikhôngcầnphảitrôngcoicừu,bởivìcừuđãđượcantoàn,thìmấy

conchólàmgì?-Chúngchẳngcóviệcgìmàlàmcả.-Thếthìchúngnócóthểngủđược.Vậychúngtanói:“Mấyconchóđều

ngủcả”.-Đúngrồi,thậtdễdàng.-Đấy,cóphảithậtlàdễkhông?Bâygiờchúngtanghĩđếnchuyệnkhác.

Cùngvớilũchóthìcòncóaitrôngcoicừunữa?-Ngườichăncừu.-Nếucừuđãantoànrồithìngườichăncừuchẳngcógìmàlàm.Thếanh

tacóthểdùngthìgiờlàmgìnhỉ?-Đểthổisáo.-Anhcótrôngthấyanhtakhông?

-Anhtaởđâunhỉ?-Ởdướibóngmộtcâyduto.-Anhtacómộtmìnhthôiư?-Không,anhtacùngngồivớicácanhchăncừulánggiềng.-Vậynếuanhtrôngthấycừu,chuồngcừu,chóvàngườichăncừuthìanh

cóthểđọcthuộcđoạnđầubàingụngônkhôngnhỉ?-Cólẽđược.-Hãyđọcthửxemnào.Nghetôinóithếvàgiảngchonóhiểucáchlàmthếnàođểhọcthuộcđược

mộtbàimớidầutưởngchừngnhưkhólắm,Arthurvừacảmđộngvừalosợnhìn tôi.Hìnhnhưnóchưatin lắmnhữngđiềutôinói làsựthật.Tuyvậy,sauvàigiâydodự,nóquảquyết:“Đàn cừu đang sống an toàn trong chuồng. Mấy con chó đều ngủ cả.

Ngườichăncừuthổisáodướibóngcâydutocùngvớicácbạnlánggiềng”.Thếrồinóvỗtayreolên:-Tôithuộcrồimà!Tôikhôngphạmlỗinàocả.-Thếanhcómuốnhọcnốtbàingụngônbằngcáchấykhông?-Muốnchứ!Cóanh, tôichắcchắn làsẽhọcđược.Ôichà!Mẹsẽbằng

lònglắmnhỉ.Thếlànóhọcnốtbàingụngônnhưđãđọcmấycâuđầu.Chưađầymườilămphútsaunóđãthuộclàu.Nóđangđọctrôichảythì

mẹnórađứngsauchúngtôi.Thoạttiênbàtacóýgiậnvìthấychúngtôitụmvớinhau:bàtưởngchúng

tôitụmnhauđểchơiđùa.NhưngArthurkhôngđểbàtanóinửalời.Nóreo:-Conthuộcbàirồi!Chínhanhấyđãdạyconđấy!BàMilligan ngạc nhiên nhìn tôi và chắc là bà sắp hỏi tôi thế nào đây!

Nhưngkhôngđợibảo.ArthurbắtđầuđọcbàiChósóivàcừunon.Nóđọcvớivẻđắcthắngvàvuivẻ,khôngngậpngừng,khôngsaitiếngnào.Trongkhiđó tôinhìnbàMilligan.Tôi thấygươngmặtxinhđẹpcủabà

sángbừngmộtnụcười,rồihìnhnhưlàbàrơmrớmnướcmắt.Nhưngvìlúcđóbàcúixuốngchoànghaitayômconbàvàâuyếmhônnónêntôikhôngbiếtbàcókhóckhông.Arthurnói:-Nhữngchữsuôngthìthậtngốc.Nóchảcónghĩalýgì.Chỉcósựvậtthì

mớitrôngthấyrõ.AnhRémiđãlàmchocontrôngthấyngườichăncừuvớiốngsáo.Khiconvừahọcvừangướcmắtlênthìconkhôngnghĩgìđếnmọi

thứ chung quanh con, con trông thấy ống sáo của người chăn cừu và conngheđiệunhạcanhtathổi.Mẹcómuốnconhátcáiđiệuấykhông?ThếlàArthurhátmộtbàihátbuồnbuồnbằngtiếngAnh.LầnnàythìbàMilligankhócthậtsự.Khibàđứnglên,tôitrôngthấymấy

giọtnướcmắtcủabàtrênmáArthur.Bàlạigầntôi,cầmtaytôi.Bàxiếttaytôithậtnhẹnhàngêmái,làmchotôicảmđộng.Bànói:-Cháulàmộtđứabéngoan.Tôikểlểđầyđủcâuchuyệnnhỏvừaxảyrađâyđểchomọingườihiểusự

thayđốivềđịavịcủatôibắtđầutừngàyhômấy.Hômtrướcngườitacoitôilàmộtthằngbélàmxiếcchó,khỉvàdùngtôivớinhữngconchó,conkhỉcủatôiđểlàmvuichomộtcậubéốm.Nhưngcáiviệchọcbàivừarồiđãtáchtôirakhỏibầychóvàkhỉ.Tôitrởthànhmộtngườibạn,gầnnhưmộtngườibạnthâncủaArthur.Phảinóingaycáichuyệnnàymàmãivềsau tôimớibiết:đó làviệcbà

Milliganrấtbuồnlòngnhậnthấyconbàkhônghọchànhgìđượccả,haynóiđúnghơn,khôngthểhọchànhgìđược.Tuyrằngnóốmnhưngbàvẫnmuốnchonóhọctập.Ấycũngvìbệnhcònkéodàinênbàmuốnngaytừbâygiờrènchotríócthằngbénhữngtậpquánthíchhợpđểtớikhinókhỏibệnhthìnócóthểhọcbùlạicáithờigianđãbỏmất.Nhưngchotớingàyhômđó,bàđãkhôngthànhcông.Arthurkhôngphải

làmột đứa bé ương bướng, không chịu học, nhưng nó không tài nào tậptrungtưtưởng,khôngtàinàochuyêncầnchođược.Đưasáchvàotaynóthìnókhôngphảnkháng,nógầnnhưvuilòngxòetayrađểnhậnlấylàkhác.Nhưngmàtríócnóthìnólạikhôngmởra.Ynhưmộtcáimáy,nónhắclạimộtcáchvôý thứcnhữngchữngười tacốnhồivào trongđầuócnó,chữđượcchữmất,cóthểnóimấtnhiềuhơnlàđược.Dođómẹnórấtbuồnvàthấtvọngvềnó.Cũngdođó,bàrấthàilòngkhi

nghenóđọc thuộcmộtbàingụngônvừahọccùngvới tôi trongnửa tiếngđồnghồ.Cũngcáibàingụngônđấy,bàtađãmấtmấyngàytrờimàkhôngtàinàolàmchonónhớđược.Bây giờ, khi nghĩ tới những ngày sống trên thuyền gần bàMilligan và

Arthur,tôithấyđólànhữngngàytươiđẹpnhấttrongthờiniênthiếucủatôi.Arthuryêutôibằngmộttìnhbạnnồngnhiệt,vềphíatôi,mộtmốithiệncảmtự nhiên đã làm cho tôi coi nó như anh em ruột thịt, không suy nghĩ gì.Chúng tôikhôngcãinhaubaogiờ.Mặcdù làchủnhân,chẳngkhinàonómảymaycóýtrịnhthượngvớitôi.Vàriêngtôicũngkhôngthấymảymayrụtrèlúngtúngvớinó.Tôikhônghềnghĩlàmìnhcóthểnhưthế.Cáiđóchắc làdo tôi ít tuổimàchưaamhiểuviệcđời.Nhưngmàchắc

chắnmộtphầnnàocũngdotínhtìnhtếnhịvàlòngtốtcủabàMilligan.Bàthườngnóinăngvớitôinhưthểtôilàconcủabàvậy.Vả lạicuộcduhành trên thuyềnnày thật làkỳdiệu.Chẳngcógiờphút

nàobuồnchánhaymệtnhọc.Từsángchítối,tấtcảgiờgiấccủachúngtôiđềuđượcsửdụngđầyđủ.TừkhicóconđườngxelửathìngườitakhôngtớixemkênhNamvàcũng

chẳngbuồnbiếtđếnconsôngđàoấynữa.ẤythếmànólàmộttrongnhữngcảnhkỳthúcủanướcPhápđấy.TừVillefranchedeLauraguaischúngtôiđiAvignonnet,rồitừAvignonnet

đivàomiềnnúiđáNaurouse.ỞNaurousecóđàikỷniệmôngRiquet,ngườiđãđào raconkênhnày.Đàidựngngay trênđườngphân thủygiữanhữngconsôngchảyraĐạiTâyDươngvànhữngconsôngchảyraĐịaTrungHải.RồichúngtôiđiquaCastelnaudary,thànhphốcủamáyxay,đoạnxuyên

quaCarcassonne,thànhphốtrungcổ.ChúngtôivượtcốngFouserannesrấtđángxemvìcótámngănphốihợp.TừcốngấythuyềnđổxuốngBéziers.Ởmiềnnàođẹpmắtthìmỗingàychúngtôiđichỉmấydặm.Tráilạiqua

nơinàophongcảnhđơnđiệuchúngtôiđinhanhhơn.Tùyphongcảnhhaibênđườngmàchúng tôiđihayở,đichậmhoặcđi

nhanh.Chúngtôikhôngvướngvíuvềnhữngviệccóthểlàmbậntâmnhữngkháchđiđườngkhác.Chúngtôikhôngcầnphảiđinhữngđoạnđườngdàiđểchotớimộtquántrọmớichắcchắnlàcóchỗănchỗngủ.Cứđúnggiờlàbữaăndọnradướimáihiên.Chúngtôivừaănvừabìnhthảnngắmquangcảnhmỗilúcmỗithayđổihaibênbờ.Vềchiều,bấtluậngặptrờitốichỗnàolàchúngtôiđỗlạiởchỗấychođếnkhitrờisáng.Tuylàđinhưnglạiluônluônởtrongnhàmìnhnênchúngtôikhônghềcó

nhữngbuổitốinhànrỗivôsựthườngthườnglàbuồntẻvàdàidằngdặcvớikhách du lịch thông thường. Trái lại đối với chúng tôi, thời giờ buổi tốidườngnhưngắnngủiquá.Giờđingủchợtđếnvàolúcchúngtôichưanghĩđếnchuyệnngủnghêtínào.Khithuyềnđỗlại,nếutrờilạnhthìmọingườiđềuởtrongphòngkhách.

Ngườitađốtmộtngọnlửanhỏđểxuatankhíẩmướtvàsươngmùcóhạicho sức khỏe người ốm.Rồi người tamang đèn ra.Arthur được đặt nằmtrướcbàn.Tôingồigầnnó.BàMilligangiởchochúngtôixemnhữngquyểnsáchtranhvànhữngtậpảnh.Cũngnhưconthuyềnđượcđóngriêngđểphụcvụcuộchànhtrìnhđặcbiệttrênsôngnày,nhữngsáchvởvàtranhảnhởđâyđãđượclựachọnthíchhợpvớicuộcdulịch.KhichúngtôibắtđầumỏimắtthìbàMilliganlạimởmộtquyểnsáchra

đọcchochúngtôinghenhữngđoạnchúngtôiưathíchvàcóthểhiểuđược.

Hoặc là gấp tất cả sách, ảnh lại bà kể cho chúng tôi nghe những truyềnthuyết,nhữngsựkiệnlịchsửliênquanđếncácvùngvừađiqua.Bàvừakểvừachămchúnhìnvàomặtconbà.Thậtlàcảmđộngkhithấybàkhôngtiếccôngphukhónhọcđểtìmnhữngtừvừaý,dùngnhữngchữthậtdễhiểu.Trong những buổi tối đẹp trời, tôi cũng đóngmột vai trò tích cực. Tôi

xáchcâythụcầmđilênbộtìmđếnmộtchỗhơixamộtchút,đứngnấpvàobóngcâyvàháttấtcảcácbàihát,chơitấtcảcácđiệunhạctôithuộc.Arthurrất thích thú được nghe âm nhạc trong cảnh đêm yên tĩnhmàmắt khôngtrôngthấyngườigảyđàn.Thỉnhthoảngnógọibảotôi:“Nữađi”,vàtôilạigảylạibàitôivừamớichấmdứt.Cảnhsốngởđóquảlàêmđẹpvàsungsướngđốivớimộtđứatrẻnhưtôi,

mộtđứatrẻrờikhỏitúplềucủamáBarberinchỉđểtheoôngcụVitalistrênđườngthiênlý.Mónkhoaitâyrắcmuốicủabàmẹnuôitộinghiệpcủatôisovớinhữngbánhmứt,nướcquảđông,bánhkem,bánhngọtcủachịnấubếpnhàbàMilliganthậtkhácxa.Nhữngthờiđibộtừngchặngđườngdàitrongbùn lầy dướimưadầunắngdãi lủi thủi sau gót chủ, so với cuộc du hànhbằngthuyềnnàycũngthậtlàtráingược.Nhưngmànóichocôngbằngđốivớimìnhthìtrongcuộcsốngmớinày,

tôicảmthấysungsướngvềtinhthầnhơnlàvềnhữngsựhưởngthụvậtchất.Phải,bánhcủabàMilliganngonthậtđấy.Phải,khôngbịđói,khôngkhổvìrét vì bức, cái đó thật dễ chịu.Nhưngmànhững tình cảm thắm thiết trànngậplòngtôicòndễchịuvàtốtđẹphơnnhữngcáiđóbiếtbao.Đãhailầntôiđượcthấymốithântìnhràngbuộctôivớinhữngngườitôi

thươngbịcắtđứthoặcgiánđoạn.LầnđầutôibịrứtrakhỏitaymáBarberin.LầnthứhaitôiphảixalìacụVitalisvàthếlàhailầntôiphảisốngcôđơnởtrênđời,khôngnơinươngtựa,khôngngườinhờcậy,chỉđánhbạnvớimấyconthúcủatôithôi.Ấythếmàtronglúccôquạnh,tronglúckhốncùng,tôiđãtìmthấycóngườiyêumếntôivàđểchotôiyêumến:mộtngườiphụnữđẹp,hiềnhậu,nhãnhặnvàâuyếm,mộtđứabécùnglứatuổitôi,đốixửvớitôinhưanhemruộtthịt.Đólàđiềusungsướngbiếtbaođốivớimộttráitimđangkhaokhátyêuthươngnhưtôi.BiếtbaolầnnhìnthấyArthurxanhxao,rầurĩnằmdài trêntấmván, tôi

đâmra thèmmuốnhạnhphúccủanó,mặcdù tôivẫnkhỏemạnh,sứcvócdườngnày!Khôngphải thèmmuốncảnh sốngđầyđủcủanó,khôngphảithèmmuốnnhữngsáchvở,nhữngthứđồchơisangtrọngcủanó,cảchiếcduthuyềnkiatôicũngkhôngham.Tôichỉthèmcáitìnhthươngyêucủabàmẹnóđốivớinó.Đượcyêuthươngnhưvậy,phảibiếtlànósungsướngnhé!Mỗingàynó

đượcbàômhônđếnnhữnghaimươibận.Vànócũngđượcâuyếmômhôn

cáibàphunhânxinhđẹpấy.Còntôithìmỗikhibàđưatayrachotôibắt,tôichỉdámchạmvàosesẽthôi.Thếrồitôibuồnrầuchạnhnghĩchảbaogiờtôicómộtbàmẹhôntôivà

đểchotôihôn.CólẽmộtngàykiatôigặplạimáBarberinvàđólàmộtniềmvuilớn.Nhưngmàdẫusaobâygiờtôikhôngthểgọi“Má”đốivớibàynhưngàyxưa,vìmákhôngphảilàmẹđẻcủatôi.Côđơn,cólẽtôiphảichịucôđơnmãimãi!Cái ý nghĩ ấy làm cho tôi thích thú bội phần khi thấy mình được bà

MilliganvàArthurđốixửâuyếm.Tôithấykhôngnênkhótính,đòihỏinhiềuquávềcáiphầnhạnhphúccủa

mìnhởtrênthếgiannày.Khôngcómẹ,khônganhem,khônggiađìnhthìcóbèbạncũngđủsungsướngrồi.Tôiphảitựlấylàmsungsướngvàthựcsựtôiđãsungsướnghoàntoàn.Tuynhiên,nhữngthóiquenmớikiadùcóêmáidễchịuđếnđâuđinữa,

cũngsắpđếnlúctôiphảirờibỏđểtrởlạivớiđờisốngtrướcđây.

XIII.ĐỨATRẺNHẶTĐƯỢCĐithếnàythờigiantrôiquarấtnhanh,sắpđếnlúcchủtôiđượcrakhỏi

nhàtù.Đólàmộtnguồnvui,đồngthờilạilàmộtviệclàmchotôibốirối.CàngđixatỉnhToulousethìýnghĩấycànglàmchotôibứtrứt.Đithuyềnnhưthếnàythìthậtlàthúvị.Chẳngvấtvảmàcũngchẳnglo

âu.Nhưngmàrồiđâylạiphảiđibộngượctrởlạichặngđườngđãvượtquadướinước.Cáiđósẽítthúvịhơn,khôngcòngiườngêm,khôngcònbánhkem.bánh

ngọt.Khôngcònnhữngbuổitốingồiquanhbànnữa.CáiđiềulàmchotôixúcđộngsâusắchơnnhiềulàphảixalìaArthurvà

bàMilligan.Phải từbỏ tình thươngyêucủanhữngngười ấy,phảimấthọcũngnhưđãmấtmáBarberin.Vậyratôichỉyêuthươngvàđượcyêuthươngđểrồiphảixalìamộtcáchphũphàng,nhữngngườitôicứmuốnsốngsuốtđờibêncạnh.Khôngcócáchgìcóthểđoàntụhọlạiđượcsao?Niềmbănkhoănnàylàđámmâymùđộcnhấtlởnvởntrongnhữngngày

rạngrỡấy.RồimộthômtôiquyếtđịnhnóivớibàMilligancáiđiềulàmchotôibận

lòngvàcũnghỏibàxemmuốntrởvềthànhphốToulousethìphảiđimấtbaonhiêungàyđường.Tôimuốnđứngđợichủtôiởtrướccổngnhàlaolúcchủtôibướcrakhỏicổng.Nghethấynóitôiđi,Arthurlalớn:-TôikhôngmuốnchoanhRémiđiđâu!Tôi trả lời chonóbiết rằng tôikhôngđược tựdovề thân thể, tôi thuộc

quyềnchủtôi.Bốmẹtôiđãđemtôichothuêchonêntôiphảitiếptụctheogiúpviệcchủtôikhiôngcụcầnđến.Tôinóiđếnbốmẹtôinhưngkhôngnóirõlàkhôngphảibốmẹđẻ.Vìnóinhưvậythìlạiphảithúnhậnrằngtôichỉlàmộtđứatrẻngườitabắtđượcđemvềnuôi.-Mẹơi!PhảigiữRémilại.–Arthurnóitiếp.Ngoàiviệchọchànhra,Arthurđượcbàmẹnuôngchiều,nómuốnxoay

bàthếnào,bàcũngxuôitheo.BàMilligantrảlời:-MẹcũngrấtsungsướngnếugiữđượcanhRémiởlại.Anhmếnanhấy

vàchínhmẹcũngyêuquíanhấylắm.Nhưngmàmuốngiữanhấyởlạivớichúng ta thì phải có đủ hai điều kiệnmà anh ấy cũng nhưmẹ, chúng takhôngthểđịnhđoạt.ĐiềuthứnhấtlàRémimuốnởlạivớichúngta…-Ồ!Rémimuốnlắmchứ.–Arthurngắtlời.–CóphảikhôngRémi?Anh

khôngmuốntrởvềToulousechứ?-Điềukiệnthứhai.–BàMilligannóitiếpkhôngđợitôitrảlời.–Làông

chủanhấycóbằnglòngtừbỏquyềnlàmchủcủaôngtađốivớianhấy!-HỏiRémi,hỏiRémicáiđã.–Arthur theođuổiýnghĩcủanó,ngắt lời

mẹ.CụVitalisđốivớitôilàmộtôngchủtốt,điềuđóđãhẳn.Tôibiếtơnông

cụđã chămsóc tôi vàdạy tôi học tập.Nhưng tôi không thể so sánh cuộcsốngbêncạnhchủtôivớicuộcsốngmàbàMilligandànhchotôi.Mặtkhác,tôi thúnhậnnhư thếnàykhôngphải làkhônghốihận:Khôngchỉđemsosánh tìnhyêu thươngmàbàMilliganvàArthurđãgâynên trong lòng tôi.KhitôinghĩthếtôitựbảorằngtôiyêuchuộngnhữngngườixalạmớiquenấyhơncụVitalis,làmộtđiềukhôngtốt.Nhưngdùsaoviệcnónhưthếđấy,tôiyêuthắmthiếtbàMilliganvàArthur.BàMilliganlạitiếp:-Trướckhitrảlời,anhRémicònphảisuynghĩ.Mẹkhônghứavớianhấy

chỉmộtcuộcsốngcóvuichơivàdungoạn,mẹcònhứacảmộtcuộcsốnglaođộngnữa.Anhấyphảihọc,phảichịukhó,phảicặmcụiđènsách,phảitheodõiArthurtrongviệchọctập.AnhRémicầncânnhắcgiữacáilốisốngđóvớicảnhsốngtựdotrênđườngthiênlý.-Thưabà,khôngphảisosánhcânnhắcgìnữa.–Tôinói.–Nhữngviệcbà

đềrađócháuthấyđốivớicháurấthay.-Đấymẹxem!AnhRémisẵnlòngmà?–Arthurreolênnhưvậyrồivỗ

tay.RõrànglàtôivừalàmchoArthurhếtlosợ.Khimẹnónóiđếnhọctậpvàsáchvở,tôithấynólolắngramặt.Nếutôitừchốithìsao?Vốndĩnóngạisách.Chonênnólotôicũngngạisáchmàtừchối,chắcnólotợnlắm.Maysaotôilạikhôngsợcáithứấy.Sáchkhôngnhữngkhônglàmchotôihoảngmàcònquyếnrũtôi.Thậtrathìtôimớibiếtđếnsáchítlâunaythôi.Nhữngsách đó làm cho tôi thích thú hơn là phiền lòng.Cho nên đề nghị của bàMilligankhiếntôirấtsungsướng.Tôihoàntoànthànhthậtkhitôicảmơnbàvềlònghàohiệpđó.NếucụVitalisđồngýthì tôikhôngphảirờibỏchiếcthuyềnThiênNganày,tôisẽkhôngphảitừbỏcuộcsốngdễchịunày,tôisẽkhôngphảilìaArthurvàmẹnó.BàMilligannóitiếp:-Bâygiờchúngtacònphảiđượcôngchủanhấyđồngý.Mẹsẽviếtthư

cho ông cụ đểmời ông cụ đến gặp chúng ta ở thị trấnCette, vì chúng takhôngthểquaytrởlạiToulouseđược.Mẹsẽgửitiềntàuchoôngcụvàcắtnghĩachoôngcụrõtạisaochúngtakhôngđixelửađếnđược.Mẹhyvọngôngcụsẽnhậnlờimờicủachúngtamàđếnđây.NếuôngcụđồngýlờiđềnghịcủamẹthìchúngtachỉcònphảithỏathuậnvớibốmẹRéminữathôi,vìcũngcầnphảihỏiýkiếnhọ.Chođếnlúcđó,câuchuyệndiễnrarấtvừaýtôiynhưcómộtbàtiênnhân

hậuđãđụngchiếcđũa thầnvào tôi.Nhưngmànhữnglờisaucùngđãphũphàngkéotôitừcõimộngtrởvềthựctếbuồntênh.Hỏiýkiếnmẹtôiư?Chắcchắnlàbốmẹtôisẽnóicáiđiềumàtôimuốngiấu.Tôilàđứatrẻmà

ngườitanhặtđược,sựthậtấysẽphơitrần.ThếlàArthur,cóthểlàbàMilligansẽkhôngnhậntôinữa.Tôirụngrờithảngthốt.BàMilliganngạcnhiênnhìntôivàhỏihantôi,nhưngtôikhôngdámtrả

lờicâuhỏicủabà.Bà tưởng tôibối rốivìôngchủsắpđếnnênkhônghỏinữa.Cũng may mà sự việc xảy ra vào buổi tối trước giờ đi ngủ một chút.

ChẳngmấychốctôiđãthoátkhỏiconmắttòmòcủaArthur.Tôiđivềphòngvừalongạivừasuynghĩlungtung.Đây là đêm thao thức đầu tiên của tôi trên thuyềnThiênNga. Phải nói

rằngtôitrằntrọcquáđỗi,cứchậpchờntrongmộngmịvàthấyđêmdàimãinhưkhôngmuốnsángra.Làmgìbâygiờ?Vànóithếnàođây?Tôichẳngtìmracáchnàocả.Sau khi đã cân nhắc lại hàng trăm lần những ý nghĩ giống nhau, chọn

nhữngcáchgiảiquyếttráingượcnhau,cuốicùngtôidừnglạivớicáchtiệnnhấtvàtầmthườngnhất,làkhônglàmgìcảvàkhôngnóigìcả.Tôisẽmặcchosựviệcdiễnrathếnàothìhaythếấyvìkhôngthểlàmgìhơn.CólẽcụVitaliskhôngchịurờibỏtôira.Trongthâmtâmđangdằnvặtdữ

dội,tôivừamongvừasợsựviệcxảyranhưvậy.Trongtrườnghợpôngcụkhôngnhậnlời,tôisẽrađivàkhỏiphảinóisựthật.Tôisợsựthậtghêgớm,sợbịphátgiácđếnnỗiphảithiếtthamongmỏiôngcụVitaliskhôngnhậnlờibàMilliganvàhaibênkhôngthểthỏathuậnvềtôi.NhưthếthìhẳntôisẽphảixaArthurvàbàmẹnó,xaluônvàkhôngbao

giờđượcgặplạinữacũngnên.Nhưngđượccáilàhọsẽkhônggiữnhữngkỷniệmxấuvềtôi.Viết thư cho chủ tôi ba ngày thì bàMilligan nhận được thư trả lời.Cụ

Vitalis cho biết vắn tắt là cụ ấy lấy làm hân hạnh đáp lại lờimời của bàMilliganvàsẽđichuyếntàuhaigiờđếntỉnhCettevàothứbảytới.TôixinphépbàMilligan rađónôngcụ.Tôidắt cảđànchóvàconkhỉ

Joli-Cœurcùngđi.Mấyconchócóvẻlongạinhưđoánbiếtcóviệcgìxảyra.ConJoli-Cœur

thảnnhiênnhưkhông.Còntôithìrấtxúcđộng.Biếtbaoxungđộtđãdiễnratrongđầuócdốtnátcủatôi.Tôiđứngởmộtgócsânga,taygiữxíchbaconchóvàômconJoli-Cœurtrongáovét.Tôiđứngchờnhưngchẳngnhìnthấygìxảyraxungquanh.Chínhmấyconchóbáochotôibiếttàutớivàchúngđãđánhhơithấychủ

chúngtôi.Đangđứngyênthìtựnhiêntôithấybịlôivềphíatrước.Vìkhôngđềphòngnêntôikhônggiữđượcmấyconchólại.Chúngnóvừachạyvừavuivẻsủavang.LiềnngaysauđótôithấychúngnónhảynhótsaulưngcụVitalis.Cụvẫnmặcbộquầnáothườngngày.Nhanhchânhơnmặcdùkhôngmềmdẻobằngcácbạn,conCapinhảytót lêntaychủ,cònconZerbinovàconDolcethìquấnquýtbênchân.Đến lượt tôi lạigần.CụVitalisđặtconCapixuốngđấtômchặt tôivào

lòng.Lầnđầutiêncụhôntôi.Cụnhắcđinhắclạimãi:-Chàoanhbạnthânmến![13]

Chủtôikhôngbaogiờkhắcnghiệtvớitôi,nhưngcũngkhônghayvuốtvemơntrớn.Tôichưaquenvớicảnhtỏtìnhbồngbộtấy.Tôicảmđộngđếnrớtnướcmắt,vìlúcbấygiờlòngtôidễselạimàcũngdễmởra.Tôinhìnôngcụ.Tôinhậnthấyởtrongtùôngcụđãgiàđinhiều.Lưngcụ

còngxuống,mặtcụxanhđivàmôicụnhợtnhạt.-Thếnào?–Ôngcụnói.–Cháuthấyôngkhácxưalắmphảikhông?Nhà

tù làmột chỗ nghỉ chân không tốt và buồn chán làmột bệnh nguy hiểm.Nhưngtừgiờthìsẽkháhơn.Rồicụchuyểnsangchuyệnkhác.Cụnói:-Thếcáibàviếtthưchoông,cháulàmthếnàomàquenbàấy?TôibènkểchocụnghetôigặpchiếcthuyềnThiênNganhưthếnào,vàvì

saotừđótôiởvớibàMilliganvàcontraibà.Tôithuậtlạinhữngđiềuấyvớiôngcụ.Câuchuyệncủatôiđãdài tôi lạicòncốkéodàivìsợphảikểđếnđoạncuối,phảinóiđếncáiviệclàmtôisợhãi.GiờthìcólẽkhôngkhinàotôidámnóivớichủtôilàtôimongmuốnôngcụđồngývớibàMilliganvàArthurđểchotôiởlại.Nhưngtôikhỏiphảithúthựcđiềuấyvớiôngcụ,vìcâuchuyệnchưađến

đoạncuốithìchúngtôiđãđếnkháchsạnbàMilligantrọrồi.VảlạiôngcụchẳngnóigìvớitôivềbứcthưcủabàMilligan,cũngkhôngđảđộnggìđếnnhữngđềnghịcủabàtatrongthư.Khichúngtôibướcvàokháchsạnôngcụhỏi:-Thếbàấyđợiôngđấyà?-Vâng,đểcháudẫnôngđếnbuồngbàấy.

-Khôngcần!Cháuchoôngbiếtbuồngbàấy,vàđứngởđâyvớibầychóvàconJoli-Cœur,chờôngxuống.Hễchủtôiđãnóithìtôiquenvânglờivàkhôngtranhluận.Tuyvậylần

này tôi cũng liều góp ý kiến xin phép ông cụ cho tôi cùng đi vào gặp bàMilligan.Điềuđótôicholà tựnhiênvàhợplý thôi.Nhưngônglấy tayrahiệu và bảo tôi im. Tôi đành vâng lời và ngồi đợi trên chiếc ghế dài củakhách sạn với đàn chó quanh tôi. Chúng nó cũng muốn đi theo ông cụ.Nhưngcũnggiốngnhưtôi,chúngnócũngkhôngdámcưỡnglạimệnhlệnhcủaôngcụ.CụVitalisbiếtcáchchỉhuylắm.TạisaocụVitaliskhôngmuốnchotôidựcuộcnóichuyệngiữaôngvớibà

Milligan?Tôitựhỏinhưvậyvàxoaycâuhỏiấyđủhướngđủchiều.Tôichưatìm

đượccâutrảlờithìôngcụđãquaytrởlại.Cụbảo:- Thôi cháu vào từ biệt bà ấy đi. Ông đợi cháu ở đây.Mười phút nữa

chúngtalênđường.Vàiphúttrướcđâytôihếtsứcphânvân.Nhưnggiờđâytôilạingẩnngười

trướcquyếtđịnhđó.Chờmấyphútthấytôikhôngnhúcnhíchcụnóitiếp:-Thếnào?Cháukhônghiểuôngnóigìà?Cònđứngngâyranhưphỗng

ấy.Maulênchứ.Ôngcụkhôngquennóixẵngvớitôibaogiờ.Từkhitôiởvớiôngcụ,chưa

lầnnàoôngcụnặnglờivớitôiđếnnhưvậy.Chẳnghiểugì,tôinhưcáimáy,đứnglênlàmtheolệnhôngcụ.Nhưngsau

khiđiđượcvàibướctôihỏi:-Thếôngđãnói…-Ôngđãnóirằngcháucầnchoôngcũngnhưôngcũngcầnchocháu.Do

đóôngkhôngthểnhườngcháuchoaiđược.Thôiđiđirồitrởlạiđây!Câunóiđólàmchotôilấylạiđượccanđảm.Bởivìcáilongườitabiết

mìnhlàđứatrẻnhặtámảnhtôiđếnnỗitôichorằngmìnhphảiđigấpnhưthếlàvìôngchủđãkểhếtlạilailịchcủamìnhrồi.BướcvàobuồngbàMilligan,tôithấyArthurđangkhócvàmẹnóthìcúi

xuốngdỗnó.Nókêuto:-AnhRémiơi,anhkhôngchịuđiđấychứ?BàMilligantrảlờithaytôi,giảithíchchonónghelàtôiphảivânglời.-Tôiđãyêucầuchủanhđểanhởlạiđâyvớimẹcontôi.–Bànóivớitôi

vớimộtgiọnglàmtôiứanướcmắt.-Nhưngchủanhkhôngbằnglòng,chẳnglàmthếnàolaychuyểnôngcụ

được.-Ôngấylàmộtngườiđộcác!–Arthurkêu.-Không,ôngcụkhôngphảilàngườiđộcácđâu.–BàMilligannóitiếp.–

Ôngcụcầnanh,hơnnữatôithấyôngcụyêuthươnganhthựcsự.Vảlạilờilẽcủaôngcụlàlờilẽcủabậcchínhnhânquântử,mộtngườithanhcaotuynghèokhó.Đểgiải thíchvì saoôngcụ từchối, cụđã trả lờinhư thếnày:“Tôithươngyêuthằngbénàyvànócũngyêuthươngtôi.Tậpsốngởđờibêncạnhtôigiankhổlắm,nhưngsẽbổíchchonóhơncáivịtrítôitớtráhìnhmàbàsẽvôhìnhdànhchonó.Bàchonóhọctập,bàgiáodụcnó,cũngcónhưvậy.Bàbồidưỡngtrítuệchonó,cũngcónhưvậy.Nhưngbàkhôngrènluyệntínhkhíchonóđược.Nókhôngthểlàconbàđược.Nósẽlàcontôi.Sốngvớitôivẫnhơnlàlàmmộtthứđồchơichocậucontraiốmyếucủabà,mặcdùtrôngchúbéthậthiềnlànhvàdễyêu.Phầntôi,tôicũngsẽdậynóhọc”.-NhưngôngcụkhôngphảilàbốRémimà!–Arthurkêuto.-Ôngcụkhôngphảilàbốanhấy,cáiđóđúng.Nhưngôngcụlàchủcủa

anhấy.Rémithuộcquyềnôngcụ,vìbốmẹRémiđãchoôngcụmướnRémi.HiệnnayRémiphảituânlờiôngcụ.-ConkhôngbằnglòngđểchoRémiđiđâu.-Nhưngmàphảiđểchoanhấyđitheochủ.Mẹmongsẽkhôngcònlâu

nữa.Mẹsẽviếtthưchobốmẹanhấyvàdànxếpvớihọ.-Ồ!Không!–Tôikêulên.-Thếnào,tạisaolạikhông?-Ồđừngthế!Cháuxinbà!-Chỉcòncáchấythôicháuạ.-Cháuxinbà,bàđừnglàmthế!ChắcchắnlàbàMilligankhôngnóitớibốmẹtôi,thìcólẽtôiđãkéodài

cuộctừbiệtnàyquácáimườiphút,đồnghồmàchủtôiđãdànhchotôi.-BốmẹcháuởChavanon,cóphảikhôngcháu?–BàMilligannóitiếp.Tôikhôngtrảlời,bướclạigầnArthur,ômlấynóvàhônhaibalần.Tôiđã

đặttrongmấycáihônấytấtcảtìnhthânáicủatôi.Rồidằngtaynóra,tôitrởlạiphíabàMilliganquỳxuốngvàhôntaybà.-Tộinghiệpcon!–Bàvừanóivừacúixuống.Vàbàhônlêntrántôi.Tôiđứnglênngayvàchạyraphíacửa.

-Arthurơi,tôisẽyêuthươnganhmãimãi!–Tôinóigiọngnứcnở.–Cònbà,thưabà,khôngbaogiờcháuquênbà!-Rémi!Rémi!–Arthurkêu.Tôichẳngnghethấygìnữa,tôiđãrangoàivàđóngcửalại.Phútsautôilạiởbêncạnhchủtôi.Ôngcụnói:-Thôilênđường,cáccon!ChúngtôitheoconđườngFrontignanrakhỏithànhphốCette.Thếlàtôiđãtừbiệtngườibạnđầutiêncủatôiđểlại laovàocuộcsống

phiêulưu.Nếutôikhôngphóngđạihậuquảcủamộtthànhkiếnxấuxađểrồihoảng

hốtsợsệt,thìtôiđãcóthểtránhđượccuộcsốngbấpbênhcayđắngấy.

XIV.TUYẾTVÀSÓIThếlàtôilạilẽođẽotheogótôngchủtôi.Dâyquaiđàncăngthẳngtrên

vai êẩm, tôi lạiđimảimiết trênnhữngconđường thiên lý,dầmmưadãinắng,tronggióbụi,trongbùnlầy.Tôilạiphảiđóngvaithằngngốcởnhữngnơicôngcộng.Tôilạicười,lạikhócđểmuavuichochưvịkhángiả.Đangsốngêmấmthìlạiphảiđilangthang,sựthayđổiấyđốivớitôicũngthựclàkhổ,vì thói thườnghễsốngsungsướng làngười tachóngquenđi.Tôicứthấy buồn chánmệt nhọc. Trước kia, khi chưa được hưởng hai tháng củanhữngngườisungsướng,tôilàmgìbiếtnhữnggiâyphútđentốiấy!ỞvớibàMilligan,lắmkhitôitôinhớđếncụVitalis.Giờđâyđibêncạnh

cụVitalis,tôilạinghĩđếnbàMilligan.Tronglúcđiđườngtrườngnhưthế,nhiềukhi tôi cốý tụt lại sauđể thahồnghĩđếnArthur, bàmẹnóvà conthuyền,vàbằngtưởngtượng,tôiquayvềsốnglạinhữngngàyvừaqua.Chaoôi!Cáithờisungsướng!Mỗikhiđặtlưngxuốnggiường,trongmộtcáiquánkhổởthônquê,tôilạinghĩđếncáigiườngconcủatôitrênchiếcduthuyền.Lúcbấygiờchănchiếunơiquántrọtrởnênxùxìkhôngthểtả.Thế là từ nay tôi không cònđược đánhbạnvớiArthur!Tôi không còn

đượcnghegiọngnóiâuyếmcủabàMilligannữa.Maythaytrongnỗibuồndadiếtdaidẳngấy,tôicũngcómộtđiềuanủilà

cụchủbâygiờhiềntừhơntrướcnhiều,cóthểnóilàâuyếmnữa.ĐãcósựthayđổitrongtínhtìnhcụVitalis,hayítralàcáchđốixửvớitôi.ĐiềuấynângđỡtôilàmchotôingănngừađượcnướcmắtkhichạnhlòngnhớđếnArthur.Tôicảmthấytrênđờinàytôikhôngcôquạnhvàchủtôiđốivớitôicócáigìhơnlàmộtôngchủthôngthường.Nhiềulúctôimuốnômhôncụchủbởivìtìnhcảmchấtchứatronglòng

tôichỉtrựctràorangoài,nhưngtôiđâudám.VớicụVitalis,khôngthểsuồngsãđược.Lúcđầutôixacụvàsợsệt.Bâygiờtôicũngkhôngdámgầncụvìmộtcảmgiácgìlờmờnhưlòngkínhnểcụ.RờiCette rađi,mấyngàyđầu tôi khôngnói chuyệnvềbàMilligan,về

thờigianlốisốngtrênthuyềnThiênNga.Nhưngdầndầntronglúcchuyệnvãn,chúngtôibắtđầunóiđến,vàlầnnàocũngdocụVitalisgợira trước.Rồi thì không ngày nào là chúng tôi không nhắc đến tên bàMilligan.CụVitalishỏitôi:-Cháumếnbàấylắmphảikhông?Ừ,ôngcũnghiểubụngcháumà!Bàấy

đốivớicháutốt,rấttốt.Khinàonghĩđếnbà,cháuphảinhớơnbà.Rồicụthườngthêm:-Đànhphảithếmớiđược!

Phảithếlàcáigì?Thoạttiêntôikhônghiểu.Nhưngrồisautôinghĩrằng“phải thế” làphải từchối lờiđềnghịcủabàMilliganxincho tôiở lạivớiArthur.Khi cụ chủ tôi bảo “đànhphải thế” chắchẳn cụnghĩđếnviệc ấy.Tronghai tiếng“phải thế”củacụVitalis, tôinghenhưẩncáiý luyếntiếc.PhảichăngcụcũngphảinghĩđểtôiởlạivớiArthurnhưngquảlàkhôngthểlàmnhưthếđược?Trongthâmtâm,tôicámơncụvềniềmânhậncủacụ,mặcdùtôikhông

đoán ra vì sao cụ không nhận lời bàMilligan. Bà ấy có kể cho tôi nghenhữnglýdoôngcụnêura,nhưngtôivẫnchưahiểu.Cólúctôinghĩ:“Cólẽmộtngàykiacụsẽnhậnlờichăng!”Nghĩthếlòng

tôichứachanhyvọng.Tôitựhỏi:SaochúngtalạikhôngthểgặplạithuyềnThiênNga?NóđingượcsôngRhônecònchúng ta thìđi trênbờsôngkiamà!Nghĩ như thế chonên trongkhi đi đường,mắt tôi thườngquayvềphía

dòngsônghơnlàvềphíađồinúi,nhữngđồngbằngphìnhiêuởhaibênbờ.Khi chúng tôi đến thị trấn: Arles, Tarascon, Avignon, Montélimar,

Valence,Tournon,Vienne.Nơiđidạođầutiêncủatôi làbếnsôngvàcầu.Tôi tìm thuyềnThiênNga.Khi tôinhìnxaxa thấymột con thuyềnmờ tỏtrongsamù,tôiđợichonóđếngầnđểxemthửcóphảithuyềnThiênNgađấyhaykhông.Nhưngkhôngphải.Mộtđôikhitôiđánhbạohỏinhữngngườithủythủ.Tôitảhìnhdángcon

thuyềnchohọnghe.Họđềunóikhôngthấyconthuyềnấyđiqua.Tôitưởngtượngralàbâygiờôngchủtôiđãnhấtđịnhnhườngtôichobà

Milligan.Nhưthế,thìkhôngcònlongườitanóiđếnlailịchtôihayngườitaviếtthưchomáBarberinnữa.CôngviệcsẽđượcgiảiquyếtgiữacụchủtôivàbàMilliganthôi.Tríócngâythơcủatôixếpđặtsựviệcnhưthếnày:BàMilliganmuốngiữtôilạibêncạnhbà,cụchủtôibằnglòngtừbỏquyềnlàmchủcủacụ,thếlàxong.ChúngtôilạiởlạiLyonmấytuầnlễ,vàhễcódịpđượctựdolàtôiđến

bênbờsôngRhônevàsôngSaône.NhờvậytôibiếtcáccầutrênhaisốngấyrõnhưmộtngườidânthànhphốLyonchínhcống.NhưngtôitìmkiếmbaonhiêucũngkhôngthấythuyềnThiênNga.RồiđếnlúcchúngtôirờiLyonđểđivềDijon.Tôibắtđầumấthyvọngsẽ

đượcgặplạibàMilliganvàArthur.ỞLyon,tôiđãnghiêncứutấtcảcácbảnđồnướcPhápbàyởmấyhiệubánsáchcũ,chonêntôibiếtrằngkênhGiữatáchkhỏisôngSaônetừChalon,màbàMilliganthìđịnhđitheokênhấyđểvàosôngLoire.

ĐếnChalonchúngtôivẫnkhônggặpthuyềnThiênNga,mãichođếnlúcđicũngkhôngthấy.Thôithếlàhết,cáimộngđoànviênđànhphảivứtbỏ.Tôibuồnđếnnẫuruột.Chínhlúcấythờitiếttrởnênxấu,tưởngnhưdễlàmchonỗithấtvọngkhá

nặngcủatôicàngnặngnềthêm.Nămđãmuộn,mùađôngsắpvề.Phảidầmnước,lộibùn,thầytròchúngtôingàycàngvấtvả.Buổitốingảlưngxuốngnằmởmộtcáiquántrọtồitànhaymộtvựarơmcủanhànàođó,tôichẳngthấy vui vẻ ít nào. Rời Dijon, trong khi xuyên qua vùng đồi Côte-d’Or,chúngtôigặpmộtcơnrét,buốtđếntậnxương.Joli-Cœurtrởnênbuồnbã,bựcdọchơncảtôinữa.MụcđíchcủaôngchủtôilàđigấprútđếnParis.ChỉởParismớicócơhội

biểudiễnmộtđôilầntrongmùarét.Nhưngkhôngbiếtvì túi tiềnquánhẹ,ôngcụkhôngdámđitàuhỏa,hayvìlýdokhác,thầytròchúngtôiphảicuốcbộtrênquãngđườngtừDijonđếnParis.Quacácthịtrấnvàlàngmạc,hômnàomaymắngặptrờitạnhráo,chúng

tôidiễnmộtvàitiếtmục,kiếmmộtíttiền,rồilạilênđườngngay.ChođếnChâtillonthìmọiviệccùngtàmtạmxuôi,mặcdùchúngtôikhổ

vìmưarét.Đikhỏithànhphốthìtrờitạnhmưa,giótrởhướngBắc.Gióbấcthổi tạt vàomặt cũngkhóchịuđấy,nhưng lúcđầu, chúng tôi khôngphànnàn.Cânnhắcchokỹvìcái thứgióấycóthổirátchăngnữacùngdễchịuhơnnạnmưadầmlàmnẫungườichúngtôitừmấytuầnnay.Khổthaygióhanhkhôngthổiđượclâu.Trờikéotừngmảngmâyđen,rồi

bịmặttrờichelấphẳn.Tấtcảđềubáohiệulàmưatuyếtsắprơi.Tuyvậychúngtôicònkịpđếnmộtlàngkhálớnmàvẫnchưagặptuyết.

Nhưngcụchủkhôngđịnh trúở lạiđó, cụmuốnđinhanhđếnTroyeskia.Troyeslàmộtthịtrấnlớn,nếuphảibóchânởđấyvìtrờixấuthìcũngcóthểbiểudiễnđượcdămbalần.KhiđãvàoquántrọvàxếpđặtyênchỗrồithìcụVitalisbảo:“Cháulomà

ngủđi,nhanhlên.Đếnmai,tờmờsángchúngtalạiđingaykhôngthìđếngặpphảimưatuyếtgiữađườngmất!”Vềphầncụthìkhôngđingủsớmnhưthế.CụngồibêncạnhlòbếpđểsưởichoconJoli-Cœur.CảngàyJoli-Cœurbịrétbuốtcứrênmãimặcdùchúngtôiđãbọcnóthậtcẩnthậntrongmấylớpchăn.Hômsau,chưasángtôiđãdậyđúngnhưlờicụdặn.Bấygiờtrờikhông

mộtvìsao,thấpvàđennhưmực.Ngườitatưởngnhưmộtcáivungtotướngvàtốiomđãđậylênmặtđấtvàđèbẹpnóđi.Khimởcửathìmộtngọngiórấtrátlùavàolòsưởi,làmnhữngkhúccủitànvùidướitrotừtốihômqualạicháybừnglên.ÔngchủquánbảocụVitalis:

-Tôinhưcụthìhômnaytôichưađiđâu,tuyếtsắpxuốngrồi.-Tôivộiquá.–CụVitalisđáp.–TôihyvọngđếnđượcTroyestrướckhi

cótuyết.Tuyôngchủquánnóivậy,chúng tôivẫn rađi.CụVitalisômconJoli-

Cœurtrongáođểtruyềnhơiấmchonó.Mấyconchóthấytrờikhôráothìhíhửngchạylênphíatrước.LúcởDijoncụchủcómuachotôimộttấmáodacừu, lôngquayvàobên trong.Tôi khoácnó lên, cuộnkínngười.Gióbấcthổi tạtvàomặt, tấmdacừudínhsátngười tôi.Mởmiệngra thìkhóchịu,chúngtôicứimlặngmàđi,bướcrảolênchomauđếnnơimàcũngđểchoấmngườinữa.Đánglẽsángrồimàtrờivẫntốitămmờmịt.Mãimớithấyởđằngđôngcó

mộtvếttrăngtrắngrựnglên,nhưngmặttrờithìvẫnkhônglóra.Đànhrằngđêmđãqua.Nhưngnóitrờiđãsángthìcũnglànóigượng.Tuyvậy,cảnhvậtnôngthônbâygiờnhìnđãrõhơn.Từcáicửathônghơi

lớnởđằngđôngrọiđến,mộtthứánhsángnhỏnhỏlàlàmặtđất,làmrõhìnhthùnhữngthâncâytrụi lávàđâyđónhữnghànggiậu,nhữngbụicói.Mỗikhiluồnggióđếnlàmbụicâyrunglênquằnquạithìnhữnglákhôcòndínhtrêncâykêuràorào.Không một bóng người trên đường cái, không một bóng người ngoài

đồng,khôngcótiếngxechạy,khôngcótiếngroingựavunvút.Khôngcó sinhvậtnàongoài loài chimmàngười tanghe tiếngkêuchứ

khôngnhìn thấy hình dángbởi chúng lấp trong lá.Duy cómấy chú chimkhanhkháchnhảynhóttrênđườngcái,đuôicấtcao,mỏvểnh.Khichúngtôiđến gần thì chúng vỗ cánh bay lên đậu trên cây kêu khanh khách, nhữngtiếng kêu ấy đuổi theo chúng tôi như nguyền rủa, như báo trước chuyệnkhônghay.BỗngmộtchấmtrắnghiệnragiữatrờivềtừphươngBắc.Nóvừatiếnvề

phíachúngtôivừatỏarộngrarấtnhanh,đồngthờilànhữngtiếngxônxaohỗntạp,hợpthànhmộtcáigìràorào,ngherấtlạtai.Đólànhữngđànngỗng,đàn vịt giời phươngBắc di cư về phươngNam. Chúng bay qua trên đầuchúngtôi,bayđãxamàcònthấymộtvàimẩulôngtơtrắngtoátlơlửngtrênnềntrờiđen.Cảnhvậtxứnàyảmđạmquá!Đãthếlạitĩnhmịchnêncàngbuồnthêm.

Trongánhmaixámxịtấy,nhìnđếnđâucũngchỉthấyđồngcói,đồitrọcvàrừngcâyđỏúa.Gióvẫnthổi từhướngBắctuycónhiềuchuyểnnhẹquahướngTây.Từ

phíaấyùnvềnhiềuđámmâymàuđồngđỏbaythấpvànặngnề,trôngnhưđè lênngọncây.Lát sau,vàibông tuyết tonhưcánhbướmbayqua trước

mặtchúngtôi.Nótunglên,sàxuốngquaylộnchậpchờn,nhưngkhôngbénđất.Chúng tôiđi chưađượcmấyđoạnđường,vàchắc làkhông tàinàođến

Troyesđượctrướckhicómưatuyết.Tuynhiênđiềuđócũngkhôngchotôilongại lắm,vì tôinghĩ rằng tuyếtxuống thìgióbấcsẽngừngvà rétcũnggiảmđi.Quảtôichưabiếtthếnàolàmộtcơnbãotuyết!Nhưngrồitôiđượcbiếtliềnngayđấy,khôngphảichờđợilâu,vàbiếtmột

cáchthấmthía,suốtđờikhôngthểquên.NhữngđámmâytừTâyBắcùnvềđãđếngầnvàtrôivềphíaấysánglên

mộtmàu trắng nhạt.Như thể làmây đã vỡ và tuyết đã tung rơi.Bây giờkhôngphảilànhữngcánhbướmbaylượnnữamàlàcảmộttrậnmưatuyếtràoràođổxuống,phủlênngườichúngtôi.CụVitalisbảo:-TrờiđãkhôngchochúngtađitớiTroyes,vậythìhễgặpnhànàochúng

tatrúngaylạiởnhàđó.Thậtlàmộtcâunóiquýhóa,nghemàhởilònghởidạ.Nhưngbiếttìmở

đâuracáinhàphúcđứcấy?Trướckhituyếtxuốngvâyphủchúngtôitrongđámmùtrắngnày,tôiđãphóngtầmmắtratậnxanhìnkhắpcảnhvậttrongvùng.Tôikhônghềthấybóngdángmộtcáinhànào,cũngkhôngcómộtdấuhiệugìbáochobiếtrằngsắpđếnthônxómlàngmạc,ngượclại,chúngtôiđivàomộtkhurừngthìcó.Trướcmắt tôi,màuâmu thămthẳmcủarừngcâydàn trảiđến tậnchân

trời, ở hai bên cũng thế, chỉ toàn rừng là rừng trên những dãy đồi xungquanh.Bởi vậy không nên trông vào cái nhà trọ hứa trước ấy cho lắm, nhưng

chắcrồithếnàotuyếtcũngsẽngừngrơichứ?Không,tuyếtvẫntiếptụcrơidàyhơnnữa.Tronggiâylát,nóđãphủkínmặtđường,haynóichođúngphủkín tất cả những cái gì cản trở nó, chẳng hạn những đống đá, bờ cỏ, bụicây…Giómạnhđẩytuyếtbaylàlàmặtđất,chonêngặpvậtgìchắnnólạithìnódồnđống lênvật ấyngay.Phiềnmộtnỗi là chúng tôiđã thuộc loạinhữngchướngngạivậtđó.Khituyếttạtvàongườichúngtôi,gặpnhữngchỗtrònnhẵnkhônggồghềthìnótrượtđicả,nhưnggặpmộtkẽhởnàothìnótọtvàonhưbụivàkhôngmấychốcthìtanra.Vềphầntôi,tôicảmthấynótrôichảythànhdòngnướctrêncổ.Cụchủtôi

chắckhônghơngìtôibởivìcụphảimởhétấmáodacừuđểchoconJoli-Cœurthở.Mặcbão tuyết, chúng tôi vẫn cặmcụi bướcđi, ngược chiềugió, ngược

chiều tuyết,khôngnói,không rằng, chốcchốc lạingoái cổvềmộtbênđể

thở.Mấyconchókhôngchạyđằngtrướcnữa.Chúngbámsátgótchântôinàixinchỗnấp,nhưngchúngtôibiếtlàmthếnàođược!Chúngtôitiếntừngbướcchậmrì,khónhọc,mắtmờ,thânhìnhướtát,têlạnh.Đãvàogiữarừngsâu từ đời nào rồimà cũngkhôngđược che chỗ tí nào, bởi vì con đườngxoayhẳnvềhướnggió.Maysao–cónênnóilàmaykhôngchứ?–cơnlốcgiảmdầnđi.Nhưng

tuyếtlạicàngrơimạnhhơn,khôngrơithànhbụinữamàthànhtừngmảngto,dàyđặc.Chỉtronggiâylát,mặtđườngđãphủmộtlớptuyếtdày,chúngtôigiẫmlênkhôngnghethấytiếngđộng.Thỉnhthoảng,tôithấycụchủnhìnvềbêntráihìnhnhưcốý tìmmộtcáigì.Nhưngnàocógìđâu!Chỉ thấymộtkhoảngrừngthưarộngđãđẵngỗtừmùaxuântrước,naycònnhữngcâytochừalại,thânmềmmạioằnxuốngvìtuyết.CụVitalisđịnhtìmgìởphíaấynhỉ?Tôithìtôicứtrôngthẳngtrướcmặt,theođườngcái,cốnhìnchohếtsức

xa để xem thử khu rừng đã sắp hết chưa và có cái nhà nào ở bên đườngkhông.Nhưngthậtlàđiênrồ!Mắtlàmsaochọcthủngcáimàutrắngấy?Chỉcách

mấythướcthôi,mọivậtđãnhòamất,chỉcònthấytuyếtrụngxuốngthànhbông.Tuyếtxuốngcànglâucàngdày,tuyếtnhưbọclấychúngtôitrongmộtmạnglướimênhmông.Tìnhcảnhchúngtôithậtđángbuồn!Tôichưabaogiờthấytuyếtrơimà

không nao nao trong lòng, dù cho đứng nhìn sau cửa kính trongmột cănbuồngcóngọnlửaấmchăngnữa,huốnghồbâygiờđâycáicănbuồngấmcúngấycònởđâuxa lắcxa lơ!Tuyvậyvẫnphảiđi lên,khôngđượcngãlòng,bởivìchâncàngngàycànglúnsâuxuốngtuyếtvàtuyếtđãlêntớiốngchân.Bởivìvậychiếcmũphủdàytuyếtvànặngtrĩutrênđầu.ThìnhlìnhcụVitalisđưatayvềphíatráinhưđểchotôichúý.Nhìntheo

taycụ,tôithấylờmờhìnhnhưcómộttúplềutrongrừng,mộttúplềubằngcànhcâyphủđầynhữngtuyết.Tôikhônghỏigìcụ.Tôibiếtrằngcụchỉcáilềuấychotôikhôngphảiđểchotôingắmbứctranh“Lềutrongrừngtuyết”,vấnđềởchỗlàtìmconđườngđiđếnlềuấy.Điềuđóthậtkhó,vìtuyếtxuốngkhádàyđãxóanhòamọidấuvếtđường

lớnđườngnhỏ.Duyởcuốikhurừngđãđẵngỗ,nơibắtđầucócâytotrởlạithìhìnhnhưcómộtcáihàoởchỗconđườngcáiđãbịlấpbằng.Conđườngcondẫnđếnlềucólẽtừchỗđótáchra.Đoánthếmàđúng.Khichúngtôivượtquahàothìlớptuyếtởđấykhông

lúnxuống.Chẳngbaolâuchúngtôiđãđếntúplều.

Lềudựngbằngnhữngbócủichạcvàcủichàchồnglênnhau,trênthìxếpcànhcâynhỏkhítvàonhaulàmmái.Máiấykhákín,tuyếtkhómàlọtqua.Đây là chỗ trú tạm, nhưng quí như một ngôi nhà. Nôn nóng hơn hay

nhanhnhẹnhơnkhôngbiết,mấyconchóxôngvàolềutrướchết.Chúnglănbừatrênnềnđấtbụi,khôráo,ăngẳngreomừng.CụVitalisvàtôimừngrỡchẳngkémgìchúngnó.Nhưngchúngtôikhông

lăn chiêng xuống đất để biểu lộ sựmừng rỡ ấy. Nói cho đúng, lăn đượcxuốngđấtthìcũngchóngkhôngườiđiđấy.CụVitalisnói:-Tađoánđúnglàtrongrừngvẫnđẵngỗnày,tấtcómộtcáilềuthợrừngở

đâuđây.Bâygiờthìtuyếtcứviệcrơi.-Vâng,chonóthahồrơi!–Tôiđáplạigiọngtháchthức.Rồi tôiđi lạiphíacửa lềuđể rũáomũchokhỏiướtát“phòng trọ”của

chúngtôi.Thậtrathìcáilềuấykhôngcócửalớn,cửasổgìcả,chỉcómộtlỗhổngđể

ravào.“Phòngtrọ”củachúngtôixâydựngsơsài,bànghếchảcó,cáigìcũnghết

sứcđơngiản.Chồngồigồmvẻnvẹnmộtụđấtdàilàmbànvàmấyhònđálớnlàmghếđẩu.Nhưngtrongtìnhcảnhchúngtôibâygiờ,cócáinàyđángquýnhất:đó lànămsáuviêngạchđặtnghiêngxếp thànhmộtcáibếp trênmặtđấtởmộtgóclều.Cólửarồiđây!Chúngtôicóthểđốtlửasưởiđượcrồi.Nóichođúngthìcóbếpcũngchưaphảilàcólửa,cònphảicócủiđốtnữa!Trongmột cái nhà như kiểu nhà chúng tôi đang trú thì củi không khó

kiếm.Cứviệclấyởtường,ởmái,nghĩalàrútcácquecủiđãxếplàmphên,làmmáinhà.Duyphảirútởchỗnàymộtít,chỗkiamộtítđểcholềukhỏitrốngtrải,lunglay.Côngviệckiếmcủilàmnhanhlắm.Chẳngbaolâumộtngọnlửahồngbốc

lên trên bếp, nhảy nhót reo vui. Ôi! Ngọn lửa đẹp, lành, ấm áp làm sao!Đànhrằnglửahunkhóilên,vàvìkhôngcóốngthoátnênkhóibaykhắpcảlều.Nhưnghềgì!Miễnlàcólửa,cóhơinónglàđược.Tôibòrạpxuốngđấtchốngtaythổilửa,cònbaconchóthìgấpchânsau

ngồirấtchữngchạc,vươncổ,phơimấycáibụngướtlạnhrađónngọnlửahồng.RồiđếnlượtconJoli-Cœurcũnghévạtáoôngchủ,lómũira:nódòmxemchobiếtđâylàđâu.Thấykhôngcógìđángngại,nónhanhnhẹnnhảyxuốngđất,chọnchỗtốtnhấtbếpmàngồi,rồiđưahaibàntaybébỏngđangrunlẩybẩyrahơlửa.Bâygiờthìchắcchắnkhôngchếtrétrồi,nhưngvấnđềđóivẫnchưacó

cáchgiảiquyết.Cáilềuấytrúchânđược,nhưngtronglềukhôngcóthùngđựngbánhcũngkhôngcóxoongchảoreosôitrênlò.Maysao,cụtôilàngườicẩnthậnvàtừngtrải.Lúcsớm,tôichưadậy,cụ

đãloxongkhoảnlươngthựcđiđường,gồmcómộtchiếcbánhvàmộtrẻophomát.Nhưngđâuphải là lúcvòivĩnhkhó tính!Thoạt trông thấychiếcbánh,chúngtôitỉnhcảngườira.Khổthay,khẩuphầnchẳngđượclàbaovìcụchủkhôngchiahếtbánh,chỉ

cắtmộtnửa.Tôithấtvọng,đưamắthỏicụ.Cụbảo:-ÔngkhôngquenconđườngnàynênkhôngrõtừđâyđếnTroyescótìm

thấyquáncơmkhông,vả lạiôngcũngkhông thuộcđườngđi lối lại trongrừng.Ôngchỉbiếtrằngvùngnàycâydàyrừngrậm,rừngrúmênhmôngbạtngànnối tiếpnhau.Có thểchúng tacòncáchxanhàcửaxómlàngnhữngnămmườidặm.Cũngcóthểchúngtabịnghẽnlâutrongtúplềunày.Vìvậyphảidànhlạiítlươngthựcđểăntối.Những lý lẽ ấy, tôi hiểu, bởi vì tôi cònnhớ cái ngàyđoàn chúng tôi ra

khỏiToulousesaukhicụVitalisbịbắt.Nhưngmấyconchóhiểusaođược!Vừa liếmlápchút ítđã thấycụchủcấtchiếcbánhmìvàoxắc,chúngbènchìachânraxinthêmvàcàocàolênđầugốiôngcụ.Chúngchânnhữngcặpmắtvanlơnvàocáixắc,vàlàmnhiềuđiệubộtỏýyêucầucụmởxắcra.Vanlơn,mơntrớncũngvôhiệu.Chiếcxắcvẫncàiim.Tuybữaănhếtsứcsơsài,chúngtôicũngđãđượchồisức.Cóchỗtrú,có

lửasưởiấm,chúngtôicóthểchờchoquacơnmưatuyết.Ởlạitrongcáilềuấy,tôithấychẳngcógìđángngạicả,huốnghồtôiyêntrí làkhôngphảiởlâu.Tôikhôngtinrằngsẽbịmắcnghẽnởđấy,mặcdùôngchủtôinóithếđểgiảithíchvìsaophảidèxẻn.Chắclàtuyếtkhôngrơimãi.Nhưngcũngphảinóilàchưahềcódấuhiệugìbáotrướclànósắpngừngrơi.Nhìnquacửalềutôithấytuyếtvẫncứrơinhanhvàdày.Gióđãlặngnên

tuyếtrơithẳngđứng,bôngnàychồnglênbôngkháckhôngngớt.Nhìnchẳngthấyda trời.Ánhsáng từ tấmthảmtuyếtchóingờidướiđấtchiếu lênchứkhôngphảitừtrêncaorọixuống.Mấyconchócũngđãtạmbằnglòngvớichỗtrúchânbấtđắcdĩnày,nên

cả ba đều xúm quanh bếp lửa mà ngủ, con nằm khoanh tròn, con nằmnghiêng.ConCapithìnằmsấp,dúimũivàotro.Tôinảyraýđịnhlàmnhưchúng nó. Sáng nay tôi đã dậy quá sớm, bây giờ ngồi trông tuyết rơi thìkhôngbằng thảhồn trongcõimộng,biết đâu trongchiêmbao lại đượcđitrênthuyềnThiênNga?Khôngbiết tôiđãngủbao lâu.Chỉbiết lúc tỉnhgiấc thì tuyếtđãngừng

rơi.Tôinhìnrangoàithấylớptuyếtđóngởtrướccáilềucaolênlắm;nếulại

rađithìdễthườngtuyếtcũnglêncaoquađầugốitôi.Mấygiờrồinhỉ?Cụchủcóbiếtđâumàhỏi.Mấythánggầnđây,sốthutệquá,khôngđủbù

lạinhữngkhoảnphítổntronglúccụởtùvàhầukiện.Bởivậy,ởDijoncụphảibáncáiđồnghồquảquýtđểmuatấmáodacừuchotôivàvàithứđồdùnglặtvặtchocảhaithầytrò.Đólàchiếcđồnghồvỏbạctolớnmàngàymới nhậpđoàn, tôi thấy con chóCapi xemđể báo giờ chokhángiả.Naychiếcđồnghồthânmếnđãkhôngcònthìmuốnbiếtgiờkhắcđànhphảinhìnrangoàitrời.Nhưngngoàitrờikhôngcógìtrảlờichotôiđược:dướiđấtmộtvạchtrắng

lóamắt;giữakhôngtrungmộtđámsamùsâmsẫm;trêntrời,một thứánhsángnhờnhờchenvàikhoảnhốvàngđâyđó,khôngcócáigìtrôngmàđoánđượclàtrưa,chiềuhaysớm.Tainghecũngkhônghơngìmắtngó,bởivìsựyênlặngthậtlàtuyệtđối.

Khôngmột tiếngchimkêu,một tiếngroingựavút,một tiếngbánhxe lăn.Dùcảnhđêmchăngnữa,dễcũngkhôngcóđêmnàovắngvẻnhưcáicảnhngàyhômnay.Thêm vào đó,một sự ngưng trệ hoàn toàn. Tuyết đang chặn đứngmọi

chuyểnđộng,tuyếtđãbiếntấtcảthànhđá.Chỉchốcchốccótiếngđộngkhẽ,chúýlắmmớinghethấy,rồimộtcànhthôngđuđưanặngnề.Cànhthôngtrĩu tuyếtdầndầnoằnxuống,vàkhiđộnghiêngdốcquá thì tuyết rơi tuộtxuốnghết,cànhthônglạibậtlênngay.Bấygiờmàuxanhthẫmcủacâynổibật lên giữa tấmmàu trắng trùm lên tất cả những cây cối khác; nhìn xa,ngườitatưởngđâyđótấmmànbịthủngnhữnglỗđenngòm.Tôiđangtựacửasaysưangắmnhìncảnhtượngấythìcụchủgọitôi:-Rémi,cháuthíchlênđườngrồiđấyà?-Cháukhôngbiết,cháukhôngthíchgìcả.Ôngmuốngìthìcháulàmnấy.-Thếà,thếthìtheoýông,tanênởnánlạiđây.Ởđâyítracũngcóchỗẩn

trú,vàcólửaấmđểsưởi.Tôinghĩtớiviệcthiếulươngthực,nhưngtôikhôngnói.CụVitalistiếp:-Ôngchắcrồituyếtsẽrơitrởlại,chốclátnữathôi.Khôngnênxôngpha

trênđườngtrongkhichưabiếtlàngmạccòncáchbaoxa.Đêmđếnkhôngdễgìnằmgiữatuyết.Ởđâyvẫncònhơn.Ởđâyítrachânchúngtacũngkhỏibịdầmnước.Gácvấnđềlươngthựclạimộtbênthìkểratôicũngthấylàmthíchcách

thuxếpấy.Với lạicó rađingay thìcũngkhôngchắcgìgặpmộtquánăntrướckhiđêmđến.Trái lạicáichắcchắnsẽgặp làmột lớp tuyếtdày trên

đườngcái,chưaaigiẫmlênnênđilạisẽrấtkhókhăn.Chỉcầnbópbụngmàchịu,thếthôi.Đúng là chúng tôi phải làm thếkhi đếnbữa ăn tối.CụVitalis chia chỗ

bánhcònlạilàmsáuphần.Chaoôi!Saomàítthế?Chúngtôiđãbẻbánhratừngmiếng,hếtsứcnhỏđểkéodàibữaăn,nhưngrồinócũnghếtbéngđinhanhchóng.Tôicứtưởnglàănxongbữaănítỏivàngắnngủiấythìlũchósẽgiởlại

cáitròbantrưavìquảthậtchúngtôicònđóilắm.Nhưngchúngkhônglàmthế.Mộtlầnnữatôiquảthậtthấychúngquảlàgiốngvậttinhkhôn.CụVitalisvừabỏcondaovàotúiquần–thếnghĩalàbữatiệccủachúng

tôiđãchấmdứt–thìconCapiđứngdậy.Nógậtđầurahiệuchohaibạnchócủa nó đến ngửi cái xắc thường ngày chứa lương thực.Đồng thời nó nhẹnhàngđặtchânlênxắcđểsờthử.Quahaicuộcxétnghiệmấy,nóbiếtchắclàkhôngcòngìchénnữa.Thếlànótrởvềchỗcũbêncạnhbếplửa,vàsaukhigậtđầurahiệumộtlầnnữachoconDolcevàconZerbino,nónằmthườnthượtra,thởdàimộtcáchnhẫnnại.Nóđãdiễnđạtýnghĩcủanórõràngkhôngkémgìdùnglờinói.Nómuốn

nói:“Khôngcòngìnữađâu.Đừngvanxinvôích”.Lũbạncủanócũnghiểuýnó.Chúngnằmdài trướcbếp lửaynhưnó.

NhưngtiếngthởdàicủaconZerbinokhôngcóvẻgìnhẫnnạicả.Nóvốnăntợnmàlạithamăn,chonênkhiphảichịuđóinókhổsởhơncácbạnnó.Tuyếtđãrơilạivàcũngrơiliênmiêndaidẳngnhưtrước.Thờigiancàng

trôiqua,lớptuyếtđóngtrênmặtđấtcàngcaolêndầndọctheonhữngchồinonmọcởgóccâymớiđốn,vềsauchỉcòncácchồinonngoingóptrênmặttuyếttrắngvàtuyếtcũngsắpdânglênphủngậpchúngnhưmộtngọntriều.Trờihômnaysẫmquáchonêncũngchóngtối.Ănxongbữatốitrôngra

ngoàikhôngthấyrõmọivậtnữa.Đêmđếntuyếtvẫncứrơi.Từtrêntrờitốiđentừngmảngtuyết trắngrơixuốngliênhồi trênmặtđất trắngxóa.Đằngnàocũngphảinghỉđêmtạiđâythìtốthơnlàngủđichorồi.Tôinghĩthếvàlàmtheomấyconchó.Cuộnmìnhtrongtấmdacừuđãhongkhô, tôinằmdàibêncạnhbếplửa,gốiđầulênmộthònđáphẳng.CụVitalisbảo:-Cháungủđi.Ôngsẽđánhthứccháudậykhiđếnlượtôngngủ.Ởtrong

lềunày thìkhôngsợgìngườihay thú rừngquấyphá,nhưnggiữahaiôngcháumìnhphảiluôncómộtngườiphảithứcđểcoibếplửa.Taphảiphòngrétcẩnthận,khituyếtngừngrơithìcóthểlạnhcắtdacắtthịtđấy.Khôngđợibảolầnhaitôiđãnhắmmắtngủkỹ.Khicụchủđánh thức tôidậy thìđêmđãkhuya lắmrồi, tôiđoánchừng

nhưthế.Tuyếtđãngừngrơi,lửavẫnđỏrực.Cụbảo:-Bâygiờđếnphiêncháu.Cháuchỉcómỗiviệcchốcchốcbỏ thêmcủi

vàobếp.Cháuthấykhông.Ôngđãdựtrữsẵncủichocháuđây.Quảvậy,tôithấycómộtđốngcủichấtsẵn,vừatầmtay.Cụchủtôitỉnh

ngủhơnnênkhôngmuốnchotôilàmmấtgiấcngủcủacụkhirútcủisộtsoạtởvách.Cụđãrútsẵnvàxếpđóchotôi, tôichỉviệcnhẹnhàngvớitaymàlấy.Việclàmcủacụchủtôirõrànglàkhônngoanchuđáo.Nhưngchaoôi!

Kếtquảcủanólạikháchẳnvớisựmongmuốncủacụ.Bấygiờtôiđãtỉnhtáovàsẵnsàngnhậnphiêngác.Thấythếcụchủnằm

xuốngbênbếplửa,quấnchănchoconJoli-Cœurvàđặtnónằmbêncạnh.Lát sau nghe nhịp thởphophođềuđặn của cụ, tôi biết là cụ đã ngủ.Tôiđứng lênnhẹnhàng, rónrénnhónchânđi lạigầncửađểxemthửởngoàitrờibâygiờrasao.Lúcnàythìtuyếtđãphủlấptấtcảcỏcây,bờbụi,cảnhữngcâycốilớn.

Nhìn tậnxa tít cũngchỉ thấymột lớp tuyết trắng toátnhưngkhôngphẳngphiulắm.Trênnềntrờilácđáccónhữngchấmsaonhấpnháy.Mặcdùsaorấtsáng,nhưngthứánhsángnhờnhờsoirọicảnhvậtlúcbấygiờlạikhôngtừ trên cao xuốngmà từ dưới tỏa lên. Trời rét lại. Có lẽ ngoài kia tuyếtđươngđóngbăngvìluồngkhítạtvàolềulạnhtêngười.Trongsựyênlặngảmđạmcủacảnhđêm,thỉnhthoảngnghethấytiếnglắccắcthìngườitabiếtrằngtuyếttrênmặtngoàitrờiđangkếtlạithànhbăng.Chúngtôitìmđượcchiếclềunàyquảlàcóphúc,nếukhôngthìtrongcảnh

tuyếtbăng,giárétởgiữarừngnày,còngìlàđời!Dù đi rón rén nhẹ nhàng, tôi cũng đã làmmấy con chó thức giấc.Con

Zerbinođãđứnglêntheotôiraphíacửa.Khôngcóconmắtbiếtngắmcảnhđêmtuyếtlộnglẫynhưtôi,nóvừanhìnquamộtchútlàchánngayvàmuốnchạyrangoài.Tôiđưatayrahiệubảochonóđivào.Điênhaysaomàđòiđirangoài trời trongkhirétnhưthếnày?Ngồisưởi lửakhôngsướnghơnlàchạylangthanghaysao?Zerbinovânglời,nhưngnócứhếchmũiraphíacửa.Đúnglàmộtconchó

cứngđầu,thíchlàmgìthìkhưkhưômcáithíchấy.Tôiđứngngắmtuyếtmộtlúcnữa.Cảnhấylàmcholòngtôinaonaobuồn

nhưng không hiểu sao tôi cứ thích ngắm. Nhìn cảnh tuyết mà nao ngườimuốnkhóc.Màkhôngmuốnnhìnthìrấtdễ,chỉcầnnhắmmắtlại,hoặctrởvềchỗcũ.Nhưngtôilạicứđứngyênởđó.Nhưngmãirồi tôicũngđi lạibênbếplửa.Tôibỏvàobếpbabốnthanh

củigác chéo lênnhau, xong tôi ngồi lênhònđádùngđểgốiđầu lúcnãy,

nghĩrằngngồimộtlúccũngvôhại.Chủtôingủyên.Mấyconchóvàconkhỉcũngngủ.Trongbếpngútcháy,từngngọnlửahồngcuồncuộnbốclêntậnmáilềuvàtànbắnranổláchtách.Đólàtiếngđộngduynhấttrongđêmtĩnhmịchnày.Tôithíchthúngắmnhìnnhữngtànlửaấykhálâu.Nhưngdầndần,tôithấytrongngườimệtmỏi,rồichợpngủlúcnàokhôngbiết.Giácụchủđểchotôitựlokhoảncủicành,thìtôiđãphảiđứnglên,đilại

lăngxăngtronglềuvànhưthếắtphảitỉnhnhưconsáo.Đằngnàyngồiyênmộtchỗkhôngcầncửđộngmấy,chỉchốcchốcvớitaylấycủibỏvàobếp,chonêndễbuồnngủ.Cứđinhninhlàmìnhsẽtỉnhtáo,thếmàtôingủquênđi.Thìnhlìnhmộttiếngsủagiậndữlàmtôivùngdậy.Trờitốiom.Cólẽtôi

ngủquênlâurồivìlửađãtắthayítralàkhôngcònbốcngọn,khôngsoisángtrong lềunữa.Tiếng sủakhôngngơi.Đó là tiếng của conCapi.Nhưng lạchưa!CònconZerbinovàcảconDolcenữaởđâumàkhônglêntiếngđáplại?CụVitalischoàngdậykêutolên:-Cáigìthế?Cóchuyệngìxảyrađấy?-Cháukhôngbiết!-Cháungủquênđểlửatắtrồi.Capiđãsấnraphíacửatừbaogiờnhưngnókhôngrangoài,nóđứngở

ngưỡngcửamàsủa.Cáicâucụchủhỏitôi,chínhtôicũngtựhỏimình:“Cóchuyệngì xảy ra thế?”.Đáp tiếng sủa của conCapi, vài tiếng rú đau đớnvanglại:TôinhậnratiếngconDolce.Tiếngrúvanglêntừsaulềunghegầnlắm.Tôitoanchạyra.Cụchủđểtaylênvaitôingănlại.Cụralệnh:-Hãychấtcủivàobếpđã!Trongkhitôilàmtheolờithìcụcầmmộtcáivỏlửa[14]thổilên.Quecủi

đỏbừng,cụkhôngđưavàobếpmàgiữlấytrongtayvàbảotôi:-Taraxemthửthếnào.Cháuđisauông.Nào!Capi,đirađi!-Chúngtôisắpbướcchânrangoàithìmộttiếngtrudữdộivanglêntrong

đêm lặng. Con Capi nhảy trở lại quấn lấy chân tôi, dáng hoảng hốt. CụVitalisnói:-Chósóiđấy!ConZerbinovàDolceđâu?Tôikhôngbiết trả lời làmsaocả.Chắcchắnhaiconchóđã rakhỏi lều

trongkhitôingủ:conZerbinotráichứngtráinếtđãlàmtheoýđịnhcủanólúcnãy,cònconDolcethìchạytheobạn.Chósóiđãthachúngđirồichăng?Khichủtôihỏihaiconchóởđâu,tôithấyhìnhnhưcụcóýlongạiđiềuđó.Cụbảo:

-Cháucũngcầmlấymộtquecủiđỏrồicùngđicứuchúngnóvớiông.-Ởlàngquê,tôiđãnghekểlắmchuyệnmuôngsóihãihùng.Tuythếtôi

cũng không do dự, cầmmột que củi đỏ làm khí giới rồi đi theo cụ chủ.Nhưng ra rừngchẳng thấychóđâu, sóiđâucả.Chỉ thấydấuchâncủahaiconchóhằntrêntuyết.Chúngtôilầntheohaidấuchânđó.Dấuchânchỉlẩnquẩnchungquanh

lều.Rồiởcáchmộtkhoảngxahơn,trongbóngđêmlờmờ,hiệnlênmộtvạttuyếtnátnhàunhưtuồngcónhữngconvậtgìlănlộntrênấy.CụchủbảoconCapi:-Tìmđi,Capi,tìmđicon!–RồicụhuýtsáođểgọiconZerbinovàcon

Dolce.Khôngcómộttiếngsủanàođáplạitiếnggọicủaôngcụ,khôngcótiếng

độngnàovanglêntrongcảnhvắnglặng,ảmđạmcủakhurừng.ConCapi thườngngàydễbảovàgandạ là thếmàhômnaykhôngchịu

sụcsạotheolệnhchủ,chỉquấnlấychânchúngtôi.Ánhsángphảnchiếutừmặttuyếtkhôngđủđểchúngtôinhìnthấylốiđi

vàtheovếtchânchó.Hơinhìnxamộttíthôicũngđủlóamắtkhôngthấygìtrongbóngđêmmậpmờ.CụVitalis lạihuýt sáovàgọiầm lên:“Zerbino!Dolce!”Gọirồilạinghiêngtainghengóng,vẫnimlìm.Lòngtôithắtlại.TộinghiệpconZerbino!TộinghiệpconDolce!CụVitalisnóimốilocủatôira:-Sóibắtchúngrồi!…Tạisaocháulạiđểchochúngđirangoài?Ừ!Tạisao?Thanôi!Tôicònbiếtđáplạithếnào!Phảiđitìmchúngnó!Tôinóithếvàvụtchạyđitrước.CụVitalisgiữtôilại:-Đitìmởđâu?-Cháukhôngbiết.Tìmkhắp!-Làmsaođiđượctrongđêmtốimàlạiởgiữarừngtuyếtthếnày?Quảlàchuyệnấykhôngdễ.Tuyếtlênđếnnửaốngchân,màhaiquelửa

trongtaychúngtôithìlàmsaomàsoiđượctrongđêmtối?Cụchủnói:-Chúngkhôngđáptiếnggọicủata,nghĩalàchúngđãởđâu…xalắmrồi.

Vảlạicũngkhôngnênliềulĩnhđểchosóitấncôngngaycảchúngtanữa.Chúngtacógìđểtựvệđâu!Thếcónghĩalàphảibỏchúngnó.Bỏhaiconchóbấthạnh,haingườibạn

đường, hai người anh emchí thiết chúng tôi thì đau lòngbiết chừngnào!Khổnhấtlàtôi,vìlỗituybởichúngmàtráchnhiệmthìởtôi.Nếutôikhông

ngủquênthìchúngcórangoàiđượcđâu!Cụchủquaytrởvềlều,tôicũngđitheo,cứmộtbướctớilạingoảnhnhìn

đằngsauvàdừngchânnghengóng.Nhưngchỉthấytuyếtlàtuyết,chỉnghethấytiếngrăngrắccủatuyếtkếtthànhbăng.Trong lều lạicóchuyệnbấtngờnữađangchờđợichúng tôi.Trongkhi

chúng tôiđi rangoài thìmấycànhcâykhôchất trongbếp lúcnàyđãbéncháyvàrựclên,soitậnnhữngxótốitămnhất.ThếmàtôikhôngtrôngthấyconJoli-Cœur.Cáichănvẫncòntrướcbếplửa,nhưngxẹplép,khôngcóconkhỉtrongấy.

Tôigọinó.RồiđếncụVitalisgọi,vẫnkhôngthấynóra.Nólàmsaorồinhỉ?CụVitalisnóikhicụthứcdậythìvẫnthấyconkhỉcònnằmmộtbên.Thế

thìđúngnómấttíchkhichúngtôirangoàilều.Nóđịnhchạytheochúngtôichăng?Chúngtôicầmmỗingườimộtnắmcủiđỏrồibướcrangoàilều,cúirạp

ngườixuốngnghiêngđómsoitrênmặttuyếtđểtìmdấutayconJoli-Cœur.Chảtìmthấygìcả.Đãđànhdấuchânchóvàdấuchânchúngtôilàmloạnxạtrêntuyết.Nhưngnócũngkhônglàmnhòatất,nếucódấutaykhỉthìvẫncóthểnhậnra.ThếthìrõlàJoli-Cœurkhôngrakhỏilều.Chúng tôi trởvề lềuđểxem thửnó có thumình trongbó củi cànhnào

không.Chúngtôisụcsạolâulắm.Mỗinơi,mỗigóc,chúngtôitìmkiếmdễcóđếnmười lần.TôiđứnglênvaicụVitalisđể lục lọi trongcáccànhcâyxếplàmmáilều.Tấtcảđềuvôhiệu!Chốcchốc,chúngtôingừngtayđểgọinó,vẫnkhôngthấygì!CụVitaliscóvẻtứctốibựcbộilắm;còntôi,tôithựcvôcùngbuồnnão.

TộinghiệpchoJoli-Cœurquá!TôihỏicụVitalisxemcụcónghĩrằngnóbịchósóibắtđikhông,cụđáp:-Khôngđâu.Sóihẳnkhôngdámxôngvào cái lều có lửa sángnhư thế

này. Ta cho rằng sói đã bắt hai con chó vì chó chạy ra ngoài, chứ chúngkhôngchuivàođây.Cólẽtrongkhichúngtađivắng,Joli-Cœurhãiquáđãtrốnvàoxónàođấythôi.Talochonólắm,vìvớithờitiếtchếttiệtnày,nósẽcảmlạnhmất.Màđốivớigiốngấyhễlạnhlàchếtđấy.-Thếthìôngvớicháusụctìmnữađi.Và chúng tôi lại tìm kiếm lục lọi, nhưng cũng hoài công như lần trước

thôi.CụVitalisnói:-Thôiđànhphảiđợiđếnsángsẽhay.

-Nhưngbaogiờmớisáng?-Cũngvàibatiếngđồnghồnữa.Ôngđoánthế.Nóiđoạncụngồixuốngbênbếplửa,haitayômlấyđầu.Tôikhôngdám

quấyrầycụ,chỉcửđộngnhữngkhicầnlấycủibỏvàobếpthôi.Chốcchốc cụđứng lên, đi lại cửa, ngướcnhìn trời vànghiêng tai nghe

ngóng.Rồicụtrởvềchỗcũ.Tôicảmthấygiábịcụmắngcònđỡkhổtâmhơnlàcứnhìnvẻmặtâusầuảonãocủacụ.CụVitalisnóicóba tiếngđồnghồ,nhưngmàgiờkhắcsaomàđichậm

đếnđiênruộtnhưthế!Chừngnhưcáiđêmnàychẳngbaogiờhết.Nhưngrồisaotrênkhôngcũngnhạtdần,bầutrờiửngtrắng,sắpsángrồi

đây.Nhưngcàngvềsángcàngrét.Khôngkhíbênngoàilùavàolửalạnhnhưbănggiá.TrờithếnàythìcótìmraconJoli-Cœurcũngchắcgìnócònsống!Vàcó

gìlàmchochúngtôihyvọnglàsẽtìmđượcnó?Biếtđâu sáng ra, tuyết lạikhông rơi trở lại?Mànếu thế thì tìmnó làm

sao?Maysao,tuyếtđãdứthẳn.Trờikhôngmùmịtnhưhômtrướcmàửngmột

màuhồng.Đólàtriệuchứngtạnhráo.Khitrờiđủsáng,câycỏhiệnhìnhrõrệt,thìchúngtôirakhỏilềungay.Cụ

Vitaliscầmlấycâygậylớn,tôicũngthế.ConCapichừngnhưcũngkhôngcònsợcuồngchâncuồngcẳngnhưlúcbanđêmnữa.Nónhìnchòngchọcvàomắtcụchủ,đợicụrahiệuđểphónglêntrước.Chúng tôi đương tìm dấu tay Joli-Cœur dưới đất. Bỗng thấy con Capi

ngẩngđầulênsủacóvẻmừngrỡ.Nhưthếcónghĩalàphảitìmtrêncaochứkhôngphảitìmdướiđất.Quảnhiên chúng tôi thấy lớp tuyết phủ trênmái lềubị giàyđạp lỗ chỗ

thànhmộtđườngchạythẳngđếnmộtcànhcâytosàxuốnggầnsátmái.Đólàmộtcâysồi to lớn.Chúng tôiđưamắtnhìn trêncànhấy.Trênchótvótngọncây,chúngtôithấymộthìnhthùbénhỏmàuxámsẫmnépmìnhgiữamộtcáichạcđôi.ĐólàJoli-Cœur.Chuyệnxảyracũngdễđoán.ConJoli-Cœurnghetiếng

trucủachóvàmuôngsóithìkinhhãi.Tronglúcvắngngười,nókhôngdámvàotronglều,nóphónglênmáivàtừđóđãleotuộtlênngọncâysồi.Thấyởđóyênổn,nóthumìnhlạinấpvàochạccây,gọicũngkhônglên

tiếng.Convậtbébỏngvốnkémchịurét,chắchẳnnóđangbịcóngởtrênấy.Cụchủâuyếmgọinó.Nhưngnókhôngnhúcnhích,nóchếtrồichăng?

Cụgọiđigọilạiđếnmấyphút.Joli-Cœurvẫncứimlìmnhưchết.

Đểchuộclạisựsơsuấtđêmqua,tôinói:-Nếuôngchophépthìcháuleolênbắtnócho.-Echáungãgãycổmất.-Khôngcógìnguyhiểmđâu.Khôngcógìnguyhiểmthìkhôngđúng.Tráilạicónguyhiểmđấyvànhất

làcókhókhăn.Câyđãto,lạidínhđầytuyếtởnhữngchỗthânvàcànhquayvềphíagió.Cũngmaylàtôiđãtậpleocâytừthuởbé,vàtrongkhoaấy,tôiđãđạttới

mộttàinghệkhácthường.Quanhthâncây,đâyđócómộtvàitượcnhỏ.Tôiđãdùngnhữngtượcấylàmnấcthang.Mặcdùtaytôibámvàocâylàmtuyếtrơimờcảmắt,nhờcócụVitalisgiúpsức,khôngbao lâu, tôiđã trườn tớichạcthứnhất.Đếnđấythì lênnữacũngdễ,chỉcầncẩnthậnđểchânkhỏitrượttrêntuyết.Vừaleotôivừalêntiếngvỗvềconkhỉ.Nókhôngđộngđậy.Nónhìntôivớicặpmắtsángngời.Tôiđãlêntớichỗnó.Tôiđưatayratoanbếnóthìnónhảyphốcmộtcái,chuyểnsangcànhkhác.Tôileoquacànhấyđuổitheonó.Nhưngconngười,dùlàthứtrẻranhđinữa,cũngkhônglàmsaobìvớiloàikhỉtrongkhoaleotrèochạynhảytrêncây.Vìthếnếutuyếtkhôngphủcáccànhcâythìchắckhônglàbaogiờtôibắtđượcnó.Tuyếtlàmướtlạnhtaychânnónênkhôngbaolâunócũngchánvớicáicảnhđuổibắtđó.Thếlànótuộttừcànhnàyxuốngcànhkhácrồiđánhmộtphốcxuốngvaicụchủvàchuivàobêntrongáocụ.Tìmđượcconkhỉcũngkhárồiđấy,nhưngchưaphảilàhết.Bâygiờcòn

phảitìmhaiconchónữa.Đimấybước,chúngtôiđãđếnchỗlúcbanđêm,tuyếtbịgiàyđạp.Bâygiờbanngàychonênxétđoánsựviệccũngkhôngkhó.Câuchuyện

haiconchócủachúngtôibịnạnnhưthếnàocòninrànhrànhtrêntuyết.KhiconZerbinovàconDolcerakhỏilềuthìcontrướcconsau,chúngđi

dọctheocácbócủidựnglàmvách.Chúngtôinhậnrõdấuchâncủachúngđinhư thế trongkhoảngvàimươi thước.Thế rồinhữngdấuchânấynhòađitrênmộtkhoảnhtuyếtbịgiàyxéongổnngang.Cũngởchỗđólạithấynhiềudấuchânkhác:Mộtphíathìdấuchânnhữngconsóiđãnhảytừngbướcdàiđếnvồchó;mộtphíathìdấuchânchúngthamồichạyđisaukhivậtđãchếtmồi. Từ đấy mà đi dấu vết chó không có nữa, chỉ còn một vết máu dàinhuộmđỏmặttuyếtđóđây.Rõrànglàchúngtôikhôngphảimấtcôngtìmkiếmxahơnnữa:Haicon

chóđángthươngcủachúngtôibịcắncổngaytạiđâyvàlũsóiđãthachúngvàolùmbụirậmnàođóđểxénuốtthahồ.VảlạichúngtôicònphảigấprútlosưởichoconJoli-Cœurnữachứ!

Chúngtôitrởvềlều.TrongkhicụVitalisđưataychânconJoli-Cœurkềngọnlửađểhơnhưmộtđứatrẻconthìtôihơtấmchăncủanó.Sauđóchúngtôiquấnnóvàochăn.Nhưngmộttấmchănchảđủ.Nócần

mộtcáigiườngđãđượcxôngấmvàcầnnhấtlàmộtcốcgìnóngđểuốngchoấmngười.Màchúngtôithìkhôngcógiườngcũngkhôngcóthứcuốngnóng.Cólửasưởiđãlàphúclắmrồi.CụVitalisvàtôingồibênbếplửakhôngđộngđậy,imlặngnhìncủicháy.

Khôngcầnnói,khôngcầnnhìnnhau,chúngtôicũnghiểunỗiđaulòngcủanhau.“TộinghiệpconZerbino, tộinghiệpconDolce.Thươnghạihaichúbạn

ấylàmsao!”Đólànhữnglờimỗichúngtôithìthầmvớimìnhhayítralànhữngýthầm

kíntronglòngmỗichúngtôi.Haiconchólàbạnđườngcủachúngtôi,khinođủcũngnhưkhinghèođóihoạnnạnkhônghềrờinhau.Riêngđốivớitôi,trong những ngày não nề cô quạnh, chúng nó là những người bạn trungthành,hầunhưlànhữngđứacon.Thếmàchúngnóchếtvìsựlầmlỗicủatôi.Tôikhôngthểtựbàochữathếnàochoxuôiđược:nếutôicanhgáctròn

phậnsự,nếutôikhôngngủquên,thìnóđãkhôngrangoàilềuđểchochósóibắt.Đờinàochósóilạidámxôngvàotấncôngchúngtôingaytronglều!Sợánhngọnlửasáng,hẳnchúngchỉđứngxamànhìnthôi.TôimuốncụVitalismắngtôi.Tôisuýtyêucầucụđánhđònchonữakia.

Nhưngcụkhôngnóigìvớitôicả,cũngkhôngnhìntôinữa.Cụngồiyên,đầugụctrênbếplửa.Chắccụđanglothiếuhaiconchóthìtìnhcảnhcủađoànchúngtôisẽrasao.Làmsaomàbiểudiễn?Làmsaomàkiếmđủsống?

XV.NGÀIJOLI-CŒURNhữngdấuhiệulúchừngsángđãbáothờitiếtđúng.Mặttrờinhôlênrạng

rỡ trên vòm trời khôngmây.Những tia nắng nhạt chiếu xuống đượcmặttuyếttrắngtinhrọilại.Hômqua,rừngbuồnbãnhợtnhạtlàthếmàhômnaythìánhsángchóichangđếnlóacảmắt.Thỉnh thoảng, cụ Vitalis luồn tay vào dưới chăn sờ xem Joli-Cœur thế

nào.Joli-Cœurvẫnchưaấmlạitínào.Tôinghethấynórunlậpcậpkhicúixuốngbênnó.Trongchốclát,chúngtôinhậnthấyrõkhôngtàinàolàmấmlạidòngmáutêbuốttrongngườinó.CụVitalisđứnglênbảo:-Phảitìmđếnchỗxómlàngmớiđược.Nếukhôngthì,Joli-Cœurđếnchết

ởđâythôi.Dọcđườngmànókhôngchếtthìcũnglàphúclắmrồi.Điđithôi!ChúngtôitrùmkínJoli-Cœurtrongchiếcchănấm,rồicụchủômnóvào

dướiáo,sátngực.Thếlàchúngtôiđãsẵnsànglênđường.CụVitalisbảo:-Gớm!Cáiquánnàybắttaphảitrảgiátrọđắtquá!Giọngcụrunrunkhinóicâuấy.Cụđiratrước,tôibướctheogótcụ.ConCapicònngồilạiởngưỡngcửa,

quaylạinhòmvềchỗhaibạnnóbịchósóivồ.Phảigọinó,nómớichịuđi.Rađườngcáiđượcmươiphútthìchúngtôigặpmộtcáixe,ngườichủxe

bảochobiếtlàđiđộnonmộttiếngnữathìđếnlàngmạc.Nghenóithếchânchúngtôihóakhỏera,mặcdùtuyếtngậpđếnnửangườitôi,đivừakhókhănvừamệtnhọc.ChốcchốctôihỏicụVitalisxemJoli-Cœurthếnào.Cụvẫntrảlờilàcụ

nghethấynóruncầmcậptronglòngcụ.Đimãi,đếnmộtcáidốc,dướichândốchiệnranhữngmáinhàtrắngcủa

mộtthônlớn.Cốgắngmộtthôinữavàthếlàchúngtôiđếnnơi.Thầytròchúngtôivốnkhôngquenvàonhữngquántốtnhất,nhữngquán

mà vẻ sang trọng bên ngoài hứa hẹn thức ăn ngon, chỗ nằm ấm. Trái lạithườngthườngchúngtôidừngởđầulànghayởngoạiô,chọnmộtcáinhàtồi tànnàođómàhọkhôngxuađuổi chúng tôi, cũngkhôngmoinhẵn túichúngtôi.Lầnnàythìkhôngthế.CụVitaliskhôngdừngởđầulàng,cụđimảiđến

mộtcáiquántrướccửađeođuđưamộttấmbảngđẹpthiếpvàng.Quacửanhàbếpmởtoang,tôithấymộtchiếcbànchấtđầythịt,vàtrênlòbếprộngnhiềuchiếcxoongbằngđồngđỏđangreosôivuivẻ,hơicácthứcănbốclêntrầnthànhđámmâyconcon.Mùixúpbéongậybayratậnngoàiđườngmơntrớnmấycáidạdàylépkẹpcủachúngtôi.

Cụchủtôilấydángđiệumộtngườisangtrọngbướcvàoquán.Khôngcấtmũ,đầuhấtrađằngsau,cụhỏichủquánthuêmộtcáibuồngtốtcólòsưởi.Chủquánlàmộtnhânvậttrôngkhábảnhbao.Banđầuôngtakhôngthèm

nhìnchúng tôi.Nhưng rồivẻuynghiđườngbệcủacụchủ tôi làmông taphảikínhnể.Chịhầuphòngđượclệnhđưachúngtôivềbuồngtrọ.TrongkhichịtanhómlửathìcụVitalisbảotôi:-Cháuđinằmđi!Nhanhlên.Tôiđứngsữngmộtlúc:Saolạiđinằm?Ngủlàmgì,ngồivàobànănthì

thíchhơnbaonhiêu!CụVitalisgiục:-Nhanhlênchứ!Tôi phải đành làm theo lời cụ. Trên giường cómột tấm chăn lông, cụ

Vitalisđắplênngườitôiđếntậncằm.-Cháugắngchịu, làmsaochonóngranngười lên.Cháucàngnóngấm

chừngnàothìcàngtốtchừngấy.TôibănkhoănnghĩrằngconJoli-Cœurcầnđượcấmhơntôinhiều,bởivì

tôichẳngthấyrétgìcả.TronglúctôinằmimchonóngngườitrongtấmchănlôngthìcụVitaliscứtrởquatrởlạiconJoli-Cœur,dườngnhưquaythịtnó,làmchịhầuphònghếtđỗingạcnhiên.Mộtlátsau,cụhỏitôi:-Cháuđãthấynóngchưa?-Cháuchếtbứcđây.-Ấy,chínhtacầnthếđấy.Nóixong,cụđingaylạiphíatôivàđặtconJoli-Cœurlêngiường,bảotôi

ômchặtnóvàolòng.Tộinghiệpchoconvậtbébỏng,thườngngàynóbướngbỉnh,bắtlàmgìmàkhôngvừaýthìgiãynảylên,thếmàhômnaynóngoanngoãnchịuđựngtấtcả.Nónépsátvàongườitôi,nằmkhôngcựaquậy.Nóhếtlạnhrồi,mìnhnónóngrannhưlửa.Cụchủtôixuốngbếp.Látsaucụbưnglênmộtcốcrượuvangnóngpha

đường.CụmuốnchoconJoli-Cœuruốngvàithìa,nhưngnókhônghérăngra được.Nómởđôimắt sáng nhìn chúng tôi buồn bã, nhưmuốn van nàichúngtôihãyđểchonóyênthân,đừnglàmtìnhlàmtộinó.Đồngthờinórútmộttayrakhỏichăn,chìachochúngtôi.Tôikhônghiểunóchìatayravàchìađichìalạinhưvậylàcóýgì.Cócụ

Vitalisgiảithích,tôimớirõ.Thìra,trướckhitôinhậpđoàn,Joli-Cœurđãcómộtlầnbịsưngphổi,ngườitađãchíchmáuởtaynó.Bâygiờđây,tựthấy

mìnhốm,nóđưatayrađểngườitachíchmáunónữavàchữachonókhỏibệnhnhưlầntrước.Cácbạnthấycócảmđộngkhông?Không những cụVitalis cảmđộng, cụ còn lo ngại nữa.Rõ ràng là con

Joli-Cœurđangốm,khôngnhữngốmmàcònốmnặngnữa,chonênnómớikhôngchịuuống rượuvangphađường,cáimónmàngày thườngnó thíchlắm.CụVitalisbảotôi:Cháuuốngchỗrượuấyrồicứnằmyêntrêngiường.Tađimờithầythuốc

đây.Phảithúthậtbảnthântôi,tôicũngưamónrượuvangphađườngấy,vảlại

tôiđangđóiphờngườira.Bởivậy,khôngđợibảohai lần, tôinốccạnbátrượurồichuivàochănnằm.Hơinóngcủachănlạithêmcóhơirượubốclênnữalàmtôisuýtngấtngườithật.Cụchủtôiđikhônglâulắm.Chỉmộtlátsau,cụtrởvề,dẫntheomộtông

mangkínhvọngvàng.Đólàôngthầythuốc.CụVitalissợcáinhânvậtquyềnquýấykhôngchịurờigótngọcđichữa

bệnhchomộtconkhỉranh,nênkhôngnóirõ.Vìthếthấytôinằmtrêngiường,mặtđỏnhưmộtđóamẫuđơnchớmnở

thìngàilươngysấnlại,đặttaylêntrántôirồiphán:-Huyếttụ.Xongngàilắcđầu,ýnói:bệnhtìnhnghiêmtrọnglắm.Tôi thấycầnphảicảichínhngay,không thìông tađè tôimàchíchmáu

mất.Tôinói:-Khôngphảitôiốm.-Thôinào?Màymàkhôngốmà?Cáithằngbénàynólêncơnmêsảng

rồi!Tôi không trả lời. Tôi nhích dần chăn lên, chỉ con Joli-Cœur đương

choàngtayquacổtôinói:-Nóốmđấy!Ôngthầythuốclùihaibước,quayvềphíacụVitalis,lalên:-Một con khỉ!Hay chưa?Vìmột con khỉmà ông quấy rầy tôi à? Lại

đươngtiếttrờithếnàynữa!Tôiđoánrằngôngtasẽtứctốibỏđi.NhưngcụVitalislạilàmộtngườikhônngoanvàluôntỉnhtáo.Nhãnhặn

vớimộtcốtcáchcủamộtngườithượnglưu,cụgiữôngthầythuốclại.Rồi

cụnóichoôngấynghecảnhngộcủachúngtôi:nàolàgặpphảimưatuyếtthếnào,nàoconJoli-Cœursợsóileolêncâytrên,bịcảmlạnhnhưthếnào.Cụphântrần:-Đành rằngbệnhnhânchỉ làmột conkhỉ.Nhưngmột conkhỉnhư thế

nào?Mộtconkhỉ thiên tài!Ngoàiranócònlàmộtngườibạnđường,mộtngườianhemthiếtcốtcủachúngtôi.Tôikhôngđànhgiaomộtnghệsĩsânkhấuxuấtsắcnhưvậychomộtanh thúy tầmthườngcứuchữa.Vảchăngtuykhỉchỉlàmộtconvậtđấy,nhưngtheocácnhàsinhvậthọcthìnógầnvớigiốngngườihếtsứcchonênbệnhcủanókhôngkhácbệnhcủangười,vềmặtkhoahọcvàythuật,nghiêncứuxembệnhcủakhỉgiốngbệnhcủangườiởchỗnàovàkhácởchỗnào,tôitưởngcũnglàmộtđiềulýthú.NgườiItalievốnkhéotán.Bởithếlátsau,ôngthầythuốckhôngracửamà

lạiquaylạibêngiường.TronglúccụchủtôinóithìconJoli-Cœurthòtayrangoàihơnmườilần

đểđưaôngthầythuốcchíchmáu.Chừngnhưnóđoánđượccáingườiđeokínhấylàmộtvịthầythuốc.Cụbảo:-Ngàixemconkhỉthôngminhchưa!Nóbiếtngàilàmộtvịthầythuốc,

chonênnóđưataychongàibắtmạchchonóđấy.Điềuđólàmôngthầythuốchếtdodự.Ôngnói:-Ờ!cái“ca”nàycólẽcũngngộđấy!Đốivới chúng tôi thì, chaoôi!Cái “ca”nàybuồnvàđáng longại lắm:

ngàiJoli-Cœurcótriệuchứngsưngphổi.Ông thầy thuốc cầmcánh taynhỏxíumàchúkhỉ luôn luônchìa ra, và

thọcdaovàomạchmáu.Joli-Cœurkhôngkêurênmộttiếng.Chúbiếtngườitalàmnhưthếlàđểchữachochúlànhbệnh.Chíchmáuxong thì đếnđủcác thứ thuốc:nào là thuốc cao, thuốcdán,

thuốc nước, thuốc thang.Tôi trông nombệnhnhân với sự chỉ bảo của cụVitalis.Tội nghiệp chú Joli-Cœurbébỏng, chú thíchđược tôi chăm sóc.Thỉnh

thoảngchúmỉmcườihiềnlànhđểcảmơntôi.Cáinhìncủachúlúcnàythậtgiốngngườilạlùng!NgàythườngJoli-Cœurlấccấc,ngangbướnghếtchỗnói;chảbaogiờchú

chịungồiyên,lúcnàocũnglăngxăngđểtrêunghịchchúngtôi.Thếmàbâygiờthìchúyênlặng,dễbảomộtcáchmẫumực.Hìnhnhưchúcầnngườitatỏ lòng yêumến đối với chú.Chúmuốn được cảm tình của cả conCapi,trướckia đãbaophen là nạnnhân của chú.Nhưmột đứa connuông, chúmuốnmọingườiởbêncạnhchú.Cómộtairangoàilàchúhờndỗi.

Bệnhtìnhcủachútiếntriểntheolệthườngcủabệnhsưngphổi,nghĩalàítlâusauthìchúđổraho.Nhữngcơnholàmchochúmệtlắm,vìnókhiếncảcáithânhìnhbébỏngcủachúquằnquại.Tàisảntôivẻnvẹncónămxu,tôitrúthếtramuakẹomạchchochú.Khốnthay!Kẹomạchcủatôikhônglàmbệnhgiảmmàlạilàmtăngthêm.

Sốlàđộngtớiviệcgì,Joli-Cœurcũngđểýnhậnxét,vìvậykhôngbaolâu,chúnhận thấy rằngmỗikhichúho thì tôichomộtcáikẹo.Sửdụngngayđiềunhậnxétấy,chúcứhomãiđểtôichomãicáivịthuốcmàchúrấtthíchkia.Chonêncáivịấyđánglẽlàmchochúđỡbệnhhóaralàmchochúđauthêm.Khitôibiếtngónláucácủachúthìtôikhôngchokẹonữa.Nhưngchúkhôngngãlòng!Thoạtđầuchúđưamắtvanxin.Khithấyvan

xinvôhiệu,chúngồigậpngườilạiômbụnghodữdội,ránhếtgâncổmàho.Mặtchúđỏbừng,mạchmáu trên tráncăng thẳng,mắtgiàngiụanướcmắt.Rốtcuộcchúđứthơi,khôngphảilàđứthơivờ,đứthơikhiđóngkịch,màlàđứthơithậtsự.Cụchủkhôngbaogiờnóichotôibiếtmọiviệctínhtoánbánmuacủacụ.

Cáiviệccụphảibánđồnghồđểmuatấmáolôngcừuchotôi,tôibiếtđượccũnglàngẫunhiênthôi.Nhưng lần này, trong hoàn cảnh khó khăn này, cụ không theo cái lệ

thườngấy.Mộtsớm,tôingồivớiJoli-Cœur,còncụthìđiănsáng,vìbaogiờchúng tôi cũng thay phiên nhau trông Joli-Cœur, không để nó nằm mộtmình.Khivềbuồng,cụchotôibiếtrằngchủquánđòitiềntrọ,vàkhitínhtoántrảhếtxongcáckhoảnthìcụchỉcònnămmươixu.Làmthếnàobâygiờ?Dĩnhiên,tôikhôngtrảlờiđược.Còncụ,cụthấychỉcómộtcáchgiảinguylàtổchứcmộtbuổibiểudiễn.Một buổi biểu diễn không có Zerbino, không cóDolce, không có Joli-

Cœur?Tôi thấykhông thể thựchiệnđược.Nhưng chúng tôi đươngởvàomộtcảnhngộdùkhôngthểlàmcũngcứphảilàmkhôngcócáchgìnảnlòngchùnbướchết.Thếnàocũngphải lo thuốcmenchoJoli-Cœurđểcứunó.Côngthầy,tiềnthuốccủisưởi,buồngtrọbắtbuộcchúngtôiphảithungaybốnchụcphờrănglàítnhấtmớiđủtrangtrải.Cóthấyđồngbạctrắngxỉara,chủquánmớimởchochúngtôimộttàikhoảnmớiđểănởtạiquánanhtathêmnữa.Nơiđâylàthônquê,trờilạirét,phươngtiệnbiểudiễncònlạiítnhưthế,

mà phải kiếm cho ra bốn chục phờrăng, thì quả là một sự gắng sức phithường.Tuyvậycụchủtôikhôngđểmấtthìgiờsuynghĩđắnđo,cụbắttay

vàomột cáchkhẩn trương.Trongkhi tôi vẫnphải chămngười ốm, thì cụchạyđượcmộtphòngdiễnởchợ,bởivìtrờirétthếnày,khôngthểbiểudiễnngoàitrờiđược.Cụvẽmấytấmquảngcáorồiđưađidáncácnơi.Cụkiếmđượcmấytấmvánrồixếpthànhmộtsânkhấutàmtạm.Cụmạnhdạndùngcáivốnnămmươixuđểmuanến.Cụcắtnếnthànhhaiđểthắpnhiềungọncho sáng.Quacửa sổ, tôi trông thấycụchủ tôiđiđi lại lại nhiều lần trêntuyếtởtrướcquán.Tôilolắngtựhỏikhôngbiếtchươngtrìnhbuổibiểudiễnthếnào.Nhưngtôikhôngphảichờlâu.Anhđánhtrốngtronglàngđãđến.Anhđội

mũlưỡitraimàuđỏ.Anhđứngtrướccửaquánđánhranmộthồitrốngoaihùngrồituyênđọcchươngtrìnhbiểudiễn.Cáichươngtrìnhấyrasao thìcũngdễhìnhdungđượcsaukhinghe lời

tuyênbốkỳquặccủacụVitalis.Cụquảngcáochomột“nghệsĩtiếngtămlừnglẫykhắpthiênhạ”–đólàconCapi–và“mộtdanhcathiếuniênđángcoilàmộtkỳquantrongthếgiới”–kỳquanấylàtôi.Chưahết.Cáichuyệnlýthúnhấttronglờiquảngcáolàchuyệnkhôngbán

vévàocửa,màđểtùylònghàohiệpcủachưvịkhángiả:saukhixemxong,hoanhôxong,họsẽtựliệulấymàtrảtiền.Tôithấylàmnhưthếliềuquá,vìchắcgìhọđãhoanhôchúngtôi!Capi

mànóirằngdanhtiếngthìcũngđáng,chớvềphầntôi,tôichưahẳntinmìnhlàmộtkỳquan.NghetiếngtrốngCapisủalênvuivẻ,cònJoli-Cœurthìnhỏmdậy,mặcdù

lúcấychúđươngmệtnặng.Tôinghĩrằngcólẽhainghệsĩnàyđãđoánralàngườitađánhtrốngraođểchotabiểudiễn.Tôiđồchừngnhưthếmàthôi,không ngờ về sau điệu bộ quá rõ ràng của con Joli-Cœur làm cho tôi tinchắc.Chúkhỉmuốnđứnglên,tôiphảihếtsứcgiữchúlại.RồithìchúđòibộquânphụccấptướngnướcAnhcủachú:Cáiáocàilonvàng,cáiquầnviềnvàng,cáimũđạilễđínhchòmlôngtrắng.Chúchắptaylại,chúquỳxuốngđểvanxinchothiếtthahơn.Khithấyrằngvanxinkhôngănthuagì,chúxoayquangóngiậndữ,cuối

cùngthìtuônnướcmắtrađểlàmchotôimủilòng.Rõrànglàtốinaykhôngdễdànggìthuyếtphụcchúbỏcáiýđịnhthủvaitròquenthuộccủachú.Bởivậytôinghĩtốthơnhếtlàkhinàođidiễnthìnêngiấukhôngchochúbiết.Khốnthay!CụVitaliskhôngbiếtnhữngsựviệcxảyraởnhàtronglúccụ

đivắng.Khivề,bướcchânvàobuồngcụbảongay rằng tôiphảichuẩnbịđànvànhữngvậtliệucầnthiếtchobiểudiễn.Joli-Cœurvẫnnghequennhững tiếng ấy, nênhiểungay.Nó lại giở trò

vannài,nhưnglầnnàythìvannàivớiôngchủnó.

Nókêunhiềutiếngkhácnhau,nócaumàynhíumắt,cảthânhìnhnólàmđiệubộ,tấtcảnhữngcáiấydiễnđạtnhữngýmuốncủanóquárõ,tôitưởngdùnócónóilênlời,cũngchỉđếnthếlàcùng.Nhữnggiọtnướcmắtđầmđìatrênmánórõrànglànhữnggiọtnướcmắt,vànhữngcáihônnóđặtlênbàntaycụVitaliscũngthậtsựlànhữngcáihôn.-Conmuốnđóngtròà?–CụVitalishỏi.-Vâng,vâng!–Toànthânnóđáp.-Joli-Cœurbébỏng,tộinghiệpcon!Conốmkiamà!-Hếtốmrồi!–Ngườinólại“kêuto”lênnhưthế.Trôngcảmđộngquá,cáicảnhconvậtbébỏngbịbệnhnặngđãkiệtsức

màcònhăngháikêuxinđượcratrò,khẩnkhoảnvannài,làmđủmọicáchđểthuyếtphụcchúngtôi.Nhưngchiềuýnóthìcũngbằnggiếtnó.Đãđếngiờphảirachợbiểudiễn.Tôikhuânmấykhúccủitướngchấtmột

đống lửa to trong lòsưởi,cứchỗcủiấy thìcháycòn lâumớihết.TôibọcJoli-Cœur trong chăn hết sức chu đáo. Nó khóc dầm dề, nó hôn tôi mãikhôngthôi.Xongđâuđấy,chúngtôirađi.CụVitalisvừađiđườngvừagiảngchotôingheviệctôiphảilàm.Không

thểdiễnnhữngtiếtmụcquenthuộccủachúngtôivìthiếudiễnviênchính.ChonênconCapivàtôiphảitậntìnhtrổhếttàinghệ.Phảithunhữngbốnmươiphờrăngkiamà.Bốnmươiphờrăngcáiđómớilàkhoảnkinhkhủng.CụVitalis đã chuẩn bị sẵn sàngmọi thứ, chỉ còn việc thắp nến lênmà

thôi.Nhưngđó làmộtmónxaxỉ phẩmchỉđượcdùngkhinàokháchđếnđôngđủ,vìphảilàmsaochonếncứsángmãichođếnlúcdiễnhếtchươngtrình.Khichúngtôivàorạphátthìanhđánhtrốngrảoquacácđườnglàngmột

lầnnữa.Tiếng trốngcủaanhvang lênkhigầnkhixacũng tùyconđườngquanhcouốnlượnnhưthếnàođó.KhiđãtrangđiểmchoconCapivàphầntôicũnghóatrangxongrồi,tôira

đứngsaumộtcáitrụđểxemkháchđến.Látsau,tiếngtrốngnghegầnlạivàchenvớitiếngtrốngcótiếngồnàoởngoàiđường.Đólàtiếngcườinóicủamộttoántrẻconđộchừnghaimươiđứa,chúngbướcđềutheotiếngtrống.Anhđánh trốngđứnggiữahaingọnđèn lồng thấpởcửarạpvà tiếp tục

đánhliênhồi.Rõrànglàcôngchúngchỉcònvàorạpngồiđểchờkhaidiễn.Chaoôi!Trốngđếnthìcứthúcranlên,hùngdũng,vuivẻ,màsaongười

xemđếnchậmthế?Bọn trẻcon trong làngđãvàorạp,có lẽđủmặt tấtcảngồiyênchỗ.Nhưngvớitrẻconthìlàmgìthugópnổibốnmươiphờrăng!

Chúngtôicầnnhữngnhânvậttaimắt,túitiềnnặngvàbàntayvungramộtcáchdễdàng.Mặcdùrạpcònvơikhách,cụchủcũngquyếtđịnhdiễn.Khôngthểchờ

nữavìnếnlàvấnđềngặtnghèo.Tôiphảiratròtrướchết.Vừađệmđàn,tôivừaháthaibàihátngắn.Thành

thựcmànóithìtiếngvỗtayhoanhôcũngthưathớt.Ởtôilòngtựáicủangườidiễnviênvốnkhôngsâusắclắm,nhưngtrong

trườnghợplúcbấygiờ,sựlạnhnhạtcủakhángiảkhiếntôibuồnphiền.Nếuhọkhôngthíchthìhọcóbỏtiềnrađâu!Tôikhônghátvìdanhvọng,tôihátvìconJoli-Cœur tộinghiệpcủa tôi.Tôichỉmuốn làmxúcđộngkhángiả.Ôi!Tôimuốnlàmsaochohọsaysưa,họmêmẩn!Nhưngnhìnxuốngcáigianchợchậpchờnnhữngbóngđenhình thùkỳdị tôi thấy tưởngnhư tôikhônglàmchohọthíchthúvàhọchưachịurằngtôilàmộtkỳquan.ConCapitốtsốhơn.Ngườitavỗtayhoanhônóđếnmấylần,vỗtaynhiệt

liệt.BuổibiểudiễntiếptụcchođếnhếtvànhờCapi,đãchấmdứttrongtiếnghoanhôvangdậy.Ngườitavỗtaychưađủ.Ngườitacòngiậmchânnhảylênnữa.Giờphútquyếtđịnhđãđến.TrongkhicụVitalisđánhđànchotôinhảy

mộtđiệunhảyTâyBanNhathìCapingậmcáiâutrongmồm,lầnlượtđiquacácdãyghế.Nócóthuđượcbốnmươiphờrănghaykhông?Ýnghĩấylàmquặnlòngtôi,tuyngoàimặttôicốtươicườivớikhángiả.Tôinhảyđãhếthơimàvẫncứphảinhảy.TôichỉcóthểnghỉkhinàoCapimangâutiềnvề.Nóthìnókhôngvộivã,cóaikhôngbỏtiềnchonóthìnóđưachânvỗnhènhẹvàocáihầubaocònbuộcchặtcủangườiấy.Cuốicùngthấynóvề,tôitoanngừngnhảy.NhưngcụVitalisrahiệutôi

tiếptục.TôivừanhảyvừanhíchlạigầnconCapi.Tôithấyâutiềnchưađầy;cònphải nhiều nữamới đầy!Cụ chủ tôi cũngđãước đượckhoản thu, cụđứnglênnóivớikhángiả:-Thưachưvịkhángiả,chúngtôitưởngcóthểnóikhôngngoarằngchúng

tôiđãthựchiệncáichươngtrìnhhứahẹn.Tuyvậyvẫncònnến,chonênnếuchưvịkhángiảvui lòngthì tôixinháthầuchưvịkhángiảvàikhúc.ConCapisẽđidiễuquamộtlầnnữa,mongrằngquývịkhángiảnàolầntrướcchưakịptỏrahàophóngthìlầnnàysẽnhanhtayhơn.Chúngtôihânhạnhbáotrướcđểquývịkhángiảấychuẩnbịđithìvừa.Mặcdù,cụVitalis là thầydạyhátcủa tôi, tôichưabaogiờnghecụhát

thậtsự,hátnhưtốihômđó.Cụchọnhaibàihátmàaicũngbiết,chỉcóriêngtôilúcđólàkhông,bàicavềchàngJoseph:“Mớiquatuổiấuthơ”vàbàicavềvuaRicharddũngmãnh:“Ôi!Richard,bệhạ!”

Thuởấytôilàmgìbiếtphánđoánngườitaháthay,haylàkhônghay,cónghệthuậthaykhôngcónghệthuật.Tôichỉbiếtnóisựxúcđộngmàgiọnghátcủacụlàmnảyratronglòngtôi:Từchỗxósânkhấumàtôiđãluivào,tôiđứngnghemànướcmắtrơilãchã.Qualànnướcmắt,tôitrôngthấymộtthiếuphụngồihàngđầuvỗtaysôi

nỗi.Tôiđãchúýđếnbàấytừtrước,vìđókhôngphảilàmộtphụnữnôngthônnhưnhữngngườiđànbàkháctrongcửtọa.Đólàmộtbàthượnglưurõrệt, trẻ,đẹp,tôiđoánlàgiàunhấtlàng,vìcóáolôngcừu.Bêncạnhbà,cómộtchúbé,chúvỗtayhoanhôCapitợnlắm.Chắclàbàconbà,vìnógiốngbànhưđúc.Saubàihátthứnhất,Capiđithutiềnlầnnữa.Tôingạcnhiênbiếtbaokhi

thấybàthiếuphụấykhôngbỏđồngnàovàoâucả.KhicụchủhátxongbàihátvềRichardthìbàrahiệuchotôilạigần.Bàbảo:-Tamuốnđượctiếpchuyệnvớichủem.Tôicũnghơilấylàmlạtạisaocáibàthượnglưuxinhđẹpấylạimuốngặp

chủtôi.Theotôithì,bàbỏtiềnvàoâucủaconCapilàtốthơnhết.Tuynghĩvậy,tôivẫnđemlờibàthưalạivớicụVitalis.LúcđóCapitrởvềvàsốtiềnthuđợtthứhainàycòníthơnlầntrước.CụVitalishỏi:-Bàấymuốngì?-Nóichuyệnvớiông.-Takhôngcóchuyệngìđểnóivớibàấycả.-BàchưabỏgìvàoâuCapi.Cólẽbàmuốnchotiềnnó.-ThếthìconCapicầnđếnchứkhôngphảilàta.Tuynóivậy,cụcũngđànhlònggặpbà.CụdắtconCapitheo.Tôiđisau.

Lúcbấygiờngườihầucủabàấyđãđếnđứngbêncạnhbàvàcậubé.Hắnmangtheomộttấmchănvàmộtchiếcđènlồng.CụVitalisbướclạinghiêngđầuchàobàấy,nhưngchẳngcóvẻlàvồnvã.-Cụthalỗichotôiđãquấyrầycụ.–Bàấynói.–Tôimuốnđượctỏbày

lòngcảmphụcđốivớicụ.CụVitalisnghiêngmình,khôngnói.Bàấytiếp:-Tôilànhạcsĩ.Nóithếđểcụbiếttôixúcđộngvìtàihoalỗilạccủacụ

đếnmứcnào!Tàihoalỗilạcởôngchủtôi,cụVitalis,cáingườihátrong,ngườixiếckhỉ

ấyư?Tôivôcùngkinhngạc.-Tàihoagìởmộtlãogiàquènnhưtôi!–CụVitalisđáp.-Cụđừngtưởngtôitọcmạchvôduyên,khôngđâu.

-Dùbàcótọcmạchmuốnbiếtthìcũngcókhógìđâu,tôisẵnsànglàmchobàhàilòng.Thưabà,bàthấymộtngườixiếckhỉmàháttàmtạmđượcthìngạcnhiênchứgì?-Khôngphảingạcnhiênmàkínhphục.-Duyêndođơngiản thôi.Ngày trướckhôngphảibaogiờ tôi cũngnhư

bâygiờ.Ngày trước, trong thời niên thiếu, thời ấy đã qua lâu lắm rồi, tôilà…vâng, tôi làngườihầucủamộtbậcdanhca,và tôibắtchướcchủ tôi,cũngnhưconvẹthọcnói, tôihọc lỏmmộtđôibàimàchủ tôi thường tậpdượttrướcmặttôi.Cóthếthôi.Bàkháchkhông trả lờimà lạingắmcụVitalismột lúc lâu.Đứng trước

mặtbà,cụchủtôicóvẻnhưlúngtúng.-Xinchàongàiạ!–Bàkháchnhấnmạnhvàotiếng“ngài”màbànóivới

giọngrấtlạnhlùng.–Chàongài,thưangài,vàmộtlầnnữa,xincảmơnngàivềnhữnggiâyphútcảmđộngtôivừađượchưởng.RồicúixuốngconCapi,bàđặttrongâucủanó,mộtđồngvàng.TôitưởngcụVitalissẽtiễnbàấyracửa.Nhưngkhông,cụkhônglàmthế.

Bàđicáchmấybước thìcụ lẩmbẩmtrongmiệnghaiba tiếngnguyềnrủanướcItalie.Tôinói:-BàấyđãchoconCapinhữngmộtđồngvàngkiamà!Cụgiơtaylên,tôitưởngcụsắpchotôimộtcáitát.Nhưngcụngừnglại.

Cụnóinhưngườivừatỉnhmộng:-Mộtđồngvàng.Àphải!đúngrồi!TộinghiệpconJoli-Cœur,thếmàta

quênđichứ.Phảimauvềvớinó.Chúngtôithudọnrấtchóngvàlátsauthìvềđếnquántrọ.Tôileolêncác

bậcthangtrướcaihếtvàchạyxổvàobuồng.Lửachưatắt,nhưngkhôngcònngọnnữa.TôilấylàmlạsaokhôngnghetiếngđộngcủaJoli-Cœur,bènvộivãchâmmộtngọnnếnrồiđưamắttìmconkhỉ.Joli-Cœurnằmdài trênchăn.Nódiệnbộquânphụccấp tướngvàcóvẻ

nhưđangngủ.Tôicúixuốngvànắmnhènhẹtaynóđểnókhỏigiậtmình.Cáibàntayấylạnhngắt.VừalúcấycụVitalisbướcvàobuồng.Tôiquaylạicụ:-Ôngơi!ConJoli-Cœurlạnhngắt.CụVitaliscúixuốngbêntôi:-Ôi thôi!Nó chết rồi! Thế tất phải như thế chứ không sao tránh khỏi!

Cháuthấykhông,Rémi.–ÔngkhôngđểcháuởlạivớibàMilligancólẽlàkhôngđúng!Nhưtuồngtrờiđịnhphạttahaysaoấy!ĐãZerbino,Dolce…

naycònJoli-Cœurnữa.Dễđãhếtđâu!

XVI.VÀOPARISChúng tôi còn cách Paris xa lắm. Chúng tôi phải ra đi trên những con

đườngphủtuyết,từsángđếntối,gióbấctạtvàomặt.Nhữngchặngđườngdàiấymớibuồnbãlàmsao.CụVitalisđiđâu,tôitheosau,conCapinốigóttôi.Chúngtôiđihàngmột

như thế,hàngkhôngdàimấy,suốt trongmấy tiếngđồnghồ liền,chẳngainóivớiainửacâu,mặtmàytáimétvìgiólạnh,chânướtđẫm,bụngtrốngkhông.Kháchđiđườngdừnglạinhìnđoànchúngtôidiễuqua.Chắcchắnlàtrongđầuhọlạinảyranhữngýnghĩkỳquặc.Cáiônggiàlênhkhênhấybắtthằngbéconkiavàconchónọđiđâuthếnhỉ?Sựimlặnglàmchotôikhổlắm.Tôimuốnbôbôlênchochoángngườiđi.

Nhưngmỗikhitôihỏi,cụVitalischỉtrảlờinhátgừng,màcũngchẳngbuồnquayđầulại.CũngmaycóconCapicởimởhơn.Lắmkhitôiđangđi,bỗngthấycócáigìẩmướt,dínhtrênbàntay:ĐólàlưỡiconCapi.Nóliếmtaytôiđểnóivớitôi:“Cậubạnơi!Còncótôiđây,tôi,Capi,bạncủacậuđây!”Thếlàtôivừađivừadịudàngvuốtvenó.Cửchỉtrìumếncủatôicũng

làm cho nó dễ chịu như cử chỉ trìumến của nó làm cho tôi dễ chịu.Haichúngtôihiểunhauvàyêunhau.Tìnhbạnđólànguồnanủichotôivàtôitinchắccũnglànguồnanủichonó.Tráitimcủamộtconchócũngdễcảmkíchnhưtráitimcủamộtchúbécon.SựvevuốtcủatôianủiđượcconCapinhiềulắm,cơhồlàmnóquêncái

chếtcủahaibạnnó.Nhưngđôilúcthóiquenlạimạnhhơn.NhữnglúcấyCapiđộtnhiêndừnglạibêndườngnhưđểnhìntoánchócủa

nóđilên,giốngnhưcáithờinócònlàtoántrưởng,cứphảiluônluônkiểmtralạiđộingũcủamình,cảnhấychỉdiễnramộtthoángthôi,rồikýứccủanólạithứctỉnh.Nósựcnhớravìsaotoánnókhôngdiễuquanữa.Thếlànóvụt chạy lênvượt chúng tôi vànhìn cụVitalis phân trần rằngnóvẫn làmphận sự, cònDolcevàZerbinokhôngđi theođoàn là vì chúngkhông thểtheođượcnữa.Nólàmcáiviệcấyvớiđôimắtlinhhoạt,thôngminhđếnnỗichúngtôicảmthấylòngselại.ConCapilàmnhưvậycàngkhiếnchocuộchànhtrìnhcủachúngtôibuồn

thêm.Chúngtôicầnphảigiảitríkia,nhấtlàtôi.Tuyếtnhưphủtrắngtoátkhắpđồngquê.Khôngcómặt trời,chỉcómột

thứánhsángmàunâunâu,nhànnhạt.Khôngcóhoạtđộnggìngoàiđồng,khôngcómộtnôngdânnàolàmviệcởruộng.Khôngcótiếngngựahý,tiếngbò rống,chỉcó tiếngcuốccuốccủamấyconquạđậu trênchótvótnhững

ngọncâytrụilá.Chúngkêuđói.Chúngkhôngtìmthấymộtchỗnàođểđỗxuốngbắtvàiconbọ,congiun.Điquanhcácxómlàng,khôngthấynhànàomởcửa,chỉcóimlặngvàquạnhhiu.Trờirétcắtdanhưthếnày,ngườitađànhngồinhà,chụmquanhbếplửahoặclàlàmviệctrongchuồngbò,trongvựađóngkíncửa.Thếmà,trênđườngthiênlýkhithìgồghề,khithìtrơnnhưmỡ,chúngtôi

cứphảixămxămđimộtmạch,khôngdừng lại,khônggiờphútnghỉngơingoài giấc ngủ đêmđêm trongmột chuồngngựa hay chuồng cừunào đó.Mỗibuổichiềuchúngtôiănmộtmẩubánhmìmỏngdính,thaychocảbữatrưavàbữatối.Khiđượcngườitachongủởchuồngcừuthìchúngtôicholàmaymắnlắm,vìcừutruyềnhơiấmchochúngtôi.Lạiđươngmùacừunuôicon,nhữngngươichăncừuđôikhichotôiuốngmộtítsữa.Chúngtôikhôngnóirằng:chúngtôiđóigầnchết;nhưngkhéoléonhưthườnglệ,cụVitalisnóixaxôirằng“thằngbénóưasữacừulắm,vìlúcnhỏnóquenuốngsữacừu,chonênbâygiờngửithấymùisữacừuthìnónhớtớiquênhànó”.Câuchuyệnbịaấykhôngphảilúcnàocũngmanglạikếtquả.Nhưngkhinhữngngườichăncừunghelọttaithìtốiấytôiđượcuốngmộtbữasữasungsướng.Vângđúngthế.Tôiưasữacừuđứtđirồi!Tốinàotôiđượcuốngynhưrằngsánghômsautôithấyngườikhỏeravà

tươitỉnhlại.Trênconđườngdài,cộtsốnàytiếpcộtsốkia,đoạnđườngnàyđếnđoạn

đườngnọ,chúngtôiđãđếngầnParis.Giánhưcộtsốbênđườngkhôngmáchchotôibiếtđinữathìtôivẫncứnhậnthấyđiềuđóvìxecộngườingựađilạinhiềuhơn,vìmàutuyết trắngtrênmặtđườngkhácđi,bẩnhơntuyết trongđồngbằngChampagnenhiều.Tôithấylàmlạrằngthônquênơiđâycũngchẳngcógìđẹphơn,làngmạc

cũngchẳngcógìkhácnhữngnơichúngtôiđãđiquamấyhômtrước.Tôiđãtừngnghenóiđếncáckỳquancủa thànhphốParisnhiềuquá,chonên tôingâythơtưởngrằngphảicónhữnggìkhácthườngbáotrướcnhữngkỳquanấy từxakia.Nói chođúng thì tôi khôngbiết tôi chờđợi cái gì.Tôi cũngkhôngdámhỏi.Nhưngrõrànglàtôichờđợinhữngcáikỳdiệu:câyvànglángọc, phố xá gồm toàn lâu đài cẩm thạch, dân thành phố đi lại toànmặcnhunglụa.Tôicholàtấtnhiênphảinhưvậy.Dùcóchúýtìmnhữngcâyvànglángọctôivẫnthấyrằngkháchđiđường

ởđâykhôngnhìnchúngtôinữa:họvộiquáđichăng?Haylàhọđãquenvớinhiềucảnhđauthươnghơncảnhchúngtôi?Nghĩthế,tôikhôngyênlòngmộtchútnàocả.ChúngtôiđếnParislàmgì,nhấtlàlạitrongtìnhtrạngxácxơnhưthếnày?

Tôilolắngtựhỏi.Câuhỏiấycứlớnvởntrongđầuóctôisuốtchặngđường

dài.TôimuốnhỏicụVitalisxemthếnào,nhưngtôikhôngdámvìcụmặtủmàychau,khinóigìthìrấtvắntắt.Nhưngrồimộthômcụđilùixuốngđikềbên tôi.Trôngcáchcụnhìn tôi, tôibiếtcụ sắpnóicho tôicáiđiềumà tôimongđợi.Lúcấyvàobuổisớm.Thầytròchúngtôivừanghỉđêmlạiởmộttrại tá

điềngầnmộtxãlớn.ĐọctrênmấytấmbiểnxanhdọcđườngthìbiếtlàngấylàlàngBoissy-Saint-Léger.Chúngtôilênđườngtừlúctờmờsáng.SaukhimentheobờtườngkhuvườnlớnrồixuyênqualàngBoissy-Saint-Légertheochiềudọc,thìđếnmộtcáidốc.Từtrênđầudốctrôngratrướcmặt,chúngtôithấymộtluồngkhíđentonhưmộtđámmâybaylơlửngtrênmộtthànhphốmênhmông.Phốxáchưanhìnthấy,chỉcómấycôngtrìnhkiếntrúcnhôlên.Tôigiươngtođôimắtcốnhìnchorõtrongcảnhhỗnđộnnhữngmáinhà,

nhữnghìnhthápnhữnggácchuônglẫntrongsamùvàhơikhói,thìcụbướcchậmlạiđểchotôiđikềcụ:-Thếlàcuộcsốngcủachúngtathayđổirồiđấy!–Cụnóicâuấynhưnói

tiếpmộtcâuchuyệnđãtraođổitừlâu.–ChừngbốntiếngđồnghồnữathìchúngtavàoParis.-Ồ!ThếởđằngkialàParisđấyạ?-Hẳnrồi!NgaykhicụVitalisnóichotôibiếtthànhphốởtrướcmặtlàParisthìcó

ánhnắngởtrêntrờilóexuốngvàtrongchớpmắt,tôithấylấplánhnhữngtiavàng.Đúngrồi!Tôikhônglầmđâu!Nhấtđịnh tôisẽ tìmthấycâyvànglángọc.CụVitalisnóitiếp:-ĐếnParisthìôngcháutasẽchiataynhau.Trờibỗngdưngtốisầmlại, tôikhông trông thấycànhvàng lángọcđầu

nữa.TôiquaylạinhìncụVitalis.Cụcũngnhìntôi.Thấymặttôitáiđi,môitôirunrẩy,cụđoánbiếttôixúcđộng.-Cháulolắmphảikhông?Vàcũngbuồnnữa,ôngđoánthế?Tôitrấntĩnhlạinói:-Thưaông,phảichiataynhauà!-Tộinghiệpcháuquá!Câunóicủacụ,nhấtlàgiọngnóicủacụlàmchotôirớmnướcmắt.Đãtừ

lâurồi,tôicóđượcnghemộtlờinóiâuyếmnàođâu!Tôikêu:-Ôichaoôi!Ôngtốtquá.-Chínhcháumớitốt.Cháulàmộtcậubéngoan,nhỏngườimàtốtbụng.

Cháuthấykhông,trongđờita,cónhữnglúctadễthừanhậnnhữngđiềunhư

vậymàcảmkích.Khimọiviệcyênổn,thìtacứcặmcụiđiconđườngcủata,khôngthèmquantâmđếnnhữngkẻcùngđivớita.Nhưngkhimọiviệcđềuchẳngragì,khitacảmthấyđươnggặpbướcgiantruân,nhấtlàkhitađãgià nua không tin tưởng ở ngàymai nữa, thì ta cần tựa vào những ngườichungquanhta.Tahếtsứcsungsướngđượcnhìnthấycóhọbêncạnhmình.Nói rằngông tựavàocháu thìcháu lấy làmlạ lắmcóphảikhông?Ấymàđúngnhư thế đấy.Chỉmột việc nhìn cháunghe lời ông nóimàmắt cháunhòalệ,ôngcũngđãnhẹbớtphiềnnãomộtphần.VìbéRémiơi,ôngcũngkhổtâmnhưcháuvậy!Những lờinóicủacụVitalissaunày,khi tôicũngcómộtngườiđểyêu

mến,tôimớinghiệmthấylàđúng.CụVitalistiếp:-Cảnh nghịch ở chỗ người ta phải xa nhau ở những giờ phút người ta

mongdịchlạigầnnhaunhất.Tôirụtrèthưa:-NhưngôngkhôngnỡbỏcháubơvơgiữathànhphốParisnàychứ?-Hẳnlàkhông!Ôngcóđịnhđểcháubơvơđâu,cháunênyêntrílàthế.

Tộinghiệpcháu!Cháucủaôngbiếtxoaysởnhư thếnàochứ?Vả lạiôngkhôngcóquyềnbỏcháu,cháuphảitựbảomìnhnhưvậy.Cáingàymàôngkhông thuậngiaocháuchobàphunhânphúchậuđịnhcưumangcháuvànuôidạycháunhưconbàthìôngđãtựnhậntráchnhiệmnuôidạycháuhếtsứccủaông.Nhưngkhổthay,ônggặpphảitoànnghịchcảnh.Hiệnnayôngkhônglàmgìđượcchocháu,vìvậyôngmớiđịnhchiatayvớicháu.Khôngphảichia taymãimãiđâu,chỉ tạmtrong ít tháng thôi,đểôngcháu tamỗingườicóthểsốngđắpđổiquanhữngngàycuốiđônggiárétnày.Mấytiếngnữa ta sẽđếnParis.Cảđoànchúng ta còn lạimỗi conCapi thì cháunghĩchúngtacònlàmăngìđược?ConCapinghenhắcđến tênnó thìchạy lạingồi thẳng trướcmặtchúng

tôi.Nóđưachânlêntaichàotheokiểunhàbinh.Rồinólạiđểchânlêntrướcngựcnhưcốýnóirằngchúngtôicóthểtinởsựtrungthànhcủanó.Trong hoàn cảnh bây giờ, cử chỉ của con Capi không làm dịu nỗi xúc

độngtronglòngchúngtôi.CụVitalisdừnglạimộtchốc,đưatayxoađầunó,nói:- Con cũng thế, con làmột con chó tốt Capi ạ. Nhưng ở đời, lòng tốt

khôngnuôisốngđượcai!Phảicólòngtốtđểgiúpchonhữngngườiquanhtasống có hạnh phúc, nhưng cũng cần phải có cái khác nữa, mà cái ấy thìchúngtakhôngcó.CháunghĩchúngtacònlàmgìđượcvớimỗimìnhconCapi?Cháuhiểuđấychứ?Cháuhiểurằngbâygiờchúngtakhôngthểnàodiễntròđượcchứ?

-Thưaông,đúngnhưvậy.Diễntròthìlũtrẻranhsẽreohòchếgiễuchúngta,mặcdùvậymỗingày

chúng ta không thể kiếmnổi quá haimươi xu đâu!Với haimươi xumỗingàychúngtasẽsinhsốngrasao?Hơnnữanhữngngàymưa,nhữngngàytuyết,nhữngngàyrétto,màcóvẻnvẹnhaimươixuthìcoinhưkhôngcógì!-Thếcâyđàncủacháukhôngđượcviệcgìư?-Giáôngcóhaiđứabénhưcháuthìcólẽcũngkhôngđếnnỗinào,như

mộtgiàmộttrẻnhưhaiôngcháumìnhthìchảđượcviệcgì.Ôngcũngchưathậtgiàlắm.Nếuônggiàlụkhụhaymùlòathì…Nhưngkhốnnạnthay,ôngchỉmớilàôngbâygiờ,nghĩalàchưađủkhiếnngườitathươnghại.ỞParis,kháchquađườngđềuvộivàngđicôngviệccủahọ,muốnchohọđộnglòngthươngxótthìcólẽphảicóthânhìnhtảtơithảmhại.Vàphảibiếtngửatayxinkhôngngượngngùngxấuhổ.Điềuđóthìtrọnđờimãnkiếpôngvẫnchịuthôi,khônglàmđược.Chúngtaphảitìmcáchkháckia.Bởivậyôngđãsuynghĩvàquyếtđịnhnhưthếnày:Ôngsẽnhườngcháuchomộtnhàbầugánhtrẻconchođếnhếtmùađông.Hắnsẽmướncháuđánhthụcầmđồngthờivớinhiềutrẻemkhác.Khinhắcđếncâyđàncủatôi,tôikhônghềnghĩđếnchuyệnnhưvậy.Cụ

Vitaliskhôngđểchotôinóinốt,cụnóitiếp:-Phầnôngthìôngsẽdạythụcầm,vĩcầm,kènbị…cholũtrẻÝlàmviệc

ởcácđườngphốParis.ỞParisnhiềungườibiếtông,ôngđãởđâynhiều lần,ngaylúcôngđến

làngcháu, thì cũng từParismàđiđấy.Ôngchỉ cầnnóidạyđàn là tìm rathừachỗdạy.Chúngtasẽsốngđượcchỉmỗicáiôngmộtnơicháumộtnơithôi.Rồi thì trongkhidạyđàn thìôngkiếmhai conchómà tậpđểchúngthaythếconZerbinovàconDolce.Ôngtậpkhẩntrươngvàđếnmùaxuân,ôngcháumìnhlạilênđườngvàsẽkhôngrờinhaunữa,cháuRémiạ.Cóganphấnđấuthìrồithờivậnxấucũnghóatốt.Cóganphấnđấu,đóchínhlàcáiôngđòihỏiở cháuhiệnnay, đồng thờiphải biết nhẫnnại chịuđựngnữa.Phảichịuthếítlâuthôi,saunàythìmọiviệcsẽtươihơn.Sangxuânchúngtalạisẽsốngcuộcđờitựdocủata.ÔngsẽđưacháuđisangĐức,sangAnh.Thếrồicháusẽtrưởngthành,đầuócsẽmởmangra.Ôngsẽdạycháulắmđiềuhayvàrènluyệncháuthànhconngườithựcsự.TrướcmặtbàMilliganôngđãhứanhưvậy.Ôngsẽgiữlờihứa.ÔngbắtđầudạytiếngAnh,tiếngPháp,[15]tiếngItaliechocháucũnglàđểchuẩnbịnhữngcuộchànhtrìnhấy.Vớituổicháumàbiếtđượcnhưvậycũngđãlàkhálắmrồi.Đólàchưakểcháuđã trởnênvạmvỡ rắnchắc.Rồicháuxem.BéRémiạ,chưaphải làhỏngcảđâu!

Sắpxếpnhưvậycólẽlàthíchhợpnhấtđốivớihoàncảnhchúngtôibâygiờ.Nhưngmànhữngphảnứngđầutiêncủatôiđâucógiốngnhữngýnghĩlúcbìnhtĩnhvềsau.Trongcácđiềuôngcụnói,tôichỉthấycóhaiđiều:Mộtlàsựchialy.Hailàthằngchabầugánhtrẻcon.Trongkhiđiquacáclàngmạc,cácđôthị,tôiđãtừnggặpmộtsốnhững

thằngchabầuđó.Chúngđiềukhiểnlũtrẻvớđượcđâyđóbằnggậy,bằnghèo.ChúngchẳnggiốngôngcụVitalismộtchútnào.Chúngđộcác,chúngbất

công,chúngkhó tính,chúngsayrượu lènhè,mồmcứ luôn luônvăng tục,tayluôngiơcaochựcđánh.Tôicóthểlọtvàotaymộtthằngchagớmghiếcnhưthế!Màcómaymắngặpmộtanhchủtốtđinữa,thìcũngvẫnlàmộtsựthay

đổi.Mẹnuôitôi,xongđếncụVitalisrồiđếnmộtngườikhácnữa.Tôiphảichịumãicáisốkiếpấyư?Tôikhôngbaogiờgiữđượcmộtngười

thânđểyêuthươngtrọnđờichăng?DầndầntôiđãthấyquyếnluyếncụVitalisnhưmộtngườichagià,mànay

cũngphảirờicụ.Thế là tôisẽkhôngbaogiờcóchahaysao?Khôngbaogiờcógiađình

haysao?Tôiphải luôn luôn làmmộtđứa trẻcôicút trênđờinàyư?Luônluônnayđâymaiđótrênmặtđấtmênhmông,khôngcóchỗnàodừngchânđỗbếnchăng?Tôicónhiềuđiềumuốnnóilạivớicụchủ,baonhiêunghẹnngàouấtức

cứtừtimtràolênmiệng.Nhưngtôinénxuống.Cụchủđãbảotôilàphảicógan,phảinhẫnnại.Tôimuốnvânglờicụđểcụkhỏiphiềnmuộnthêm,vảlại,cụkhôngcònđibêncạnhtôinữa.Hìnhnhưcụđoánbiếttôisắpnóigìvàsợnghenhữngđiềuấynêncụrảobướcđilênphíatrước.Tôitheocụvàgiâylátsauthìthầytròchúngtôivượtquamộtcáicầuđầy

bùnbắcquamộtconsôngnhỏ.Tôichưabaogiờthấycómộtcáicầulầylộiđếnnhưthế.Tuyếtphủlênmặtđườngthànhmộtlớpbùnsìnhlộiđếnmắtcá.Quakhỏicầuthìđếnmộtlàngcóđườngsáhẹplắm;khỏilàngấythìlại

đồngbằngnữa,nhưngđồngbằngmàngổnngangbaonhiêulànhàcửatồitànnghèokhổ.Trênđườngcái,xecộnối tiếpnhaungượcxuôi liênmiên.TôibướclênchogầncụVitalisrồiđibênphảicụ,cònCapithìbámsátgótchúng tôi.Lát sauhếtcảnh thônquê,chúng tôivàophốxávàđi trênmộtđườngphốkhôngnomthấyđằngcuối.Haibênđườngchạydàinhữngnhà

cửanhưngtồitàn,dơbẩn,xấuxíhơnởBordeaux,ToulousevàLyonnhiều.Ngườitacàotuyếtdồnlạiđâyđóthànhtừngđốngvàtrênmấyđốngtuyết

đensìvàcứngngắcấyhọvứttro,rauquảôivàrácrưởiđủthứ.Khôngkhísựcmùihôithối.Nhữngtrẻconchơingoàiphốtrôngxanhxaoquá.Nhữngchiếcxenặngnề chạy liên tiếp trênđường, lũ trẻnàyđều tránhmột cáchnhanhnhẹn,tưởngnhưkhôngcầnlưuý.TôihỏicụVitalis:-Đâylàđâu,thưacụ?-Parisđấy,cháuạ!-Paris…Cóthểnhưthếđượcchăng?Parisđấyà?Thếthìnhữngtoànhàcẩmthạchcủatôiđâu?Vàđâulànhữngkháchqua

đườngmặctoànnhunglụa?Saomàcảnhthựcxấuxítồitànđếnthế?ĐâylàthànhphốParisbaolâunaytôithiếtthamơướcà?Chaoôi!Thếmàđúngnhưvậyđấy.Thếmàởchốnnàytôisắpphảisống

hếtmùađôngxacụVitalis…vàxaconCapi.

XVII.MỘTÔNG“BẦUGÁNH”TRẺCONỞPHỐLOURCINE

Dùmọivậtxungquanhtôiđềucóvẻghêtởm,tôivẫntrốmắtnhìn.Tôihìnhnhưquêntìnhcảnhđánglocủamìnhđểnhìnngóxungquanh.Càngđi sâuvàoParis, nhữngđiều trông thấy càngxa lạ đối với những

mộngtưởngngâythơ,nhữngmơhuyềnướchãocủatôi.Mấyrãnhnướcvẫnđóngbăng.Bùntrộnlẫntuyếtvớibăngvụn,càngđisâuvàothànhphốcàngthấyđenngòm.Nhữngchỗnào lầyướt thìkhixecộđiquabùnbắnphềnphệtlêntừngmảngdày,chậpvàomặtkínhcáccửahàngtồitànvàdơbẩn.RõrànglàPariskhôngbìđượcvớiBordeaux.Chúng tôi đi đếnmột đường phố đông có vẻ khá hơn phố vừa đi qua.

Càngđi thìcàng thấycáccửahiệu tohơn,đẹphơn.Đimột lúc lâu thìcụVitalisrẽbênphảivàthếlàchúngtôiđivàomộtkhuphốhếtsứcnghèokhổ.Nhữngngôinhàcaovàđenxìmáitiếpmáitrôngnhưliềnnhau.Mộtdòngnướckhôngđóngbăngchảygiữađườngphốvàbấtchấphôithối,mộtđámngườiđôngđặcgiẫmlênnềnđườngnhầynhụamàđi.Tôichưabaogiờthấynhữnggươngmặtxanhxaovàngvõnhưgươngmặthọ.Cũngchưabaogiờtôi thấy trẻ con táo bạo như những đứa trẻ đang đi đi lại lại giữa nhữngngườikháchquađườngnày.Quánrượukhánhiều.Cónhiềungườiđànôngđànbàđứnguốngrượuvàgàothétinhỏitrướcmấyquầyhàngbọcthiếc.TôiđọcđượccáitênphốLourcineởgóctườngmộtngôinhà.Hình như cụVitalis đã có ý định sẽ đi tới chỗ này.Cụ đưa tay ẩy nhẹ

nhàngngườivướnglốicụ.Tôitheosátcụ.Cụbảo:“Coichừngkẻolạcôngđấy”.Nhưng lời dặn bảo ấy cũng bằng thừa. Tôi luôn luôn sát gót cụ vàmuốnchochắcchắnhơn,tôinắmchặtáocụ.Thầytròchúngtôiđiquamộtcáisânrộngvàmộtlốiđi,rồiđếnmộtthứ

hangsâumậpmờ,xanhxanh,cólẽởđấyánhnắngkhôngbaogiờlọtvào.Cáichỗnàycònxấuxí,còndễsợhơntấtcảnhữnggìmàtôiđãthấychotớiđây.Mộtngườiđươngsoiđènlồngđểmắcnhữngmiếngtãráchlêntường.CụVitalishỏihắn:-Garofolicónhàkhông?-Khôngbiết,cụcứlênxem.Cụbiếthắnởđâurồichứ?Đihếtthanggác

thìthấycửangaytrướcmặt.-Garofolilàngườibầumàôngđãnóichuyệnvớicháu.Hắnởđây.CụVitalisvừanóithếvừachỉthanggácchotôi;cácbậcthangtườngnhư

khoétvàotronglớpđấtsétướtvậy,bởivìnóbếtmộtlớpđấtcứng,trơntuột.

Đườngphố,ngôinhà,cáithanggác,chẳngcóchútgìlàmchotôiyênlòngcả.Vậycònôngchủthìrasao?Thanggáccóbốntầng.LênđếnđầucầuthangthìcụVitalisxôcáicửaở

trướcmặtvàthếlàthầytròchúngtôibướcvàomộtgianphònglớn,haynóichođúng,một thứvựachứakhá rộng,ởgiữaphòngcómộtkhoảng trốnglớn,bốnbênkêkhoảngmươicáigường.Tườngvàtrầnnhàkhôngthểnóilàmàugì:ngàyxưathìtrắngđấy,nhưngrồikhóiámvàovàbụibặmcáubẩnđủthứdínhlênlàmcholớpvôitôngoàihóađenđivàlỗchỗtừngmảngbịtróc rahaybị thủnghẳn.Trên tường,bêncạnhhìnhmộtcáiđầungườivẽbằngthancónhiềuhoavàchimkhắcchìm.CụVitalisvừabướcvàovừahỏi:-Garofoli,anhởxónàothế?Saokhôngthấyaicả?Lêntiếngđi,anh!Già

Vitalisđanggọianhđấy.Dướiánhsángtùmùcủangọnđèndầuhỏatreotrêntường,gianphòngcó

vẻvắngngườithật.Tuyvậy,sautiếngcụchủtôigọi,cómộtgiọngyếuớt,uểoải,mộtgiọngtrẻconcấtlêntrảlời:-NgàiGarofolikhôngcónhà.Haitiếngđồnghồnữangàimớivề.Đồngthờicáingườitrảlờichúngtôicũnglómặtra:đólàmộtchúbéđộ

mươi tuổi.Chú lêchânvềphíachúng tôi.Hình thùcủachúđộtnhiênđậpmạnh vào giác quan của tôi, đến nỗi ngày nay tôi vẫn như nhìn thấy chútrướcmặt.Nóichođúngthìchúkhôngcóthânmình:mộtcáiđầutotướngkhôngcânxứngvớiconngười,cáiđầuấytưởngchừngnhưgắnliềnvớiđôichânnhưcácbứcbiếmhọađượcưa chuộngmấynăm trướcđây.Cáiđầumangmộtvẻđauthương,mộtvẻdịuhiềnsâusắc;trongđôimắtcóẩnniềmnhẫnnạivàtoànthânconngườinói lênnỗingaongánchánchường.Hìnhthùnhưthếtấtnhiênlàkhôngđẹp.Nhưngkhônghiểusaonógâycảmtình,nóbắttaphảinhìn,phảingắmchứkhôngnỡquaymặtđi,vìởđôimắtto,ươnướt,âuyếmnhưmắtmộtconchó,ởcặpmôimấpmáynhưluônluônmuốnthổlộtâmtìnhấy,cómộtsứcgìquyếnrũchúngta.CụVitalishỏi:-Cháucóchắcrằngtronghaitiếngnữa,ôngchủsẽcónhàkhông?-Thưa cụ, chắc lắm.Hai tiếng nữa là đến giờ ăn,mà ngoài ngài ra thì

khôngcóaiphânphátbữaănđâu.-Thếthìnếuôngấycóvềsớmhơn;cháuthưarằngcóôngVitalisđến,

hẹnhaitiếngnữasẽtrởlại.-Haitiếngnữa,vângthưacụ.Tôitoanquaygótđitheocụchủthìcụcảntôilại:-Cháuhãyởđây.–Cụnói.–Cháunghỉngơimộtlátrồiôngtrởlạiđây.

Thấytôitỏvẻhoảnghốt,cụnóithêm:-Camđoanvớicháulàôngsẽtrởlại.Dùmệtmỏi,tôicũngcứmuốnđitheocụVitalishơn.Nhưngtôiđãquen

tuânlệnhkhicụbảo,nênđànhởlạivậy.TiếngchânbướcnặngnềcủacụVitalistrêncácbậcthangdộilêntớichỗ

chúngtôi.Chúbénghiêngtaivềphíacửanghengóng.Khikhôngnghethấygìnữa,chúquaylạihỏitôibằngtiếngItalie:-Anhlàngườiđồnghươngà?Từkhi theocụVitalis, tôiđãhọcvõvẽmấycâuItaliegọi là tạmđủđể

nghengườitanóichuyệnbằngthứtiếngấy.Nhưng nói thì còn tồi lắm nên tôi ít thích dùng. Tôi trả lời bằng tiếng

Pháp:-Khôngphải.-Ồ!–Chúbébuộtmiệngkêulênmộttiếngbuồnrầuvàđôimắttocủa

chúnhìntôichòngchọc.–Cũngkhôngsao!Giáanhlàngườicùngquêthìthíchhơn.-Cùngquêlàquênào?-Lucca.GiáanhlàngườiLuccathìtôiđượcbiếttintứcquênhà.-TôilàngườiPháp.-A!Thếcànghay.-AnhưangườiPháphơnngườiItalieà?-Không.Tôinói“cànghay”khôngphảivìtôimàvìanh.Bởivìnếuanh

là người Italie thì anh đến đây chắc là để làmviệc với ngàiGarofoli.Màngườitakhôngnói“cànghay”vớinhữngaiđịnhvàolàmviệcvớiôngbầunày.Nhữnglờiấylàmchotôikhôngyêntâmtínào.-Ngàiáclắmhaysao?Chúbékhôngtrảlờicâuhỏitrựctiếpấymàchỉnhìntôi;nhưngcáinhìn

kia lại cóýnghĩa rõ ràngghêgớmhơnbaonhiêu lờinói.Rồinhưkhôngmuốnkéodàicâuchuyệnấy,chúquaylại,đivềphíacáilòsưởilớnởcuốiphòng.Ở trong lòấymộtbếp lửa lớnnhómbằngnhững thanhgỗdỡnhàđang

cháyngùnngụt.Trênlửacómộtcáinồigangtođươngsôisùngsục.Đilạigầnlòđểsưởichoấm,tôinhậnthấycáinồikiacónhữngđiềuđặc

biệtmàthoạtđầutôikhôngđểý:mộtbênvungdínhchặtvàonồibằngbản

lềvàbênkiathìcókhóa;trênvungcógắnmộtcáiốngnhỏđểchohơitrongnồithoátra.Tháiđộcủachúbéđủlàmtôihiểurằngtôikhôngnênhỏitòmòvềngài

Garofoli.Nhưngcònvềcáinồinàythìsao?…-Tạisaophảikhóanồilại?-Đểtôikhỏimúcnướcxúpmàăn.Tôicónhiệmvụnấuxúp,nhưngông

chủkhôngtintôi.Tôikhônggiấunổimộtnụcười.-Anhcười!–Chúbébuồnbãnóitiếp.–Phảirồi,anhcườivìanhtưởng

tôi thamăn.Nhưngởvàocảnhtôi,cólẽanhcũngsẽthamănkhôngkém.Thựcrathìtôikhôngphảilàmộtthằngthamănmàlàmộtthằngđóirạc,mùixúpbốclêntừcáiốngnàycànglàmchocáidạdàylépkẹpcủatôicồncàodữdội.-NgàiGarofoliđểanhchếtđóinhưthếà?-Nếuanhvàolàmviệcvớingàiấy, thìanhsẽbiếtrằngởđây,ngườita

khôngchếtđói,ngườitachỉkhổvìđóithôi.Nhấtlàtôi,vìtôibịtrừngphạt.-Đúngđấy!Tôicóthểkểchoanhnghechuyệnấy.NếungàiGarofolisẽ

là chủ anh thì anh có thể lấy câu chuyện của tôi làmgươngđể giữmình.NgàiGarofolilàcậutôivàngàinuôitôilàmphúcđấy.Phảinóichoanhbiếtmẹ tôi làmộtbàgóavàcó lẽanhcũngđoán làbàcũngchẳnggiầucógì.Nămngoái,khiGarofoliđếnvùngtôitìmtrẻconthìôngtanóivớimẹtôiđểchoôngmangtôiđi.Mẹtôikhôngđànhlìatôi,nhưnganhhiểucho,tìnhthếbắtbuộcphảinhưvậythìbiết làmthếnàokhácđược.Tôinói tìnhthếbắtbuộcbởivìởnhà,anhemchúngtôilúcnhúcnhữngsáuđứamàtôilàlớn.Garofoli thíchbắt thằngLeonardohơn, thằngemkế tôiấy,bởivìnókhôingôcòntôithìxấuxí.Muốnkiếmratiềnthìkhôngđượcxấuxí.Nhữngđứaxấu xí chỉ kiếm ra đòn vọt và những lời chửi rủamà thôi.Nhưngmẹ tôikhôngchoLeonardođi.Bànói:“ĐànhphảichomộtđứađithìMattialàlớn,Mattiaphảiđi.ChúaphúcđứcđãchỉđịnhtrướcnhưvậytôiđâudámtráiýChúa”.Thế là tôi theocậu tôi.Chaoôi!Cáicảnhchia ly thật làcayđắng:anhbiếtchứ,phảirờibỏngôinhàthânyêu,phảixalìabàmẹtôiđangkhóclóc,cònembéChristina,nótrìumếntôihếtsứcbởivìnólàútvàtôiluônluônbồngbếnótrêntay;rồicòncácemkháccủatôi,còncácbèbạn,cònlàngquê.Tôicũngtừngnếmmùicayđắngcủacảnhchialyvàtôikhôngquênnỗi

đauthắtruộtthắtgankhinhìnthấylầncuốicùngcáikhăntrùmmàutrắngcủamáBarberin.ChúbéMattiakểtiếp:

-LúcrờikhỏinhàchỉcómìnhtôivớiGarofoli,nhưngtámngàysau,đoàntrẻconchúngtôilênđếnmườihaiđứa.VàchúngtôilênđườngđiPháp.Ôi!Conđườngmớidài làmsaođốivới tôivàcácbạncùngđi!Cả tôi lẫncácbạnđềubuồn rười rượi.Nhưng rồi chúng tôi cũngđếnParis.Lúcbấygiờchúng tôi chỉ còn lạimườimột đứa vìmột đứa đã nằm lại ở nhà thươngDijon.ĐếnParis,ôngchủchọnlọcphânloạichúngtôira:đứakhoẻmạnhthìchođilàmcôngvớithợlò,haythợcảtrongnghềnạoốngkhói,đứanàocơthểyếuchưalàmnghềđượcthìđihátrong,đànrongngoàiphố.Dĩnhiênlàtôikhôngđủsứckhỏeđểlàmnghề,vàhìnhnhưtôicũngxấuxíquá,cóđiđánhđàndạocũngkhôngkiếmđượcnhiều.VìvậyGarofoligiaochotôihaiconchuộtbạchđểtôimangđidiễutrướccáccửanhà,trongcáclốiđichongườitaxemvàđịnhmứcchotôimỗingàylàbamươixu.Ngàinói:“Chiềuvề,thiếubaonhiêuxuthìlĩnhbấynhiêuroiđó”.Kiếmchorabamươixuthìthật là khổ, nhưng ăn đòn thì lại càng khổ hơn, nhất là ngón đòn do tayGarofoliquật.Bởivậytôidốchếtsứcrađểcópnhặtchođủsốtiền.Mặcdùkhónhọc,vấtvảhếtsức,thườngthườngtôivẫnkhôngkiếmđượcđủsố.Cácbạnkháchầunhưluônluônkiếmđủ,tôithìluônluônhụtmức.CáiđólàmchoGarofoligiậndữ.Lãokêu:“Cái thằngngốcMattianày,khôngbiếtnólàmănthếnàoấy!”Cómộtđứabékháccũngmangchuộtbạchđidiễunhưtôi.Địnhmứcchonóđếnbốnmươixumàchiềunàonócũngmangvềđủsố.Nhiềukhitôiđicặpkèvớinóđểxemthửnólàmănrasao,nókhéoléotàitìnhhơn tôiở chỗnào.Nhờvậy tôihiểu tại saonókiếmbốnmươixudễdàng,còn tôichỉbamươixumàquáđỗichậtvật.Khicómộtônghaybàsangtrọngnàochotiềnchúngtôithìbaogiờbàấycũngnói:“Chocáiemdễthươngđó,khôngchocáithằngmalemkiađâu”.Cáithằngmalemđólàtôi.Tôi không thèmđi cặp với thằngbạn ấy nữa, về nhà bị đánhđòn thì thậtđángbuồnnhưng ra đườngbị người ta nói những câunhụcmạ trướcmặtmọingườithìlạicàngtộihơn.Anhthìanhkhôngbiếtcáikhổấyđâu,bởivìkhôngbaogiờngườitabảoanhlàxấuxí,nhưngtôi…Cuốicùngthấyrằngđánhđậpkhôngănthuagì,Garofolibèndùngmộtphươngphápkhác.Lãonói:“Từgiờmàđi,màyđemvềthiếumộtxuthìtaotrừmộtcủkhoaitrongbữaăntối,nghechưa?Damàygiàchịuđònnhưngcólẽdạmàynonchịuđói!”Nàyanh,cókhinàovìbịđedọamàanhlàmđượcviệckhônganh?-Ồ!Cáiđótùy.-Tôithìkhôngbaogiờ,vảlạitôicũngkhôngthểlàmhơncáimứctôilàm

chođếnlúcấy.Màkhichìatayraxintiền,tôicũngkhôngthểnóivớingườikhách:“Nếuôngkhôngchotôimộtxu thì tốinay tôikhôngcókhoaiăn”.Nhữngngườibỏtiềnrachobọntrẻconthìlạikhôngbỏravìnhữnglýdonhưthế.-Thếthìhọbỏravìlýdogì?Họchotiềnlàđểchomìnhđượcvuilòng

chứ?-Ôichà!Anhcònnontrẻngâythơquá!Ngườitachotrướchếtlàđểcho

vuilòngngườita.Ngườitacũngchotiềnmộtđứatrẻvìtrôngnóxinhxắndễ thương,vàđó là lýdoxácđángnhất.Người tachovìnhớ tớiđứaconngườitađãbỏhaynghĩtớiđứaconngườitaướccó.Ngườitacònchotrẻcontiềnvìngườitamặcấm,cònnóthìđứngrunlậpcậpdướicổngmộtnhàxe;đólàlòngtrắcẩn.Ồ!Tôibiếthếtnhữngcâuchuyệnbốthíấy,tôiđãcóđủthìgiờđểnhậnxét.Sống cái kiểu luôn luônbị ănbớt như thếđượcnăm sáu tuầngì đó thì

người tôi gầy rạc. Tôi hóa ra xanh xao vàng võ, xanh đến nỗi quanh tôingườitacứnói:“Coikìa,cáithằngbékianóchếtđóiđếnnơi”.Lúcấythìsựđauthươngđãlàmđượccáiviệcmàmặtmàytôikhônglàm

nổi, nó làm chomắt tôi sáng ngời và người tôi hóa ra đáng được chú ý.Ngườitrongkhuphốđâmrathươnghạitôi,chonêntuykhôngkiếmđượcnhiềuxuhơntrướclàmấy,nhưngtôilạikiếmđượckhithìmẩubánhmì,khithìmộtđĩaxúp.Đólàcáithờisungsướngcủatôi.Tôikhôngbịănđònnhiềunữa.Vàdùbữatốicóbịcúpkhoaithìcũngkhôngđếnnỗinào,vìbữatrưatôiđãliếmlápđượcchútítởngoàiphốrồi.Nhưngmộthôm,lãoGarofolibắtgặptôiđươngănmộtđĩaxúpởnhàbàhàngrauquả.Lãohiểuvìsaotôibịcúpkhoaimàkhôngthấykêurên.Thếlàlãoquyếtđịnhbắttôiởnhànấuxúpvàdọndẹpquéttướcchứkhôngđượcđirangoàinữa.Nhưngnấuxúpthìtôicóthểănvụng,chonênlãochếrakiểunồinày.Mỗibuổisớmtrướckhirađilãobỏthịtvàraucủvàonồi,đậyvungkhóalại,vàtôichỉcóviệcđun.Tôichỉhítđượcmùinướcxúpmàthôi.Cònmúcthìanhcũngthấyrằngkhôngthểnàomúcquacáiốngtíxíuấyđược.Tôimàxanhnhưtàuláthếnàylàtừlúctôiphảilàmbếpđấy.Mùixúpkhôngnuôiaiđược,nóchỉlàmchođóicồncàolên,thếthôi.Này,tôixanhxaolắmcóphảikhông?Vìtôikhôngraphốnữa,chonêntôikhôngđượcnghengườitabảochobiếtmàởđâythìkhôngcógươngsoi.Thuởấytôichưaphảilàngườitừngtrải,nhưngtôibiếtkhôngnênnóivới

ngườiốmrằnghọốmđểhọphảilosợ.Tôiđáp:-Không,tôithấyanhcũngthườngthôi,chảxanhgìhơnkẻkhác.-Tôibiết anhnói thếđểanủi tôi.Nhưngcàngbiếtmìnhxanhxao, tôi

càngthấythú,vìnhưthếcónghĩalàtôiốmnặng,màtôithìmuốnmìnhốmhẳn,ốmliệtra.Tôisửngsốtnhìnnó.Thằngbémỉmcười,nói:-Anhkhônghiểuýtôi.Đơngiảnlắm.Hễmìnhốmhẳnthìngườitachạy

chữa,hoặcngườitabỏmặcchochết.Nếuhọbỏtôichếtthìxonghếttấtcả

mọiviệc:hếtkhổvìđói,hếtkhổvìđòn.Vớilạingườitanóingườichếtđượclênởtrêntrời.Thếthìlúcấyởtrêntrời,tôisẽnhìnxuốngthấymẹtôiởquênhà.Ngượclại,nếuhọchămsócchotôithìhọsẽđưatôiđibệnhviện.Đibệnhviệnthìthíchlắm.Tôivốnsợbệnhviện,sợmộtcáchtựnhiên.Nhiềukhiđiđườngmệtquá

thấytrongngườinaonaokhóchịunhưsắpốmthìchỉcầnnghĩtớibệnhviệnlà tôi hồi sức, bước đi lên được ngay.NgheMattia nói thế, tôi kinh ngạckhônxiết.Nónóitiếp:-Chắcanhkhôngbiếtởbệnhviệnngườitasungsướngnhưthếnào!Tôi

đãnằmởbệnhviệnSainte-Eugénie.Ởđấycómộtôngbácsĩngườicaolớn,tócvàng, lúcnàocũngcókẹomạch trong túiáo.Kẹovụn thôi,kẹomạchvụnrẻtiền,nhưngcũngkhôngphảivìvụnmànókhôngngon.Rồithìcácdìphướcấy,họnóinăngvớimìnhdịungọtlàmsao!“Làmthếnàyconạ.Tộinghiệp!Conthèlưỡixemsao…”Tôiấyà,tôichỉthíchngườitanóingọtvớitôi thôi.Nghenhữnglờidịungọt, tôicảmđộngđếnứanướcmắtvàchínhlúcấylàlúctôisungsướngđấy.Ngốcquá,phảikhônganh?Chỉvìmẹtôiluônluôndịungọtvớitôi.Cácdìphướccũngdịungọtnhưvậy,lờithìkhácđấy,nhưnggiọngthìchảkhácgì,cũngêmnhưruvậy.Rồikhibệnhđãđỡthìcóxúpngonvà rượuvangnữa.Ởđây,khi tôibắtđầu thấykiệt sứcvìthiếuăn,thìtôithíchchílắm.Tôitựnhủ:“TasắpốmrồivàGarofolisẽđưatađibệnhviện”,ừphải!Ốmrồi.Ốmđủđãthấyđauđớnêẩmtrongngười,nhưngchưađủđểlàmbậnlãoGarofolichonênlãovẫngiữtôiởnhà.Khôngbiếtsaomànhữngngườicùngkhổkhóchếtthế!Cũngmaylàlãochưamấtthóiquenphạtđòntôicũngnhưphạtnhữngđứakhác,chonêncáchđâytámngày,lãođãnệnvàođầutôimộtgậynênthân.Lầnnàythìcólẽchắcchuyệnrồi đây.Đầu tôi sưng lên.Hẳn anh thấy cái u to trắng chợt này đấy chứ?Hômqualãonóicólẽđólàmộtcáibướu.Tôikhôngbiếtbướulàcáiquáigì,nhưngxemcáiđiệulãonóithìhìnhnhưnặnglắm.Hẵngbiếtrằngtôiđauđớnghêquá.Tôithấynhóitậndướichântóc,hơncảkhiđaurăngnữa.Đầutôinặngnhưquảtạtrămcân.Cónhữngphúttôimờmắt,choángvángngườivàđêmđến,tronggiấcngủ,tôikhôngthểkhôngrên,khôngla.Nhưvậytôitinrằngnộitrongvàibangàynữa,lãosẽphảiđưatôiđibệnhviện.Anhhiểukhông?Banđêmmàcómột thằngnhãikêu la thì phiền chonhữngngườikhác,màGarofolithìlãokhôngthíchbịlàmphiềnđầu!Lãonệntôicáigậylàphúcquá!Nàyanhnóithậtđi,tôiđãxanhxaolắmchưa?Nói thế rồi đếnđứng trướcmặt tôi,mắtnónhìn thẳngvàomắt tôi.Tôi

khônglýdogìnữađểkhôngnóithật.Tuyvậytôicũngkhôngdámnóithẳngtuộtcáicảmgiáckhủngkhiếpcủatôikhinhìnđôimắttosángnhưlửacháy,haimásâulõmvàcặpmôinhợtnhạtcủanó.

-Tôithấyanhốmnhưthếlàđángđibệnhviệnrồiđấy!-Cóthếchứ!Nóquỳcáichânmànóthườngkéolêxuống,nghiêngmìnhchàotôi.Rồi

tứcthờisauđó,nóchạyđếnbànăn,bắtđầulauchùi.-Nóichuyệnthếđủrồi,–nónói.–Garofolisắpvề,khôngkhéothìchưa

xongđâuvàođâucả!Anhchorằngtôiđãnhậnđủsốđònvọtđểvàobệnhviện thì có nhặt thêm ít nữa cũng không ích gì, hoài của đi thôi, có phảikhônganh?Ấybâygiờ tôicảm thấyđauđớnhơnmấy tháng trướcnhiều!Nhữngainói rằngviệcgì rồicũngquenđicả lànhữngngườinhân từ,họmuốnvỗvềanủikẻkhổthôi.Chúbévừanóichuyệnvừachâncaochânthấpđikhậpkhiễngquanhbàn

để xếp đĩa và thìa, nĩa. Tôi đếm thấy hai mươi cái đĩa: thế có nghĩa làGarofoli cai quảnhaimươiđứa trẻ.Nhưnggiườngchỉ cómườihai chiếc,chắclàhaiđứangủmộtgiường.Giườngmớikhổlàmsao!Khôngcóvảiphủgiường,chỉcónhữngchiếcchănmàuhunghung,cólẽmualạiởmộtchuồngngựanàođó,khinóđãquásờn,đắpchongựakhôngđủấmnữa.TôikinhhãihỏiMattia:-Ởđâuđâucũngđềuthếcảà?-Đâuđâulàđâuchứ?-Ởđâumàcónhữngôngbầumướntrẻconnhưthếnàyấy!-Tôibiếtđâuđấy!Tôichưahềđichỗnàokhác.Cònanhthìcốgắngtìm

chỗkhácđi!-Chỗnàobâygiờ?-Tôikhôngbiết,ởđâucũngđược,cũngcònkháhơnởđây.“Ởđâucũngđược”thìmơhồquá,vảlạitôibiếtlàmthếnàođểthayđổiý

địnhcủacụVitalis?Tôiđươngnghĩngợilungtung,chưatìmrakếgìhếtthìcánhcửabậtmở

rồimộtchúbébướcvào.Một taychúcắpcâyvĩcầm, taykiachúbêmộtkhúc gỗ dỡ nhà to tướng.Khúc này giống những khúc chụm vào lò bếp.Nhìnthấykhúcgỗ,tôibiếtGarofolilấycủiởđâuvàtiêutốngìvềkhoảnấy.Mattiađónchúbé,bảo:-Đưakhúcgỗchotao.Chúnàyđãkhôngđưacủi,lạicòngiấusaulưng.Chúnói:-Ồ!Khôngđâu!-Đưađây.Đểđunnồixúpchothậtnhừ,ngonhơn.-Màytưởngtaomangvềđểđunxúpđấyà?Taolàmchỉđượccóbamươi

sáuxu.TaotrôngvàokhúccủinàyđểlãoGarofolinhẹtayphầnnàotrongkhihỏitộitaovềkhoảnbốnxuthiếuhụt.-Chảcócủicànhnàomàđỡđược.Màyphảitrảbằngđònthôi.Hếtphiên

thằngnàyđếnphiênthằngkhác.Mattiacóvẻrấtácýkhinóimấycâuấy.Tưởngnhưnólấylàmthíchchí

vềcáihìnhphạtđươngchờbạnnó.Tôilấylàmngạcnhiênvềcáinétđanhácthoánghiệntrêngươngmặthiềnhậuđó.Saunàytôimớibiếtrằngsốngchungvớingườiđộcáclâungàythìngườitacũngcóthểhóanêntànnhẫn.GiờnàylàgiờtềtựucủalũtrẻnhàGarofoli.Sauđứabébêcủi,mộtđứa

khácvềvàsauđólàmười thằngkhác.Mỗiđứavàophòngđềumangtheonhạccụcủamìnhđếntreoởmộtcáiđanhđónglêntường,phíatrêngiườngnằm:thằngnàythìcáivĩcầm,thằngkiacáithụcầm,thằngnọcáiốngsáohaycáikènbị.[16]Nhữngđứachỉmangthúđidiễnchứkhôngphảilànhạcsĩthìgiúinhữngconchuộttúi,chuộtbạchvàotrongmộtcáilồng.Cótiếngchânnặnghơnđilênthanggác.Linhtínhbáochotôibiếtđólà

Garofoli.Mộtngườiđivào.Ngườiấy lùn thấpbướcđi loạngchoạng,vẻmặthốc

hác.HắnkhôngmặcquầnáokiểuItalie,hắnmặcmộtcáiáobànhtôxám.Cáinhìnđầutiêncủahắnhướngvềphíatôi.Mộtcáinhìnlàmchotôithấylạnhgáy.Hắnhỏi:-Cáithằngnhãinàyởđâura?MattiavộivànglễphépthưavớihắnnhữngđiềucụVitalisdặn.Hắnhỏi:-À!VitalisđếnParis.Lãoấytìmtaolàmgì?-Cháukhôngbiết.–Mattiađáp.-Taokhônghỏimày!Taohỏithằngkia!Tôikhôngdámnóithật.Tôibảo:-Cụchủtôisắpđến.Cụsẽtựnóichoôngbiếtcụmuốngì.-Thằngbénàyănnóikiêngdèđấy!MàylàngườiItaliephỏng?-Không,tôilàngườiPháp.KhiGarofolivừavàophòng thìcóhaiđứabéđếnđứngngaybêncạnh,

chờchohắnngừngnói.Chúngnómuốngìvớilãochủ?Tôitòmòtựhỏinhưvậyvàđượcgiảiđápngaysauđó.MộtthằngcấtcáimũdạtrênđầuGarofolirồiđemlạiđểnhẹnhàngtrên

giường;thằngkiavộivãmangghếđếncholão.Chúngnólàmnhữngviệcthông thườngấymộtcáchquánghiêmtrang,kínhcẩn,khiếnchongười tatưởngđólàhaichúhầuhươngđươngthànhkínhgiúplinhmụchànhlễ.Qua

nhữngviệcấy, tôi thấycácchúbésợGarofoliđếnchừngnào,bởivìchắcchắnlàchúngnólàmthếkhôngphảivìtrìumến.KhiGarofolivừangồixuống thìmột chúbékhácnhanhnhẹnmang lại

chohắnmộtchiếctẩulènđâythuốclá,đồngthờimộtchúthứtưđánhdiêmđưachohắn.Hắncầmquediêmvừadílênmiệngốngđiếuthìthét:-Sặcmùilưuhoàng,đồchóchết!–Vàvứtngayquediêmvàolòbếp.Chúbécótộivộivãchuộclỗi:chúđánhmộtquekhác,chờchonócháy

khálâumớidângchochủ.Nhưnglãochủkhôngcầm.Lãonói:“Khôngcầnmày,thằngngu!”vàlão

đẩymạnhnóra.Rồilãoquaylạimộtthằngbékhác,mỉmcườivớinó.Nụcườiấychắclàmộtânhuệđặcbiệt:-Diêmđây,Riccardo,béyêu!Béyêuvộivàngtuânlệnh.KhiGarofoliđãngồiyênvàtẩucủalãongúncháythìlãophán:-Các chú tiên đồng của ta ơi, bây giờ thì ta tính toán thôi nhé!Mattia

mangsổrađây!Garofolihạ cốmởmiệng làvì lãophúcđứcmà thôi, chứcócầngì lão

phảinói.Lũ trẻcứchằmchằmrìnhnhữngýmuốncủa lão,đếnnỗichúngđoánđượchếttrướckhilãolêntiếng.LãochưahỏidứtcâuthìMattiađãđặtratrướcmặtlãomộtquyểnsổnhỏđầyghétbẩn.Lãorahiệu,tứcthờithằngbéđưadiêmchưahếtmùilưuhoànglúcnãytiếnlạigần.-Màycòn thiếu taomộtxuhômqua.Màyhứahômnay sẽ trảbù.Thế

màymangvềbaonhiêu?Chúbéấpúngmộtlúclâu.Mặtchútáimétlại.Chúnói:-Cháuthiếumộtxu.-À!màyvẫnthiếuđồngxuấy,thếmàmàycứnhơnnhởnnhưkhôngvậy!-Khôngphảiđồngxuhômqua.Cháunóimộtđồngxuvềkhoảnhômnay.-Thếlàhaixuphảikhông?Màybiếtkhông,taochưathấyainhưmày.-Khôngphảilỗitạicháu.-Đừnggiảngâygiảdạinữa.Màybiếtcáilệrồi:cởiáora!Hairoivềđồng

xuhômqua,hairoivềđồngxuhômnay.Ngoàira,cúpkhoaivềcáitộitáotợncủamày.Riccardo,béyêu,conngoanlắm,conđángđượcthưởngcáitrògiảitrínày.Lấyroiđây.Riccardolàđứatrẻđãvộivãmangquediêmvừaýđếncholãolúcnãy.

Nóvớilấycáiroitreotrênvách,mộtcáiroingắn,códínhhaibăngdathắt

nhiềunútlớn.Tronglúcđó,chúbéthiếumộtxucởiáongoàivàtrậtsơmira,đểmìnhtrầntừvaiđếnthắtlưng.Garofolimỉmcườinhamhiểm,nói:-Hãyđợichút.Cólẽmàykhôngbịlẻloiđâu.Cáigìmàcóđôicóbạnthì

cũngthúcả.VớilạiRiccardocũngkhỏinhọccônglàmviệcnhiềulần.Bọntrẻđứngyênlặngtrướcmặtôngchủ,nghecâubôngđùatànnhẫnấy

thìphálêncườimộtlượt.Tiếngcườithậtgượnggạo.Garofolinói:-Đứanàocườitonhất,chắcđứaấythiếunhiềunhất.Đứanàocườitodữ

vậy?Tấtcảđềuchỉđứabémangkhúccủigỗđãvềtrướctiên.Garofolihỏi:-Nàythằngkia,màythiếubaonhiêu?-Khôngphảilỗitạicháu.-Từnayđứanàotrảlời:“Khôngphảilỗitạicháu”sẽđượcănthêmmột

hèongoàisốmànócóquyềnđượchưởng.Màyhụtbaonhiêu?-Cháumangvềmộtkhúccủi,khúccủitotướngkia.-Ừ,cũngkhôngphảilàtồi.Nhưngmàythửmanglạithằngchabánbánh

mì,bảonóđổibánhchomày,xemnócóđổikhông?Màythiếumấyxu?Thếnào,nóiđichứ?-Cháukiếmđượcbamươisáuxu.-Màythiếubốnxu,thằngkhốnnạn,thằngchếtvằm!Nhữngbốnxu!Thế

màmàycòndámdẫnxácvềđây,dámnhìnmặttao!Riccardo,béyêu,contốtphúclắm,consẽđượcgiảitríratrò,cởiáora!-Cònkhúccủi?-Chomàyđểxơitrưa.Câukhôihàinguxuẩnấy làmcho tấtcảđámtrẻkhôngbịphạtcười rộ

lên.TronglúcGarofolitrahỏithằngbéấythìcóđộchụcđứakhácvề.Chúng

lầnlượtbáocáokhoảnthunhậpcủachúng.Ngoàihaiđứabịxửphạtroivừarồi,cóbađứanữahụtmức.Garofolirênrỉkêulên:-Chúngnólànămthằngcướp,nócướpcủatôi,nóphánhàtôi.Ấy,rộng

lượngquáthìnhưthếđấy.Thửhỏibọnmày,taolàmthếnàomàmuađượcthịtngonkhoaibởchochúngmàyănnếuchúngmàykhôngchịulàmviệc?Bọnmàychỉthíchrongchơi.Đánglẽphảiđikhóclócvớinhữngkháchcảtinthìbọnmàylạithíchcườicợtvớinhauhơn.Chúngmàytưởngvờkhóctrongkhichìa tayraxin tiền thìkhôngbằngkhóc thựcsựkhiđưa lưngrachịuđònhaysao?Thôi,bỏáora!

Riccardocầmroitrongtay,cònnămtộinhânthìđượcxếphàngbêncạnh.Garofolinói:-Conbiếtchứ,Riccardo.Takhôngnhìnconvìnhữnghìnhphạtấy làm

chotađaulòng.Takhôngnhìnconnhưngtanghecon.Nghetiếngroivút,tabiếtđượcngọnroiquậtmạnhhayyếu.Béyêuơi!Hãyrắnsứcmàvụt,conlàmviệcvìmiếngăncủaconđấy.Nói xong, hắn quaymặt vào lò sưởi, làmnhư không thể nhìn được cái

nhụcấy.Còntôi,bịbỏquêntrongmộtxó,tôirùngmìnhvìcămphẫnvàcũngvì

ghê sợ.Conngười ấy sẽ là chủcủa tôiư?Hắn sẽ tựđịnhmứccho tôibamươihaybốnmươixu,nếutôikhôngmangvềđủsốthìtôiphảiđưalưngcho thằngRiccardovụt.Ôi!Đếnbâygiờ tôimớihiểu tạisao thằngMattianóiđếnchuyệnchếtmộtcáchbìnhtĩnhnhưthế!Khôngnhữngbìnhtĩnhmàlạicònaoướcthầmnữakia!Tiếng roi đầu tiên đét lên da thịt làm cho tôi trào nướcmắt.Tôi tưởng

người ta không để ý đến tôi, nên tôi không giữ gìn. Nhưng tôi nhầm.Garofolivẫnliếcmắtnhìntrộmtôi.Látsau,khihắnnóivềtôi,tôimớibiết.Hắnđưamộtngóntaychỉtôi,nói:-Thằngbénàytốtbụng.Hắnkhôngnhưlũkẻcướpchúngbay,cứcười

đùatrênnướcmắtcủabạn,cườicảtrênsựbuồnphiềncủatao.Ướcgìnólàbạncủachúngmàyđểlàmgươngchochúngmàythìtốtquá.“Làbạncủachúngmày”,mấytiếngấylàmchotoànthântôirunlẩybẩy.Đếnroithứhai,nạnnhânkêulênmộttiếngthêthảm,roithứba,tiếngthét

củanóxéruộtxégan.Garofoliđưataylên,tứcthờiRiccardodừngtaylại,ngọnroivẫngiơcao.

Tôi tưởng thằngchủmuốn tha,nhưngkhôngphải.Hắnvẫnngọtngàonóivớinạnnhâncủahắn:-Màyhẳnbiếtnhữngtiếngkêurênlàmchotaođauruộtchừngnào!Roi

xédamàynhưngtiếngthétthìxélòngtao,màycũngbiếtchứ?Vậytaobáochomàybiết thétmỗitiếngthì taothêmmộtroivàđólàlỗi tạimày.Liệuđừnglàmtaoốmvìbuồn.Nếumàycómộtchúttìnhthương,mộtchútlòngbiếtơnđốivớitaothìmàycắnrăngngậmmiệngmàchịu.NàoRiccardo!Riccardovungtayvàhaicáibăngdalạiquậtxuốnglưngthằngbékhốn

khổ.Nókêu:-Mẹơi!Mẹ!Maysaotôikhôngphảichứngkiếnnhiềuhơnnữa,vìlúcấycụVitalisđẩy

cửabướcvào.Tiếngkêuthétvọngxuốngthanggácđãmáchchocụbiếtcái

gì,nênthoángnhìn,cụđãhiểuhết.CụxôngđếngiậtngọnroitrêntaythằngRiccardo, rồi quayphắt lạiGarofoli, cụkhoanh tayđứng sừng sững trướcmặthắn.Mọiviệcxảyranhưchớpnhoáng,làmchoGarofolisữngsờ.Nhưngsau

đó,hắntrấntĩnh,lấylạinụcườingọtxớtthườnglệ,mànói:-Cụthấycógớmkhông?Cáithằngbérõác!-Thậtlàmộtsựnhụcnhã!–CụVitalisthét.-Ấytôicũngbảothế!-Thôiđừngcónhănnhóvờvịtnữa.–Cụchủtôidằnmạnh.–Anhthừa

biếtlàtôikhôngnóivớithằngbéấy,mànóivớianh.Ừ!Dàyvòhànhhạmộtlũtrẻbấtlựcnhưthếnàythìquảlànhụcnhã,hènnhát!Garofoliđổigiọng:-Ônggiàđiênrồikìa,việcgìđếnông?-Đếnlắmchứ!Đếncảsởcảnhsátnữachứlị!-Cảnh sát? –Garofoli thét lớnvàđứngdậy. –Ông, ôngđòi đưa tôi ra

cảnhsátà?-Ừ,tađấy.–Cụchủtôitrảlời.Sựgiậndữcủatênbầukhônglàmôngchủlùibước.ThằngGarofolidịu

giọngvàmỉamai:- Này cụ Vitalis đừng có lên mặt hăm dọa phát giác tôi, tôi cũng có

chuyệnđểphátgiác.Rồixemaisẽnhọclòngnào?Tấtnhiênlàtôikhôngđibáo với cảnh sát; công việc của cụ không liên quan gì đến sở cảnh sát.Nhưngcónhữngngườikhácngườitachúý.Nếutôichỉđếnmáchvớihọcáiđiềutôibiết,nếutôichỉnóiramộtcáitên,mộtcáitênthôi,thìaisẽphảitìmchỗchônvùisựnhụcnhãcủamìnhnhỉ?Cụchủtôilặngngườimộtlúc,khôngtrảlời.Cụcũngcólàmmộtchuyện

nhụcnhãư?Tôisữngsốt.TôichưahếtkinhngạcvềnhữngcâukỳquáicủathằngGarofolithìcụđãnắmtaytôi:-Đitheoông.Cụnóithếrồilôitôitheoraphíacửa.ThằngGarofolivừacườivừanói:-Này,này!Bỏquađithôicụnhé,cụđịnhđếnnóivớitôiviệcgìnào?-Takhôngcógìnóivớianhnữa.-Và,khôngthêmmộttiếng,khôngngoảnhlại,cụđixuốngthanggác,tay

vẫndắttaytôi.Tôibướctheocụ,ngườithấynhẹnhõmmộtcáchlạlùng…ThếlàtôithoátcáinạnthằngGarofoli!TôimuốnômhôncụVitalis,nhưng

khôngdám.

XVIII.MỎĐÁGENTILLYKhicònđitrongđườngphốcóđôngngườiqualại,cụVitaliskhôngnói

nănggìcả.Đượcmộtlát,thầytròchúngtôiđếnmộtngõvắngvẻ,cụVitalisbènngồiphịchxuốngmộttrụđá.Mấylầncụđưataybóptrán,nhưthếnghĩalàcụđươnglúngtúng.-Khẳngkhái vàhàohiệp thì đẹp thật, – cụnói như tựnói vớimình, –

nhưngcũngvìthếmàbâygiờchúngtaphảilangthangtrênđườngphốParis,khôngmộtxudínhtúi,khôngmộtmẩubánhlótlòng.Cháucóđóikhông?-Từlúcănmiếngbánhôngchosớmnaymãiđếnbâygiờ,cháuchưacó

chútgìtrongbụng.-Thếthì tốinaycháucócơngủđóiđấy, tộinghiệpquá!Màcũngchưa

biếtngủvàođâunữachứ!-ThếratrướcôngđịnhngủnhàlãoGarofolià!-Ôngđịnh:cháuthìngủlạiđó,cònông,ví thửhắnthuêcháuvàimươi

phờrăngtrongmùađôngnàythìtrướcmắt,phầnôngcũngđỡlo.Nhưngthấycáchhắnđốixửvớitrẻcon,ôngkhôngtựchủđược.Cháucũngkhôngthíchởlạivớihắn,phảikhông?-Ôichao!Ôngtốtquá!-Lòngông lão cùbất nàyvẫn chưanguội lạnhhẳn.Nhưngkhốn thay!

Lãođã tính toánđúngmàlòng lão lại làmsaicảđi.Tabiếtđivềđâubâygiờ?Đêmđãkhuya,cơnrétcódịuđichútítsovớilúcbanngày,thìbâygiờtrở

lạigaygắt,buốttậnxương.GióthổitừphươngBắc,đêmnaysẽrétcắtda.CụVitalisngồikhálâutrêntrụđá,còntôivớiconCapithìđứngyênlặngtrướcmặtcụ.Cuốicùngcụđứnglên.-Tađiđâu?–Tôihỏi.-ĐiGentillyđểcốgắngtìmmộtcáimỏđátrướcđâytađãngủlại.Cháu

cómệtkhông?-CháuđãđượcnghỉởđằnglãoGarofoli.-Khổlàôngchưahềđượcnghỉvàđãkiệtquệrồi.Nhưngmặcnó,cũng

phảiđichứbiếtlàmthếnào.Nàotađilênđi,cáccon!Đólàcâunóikhivuivẻcụthườngdùngvớitôivàmấyconchó,nhưngtối

hômnay,cụnóicâuấymộtcáchbuồnrầu.ChúngtôilạirađitrêncácđườngphốParis.Đêmtốiđen,cácngọnđèn

khí[17]bịgióthổivậtvờkhôngsoitỏmặtđường.Mỗibướcmỗitrượttrênrãnhnướcđóngbănghoặctrênnhữngtảngbăngđóngởvỉahè.CụVitalis

nắmtay tôi,cònconCapi thìchạy theobênchâncụ.Chốcchốcnó tụt lạisau,bớimộtđốngrácđểtìmxemcócáixươnghaymẩubánhnàokhông,vìnócũngđóicồngancồnruột.Nhưngrácrướibịmắccứngtrongbăng,cólụclọicũnghoàicôngthôi!Thếlànócụptaixuốngđitheochúngtôi.Phốlớnrồiđếnphốnhỏ,phốnhỏchánrồiđếnphốlớn,cứnhưthếchúng

tôiđimảimiết.Nhữngngườikháchquađườngthưathớtnhìnchúngtôicóvẻngạcnhiên.Tạiáoquầnchúngtôihaytạidángđimệtmỏimàhọchúýnhỉ?Chúngtôigặpcảnhsátthìcảnhsátquayquanhchúngtôirồidừnglạiđưamắttheodõi.Khôngnóikhôngrằng,ngườicúigậpxuốngcụVitaliscứviệcđi.Rétthế

màtaycụnóngbỏngtrongtaytôi.Hìnhnhưcụrun.Mộtđôikhicụdừnglạitựavàovaitôimộtchútvàlúcđótôithấytoànthâncụrunbầnbật.Thườngngày,tôiítdámhỏihancụ,nhưnglầnnàytôiphácáilệấy,vảlại

tôi thấyhìnhnhưcầnphảinóivới cụ là tôiyêumếncụ,hay ítnhất là tôimuốngiúpcụđượctígì.Thừadịpcụdừnglại,tôinói:-Thưaông,ôngốmthìphải?-Ông cũng e như thế.Dù không ốm thì cũng là quámệt.Những ngày

đườngvừaquathậtlàquádàiđốivớituổitáccủaông,vàcáirétđêmnaythìsứcgiàkhólòngchịuđựng.Ôngcầncómộtcáigiườngêmấm,mộtbữaăntối trongphòngkíngió,bêncạnh lòsưởi tốt.Thếnhưngcáccáiấyđều làchuyệnmộngmịcả.Tađilênthôi,cáccon!Đi lên!Chúngtôiđãrakhỏi thànhphốhaynóichođúnglàrakhỏikhu

vựcnhàcửa.Chúngtôiđi,khi thì lọt thỏmgiữahaidãy tườngdài,khi thìchơi vơi trongkhoảngđồng trống.Chúng tôi đimãi.Không cònkháchđiđường, không còn cảnh sát, không còn đèn lồng, đèn khí nữa. Chỉ thỉnhthoảng,đâyđómộtkhungcửasổle lóiánhđènvàluônluôntrênđầumộtkhoảngtrờixanhthẫmđiểmvàivìsaothưa.Giócàngthổimạnh,thổiráttừphíasaulưng.Tuyvậy,vìtayáocủatôiđứtđườngchỉ,nóluồnvàochỗhởvàchạydọctheocánhtay,làmchotôirétquá.Mặcdùtrờitốivàđườngxádọcngangchằngchịt,cụVitalisvẫnđitheo

hướngcủamình,nhưmộtngườithôngthuộcđườngsá.Tôicứbướctheocụ,khônglogìlạcđường,chỉlokhôngbiếtbaogiờmìnhmớitớiđượcchỗcáimỏđákia.ThìnhlìnhcụVitalisdừnglại.-Cháucóthấymộtlùmcâykhông?–Cụhỏi.-Cháuchảthấygì.-Cháukhôngthấymộtđốngđensìà?Tôinhìnratứphíatrướckhitrảlời.Chắcchúngtôiởgiữađồngbằng,vì

tầmmắttôimấthúttrongbóngđêmmờmịt,khônggặpcâycối,nhàcửagìchắnlốicả.Quanhchúngtôilàkhoảngtrống.Khôngmộttiếngđộng,ngoàitiếng gió rít là là mặt đất trong những bụi cây cối không nom thấy. CụVitalisnói:-Chaoôi!Ướcgìôngcócặpmắtcủacháu!Ôngtrôngnhòaracả.Cháu

nhìnthửđằngkiaxemnào.Cụđưataychỉthẳngratrướcmặt,rồikhôngnghethấytôinóigìcả,–tôi

khôngdámnóilàkhôngtrôngthấygì,–cụlạiđilên.Chúngtôilặngimthêmmấyphút,rồicụdừnglạilầnnữavàhỏitôixem

cóthấylùmcâykhông.Tôibắtđầuthấykhôngyênlòngvàthoángthấylosợ.Giọngtôirunrunkhitôitrảlờicụchủrằngtôikhôngtrôngthấycáigìcả.Cụchủhỏi:-Cháusợnênquángmắtđó!-Cháucamđoanvớiônglàcháukhôngthấycâycốigìcả.-Khôngcóvếtbánhxelớn?-Khôngthấy.-Talạcđườnghaysaonhỉ?Tôikhôngđáp,vìtôicóbiếtđườngnàolốinàođâu.-Tahãyđidămphútnữa.Chừngđónếuvẫnkhôngthấycâycốigìthìta

quaylạivìhẳnlầmđường.Khibiếtcó thểchúng tôi lạcđường thì tôicảm thấykhôngcònhơi sức

đâumàđiđượcnữa.CụVitaliskéotaytôi:-Thếnào?-Cháuđikhôngnổinữa.- Chứ còn ông, dễ cháu tưởng ông cõng cháu được? Sở dĩ ông không

khuỵuhai chânnày làvìôngbiết rằngnếuôngcháu tangồixuống thì sẽkhôngđứnglênđượcnữavàchếtréttạiđây.Thôi,gắnglênđinào!Tôibướctheocụ.-Đườngcóvếtbánhxesâukhông?-Tuyệtnhiênkhôngcó.-Thếthìphảiquaylại.Ngọngiótrướcđâythổisaulưng,bâygiờđậpvàomặtmạnhquálàmtôi

ngạtthở.Tôithấybuốtnhưbịbỏng.Lượtđi,chúngtôiđicóchậm,lượtvề,lạicàngchậmhơn.CụVitalisbảo:-Khicháu thấycónhữngdấubánhxe thìbảochoôngbiết.Conđường

đúngnóởbêntrái,cócộtchỉđườngởchỗngãba.Chúngtôichốngchọivớigió,đinhưthếtrongmườilămphút.Trongcảnh

đêm tĩnhmịch, tiếng chân chúng tôi dội vang trên đất rắn. Dùmỗi bướcnhíchchânmỗithấytrongngườirờirã, thếmàbâygiờchínhtôi lại lôicụVitalisđi tới.Tôigươngmắtcố tìmvềphía trái, lòngphậpphồng lo lắngxiếtbao!Bỗngmộtchấmđỏlóelêntrongbóngtối.Tôichỉtay,nói:-Cóánhđènkia.-Đâu?-CụVitalisnhìntheohướngtaytôi.Mặcdùánhđènkhôngcáchxalắm,

cụvẫnkhôngtrôngthấy.Nhờđó,tôibiếtrằngmắtcụđãmờđi,vìthườngngàycụnhìnrấtxavàrấttinhtrongđêmtối.-Ánhđènmàlàmgì!–Cụnói.–Đólàđènchongtrênbànmộtngườilàm

việckhuyahaytrêngiườngmộtkẻhấphối,chúngtakhôngthểđếngõcửanhàhọ.Ởnôngthôn,banđêmtacóthểxinngủnhờđược,chứquanhvùngParisthìđừnghòngngườitamởcửachochúngta.Cứđithôi!Chúngtôiđimấyphútnữa.Rồitôithấylờmờhìnhnhưcómộtconđường

đâmngangquađườngchúngtôiđi,vàởgócđườngcómộtvậtgìđenđencólẽlàcáicộtchỉđường.TôibuôngtaycụVitalisđểđinhanhhơn.Conđườngđóđầynhữngvếtbánhxesâulõm.-Cáicộtchỉđườngởđâyrồi.Vàcónhiềuvếtbánhxe.-Cháuđưatayđây.Thoátnạnrồi.Tađinămphútnữalàtớimỏđá.Nhìn

kỹthử,chắccháutrôngthấylùmcâyrồi.Thấycómộtđámđen, tôinói là tôinhậnrabóngcây.Hyvọngđemlại

sứclựcchongườita,chânbớtnặng,đấtdướichâncũngbớtrắnđi.TuycụVitalisnóinămphútnhưngsaomàtôithấydàidằngdặcnhưbất

tận.Cụdừnglại,nói:-Chúngtađiconđườngđúngnàyđãhơnnămphútrồiđấy.-Cháucũngnghĩthế.-Nhữngvếtbánhxevềđâu?-Đithẳng.-Lốivàomỏởbêntrái,chúngtađãđiquamàkhôngnhìnthấy.Đêmdày

thếnày,cáiđócũnglàthườngthôi.Tuyvậy,giánhậnthấydấubánhxethìtađãsớmbiếtngaylàtavượtquanơitatìmrồi.-Cháunóichắcchắnlàdấubánhxekhônghềrẽvềbêntaytrái.-Thôiđược,cứphảiquaytrởlại.

Mộtlầnnữa,chúngtôilạiquaylui.-Cháucóthấylùmcâykhông?-Cóởbêntráiđấy.-Còndấubánhxe?-Khôngcó.-Tamùrồichăng?–CụVitalisvừanói,vừađưataydụimắt.–Giờchúng

tacứnhằmthẳnglùmcâymàđitới.Cháuđưatayôngnắm.-Cómộtbứctườngcao.-Đólàmộtđốngđá.-Không.Đúnglàmộtbứctường,ôngạ.Điềutôinóirấtdễthẩmtra,bởivìchúngtôiđứngcáchbứctườngcómấy

bước.CụVitalisbướctới,vànhưkhôngtinởđôimắt,cụáphaibàntaylêncáivậttrởngạimàtôigọilàbứctườngcòncụgọilàđốngđáấy.Cụnói:-Bứctườngthật.Đáxếpđềuđặnvàsờthấycóvôihồ.Thếcổngđivàoở

đâu.Cháucốtìmchoradấubánhxe.Tôicúisátđất,mentheotườngđichođếncuốimàchẳngthấyvếtxenhỏ

nàocả.Tôi trởvềchỗcụVitalisđứngrồiđingượcđầukia.Kếtquảcũngthế: đâu cũng là tường, trên tường không cómột khoảng trống, dưới đấtkhôngmộtconđường,mộtrãnhđấthaymộtdấuvếtgìchứngtỏlàcólốiđivào.-Cháuchỉthấynhữngtuyếtlàtuyết!Tìnhcảnhcủachúngtôibâygiờthậtlàkhủngkhiếp.Chắclàcụchủtôiđã

lầmđườngvàcáimỏđácụtìmkhôngphảiởchỗnày.KhitôinóitôikhôngtìmravếtbánhxethìcụVitalislặngngườiđi,không

nóigìcả.Rồiđặttaylêntườngmộtlầnnữa,cụsờsuốttừđầunàyđếnđâukia.ConCapikhônghiểugì,sủalênmộtcáchnônnóng.TôilầnbướctheosaucụVitalis.Tôinói:-Cóphảitìmxahơnnữakhông?-Không.Mỏđãbítrồi.-Bítrồi?-Ngườitađãbítlối,khôngthểđivàođượcnữa.-Thếthìlàmthếnàobâygiờ?-Làm thếnào?Ừ, làm thếnào?Ôngcũngchẳngbiếtnữa.Đànhchếtở

đây.

-Chaoôi!Ôngơi!-Ừ, cháu không đành chết! Cháu còn bé quá, cháu ham sống. Thế thì

chúngtahãyđilên.Cháuđiđượckhông?-Cònông?-Khiôngkhôngđiđượcnữa,ôngsẽquỵnhưmộtconngựagià.-Điđâu?-TrởvềParis.Gặpcảnhsát,chúngtasẽnóihọdắtchúngtađếnsởcẩm.

Ôngmuốn tránhcáiviệcấy,nhưngđâunỡđểcháuchết rét.Đi lênđi,béRémi,đilênđicon,hãycanđảmlên!Thế làchúng tôingược trở lạinhữngđoạnđườngchúng tôivừađiqua.

Mấygiờđêmrồi?Tôichảđoánđược.Chúngtôiđiđãlâu,lâulắm,màlạiđichậm.Nửađêm rồi chăng?Hay làmộtgiờ sáng?Trờivẫnmộtmàuxanhsẫm,khôngtrăng,chỉvàiôngsaolưathưavàcóvẻnhưbéhơnngàythường.Gióđãkhônglặng,còn thổimạnhgấpbội.Giócuốnbụi tuyết lênhaibênmépđườngvàquấtvàomắtchúngtôi.Quanhànàocũngthấytốimòvàkínmít.Tôinghĩ lanmanrằngnhữngngườinằmngủấmápgiữachănnệmởtrongkianếubiếtchúngtôirétlạnhđếnnhưthếnàyhọsẽđứngdậymởcửachovào.Đinhanhthìcũngđỡrét,nhưngcụVitalisvừađivừathởdốc,chânbước

rất khó khăn. Cụ thở phì phò như vừamới chạy xong. Tôi hỏi cụ thì cụkhôngđáp,cụlấytaychậmchạprahiệuchotôibiếtlàcụkhôngnóiđược.Từthônquêchúngtôiđãtrởvàothànhphố,nghĩalàchúngtôiđigiữanhữngbứctườngtrênđấythỉnhthoảngcómộtngọnđènlồngđuđưa,tiếngdâysắtkêuloảngxoảng.CụVitalisdừnglại.Tôibiếtlàcụđãđuốisức.Tôinói:-Đểcháugõcủamộtnhànàođấythửxemôngnhé!-Khôngnên.Ngườitakhôngmởcửađâu.Nhữngngườitrồnghoa,trồng

raucủởđâybanđêmngườitakhôngthứcdậyđâu!-Cứđinữathôi.Nhưngcụcónghịlựchơncósứclực.Điđượcmấybước,cụdừnglạinữa.

Cụnói:-Ôngphảinghỉmộttí.Ôngkiệtsứcrồi.Quãngấycómộthànggiậu,cócổngmở.Mộtđốngphânbóntovunthẳng

lên, cao hơn hàng giậu. Người ta thường thấy những đống phân như thếtrongmấyvườntrồngrau.Gióthổiquađốngphânlàmkhôlớprơmphủmặtvàvungvãixuốngđườngkhánhiều, thànhmột lớpdàyởngaydướichângiậu.CụVitalisnói:

-Đểôngngồixuốngchỗnày.-Ôngcónóihễtangồixuốngthìtasẽrétcóngđivàkhôngbaogiờđứng

dậyđượcnữacơmà?Khôngtrảlời,cụrahiệubảotôidồnđốngrơmvàosátcửavàcụđểrơi

ngườixuốngcáiổrơmấychứkhôngphảilàngồixuống.Răngcụđánhvàonhaucầmcập,toànthâncụrunlẩybẩy.Cụnói:-Mangthêmrơmlạiđây.Đốngphânsẽchegióchochúngta.Chegióthìđúng,nhưngđốngphânkhôngcheđượcrét.Tôicốhếtsứcthu

nhặtrơm,dồnlạichocụVitalis.Xongtôiđếnngồibêncạnhcụ.Cụbảo:-Cháudịchsátvàongườiôngđi,vàômlấyconCapivàolòng.Nósẽsan

chocháumộtíthơiấm!CụVitalis làngườitừngtrải,cụbiếtrằngtronghoàncảnhchúngtôi lúc

bấygiờ, cái rét có thể làmchết người như chơi.Cái việc cụ làmnhưvậychứngtỏlàcụđãhoàntoànkiệtsức.Đúnglàcụđãkiệtsức.Mườilămhômnay,ngàynàocụcũnggắnggổquá

sứcmình.Chonênkhicáimệtnhọchômnaychồnglênbaonhiêusựnhọcnhằnmấyhômtrướcthìsứccụđãquỵ,khônggượngđượcnữa.Đãgiàyếu,lạigắngsứcquácònthêmđóikhátthiếuthốnđủđiều,cụđãkiệtquệ.Cụtự lượngbiếtsứcmìnhchăng?Điềuđókhôngbaogiờ tôibiếtđược.

Chỉthấykhitôicuốnrơmvàongườivàdịchsátbêncụ,thìcụcúixuốngmặttôivàhôntôi.Đólàlầnthứhaicụhôntôivàcũnglàlầncuốicùng.Rétítthìthườnglàmchongườibịrétkhivàogiườngcứrunvàkhôngngủ

được.Rétnhiềuvàkéodàithìlạilàmchongườibịrétởgiữatrờimêmantêliệt.Đólàtrườnghợpcủachúngtôi.TôivừanépvàongườicụVitalisthìmắt

ríulại,cơthểrãrời.Cốmởmắtkhôngđược,tôitựcấuvàotaytôirấtmạnh.Nhưngdathịt tôicũngtêdạicảrồi,chonêncấuhếtsứcmớithấyhơiđaumộttí.Tuyvậytôicũnghơitỉnhlạimộtchútvànhìnnhậntìnhhìnhđượcphầnnào.CụVitalistựalưngvàocổngngồithởhổnhến,thởrấtmệtnhọc,hơithởngắnvàdồndập.ConCapithìngồilênđùitôi,vùiđầutrongngựctôimàngủ.Trênđầuchúngtôi,gióvẫnthổilàmrơirơmlênngườithầytròchúngtôi,nhưnhữngchiếclákhôlìacành.Ngoàiđườngkhôngcómộtbóngngười.Gần,xa,chungquanhchúngtôicảnhvậttrầmmặcvàvắnglặngnhưởcõichết.Cảnhvắnglặngấykhiếnchotôiđâmsợ.Sợgì?Tôikhôngbiết.Mộtnỗi

sợhãimơhồlẫnvớimộtnỗibuồnvôhạnlàmchonướcmắttôichảygiàngiụa.Tôicảmthấyhìnhnhưtôisắpchếttạichỗnày.

Nghĩđếnsựchếtchóc,tôilạinhớlàngChavanon.MáBarberintộinghiệp,máơi!Conchếtmàkhôngthấymặtmá,khôngđượcnhìnlạingôinhàmẹcon mình, mảnh vườn nhỏ của con! Trí tưởng tượng của tôi mới ngôngcuồnglàmsao!Mớinghĩnhưthế,tôiđãthấymìnhtrởvềđứngtrongkhoảngvườn:mặt trời sángrực, tươivui,ấmáp;cây trường thọnởnhữngnụhoavàng; chim sáo hót trong bụi; trên hàng rào gai, má Barberin đang phơinhữngquầnáovừagiặtởconsuốirócráchtrênsỏi.Bỗng nhiên, trí của tôi lại rời bỏ Chavanon để đến thuyền Thiên Nga.

Arthurngủtrêngiường.BàMilligancònđangthaothức,nghetiếnggiógào,bàtựhỏikhôngbiết trongcơnrétmướtthếnày, thằngRémiphiêudạtnơiđâu.Rồimắttôilạiríulại,timtôiliệtdần,tôicảmthấymìnhđươngngấtđi.

XIX.LISEKhitôithứcdậythìthấymìnhnằmtrêngiườngvàmộtngọnlửalớnlàm

sángcảgianphòng.Tôinhìnquanhbốnphía.Tôichưahềđếncáiphòngnày.Tôicũngkhôngquenaitrongđámngười

vâyquanhtôi:mộtngườiđànôngmặcáoxámđiguốcmàuvàngvàbabốntrẻem,trongđócómộtemgáinăm,sáutuổi.Embétrốmắtnhìntôi.Mắtnólạlắm,mắtnóbiếtnói.Tôinhỏmdậy.Mọingườivồnvãxúmquanhtôi.Tôihỏi:-CụVitalis?Mộtthiếunữ,chừngnhưlàchịcảcủamấyđứaembéấynói:-Nóhỏibốnó.-Khôngphảibố,đólàchủtôi.Cụấyđâurồi?Capiđâu?GiánhưcụVitalislàchatôithìchắchọsẽdèdặthơnkhibáotinvềcụ.

Nhưngcụchỉlàôngchủ,chonênngườitachorằngcóthếnàocứnóithếấychotôinghe.Vàhọchotôibiếtsựthểnhưsau:Cáicổngmàchúngtôinấplànhàmộtngườitrồnghoa.Vàokhoảnghai

giờđêm,ngườitrồnghoamởcửađểđichợthìthấychúngtôinằmdướirơm.Banđầungườitabảochúngtôiđứngdậyđểlấylốichoxera.KhithấycảhaichúngtôiđềukhôngnhúcnhíchmàchỉcóconCapisủavangđểbảovệchúngtôithìngườitanắmcánhtaychúngtôimàlắc.Chúngtôicũngkhôngđộngđậytínào.Thếlàngườitamangđènđến.XemxétxongngườitabiếtrằngcụVitalisđãchết,chếtrétcòntôithìkhônghơngìcụmấytí.TuynhiênnhờcóconCapinằmtrênngựcchonêntimtôicònnóngvàtimtôicònthởthoithóp.Tứckhắchọmangtôivàonhà,đánhthứcchúbéngủtrêngiườngnàydậyvàđặttôinằmvàođó.Tôinằmsáutiếngđồnghồliền,ynhưngườichết.Rồihuyếtmạchlạituầnhoàn,sựhôhấpdầndầnbìnhphụcvàvừarồitôiđãhồitỉnh.Mặcdùthểxácvàtinhthầnrãrời,têliệt,tôicũngcònđủtỉnhtáođểhiểu

biếttầmquantrọngcủacâuchuyệnngườitakể.CụVitalischếtrồi!Ngườikểcâuchuyệnấylàngườiđànôngmặcáoxám,tứclàngườichủ

vườn.Khiôngkểthìcáiembégáicóđôimắtnhưngạcnhiênấykhôngngớtnhìn tôi.KhinghebốnóicụVitalischết thìnhờkhiếu trựccảmnhạybénnêncólẽemhiểu,emcảmthấycáitinấysẽlàmchotôixúcđộng.Emvộivãbướclạigầnbố,đểmộttaylênbố,mộttaychỉtôi.Emphátramộtthứ

tiếnglạlùng,khôngphảilàlờinóimàmộtcáigìgiốngnhưmộttiếngthởdàiâuyếmvàxótthương.Cửchỉcủaembéýnghĩacủanórất rõ ràng,khôngcầnphảicó lờinói

kèmtheomớihiểu.Tôicảmthấytrongcửchỉấyvàtrongcáinhìncủaemcómộtsự thôngcảmtựnhiên.Từkhichia tayvớiArthur, lầnnày là lầnđầulòngtôitrànngậptrìumếnvàtinyêu.NgàytrướcmỗikhimáBarberinnhìntôitrướckhiômtôivàolòng,tôicũngcócảmgiácynhưthế.CụVitalischếtrồi,cụbỏmặctôilạcloài,nhưngnhờcócảmtìnhcủaembé,tôicảmthấytôikhôngđếnnỗicôđơn,dườngnhưcụvẫnởbêncạnhtôivậy.Ôngbốcúixuốngmặtcon,nói:-Phảiđấy,béLisecủabốạ!Nóirathìemấybuồn,nhưngcũngphảinói

thậtchonóbiếtchứ!Chúngtakhôngnóithìởsởcảnhsáthọcũngnói.Ôngnóithếrồitiếptụckểchotôinghengườitađibáovớicảnhsátthế

nào,cảnhsátmangcụVitalisđithếnào,trongkhigiađìnhôngđemđặttôivàogiườngcủaanhAlexislàcontrailớnnhấtcủaông.Khiôngdứtlờithìtôihỏi:-CònCapi?-Capi?-Vâng,conchóCapi?-Báckhôngbiết.Nóbiếnđâumất.-Nóchạytheocáicángmangcụgiàđi.–Mộtđứatrẻnói.-Contrôngthấynó,hảBenjamin?-Đúngthế.Nócúigằmđầu,đitheosátgótnhữngngườikhênh,chốcchốc

lạinhảy lêncáng.Mỗikhingười tađuổinóxuống thìnókêunhững tiếngthảmthiếtnghenhưnhữngtiếnggàonghẹntrongcổ.ThươnghạithayconCapi!NóđãbaolầnđưađámconZerbino,đưađám

đểmàcười thôi.Vànhưmộtdiễnviên lànhnghề,nó lấyđiệubộcủamộtngười khóc lóc, chốc chốc lại buôngmột tiếng thở dài não nuột, làm chonhữngđứatrẻrầurĩnhấtcũngphảiômbụngmàcười.Thếmàlầnnày…Bấygiờôngchủvườnvàmấyngườiconôngđãđirahết.Tôiđứnglên,

cũngkhôngbiếtđểlàmgìnữa.Câyđàncủatôiđặttựachângiường.Tôilấyđàn,quàngdâylênvairồibướcsangphíabuồngmàôngchủvườnvàmấyngườiconôngvừarútsang.Tấtnhiêntôiphảiđithôi,nhưngđiđâu?…Tôikhôngbiếtđiđâu,chỉcảmthấyrằngphảiđi…VảlạicụVitalisdùchết,dùsống,tôicũngphảigặplạicụ.Chonêntôirađi.Ởtrêngiường,lúcthứcdậy,tôikhôngthấykhóchịucholắm.Tôichỉmệt

mỏithôivàthấyđầunóngdữlắm.Nhưngđếnlúcđứnglên,tôilảođảosuýt

ngã,phảivịnvàomộtchiếcghếmớigượngđược.Tuyvậynghỉmộtlátlạithấyđỡ, tôixôcửavà thế làđãđứng trướcmặtbốconôngchủvườn.Họngồiquanhbàn,cạnhmộtlòsưởicaođượmlửavàhọănxúp,mộtthứxúpbắpcảitrôngngonquá.Mùixúpxôngthẳngvàoganruộtmộtcáchđộtngộtnhắctôirằngcảngày

hômquatôikhôngăngìráo.Tôilảngườiđi,đứngkhôngvữngnữa.Sựđauđớnấychắccũnghiệnlênnétmặt.Ngườichủvườnlấylàmthươnghạihỏi:-Cháukhóởhaysaothế?Tôiđáprằngquảtôithấytrongngườikhóchịuvànếuôngchủvuilòng,

thìtôixinphépngồilánlạimộtlátbêncạnhlòsưởi.Nóivậychứtôicócầnlửaấmnữađâu,tôicầncáiănkia!Lửaấmkhông

làm cho tôi lại sứcmàmùi xúp, tiếng thìa chạm trên đĩa, tiếng lưỡi khuakhiến tôiyếu lả thêm.Tôikhôngđủcanđảmđểhỏixinmột thìaxúp.CụVitaliskhôngtậpchotôingửatayxinbaogiờ,vàtrờicũngkhôngsinhtôirakiếpănmày.Thàtôichếtvìđóicònhơnlàmởmiệngnói:“Tôiđói”.Tạisaovậy?Tôikhôngbiết.Cólẽtạitôichỉmuốnhỏicáigìtôicóthểtrảlạiđượcmàthôi.Cáiembécóđôimắtlạlùng,embékhôngnóiđượcmàngườibốgọilà

Liseấy,embéấyngồiđốidiệnvớitôi.Emkhôngăn.Emnhìntôithaoláo,khôngcúiđầu,quaymặtlúcnào.Bỗngdưngemđứnglên,bưngđĩaxúpđầycủaemđặtlênđùitôi.Khôngnóiđượcvìlả,tôiđưataymộtcáchyếuớtrahiệutừchốivớiem,nhưngôngbốemkhôngđểchotôikịptừchối.Ôngnói:-Cứnhậnđi,cháuạ!ConLisenóbiếuaicáigìthìcũngthựclòngthựcdạ

cả.Vànếucháukhôngchêthìhếtđĩaấytamúcđĩanữa.Lạicóchê!Tôingốnđĩaxúptrongnháymắt.Lisevẫnđứngtrướcmặttôi,

nhìn tôi chòng chọc.Khi tôi để thìa xuống thì emkêu lênmột tiếng nhỏ,tiếngkêulầnnàykhôngphải là tiếngthởdàinữa,màlà tiếngreovui.Rồiemcầmđĩađưachobốđểbốemmúcxúp.KhiđầyđĩathìLisebưnglạichotôivớimộtnụcười.Nụcườicủaemdịudàngquá,ngụýkhuyếnkhíchquáđếnnỗiđươngđóinhưthếmàtôicảmđộnglặngngườiđimộtlátquênđỡlấyđĩaxúp.Cũngnhư lần trước,đĩaxúpcạnnhanhnhưchớp.Mấyđứabévẫn theo

dõitôibâygiờkhôngmỉmcườinữa.Chúngcườithựcsự,cườitoétmiệng.Ngườilàmvườnbuộtmiệng:-Áichà!Cháuạ,cháulàmộtcâyxúp.Tôixấuhổquá,nóngbừngcảmặtlên.Nhưngrồitôinghĩthàrằngnóihết

sựthựccònhơnlàđểchongườitachomìnhlàđứaphàmăn.

Tôibènnóihômquakhôngăntối.-Còntrưa?-Cũngkhôngăntrưa.-Thếôngchủcháuthếnào.-Cũngnhịnnhưcháu.-Thếthìcụấyvừachếtrétvừachếtđói.Mấyđĩaxúplàmchotôihồisức.Tôivùngđứngdậyđểcáotừ.Ôngchủ

vườnhỏi:-Cháuđịnhđiđâu?-TìmcụVitalisđểnhìnmặtcụlầnnữa.-Nhưngcháukhôngbiếthiệngiờcụấyởđâukiamà?-Vâng,đúngthế!-CháucóbạnbègìởPariskhông?-Không!-Ngườiđồnghươngđồngquận?-Cũngkhông!-Cháutrọởđâu?-Khôngcóchỗtrọ.ThầytròcháumớiđếnParishômqua.-Cháuđịnhlàmgì?-Đánhđàn,cahátđểsinhsống.-Ởđâu?-ỞParis.-Tốthơnhếtlàcháutrởvềxứsởvớichamẹcháu.Chamẹcháuởđâu?-Cháukhôngcóchamẹ.-Cháucónóiôngcụrâubạcấykhôngphảilàchacháu?-Vâng,cháukhôngcócha.NhưngcụVitaliskhôngkhácgìlàchacháu.-Thếcònmẹcháu?-Cháukhôngcómẹ.-Cháuphảicómộtôngchú,ôngcậu,bàcô,bàdì,mộtngườianhem,chị

em,họhàngthânthíchgìchứ?-Không,khôngaicả.-Thếcháutừđâuđến?

-Ôngchồngbàmẹnuôicháuđãbáncháuchocụchủcháu.Báctốtvớicháuquá.Cháuhếtsứccảmơnbác.Nếubácchophépthìchủnhậttớicháusẽtrởlạiđâyđánhđànchobácvàmấyanhmấychịnhảy,nếubáccũngthíchgiảitrí.Tôivừanóivừađilạiphíacửa.NhưngvừađiđượcmấybướcthìLiseđi

theo, nắm tay tôi lại, chỉ cây đàn và cười nụ.Rõ ràng lắm rồi, không thểnhầmđược!-Cômuốntôiđánhđànchonghe?Lisegậtđầuvàvỗtayvuivẻ.Ôngbốnói:-Ừ,ừđượcđấy.Cháuđánhmộtbàichoemnóngheđi!Tôiđặt câyđànxuốngvàdùkhôngcònbụngdạnàođểđànđịnhnhảy

múa,tôicũngđánhmộtđiệuvan,điệusởtrường,điệumàmấyngóntaytôiđánhthànhthạonhất.Chaoôi!Tôimuốnđánhlàmsaothậthay,haynhưcụVitalisđểlàmđẹplòngcôbémàđôimắtđãkhiếnchotôicảmkíchmộtcáchêmđềm.LúcđầuLisevừanghevừanhìn tôi chằmchằm.Rồi em lấychânđánh

nhịp.Látsau,bịâmnhạclôicuốn,emxoaytròntrongnhàbếp,trongkhicôchịcảvàhaianhngồixem.Emkhôngkhiêuvũ,đànhthế,emkhôngbướcđượcnhữngbướcđúngđầu củađiệunhảy, nhưng emquayvòng rất uyểnchuyển,gươngmặthớnhởtươicười.Ngồibênlòsưởi,ôngbốcứnhìntheocon.Ôngcóvẻcảmđộngvàôngvỗ

tay không ngớt.Khúc nhạc chấmdứt, tôi vừa ngừng tay đàn thìLise đếnđứngtrướcmặttôimộtcáchrấtđángyêuvànghiêngđầuchàotôibằngmộtkiểuchào rấtđẹp.Rồi tức thờiemgõgõvàocâyđàn, rahiệucho tôiđànnữa.Tôicóthểđánhđànsuốtngàyvìemmàvẫnthích.Nhưngôngbốbảobấy

nhiêulàvừa,bởivìôngkhôngmuốnchocôbéquaynhiềuquá,mệtngười.Bởi thế, tôi không đánh vũ khúc nữa, tôi hát bài hát vùngNaplesmà cụVitalisđãbàychotôi.Cửasổthấpmàchủlầukhắcnghiệt.Khiếnbaophentôihéohắtthẫnthờ.TráitimtôinóngbừngtrămnếnthắpMàlạnhlùng,ngườiđẹpvẫnthờơ…Bàihátấyđốivớitôicũngnhưbài“Mấytrángsĩquêtôi”trongvởcakịch

“Robert thằngquỉ”đốivớidanhcaNourrithaybài “Theo ta” trongvởcakịch“GuillaumeTell”đốivớidanhcaDuprez.Nghĩalàbài tủ,bàimàkhihátlên,tôiđượchoannghênhhơnhết.Điệunhạcnóêmáivàuhoài,phảngphấtmộtcáigìâuyếmlàmxaoxuyếnlòngngười.

TôivừadạovàitiếngđãthấyLiseđếnđứngtrướcmặt,mắtdánvàomắttôi,môimấpmáynhưmuốnthầmlặplạinhữngcâutôihát.Khiđiệuháttrởnênbuồn,emlùimấybước,đếnđoạncuốicùngthìemúpmặtvàođầugốibố,khóctấmtức.Ôngbốbảo:-Thôi,thôi!Mộtngườianhcủaem,anhBenjamin,nói:-Conbéngốclạ!Nóvừanhảymúaxonglạikhócngay.-Chưa ngốc bằngmày!ConLise nó hiểu đấy. –Cô chị nói thế và cúi

xuốnghônLise.TrongkhiLiseômgốibốkhóc thì tôimangcâyđàn lênvai và tiến lại

phíacửa.-Cháuđiđâubâygiờ?–Ôngbốhỏi?-Cháuđã thưavớibác rồi, cháusẽcố tìmcáchnhìnmặtcụVitalis lần

chót,rồisauđó,làmnhữngcáicụđãdạychocháulàđánhđànvàhát.-Cháuquýcáinghềđànhátrongcủacháulắmnhỉ?-Cháukhôngcónghềkhác.-Cháukhôngngạikiếpsốngđườngsốngchợà?-Cháukhôngcónhàcửa.-Cáiđêmvừaquakhônglàmchocháusuynghĩhaysao?-Cóchứ!Tấtnhiênlàcháuthíchmộtchiếcgiườngêm,mộtbếplửaấm

hơn.-Cháumuốncónhữngthứấykhông?Giườngêm,lửaấmvàdĩnhiênlà

laođộngnữa.Nếucháubằnglòngởlạithìcháucùnglàmviệcvàcháucùngănởvớibốconbác.Cháuhiểukhông?Cháucóhiểu làđiềubáchứavớicháuthìkhôngphảilàcảnhgiàusang,cũngkhôngphảilàchuyệnănkhôngngồirồi.Cháumànhậnlờithìcháucũngphảichiaphầnlaolực,phảichịuthươngchịukhó,phảidậysớm,cuốcđấtcảngày,lấymồhôiđổilấymiếngbánh.Nhưngmàcuộcsốngcủacháuthìđảmbảocháukhỏiphảichịucảnhmàntrờichiếuđấtnhưđêmhômqua,cũngkhônglocáinạnchếtđườngchếtsá.Tốiđếnđãcósẵngiườngsẵnnệmchờcháutrongphòngvàkhingồiănđĩaxúp,cháusẽcócáithúhưởngcáicủatựmìnhlàmra.Điềuđósẽlàmchocháuthấyđĩaxúpngonhơn,báccamđoanlàthế.Sauhết,nếucháulàmộtchúbéngoanvàbácđãbắtđầucảmthấynhưthếthìgiađìnhnàysẽlàgiađìnhcủacháu.Lisequaylạivàmỉmcườivớitôiqualànnướcmắt.Cáiviệcôngchủvườnđềnghị thật làbất ngờquá!Tôikhônghiểuhết

nhữnglờinóicủaôngnênđứngtầnngầnmộtlúc.BấygiờLiserờibố,đilạigầntôi,nắmtaytôidắtratrướcmộtbứctranh

treotrêntường.TranhvẽhìnhôngthánhJeanmangtấmdacừu.Emrahiệuchobốvàcácanhnhìnlêntranh,đồngthờiemđặtbàntaylên

ngườitôi,vuốtvuốttấmdacừu.Rồiemchỉtaylêntóctôi,máitóctôi,nhưtócthánhJean,cũngrẽlàmhaitừtrán.TôibiếtemthấytôigiốngthánhJean.Khônghiểusaođiềuấykhiếntôilânglângcảmđộng.-Đúngrồi!–Ôngbốnói.–ĐúnglàchúấygiốngthánhJean.Lisevỗtaycười.Ôngchủvườntrởlạivớiđềnghịcủaông:-Nàycháu,thếcáichuyệnấycháuxemcóđượckhôngnào?Cógiađình!Tacũngsẽcógiađìnhư!Ôi!Đãbaonhiêulầncáimơướctathườngấpủ

ấytanvỡ!TađãlầnlượtmấtmáBarberin,rồibàMilligan,rồicụVitalis.Thếnàythìtasẽkhỏihưuquạnhcôđơn!Tìnhcảnhcủatôilúcbấygiờthậtlàbiđát.Cáingườimấynămnayởluôn

bêncạnhtôi,ngườiấyvừaquađời.Cùnglúcấytôilạimấtmộtngườibạnđồnghành,ngườibạnđồngphòng,ngườibạnthân,ngườibạntốtCapimàtôiyêumếnvànócũngyêumếntôikhôngkểxiết.Tuy nhiên khi ông chủ vườn ngỏ ýmuốn tôi ở lại thì tôi cũng thấy tin

tưởng.Nhưthếnàythìđiđâuphảiđãlâmvàocảnhtrờicùngđấttận!Tôicòncó

thểsốnglạivớiđời.Điềulàmchotôicảmđộnghơncảviệcđượcđảmbảocáiănhàngngày,làcáikhôngkhíhòathuậnêmđềmtrướcmắtvàcáicảnhgiađìnhấmcúngmàngườitahứahẹnvớitôi.Nhữnganhcontrainàysẽlàanhemtôi.CáicôbéLisexinhxắnnàysẽlà

emgáitôi.Trongnhữnggiấcmộngvàngcủatuổithơ,tôithườngmườngtượnggặp

mẹ,gặpcha,chứchưabaogiờdámnghĩđếnanhtrai,emgái.Thếmànaylạicó.Không phải là ruột ràmáumủ, nhưng gần gũi thân thích với nhau lâu

ngàyrồicũngtrởthànhanhem.Muốnthếchỉcầnthươngyêuhọ,điềuđótôirấtsẵnsàng;vàlàmchohọ

thươngyêumình,cáiđóchắccũngkhôngkhóvìtrônghọđềutốtbụngcả.Tôinhanhnhẹncởidâyđàntreotrênvaixuống.Ôngbốcười,bảo:

-Đólàmộtcáchtrảlờivàtrảlờitốt.Ngườitahiểurằngcáchgiảiquyếtnhưthếlàvừaýcháu.Cháuhãymắcdâyđàntrêncáiđanhkia.Chừngnàocháuthấykhôngthíchởđâynữathìcháusẽlấynóxuốngmàbaynhảy.Cóđiềulàcháusẽbắtchướcconchimoanh,conchimén,chọnthờitiếtmàlênđường.-Cháuchỉđimộtlầnthôi,–tôinói,–điviếngcụVitalis.-Cáiđóđúngquá.–Ôngchủvườnnhânhậuđáp.CáinhànàythuộckhuGlacière,vàôngchủnhàtênlàAcquin.Giađình

gồmcónămngười,ngườibốmàngườitagọilàbácPierre,haitrailàAlexis,Benjamin,haigáilàÉtiennette,chịcả,vàLise,emút.Lisecâm,nhưngkhôngphảicâmtừlúcsơsinh,nghĩalàbệnhcâmcủaem

khôngphảilàhậuquảcủabệnhđiếc.Emđãbiếtnóitronghainăm,chođếnkhisắpđượcba tuổi trònmớihóacâmdohậuquảcủamấycơnkinhgiật.Cáitainạnấymaysaokhôngảnhhưởngtớitríthôngminhcủaem;tráilạitrí thôngminhởemđãphát triểnnhanhsớmmộtcáchphi thường.Khôngnhữngemhiểuhếtmàemcònthổlộ,còndiễnđạtđượchết.Trongnhữnggiađìnhnghèovàởcảnhữnggiađìnhkhôngnghèo,lắmkhi

nhữngđứaconcótậtnguyềnlạibịbỏbê,hoặcbịhắthủi.NhưngtìnhtrạngấykhôngxảyrađốivớiLise.Vìngộnghĩnh,linhhoạt,

vìtínhtìnhđằmthắmdịudàng,vìtấmlòngtốtcủaemluônluônbộclộ,emđãthoátkhỏisốphậnhẩmhiuấy.Haianhtraicủaemthìrấtđộlượngđốivớiemchứkhônglàmtìnhlàmtộiemvềcáikhoảntậtnguyềnđó;bốemchỉnhìnthấycóem;chịcảÉtiennettethìquýchuộngem.Ngàyxưa,người conđầu lòngcóquyền lợi lớn tronggiađìnhquý tộc.

Ngàynay, tronggiađình thợ thuyền, làmcongáiđầu lòng là thừakếmộttráchnhiệmnặngnề.SaukhisinhLiseđượcmộtnăm,bàAcquinchết,vàtừngàyấy,Étiennetteđãđóngvaibàmẹtronggiađình,mặcdùchịchỉhơncácemkếcóhaituổi.Đánglẽlàđihọcthìchịphảiởnhànấuăn,khâuváquầnáochocha,choemvàbồngbếbéLise.Mãi thế rồimọingườicũngquênphắtchịlàcongái,làchịmàquencoichịlàmộtngườigiúpviệc.Màđốivớingườigiúpviệcthìngườitachẳngcầncâunệ.Ngườitabiếtrằngchịcóbỏmàđiđâu,màcũngchẳnggiậnhờngì.ÉtiennettebếbéLise,dắtBenjamin,làmviệcquầnquậtsuốtngày,dậylúc

trờichưasángđểnấuxúpchobốănđichợkịpbuổi,thứcđếnđêmkhuyađểdọndẹpcắtđặtmọithứsaubữatối,đemquầnáocácemgiặtởmángnước.Mùahè,đượcphútnàohởtaythìchịlotướirau;mùađôngđươngđêmchịthườngthứcdậymangtranhrạracheđậychocâykhiđộtnhiêncóbănggiá.Mải làmnhữngcôngviệcấy,Étiennettekhôngcóthìgiờvuiđùanôgiỡn,

sống tuổi trẻ thơ.Mớimườibốn tuổi,mặtmàychịđãmangvẻđămchiêunhưngườibamươinhăm,chỉcókháclàcóánhmộtvẻdịuhiềnnhẫnnại.Tôi treo cây đàn lên chiếc đanh rồi kể cho cả nhà nghe chúng tôi đi

Gentillynhưthếnào.Chưađượcdămphútthìtôingheởphíangoàicửamởravườncótiếngcàocàovàtiếpsaucómộttiếngsủarênrỉ.Tôiđứngphắtdậynói:-ConCapirồi!Nhưng emLise đã nhanh chân hơn tôi, chạy ramở cửa.Con chó đáng

thươngnhảyvàongườitôi.Tôibếnólêntaythìnóliếmmặtmàytôivàreomừngăngẳng.Toànthânnórunlên.TôihỏiôngAcquin:-CònCapithìthếnào?Ônghiểuýtôi,đáp:-ConCapiư?Thìnócứởlạiđâyvớicháu!Hìnhnhưconchócũnghiểu.Nónhảyxuốngđất,đưachânphảilênngực

chàomọingười.Bọntrẻ thíchchícườivangnhất làLise.Đểmuavuichocác anh các chị ấy, tôi định bắtCapi diễnmột tiếtmục.Nhưngnó khôngchịu.Nónhảytrởlêngốitôivàlạimơntrớntôi.Rồithìnónhảyxuốngcắntayáotôimàlôi.Tôinói:-Nólàmthếlàđúngđấy,nómuốncháuđi.-Đểtheonóđếnvớicụchủcháu,phảirồi!NhữngngườicảnhsátmangcụVitalisđicónóirằnghọcầnhỏicungtôi,

mộtkhitôiđãđượcsưởiấmvàhồitỉnhlại.Họbảonộinhậthômđó,họsẽtrởlại.Nhưngngồimàchờhọthìsốtruộtquá,vàđãchắcgì.TôithấpthỏmmongtincụVitalis.Biếtđâucụkhôngchếtnhưngườitađoán!Tôichảsốngđâylàgì?Cụcũngcóthểhồitỉnhlạinhưtôiấychứ?Thấytôibănkhoănvàđoánbiếtlýdovìsaotôibànkhoăn,ôngchủvườn

đưatôiđếnsởcẩm.Ởđâyngườitahỏitôidồndậpnhiềucâuhỏi.KhingườitacamđoanvớitôirằngcụVitalischếtrồi,tôimớichịutrảlời.NhữngđiềutôibiếtvềcụVitalisđơnsơlắm,vàcứbiếtsaotôinóivậy.Nhưngôngcẩmthìmuốnbiếtnhiềuhơn,chonênônggạnhỏitôirấtlâuvềcụVitalisvàvềtôi.VềtôithìtôitrảlờirằngtôikhôngcònchamẹhọhànggìcảmàcụVitalis

đãmướnhỏitôivớingườichồngcủabàmẹnuôitôi;sốtiềnmướncụđãtrảtrước.Ôngcẩmhỏi:-Thếtừnaythìsao?Nghecâuấy,ôngchủvườnđỡlờitôi:

-Từnaythìchúngtôixinnhậnđảmđươnglấynó,nếuôngsẵnlònggiaonóchochúngtôi.Khôngnhữngôngcẩmsẵnlònggiaotôichoôngchủvườn,ôngcònkhen

ngợiôngchủvườnvềcửchỉnhânđạocủaôngấylàkhác.XongphầntôithìphảitrảlờiđếnnhữngcâuhỏivềcụVitalis.Việcnày

khôngdễvìtôicóbiếtgìcholắmvềcụVitalisđâu!Tuyvậycũngcómộtđiềubíẩncó thểphátgiác:đó làcáiviệccụVitalisđãhát thếnàomàbàthượnglưuphảikinhngạcvàkhâmphụctrongđêmbiểudiễncuốicùngcủachúngtôi.CònnhữnglờidọadẫmcủaGarofolinữa,nhưngtôitựhỏicónêngiấubặtchuyệnấykhông.Cáiđiềubìnhsinhcụchủtôihếtsứcgiữbímậtthìsaukhicụchếtrồicónêntiếtlộrakhông?Nhưngđứngtrướcmộtviêncẩmlànhnghề,thìmộtthằngnhócconnhư

tôicódễgìgiấugiếm!Họcómộtcáchgạnhỏilàmsaochomìnhhễmuốntránhtrớthìynhưrằngcàngchóngmắcvàotròng.Đólàtrườnghợpcủatôi.Chưađầynămphút,ôngđãbắttôikhaitrọncáiđiềutôimuốngiấumàôngthìưngbiết.Ôngbảomộtnhânviêncủaông:-BâygiờthìchỉcầnđưaemnàyđếnnhàgãGarofoli.ĐếnphốLourcine,

nókhắcnhậnranhàthằngchaấy.Chừngấy,anhlêngácvớinóvàanhhỏigãGarofoli.Viêncảnhsát,ôngchủvườnvàtôi,cảbacùngrađi.Cũngnhưôngcẩm

đãnói, tôi tìmranhàGarofolikhádễdàng.Chúngtôi lêntầnggácthứtư.TôikhônggặpMattia,cólẽnóđibệnhviệnthật.Trôngthấymộtviêncảnhsát,lạinhậnratôi,thằngGarofolitáimặt.Hẳnlànólosợlắm.Nhưngkhinónghechínhmiệngngườicảnhsátnóilýdovìsaochúngtôiđếnthìnóbìnhtĩnhngay.Nónói:-Ồ!Thếracáiônglãotộinghiệpấyđãchếtrồi!-Anhbiếtôngcụấy?-Biếtlắm.-Thếthìanhhãynóinhữngđiềuanhbiết.-Cókhókhăngì!ÔngcụkhôngphảitênlàVitalis.ÔngcụtênlàCarlo

Balzani.Nếu trướcđâybamươinhămbốnmươinăm,ôngởItalie, thìchỉnghecáitênấy,ôngđủbiếtngaycáingườimàônglotìmtungtíchthếnào.Thuở ấy,CarloBalzani là danh ca nổi tiếng nhất trong toàn cõi Italie, vàthànhtíchcủaôngtrêncácsânkhấuởnướcchúngtôithậtlàlừnglẫy.Ôngđãđihátkhắpnơi,Naples,Rome,Milan,Venise,Florence,Londres,Paris.Nhưngđếnmộtlúcnàođóthìôngmấtgiọng.Khôngthểlàngôisaosánggiá

nhất giữa các nghệ sĩ được nữa thì ông cũng không muốn vào hát trongnhững rạpkhôngxứngđángvớimình, để chodanhvọngcủamìnhbị tổnthương.BởithếôngtừbỏcáitênCarloBalzanivàlấytênVitalis.Ônglẩntránhtấtcảnhữngngườixưakiađãtừngbiếtôngtrongthờioanhliệt.Tuythế, cũng cần phải sinh sống, cho nên ông đã làm thử nhiều nghề, nhưngkhôngthànhcôngvàcứxuốngdốcdầndầnchođếnbướcphảiđi làmmộtanh xiếc chó.Nhưng trong cảnh cùng khổ, ông vẫn kiêu hãnh.Nếu côngchúngmàbiếtcáingườinghệsĩCarloBalzanilừnglẫyxưakiabâygiờhoánênôngcụVitalisxơxác,thìôngtacóthểchếtđiđượcvìxấuhổ.Nhờmộtsựtìnhcờmàtôibiếtđượcđiềubímậtnày.Cáibímậtlâunaylàmchotôihếtsứcbănkhoăn,ngàynayđãđượcgiải

đápnhưthếđấy.NghệsĩCarloBalzaniđángthươngơi!CụVitalis thânyêuvàkínhmến

ơi!Giángườitacóbảoxưakiacụđãtừnglàmvuamộtnước,thìcháucũngchẳnglấylàmlạchútnào!

XX.TÔILÀMVƯỜNNgườitađịnhsánghômsauthìchôncấtcụVitalisvàôngbốLisehứasẽ

dắttôiđiđưađámcụ.Nhưngngàyhômsau,thậtứcquá!Tôikhôngdậyđượcvìtrongđêmtối

đãlênmộtcơnsốtnặng.Thoạtđầutôirùngmìnhớnlạnhtrongngười,sauđóthấynóngbừng.Tôicảmthấynhưcólửanungtrongngực.TôinghĩrằngtôiđãmắcbệnhynhưconJoli-Cœursaucáiđêmnóngủtrêncây,dướimưatuyết.Thật vậy, tôi sưng phổi nặng do bị cảm lạnh trong cái đêmmà cụ chủ

đángthươngcủatôibỏmạng.ChínhtrậnsưngphổiấylàmchotôinhậnrõlòngtửtếcủagiađìnhôngAcquin,nhấtlàsựtậntâmcủaÉtiennette.Mặcdùthườngthườngnhữngngườinghèokhôngưamờithầythuốcmấy,

nhưng vì tôi lên cơn kịch liệt quá, khủng khiếp quá, nên lần này nhà bácAcquinphảiphábỏlệcũ.Ngườithầythuốcđượcmờiđếnkhôngphảimấtcông khám nghiệm lâu, không cần hỏi triệu chứng chi tiết, cũng nhận rachứngbệnhtôi.Ôngbảongaylàphảiđưatôiđibệnhviện.Cáchđóthìtiệnlợivàđỡphiềnphức.TuyvậyôngAcquinkhôngđồngý.Ôngnói:-Thằngbéđãđếnngãtrướccửanhàchúngtôichứcóphảitrướccửanhà

thươnglàmphúcđâu.Bởivậychúngtôiphảigiữnóởđâyđểchạychữachonó.Ông thầy thuốcdùngnhiều lời lẽ âncầnđểđánhđổcách lập luận theo

thuyếttiềnđịnhấy;nhưngnhữnglờilẽấykhônglàmchoôngchủvườnlunglay.Ôngbảonhấtđịnhphảigiữ tôiởnhàvàôngđãgiữ tôiởnhà.Thế làngoài công việc thường ngày, Étiennette lại nhận thêm cái việc chăm sócngườibệnh.Chịdịudàngvàchămsóccóphươngpháp,luônluônkiênnhẫnvàchuđáo.KhichịphảirờigiườngtôiđểlàmviệcnhàthìLisethaythếchochị;lắmkhitronglúcsốttôitrôngthấyemngồiởcuốigiườngmởđôimắttonhìntôilongại.Tinhthầnhoảngloạnvìmêsảng;tôi tưởngemlàthầnhộmệnhcủatôi.Tôinóivớiemnhữngướcmơ,nhữnghammuốncủatôinhưnóivớithiênthần.Cũngtừlúcấymàđi,tôiquencoiemnhưmộtnhânvậtthầnkỳ,rạngánhhàoquang;tôilấylàmngạcnhiênthấyemsốngnhưchúngtôi,ởgiữachúngtôivàtôichờcáiphútmàembaybổnglênvớiđôicánhtrắngtorộng.Bệnhtìnhcủatôikéodàivàlàmchotôiđauđớnvậtvãđêmngày,đôilúc

lạiđộtngộttrởnặng.Cứtìnhhìnhấydùlàchamẹđẻđinữacũngphảingãlòng.ThếmàchịÉtiennettethìkhônghềbớtkiênnhẫn,bớttậntâm.Nhiềuđêmngườinhàphảithứctrôngtôibởivìngựctôinặngđếnnỗilúcnàocũngtưởngsắpbịnghẹtthở.Nhữnglúcấy,AlexisvàBenjaminthayphiênnhau

ngồibêngiường.Cuốicùngtôicũngbướcvàogiaiđoạnbìnhphục.Nhưngvìbệnhkéodài

vàhaytrởchứngchonênphảichờchođếnkhimùaxuântrởvềlàmxanhnhữngđồngcỏkhuGlacière,tôimớidámbướcchânrakhỏinhà.BấygiờthìemLisethaythếchochịÉtiennette,vìemkhôngphảilàmlụng.Chínhemđưa tôi đi dạo trênbờ sôngBièvre.Khoảng trưa, khimặt trời ấmnhất thìchúng tôi rađi.Taynắmtay,Lisevà tôi thong thảđibướcmột,conCapitheosau.Nămấymùaxuânêmđềmvàđẹpđẽlạ.Cũngcólẽsựthậtkhônghoàntoànnhưthế,nhưngcáicảmtưởngmàtôigiữlạivềmùaxuânấylàthếthìcókhácgì.CáikhunằmgiữatòaNhàtrắngvàđồngGlacièrengườiParisítbiếtđến.

Ngườitachỉbiếtmơmàngđâuởchốnấycómộtthunglũngnhỏmàthôi.VìconsôngchảyquathunglũnglàsôngBièvreởđoạnnóchảyquakhucôngnghiệp Saint-Marcel chứ không phải trên bộmặt tự nhiên của nó, khi nóchảyquaVerrièreshayRungis.KhôngbiếtbâygiờthìthếnàochứthuởấythìsôngBièvrechảydướihai

hàngliễuvàbạchdươngrậmrạp.Ởhaibênbờ,nhữngđồngcỏxanhtrảirathoaithoảichođếntậnchânmấyngọnđồinhỏđằngxa,trênấynhàcửachenvớivườn tược.Mùaxuâncỏ tươi lênngồnngộn,vàđâyđó trên tấmthảmbíchngọc,hoacúcdạiđiểmnhữngnụtrắnghìnhsao.Trênnhữngcànhliễuđương trổ lá, trong các cây bạch dương đầy lộc ứ nhựa dẻo, lũ chim sáo,chimbạcmá,chimmaihoabayliệngchậpchờn.Tiếnghátlíulocủachimchócchứngtỏrằngđâycònởthônquêchứchưavàothànhthị.Đấy,tôinhìnthấycáithunglũngấynhưthếđây,vàhìnhảnhấymãimãi

vềsautrongkýứctôivẫncòntươimớinhưthuởbanđầu.Nếutôilàhọasĩ,tôisẽvẽchocácbạnxemrặngbạchdươngkhôngsótmộtcâynào,cùngvớinhữngcâyliễu tocónhữngcâyphúcbồntửgaigóc,rễbámvàothânliễucỗi, lávườnxanhrờn trênđầungọn liễu.Tôisẽvẽnhữngbờnghiêngcủamấycôngsự,trênấychúngtôicomộtchânvàtrượtmộtcáchsaysưa.Tôisẽvẽcáiđồichimgiẽvớichiếccốixaygió,cáisânSainte-Hélènevới

cácchịthợgiặt,nhữngxưởngthuộcđãlàmhôibẩnnướcsôngvàcáitrạitáđiềnSainte-Anne; nhữngngười điêndại đáng thương trồng trọt ở trại nàythườngđiquamộtbênchúngtôivớinụcườingớngẩn,đôitaybuôngxuôi,mặtmàynhănnhó,đầulưỡithòrangoàicáimiệngđểhở.Trongnhữngcuộcđichơiấy,Lisekhôngnóinănggì,dĩnhiên.Cáilạlà

đếntôicũngđâmrakhôngnóigìnốt,vìchúngtôikhôngcầnnóinênlời,chỉđọctrongmắtnhauthôicũngđủhiểunhau,lâudầnthànhquen.Sứckhỏecủatôidầndầnhồiphục,vàđãđếnlúctôilàmvườnđược.Bấy

naytôisốtruộttrôngchomauđếncáingàyđóbởivìtôimuốnmauchóng

đượclàmbùlạichongườitanhữngcáingườitađãlàmchomình!Tôimuốnlàm việc cho họ, cố gắng làm được chừng nào hay chừng ấy để đền đápnhững cái họ đã cho tôi. Từ trước tới nay tôi chưa lao động bao giờ. Đinhữngđoạnđườngdàicũng thật làmệtnhọcđấy,nhưngđókhôngphải làmộtthứcôngviệcliêntụcđòihỏingườitaphảibềnbỉvàchămchỉ.Tuythếtôivẫntinrằngtôisẽlaođộnggiỏi,hayítnhấtcũngdũngcảmlaođộngnhưnhữngngườichungquanhtôi.Tiếtnàylà tiếthoayênchibắtđầuđượcbàybánởcácchợtrongthành

phốParis.BácAcquintiếtnàycũngtrồngyênchiđầyvườn;thứthìhoađỏ,thứhoatrắng,thứhoatím.Mỗiloạicùngnhautrồngthànhtừngkhoảngcáchdướilồngkính,thànhthửcónhữngluốngtrắnglốpbêncạnhnhữngluốngđỏrựctrôngrấtđẹpmắt.Buổichiều,khichưađậylồngkínhthìkhôngkhínganngátmùihoa.Ngườitađãliệucắtchotôimộtcôngviệcvừavớisứcyếucủatôi.Đólà

việcgiởnhữngtấmcửakínhlên,buổisớmkhisươnggiáđãtan,đậylạibuổichiềukhisươnggiásắpxuống,vàkhinắnglênthìlấyrơmrảilênmặtkínhđể che cho yên chi khỏi bị nắng hun. Cái công việc ấy không khó, cũngkhôngnhọclắm,duymấtnhiềuthờigiờvìcónhữngmấytrămtấmcửaphảiđóng mở hàng ngày và phải coi chừng luôn để che cho mát hay dỡ choquangtùylúcnắnggắthaydịu.TrongkhitôilàmnhữngviệcấythìLiseởbêncáiguồngmúcnướctưới.

ConngựagiàCocottemangmặtnạdachemắtđivòngquanhmãicũngcólúcđâmchán,nênbướcchậmlại;mỗilầnnhưthếthìLisevútcâyroidadêgiụcnó.MộttronghaianhcủaLisenghiênggàutrútnước,nhữnggàunướcdoguồngmáykéolên,cònanhkiathìgiúpbố.Nhưvậymỗingườiđềucómộtphầnviệcvàkhôngaiđểuổngphíthìgiờ.Tôiđãthấyngườinôngdânởlàngtôilàmviệcnhưngtôichưahềtưởng

tượngnhữngngườilàmvườnvùnglâncậnParisdũngcảmvàcầnmẫnnhưthếnào.Họthứcdậytrướckhimặttrờimọc,đingủsaukhimặttrờilặnrấtlâu,cảmộtngàydàiđằngđẵngnhư thế,họ luôn luôn làmviệckhông tiếcsức,cònlàmđượcchừngnàothìcứlàm.Tôicũngtừngthấyngườitatrồngtrọttừlâurồi,nhưngrồitôichưahềlườngđượcsảnlượngcủađấtđaikhingười ta làm việc không ngừng tay, không để cho đất nghỉ. Ở với bácAcquintôihọctậpđượcnhữngđiềuấy.Ngườitakhôngbắttôiphảimãimãichămlocáclồngkính.Càngngàytôi

càngkhỏera.Đãđếnlúctôicũngđượcgieotrồngmộtcáigìxuốngđất,điềuấylàmchotôirấtvuisướng,càngvuisướnghơnnữakhithấynhữngcâytôigieomọclên.Câyấylàcôngtrình,làsựnghiệp,làkếtquảsángtạocủatôi,tôikiêuhãnhvìnó.Thếlàtôicũngđượcviệcđấychứ,tôicũngcóíchđấy

chứ!Tôiđãchứngthựcđiềuấy,hơnnữatôicảmthấynhưthế,vàtôitựhàolạ!Đúngthếcácbạnạ,cáicảmgiácấylàmchomìnhquênhếtbaonỗikhónhọc.Cách sốngmới này tuy có nhọc nhằn hơn trước, tôi cũng chóng quen.

Cảnhsốngbâygiờkháchẳnvớicáiđờilangthangcủangườixiếcrongngàytrước. Ngày trước tôi chạy nhảy tự do không phải làm lụng khó nhọc gìngoàiviệcxămxămđitớiphíatrước,trêncácnẻođườngdài.Bâygiờphảiởtrongvườngiữabốnbứctường,phảilàmviệcvấtvảtừsángđếntối,áođẫmmồhôi,haitayxáchhaithùngtướinặng,chângiẫmtrêncáclốiđinhầynhụanhữngbùnlầy.Nhưngmàxungquanhtôi,aicũnglàmviệcvấtvảnhưthếcả.Thùngtướicủaôngbốnặnghơnthùngtôi,áoôngcũngướtmồhôihơnáo chúng tôi.Gian khổmà cùng chung chịu thì cũng thấy đỡgian khổ đinhiều,vả lạiởđây, tôiđượcsốngcáikhôngkhígiađìnhêmấmđã tưởngkhôngbaogiờđượchưởng.Tôikhôngcòn lẻ loi,khôngphải làđứa trẻbịvứtbỏnữa.Tôicógiườngriêngcủatôi,tôicóchỗngồicủatôiởbànăngiađình.Cũngcóđôikhitronglúclàmviệc,AlexishayBenjaminbớptôimộtcái.Taychúngbuôngxuống thì tôicũngquênngay,khônggiậngìchúng,cũngnhưchúngnó,chúngnókhôngnhớkhôngthùnhữngcúđánhtrả.Vàbuổitốichungquanhnồixúpnóng,chúngtôilạilàbạn,làanhem.Nóichođúngthìkhôngphảilúcnàocũngchỉcólaođộngvấtvả.Chúng

tôicũngcónhữnggiờphútnghỉngơivàgiảitrí,ngắnthìquảlàngắn,nhưngcàngngắncàngthúvị.Ngàychủnhật,xế trưa,chúng tôiquâyquầndướigiànnhokế tiếphiên

nhà.TôiđilấycâyđàntreotrênđanhvàđánhchobốnchịemLisenhảy,cảbốnngườiđềukhônghọckhiêuvũ.NhưngAlexisvàBenjaminđãdựmộtbuổidạvũsau lễcướiởkháchsạnThiênTrụvànhớ lõmbõmmấybước.Chúngdựatrêntrínhớ,màymòdựnglạibàivũ.Nhảychánthìchúngyêucầutôihátnhữngbàihátquenthuộccủatôi.Khiấy,khúchátmiềnNapleslạilàmchoLisecảmxúc,trămlầnnhưmột.Cửasổthấp…màchủlầukhắcnghiệt.Khôngbaogiờ tôihátđếnđoạncuốicùngmàLisekhôngứanướcmắt.

Thếlà tôidiễnmộthàikịchvớiconCapiđể làmchoemkhuâykhỏa.ĐốivớiconCapicũngthế,nhữngngàychủnhậtấylànhữngngàyhội.Nhữngngàyấyđưanótrởvềcáithờihoạtđộngnămxưa,chonênkhiđóngxongvaitròcủanómộtlầnrồithìnóchỉchựcđónglạilầnnữa.Đốivớitôi,nhữngngàychủnhậtấycũnglànhữngngàytưởngnhớtớicụ

Vitalis.Tôiđánhđàntôihátynhưcócụởbêntôi.Ôi!CụVitaliskínhyêu!Tôicànglớnlêncàngkínhmộvonglinhcụ,cànghiểurõcôngơncủacụđốivớitôi.

Hainămtrònđã trôiquanhư thế.BácAcquin thườngdẫn tôiđichợ,đibếnHàngHoa,nhàthờMadeleine,lầuchứanước,hoặcđilạicáccửahàngcủanhữngchịhànghoatrongthànhphốđểmangcâycảnhđếnchohọ,dầndàtôibiếtParis.TôithấyrằngPariskhôngphảilàthànhphốvàngvàcẩmthạchnhưtôitưởngtượngkhichưađến,nhưngnócũngkhôngphảilàmộtthànhphốbùnlầynhưtôiđãvộihìnhdungrakhiđivàotừphíaCharenton,quakhuphốMouffetard.Tôitrôngthấynhiềucôngtrìnhkiếntrúc.Tôiđãđivàoxemmộtsốnhữnglâuđàiấy.Tôiđichơidọcbờsông,trêncácđạilộ,trongvườnLuxembourg;vàvườncủacungđiệnTuileriesởquảng trườngChamps-Élysées. Tôi được xem nhiều pho tượng. Thấy dòng người cuồncuộnnhưthácchảy,tôikhônxiếtkínhphục.Tôibắtđầucóýniệmvềcuộcsốngcủamộtthủđôlớn.Tôihọcbằngmắttronglúccócôngviệccầnphảiđihaytrongnhữngcuộc

đichơiphiếm.Nhưngviệcgiáodụccủatôi,maythay,khôngphảichỉcóthế.Trướckhitựmìnhlàmcáivườncủamình,bácAcquinđãlàmviệcởkhu

ươmcâyvườnbáchthảo.Ởđấybácđượctiếpxúcvớinhiềunhàkhoahọc,nhiềungườinghiêncứu.Sựgầngũiấylàmchobáccũnghóaracóchíhamđọcsách,hamhọchỏi.Nămnàyquanămkhác,bácdànhtiềnđểmuasáchvàdùngthìgiờrỗirãiđểđọcsách.Khibáclậpgiađìnhvàsinhconđẻcái,cáithờigiờrảnhrangtrởnênhiếmlắm.Trướchếtphảilochạybữachovợcon.Bởivậybáckhôngđọcsáchnữa,nhưngkhôngđểmấtcũngkhôngbánđi.Báccấtlạitrongmộtcáitủ.Mùađôngđầutiêncủatôitronggiađìnhấydàilắm;mùanàycôngviệcvườntượctrongvòngmấythángtuykhônggáchẳnnhưngcũngthưađi.Đểdùngthìgiờnhữngbuổitốingồiquanhlòsưởi,bácAcquinrútnhữngquyểnsáchngàyxưaởtrongtủra,đemphânphátchochúngtôi.Sáchấyphầnlớnlàsáchvềthựcvậthọc,vềlịchsửcâycỏ,cùngvớidămbaquyểnduký.AlexisvàBenjaminkhôngnốitríhamhọccủabố.Tốinàocũngvậy,giở

đọcđếntrangthứbathứtưlàcáccậungủgàngủgậttrêntrangsáchbỏdở.Phầntôi,ítmêngủhơnvàcũnghamhiểubiếthơn,tôiđọcmãichođếngiờcảnhàđingủ.NhữngbàivỡlòngtôihọcvớicụVitalisthậtđãkhônguổngphí, tôi tựnhủnhư thếkhingã lưngxuốnggiườngvà tôinghĩđếncụvớilòngtrìumếnvôhạn.Thấytôihamhọcnhưthế,bácAcquintưởngnhớlạithờibácbớthaixu

vàotiềnbữaăntrưađểmuasách.Bởivậy,thêmvàosốsáchsẵncótrongtủ,thỉnhthoảngbácmuamộtvàiquyểntrênphốmangvềchotôi.Gặpdịp,hoặcthấytênsáchhayhaythìbácmuachứbáccũngchảlựachọngì.Tuyvậy,nóvẫnlàsáchvàdùthuởấycónólàmchođầuóckhôngphươnghướngcủatôingổnngangbềbộnđinữa,thìsaunàysựbềbộncũngmấtđi,vànhữngcái

haycáitốttrongsáchthìcònlạivàcònmãitớinay.Đúngđọcsáchlàbaogiờcũngcólợi.Lisekhôngbiếtđọc.Nhưngthấytôirảnhgiờnàolàcặmcụiđọcsáchgiờ

ấy,emtòmòmuốnbiếtcáigìtrongsáchlàmchotôithíchthúđếnthế.Banđầu,emmuốnthumấyquyểnsáchấy,vìnókhôngđểchotôichơiđùavớiem.Nhưngthấylàmthếnàotôicũngtrởlạivớisách,embảotôiđọcchoemnghe,rồibàychoemđọc.Embịcâm,nhưngđượccáithôngminh,nhờvậytôicóthểdùngmắtthaythếchotaiđểkiểmtraemvàcũngđiđếnkếtquả.Tuy thếemvẫn thích tôi lên tiếngđọc to, làmchocảhaingườicùng làmviệc.Thếlàthêmmộtsợidâyràngbuộcchúngtôivớinhau.Tưtưởngmảiquayvàocuộcsốngbêntrong,tríócluônluônchờlàmviệc,khôngvướngbậnnhữngcáiphùphiếmtrongđời,nhữngsựchuyệntròlăngnhăngnhảmnhí,Lisehẳnđãtìmthấymộtcáchgiảitrí,mộtmónăntinhthần.Chúngtôiđãsốngvớinhaubaonhiêuthờikhắcnhưvậy:tôithìđọccòn

emthìngồitrướcmặttôinghe,mắtkhôngrờitôi.Nhiềukhigặpnhữngchữ,nhữngđoạntôikhônghiểuthìtôidừnglạinhìnem.Thếlàcảhaichúngtôicốsứctìmhiểu,mộtđôikhimấtkhánhiềuthìgiờ.Khinàotìmmãivẫnkhônghiểurathìemlấytayrahiệubảotôiđọctiếp

vàcốýnói:“Saunàyhẵnghay”.Tôicũngdạychoemhọcvẽnữa,haynóichođúng,làmcáiviệcmàtôi

gọi làvẽ.Việcấymấtnhiều thìgiờvàkhágaygonhưngrồicũngđạtkếtquả.Đànhrằngcáianhthầynàychảravẻthầygì,nhưngbùlạithìthầyvàtròhiểunhausâusắc:sựănýgiữathầyvàtrònhiềukhilạiđượcviệcgấpmấy tàinăng.Thậtvuibiếtbaonhiêukhiquamấynétquệt ra,mọingườinhậnđượcemmuốnhìnhdungcáigì!BácAcquinômtôivàolòng,cườivànói:“Này,bácnhậncháuthếmàhóarakhônđấy!ThôiđểsaunàyemLisesẽđềnơncháu”.“Saunày”cónghĩalàlúcLisenóiđược,bởivìtrongnhàkhônghềbỏcái

ýđịnhchữachạychoemnóiđược.Duythầythuốchọnóirằnghiệnnaythìcònđànhphảichịuvàđợiđếnlúccóxảyramộtsựbiếnđộngnàođóởnơiconbệnh.“Saunày”cũnglàcáiýmàbàntayLiserầurầubảovớitôinhữnglúctôi

hát cho em nghe. Lisemuốn học đánh thụ cầm vàmấy ngón tay em bắtchướctaytôimộtcáchmauchóng.Emlạimuốnhọchátnữa,nhưngdĩnhiênlàkhôngđược,vìthếemuấtứclắm.Đãbaolầnthấymắtemứalệ,tôibiếtlàembuồnkhổ.Nhưngbảntínhemthuầnhậu,dịudàngnênemkhôngsầunãotriềnmiên.Emgạtnướcmắtmỉmcườinhẫnnạivàđưatayrahiệubảo:saunày.Được làmconnuôibácAcquin,đượcconcáibáccoinhưanhemruột,

hẳntôiđãởđấymãimãinếukhôngxảyramộttaihọalàmchocuộcđờicủatôiphảithayđổimộtlầnnữa.Lúctôiđãchắcmẩmlàđượcbìnhyênhơnhếtthìcũnglàlúcmàtôisắpbịnémtrảtrởlạicuộcđờiphiêulưuvôđịnh,bởinhữngbiếncốởngoàiýchítôi.

XXI.GIAĐÌNHTANTÁC…TôiđãnóilàbácAcquingiồnghoayênchi.Giồngthứhoaấykhông

khólắm,nhữngngườigiồnghoaquanhParisđềugiồnghoayênchirấttốt,bằngchứnglàmỗinămcứđếnthángbathángtư,họmangrachợnhữngcâycảnhsumxuêphủđầyhoatừgốcđếnngọn.Ngườigiồngvườnchỉcầnnắmchođượckỹthuậtchọncâyhoakép,vìkháchhàngkhôngmuahoađơn.Hạtgiốnggieoxuống thường thườngmộtnửamọccâyhoakép,mộtnửamọccâyhoađơn,chonênnếubiếtgiữlạirặtnhữngcâysẽtrổhoaképthìcólợilớn.Khôngthếthìđànhphảiphícôngcủachămnomchomộtsốcâybằngnửatổngsố,rồiđếnkhicâybắtđầutrổhoathìphảivứtđi,nghĩalàsaumộtnăm trời chămbón.Người ta phânbiệt câyhoaképvà câyhoađơnbằngcáchquansátmấyđặctínhtrênlávàtrêndángcây,ítngườichủvườnbiếtcáchchọnlọcấy;hơnthế,đólàmộtbíquyếtlưutruyềnriêngtrongmộtsốgia đình.Khi người làm vườn cần lọc cây hoa kép thì họ nhờ những bạnđồng nghiệp có nắm bí quyết ấy giúp đỡ, vì thế, đến tiết lọc yên chi thìnhữngbácnàyđượcchỗnàymời,chỗkiarướcđếnđểhỏiýkiến,ynhưmộtbácsĩhaymộtchuyênviên.BácAcquinlàmộttrongnhữngngườilọcyênchisànhnhấtthànhParis.

Bởivậy, đếnmùa lọchoa, bácđi cảngày.Nhữngngàyấy lànhữngngàybuồncủachúngtôi,nhấtlàđốivớichịÉtiennette.Giữabạnđồngnghiệplàmvườn,khôngbaogiờngườitađiđếnvớinhaumàkhôngcùngnhauđánhcạnmộtchailít,cókhicảhaibachainữakia.Thànhthửkhiôngbốđãđếnnhàvàibaôngbạnthìynhưlàlúcvề,mặtôngđỏgay,tayrunrẩy,giọngnóilènhè.Đêmđêm,hễôngbốchưavềthìchịÉtiennettechưađingủ,dùcókhuya

đếnmấycũng thế.Lúcấy,nếu tôicòn thức,hay tôi tỉnhgiấcdậyvì tiếngkhuađộngcủaông,thìnằmtrongbuồngtôingherõtiếnghaichaconhọnóichuyệnvớinhau.Ôngbốhỏi:-Saoconchưađingủđicon?-Conchờxembốcócầngìkhông!-À,racôcảnhsáttheodõitôiđấy!-Conkhôngthứcđợibốthìbốbiếtchuyệntròvớiai?-Conmuốncoithửbốđiđứngcóthẳngngườikhôngchứgì?Thếthìcoi

đâynày!Bốcượcvớiconrằngbốđitừđâylạibuồnglũnhỏmàkhôngbướcchệchrangoàihànggạchlátkiachomàxem.Tôinghecótiếnggiàykhậpkhiễngbướccaobướcthấpvanglênởphía

nhàbếp,vàsauđóthìyênlặng.Rồitiếngôngbốlạihỏi:

-EmLisecóchơikhông?-Có!Emngủngon.Bốchịukhóđừnglàmồn,emnógiậtmình!-Bốcólàmồnđầu,bốđingayngắnthếmà!Bốphảiđibướcđingayngắn

chứ,vìmấyđứacongáibốchỉchựcbuộctộibốthôimà!KhithấybốkhôngvềăncơmtốithìbéLisebảogìnào?-Khôngbảogìcả!Emnóchỉnhìncáighếbỏtrốngcủabố!-A!Nónhìncáighếcủabố?-Vâng.-Nhiềulầnà?Nócónhìnghếcủabốnhiềulầnkhông?-Nhiều.-Rồinónóithếnào?-Đôimắtemnóirằngbốkhôngvề.-Rồithìemnóhỏiconvìsaobốkhôngvềvàconnóivớinórằngbốở

chơinhàmấyôngbạn,phảikhông?-Không,emnókhônghỏigìconhết,vàconcũngkhôngnóigìvớiem

hết!Emnóbiếtrõlàbốởđâu.-Nóbiếtư?Nóbiếtrằng…Béđãvàobuồngngủngoanchứ?-Khôngđâu!Mãinómớingủ,cáchđâymườilămphútthôi!Nócứmuốn

thứcđợibố.-Còncon,conmuốngì?-Conmuốnemnóđừngthấycáilúcbốvề.Lạimộtgiâyyênlặng.-Étiennette,concóhiếulắm!Nàynhé,maibốđếnbácLouisot,đểrồicon

xem!Bốhứavớicon,connghechưa?Bốhứatừnaybốsẽvềăntốivớicáccon.Bốkhôngmuốnconphảichờbốnữa,vàbốcũngkhôngmuốnemLisecủaconvậtvãkhingủ.Nhưngnhữnglờinguyềnlờihứakhôngphảilúcnàocũngcóhiệulựcvà

ôngAcquinlạicứvềmuộnmỗikhiôngnhậnuốngmộtcốcvang;ởnhàthìôngchiềuLisenhấtnhất,rađithìôngquênnó.Ôngnói:“Conbiếtkhông,khôngtiệntừchốibèbạn,ngườitauốngmộtcốc,không

lấylàmnhiềucholắm.Đãuốngcốcthứnhấtthìlạiuốngcốcthứhai,vàlúcấy bố đã kiên quyết không uống cốc thứ ba, nhưng chén trong kéo chénngoài,đãuống thìcàng thấykhát,vả lại rượubốc lênđầu,đãngàngà thìquênhếtưuphiền,quêncảchủnó.Mọiviệcđềusángsủa.Người ta thoátxácđểđichơiởmộtthếgiớikhác,thếgiớimongmuốn.Vàthếlàngườita

lạiuống.Nóthếđấy.”Cũngphảinóirằngchuyệnấykhôngxảyrathườngxuyên.Vảlạimùalọc

yênchicũngngắnthôi,mùaquarồithìbácAcquinkhôngvắngnhànữavìkhôngcóchuyệngìphảiđi.Ôngkhôngphảilàngườilacàquánrượu,lườibiếngtìmcáchgiếtthờigiờ.Mãnmùa yên chi thì chúng tôi chuẩn bị những loại hoa khác. Lệ của

ngườilàmvườnlàkhôngđểmộttấcđấttrống:thứcâynàyvừađánhlênbánthìcâykhácphảithayngayvào.Cáithuậtcủangườitrồnghoabánchợlàởchỗmanghoađếnchợđúng

lúccaogiánhất.Đólàlúccónhữngngàylễlớntrongnăm:lễThánhPierre,lễThánhMarie,lễThánhLouis.NhữngngườiđặttênlàPierre,làMarie,làLouis hay Louise thì nhiều lắm, cho nên số bó hoa, chậu hoa bán trongnhữngngày lễ đó để chongười tamangđi chúcmừngbạnbè thân thuộccũngkhôngkểxiết.MọingườiđềuthấyhômtrướcngàylễtrêncácđườngphốParistrànngậpnhữnghoa,khôngnhữngởhànghoa,ởchợ,màcònởvỉahè,ởgócphố,ởbậc tamcấpcác thềmnhà,ởnơinàocó thểbàybánđược.Saumùayênchithìchúngtôilohoachocácngàylễthángbảyvàtháng

tám,nhấtlàthángtám,trongđócólễThánhMarievàThánhLouis.Chúngtôisửasoạnhàngnghìngốccúcđạiđóa,lụclạc,trúcđào,hễlồngkínhvườnnhàchứađượcbaonhiêuthìtrồngbấynhiêu.Nhữnggốccâyấyphảirahoađúnghạn, nếu sớmquá thì tàn trước khi bán,muộnquá thì khôngnởkịpngàylễ.Vìthếmànghềtrồnghoađòihỏingườitaphảicótài,bởivìailàmchủđượcthờitiếtnắngmưa?BácAcquinlàbậcthầytrongnghềhoa:khôngbaogiờhoacủabácnởtrướchaynởsaudịplễ.Nhưngmuốnđượcthế,phảitốnbiếtbaocôngsứcvàmồhôi!Nămấy,mùahoaxemchừngthuậnlắm.Bấygiờlàngàymùngnămtháng

tám,cácloạihoacủachúngtôiđềuđãđếnkỹ.Ởgiữatrời,cúcđạiđóahénụđểchựcnởvàdướicácmặtkínhđãquétvôirấtđềuđểlàmdịubớtánhsáng,lụclạccũngbắtđầutrổhoa.Nomcáccâyấygiốngnhưnhữngbụirậmhaynhữnghìnhthápđiểmđầynụtừtrênxuốngdưới:cảnhtượngtrôngđếnđẹpmắt.Chốcchốcôngbốlạixoatayđắcý.Ôngnóivớihaicậucon:“Mùahoanày tốt raphết!”Vàvừamỉmcườiôngvừa tínhnhẩmsố tiềnbán lứahoakia.Đểđạtkếtquảnhưvậy,chúngtôiđãphảivấtvảbaonhiêu,phảilàmviệc

luôntay,khôngnghỉmộtgiờmộtkhắcnào,kểcảngàychủnhật.Bâygiờthìmọiviệcđềulàmđếnnơiđếnchốn,đâuvàođấycảrồi.ĐểthưởngcôngchochúngtôibácAcquinquyếtđịnhngàychủnhậtmồngnămthángtámấythìchocảnhàđichơivàăntốiởnhàôngbạncủabáccũnglàmvườnởArcueil.

Cả conCapi cũng được dự.Chúng tôi sẽ làm việc đến ba bốn giờ chiều,xongđâuđấy thì chúng tôi sẽkhóa trái cửacổng lạivàvuivẻ lênđường.Nhưthếkhoảngnămsáugiờchiều,chúngtôiđếnArcueil.Ăncơmxongsẽquayvềngayđểkhỏiphảiđingủquákhuya.Vìngàythứhaiphảidậysớm,phảitươitỉnhbắttayvàocôngviệc.Vuinàycònvuinàohơn?Mọiviệctiếnhànhnhưđãđịnhvàđếnbốngiờkémvàiphút thìôngbố

khóacửalớn,phởnphơnói:-Nàotấtcảchúngta!Lênđườngđithôi.-Capitiếnlên.TôihôthếrồidắttayLisechạylên,conCapichạytheonhảynhótquanh

chúng tôivừasủaoangoangđắcchí.Có lẽnó tưởng rằngchúng tôi sẽđilangthanglâudài,nóthíchcáiđóhơnlàcứởnhàmãi.Ởnhà,nóchán,nóbuồn,bởivìtôikhôngthểsănsócnóluôn,mànóthìưngđượcsănsóchơnhết.Cảbọnchúngtôiđềuănmặcnhưngàyhội,đềubảnhbaotrongnhữngbộ

quầnáođiăncỗ.Kháchquađườngcókẻngoảnhđầulạinhìntheo.Tôithìtôikhôngbiếthìnhdángmìnhnhưthếnào,chứcònLiseđộimũrơm,mặcáodàixanh,manggiàyvảixám,Lisequảthật làcôbéđẹpnhất, linhhoạtnhấttrênđờinày.Đôimắt,cáimũiphậpphồng,haivai,haitaytấtcảngườiemđềunóilênsựvuisướng.Thìgiờđiquanhanhđếnnỗitôikhôngthấynótrôiqua.Chỉbiếtrằngcuối

bữa tiệc,một đứa trong bọn chúng tôi nhận thấy về phía tây, trời ùn lênnhiềuđámmâyđen.Vìbànănbàygiữatrờidướitánlámộtcâydứt,chúngtôinhậnthấyngaylàcócơndôngsắpkéotới.BácAcquinbảo:-Cáccon,nhanhlênđểvềkhuGlacière.Nghethế,cảbọnchúngtôibuộtmiệng:-Phảivềrồiư?Lisekhôngnóiđượcnhưngrahiệuchốitừvàphảnkháng.Ôngbốnói:-Giómàthổimạnhlênnữathìcóthểlàmđổcửakínhmất.Vềđithôi.Rõrànglàkhôngcócáchgìkhựnựlôithôinữa.Chúngtôiđềubiếtrằng

cửakínhlàtấtcảgiasảncủangườichủvườn,nếugiólàmvỡcửakínhthìsạtnghiệp.BácAcquinnói:-Bố đi trước.Benjamin, con đi với bố, và cả con nữa,Alexis.Bố con

mìnhphảirảobướcđinhanh.RémivàÉtiennettethìđisauvớiLise.Rồikhôngnóithêmgìnữa,chaconhọbachânbốncẳngrảobướcđi.Còn

chúngtôithìđitheosau,chậmhơn,vìchịÉtiennettevàtôiphảibướcthongthảđểLisetheokịp.Chuyệnnàyđâuphảilàchuyệnđùa,bởivậychúngtôikhôngchạynhảytungtăngnữa.Trờimỗilúcmộtmờmịtthêm.Giómỗilúcmộtmạnh,cuốnbụilênmù

mịt,báohiệucơndôngđươngđếnrấtnhanh.Mỗikhibịcuốnvàomộtđámbụilốcấy,chúngtôiphảidừnglại,quaylưngvềphíagió,lấyhaibàntaybịtmắtvìbụi làmmờcảmắt;cũngphảinín thởnữa,nếuthởthì trongmiệngthấynhưcócảcát.Sấmrềntừnghồiởnơixavàchuyểnđếngầnnhanhlắm,tiếngrềnlẫnvớinhữngtiếngnổinhtai.ChịÉtiennettevàtôinắmtayLisekéođi.Nhưngemphảikhónhọclắm

mớitheokịpchonênchúngtôikhôngđinhanhđượcnhưýmuốn.Chúngtôicókịpvềđếnnhàtrướccơnmưahaykhông?Nhấtlàôngbốvà

Benjamin,Alexis có về kịp hay không?Đối với họ vấn đề có về kịp haykhôngquantrọnghơnđốivớichúngtôinhiều.Đốivớichúngtôi,vềkịpthìchỉlàkhỏiướt.Đốivớihọ,vềkịplàcứulồngkínhkhỏibịhủyhoại.Vấnđềlàchỗđóngcáccửakính lạiđểgiókhỏi luồnvàophíadướivà lậtđổcáclồng.Bấygiờ,sấmsétnổliênhồi,vàmâykéodàyđếnnỗitrôngnhưtrờiđãtối.

Thỉnhthoảnggióxémâyđiđểlộrađâyđóvàimảnhtrờisâuthẫmmàuđồngđỏ giữa các đámmây đen.Rõ ràng là những đámmây ấy sắp vỡ toạc ratronggiâylát.Cómộtđiềurấtlạ:giữatiếngsấmsét,chúngtôinhậnthấycótiếngầmầm

khôngrõlàtiếnggìđươngxôvềphíachúngtôi,nghenhưtiếngvóngựacủacảmộttrungđoànkịbinhchạycơndông.Nhưngđoánthếthìvôlýquá:kịbinhkéođếnkhuphốnàylàmgìchứ!Thìnhlìnhmưađổxuống.Thoạtđầu,vàihạtnhỏđậpvàomặtchúngtôi,

rồihầunhưtiếpngaytheođólàcảmộttrậnràoràonhưđáchạy.Chúngtôiùténúpvàodướimộtcáicửalớn.Trậnmưađá rào ràonàykinhkhủngkhông thể tưởng tượng.Chỉ trong

chốclátđườngphốbịphủtrắngnhưgiữamùađông.Đátonhưtrứngbồcâu,rơixuốngàoàonghechoángcảtai;giữatiếngàoàoấythỉnhthoảngchennhững tiếngkínhvỡ loảngxoảng.Nhữnghònđá rơi trênmáinhà rồimớituộtxuốngthìmangtheođủthứlinhtinh,nàolàmảnhngói,mảnhgạch,vôivữavụn,nàolàmảnhđálợpvỡ,nhấtlàđálợpvỡ,làmthànhtừngđốngđensìtrênmặttrắngcủanhữnghạtmưađá.ChịÉtiennettekêu:-Thôirồi!Còngìlồngkính!Tôicũngnghĩđếnđiềuđó.Tôinói:-Cólẽbốđãvềkịp.

-Có về đến nhà trước khimưa xuống thì cũng không đủ thì giờmangtranhrađậycáclồngkính.Phennàythìkhôngcòngìnữa.-Ngườitanóimưađáchỉrơitrongtừngkhoảng.-Nhàtagầnđâyquá,chắckhôngthoátkhỏi.Nếuởvườnnhàmàcũngcó

mưanặngnhưởđâythìbốchúngtasạtnghiệpmất.Ôi,trờiơi!Bốtrôngởmóntiềnbánhoabiếtchừngnào,bốcầnsốtiềnđólắm.Tôikhôngbiếtrõgiátrịcácthứ,nhưngtôicónghenóirằngmỗimộttrăm

cửakínhphảimuamấtnghìnrưỡihaynghìntámtrămphờrăng.Vìvậytôihiểungayrằngnếumưađálàmvỡhếtnămhaysáutrămcửa

kínhcủachúngtôithìđólàmộttaihọaghêgớmkhólòngcứuvãn,chưakểnhữngkhunglồngvàsốcâyhoa.TôimuốnhỏichịÉtiennette,nhưngtiếngđárơiầmầminhtai,ngheđượcnhaurấtkhó,vảlạihìnhnhưchịÉtiennettecũngkhôngcònbụngdạnàođểchuyệntrò.Chịnhìnmưarơivẻmặtrầurầuthấtvọng,nhưngườicháynhàđươngtrôngthấynhàcửacủamìnhbịthiêuratro.Cơnmưaràokhủngkhiếpấyđâuchỉtrongnămsáuphútthôichứkhông

kéo dài. Nó dứt cũng đột ngột như nó đến.Mây bay về phía thành phố.Chúngtôirờibỏchỗnúp.Trênđườngvề,nhữnghạtđácòncứnglănsàosạodướichânnhưđácuộiởbờbể.Lớpđádàyquáđếnnỗichânđingậpđếnmắtcá.Lisemanggiàyvảinênkhôngđitrênnhữnghònđálạnhngắtấyđược,tôiphảicõngem.Gươngmặtemlúcđitươivuilàthếmàbâygiờthìtrôngảonão,nướcmắtứađầytròng.Mộtlátsau,chúngtôivềđếnnhà,cổngvẫnđểngỏ.Chúngtôichạyngay

vàovườn.Quangcảnhmớithảmhạilàmsao!Cáigìcũngvỡhết,náthết.Nàolàcửa

kính,nàohoa,nàomảnhthuỷtinh,nàohạtmưađá,tấtcảlàmthànhmộtbãinhữngthứhỗnhợptrôngngổnngang,khôngrahìnhthùgìcả.Cáivườnbuổisớmnayphongphú,đẹpđẽlànhưthếmàbâygiờchỉcònlànhữngthứđổnátkhôngbiếtgọilàgì.CònbácAcquinthìởđâunhỉ?Khôngthấybác,chúngtôichạyđitìmvàđếnbêncáicổnglớnkhôngcòn

mộtmiếngkínhnàonguyênvẹn.Bácngồiủrũtrênmộtchiếcghếđẩu,giữacảnhvườnđổnát.AlexisvàBenjaminđứngbêncạnh,lặngyên.Nghetiếngkínhvụnkêuràoràodướigótgiày,biếtlàchúngtôiđến,bácngẩngđầulên.Báckêu:-Chaoôi!Cácconôi!Chaoôi!Cácconđángthươngcủataơi!RồibácômemLisemàkhócsướtmướtkhôngnóigìnữa.

Nóigìbâygiờ?Rõràngđâylàmộttaihọa.Nhưngtaihọatrướcmắtdùthếnàocũngchưakhủngkhiếpbằnghậuquảcủanó.ChịÉtiennettevàcáccậuemnóingaychotôibiếtrõvìsaoôngbốtuyệt

vọngđến thế.Ôngđãmuakhuvườnvàdựngngôi nhànàymười nămvềtrước.Chủvườnđãchoôngvayvốnđểmuacôngcụtrồnghoa.Tiềnmuavườncũngnhưtiềnvayphảitrảgóptrongmườilămnăm.Chotớilúcnày,nhờlàmnhiềumàăntiêudèxẻn,nămnàoôngcũngtrảđủvàđúngkỳhạn.Điềuđóhếtsứccần,làvìchủnợchỉchờmộtcơhội,nghĩalàchờôngchậmtrảđểlấyluônvườn,nhà,côngcụ,vàtấtnhiênvẫngiữsốtiềntrảmườinămqua.Chắchẳnđólàthủđoạnlàmtiềncủahắn:hắntínhrằngtrongmườilămnămđằngđẵng,ắtcũngcómộtnămnàođóbácAcquinkhông thanh toánnổi,nênhắnmớibỏvốnranhưthế.Trongsựmuabánnày,tênchủnợnắmchắcđằngchuôi,cònngườikháchnợbịđedọaluônluôn.Cáingàymàtênchủnợaoướcđãđếnvớitrậnmưađá.Sựviệcrồisẽra

nhưthếnàođây?Chúngtôikhôngphảimấtthìgiờbănkhoăncholắm.Saucáingàykỳhạn

trảnợmộthôm thìmộtôngvậnđồđenđếnnhàchúng tôi.Tôi trôngôngkhôngravẻngườithanhnhãlắm.Ôngđemramộttờgiấycódántem,viếtmấychữtrêndòngcònđểtrốngrồiđưarachochúngtôi.Đólàmộtviênmõtòa.Tốihômđómàđi,ôngấycứđếnmãi,đếnnỗibiếthếtcảtênchúngtôi.

Mỗilầnđến,ôngtanói:“ChàochúRémi,chàochúAlexis.Mạnhkhỏechứcô Étiennette?” Rồi ông ta đưa tờ giấy có dấu vàmỉm cười như đối vớingườibạn:-Thôichàocáccôchú!-Mờiông…xéođi!BácAcquinkhônghayởnhànữa.Bácđiphốluôn.Điđâu,tôikhôngbiết,

vìkhácvớitrướckiabácthườngcởimở,bâygiờbácchẳngnóinửalời.Cólẽbácđitìmnhữngngườithừabiện,haylàratòaán.Nghĩđếnra tòamàtôiphátsợ.CụVitaliscũngđãtừngra tòavàtôiđã

đượcbiếthậuquảthếnàorồi.Đối với bácAcquin thì kết quả phải chờ lâu hơnnhiều.Một phầnmùa

đôngđãtrôiquatrongtìnhcảnhấy.Tấtnhiênlàchúngtôikhôngchữalồng,chữakhung,lắpmặtkínhmớiđược;vìthếchúngtôitrồngraucủvànhữngthứ hoa không cần che đậy. Những thứ hoa ấy bán chả đượcmấy đồng.Nhưnglàmthếcũngcònhơnngồikhông.Vảlạicócôngviệcđộngtayđộngchânlàtốtrồi.

Một tối nọ, bácAcquin về nhà, trông vẻ người lại càng buồn nản hơnnhữnghômtrước.Bácnói:-Cáccon!Thếlàhết.Tôitoanbướcrangoài,vìtôibiếtsắpcóviệcnghiêmtrọngmàôngbốđã

gọiconmànói,thìcólẽtôikhôngnênnghe.Nhưngôngđãđưataygiữtôilại:-Cháukhôngphảilàngườinhàà?Kểrathìcháucònbéquáchưađáng

ngheviệcnày,nhưngcháuđãnếmđủmùicayđắng,chắccháuđãhiểu.Cácconạ,bốsắpxacácconđây!Cảbọnchúng tôiđềubuộtmiệngkêu lênmột tiếngđauđớn.Lisenhảy

vàolòngbố,vừahônôngvừakhóc.-Chaoôi!Cácconhẳnbiếtrằngkhôngphảitựýbốmuốnrờibỏnhững

đứaconngoannhưcácconđây,rờibỏđứaconcưngnhưLisecủabố.ÔngnóiđếnđóthìômchặtLisevàolòng.-Tòaxửbốphảitrảnợ,nhưngvìbốkhôngcótiềnnênngườitasắpphát

mạitất.Thếcũngchưađủnênngườitasẽbỏtùbố.Bốphảingồitùnămnăm.Khôngcótiềnđểtrảnợthìphảiđemthânbố,

đemsựtựdocủabốmàtrả.Chúngtôikhócầmlên.-Ừ,cáiviệcấyđángbuồn thật,nhưngbiết làmsaobâygiờ?Đólà luật

pháp.Nămnăm!Trongnămnămấy thìcácconsẽ ra sao?Ấy,đó làđiềuđánglonhất!Yênlặng.Sauđóôngnóitiếp:-Cácconchắccũngđoánbiếtrằngbốhằngnghĩđếnđiềuđó.Bởivậyđây

làđiềubốđịnhlàmđểchocácconkhỏibịbơvơthấtthểusaukhibốbịbắt.Nghethếtôithấylóelênmộtchúthyvọng.-Rémisẽviếtthưchocôcủacáccon,côCatherineSuriolởDreuzy,quận

Nièvre.Nósẽtrìnhbàytìnhcảnhchúngtavàyêucầucôđến.CôCatherinecủacácconđầuóctỉnhtáolắmvàcôthạoviệc,bốvàcôấysẽbàncáchgiảiquyếtổnnhấtchocáccon.Tôiviết thưlầnnàylà lầnđầu; lầnđầutiênviết thưmàphảiviếtnhững

chuyệnbuồnnhưthếnàythìkhổtâmthật.Mặcdùôngbốnóimậpmờ,chúngtôicũngthấycóhyvọng.Trongtình

cảnhchúng tôimàcòncóhyvọng thì cũngđã lànhiều lắm.Hyvọnggì?Chúngtôichảbiết,nhưngchúngtôicóhyvọng.CôCatherinesắpđến,côCatherinetínhtoáncôngviệcgiỏi,thếlàđủđểhyvọng.Cócầngìhơnđối

vớinhữngđứatrẻdạidột,dốtnátnhưchúngtôi.ĐốivớinhữngngườitháovátnhưcôCatherinethìởđờinàycógìlàkhó?Tuyvậy,côCatherinekhôngđếnsớmnhưchúngtôi tưởng,vàbọnlính

tòaánthươngmại,nghĩalàbọnđibắtconnợ,đãđếntrướccô.Hôm đó, bácAcquin định đến nhàmột ông bạn. Tôi theo bác. Vừa ra

đườngthìgặpngaybọnlínhtòa,chúngvâyquanhchúngtôitứckhắc.BácAcquinkhôngcóýđịnhchạytrốn.Báctáimặtđi,ynhưsắpchết.Giọngyếuớt,bácyêucầubọnlínhđểchobáchôncon.Mộttênlínhnói:-Đừngcósầuthảmquađinhưthế,ôngbạnạ.Ởtùnợthìcũngchẳngđến

nỗikhổtâmlắmđâu!Ởđấycónhữngngườitốtđấy!Chúngtôiquaylại,cóbọnlínhđikèm.Tôiragọihaianhcontraicủabác

Acquinlúcấyđangởngoàivườn.KhibachúngtôivàonhàthìthấyôngbốđãômLisetronglòngvàemkhócsướtmướt.Bấygiờmộtngườilínhghémiệngvàotaiôngnóicáigìtôikhôngnghe

rõ.Chỉthấyôngbốđáp:“Vâng,ôngnóiđúng.Đànhphảithế!”ĐộtnhiênôngđứnglênvànhấcemLiseđểxuống.Lisebámchặtlấyông,

không chịu buông tay ông.Ông hôn Étiennette,Alexis, vàBenjamin. Tôiđứngtrongmộtgócphòng,mắtnhòalệ.Ônggọitôi:“CòncháuRémi,saocháukhônglạihônbác?Cháukhônglàconbácà?”Cảmấyđứachúngtôiđềunhưmấthồn.Giọngcứngrắn,bácAcquinnói:-Cứởyênđấy!Lệnhcủaôngbốlànhưthếđấy!ThếrồibácgỡbàntayLiseđặtvàotaychịÉtiennettevàbướcnhanhra

cửa.Tôiđịnhđitheobácnênbướclạiphíacửa,nhưngchịÉtiennettekhoáttaybảotôidừnglại.Theobácđểđiđâu?Vàrồiđểlàmgì?Chúng tôiđứngngẩnngườigiữanhàbếp, cảmấyđứađềukhóc,không

đứanàonóilênmộtlời.Nóilờigìnữachứ?Chúng tôiđềubiết sớmmuộnôngAcquincũngbịbắt,nhưngchúng tôi

tưởnglúcđóthìđãcócôCatherine.CôCatherinelàsựchởche,sựđùmbọc.Nhưngcôkhôngđến.ÔngAcquinđiđộmộttiếngđồnghồ,cômớiđến.Côtìmthấychúngtôi

tụmhếtdướinhàbếp,khôngnóikhôngrằng.Cáingườibấylâunaynângđỡchúngtôigiờđâycũngtêliệtrồi:chịÉtiennettecứngcỏi,kiêncườnglàthếmà giờ phút này cũng trở nên yếu đuối như chúng tôi. Chị không cổ vũchúngtôinữa.Yếumềmkhôngphươnghướng,chìmđắmtrongđauthương,chị chỉ gắng gượng để vỗ về emLise thôi.Người hoa tiêu đã ngã xuống

biển,contàukhôngngườilái,khônghảiđăngchỉđường,khôngcógìđểđưavàobến.Màbiếtcóbếnkhông?Chúngtôilàmộtlũbéconlạclốigiữabiểnđờibátngát,lênhđênhtheochiềugió,khôngbiếthànhđộngthếnào,khôngcómộtýđịnhgì,tríhoangmang,lòngtuyệtvọng.CôCatherine quả làmột người đàn bà cừ,một người đầy sáng kiến và

nghịlực.CôđãtừnglàmvúsữaởParisnămlần.Côbiếtcáckhókhăntrongcuộcsống,vàcôcũngbiếtchốngđỡnhưcônói.Đượccôchỉhuy,đượclàmtheolệnhcô,chúngtôicóphầnnàoyêndạ.

Chúngtôiđãcóngườidìudắt,đầugốihếtkhuỵu.Đốivớimộtphụnữnôngdânnghèovôhọc thìđây làmột tráchnhiệm

nặngnềcóthểlàmsờngannhữngngườiquảcảmnhất.Mộttốptrẻmồcôiđứađầuchưatớimườibảy,đứaútthìcâm!Xếpđặtchúngnóthếnàođây?Làm sao nuôi chúng nổi khi chínhmình cũng phải vất vả bao nhiêumớikiếmđủcáisốnghàngngày.Côđãtừngnuôiconchomộtviênquảnkhế.Côđếnhỏiýkiếnôngtavà

bànbạccùngôngtađểđịnhđoạtvềchúngtôi.Sauđó,côđếnbànvớibácAcquinởnhàlao.ĐếnParistámhômmàcôkhônghềnóivớichúngtôiýđịnhvàhoạtđộngcủacô.Đếnhômthứchín,côchochúng tôibiếtnhữngđiềuđãquyếtđịnh.Vìchúngtôicònbéquákhôngthểtựlàmănmộtmìnhnênmỗiđứaphải

đi về ở với những cô, bác nào sẵn lòng cáng đáng. Lise sẽ về ở với côCatherineởmiềnMorvan.AlexisvềnơiôngchúlàmthợmỏởVarsestrongvùng núi Cévennes. Benjamin thì về vớimột ông chú làm vườn ở Saint-Quentin.ChịÉtiennetteđếnởvớibàcôcóchồngởvùngbiểntỉnhCharente,làngEsnandes.Tôichămchúnghenóivềnhữngsựxếpđặtấy,đợiđếnlượtmình.NhưngvìcôCatherinekhôngnóinữa,tôibướctớihỏi:-Còncháuthìthếnào,thưacô?-Cháuà,cháucóphảilàngườitronggiađìnhđâu!-Cháusẽđilàmchocô.-Cháukhôngphảilàconcáitrongnhà.-CôthửhỏiAlexis,hỏiBenjaminxemcháulàmviệccóhăngkhông?-Vàăncũnghăngđúngkhông?-Đúng,đúng.–TấtcảcácanhchịLiseđồngthanhnói.–Rémilàanhem

trongnhà.LisebướctớitrướcmặtcôCatherine,chắptaylại.Cáichắptayấyhùng

hồnhơnbaonhiêulờivanxinkểlể.-Cháubétộinghiệpcủacôơi,–côCatherinenói,–côhiểuýcháulắm,

cháumuốn anh ấy đi với cháu. Nhưng cháu biết không, ở đời đâu có dễmuốnthếnàothìlàmđượcthếấy.Cháulàcháuruộtcủacô,khivềnhànếuchúấycónóitiếnggìkhôngphải,hoặccósamàysamặtlúcngồivàobànănthì cônói: “Nó là ruột ràcủa tôi,nếuvợchồngmìnhkhông thương thì aithương?”Đó,chỉnóimộtcâuấylàđủ.VàcáichuyệnđógiữavợchồngnhàcôthìởôngchútạiSaint-Quentin,ôngchútạiVarseshaybàcôtạiEsnandescũngyhệt.Ngườitanhậnconcháu,ngườitakhôngnhậnngườidưng.Nộigiađìnhnhàngười ta thôicáiăncũngđãkhókhăn lắmrồicóđâuđểchomọingười.Tôi cảm thấy rằng không có cách gì, không nói thêmđược gì nữa.Cái

việc cô ấynóiđúngquá.Tôikhôngphải ruột thịt trongnhà, tôi khôngcóquyềnđòihỏigì!Vậtnàinữachẳnghóaraănxinư?Tuynhiên,dùcólàruộtthịt chăng nữa, dễ tôi có thể thương yêu họ hơn thế này hay sao?Alexis,Benjamindễkhông làanhemruộtcủa tôiư?CònÉtiennettevàLisechưaphải là chịvà em ruột tôi sao?Tôi chưayêuhọđúngmứcchăng?Hay làLisechưayêuquýtôingangvớiBenjaminvàAlexis?HễđãquyếtđịnhcáigìthìcôCatherinethihànhngay,khôngđểtrìhoãn.

Cô báo cho chúng tôi biết là ngay ngày hôm sau chúng tôi phải chia taynhau,thếrồicôbảochúngtôiđingủ.Vừavềtớiphòngriêngcủachúngtôithìmọingườixúmxítquanhtôi,cònLisebácổtôimàkhóc.Tôihiểurằngtuyhọbuồnsắpphảixanhau,nhưnghọnghĩđếntôihơnhết,họáingạivìtôi.Điềuđólàmchotôicảmthấyrằnghọcoitôilàanhemtronggiađình.Bấygiờ, trongđầuóc rối rencủa tôibỗngnảy ramột sángkiến.Nói chođúng–haydởgìthìcũngđềunênnóira–vìsángkiếnấyxuấtpháttừcontimrồimớidânglênkhốióc.Tôinói:-Này,cácanhchịơi,tôibiếtrõrồi,tôibiếtrằngmặcdùcáccôchúkhông

bằnglòngnhậntôi,cácanhchịvẫncoitôinhưruộtthịt.- Đúng rồi, – Cả ba đều nóimột lượt, – Rémimãimãi là anh em của

chúngtôi.Lisekhôngnóiđượcthìsiếtchặt taytôi tỏýđồngtìnhvànhìntôibằng

đôimắtvờivợilàmchotôicảmđộngtrànnướcmắt.-Thếthìvâng!Tôisẽlàmemcủacácanhcácchị,vàtôisẽchứngtỏđiều

đó.-Cậuđịnhxinlàmởđâu?–Benjaminhỏi.-ỞđằngôngPernuitcómộtchânkhuyết.–ChịÉtiennettenói.–Emcó

muốn,sángmaichịđếnxinchỗấychoemkhông?-Emkhôngmuốnlàmmướn.CóchỗlàmthìphảiởlạiParis,khônggặp

mấyanhchịvàemLisenữa.Emđịnh lấychiếc thụcầmxuống,khoác lại

tấmáodacừu,đitừSaint-QuentinđếnVarses,rồitừVarsesđếnEsnandesvàtừEsnandesđiDreuzy.Thếlàemsẽđượcgặplạitấtcảcácanhchị,lầnlượthếtngườinàyđếnngườikhác,vàquaemanhchịcũngnhưlàsumhọpvớinhau.Emvẫnchưaquênnhữngbàihát,nhữngđiệunhảy.Thếlàemsinhsốngđượcrồi.Nhìnthấyvẻmặthânhoancủamọingười,tôibiếtrằngsángkiếncủatôi

thể hiện cảmơước của họ nữa, và trong cảnhbuồn rầu tôi vẫn cảm thấyphấnkhởi.Chúngtôinóichuyệnvớinhaumãivềdựđịnhấy,chuyệnchiaphôi,sum

họp, về dĩ vãng, về tương lai. Rồi chị Étiennette buộcmọi người đi ngủ.Nhưngđêmấykhôngaingủyêncả,aicũngthaothức,tôilạicàngthaothứchơn.Ngàyhôm sau, vừa tang tảng sáng,Lise đã rủ tôi ra vườn.Tôi biết em

muốnnóigì.-Emmuốnnóichuyệnvớianhà?Lisegậtđầu.-Embuồnvìchúngtaphảixanhauchứgì?ĐiềuấyLisekhôngcầnnói,

anhđãđọcthấymắtemvàcũngnghethấytrongtimanh.Emrahiệubảorằngkhôngphảiemmuốnnóiđiềuấy.-ChỉnửathángnữasẽcóanhởDreuzy.Liselắcđầu.-LisekhôngmuốnanhvềDreuzyà?Thườngthườngtôimòýembằngcâuhỏivàemtrảlờibằngcáchrahiệu,

đúngthìrahiệubảođúng,saithìbảosai.LiserahiệurằngemthíchtôiđếnDreuzy.Nhưnglạichỉtayvềbahướng

khácnhau,emchotôibiếtrằng,tôiphảiđếnbaanhchịcủaemtrước.-EmmuốnanhđiVarses,EsnandesvàSaint-Quentintrước?Emcườisungsướngvìtôiđãhiểuđượcýem.-Tạisaovậy?Anh,anhmuốnđithămemtrước.Tứcthờiemdùngtay,dùngmôi,nhấtlàdùngđôimắthùngbiện,emđã

làmchotôihiểulýdotạisaoemlạiyêucầunhưthế.Tôixinthuậtlạilờigiảithíchcủaemnhưthếnày:-ĐểemđượcbiếttintứccủachịÉtiennette,anhAlexis,vàanhBenjamin,

thìanhhãyđithămcácanhchịấytrước.SauđóanhsẽđếnDreuzyđểthuậtlạichoemnghenhữngđiềuanhtrôngthấyvànhữngđiềucácanhchịấynóivớianh.

Ôi!Liseyêuquý!CôCatherineđịnh támgiờ sáng thì chị emÉtiennette lênđường.Côđã

thuêmộtcỗxengựalớnđểđưahọcùngđichàoôngbốmộtlượtởnhàlao.Sauđó,xesẽđưatừngngườimộtcùnghànhlýđếnnhàganàocầnphảiđếnđểlêntàuvềnơidựđịnh.LúcbảygiờsángchịÉtiennettecũnggọitôiravườn.Chịnói:-Chịemtasắpphảixanhau.Chịmuốntặngemmộtvậtkỉniệm.Emhãy

giữcáihộpkhâunàytrongấycókim,chỉvàmộtcáikéocủachịdongườichađỡđầucủachịcho.Dọcđường,emcầncácthứđóbởivìemcótoạcmộtmiếngquầnhayđứtmộtcáicúcthìcũngkhôngcóchịởđóđểválại,đínhlạichoemđâu.Emdùngkéocủachị,emsẽnhớđếnmấychịemnhànày.Trong khi chịÉtiennette nói chuyện với tôi thìAlexis lảng vảng quanh

đấy.Chịấyvàonhàrồi,tôicòndừnglạingoàivườnchưahếtcảmđộngthìAlexisđãđếnbêntôi,nói:-Mìnhcóhaiđồngnămphờrăng,nếucậuvuilòngnhậnlấymộtthìmình

thúlắm.Trongnămđứachúng tôi, chỉcóAlexis làchúý tới tiềnbạc,chúng tôi

luônchếnhạoanhấyvềtậtkycóp.Anhchắtchiu từngxuvàcoiviệcdànhdụmđượcnhữngđồnghàomới

tinhlàmộthạnhphúc.Anhcứmangtheonhữngđồnghàomớicủaanhrađếmđiđếmlạitrongbàntayđểchonólấplánhdướiánhmặttrời,đểnghenhữngtiếnglengkengmộtcáchlýthú.Đề nghị củaAlexis làm cho tôi xúc động lạ thường. Tôimuốn từ chối

nhưnganhnănnỉmãivàgiúivàotaytôimộtđồngnămphờrăngsángloáng.QuacửchỉấytôibiếtrằngcảmtìnhcủaAlexisđốivớitôirấtsâusắcbởivìnóđãthắngsựthiếtthacủaanhđốivớicáikhocủanhonhỏkia.Benjamincũngkhôngquêntôi.Anhấycũngmuốnchotôimộtmónquà.

Anhchotôicondaocủaanhnhưngbắttôiphảitrảmộtxuđểchocóvẻmuabán,bởivìbạnbèkhôngtặngdaochonhau,sợ“daocắtđứttìnhbạn”.Thời gian đi nhanh quá!Chỉ cònmười lămphút nữa thôi!Rồi thì năm

phút.Chỉcònnămphútnữalàchúngtôichiataynhau.RồiraLisecòncónhớđếntôikhông?Lúcnghe thấy tiếngxengựaầmầmchạy tôi thìLiseở trongbuồngcô

Catherinechạyravàrahiệuchotôitheoemravườn.-Lise!–CôCatherinegọi.Lisekhôngđáp.Emcứviệcđinhưngbướcnhanhhơn.Trongvườnnhữngngườitrồnghoa,trồngraucủ,cáigìcũngkhôngbằng

cáiíchlợithựctế:ngườitakhôngchừachỗchocâycảnhđâu!TuyvậytrongvườnchúngtôicómộtcâyhồngBengalekhôngbịnhổđi

vìmọcởmộtxó.Lisexămxămđi tới câyhồngcắt lấymột cành rồi quay lại tôi, emcắt

cànhấylàmhainhánhmỗibêncómộtnụhoahàmtiếuvàđưachotôimột.Ôi!Cáithứngônngữcủamiệnglưỡicónghĩalýgìđâubêncạnhcáingôn

ngữcủakhóemắt!Ôi!Nhữnglờinhữngtiếngsovớicáitrôngcáinhìnbâygiờtôimớithấynónhạtnhẽo,trốngrỗnglàmsao?Bàcôgọi:“Liseơi!Lise!”Hànhlýđãđưalênxecảrồi.TôivớilấycâyđànvàgọiconCapi.ConCapimừngrỡnhảycỡnlênkhí

thấycâyđànvàbộđồnghệsĩduphươngcủatôingàyxưa.Bộđồấyđốivớinóquenthuộclắm.Cólẽnóhiểurằngnóvớitôisẽlênđườngđilangthangtrởlạivànhưthếlànóđượcchạynhảytựdo,cáiấythíchhơnlàởlỳtrongbốnbứctường.Giờphútchiatayđãđến.CôCatherinekhôngđểchonókéodài.Côbảo

chịÉtiennettelênxerồiAlexis,Benjamin.ĐếnlượtLise,côbảotôiđỡemlênđùicô.Rồi,vìtôiđứngngẩnngười,côấynhẹtôivàđóngcửaxe.Tôithét:-Cácanhchịhãyhônbáchộchotôivới,vì…Nóiđếnđótôiấmứcnghẹnlời.CôCatherinebảo:-Tađiđithôi.Vàcỗxechạyđi.Cửakínhhạthấp.Quamànnướcmắt,tôinhìnthấyLisethòđầurangoài

vừađưataygửichotôimộtcáihôn.Thếrồicỗxenhanhchóngrẽvàoconđườngngoặtvàtôichỉcònthấymộtđámbụitungtrời.Thếlàhết.Tựavàocâyđàn,conchóCapiởbênchân,tôithẫnthờnhìnlànbụitừtừ

rơixuốngđường.Mộtngườihàngxómđếnnhậnchìakhóa,đóngcửanhà lạivàgiữchìa

khóahộchủnhà.Ngườiấykéotôirakhỏitìnhtrạngthẫnthờ,đưatôivềvớithựctại.Ôngtahỏi:

-Chúbéđịnhđứngđâymãià?-Không,tôiđiđây.-Điđâu?-Cứđitớiphíatrước,đếnđâuhayđó.Chắcôngtacũngthấythươnghại,ôngchìatayrachotôi:-Nếuchúmuốnởlạiđâythìtôisẽnuôichú,nhưngkhôngtiềncôngbởivì

chúhãycònchưađủsức.Saunàythìkhác.Tôitừchối.Ôngnói:-Tùythíchchú.Tôinóiđólàvìmuốngiúpíchchochúthôi.Thôichúlên

đườngmạnhkhoẻ.Rồiôngtađimất.Xeđirồi.Nhàcũngđóngcửa.Tôichoàngcáidâyđeođànquavai,cửchỉấy,ngàyxưaconCapitrôngđã

quenmắtlắmnênbâygiờnóchúý.Nóđứnglênđưacặpmắtsángngờinhìntôi.“Tađiđithôi!Capi!”Capiđãhiểu.Nóvừanhảylên,vừasủaoangoangtrướcmặttôi.Tôiquaymặtđiđểkhỏinhìncáinhà tôiđãởhainămvà tưởng làsẽở

mãi.Tôitrôngthẳngvềphíatrước.Mặttrờiđãlêncao.Trờirấttrong,thờitiếtnắngấm.Cảnhnàykhácxacái

đêmgiábuốtmàtôingãxuốngkiệtsứcvàđóilảởchínhchântườngkia.Hóarahainămquachỉlàmộtchặngthờigianđỗtạm.Bâygiờlạiđếnlúc

lênđường.Nhưngthờigianđỗtạmnàyđãcóíchchotôi.Nhờnótôiđãkhỏelên.Và

cócáiđángquýhơnsựrắnchắccủachântaynữa,đólàcáitìnhyêuthươngtôicảmthấyởtronglòng.Tôikhônglẻloiởtrênđờinữa.Đờitôiđãcómụcđích:giúpíchnhữngngườiyêuthươngmìnhvàđược

mìnhyêuthươngvàlàmvuilònghọ.Mộtcuộcđờimớimẻđangmởratrướcmắttôi.Tôihồitưởnghìnhảnhcụ

Vitalisvàtôitựnhủ:“Nào!Hãytiếnlên!”

PHẦNTHỨHAII.TIẾNLÊN

Tiếnlên!Thếgiớimởrộngtrướcmắt tôi, tôicó thểdờichânxuốngNamhaylên

Bắc,sangĐônghayquaĐoàitùylòng.Tôichỉlàmộtđứatrẻcon,thếmàtôiđãlàmchủcuộcđờicủatôi.Thanôi!Chínhcáichỗấylạilàchỗđángbuồntrongcảnhngộtôi.Biếtbaonhiêuđứatrẻ tựnhủ:“Ôichao!Giátađượctựýlàmcáigì thì

làmtùythích!Giátađượctựdo!Giátalàmchủlấyta!”Biếtbaonhiêuđứasốtruộttrôngchomautớicáingàytuyệtsướngấy,cáingàymànóđượctựdo,làmnhữngđiềudạidột!Tôithìtôilạitựbảo:“Chaoôi!Ướcgìcóngườiđểchỉbảota,hướngdẫn

ta!”Làvìgiữanhữngđứatrẻấyvớitôicómộtsựkhácnhaughêgớm.Nếulàđứatrẻấylàmđiềudạidộtthìsaulưngchúngcóngườiđưatayra

chochúngníukhichúngtrượt,đỡchúngkhichúngngã.Còntôi,đằngsautôikhôngcóaicả.Nếutôingãthìnhấtđịnhtôiphảilăntuồntuộtđếncuốidốcrồilúcđómớilópngópbòdậymộtmình,nếumaymàchưagãyxương.Màviệcgãyxươngrấtdễxảyrachotôi.Tôicóđủkinhnghiệmđểnóinhưvậy.Mặcdùcònnhỏ,tôiđãquanhiềuthửtháchtronghoạnnạn,bởivậytôithậntrọngvàkhônngoanhơnphầnnhiềuđứatrẻcùnglứatuổitôi.Cáiphầnhơnấytôiđãmuabằngmộtgiákháđắt.Trướckhilaovàoconđườngrộngmởtrướcmắt.tôiđịnhhỏiýkiếnbác

Acquin làngườiđã coi tôi nhưconđẻmấynăm lại đây.DùcôCatherinekhôngđem tôi cùngđi với các anh chị ấyđến chàobác, thìmộtmình tôicũngcóthể,vàcóbổnphậnđếnhônbác.Tôi chưa hề đến nhà lao giam con nợ, nhưng lâu nay nghe nói đến nó

nhiềuquá,tôitinrằngthếnàocũngtìmra.TôisẽđếnnhàthờMadeleine,conđườngấytôibiếtquárõ,đếnnhàthờ

tôisẽhỏithămđườngđếnnhàlao.CôCatherinevàmấyanhchịấyđãvàothămôngbốđượcthìchắchọcũngchophéptôivào.Tôicógìkháchọ,tôiđãlàmconôngấy,vàôngấyđãtừngyêuquýtôinhưcon.TôikhôngdámđisuốtParisvớiconchóCapilơntơnbêngót,bởivìnếu

cácôngcảnhsáthỏithìtôibiếttrảlờilàmsao?Trongmọinỗisợhãimàtôiđãtrảiqua,sợcảnhsátlànỗisợlớnhơncả.TôikhôngquênvụToulouse.Tôikiếmchiếcdâyđaibuộccổconchó.Nóứcvềviệcấylắmbởivìnócó

lòngtựáicủamộtconchóthôngtháiđượcgiáodục.TôidòngdâydắtnótheođểđitìmnhàlaoClichy.Ởtrênđờinàycónhữngcáibuồnlắmhễtrôngthấylàphảicóýnghĩu

ám.Tôichưatừngbiếtthứgìxấuxívàbuồnhơncáicửangục.Tôiđứnglạimộtlátkhôngdámvàonhàngụcngay,hìnhnhưsợrằngsẽbị

nhốtlạitrongđóvàcáicửagớmghiếckiamộtkhiđãkhépậplạisaulưngtôithìsẽkhôngmởranữa.Trước đây tôi chỉ hình dung ra khỏi một nhà ngục thì khó khăn lắm,

nhưngtôikhôngnghĩrằngvàongụccũngkhôngdễ.Bâygiờ thì tôiđãrõ,nhưngbiếtđượcđiềuấyphảikhónhọcbaonhiêu.Tuyvậy,vìtôikhôngnảnlòng,khôngchịuvềkhông,chonêncũngđến

đượcvớingườitôimuốnthăm.Người ta đưa tôi vàomột cái phòng khách không có cửa sắt, không có

chấnsongsắtnhưtôihằngtưởngtượngvàgiâylátsauthìbácAcquinđến,cũngkhôngbịxíchtayxiềngchân.Bácnói:-Bácmongcháuđến,Rémiạ,vàbácđãtráchcôCatherinesaokhôngđưa

cháuđếnvớimấyanhchịemnó.Từsớmnaytôibuồnbã,ỉuxìu,câunóicủabáclàmtôiphấnkhởi.-CôCatherinekhôngmuốnđemcháutheo.-Tộinghiệpcháutôi.Nhưngcáiấykhóquácháuạ.Ởđờicóphảimuốn

gìthìlàmđượcnấyđâu!Báctinchắcrằngđượcvềđấythìcháuhếtlònglàmlụngđểbảođảmcơmáochocháu.NhưngcáikhônggiảiquyếtđượclàchúSuriotchồngcôCatherinekhôngthểtìmracôngviệclàmchocháu.Chúấycoi cống ở sông đào Nivernais, mà cháu biết, những người thợ cống thìmướn người trồng hoa làm gì! Lũ trẻ nói cháumuốn trở lại cái nghề hátrong.Vậyracháuquênrằngnămxưacháusuýtchếtrét,chếtđóiởcổngnhàbácrồihaysao?-Không,cháukhôngquên!-Thếmàlúcấycháukhôngphảimộtthânmộtmình,cháucómộtôngchủ

dìudắtcháukiađấy.Cháuà,cáiviệccháuđịnhlàmnónguyhiểmlắm:bébỏngnhưcháumàmộtmìnhlangthangtrênconđườngngàndặm!-CháucóconCapi.Nhưthườnglệ,conCapingheđếntênnóthìsủalênmộttiếngnhưđểbảo:

“Cómặt!Nếucácngàicầntớithìcótôiđây!”-Ừ!Capilàmộtconchócónghĩa,nhưngdầusaonócũngchỉlàmộtcon

chóthôi.Cháusẽsinhsốngbằngcáchnào?

-Cháuđihát,cònconCapithìdiễntrò.-Capilàmsaodiễntròmộtmìnhđược?-Cháusẽtậpchonólàmxiếc.Chúsẽtậpđượcnhữngtròtôimuốn,phải

khôngchúCapi?Capiđểtaylênngực.-Tómlại,cháuạ.Cháuđilàmthuêlàkhônhơnhết.Cháuđãlàmộtngười

thợgiỏi,đilàmlangthangđâyđó,cáinghềlangthangấylànghềcủabọnlườibiếng.-Cháukhôngphải làđứalười,cáiđóthìbácbiết.Tấtbácchưabaogiờ

nghethấycháuphànnàncôngviệcquánhiều.Nếulàmvớibácthìbaonhiêucháucũnglàm.Vàsẽởmãivớibác.Nhưngcháukhôngmuốnlàmthuêchongườikhác.Hìnhnhưtôinóimấycâunàymộtcáchkhácbiệtthếnàoấy.BácAcquin

nhìntôikhôngnói.Cuốicùngbácbảo:-CháucókểlạirằnglúccháuchưabiếttôngtíchôngcụVitalisthìcũng

đãnhiềulầncháungạcnhiênvềcáchôngcụnhìnngườita,vềcáitưthếcủaôngcụ,nóhầunhưnói lên rằngôngcụ làngườisang trọng.Cháucóbiếtrằngcháucũngcócáidángđiệuấykhông?Cháukhôngmuốnlàmthuêchongườita?Thôithìcũngtùycháu.Bácnóinhữngcáiấyvìlợiíchcủacháu,khôngvìgìkhácđâu,cháunêntinthế.Bácnghĩrằngbáccóbổnphậnphảiphângiảiđiềuhơnlẽthiệtchocháunghe,thếthôi.Còntựcháulàmchủcuộcđờicủacháu,vìcháukhôngcóchamẹvàbáccũngkhônglàmbốcháuđượcnữarồi.Mộtngườikhốnkhổđángthươngnhưbácđâucóquyềnkhiếnbảoai?NhữngđiềubácAcquinnóilàmtôibănkhoănlonghĩhếtsức,nhấtlàvì

tôicũngđãtựnhủnhưthế,nếukhôngynguyênvănthìcũnggầngần.Phải,mộtthânmộtmìnhthuithủikhắpđóđâylàmộtđiềurấtnguyhiểm.

Tôicảmthấycáiđó, thấyrất rõ.Tôiđãsốngcuộcđờinayđâymaiđó,đãsốngnhữngđêmnhưđêmmấyconchócủachúngtôibịsóibắtănthịthaylàđêmđitìmmỏđáGentilly.Tôiđãsốngnhữngngàyvừađóivừarét.Tôiđãbịxuađuổihếtlàngnàyqualàngkhác,mộtxucũngkhôngkiếmnổitrongcáithờigiancụVitalisbịbỏtù.Tôibiếtrấtrõnhữngnỗihiếmnghèo,nhữngcảnhkhốnkhổtrongcuộcsốngphiêulưuấy,mộtcuộcsốngkhôngphảichỉcó ngàymai là bấp bênhmà cả đến ngàyhômnay cũngkhông có gì bảođảm.Nếu tôi từbỏcuộcsốngấy, thì tôichỉcómộtconđường:đi làmmướn

nhưbácAcquinđãchỉcho.Nhưngtừbỏcuộcsốnggianghồthìkhônggiữđược lờihứavớichịÉtiennette,vớiAlexis,BenjaminvàLise,nghĩa làbỏ

mặcchịemhọ.Nóichođúng thìchịÉtiennette,AlexisvàBenjamincũngkhôngcầntôicholắmvìhọcóthểviếtthưchonhau.NhưngcònLise?Lisekhôngbiếtviết,cảbàcôCatherinecũngvậy.NếutôimặcLise,thìnósẽbịquạnhhiu.Rồinósẽnghĩvềtôinhưthếnào?Chắcnóchỉnghĩmộtđiềulàtôikhôngyêunónữa,nó,cáicôbéđãtỏrathathiếtbaonhiêuvớitôivàđãkhiếnchotôikhônxiếtvuisướng.Cáiđókhôngthểđược.-ThếbáckhôngmuốncháuđemtincácanhchịvàemLiseđếnchobác

ư?-Chúngnócónóivớibácchuyệnấy.Báckhôngnghĩtớigiađìnhnhàbác

khikhuyêncháutừbỏcáinghềhátrong.Khôngbaogiờnênnghĩđếnmìnhtrướckhinghĩđếnngườikhác.-Thưabácchínhthế,vàchắcbâygiờbácthấyrằngchínhbácđãchỉcho

cháucáiđiềuphảilàm:nếucháuxóabỏlờicamkếtcủacháuvìsợnhữngsựhiểmnghèomàbácnóithìracháuchỉnghĩđếnmình,chứkhôngnghĩđếnbác,đếncácanhchịvàemLise.BácAcquin lạinhìn tôi, lầnnày lâuhơn.Rồiđộtnhiênbácnắmhai tay

tôi:-Nàycháuạ,bácphảihôncháumộtcáimớiđược,vìcâunóiấy.Cháulà

ngườicótìnhcónghĩa.Đúnglàcáiđókhôngcầnphảilớntuổimớicó.Chỉcóbácvàtôiởtrongphòngkháchngồibêncạnhnhautrênchiếcghế

dài.Tôingảvàotaybác.Báclạinói:-Bácchỉnóivớicháumộtlờinàynữathôi,là“Cầutrờiphùhộchocháu,

cháuthânmến!”Cảhaichúngtôingồiimlặngmộtlúc.Nhưngthìgiờtrôiqua,vàsắpđến

lúcphảichiatay.BỗngbácAcquinmóctrongtúiáogilêramộtchiếcđồnghồquảquýtlớn

cósợidâydamỏngđínhvàokhuyếtáo.Bácnói:-Khôngthểnàobáccháuchúngtaxanhaumàcháukhôngnhậncủabác

mộtvậtkỷniệmgì.Cáiđồnghồcủabácđây,bácbiếucháu.Nókhôngphảilàcủaquývìcháucũngbiết,nếulàvậtcógiátrịthìbácđãbánlâurồichứcònđâunữa.Nó chạy cũngkhông tốt lắmnữa, thỉnh thoảngphải vặn lại.Dẫusaođócũnglàtấtcảgiatàicủabáchiệnnay,vìvậybácbiếucháu.Bácnói thếrồiđặtđồnghồvàotaytôi.Thấytôi tỏýkhôngmuốnnhận

mónquàquýgiáấy,bácbuồnrầunóithêm:-Cháuthừahiểurằngởđâybáccócầnxemgiờlàmgìđâu.Xemgiờcàng

thấy thờigiờđichậm.Nếungồiđếm từngphút từnggiờ thìbácchếtmất.Thôichàocháu,cháubéRémi.Nào,hônbáclầnnữađi.Cháulàmộtchúbé

tốt.Cháunhớgiữchođượcmãimãinhưthế.Việcgìđãxảyratronggiờphútấy?Báccháuchúngtôiđãnóivớinhau

nhữnggì, tôi khôngnhớ rõ, bởivì tôi xúcđộngquá.Tôinhớmangmángrằngbácđãcầmtaytôidắtracửa.Bâygiờhồitưởnglạicáiphútchiatayấy,tôichỉnhớcáicảmgiácngẩn

ngơtrốngtrảitrongtâmhồn.Hình như tôi đứng lâu, rất lâu trên đường phố trước cổng nhà lao,mãi

khôngbiếtđichiềunàyhaychiềukia.Cólẽtôiđứngđóđếntốimấtnếutaytôikhôngvôtìnhchạmpháimộtvậtgìtrònvàcứngtrongtúiáo.Tựnhiênnhưcáimáyvàcũngchẳngbiếtmìnhlàmgì,tôisờsoạngvậtấy.

Hóaracáiđồnghồcủatôi.Cáiđồnghồcủatôi!Buồnbã,longại,hãihùngđềutiêutantứckhắc,cái

thằng trẻ con ở trong tôi chỉ còn nghĩ đến chiếc đồng hồ.Tôi cómột cáiđồnghồ,mộtcáiđồnghồcủariêngtôi,đangnằmtrongtúiáotôi,tôimuốnxem giờ lúc nào cũng được! Tôi rút đồng hồ ra xem giờ đây: đúng trưa.Đúngtrưahaylàmườigiờ,haylàbagiờchiềuđinữa,cáiđóđốivớitôicóíchgì.Nhưngtôivẫncứsungsướngvìbiếtlàđúngtrưa.Tạisaothế?Hỏithìchắc tôi lúng túngkhôngbiết trả lời rasao.Nhưngnócứnhư thếđấy!Ồ!Đúngtrưa,đãđúngtrưarồi!Tôibiếtlàđúngtrưarồiđấy!Chínhcáiđồnghồcủatôiđãmáchtôilàđúngtrưa,ghêkhông?Tôicảmthấyrằngđồnghồlàmộtngườibạntâmphúccủamình,mìnhcóthểhỏiýkiếnnó,nócóthểtròchuyệnvớimình:-Mấygiờrồi,bạnđồnghồnhỉ?-Đúngtrưarồiđấy,anhRémithânmếnạ.-Ồ!Đúngtrưa.Thếthìtaphảilàmviệcnày,vàviệcnày,phảikhông?-Hẳnchứlị!-Cậunhắcmìnhthếlàtốtđấy!Khôngcócậuthìmìnhquênmất.-Tôitheoanhlàđểnhắcnhởanhmà!CóconchóCapivàcáiđồnghồ,thếlàtôicóbạnđểchuyệntròrồi.Đồnghồtôi!Đólàbatiếngnóilênngherấtlýthú.Tôiđãtừngvôcùngao

ướcđượccómộtchiếcđồnghồvàtôicũngđãyêntrírằngmìnhsẽkhôngbaogiờcónổi!Thếmàgiờđâycómộtchiếcnằmtrongtúiáotôi,kêutíchtắc.Ôngbốnóinóchạykhôngđúnglắm.Cáiđókhônghềgì.Miễnnóchạy,thếlàđủ.Nócầnđượclêndâyà?Tôisẽlêndây,sẽvặnmạnhchứ,cóhàtiệngìcáivặn!Vànếuvặncũngchưađủthìtôisẽmởnó,tháomáynóra.Cáiấythìphảibiếtlàthú!Tôisẽxemcónhữnggìtronglòngnóvàcáigìđẩynóchạy.Nóphảiliệumàcưxửchođúngđắn.Tôisẽđiềukhiểnnómộtcách

nghiêmkhắc.TôivuimừngquáđỗinênkhôngđểýrằngconCapicũngvuisướngnhư

tôi.Nócứkéoốngquầntôivàchốcchốclạisủadồn.Cuốicùngnósủatoquálàmtôibừngtỉnhcơnmơmộng.-Capiđòigìthế?Nónhìntôi,nhưngtôiđươngrộnniềmvuisướngnênkhôngđoánraýnó.

Đợimộtphútkhôngđược,nóđứng thẳng lênápvàongười tôivàđặtmộtchânlêntúitôi,cáitúicóchiếcđồnghồ.Thìranómuốnxemgiờ“đểbáochochưvịkhángiả”nhưthuởnócònlàmtròvớicụVitalis.Tôiđưađồnghồchonóxem.Nónhìnlâulắmtuồngnhưđangcốnhớ,rồi

vẫyđuôi,sủamườihaitiếng.Thếlànókhôngquên.Aha!Thếthìtôicóthểkiếmtiềnvớichiếcđồnghồnàychứphảichơiđâu!Nhưvậylàthêmđượcmộttròmàtrướcđâytôikhôngtínhđến.Câuchuyệnvừarồidiễnraởngoàiđường,ngaytrướccổngnhàlaocho

nêncónhữngkháchquađườngtòmònhìnchúngtôi,hơnnữa,họdừnglại.Nếutôibạodạnthìtôicóthểbiểudiễnngaychohọxem,nhưngtôikhôngcógan,tôisợcảnhsát.Vảlạiđãđúngtrưa,tôicầnlênđường.Tiếnlên!Tôiđưamắttừbiệtnhàtùlầncuốicùng,cáinhàtùtrongđóbácAcquin

tộinghiệpbịgiamhãm,trongkhitôitungtăngkhắpbốnphươngtrời.Cuốicùngchúngtôilênđường.Đốivớicáinghềnghiệpcủatôi,bảnđồnướcPháplàmộtvậtcóíchnhất.

Tôibiếtrằngthứấyởbếntàuthủythườngcóbán.Tôiđịnhmuamộttấm,nêntôiđivềphíabờsông.Tìmcho ramộtbảnđồvừaýcũngmấtnhiều thìgiờ.Bảnđồvừaý tôi

phảilàmộtbảnđồbồivảigấplạiđược,màgiákhôngquámộtphờrăng,vìmột phờrăngđối với tôi đã làmột số tiền to lắm.Nhưng rồi tôi cũng tìmđượcmộttấmvàngố,cũkỹđếnnỗingườichủquầychỉđòitôicóbảymươinhămxăngtim.[18]

Bây giờ thì tôi có thể rời thành phố Paris được rồi. Tôi định đi ngay,khôngtrìhoãn.Tôicó thểđimột tronghaiconđườngnày:hoặc làđườngFontainebleauqua cửaô Italie, hoặc là đườngOrléansquaMontrouge.Điđườngnàocũngđượcthôi,tôikhôngthíchđườngnàohơnđườngnào.ThậtlàngẫunhiênmàtôiđiconđườngFontainebleau.TôivàophốMouffetard.Vừađọccáitênphốtrêntấmbảngxanhxongthì

cảmột loạtchuyệncũhiện lại trong tríóc:nào làGarofoli,nào làMattia,

nàolàRiccardo,rồicáinồikhóavung,cáiroidavàcuốicùnglàcụVitalis.Ôngchủ tộinghiệp,ôngchủrất tốtcủa tôi,cáingườiđãchếtvìkhôngđểthằngchabầutrẻconởphốLourcinemướntôi.TớinhàthờSaint-Médardthìtôithấycómộtchúbéđứngtựavàotường,

nomhìnhnhưlàthằngbéMattia:rõràngcáiđầuquátoấy,cặpmắtươnướt,đôimôimấpmáy,cáivẻhiềnlànhnhẫnnhục,cáidángđiệubuồncườicủathằngMattia.Nhưnglạchưa?NếuphảithằngMattiathìsaolâunaynóvẫnthế,khônglớnlêntínào?Tôitiếnđếngầnđểnhìnkỹ.Thôikhôngcònnghingờgìnữa,chínhnó.

Nócũngnhậnratôivàgươngmặtnhợtnhạtcủanósánglênmộtnụcười.Nóhỏi:-CóphảianhđãđếnchỗGarofolivớiôngcụrâubạc, trướckhi tôivào

bệnhviệnkhông?Ôichao!Cáingàyhômđósaomàtôiđauđầuthế!-Garofolivẫnlàchủcủaanhà?Nónhìnquanhtrướckhitrảlời,vàhạgiọng:-Garofoliđitùrồi.NgườitatómcổnóbởivìnóđánhđậpthằngOrlando

tànnhẫnquáđếnnỗithằngđóốmchết.NghenóithằngGarofoliđitù,tôisướnglắm.Lầnnàylàlầnđầutôinghĩ

rằngnhữngnhàtùghêgớmkiacũngcóích.Tôihỏi:-Cònlũtrẻ?-Ồ!Tôikhôngbiết.LúcGarofolibịbắtthìkhôngcótôiởđó.Khitôira

viện,thằngGarofolithấyrằnghễđánhđậptôithìtôiđổốmnênmuốngạttôiđi.NóchogánhxiếcGassotmướntôihainămvànónhậntiềntrước.AnhbiếtgánhxiếcGassotchứ?Khôngà?Đókhôngphải làmộtgánhxiếc lớnnhưngcũnglàmộtgánhxiếc.Họcầnmộtđứabéđểdiễntròuốndẻo,chonênbácGassotmớimướntôi.Tôilàmvớibácấychođếnhômthứhaivừaqua.Ngườitathảitôirabởivìbâygiờđầutôitoquárồi,khôngthểchuivàohộpđượcnữa,vànócũngnhạyđauquá.BởivậytôiđãđitừGisorslànơigánhxiếcđangdiễntròđểvềParistìmGarofoli.Nhưngtôikhôngtìmthấyaicả.Nhàthìđóngkínmít.Mộtônglánggiềngđãthuậtlạichotôinghecáiviệc tôivừanóivớianh, làGarofoliđi tù rồi.Thế là tôiđếnđâyvìkhôngbiếtđiđâu,khôngbiếtlàmgìbâygiờ.-SaoanhkhôngtrởvềGisors?-BởivìcáihômởGisorstôilênđườngđibộvềParisthìgánhxiếccũng

khởihànhđiRouen.Anh tính tôi làm thếnàomàđiRouenchođược?Xaquá,màtôikhôngcótiền.Từtrưahômquađếnnaytôiđãcógìvàobụngđâu!

Tôikhônggiàu,nhưngtôicóđủđểcứuthằngbéđángthươngấykhỏichếtđói.Ngày tôi lang thangquanhvùngToulouse, đóikhátnhư thằngMattiahômnay,màcóaichìachotôimộtmẩubánhmìthìtôiđãcảmtạngườiấybaonhiêu!TôibảothằngMattia:-Anhhãyđứngđó!Rồitôichạyđếnhiệubánhmìởgócphố.Tronggiâylát,tôitrởlại,mang

theomộtchiếcbánhvàtôiđưabiếunó.Nóvồlấy,ănngốnngấuhếtngay.-Bâygiờthìanhđịnhlàmgì?-Tôikhôngbiết.-Phảilàmcáigìmớiđượcchứ?-Tôi đương cố dạmbán cây vĩ cầmcủa tôi thì anh đến.Giá tôi không

quyếnluyếnnóthìtôiđãbánđượcrồi.Câyđànấylànguồnvui,làniềmanủicủatôi.Khinàobuồnquá,tôitìmmộtchỗkhuất,mộtmìnhkéochomìnhnghe.Lúcấythìtôithấykhôngbiếtbaonhiêulàđiềutốtđẹphiệnlêngiữatrời.Ôi!Cònđẹphơntrongmơnhiều!Nócứnốitiếpnhaukhôngdứt…-Thếthìtạisaoanhkhôngkéovĩcầmởđườngphốchongườitanghe?-Tôiđãlàmthử.Khôngaichotiềncả!Tôicũngđãtrảiquacáicảnhbiểudiễnchongườitaxemmàkhôngaithò

tayvàotúi.Mattiahỏi:-Cònanh?Lúcnàyanhlàmgì?Tôibỗngnổimáukhoácláctrẻconlên.Tôinói:-Mìnhấyà?Mìnhlàchủgánh.Chaoôi!Thựcrathìcũngđúng,bơivìtôilàmchủmộtgánhxiếcmàcon

Capilàmdiễnviên.Nhưngcáithựcấycũngkhôngxacáidốilàmấy.Mattianói:-Chaoôi!Nếuanhvuilòng!-Vuilònggìcơ?-Nhậntôivàogánhcủaanh.Tứckhắctínhngaythậttrởvềvớitôi.TôichỉconCapimànói:-Tấtcảgánhcủamìnhchỉcóthế.-Cũngchẳngsao!Nóvớitôilàhaivậy.Chaoôi!Tôivananh,anhđừng

bỏtôi!Anhbỏtôithìtôisẽthếnào?Chỉcònnướcchếtđóimàthôi.Chếtđói!Cáitiếngkêuấy,khôngphảiainghenócũnghiểunónhưnhau,

vàởmỗingườinócũngkhôngdộivàocùngmộtchỗ.Vớitôithìnódộivàođúngtim.Tôiđãhiểuthếnàolàchếtđói.

-Tôidiễnđược.–Mattiatiếp.–Trướchếttôibiếtchơivĩcầm.Vàtôiuốndẻo,tôinhảydây,tôilộnvòng,tôihát.Rồianhxem,anhbảogìtôilàmnấy.Tôisẽlàđứaởcủaanh,tôivânglờianh.Tôikhôngđòitiềncôngởanhđâu,chỉcầncóănthôi.Nếutôilàmăntồithìanhđánhtôi,tagiaoướcvớinhaunhưvậy.Tôichỉyêucầumộtđiềulàđừngđánhvàođầu,cũngphảigiaoướcthêmđiềuđó,bởivìđầutôirấtkémchịuđau,từngàythằngthaGarofolicứnệnbừalênđó.Nghecái thằngbétộinghiệpấynóinhưthế, tôisuýtứanướcmắt.Làm

saonóichonóhiểurằngtôikhôngthểnhậnnóvàogánhcủatôi?Chếtđóiư?Mộtmìnhnó,nócóthểchếtđói,đốivớitôi,nócũngkhôngthiếucơhộichếtđóiđâu!Tôigiảithíchđiềuấychonó,nhưngnókhôngchịunghe.Nónói:-Không,haiđứathìkhôngchếtđóiđược.Chúngmìnhsẽnươngtựanhau,

giúpđỡlẫnnhau,đứacóchiasẻvớiđứakhôngcó,nhưanhđãlàmvừarồi.Câuấylàmchotôihếtdodự.Tôiđãcóthìtôiphảigiúpnó.Tôinói:-Thôiđược,đồngý!Tứckhắcnócầmtaytôimàhôn,khiếnlòngtôirungđộngmộtcáchêmái,

nướcmắttràora.Tôinói:-Anhhãyđivớitôi,nhưngkhôngphảinhưmộtđứaởmànhưmộtngười

bạn.Rồikéoquaidâyđànlênvai,tôibảo:-Tađithôi!Mườilămphútsau,chúngtôirakhỏithànhParis.Nắnghanhthángbađãlàmchođườngsákhôráonênbâygiờchúngtôiđi

lạidễdàngtrênđấtrắn.Khôngkhímátmẻ,mặt trời thángtưrạngrỡ,nềntrờixanhkhôngmộtgợnmây.ThậtlàkhácbiếtbaonhiêuvớicáingàymưatuyếtmàtôivàoParisnămnọ,Paris–cáithànhphốmàtôiướcaotừlâunhưướcaođấtthánh.Trên bờ hào ở hai bên đường, cỏ bắt đầumọc; đó đây lấm tấm những

bônghoacúcdạivàhoadâutây,cánhhoahướngvềmặttrời.Khihaibênđường có vườn thì chúng tôi thấy những búp đinh hương tía nhú đỏ giữamàuxanhmơnmởncủalánon.Mộtngọngióthổiqua,từtrênchópmấybứctường cổ, những cánh đinh hương vàng lác đác rơi xuống đầu chúng tôi.Trongvườn,trongcácbụicâynhỏvàtrênnhữngcâylớn,đâuđâucũngnghetiếngchimkêuríurít,còntrướcmặt thìchiménbaylà làmặtđấtđểđuổitheonhữngconruồi,connhặngmàmắttachẳngnhìnthấyđâucả.Cuộchành trình của chúng tôi bắt đầu tốt đẹp như thế, cho nên tôi rảo

bướctrênconđườngvangdộitiếngchân,lòngđầytintưởng.ConCapiđượcthả lỏngchạy tung tăngquanhchânchúng tôi, sủa theomấychiếcxe, sủavàomấyđốngđá,sủakhắpnơi,sủakhôngvìcáigìcảngoàithúđượcsủa;cólẽnócócáithúấycũngnhưconngườitacócáithúhátca.Mattiađibêncạnhtôilặnglẽ.Cólẽnóbậnsuynghĩcáigì,tôicũngkhông

bắtchuyện,phầnsợlàmrầynó,phầnchínhmìnhcũngcóviệcphảisuynghĩ.Chúngtôidấnbướctrênconđườngcóvẻhăngháinhưvậy,đểđiđếnđâuđây?Nóichođúngthìtôikhôngbiếtchorõlắm,hơnthế,phảinóirằngtôikhôngbiếtgìcả.Cứxămxămđitới.Nhưngrồisauđó?TôicóhứavớiLiserằngsẽđếnthămchịÉtiennettevàhaianhtrướckhiđếnem,nhưngđếnaitrước,Benjamin,AlexishayÉtiennette,thìtôikhônggiaohẹngì.Tôicóthểđếnngườinàyhayngườikiatrướctùyý,nghĩalàcóthểbắtđầubằngvùngnúiCévennes,haymiềnCharentehoặcmiềnPicardie.TôiđãrakhỏiParisvềphíaNamthìtấtnhiênlàtôikhôngđếnBenjamin

trước. Chỉ còn phải chọn giữa chị Étiennette và Alexis nên đến thăm aitrước.SởdĩtôiquyếtđịnhđivềphíaNamtrướcchứkhôngđivềphíaBắclàvì

tôicóýmuốnghéthămmáBarberin.Lâu nay tôi không nói đếnmá không phải vì tôi đã quênmá nhưmột

thằngvongơnbộinghĩa.Cũngkhôngnênkếtluậntôilàthằngbộinghĩavìlẽtôikhônggửithưtừ

gìchomátừcáingàyrờimárađi.Đãbaolầntôiđịnhviếtthưchomáđểnói: “Con nhớ má và con vẫn yêu má hết sức”. Nhưng tôi biết rằng mákhôngxemthưđược,vàtôihãycònsợlãoBarberin.Nếunhờcóthưmàlãotìmlạiđượctôithìlàmthếnào?Hoặclãobắttôivề?HoặclãolạibántôichomộtôngVitalisnàokháckhônggiốngcụVitaliscủatôitínào?Hẳnlãocóquyền làmnhữngviệcấy.Nghĩđếnđó tôichẳngcòn lòngdạnàomàviếtthư,thàrằngbịmácoilàbộibạccònhơnlànỡbịlãotabắtvàotrònglầnnữa.Hoặclãobántôi,hoặclãosaibảotôi làmviệc,đằngnàocũngkhôngxongcả.Thàrằngchết–chếtđói–cònhơnlàđưađầuvàocảnhhiểmnghèonhưvậy.TôikhôngdámviếtthưchomáBarberin,nhưngcólẽtôicóthểvềthăm

má được, bởi vì ngày nay tôi muốn đi đâu thì đi, không ai cấm. Khôngnhữngcóthể,tôilạithấykhôngkhó,từkhitôithunhậnMattiavào“gánh”.TôisẽchoMattiađitrước,còntôithìsẽcẩnthậntrốnlạisau.NóvàonhàmáBarberinkiếmchuyệnnóivớimá.NếuchỉcómìnhmáởnhàthìMattiasẽnóithật,rồiđếnbáochotôibiết,thếlàtôitrởvềcáinhàtôiđãsốngtuổithơ,đểngãvàolòngbàmẹnuôicủatôi.Nếutráilại,lãoBarberincóởlàng,thìMattiasẽnóivớimáđếnmộtchỗnàođóđãhẹn,đểtôigặpmávàhônmá.

Đólàkếhoạchcủatôiđãnghĩratrongkhiđiđườngvàvìthếmàtôiđămchiêuyên lặng:xétmộtvấnđềquan trọngnhư thế,dù tập trung tư tưởng,chămchúhếtsứccũngkhôngthừa.Quảvậy,khôngnhữngtôiphảitínhxemtôicóthểvềthămmáBarberin

được không, mà tôi còn phải cố tìm thử trên đường đi của chúng tôi cónhữnglàngmạc,nhữngthịtrấnnàocócơkiếmtiềnđược.Muốnthế,tốthơnhếtlàxembảnđồ.Đúngvàolúcđó,chúngtôiởgiữađồng.Chúngtôicóthểnghỉchântrên

đốngsỏikia,khôngngạibịquấyphá.Tôinói:-Mattia,nếuanhđồngýthìchúngmìnhnghỉmộtlát.-Anhcóvuilòngchuyệnvãnkhông?-Anhmuốnnóigìvớitôichăng?-Tôimuốnyêucầuanhgọitôibằng“cậu”.-Đượclắm.Chúngmìnhsẽ“cậu,tớ”vớinhau.-Anhthì“cậu,tớ”vớitôilàphảichứtôithìsaođược!-Cậu cũng như tớ, nghe chưa?Tớ ra lệnh cho cậu thế đấy, nếu không

nghe,tớchoảngchođấy!-Choảng thìcứchoảng,nhưngchớchoảng lênđầu.–ThằngMattianói

thếrồicườimộtcáchhiềnlành,chânthật,nhecảhaihàmrăngtrắngbóngtrênkhuônmặtrámnắng.Chúng tôingồixuống, rồi tôi rút tấmbảnđồ trongxắc,đemtrải lêncỏ.

Tôitìmmấtkhánhiềuthìgiờ.NhưngnhờnhớlạicáchlàmcủacụVitalis,cuốicùngtôiđãvạchxonghànhtrìnhsắptớicủachúngtôi.ChúngtôicóthểđiChavanonđượcvànếukhônggặprủiroquáthìcũngkhôngđếnnỗichếtđóidọcđường.Mattiachỉtấmbảnđồhỏi:-Cáinàylàcáigìthế?Tôigiải thíchchonóbiết thếnào làmột tấmbảnđồvàbảnđồdùngđể

làmgì.TôilặplạihầunhưnguyênvănnhữnglờicụVitalisgiảngbàiđịalýđầutiênchotôi.Nóchămchúnghe,mắtdánvàomắttôi.Nóhỏi:-Thếthìphảibiếtchữchứ?-Hẳnrồi.Cậukhôngbiếtchữà?-Không.-Cậumuốnhọckhông?-Ồ!Muốnlắm.-Thếthìtớsẽbảochocậuhọc.

-Này,coitrênbảnđồ,cóthểtìmđượcconđườngtừGisorsđếnParishaykhông?-Hẳnchứ!Cáiđódễlắm.Tôichỉchonó.Thoạtđầunóchẳngthèmtintôi,khitôilấyngóntaykéo

mộtđườngtừGisorsđếnParis.Nónói:-Tớđibộ,thấyxahơnthếnhiều.Tôibèncốsứcgiảnggiảicáchghiđộxagầntrênbảnđồ,cốsức,nghĩalà

lúngtúng,chẳngcógìrõràng.Nónghenhưngcóvẻkhôngtinlắmởtrìnhđộhiểubiếtcủatôi.Vìcáixắcđươngđểhở,tôibỗngnảyýkiểmsoátlạinhữngđồvậttrong

ấy,vànhândịpkhoevớiMattianhữngcủacảicủamình.Tôilấyra,xếptấtcảtrêncỏ.Tôicóbacáisơmivải,bađôibíttất,nămchiếckhăntay,tấtcảđềucòntốt,vàmộtđôigiàyhơisờn,thằngMattiachoángmắt.Tôihỏinó:-Còncậu,cậucónhữnggì?-Tớcócâyđànnày,vớibộquầnáođangmặctrênngườiđây.-Ồ,thếthìtachianhaunhữngmónnày,cóthếmớilàbạn:cậulĩnhhaicái

sơmi,haiđôitấtvàbacáikhăntay.Nhưngđãchiathìphảichiatấtcảchocôngbằng,vìvậytớmangcáixắcnàymộttiếngđồnghồ,cậulạimangmộttiếng.Mattiamuốn từchốiphầnđầu trongđềnghịcủa tôi.Nhưngtôiđãquen

thóichỉhuyrồi,vàphảinóirằngtôilấylàmthúvịđiềuđó,chonêntôicấmnónóilôithôi.Trênmấychiếcsơmi,tôiđãbàycáihộpkhâucủaÉtiennettevà cái hộp con đựng đóa hồng củaLise.Mattiamuốnmở cái hộp con ấyxem.Nhưngtôikhôngchomởvàtôibỏluônhộpvàoxắc,khôngmởra.Tôinói:-Nếucậukhôngmuốn làmphiền lòng tớ thìđừngđộng tớicáihộpấy,

đừngbaogiờ.Đólàmộtvậtlưuniệm.-Đượcrồi.Tớhứasẽkhôngbaogiờđộngtới.Từkhi tôikhoác lại tấmdacừuvàđeocâyđàn lên thìcómộtđiều làm

chotôikhóchịumãi,đólàcáiquầndài.Ragiữacôngchúng,ngườinghệsĩphảimặcquầncộcvàmangbíttấtdàiquấndâybăngngũsắc.Quầndàichỉthíchhợpvớingườilàmvườncòntôibâygiờlàmộtnghệsĩ…Đãcóquyền tựchủ thìkhingười ta cómộtdựđịnhngười ta thựchiện

khôngtrìhoãn.TôimởcáihộpcủachịÉtiennettelấykéo.Tôinói:-Trongkhi tớchữa lạicáiquần thìcậunênkéođànđế tớxem thửcậu

chơirasao.

-Ồ!Đượcchứ!Nónóithếrồilấycâyvĩcầmrakéo.Tronglúcđó,tôimạnhdạnchọckéovàoốngquần,vàcắtnghiếnvảidạ.

Phảithấylàcáiquầnấyrấtđẹpvàcũngmaybằngdạxámnhưcáiáogilêvàcái áovét tôiđangmặc.KhibácAcquincho tôibộquầnáoấy, tôimừnglắm.Tôinghĩrằnghớtnhưthếkhônglàmquầnhỏngđimàtráilại.LúcđầutôivừangheMattiavừacắt.Dầndần,tôingừngtaykéo,vểnhcả

haitailên.MattiakéođànhaykhôngkémcụVitalismấy.Tôivỗtayhoanhônóvàhỏi:-Thếaidạychocậuđànnhưvậy?-Khôngaicả,mỗingườibảomộtchút,nhấtlàtựtớvừalàmviệcvừatập.-Aidạynhạclýchocậu.-Tớcóbiếtnhạclýgìđâu!Tớnghengườitađànthếnàothìtậptheothế

ấy.-Tớsẽdạynhạclýchocậu.-Thếcáigìcậucũngbiếtcảsao?-Tấtnhiênlàthế,vìtớlàchủgánhkiamà.Đãlànghệsĩthìngườitakhôngkhỏicólònghiếuthắng.Tôimuốntỏcho

Mattiabiếttôicũnglànhạcsĩ.Tôicầmthụcầmlênvàmuốnđánhngaymộtđònoanhliệt,tôihátbàiháttủcủatôi…VàthếlàMattiavỗtayhoanhô,đểđáplạinhữnglờikhentặngcủatôilúcnãy.Nólàmộtbậctàihoa,tôicũnglàmộtbậctàihoa,rõrànglàanhhùngtươngngộ.Nhưngcóthểđâuchúngtôicứngồi lìởđómà tán tụngnhaukhôngngớt!Saukhiđánhđànchonhaunghevìhứngthú,cònphảiđánhđànchongườitanghevìbữaănchiều,vìchỗngủtrọnữachứ!TôinịtxắclạivàđếnlượtthằngMattiamanglênvai.Đilên,tađilênthôitrênđườnggióbụi!Rồithìtasẽdừnglạiởcáilàngđầutiên tagặp trênđườngcái,để tổchứcmừngbuổi“diễnmởmàncủagánhRémi”.-Cậudạytớcáibàihátấy.–Mattianói.–Khidiễn,haiđứamìnhsẽsong

cavàtớchắclànaymaitớsẽcóthểđệmvĩcầmnữa,rồicậuxem,“ác”lắm!Phải,nhấtđịnhlà“ác”lắm.Cóhọalàtimcủa“chưvịkhángiả’bằngđá

thìmớikhôngchịubỏnhữngđồngxulớnđầyđĩachúngtôi.Chúngtôikhôngbịcáihọa“diễnthìcó,tiềnthìkhông”.ĐikhỏiVillejuif,

đếnmộtlàngkia,chúngtôiđịnhtìmchỗthuậnlợiđểbiểudiễn.Điquatrướccổngmộtnôngtrang,chúngtôithấytrongsânđứngđầynhữngngườiquầnáolịchsự,mỗingườimangmộtbóhoabuộcdâybăngcuồncuộn.Đànôngthìcàihoaởveáo,đànbàthìcàiởngực.Khôngcầnphảitinhýcũngđoán

rađâylàmộtđámcưới.Tôinghĩrằngnhữngngườiấycólẽsẽvuilòngnếuđượcaiđánhđàncho

họkhiêuvũ;tôitiếnvàotrongsân,MattiavàCapitheosau.Taycầmmũ,tôibắtchướccụVitalischàotrịnhtrọngvàtrìnhbàyđềnghịcủatôivớingườiđầu tiênmà tôigặp.Đó làmột thanhniênbéophị, cáimặtmàugạchnontrôngnhưđóngkhunggiữachiếccổcồnto,cứng,chỉchựccứahaiméptaianhta.Anhcóvẻhiềnlànhphúchậu.Anhtakhôngtrảlời.Anhquaycảngườivềđámkháchdựlễ–hẳnanhbị

vướngvíutrongcáiáolễbằngdạđẹpvàbóng.Anhthọchaingóntayvàomồmvà dùng thứnhạc cụ ấy huýt lênmột tiếng còi dữdội, làm cho conCapipháthoảng.Rồianhtathétlên:-Ồcácbạn!Cóchútđỉnhâmnhạcthìcácbạnnghĩthếnào?Cómấynhạc

sĩvừađếnvớichúngtađâynày.-Ừ,ừ,âmnhạc!Âmnhạc!Âmnhạc!–Nhiềugiọngđànôngvàđànbà

thétlênnhưthế.-Hãyđứngvàođểnhảymộtbàicađơriđinào!Trongvòngmấyphútthôi,nhiềunhómtaytưđãtụhọpgiữasânđểchờ

nhảy, làm cho lũ gà vịt kinh hoảng bay tứ tung.Tôi lo ngại quá, hỏi nhỏthằngMattiabằngtiếngItalie:-Cậuđãtừngđánhđiệunhảycađơrirồiđấyà?-Đã.Nódạothửmộtbàitrênvĩcầm.Tìnhcờtôicũngbiếtbàiđó.Thếlàchúng

tôithoátnạn.Ngườitakéomộtcỗxebòtừnhàxera.Ngườitabắcđòn,kêcàngxelên

vàbảochúngtôilênđấy.Mặcdùchưakhinàochúngtôihợptấuvớinhau,lầnnàychúngtôixoayxởvớibàicađơricũngkhôngđếnnỗi tồi lắm.Cầnphải thưa thật rằng thínhgiảcủachúng tôikhôngkhó tínhvàcũngkhôngtinhvềâmnhạccholắm.Cáianhchàngbéo,mặtđỏhồinãylạihỏi:-Tronghaichúcóchúnàobiếtchơikènđẩykhông?-Có,tôi.–Mattianói.–Nhưngtôikhôngcókènấy.-Đểtôiđikiếmchochúmộtcái,bởivìvĩcầmthìhayđấy,nhưngcũng

nhạtnhẽolắm.-Cậucũngchơiđượckènđẩyà?– tôihỏi thằngMattia cũngvẫnbằng

tiếngItalie.-Cảkènloa,ốngsáonữavàtấtcảnhữngthứđànđịchnóichung.Mattiaquảlàcủaquý!

Lát sau,người tamangkènđẩy tớivàchúng tôi lại chơi cađơri, pauka,vanxơ.Nhấtlàcađơri.Chúng tôi đánh đàn. Thổi kènmãi cho đến tốimà những người khách

nhảyvẫnkhôngđểchúngtôinghỉngơiphútnào.Cáiđóđốivớitôikhônghạilắm.NhưngđốivớiMattiathìthậtlànghiêmtrọng:nógánhphầnnặngnhọchơnhếttrongdànnhạc,vảlạinóđiđườngxavàănuốngthiếuthốnlâunaynênsuynhược.Chốcchốcnótáingườiđinhưsắpngất.Tuyvậynóvẫntiếptục,vẫnránghếtsứcthổikèn.Maylàmsaokhôngriêngtôinhìnthấyvẻnhợtnhạtcủanó,côdâucũngnhìnthấy,cônói:-Thôi,thôi!Chúbénàyđuốisứcrồi.Bâygiờthìnào,mởtúirađểthùlao

chocácbạnnhạcsĩnào!Tôinhảyxuốngxevànói:-Nếuquývịđồngý tôi sẽchoviên thủquỹcủachúng tôiđimộtvòng

nhậntiền.TôinóithếrồinémcáimũchoconCapi.Nóngoạmvàomồm.Ngườita

tánthươngđiệuchàoduyêndángcủanómỗikhinónhậntiềnngườitachovà, quý hóa hơn nữa người ta cho nhiều lắm. Tôi đi sau nó nên tôi thấynhữngđồnghàotrắngrơitớitấpvàomũ.Chúrểbỏtiềnsaucùng.Chúbỏmộtđồngnămphờrăng.Thậtlàdịpmayhiếmcó!Thếmàđãhếtđâu:ngườitamờichúngtôivàoănuốngtrongnhàbếpvàngườitachochúngtôingủlạiởkhovựa.Sánghômsau,khichúngtôirờimáinhàhiếukháchđórađi,thìchúngtôiđãcómộtcáivốnhaimươitámphờrăng.TôinóivớiMattia:-Chúngtacóđượcsốtiềnnàylànhờcôngcậuđấy,Mattiaạ.Mìnhtớthì

làmgìthànhmộtdànnhạc.VàcáicâubácAcquinnóikhitôibắtđầudạychoemLisehọclạihiệnvề

trongkýức tôi đểxácnhận rằngngười ta làmđiều lành thì baogiờ cũngđượcđềnbùxứngđáng.Tôinói:-Tớnhậncậuthếmàhóakhônđấy!Vớihaimươitámphờrăngtrongtúi,chúngtôiquảlànhữngônghoàng.

Vớisốtiềnấy,đếnCorbeil,tôiđãmuasắmvàithứcầnthiết,khôngngạitiêuphíquá tay: trướchết làmộtcâykènđẩygiábaphờrăng,muaởmộtcửahàngsắtcũ;cònbángiáấythìtấtnhiênkhôngphảikènmới,kènđẹp,nhưngrồimình lauchùi, sửasoạn thìcũng tươmtất.Rồi ítcuộndâybăngđỏdểquấnbíttấtvàcuốicùnglàmộtcáixắclínhcũchoMattia.Manglâudàitrênvaimộtcáixắcnhẹvẫnhơnlàthỉnhthoảngmangmộtcáixắcnặng,chonênchúngtôisẽchiađềuđồđạc.Vànhưthế,sẽđi lạinhanhnhẹn,nhẹnhànghơn.RakhỏiCorbeil thìchúngtôicóvẻtươmtất lắm.Nhữngbuổibiểudiễn

củachúng tôiđều thukhá,nênsaukhimuasắmrồi,chúng tôivẫncònbamươiphờrăngtrongtúi.Chúngtôicóthểsắpxếptiếtmụcbiểudiễnthếnàođểcóthểởlâutạimộtnơimàkhỏiphảidiễnđidiễnlạinhiềulầnđộccómỗimộtchươngtrình.Mattiavàtôilúcnàocũngănýnhau,chúngtôisốngvớinhauchưabaolâumàcứnhưanhemruột.Đôikhinóvừacườivừanói:-Cậubiếtkhông?Mộtôngchủgánhmàkhôngđánhđậpkẻtaychânthì

quảlàtuyệtdiệu.-Thếcậucóthíchkhông?-Từkhi tớbỏxứsởrađi, lầnnày là lầnđầu tiên tớkhôngtiếccái thời

nằmbệnhviện.Cảnhlàmănphátđạtấylàmchotôinảyranhiềuthamvọng.SaukhirồiCorbeil,chúngtôiđivềphíaMontargis;Montargisnằmtrên

đườngvềnhàmáBarberin.Vềthămmáđểhônmá,đólàtrảơnchomá,nhưngtrảơnnhưthếthìít

quávàdễdàngquá.Haylàtamangchomámộtcáigìnhỉ?Bâygiờmìnhđãgiàurồithìphảitặngmámộtmónquàchứ!Quàgìđây?Tôikhôngmấtnhiềuthìgiờsuynghĩ.Cómộtmónquàsẽ làmmásung

sướng,khôngnhữngsungsướnglúcnày,màcònsungsướngcảcáituổigiàcủa má: món quà đó là một con bò sữa để thay cho con Roussette. MáBarberinsẽvuisướngbiếtbaonhiêunếutabiếumámộtconbòsữa!Vàcảtanữa,tasẽvuimừngbaonhiêu!Tôitínhthếnày:trướckhivềtớiChavanonthìtôimuamộtconbòsữa,rồi

Mattiadòngdâydắtnó,đưavàosânnhàmá.Tấtnhiênphảikhôngcó lãoBarberinởnhà.Mattiasẽnói:“BàBarberinạ,cháudắtconbòsữađếnchobà”.“Conbòsữaà?Cháuơi,cháunhầmrồi”(vàmáthởdài).“Khôngđâu.Thưa bà, đúng bà là bàBarberin ở thônChavanon chứ?Thế thì hoàng tử(nhưtrongchuyệncổtíchấy),hoàngtửtruyềnchocháuđưaconbònàyđếnđểbiếubà”.“Hoàngtửnào?”.Lúcđóthìtôihiệnra.TôixôngvàolòngmáBarberin,vàsaukhimẹconhônnhauphỉsức,chúngtôiđilàmbánhránvàbánhkẹp; làmđểbamẹconcùngănvớinhauchứkhôngphảiđểcho lãoBarberinnuốtchửng,nhưcáingàythứbangảmặnmàlãoởđâumòvềlậtchảovàtrúttấtcảchỗbơcủachúngtôivàomónxúphànhcủalão.Ôi!Giấcmơđẹpquá!Duymuốn thựchiện thìphảimuachođượcmộtconbòsữa.Baonhiêu tiềnmột conbò sữa?Cáikhoảnnày thì tôi không tưởng tượngđược.Đắttiềnthìchắcđắtlắmnhưngbaonhiêukia?Conbòtôiđịnhmuasẽkhôngphảilàmộtconbòtobéodềnhdàngquá.

Bởivì,trướchếtbòcàngbéothìgiácàngđắt;rồithìbòcàngtothìcàngcầnnhiều thức ăn, mà tôi không muốn cái món quà tôi tặng lại làm cho má

Barberincủatôiphảilúngtúng.Cáithiếtyếutrướcmắtlàphảitìmhiểugiábòsữa,haynóichođúng,giámộtconbòsữatheocỡmàtôimuốnmua.Cũngmaylàviệcấyđốivớitôikhôngkhó.Khiđitrênđườngthiênlý,khi

nghỉlạiởquántrọbuổitối,chúngtôithườngtiếpxúcvớinhữngngườichănbò, những người lái gia súc. Chỉ cần hỏi họ thôi, dễ lắm. Tôi nhằmmộtngườichănbòcóvẻcởimở,dễgầngũimàhỏi.Vừanghexongthìanhcườiphìvàomặttôi.Rồianhtanằmngảngườitrênghế,chốcchốclạiđấmthìnhthìnhxuốngbànvàgọiôngchủquánmàhỏi:-Báccóbiếtcáichúnhạcsĩbéconnàyhỏitôigìkhông?Giábaonhiêu

mộtconbòsữa?Mộtconbòsữakhông to lắm,khôngbéo lắm, tómlại làmộtconbòsữatốt.Nócócầnbiếtlàmtròkhônghở?Rồianhtalạicườinữa.Nhưngtôiđâucóchịulép!Tôinói:-Nóphảicósữatốtvàkhôngănuốngnhiềuquá!-Cócầnnóchịuchocácchúdòngdâydắtđitrênđườngthiênlýnhưcon

chókiakhông?Sau khi dốc cạn kho bông đùa và trổ hết tài hómhỉnh, anh ta chịu nói

chuyệnnghiêmchỉnh,hơnthế,chịutraođổigiácảvớitôinữa.Anhtanóianhtacóđúngcáimóntôicần:mộtconbòcáirấthiền,vắtđượcnhiềusữa,sữasềnsệtnhưkem,thếmàlạichẳngănuốngmấytí.Nếutôixỉaragiữabànmườilămpítxtônhaynămmươiêquythìconbòấysẽvềtôi.Trướctôivấtvảbaonhiêuđểlàmchoanhtanói,thìbâygiờtôivấtvảbao

nhiêuđểlàmchoanhtaimmồmđi,khianhtađươngđàtánhươutánvượn.Nhưngrồicuốicùng,anhemchúngtôicũngđingủđược.Nằmtrêngiường,tôicứmơmàngnghĩđếnnhữngđiềungườitavừanói.Mườilămpítxtônhaynămmươiêquy,tứclàmộttrămnămmươiphờrăng,cáivốncủatôicònxaconsốấyquá!Sốtiềnấycóquásứcchúngtôilàmrahaykhông?Cólẽkhông!Tôitưởng

nếucáivậnđỏbuổiđầunàykhôngbỏchúngtôithìdànhdụmtừngxumột,chúngtôisẽgópđủsốtiềnđó.Duyphảicóthìgiờ.Nghĩđếnđóthìmộtsángkiếnmớichợtlóeratrongđầuóctôi.Tôitựbảo:“NếutakhôngđithẳngmộtmạchđếnChavanonmàđiVarsestrướcthìcólẽcóđủthìgiờkiếmđượcsốtiền lớnấy,vậyphảiđiVarsescáiđã,đến lượtvềsẽghé lạimáBarberin.Nhưthếthìchắcchắnlúcấytasẽcóđủsốtiềnmộttrămnămmươiphờrăngvàhaiđứatacóthểdiễncáitròcổtích:“Conbòsữacủa“hoàngtử”được”.Rạngngàyhômsau,tôibàytỏýkiếnấyvớiMattia.Nótánthànhdễdàng.

Nónói:-Thếthìtađithôi.Vùngmỏcólẽhayđấy,đượcxemmộthầmmỏthìtớ

khoáilắm.

II.MỘTTHÀNHPHỐĐENĐường từMontargis đến Varses quả là dài; Varses ở chính giữa miền

Cévennes,trêntriềnnúixuôivềphíaĐịaTrungHải.Năm,sáutrămkilôméttheođườngthẳng,nhưngvớichúngtôithìphảiđếntrênmộtngànkilômétvìlốisốngcủachúngtôibắtbuộcphảitạtngangrẽngửađóđây:phảitìmđếnnhữngthànhphốvànhữngthị trấnlớnmàbiểudiễnđểthuđượckhakhá!Chúng tôiđi ròngrãgầnba tháng trờimớivượtđượccáichặng trênngànkilômétấy;nhưngtớigầnVarses,đếmlạitiền,tôisungsướngthấyđãdùngthìgiờrấtcó ích: trong túidacủa tôiđãđểdànhđượcmột trămhaimươitámphờrăng;chỉcònthiếuhaimươihaiphờrănglàcóthểmuađượcconbòsữachomáBarberin.Mattiacũngthíchthúkhôngkémvàcũngkhátựhàovìđãgópphầnmình

đểkiếmrasốtiềnnhưthế.Đúnglàphầnấyrấtlớn:khôngcónó,trướchếtlàkhôngcóchiếckènđồngcủanó,chỉmộtmìnhtôivớiCapithìđừngcóhòngthugópđượcmộttrămhaimươitámphờrăng.TừVarsesđếnChavanonlàmgìchẳngkiếmthêmđượccáimónhaimươi

haiphờrăngđươngthiếu!Chúng tôiđếnVarses.Nơiđây,độ trămnăm trước, làmột làngnhỏxơ

xác,nằmheohúttrongnúi;sởdĩđượcngườitabiếtđếnlànhờnóthườnglànơitrúquâncủa“NhữngđứaconcủaChúa”doJeanCavalierchỉhuy.Nằmgiữanúinontrùngđiệp,nótrởthànhmộtvịtríquantrọngtrongcuộcchiếntranhcủanhữngngườiCamisard;[19]nhưngmặtkháccũngchínhcáivịtríđóđãlàmchonóđóinghèo.Vàokhoảngnăm1750,mộtnhàquítộcđãcótuổi,vẫnrấtsaymêthămdò

địachấtđãpháthiệnởVarsesnhữngmỏ thanđá.Từngàyấy,Varses trởthànhmộtvùngthancùngvớimộtsốkhuvựckhác,cungcấpthanchomiềnNamvàcócơgiànhgiậtthịtrườngĐịaTrungHảivớithancủangườiAnh.Khiôngtabắtđầuđàobới,mọingườiđềuchếnhạo.Đếnkhiôngđàosâutớimộttrămrưỡimétmàvẫnkhôngthấygìthìmọingườihốihảtìmmọicáchđểnhốtgiữôngtanhưmộtngườiđiên,vìgiasảncủaôngcócơbịchônvùivàonhữngcuộckhảosátvớvẩnđó.Varsescómỏsắtnhưnglàmgìcómỏthanđá!Imlặngvàđể tránhnhữngtiếngthịphi,ôngquí tộcgiàấybènởluôn tronggiếngđào,không ranữa.Ôngănngủngay tạichỗ,vànhưvậycũngchỉcònphảichịuđựngsựngờvựccủanhữngngườithợlàmviệcvớiông.Cứmỗinhátcuốcbổxuống,họlạinhúnvai.Nhưngđượcđộngviênvìnhiệttìnhcủaông,họlạibổthêmmộtnhátnữavàcứthếgiếngthămdòcứsâuxuốngdần.Tớihai trămmét thìgặpmộtvỉa thanđá.Ôngquí tộcgiàkhôngcòn làmộtngườiđiênnữamà làmột thiên tài; chỉhôm trướchôm

sau,sựthaybậcđổingôiấyđãtrọnvẹn.Hiệnnay,Varses làmột thànhphốcómườihaingàndân, trướcmắtcó

mộttriểnvọngcôngnghiệptolớncóthểcùngAlaisvàBessègeslàniềmhyvọngcủamiềnNamtronglúcnày.SựgiàucócủaVarses,hiệnnaycũngnhưsaunày,làcáinằmdướilòng

đấtchứkhôngphảilàcáinằmtrênmặtđất.Trênmặtđất,quangcảnhđếnlàbuồntẻvàtiêuđiều:đávôi,bãihoangbạcmàu,tứclàchỉcókhôcằn,khôngcómột cây to.Đâyđó lơ thơvài ba câydẻ, câydâuhoặc câyôliu khẳngkhiu,khôngcóđấtmàu,đâuđâucũngchỉmộtmàuđáxámhoặcđátrắng.Lácđáccómộtvàiđámđấttrũngmaymắnkhíẩmthấmlênđượcthìmớicóchútítcâycỏxanhtươi,nổibậtlênmátmắttrêntoàncảnhtrơtrọccủanúiđá.Do tình trạng trơ trọcấymàxảyranhữngnạn lụtkinhkhủng: trờimưa

nướcchảytuộttrênnhữngdốctrơnhưtrênphốlátgạch;rồinhữngconsuối,thường thìkhôcạn, lúcấyvụtcuồncuộnchảyđổvàocácconsông trongthunglũng,dângnướclênnhanhnhưchớp;chỉmấyphútsaumựcnướcsônglêncaotớiba,bốn,nămmétvàcókhihơnnữa.Varsesnằmvắttrênmộtconsôngnhưthế,consôngDivonne;ngaytrong

thành phố lại có hai con suối nhỏ để vào đó: suối Truyère và suối Saint-Andéol.Varseskhôngphảilàmộtthànhphốđẹp,cũngkhôngsạchmàcũngkhôngcânđối.Ởđây,nhữngtoagoòngđầyắpquặngsắtvàthanđáđilạiliênmiêngiữa

phốtừsớmđếntốivàkhôngngớttungranhữngthứbụiđỏ,bụiđen.Ngàymưa,bụihòavớinước,làmthànhmộtthứbùnlỏng,ngậpsâunhưnướcbùnởđầmlầy.Tráilại,nhữngngàynắnggió,nócuốnthànhnhữngcơnlốcmờmịt,xoáytròntrongcácđườngphốrồibốclêncao,phủcảthịtrấn.Nhàcửađềuđenthủiđenthuitừtrênxuốngdưới,đenvìbụitừmặtđườngtunglên,đenvìkhóicáclònung,lòbếphayởmáinhàxuống.Cáigìcũngđen,đấtđen,trờiđen,cảnướcsôngDivonnecũngđennốt.Ngựađen,xeđen,lácâyđen,thếmàngườiđitrongphốxálạicònđenhơnnữa.Tưởngnhưcómộtđámmâybồhóngđãphủxuống thànhphố suốt cảmộtngày trời,hoặc làmộttrậnlụthắcínđãdânglênngậpnhàcửađếntậnnóc.Ởđâyđườngsákhôngphảiđắprađểchongườivàxengựađilại,màlàđểchođầutàuvàtoagoòngcủakhumỏchạy.Đâuđâutrênmặtđấtcũngthấyđườngrayvàghi quay. Những cầu tự hành, những dây cuaroa, những cây trục chuyềnquayđộngtrênđầuvàrúlênđinhtainhứcóc.Đicạnhmấyngôinhàlớntathấychúngrungchuyểnđếntậnmóng,nhòmvàotrongnhàquacáccửatathấy có nhữngkhối gang to di độngnhưnhữngkhối tinh thạch khổng lồ,những búa máy làm tóe lửa như mưa, và ở khắp mọi nơi, những chiếc

píttôngchạybằnghơinướclênxuốngđềuđềukhôngngớt.Khôngcócôngviên,khôngcótượngởcácquảngtrường,khôngcócôngtrìnhkiếntrúc.Cáigìcũnggiốngnhau,cáigìcũngxâydựngtrênmộtkiểuhìnhkhốiđụcnhiềuhayítcửasổtùytheosựcầnthiết.Chúngtôiđếngầnthànhphốlúchai,bagiờchiều,mặt trờirựcrỡ,vòm

trờitrongsáng.Nhưngcàngđitới, trờicàngsẫmdần;giữatrờivớiđất,cómộtđámkhóidàynặngnềkéoqua,thủngtoạcởnhữngchỗcóốngkhóicaovứt.Đãtừhơnmộttiếngđồnghồrồi,chúngtôinghethấynhữngtiếngrềnmạnh,mộtthứtiếnggầmgiốngnhưtiếngsóngbiển,lẫnvớinhữngtiếngnệnthìnhthình.Tiếngrềnđólàtiếngquạtmáy,còntiếngnệnthìnhthìnhlàtiếngbúavàchày[20]chạybằnghơinước.TôibiếtôngchúcủaAlexislàthợmỏởVarses,làmởmỏTruyère,nhưng

cũngchỉbiếtcóthế.ĐếnVarses,tôihỏimỏTruyèrethìngườitachỉchotôisangtảngạnsôngDivonne,trongmộtthunglũngnhỏcómộtconsuốichảyqua:cáimỏđãmangtêncủachínhdòngsuốiấy.Thànhphốđãkhôngcógìhấp dẫn,mà đến phong cảnh thung lũng này thì lại hết sức ảmđạm:mộtvànhđồitrọckhôngcây,khôngcỏ,chỉcóđâyđónhữngdãyđáxámxịtvàmộtvàivạchđấtđỏcắtngangnhữngdãyđákia.Đivàothunglũngthìcónhữngngôinhàlớncủasởmỏ,nhữngnhàxe,chuồngngựa,nhàkho,phònggiấy,nhữngốngkhóicủanhàmáyhơinước.Xungquanhlànhữngđốngthan,đốngđá.Chúngtôivừađếnkhunhàcửa

thìbịmộtthiếuphụchặnlại.Dángchịbơphờ,tócchịphấtphơtrênvai,taychịdắtmộtembé.Chịbảo:-Cácngườilàmơnchỉchotôimộtconđườngmátmẻ.Tôisửngsốtnhìnchị.Chịtiếp:-Mộtconđườngcâyto,bóngmát,bêncạnhcódòngsuốirócráchtrênđá

cuộivàchimhótlíulotrêncành.Chịnóithếrồihuýtmộtđiệusáovui.Thấytôikhôngtrảlời,màhìnhnhư

cũngkhôngnhìnthấyvẻkinhngạccủatôi,chịlạinói:-Cácngườikhônggặpconđườngấyư?Đángtiếc!Khônggặpchắclàvì

cònxalắm.Ởbênphảihaybêntrái,emhãybảochịđiem!Chịtìmmàcóthấyđâu!Chịnóithaothao,vừanóivừađưatayvungvẩy,còntaykiathìâuyếm

xoađầuđứacon.-Chịhỏiemconđườngấy,vìchịbiếtchắclàsẽgặpđượcMarius?Em

biếtMariuschứ?Khôngà?Ấy,Mariuslàbốcủaconchịđây.KhiMariusbịkhínổGờridu[21] thiêuđốt thìanhtrốnvàoconđườngấy.Bâygiờthìanh

chỉđidạotrênnhữngconđườngmátmẻmàthôi,đểchonhữngvếtbỏngđỡnóngrát.Mariusbiếttìmranhữngconđườngấy.chịthìchịkhôngbiết.BởithếmàđãsáuthángnaychịkhônggặpMariuscủachị.Sáuthángthìlâuquákhingườitayêunhau.Sáutháng,ôisáuthángđằngđẵng!Chịquayvềphíacáctòanhàlớncủasởmỏ,vungtaydữdộichỉnhững

cuộnôngkhóinhàmáyđangphunkhóicuồncuộnvàthétlên:-Côngviệcdướihầmmỏ,côngviệccủaquỷsứ.TrảMariuscủataocho

tao!Chịlạiquayvềphíatôi:-Emkhôngphảilàngườiởđây,phảikhông?Trôngtấmdacừuvàcáimũ

củaemthìbiếtemtừxađến.Emhãyđếnnghĩađịamàxemvàđếmnhữngnấmmộ:một,hai,ba…toànlàchếttronghầmmỏ.Thếrồichịẵmconlên,siếtchặtvàolòngvàbảo:-Mỏ,màykhôngcướpđượcbéPierrecủataođâu,khôngbaogiờ!Nước

ngọtlắm,mátlắm.Conđườngmátởđâu?Màykhôngbiếtconđườngấythìmàycũngngungốcchẳngkémbọnngườikia,chúngcườicợtchếgiễutao.Khôngbiếtthìcòngiữtaolạilàmgì?Mariusđangchờtaomà!Chịquaylưngvàvừađinhữngbướcdàivừahuýtđiệusáovuikhinãy.TôihiểuđâylàmộtthiếuphụđãhóarồsaukhichồngbịkhíGờridunổ

giếtchếttronghầmmỏ.Chúngtôiđãgặpgỡngườithiếuphụđángthươngvìquáđaukhổmàphátđiênkiatrongkhungcảnhảmđạmnày,ngaykhimớiđặtchânđếnvùngmỏ,cuộcgặpgõấylàmchúngtôibuồnnẫuruột.ChúngtôihỏiđượcnhàchúGaspard:chúởgầnmỏ,trongmộtđườngphố

ngoằn ngoèo và dốc, chạy từ đồi xuống bến sông. Đến nơi, tôi gặp mộtngườiđànbàtựalưngvàocửanóichuyệnvớimộtchịhàngxómcũngđứngtựacửa;tôihỏiôngGaspardthìbàtatrảlờirằngsaugiờtantầmôngmớivề.Bàhỏi:-CácanhhỏiôngGaspardcóviệcgì?-CháumuốntìmAlexis.Thếlàbànhìntôitừđầuđếnchân,rồinhìnconCapivànói:-AnhlàRémiđấyà?Alexiscónóichuyệnanhvớichúngtôi.Nóchờanh

đấy.Anhnàylàai?–VừanóibàvừatrỏMattia.-Bạncháu.NgườiấylàbàthímcủaAlexis.Tôitưởngbàsẽmờichúngtôivàonhàđể

nghỉngơi,bởivìđôichânvàgươngmặtrámnắngcủachúngtôinóilênrõrànglàchúngtôimệtmỏi.Nhưngbàchẳngmờiquamộttiếng;bàchỉnhắc

lạirằngAlexishiệnđangởtrongmỏ,đếnsáugiờtrởlạinhàthìsẽgặpnó.Tôivốnkhôngcóganđòihỏinhữngcáimàngườitakhôngmời.Tôiđành

cảmơnbà tavềnhữngđiềubàchobiết,và thế làchúng tôi trở raphố,đilùngngaymộthàngbánhmìvìđóiquá:từsángsớmchúngtôichỉăncómỗimộtmẩubánhmìtốihômquacònlại.Tôilấylàmhổthẹnvềsựđóntiếpđó;tôi cảm thấyMattia đang băn khoăn tự hỏi như thế nghĩa là thế nào, vàchúng tôi cất côngđi baonhiêudặmđườngvừaquađể làmgì?Tôi đoánrằngMattiasẽkhôngcóýnghĩtốtđẹpvềnhữngngườibạncủatôi,vànếutôicónóichuyệnLise thìnósẽkhôngđể tainghevớimối thiệncảmnhưtrướcnữa.Mà tôi thìhết sứcmongmuốnMattiacó sẵn thiệncảmvà tinhthầnđốivớiLisetrướckhigặpem.Bịtiếpđónlạnhnhạtnhưthế,chúngtôikhôngbuồnquaytrởlạinữa.Gần

sáugiờthìchúngtôiđếnchờAlexisởcửahầmmỏ.NgườitađàobalògiếngđểlấythanmỏTruyère.Thợmỏkhônglênxuốngtrongkhulàmviệctheonhữnggiếngấy;họlênxuốngtheomộtđườnghầmdàibắtđầubêncạnhkhođèn,thôngtớitầngkhaithácthứnhất,từđótỏarakhắpnơitrongmỏ.Bốtrínhư thếđể tránhcho thợnhững tainạn thườngvẫnxảyra trongcácgiếngkhidâycápđứt,hoặcmộtcáithùngchởbịvướngmàhấtnhữngngườitrongthùngxuốngdướisâuhànghaibatrămmét;lạicũngđểtránhchohọnhữngthayđổiđộtngộtkhitừdướisâuquãnghaitrămmét,nhiệtđộđềuvàcao,bỗngnhiênvìlênbằngmáymàchuyểnngayvàomộtnơinhiệtđộkhôngđềudễbịsưngphổi,sưngmàngphổi.Đượcbiếttrướcthợmỏralòtheođườnghầmấy,tôivàMattiađứngsẵn

trước cửa và khi chuông sáu giờ đổ xong, quamấy phút thì bắt đầu thấynhiềuđốmsángchậpchờn tronghầmtốiom.Nhữngchấmấy lớndần lênnhanhchóng.Đólànhữngngườithợđãlàmxongcôngviệctronghầmtối,bâygiờxáchđènđilênmặtđấtsángsủa.Họđichậmchạp,nặngnề,cóvẻnhưđầugốihọbịđaulàmsaoấy,điềunàythìvềsau,khichínhmìnhcũngđãleohếtnhữngthangbậcxuốngđếntầngcuối,tôimớihiểu.Mặtmàyhọđenđủinhưmặtnhữngngười thợ thôngốngkhói, áomũhọdínhđầybụithanvàbếtnhiềumảnhbùnướt.Điđếnkhođèn,ainấymắcđòncủamìnhlênmộtchiếcđanhriêng.Tôihếtsứcchúý,nhưngcũngkhôngthấyAlexisđira,vànếuanhấykhôngnhảytớiômchoàngcổtôithìcólẽtôicũngđãđểanhđiquamấtmàkhôngnhậnra,bâygiờanhđenthủiđenthuitừđầuđếnchân,chẳngcòngiốngcáithằngbạnngàynàochạyđichạylạitrongvườn,áosơmisạchsẽxắntậnkhuỷutay,datrắnglồlộdướicổáođểhở.Anhấyquaylạivớimộtngườitrạcbốnmươiđibêncạnh:“Rémiđây!”NgườiđócógươngmặttrunghậuhiềnlànhcũngnhưbácAcquin.Điềunàychẳngcógìlạ,bởivìhọlàanhemruột.TôibiếtđólàchúGaspard.Chúâncầnbảo:

-Haichúcháutôiđợianhđãlâulắm!-TừParisđiVarsesđườngdàiquá!-Màchânanhthìngắn,cóphảikhông?–Chúvừabảothế,vừacười.ĐượcgặplạiAlexis,Capicóvẻsungsướng;nóngoạmtayáoAlexismà

lôi để tỏ bộ mừng rỡ. Trong lúc đó, tôi giới thiệu cho chú Gaspard biếtMattialàbạnvàlàngườicộngsựvớitôi,mộtchúbétrungthựctôiquenbiếttừ trước, sau này mới gặp lại, chú ta thổi kèn đẩy thì không ai bì. ChúGaspardtiếplờitôi:-Cònkialà“ông”Capi.Mailàchủnhật,saukhinghỉngơiđãlạisức,các

anhbiểudiễnchochúngtôixemvới!AlexisbảocáianhCapinàythôngtháihơnmộtthầygiáo,lànhnghềhơnmộtdiễnviên.Đứngtrướcbàthím,tôilúngtúngbaonhiêu,thìgiờđây,vớiôngchú,tôi

thấythoảimáibấynhiêu.Ôngđúnglàem“bố”Acquin.Ôngbảo:-Haicháunóichuyệnvớinhauđi,chắclàcónhiềutâmsựđểgiãibàyvới

nhau.Phầnchú,đểchúchuyện tròvớicáianh thanhniênnghệsĩkènđẩynày.Chuyệncủachúngtôiđủnóitrongmộttuầnlễ,màemộttuầnlễcũngcòn

ítquá!Alexismuốnbiếttôiđãđiđườngnhưthếnào,còntôi,tôivộimuốnnghexemanhấyđãlàmquenvớicuộcsốngmớinhưthếnào.Haiđứamảilohỏihannhauhóarakhôngđứanàochúýtrảlờichođứanàocả.Chúngtôiđi từ từ,nhữngngười thợmỏtrênđườngvề lần lượtvượtchúngtôi,họđithànhmộthàngdài,choánhếtcảđườngphố,ngườinàongườinấyđềudínhđầybụiđen,cũngthứbụiđãđóngthànhlớpdàytrênmặtđất.ĐigầntớinhàthìchúGaspardđếnbênchúngtôi,bảo:-Cácchúbénày,cácchúănbữatốivớichúngtôinhé!Trongkhiđiđường,tôinghĩthầmrằngtháiđộcủabàthímđãkhônghứa

hẹngìtốtđẹpthìkhiđếnnhàecólẽphảichiatayvớinhau.ChonênlờimờicủachúGaspardlàmchotôisungsướnghơnbấtcứlờimờinàokhác.Bướcvàonhà,chúnóingay:-ĐâylàRémi,vàđâylàbạncủachúta.-Tôicũngvừagặpcácchúấy.-Cànghay!Vậy thìcoinhưđãquennhau.Haichúăn tốivớichúng ta

đây.ĂntốivớiAlexisnghĩalàđượcởlạiđêmvớianhấy,điềuấyđànhrằng

làmchotôisướngrơnđi,nhưngthựctìnhmànóithìtôiphảithúthựcrằngchỉriêngcáiviệcđượcănbữatốicũngđủlàmchotôisungsướngrồi.TừkhiởPariscấtbướcrađi,haichúngtôiănuốngthấtthường,gặpđâuănđó,đây

mộtmảnhcùinhỏ,kiamộtmẩubánhcon,chứcómấykhiđượcngồighếtựadùngbữađànghoàng,ănxúptrongđĩa.Thựcrachúngtôiđãkiếmđượckhátiền,đủsứcđểtựthếtmìnhnhữngbữachénratròtrongcácquánăn.Nhưngcònphảidànhdụmđểtậuconbòcủahoàngtử,vàMattia thì tốtbụngđếnnỗinghĩđếnviệcmuabò,nócũngsungsướngchẳngkémgìtôi.Nhưng diễm phúc dựmột bữa tiệc, tối hôm ấy chúng tôi nào có được

hưởng!Tôicũngngồitrướcbànăn,trênghếtựa,nhưngngườitakhôngdọnxúp cho chúng tôi xơi.Những công tymỏ hầu hết đều cómở những cửahàngbántheogiávốnchothợtấtcảnhữnggìcầnthiếtchođờisốngcủahọ.Quả làcó lợi rõ ràng:người thợđượcmuanhững thứ tốtvà rẻmàđếnkìlươngmới phải trừ tiền, tránh được nạnmua chịu của bọn con buôn nhỏchúngrỉaráyhọđếnnghèođói.Họcũngtránhđượcnợnần.[22]Tuynhiêncũngnhưnhiều chuyện tốt khác, cái điềunày cũng cómặt xấu củanó.ỞVarses,vợnhữngngườithợmỏkhôngcóthóiquenlàmviệctrongkhichồngxuốnghầm.Họdọndẹpquét tướcxongthì tụmnhaukhiởnhànày,khiởnhànọđểuốngcàphê,haysôcôlamuachịuởcửahàngtiếpphẩm.Họnóichuyện,họngồilêđôimáchchođếnkhichiềuxuống,tứclàlúcngườichồngởhầmmỏra,trởvềnhàđểăntối,thìhọkhôngcòncóthìgiờđểnấunướnggìnữa.Lúcấyhọbènchạyđếncửahàngmuavềnhữngmónthịtnguội.Tìnhtrạngnàykhôngphảiđềukhắpnhưngcũngkháphổbiến.CũngvìbàthímGaspardmảilacàtángẫumàchúngtôikhôngđượcănxúp.Đólàthóiquencủabà ta, về sau tôi thấy tài khoản của bàở cửahànggồmnhiều nhất làkhoảncàphêvớisôcôlavàkhoảnthịtlợnchếbiếnsẵn.Ôngchúlàngườidễdãivôsự,ôngcứviệcxơinhữngmón thịtnàykhôngmột tiếngphànnàn,hoặccónóimộtlờinhậnxétnàothìcũnglàhếtsứcnhẹnhàng.Ôngchìacốcnói:-Tôikhôngtrởthànhmộtđứanátrượuvìtôi làngườiđạođức.Vậythì

ngàymainhàhãycốgắngnấuchomộtmónxúp.-Thìgiờđâu?-Ngàygiờởtrênmặtđấtngắnhơnởdướimặtđấtư?-Thế thì ai khâuvá cho cácngười?Cácngười pháhoại quần áokhiếp

lắm!BấygiờchúGaspardnhìnlạiáoquầnvấybẩnbụithanvàthủngráchđây

đócủamình:-Ừ,quảlàchúngtôiănmặcnhưnhữngônghoàngthật!Bữaăntốicủachúngtôichóngxongthôi!LúcđứnglênchúGaspardbảo

tôi:-Chúbé,chúngủvớiAlexis.

RồichúquaysangnóivớiMattia:-Cònchú,chúxuốngnhàbếp,tasẽlótchochúmộtổrơmvàcỏấmáp.Suốtbuổitốivàmãiđếnquánửađêm,Alexisvàtôithứcnóichuyện.NhờAlexis,tôiđượcbiếtchúGaspardlàthợcuốc,nghĩalàchúdùngcuốc

chimmàlấythanra,Alexislàthợđunxecủachú,nghĩalàanhấyđẩy,đunmộttoagoòngđầythanmớikhao[23]chạytrênđườngraytronghầm,từnơilấythanchođếnlògiếng.Đếnđó,goòngđượcmócvàomộtdâycápvàkéolêntrênmặtđấtbằngmáy.TuyAlexismớivàolàmthợmỏchưađượcbaolâunhưnganhđãyêumỏ

vàtựhàovềmỏ:theoanhthìđâylàcáimỏđẹpnhấtxứ,kỳlạnhấtxứ.Anhdiễntảvớicáivẻquantrọngcủamộtnhàdulịchtừnơixalạvề,thấyngườitachămchúnghemình.Trướchết, người ta đi theomột conđườngngầmđào sâu trongnúi đá,

chừngmườiphútthìđếnmộtbậcthangđáthẳngvàdốc;dướichânthangđálàchiếcthangbắc,rồilạithangbậcđá,rồithangbắcnữavàthếlàđếntầngthứnhất,sauchừngnămmươimét.Muốnxuốngtớitầnghai,sâuchínmươimét,vàtầngba,sâuhaitrămmét,cũnglạitheomộthệthốngthangbậcđávàthangbắcnhưthế,Alexislàmviệcởchínhcáitầngbanàyvàmuốnxuốngtớiđó,anhphảilênxuốngconđườngdàigấpbalầntrèolênđỉnhthápnhàthờĐứcBàParis.ThếnhưnglênxuốngthápnhàthờĐứcBàvẫndễdànghơn;ởđó,thang

bậcđềunhauvàsángsủa;cònởđây, trongmỏđâucóđượcnhư thế.Bậcthangnằmvàonhữngchỗgồghềtrênváchđá,thìkhicaokhithấp,chỗrộngchỗhẹp.Chẳngcóánhsángnàongoàicáiđèncầmtrêntay.Trênmặtđường,thuầnmột thứbùn trơn nhẫy, luôn luônướt sũngvì nhữnggiọt nước nhỏxuốngđềuđều,cókhirơilênmặtlạnhbuốt.Xuốngsâuhaitrămmétđãlàlâunhưngđâuđãxong,lạicònphảitheocác

đườnghầmmàđiđếnnhữnglớpkhácnhaumớitớichỗlàmviệc.TấtcảhệthốngđườngngầmmỏTruyèreướcđộbamươinhămđếnbốnmươikilômét.Tấtnhiênkhôngphảiđihếtcảbốnchụckilômétấy,nhưngvẫnmệtlắmvìcónhữngquãngphảilộitrongnướcthấmquanhữngkẽhởtrênváchđáchảylênhlángvềnhữnggiếngchứa,ởđócómáybơmhútlêntốngrangoài.Nhữngquãngđườngngầmxuyênquanhữngvỉađácứngthìchỉlàđịađạo

bìnhthường,nhưngquanhữnglớpđấtlổnnhổnhoặcdễthụtthìphảichốngđứng và chống ngang bằng những đoạn gỗ thông phạt bằng búa, bởi vìnhữngvếtcắtbằngcưadễlàmchogỗsớmbịmủn.Tuyđãsắpđặtmộtcáchriêngthíchhợpđểchốnglạisứcépcủalớpđất,nhiềukhisứcépquámạnhcùnguốnconggỗkhiếnđườnghầmhẹpvàohoặcthấpxuốngđếnmứcphải

bòmàchuiqua.Trênnhữngđoạngỗấy,nấmmọcnhiềulạicónhữngnắmlôngtơnhẹvàxốpnhưbông,màutrắngnhưtuyếtnổibậttrênđấtđen,gỗđươngmụctỏamùinhựacây;trênnhữngmũnấm,trênnhữngcâycỏlạ,trênrêu trắng, có những con ruồi, những con nhện, những con bướm, nhưngchúng không giống đồng loại trên mặt đất. Cũng có cả chuột cống chạyloăngquăngvànhữngcondơibámchặtvàothângỗ,đầulộnxuốngdưới.Nhữngđườnghầmấythườnggiaonhau,vàđâyđó,nhưởParis,cũngcó

những “quảng trường”vànhữngngã tư, cũng có conđườngngầmđẹpvàrộngnhưđườngphốlớn,hoặchẹpvàthấpnhưnhữngphốnhỏ.Điềukhácnhaulàtấtcảthànhphốngầmấykhôngđượcsángsủa,kémxacáithànhphốtrênmặtđấtbanđêm,vìthiếunhữngcâyđèndầuhoặcđènkhílớn,màchỉcónhữngcâyđènnhỏngườithợmangtheo.Ánhsángkhôngđủđấy,nhưngtiếngđộng lại luôn luônnhắcchobiếtởđâykhôngphải là âmphủ: trongnhữngcông trườngkhaiphá, thườngcó tiếng thuốcnổvàmùi thuốccùngvới khói theo gió bay ra; trong đường ngầm, tiếng bánh xe lăn; trong lògiếng,tiếngthangkéothancọvàodâydịnhhướng,vàáttấtcảlàtiếngmáyhơinướcởtầnghaichạyầmầm.Nhưng quang cảnh lạmắt hơn cả là những ngách ngược, tức là những

đườngngầmđàotrongdốcvỉathan.Nhữngngườithợcuốclàmviệctrongđó,cởitrầnrakhaothan;nằmnghiênghoặcngồixổm.Từngáchngược,thanđátrôixuốngcáctầng,đểchuyểntừnggoòngralògiếngkhaithác.Đólàquangcảnhhầmmỏnhữngngàylàmviệcbìnhthường,nhưngcũng

cónhữngngàyxảyratainạn.ĐếnVarsesđượchaituầnlễ,Alexisđãchứngkiếnmộttainạnkiểuđóvàthiếuchútnữathìanhtacũnglàmộtnạnnhân:hơiGờridunổ.Gờridulàmộtthứkhítựnhiêntrongcácmỏthanhễgặplửalànổngay.Khônggìghêgớmhơncơnnổấy:nóđốtsạch,phásạchtấtcảchungquanh.Chỉcó thểvívới sứcnổcủamột thùng thuốc súng lènđầy.NgọnlửađènhoặclửadiêmvừabắtvàokhíGờridu,tứcthìđámcháybùnglênnhưchớpnhoángtrongkhắpđườnghầm,phátanmọithứtronghầmmỏ;kểcảnhữnglògiếngthônghơi,đềubịnóhắttungmãiđi.Nhiệtđộcólúclêncaođếnnỗithanthườngtrongmỏnónglênbiếnthànhthancốc.Một vụ nổ khíGờridu đã xảy ra sáu tuần lễ trước, giếtmất chừngmột

chụcngười thợ.Vợgóacủamộtngười thợấyđãhóađiên.Tôihiểuđó làngườiđànbàdắtconđitìm“mộtconđườngmátmẻ”màtôigặpkhimớitớiđây.Chốnglạinhữngvụnổấy,ngườitadùngnhiềucáchđểphòng:cấmhút

thuốc,vàthườngthườngcáckỹsư,trongkhituầntra,bắtbuộcthợphảihàhơingayvàomũihọđểxétxemcóaiđãviphạmđiềucấm.Vàcũngđểđềphòngtainạnkinhkhủngấy,ngườitadùngloạiđènDavy,mangtênnhàbác

họcngườiAnhđãsángchếranó.Nhữngchiếcđènấycómộtmạnglướilàmbằngnhữngsợikimkhíđankhádầybaobọc,lửacháykhônglọtquanhữnglỗđanđược.KhigặpkhíGờridu,chấtkhísẽbắt lửanhưngchỉcháyngaybêntrongđèn,khôngnổlanrangoài.MớiđếnVarses,tôiđãtòmòmuốnxuốnghầmmỏmộtchuyếnthửxem

sao. Những chuyện Alexis kể càng kích thích tính tò mò ấy đến cao độ.Nhưngngàyhômsau,khi tôinóivớichúGaspard thìchúbảorằngkhôngthểđược, vì chỉ nhữngngười làm trongmỏmớiđượcxuốngmỏmà thôi.Chúcườivànóithêm:-Nếuchúmuốnlàmthợmỏ–cáiđódễthôi–thìđiềuchúmongướcsẽ

được thỏamãn.Nói cho đúng thì cái nghề này cũng chả phải là khổ hơnnhiềunghềkhác,vànếuchúsợmưa,sợsấmthìcáinghềnàythíchhợpvớichúđấy.Dẫusaonócũngcònđỡhơncáinghềhátrongtrênđườngthiênlý.ChúởlạivớiAlexisnhé!Đồngýchưa,chúbé.RồingườitacũngsẽdùngMattianhưngkhôngphảiđểthổikènđẩyđâunhá!Tôiđi tớiVarseskhôngphải làđểở lạiđó.Tôiđãdựđịnhcho tôimột

nhiệmvụ,mộtmụcđíchkháchơnlàsuốtngàyđẩymộtxegoòngởtầnghaihay tầng ba tạimỏ Truyère. Bởi thế, tôi đành nén cái tính tòmò của tôixuống.Tôitưởngrồichođếnkhilênđường,tôicũngchảbiếtgìhơnngoàinhững điều Alexis kể hoặc những câu giải đáp khi được khi mất ở chúGaspard.Thếmà tìnhcờ tôi lạiđượcbiết tấtcảnhữngghê rợn,đượccảmthấytấtcảnhữngkinhhoàngcủamộttainạnmàđôikhingườithợmỏgặpphải.

III.THỢĐUNXENghềmỏkhôngphảilàmộtnghềhạisứckhỏe.Ngoàivàithứbệnhhoạn

dosựthiếukhôngkhíkéodàilàmgiảmhồnghuyếtcầutrongmáu,thìngườithợmỏcũngkhỏemạnhnhưngườinôngdânởvùngkhíhậutốt.Ngườithợmỏcònhơnngườinôngdânởchỗtránhđượcnhữngthayđổicủathờitiết,tránhđượcmưa,rét,nóngbứcquáđộ.Đốivớianhtathìcáihạilớnnhấtlàởnhữngvụsụthầm,nhữngvụnổvànhữngtrậnlụt,saunữalàởnhữngtainạnlaođộngxảyđếndobấtcẩnhoặcvụngvề.MộtngàytrướchômtôiđịnhlênđườngthìAlexisbịgiậpbàntayphảikhá

nặngvìanhđãvụngvềđểchomộttảngthantođèlên:cảbàntaythâmtímvớinửangóntaybịgiập.Thầythuốccủasởmỏđếnkhámvàbăngbóchoanh.Bệnhtìnhcũngkhôngđếnnỗitrầmtrọng,bàntaysẽlành,cảngóntaygiậpnữa.Nhưngcầnphảinghỉngơimớiđược.ChúGaspardvốndễtính,sựđờidiễnrathếnàothếấy,khôngbuồnphiền

cũngkhônggiậndữ.Chỉcómỗimộtđiềucóthểlàmchúmấtvui,đólàcôngănviệclàmbịtrởngại.KhichúnghenóiAlexisphảinghỉnhiềungàythìchúlalốilên.Trongnhữngngàyđó,aiđẩyxechochú?KhôngcóaithayAlexiscả.Nếuthayhẳnđithìchútìmđượcngườiđấy,nhưngngaytrongmấyngàythôithìlúcnàykhôngthuxếpđược,ngườitađangthiếungườilàm,nhấtlàthiếutrẻcon.Tuy thế, chúcũngvẫnchạyngượcchạyxuôicố tìmmộtngườiđunxe.

Nhưngchúkhôngtìmđược.Chúlạithanthở.Trôngchúquảthậtkhổtâm,vìchúthấymìnhbắtbuộccũngphảinghỉviệc,màtúitiềncủachúkhôngchophépchúnghỉ.Tôi nhận thấy thế và hiểu rõ nỗi khổ tâm của chú;mặt khác cảm thấy

tronghoàncảnhnhưthếnày,mìnhhầunhưcóbổnphậnphảiđềnđápsựtiếpđãicủangườitatheocáchcủamình,tôihỏichúxemcáicôngviệcđẩyxethancókhókhông.Chútrảlời:-Còngìdễbằng!Chỉviệcđẩymộtcáigòngchonólăntrênđườngsắt.-Gòngchắclànặng?-Khôngnặnglắm,thằngAlexisđẩyđượckiamà.-Ờnhỉ!Vậy,nếuAlexisđẩyđượcthìcháucũngđẩyđược.-Cháuấyà?Chúcườiầmlên.Látsau,chúnghiêmtrangnói:-Hẳnlàcháulàmđược,nếucháumuốn.-Cháumuốn,vìcáiđógiúpíchchochú.

-Cháulàmộtchúbétốt.Thếlàquyếtđịnhrồiđấy!Maicháuxuốngmỏvớichú.Đúnglàcháugiúpíchchochúđấy!Nhưngcólẽcũngsẽcóíchchocháumộtngàykia.Nếulàmnghềnàymàcháuthấyưathíchthìcònhơnlàđilangthangtrênđườngthiênlý.Trongmỏchẳngsợđóiđâu!Mattia sẽ làm gì trong khi tôi ở dưới mỏ nhỉ? Tôi không thề bắt chú

Gaspardnuôinó.TôihỏixemnócómuốnđibiểudiễnmộtmìnhvớiconCapiởcácvùnglâncậnkhông.Nónhậnlờingay.Nóvừacườivừanói:-Mộtmình tớmàcũng làmra tiềnđể thêmvàokhoản tậubò thì tớ thú

lắm.Bathángsốngchungvới tôi,sốngởngoài trời,Mattiakhôngcòngiống

cái thằngbégầycòm,buồnbựcmà tôiđãgặpcạnhnhà thờSaint-Médardđúngkhinóđóilả;lạicàngkhônggiốngthằngnhãinhócmàtôitrôngthấylầnđầutiênởgócnhàtênGarofoli,đangtrôngnồithịthầm,chốcchốclạiđưataylênômcáiđầunhứcnhối.BâygiờthìMattiakhôngcònbịnhứcnhốicái đầu nữa, nó cũng chẳng cònbuồn chánmà cũngkhônggầy còmnữa.ChínhcáigácxépởphốLourcineđãlàmchonórầurĩ.Bâygiờthìnắngvàkhítrờiđãđemlạisứckhỏechonó,dođó,cũngđemlạisựvuitươi.Trongkhiđiđường,nólàtiếngcười,làsựvuitínhhiệnthânlên;nónhìn

mọiviệcởkhíacạnhtốt;trongchuyệnrủinócũngtìmđượcthấycáimay;cáigìcũnglàmnóvuiđược,đỉnhđinhgìcũnglàmnósướngrơnlên.Khôngcónó thì tôiđã ra sao rồinhỉ?Chắc làđãnhiều lầnkhôngchốngnổimệtnhọcvàbuồnphiền.Thếlàchúngtôigiaohẹnvớinhau,bắtđầutừngàyhômsau,tronglúctôi

xuốnghầmmỏlàmviệcthìMattiađibiểudiễnâmnhạcvàkịchđểgiatàicủachúngtôithêmto.TôigiảithíchcáchthuxếpnàychoconCapinghevàchừngnhưnócũnghiểu.Sáng hôm sau, tôi mặc bộ đồ làm việc của Alexis. Sau khi đã dặn dò

MattiavàCapilầncuối,bảophảihếtsứcngoantrongkhibiểudiễn,thìtôitheochúGaspard.Lúcđưacáiđènxáchchotôi,chúbảo:-Phảicẩnthậnđấy!Cứtheogótchúmàđi.Vàlúcxuốngthangbắc,cháu

nhớđừngbỏnấcthangtrênkhichưabámđượcnấcdưới.Chúngtôiđivàođườnghầm,chúđitrước,tôitheosátchú.Chúnóitiếp:-Nếucháutrượtởcầuthangthìchớcóbuôngxuôi,phảicốvíuvàocáigì

đấymàgượnglại,chứđáyhầmsâuvàrắnlắmđấy!Dùkhôngcónhữnglờidặndòấy,tôicũngđủxúcđộnglắmrồi.Không

thểnàobìnhtĩnhđượckhingườitatừbỏánhsángđểđivàođêmtối,rờibỏmặtđấtđểđixuốnghangsâu.Tựnhiên,tôiquayđầunhìnlại.Nhưngchúngtôiđiđãkhásâuvàotrongđườnghầmchonênởđầukiacáiốngdàiấy,ánh

sángchỉcònlàmộtquảcầutrắng,tựanhưcáimặttrăngởgiữamộtvùngtrờitămtốikhôngsao.Tôilấylàmxấuhổvềcáicửchỉmáymócấycủatôi,nóchỉdiễnratrongmộtthoáng,vàtôilạibướctheogótchúGaspardngay.Lát sau, chúnói: “Cầu thangđây!”và chúng tôi đãđứng trướcmột cái

hangđenngòm.Trongkhoảng sâumàmắt tôi khôngước lượngđược, tôithấynhữngánhlửađuđưa,gầnmiệnghangthìcònto,càngđixacàngnhỏdần,chođếnkhichỉcònlànhữngđốm.Đólàđèncủanhữngngườithợmỏđãvàohầmtrướcchúngtôi.Mộtluồngkhôngkhíhâmhẩmthổitạtvàomặt,mangđếnchúngtôitiếngthìthàochuyệnvãncủahọ.Trongkhôngkhíấycócáimùimàbâygiờtôimớihítthởlầnđầu,mộtcáimùigìnhưlàmùiêtevàdầuxăngtrộnlẫn.Hếtcầuthangthìđếncầuthangbắc,hếtthangbắcthìđếnmộtcầuthang

nữa.Đếncuốicầuthangnày,chúGaspardnói:“Chúngtađãđếntầngmột”.Chúngtôiđangởtrongmộthầmxâycuốntòvò,haibêncótườnggạch

thẳngđứng.Vòmcuốnhơicaohơntầmngườimộtít.Tuythếcónhữngđoạnngườitaphảicuốixuốngmớiđiquađược,vìvòmđásụtxuống,hoặclàvìđấtnềnđãcồnlên.ChúGaspardnói:-Sứcépcủađấtnhưthếđấy!Vìhònnúibịkhoétkhắpnơivàtronglòng

núicónhữngchỗtrốngchonênđấtcứmuốnsụtxuốngvàkhiđãquánặngthìnóđèbẹphầm.Trênnềnđấtcóđườngrayvàdọctheođườnghầmcómộtdòngnước.-Dòngnướcnàysẽhợpvớinhiềudòngkhác,chúngđềudonhữngmạch

nướcrỉkếtlại.Tấtcảđềuđổdồnvàomộtgiếngchứa.ThếlàmáybơmmỗingàyphảihúttừmộtnghìnđếnmộtnghìnhaitrămmétkhốinướcđổrasôngDivonne.Nếumáynghỉthìhầmmỏbịlụtngay.Vớilại,bâygiờthìchúngtađangởngaydướilòngsôngDivonneđấy.TôigiậtmìnhđánhthótmộtcáilàmchochúGaspardcườivang.-Ởsâunhữngnămmươimétnhưthếnàythìcháukhôngngạibịnướcđổ

xuốngđầuđâu!-Rủicómộtcáihang,cáilỗgìthìsao?-Ừphải,mộtcái lỗthìđángsợđấy!Cácđườnghầmđingangdọcchín

mườilầndướilòngsông.Cónhữngmỏđángsợlụt,nhưngởđâythìkhông.Gờriducháy,hầmsạt,mìnnổ,bấynhiêucũngđãquáđủrồi.Đếncôngtrường,chúGaspardchỉbảocôngviệcchotôilàm.Khichiếcxe

goòngcủatôiđầythan,chúcùngđẩyvớitôiđểchỉbảochotôicáchđẩyxecho tới giếng lấy than và cách đỗ xe bên đường tránh khi gặp xe khác đingượcchiều.Chúnóicólý,cáinghềđẩyxethannàykhôngkhó:vàigiờsau

thì tôi đã làm tạmđược, nhưng chưa thành thạo.Tôi chưaquen tay, chưakhéotay,màthiếunhữngcáiđóthìcónghềgìtalàmtốtđược.Tôiđànhhìhàhìhụclấysứcthayvào,chonênmệtnhiềumàhiệuquảthìít.Cũngmaylàcảnhsốngmấynămqua,nhấtlàhànhtrìnhbathángvừarồi,

đãlàmchotôiquenchịuđựngmệtnhọc.Vìthế,tôikhônghềkêurên,vàchúGaspardtuyênbốtôilàmộtthằngbéngoan,saunàytấttrởthànhmộtngườithợmỏgiỏi.Nhưngtôichỉthíchxuốngmỏchứcóthíchgìởlạitrongmỏ!Tôichỉtò

mòthôi,tôikhôngnghethấytiếnggọicủanghềnghiệp.Muốnsốngtronglòngđất,phảicónhữngđứctínhđặcbiệtmàtôikhông

có: phải ưa lặng lẽ, quạnh hiu, trầm tưmặc tưởng. Phải biết sống nhữngkhắc,nhữngngàyđằngđẵng, tâm trí lắngxuốngvớimình,không traođổivớiaimộtlời,khôngcómộtphútgiảitrí.Thếmàtôithìkhôngcócáikhiếuấy,xưanay tôiquensống lang thang, luônchânđi, luônmồmhát.Nhữnggiờkhắc tôiđẩyxegòng trongđườnghầmsaomà lạnh lùng,buồn tẻ thế!Đườnghầmâmu,chiếcđèntaylelói,tiếngùùxaxôicủaxegònglăntrênđườngsắt, tiếng róc ráchcủadòngnước, thỉnh thoảng tiếngmìnnổ lạixétoangsựlặnglẽcõiâmnàyvàlàmchonócàngnặngnề,ảmđạmthêm.Xuốngmỏ,lênmỏmấtnhiềucôngsứcchonênngườitaởluôndướimỏ

suốt cả ngàymười hai tiếng đồng hồ, không về nhà ăn trưa.Người ta ănuốngngayởcôngtrường.Gần khu khai thác của chúGaspard, cómột người đun xe gòng không

phảilàtrẻconnhưnhữngngườiđungòngkhác.Ngườiấy,ngượclạilàmộtônggiàrâubạc.Khitôinóirâubạcphảihiểurằngnóchỉbạcngàychủnhật,ngàytổngvệsinh,còntrongtuầnthìngàythứhainóbắtđầungảmàuxámđểđếnthứbảythìđenhoàntoàn.Ngườiấytrênsáumươi.Ngàycòntrẻ,ôngtalà thợchốnghầmtứclà thợmộcchuyênviệclàmcọcgỗchốnghầmvàchămsócsửachữanhữngcọcấy.Nhưngtrongmộtvụsậphầm,ôngbịdậpnátbangóntay,từđấyôngphảibỏnghềthợmộc.Vìôngcứubangườibạnthợmàbịnạnchonênsởmỏcủaôngchoônghưởngmộtkhoảntrợcấpnhỏ.Ôngsốngbằngkhoảntrợcấpấyđượcmấynăm,sauđósởmỏbịvỡnợ,ôngtrởthànhkhôngnghềnghiệp,khôngkếsinhnhai.LúcấyôngphảixinvàolàmthợđẩyxeởmỏTruyère.Ngườitaquengọiônglà“cụgiáo”bởivìônghiểubiếtnhiềuđiềumànhữngngườithợcuốc,ngayđếnthợcảcũngkhôngbiết,vàcũngtựhàovềnhữngkiếnthứcđó,lúcnàoôngcũngsẵnsàngtrìnhbày.Trongcácbữaăntrưa,chúngtôilàmquenvớinhau,vàôngtỏýtrìumến

tôingay.Tôilàmộtđứasaysưanóichuyện,ônglàmộtngườivuichuyện,hóanênchúng tôi trở thànhđôibạnchẳngrờinhau.Thường thường trong

mỏngườitaítnói,nênnhữngngườikhácbảochúngtôilàbahoa.Nghe những chuyện Alexis kể, tôi còn thèm thuồng vì chưa hiểu hết

nhữngđiềumìnhmuốnbiết; những câu trả lời của chúGaspard cũngvẫnchưalàmtôithỏamãnvìkhitôihỏichúchẳnghạn:“Thanđálàgì?”thìchúcứmộtmựctrảlời:-Đólàthancócáidángđá.Câugiảiđápcủachúvề thanđácũngnhưcáccâugiảiđáp tương tựvề

nhữngviệckháckhônglàmchotôivừaý,bởivìcụVitalisđãtậpchotôicáithóiquenkhôngchịu thỏamãnmộtcáchdễdàngnhưvậy.Khi tôihỏicụgiáocáicâuấythìcụtrảlờikháchẳn.Cụnói:-Thanđáthìcũnglàthancủimàthôi!Khichúngtađốtthanđá,chúngta

khôngbỏvàolònhữngcâycốiởthờiđạichúngta,donhữngconngườinhưcháuvàbáclàmthànhthan.Chúngtabỏvàolònhữngcâycốitừđờixửađờixưadonhữnglựclượngthiênnhiênbiếnthànhthan,nhữnglựclượngnhưcháyrừng,núilửa,độngđất.Thấytôinhìncụmộtcáchkinhngạc,cụbảo:-Hômnaychúngtakhôngcóthìgiờnóicáichuyệnấy,phảiđẩyxeđã!

Nhưngmaichủnhật,cháuđếnbácchơi,bácsẽgiảithíchchonghe.Ởnhàbáccónhữngmẫuthan,mẫuđábácnhặtnhạnhđượctừbamươinămnay,chúngsẽgiúpcháuhễnghecáigìthìnhìnthấyvàhiểungaycáiấy.Ngườitacườimàgọibác làcụgiáo.Nhưngcháusẽ thấycũngcó ích ítnhiều.Đờisốngcủaconngườikhôngphảichỉởhaibàntay,nócònởtrongđầunữa.Trạctuổicháu,báccũnghamhiểubiếtnhưcháubâygiờ.Sốngtrongmỏbácmuốnhiểubiếtnhữngđiềumìnhnhìnthấyhằngngày.Báchỏihancáckỹsưnhữngkhihọvuilòngnóichuyện,vàlúcđọcsách.Saukhibịnạn,báccóthìgiờnhànrỗivàdùngthìgiờấyđểhọchỏi.Sáchvởlànhữngcặpkính,khingười ta có đôimắt để trông nhìnmà người tamang thứ kính ấy lên thìngườitasẽnhìnthấyđượcrấtnhiều.Bâygiờthìbáckhôngcónhiềuthìgiờlắmđểđọcsáchvàbáccũngkhôngcó tiềnmuasách.Nhưngbáccòncặpmắtluônmở.Maicháutớinhàbácnhé!Đượcbàyvẽchocháu,trôngnhìnquanhcháu,báccũngthíchlắm.Mộtlờihaylọtvàomộtlỗtaitốtsẽlàmnảynở những gì, ai biết được?Vì đã đưa đường chomột nhà bác học lớn làBrongniart[24]đivàođườnghầmmỏởBessègesvàngheôngtanóichuyệntronglúcnghiêncứumàbácnảyracáiýđịnhmuốnhọctập.Vàcũngnhờvậymàngàynaybáchiểubiếthơncácbạnkhácítnhiều.Thôimainhé!Sánghômsau,tôibáovớichúGaspardlàtôiđithămcụgiáo.Chúcười,

bảotôi:-À,vậylàthằngbéđãgặpđượcngườiđểchuyệnrồi!Điđi,cứđiđicháu

ạ,cháuthíchthìcứđi!Dẫusaothìtincáigì,khôngtincáigìcũngtùycháucả.Cóđiềulànếucháuhọcđượcgìởôngcụấy,cũngđừngnêntựphụvìnó.Cái“cụgiáo”ấymàkhôngtựphụthìquảlàmộtconngườitốt.Cụgiáokhôngởtrongthànhphốnhưphầnnhiềunhữngngườithợmỏ.Cụ

ởmộtnơibuồntẻ,nghèonàn,trongvùngcónhữnghanghốctựnhiênkhoétsâuvàosườnnúi,cáchthànhphốmộtquãngngắn.Cụởnhàmộtbàgiàvợgóacủamộtngườithợmỏchếtvìnạnsậphầm.Bàấychocụthuêcáihầmnhàbàvàcụkêgiườngnằmởchỗkhôráonhất;nói thếkhôngphải lànókhôráolắmđâu,bởivìnấmvẫnmọcngaytrênchângiường.Nhưngđốivớimộtngườithợmỏluônluôndầmchândướinước,suốtngàybịnướcrỏtrênngười, thìđâylàmộtđiềuvụnvặtkhôngđángkể.Cáivấnđềtrọngyếulàđượcởgầncáchangnúiđểtìmtòinghiêncứu,nhấtlàlàmsaocóchỗđểtùyýcắtđặtnhữngmảnh than,nhữnghòn thạchmàcụ tậphợp.Khi tôibướcvàothìcụrađóntôivànói,giọngsảngkhoái:-Bácđãmừngcháumộttiệchạtdẻlùinhắmvớivangtrắngđây.Ừ,tuổi

trẻcótaicómắtmuốnnghe,muốnnhìnthìcũngcóhọngnữa.Muốnđánhbạnvớihọ,phải thỏamãn tất cảcáccáiấycùngmột lúc.Sau tiệchạtdẻ,chúng ta sẽ tròchuyệnvàbáccũngsẽchỉchocháuxemkhosưu tầmcủabác.Cụnóimấytiếng“khosưutầmcủabác”vớigiọngtựhàocólẽkhôngcó

ôngviệntrưởngviệnbảotàngnàotựđắcđếnthế.Nóichođúngthìcáikhosưu tầmấycũngkháphongphú, theosựnhậnxétcủa tôi,vànóchiếmcảgianphòng.Mẫubéthìxếptrênnhữngtấmvánhoặctrênnhữngchiếcbàn,mẫulớnthìđặtdướiđất.Đãhaimươinămnay,tronglúctìmtòikhảocứu,cụgópnhặttấtcảnhữngcáigìđángchúý.CácmỏởkhuvựcsôngCèrevàsôngDivonnevốngiàunhưngcâycỏhóathạch,chonênởkhotàngcủacụcónhữngmẫurấtquýcóthểlàmchomộtnhàđịachấthaymộtnhàsinhvậthọcsungsướng.Cụgiáonônnóngnóicũngnhưtôinônnóngđượcnghechonênchúngtôi

thanhtoánnhanhchóngbữatiệchạtdẻ.Cụnói:-Cháumuốnbiết thanđálàgìthìhãyngheđây,bácsẽgiảngchocháu,

đạikháivàvắntắt,đểcháuđủsứcxemnhữngvậtmẫucủabác.Chúngsẽgiảnggiảirõhơnvìmặcdùngườitagọibáclàcụgiáo,bácđâucóphảilàmộtnhàbáchọc,không,cònxalắm.Cáiquảđấtchúngtaởngàyxưakhôngphảinhưthếnàynótrảiquanhiều

trạngtháisaucáccuộcbiếnđộng.Đãcónhữngthờikìđấtnướctađâyumtùmnhữngcâycỏngàynaychỉmọcởvùngnhiệtđới,chẳnghạnnhưcácloạiphượngvĩ lớn.Rồixảyramộtcuộcbiếnđộnglớnvànhữngloại thựcvậtkhácđã thaychânchonhững loàiấy.Thế rồiđến lượtnhững loạinày

cũngthaythếbằngnhữngloạimới,vàsựviệccứthếmàtiếpdiễntrongcódễhàngtriệunăm.Nhữngthựcvậtấychếtchồngchấtlênnhauvàthốimụcra làm thànhcác tầng than.Cháukhông tin thế à?Látnữabác sẽ chỉ chocháuxemtrongloạtmẫuvậtcủabáccónhữngmẩuthanvàrấtnhiềunhữngmảnhđálấyởcácvỉaquặngtrêntrầnhầmhoặcthànhhầm,cònindấuvếtnhữngcâycỏấy.Dấuvếtcâycỏởđâyđượcgiữlạirõrệtnhưnhữngcâycỏngườitaxếpgiữacáctờgiấycủamộtquyểntiêubảnthựcvật.Thếlàthanđáhìnhthànhdocâycỏdồnchứalại,nhưbácđãnói:đóchỉlàgỗphânhóavàbịépxuống.Cháusẽhỏi:sựchứachấtấydiễnranhưthếnào?Điềuđókhógiảithích

hơnvàhìnhnhưcácnhàbáchọccũngchưagiảithíchđượctườngtận,bằngchứnglàhọkhôngnhấttrívớinhau.Cónhiềungườicholànướcđãđưatấtcảcâycỏấyrabiển,ởđấychúngkết thànhnhữngbèto lớnbịdòngnướcbiểnxôđivàgiạtvàonơinàynơikia.Cóngườibảo,nhữngtầngthanhìnhthànhdocâycỏchấtchứalạimộtcáchbìnhthường,nhữngcâycỏnàynốitiếpnhauchônvùingayởnơichúngmọc.Vàhọlàmnhữngcontínhkhiếnđầuóc tachoángváng;họ tínhranếuchặtmộthécta rừngxếp trải ra trêndiệntíchấythìchỉđượcmộlớpgỗdàytámlylàcùng;gỗấythànhthanthìchỉcònhaily.Thếmàởdướiđấtcónhữngtầngthandàyđếnhaimươi,bamươimét.Vậy phải bao nhiêu nămmới hình thành những tầng than nhưvậy!Chắccháucũngbiếtmộtrừngcâykhôngphảimọctrongmộtngày,màphảikhoảngmộttrămnăm.Đểlàmthànhmộttầngthandàybamươimét,phảicónămnghìnrừngkếtiếpnhaumọcởchỗấy,nghĩalàphảinămmươivạnnăm.Consốđóđãkinhkhủng lắmphảikhông?Tuy thếnóvẫnchưađúngbởivìcâycốikhôngmọcnốitiếpnhauđềuđặnnhưvậy;phảihơnmộttrămnămnómớimọclênvàchếtđiđượcvàkhimộtloạtmớithaythếmộtloạtcũthìcầnphảicónhiềusựđổithay,nhiềucuộcbiếnđộng,cáilớpcâymụcấymới thànhthứcăncholoạicâymới.Ấyđấy,cháuthấychưa,nămmươivạnnămđãcónghĩalýgì,chắclàphảihơnthếnhiều.Nhiềunhưnglàbaonhiêu?Báckhôngbiếtvàcũngkhôngphảilàngườiđủsứctìmtòiđượcđiềuđó.Bácchỉmuốnchocháumộtýniệmvềthanđá,đểcháucóđủtrìnhđộxemnhữngvậtmẫucủabác.Bâygiờthìmờicháuđixemnào!Tôiởđếnđêm,vìcứgặpmộtmảnhđá,mỗidấuvếtcâycỏ,cụgiáo lại

giảnggiải.Nhờvậymàrốtcuộc,tôicũngtạmtạmhiểunhữngđiềuthoạtđầulàmtôihếtsứcngạcnhiên.

IV.LỤTMỎSánghômsay,chúngtôilạigặpnhautrongmỏ.Nàycụgiáo!–ChúGaspardnói.–Cụcóhàilòngvềthằngbékhôngđấy?-Cóchứ!Nóbiết lắngtainghevàtôi tưởngrồiđâynócũngsẽbiếtmở

mắtnhìn.-Trongkhichờđợi,nóphảibiếtvungtaylàmcáiđã!ChúGaspardđùa thế, rồiđưacho tôimộtcáinêmđểgiúpchúcậymột

tảngthanđãđụcxoiởdưới.Nhữngngườithợcuốcthườngbảothợđunxegiúpmìnhnhưvậy.Tôiđẩyxegoòngcủatôiđếngiếngxúclầnấylàlầnthứba.Thìnhlìnhtôi

nghetừphíagiếngvanglạimộttiếngđộngdữdội,mộttiếngrềnkinhkhủng.Tôichưabaogiờnghemộttiếngnhưthếtừkhitôivàolàmtrongmỏ.Mộtvụsạthầmchăng,haylàtấtcảmỏsụpđổ?Tôilắngnghe.Tiếngầmầmkéodàivàdộiđitứphía.Cáigìthếnàynhỉ?Thoạttiêntôihoảngsợ,vàtôitoanchạylạithangbắcđểthoátthân.Nhưngngườitađãnhiềulầnchếnhạotôivềnhữngchuyệnsợsệthãohuyền,nênlúcấytôithấyxấuhổvàdừnglại.Chắclàvụnổmìn,hoặclàmộtcáithùngxúcrơixuốnggiếngmàthôi;hoặccólẽchỉlàtiếngđấtđávữavụnđổxuốngtheocáchànhlang.Bỗngmộtđànchuộtcốngchạyđâmsầmquachântôi,ynhưmộtđộikị

binh rút chạy thoát thân.Rồi tôi nghenhư có tiếng cọxát vàonềnđất vàtườnghầm,mộtthứtiếngcọxátlạlùng,trongấycótiếngnướcvỗ.Chỗtôiđứnghoàntoànkhôráo,cáitiếngấytừđâumàrakhôngthểhiểuđược.Tôicầmđènđểsoithửvàhạxuốnggầnmặtđất:đúnglàcónước.Nước

vềtừgiếngvàđingượcđườnghầm.Cáitiếngầmầmdữdội,cáitiếngrềnđólàtiếngnướcđổvàomỏ.Tôibỏxelại,chạyvềcôngtrường.-ChúGaspardơi,nướcđổvàomỏ!-Lạichuyệnvớvẩn!-ĐáysôngDivonnebịthủng,tachạytrốnđithôi!-Đừngquấychúmà!-Chúnghethửcoi!Giọng của tôi xúc động quá nên chúGaspard ngừng tay cuốc để nghe

ngóng.Vẫncáitiếngấytiếptục,càngtohơn,càngkhủngkhiếphơn.Khôngcònnghingờgìnữa,đólàtiếngnướcxôđến.ChúGaspardthét:-Chạynhanhđi,nướcvàomỏrồi!Vừathét“nướcvàomỏrồi”chúvừavớchiếcđènvìđólàcửchỉđầutiên

củangười thợmỏ,vàchui tuộtxuốngđườnghầm.Tôiđichưađượcmườibước thì trông thấy cụ giáo cũng xuống đường hầmđể tìm hiểu cái tiếngđộngđãlàmcụchúý.ChúGaspardkêu:-Nướcởtrongmỏ!-SôngDivonnethủngđáy!–Tôinói.-Màycứnóinhảm!-Chạyđicháu!–Cụgiáothét.Mựcnướctronghầmlênrấtmau,lúcđóđãđếnđầugốichúngtôi,chonên

khôngchạynhanhđược.Cụgiáocũngchạytheochúngtôivàcảbachúngtôimỗikhichạyquamộthốclấythanđềugọichõvào:-Chạyđicácanh!Nướcvàomỏrồi!Nước dâng lên với tốc độ điên cuồng.May sao, chúng tôi ở gần chân

thang,nếukhông thìkhông tàinào tớikịp.Cụgiáođếnchân thang trước,nhưngcụdừnglạivànói:-Lêntrướcđi!Tôilàngườigiànhất,vảlạitôikhôngcógìânhận.Ởtronghoàncảnhđó,nhườngnhịnlễnghĩalạilàkhôngphảilúc,chonên

chúGaspardlêntrước,thứđếntôi,rồiđếncụgiáovàđằngsaucụcáchmộtquãngkháxa,cómấyngườithợchạytheochúngtôi.Khôngbaogiờngườitavượtcáiquãngbốnmươimétgiữatầnghaivàtầngmộtnhanhnhưvậy.Nhưngtrướckhilênđếnnấccuốicùngthìmộtmảngnướcđổậpxuốngđầuchúngtôivàdộitắtmấycáiđèn.Quảlàmộtcáitháclũ.ChúGaspardthét:-Cốbámnhé!Chúấy, cụgiáovà tôi bám riết vàomấynấc thangvà chốnggiữđược.

Nhưngnhữngngười lên saubịcuốnđihết.Nếuchúng tôi cũngcònmươibậcthangnữamớilêntớithìchắcchắncũngđãbịxôxuốngnhưhọ,bởivìcáithácnướctrongnháymắtđãtrởthànhnhưmộtcơnlũ.Đếntầngmộtcũngkhôngphảilàđãthoátnạnvìcònphảileonhữngnăm

chụcmétnữamớithoátrakhỏimỏ,màởtầngấycũngcónước,đènchúngtôilạitắthết,chẳngcònnhìnthấygì.Giọngcụgiáonói,khábìnhtĩnh:-Nguymấtrồi!Vừa lúc ấy thì bảy tám ngọn đèn hiện ra trong đường hầm, đi về phía

chúngtôi.Nướcđãđếngối,khôngcầncúixuống,bàntaychúngtôicũngmóphải.Khôngphảithứnướclặngmàlàmộtdòngtháclũgặpvậtgìcũngcuốnđi cả và làm cho những thớt gỗ quay cuồng như những chiếc lồng chim.Nhữngngườixáchđènđingượcphíachúngtôiđi theođườnghầmđểđến

thanggầnđấy.Nhưngtrướcmộtdòngthác lũnhưthế thìkhôngthểđược:làmsaođẩynó lùi, làmsaochống lại sứccuốncủanó, làmsaochống lạiđượcnhữngthớtgỗnólùađi?Cáicâucụgiáobuộtmiệngkêu,nhữngngườinàycũngbuộtmiệngkêu:

“Nguymấtrồi!”Họđãđếnchỗchúngtôi.Cụgiáolàngườiduynhấtcònítnhiềutỉnhtáo.

Cụthét:-Đitớichỗđó,ởchỗcôngtrìnhcũlànơiduynhấtcóthểtránhnạnđược.Khucôngtrìnhcũlàmộtkhuvựcmỏđãbỏtừlâu,khôngaitớiđó,trừcụ

giáo,cụthườngluitớiđểtìmtòinhữngvậtquýlạ.Cụnóilớn:-Hãyquaytrởlạingay!Chotôimộtcáiđèn,tôisẽđưacácngườiđi.Ngày thường,khicụnóingười tacườiphìhoặcnhúnvaimàquay lưng

lại.Nhưngbâygiờthìnhữngtaykhỏenhấtvàtựphụnhấtvàosứckhỏecủamìnhcũngđãbủnrủntaychân.Vàtấtcảđềurămrắptheolờicáiônggiàngâyngômànămphút trướchọcònchếgiễu.Tựnhiêncảmấychiếcđènđềuchìalạiphíacụ.Cụvộivàngxáchmộtchiếc,còntaykiathìkéotôi,cụdẫnđầuđoànchúngtôiđilên.Vìxuôichiềunướcnênchúngtôiđiđượckhánhanh.Tôikhôngbiếtlàđiđâu,nhưngtôiđãcóhyvọng.Chúngtôiđidọctheođườnghầmmộtlúc,trongmấyphúthaymấygiâykhôngbiết,vìchúngtôichẳngcóýniệmgìvềthờigiannữa.Rồicụgiáodừnglại.Cụkêulên:-Khôngkịprồi,nướclênmauquá!Quảthậtnướclênnhanhnhưvọt,từđầugốinólênhông,rồiđếnngựctôi.-Chúngtaphảichuivàomộtngáchngược.–Cụgiáonói.-Rồisauđó?-Ngáchngượckhôngcólốithoát.Chui vào một cái ngách ngược thì đúng là chui vào một cái ngõ cụt.

Nhưngkhôngphải lúc chờđợi haykén chọn:một là phải chui vàongáchngượcvànhư thế làcòn lợiđượcdămbaphútnghĩa làcònhyvọng thoátnạn,hay làphải tiếp tụcđidọc theođườnghầmđểchắcchắnbịngậpđầuchìmnghỉmtrongmấygiâynữa.Vậynêntheosaucụgiáo,chúngtôichuivàongáchngược.Cóhaingười

kháccứthếtiếptụcđisâuvàongáchhầm,haingườinàyvềsaukhôngbaogiờchúngtôigặplại.Vàođây,hoànhồn,chúngtôimớingherõcáitiếngầmầm làmchoáng tai chúng tôi từ khi bắt đầu chạy trốn.Đó là tiếng đất lở,tiếngnướcxoáy,nướcđổ,tiếnggỗchốnggãy,tiếngnổcủakhôngkhíbịép.Tấtcả làmthànhmột tiếngnáođộngkhủngkhiếpkhiếnchúngtôimấtvíamấthồn.

-Đúnglàcơnhồngthủy.[25]

-Tậnthếđếnnơi!-Lạychúa!Hãythươnglấychúngcon!Từkhivàongáchngược,cụgiáokhôngnóigìcả,cụkhôngthèmthanthở

vôích.Bâygiờcụnói:-Cácchúạ,cácchúđừngphísức.Nếuchúngtacứdùngtaychânmàbấu

víuthếnàythìchảbaolâuchúngtasẽmệtlảđi.Phảikhoétđálàmchỗtựamớiđược.Lờikhuyênđúng,nhưngkhóthựchiện,vìkhôngaimangcuốcchimtheo

cả.Aicũngcóđèn,khôngaicódụngcụ.Cụgiáotiếp:-Dùngcáimócđènmàđào.Thếlàngườinàocũnglấymócđènmàmoiđất.Côngviệckhókhănlắm,

vìngáchdốcquávàtrơn,nhưngbiếtrằnghễtrượtchânmộtcáilàtụtthẳngđến chỗ chết, nênngười ta khỏe ra vàkhéo taykhéo chânhơn.Chỉ trongmấyphút,mỗichúngtôiđãkhoétđượcmộtcáihốcđểđặtbànchân.Xongviệcđó,chúngtôinghỉmộtchútvànhậnmặtnhau.Cóbảyngười:cụgiáo,đến tôi ở cạnh cụ, rồi chú Gaspard, tiếp đó ba người thợ cuốc là Pagès,Compayrou,BergounhouxvàmộtthợđunxelàCarrory.Nhữngngườikhácđãmấttíchtrongđườnghầm.Tiếngđộng tronghầmmỏvẫnvang lêndữdộichứkhônggiảmđichút

nào.Âmvangcủasựnáođộngghêrợnấymãnhliệtnhưthếnào,quảkhôngcó chữ gì diễn tả được.Đại bác bắn, sét nổ, núi sạt cùngmột lúc e cũngkhônggâytiếngđộnglớnnhưvậy.Đờđẫn,hoảnghồnvìkhiếpsợ,chúngtôinhìnnhau,mỗingườicốtìmtrongmắtngườibạnbêncạnhsựgiảithíchmàmìnhkhôngtìmrađược.Ngườinàynói:-Nạnhồngthủy.Ngườikia:-Ngàytậnthế.Rồi:-Độngđất.-Lụtdonướcđọngởkhucôngtrìnhcũ.-ChắclàsôngDivonnebịthủngđáy.Lờiướcđoánsaucùngnàylàcủatôi.Tôikhôngthểtừbỏýnghĩđáysông

Divonnebị thẩmlậumộtchỗ.Cụgiáokhôngnóigìcả.Cụnhìnhếtngườinàyđếnngườikhác,nhúnvai,bìnhtĩnhynhưlàđangthảoluậnởgiữatrời,dướibóngmộtcâydâu,tronglúcănmộtcủhành.Cuốicùng,khimỗingười

đãphátbiểuýkiếncủamình,cụnói:-Lụtthìđâyhẳnlàmộttrậnlụt…-Dođộngđấtmàra.-Ởkhucôngtrìnhcũtrànđến.-QuamộtlỗthủngởđáysôngDivonne.Mỗingườinhắclạimộtđiềumìnhđãnói.Cụgiáovẫnlặplại:-Đâylàmộttrậnlụt.-Rồisaonữa?Lụtởđâuđến?–Nhiềungườinổilênhỏicùngmộtlúc.-Tôikhôngbiết.Nếuchỉriêngcótầngbabịlụtmàbảolàlụttừcôngtrình

cũthìcòncóthểtin,đằngnàycảtầnghaivàtầngmộtcũngbị.Cácanhbiếtrằngnướcchảyxuốngmãichứkhôngbaogiờchảylênmà!-Cáilỗthủng?-Tựnhiênthìkhôngthểsinhranhữnglỗthủngnhưvậy!-Chắclàđộngđất.-Tôikhôngbiết.-Khôngbiếtthìđừngnói!-Tôibiếtlàlụt,vàthếlàcóbiếtítnhiềurồi,lụttừtrênxuống.-Gớmchửa!Cáiđóaikhôngthấy,nướcđuổitheotamà!Từkhivàochỗkhôráo,ngườitacảmthấyantoànnênkhôngcầnnghecụ

giáonữa.-Thôi,đừngcólàmbộthôngtháinữa,anhcóbiếtgìhơnchúngtôiđâu!Tronglúcnguynan,sựquyếtđoáncủacụgiáođãgâynênuytínchocụ.

Uytínấybâygiờmấtrồi.Cụlặngyên,khôngcãilại.Đểchoáttiếngđộng,chúngtôinóinhưgàothét,thếnhưngtiếngchúng

tôicứnhưthìthầm.Cụgiáobảotôi:-Cháuthửnóilênxem.-Nóigìbâygiờ?-Nóigìcũngđược,miễnlàcónói,nóinhữngtiếngthoạttiêncháunghĩ

đến.Tôinóimộtvàicâu.-Được.Bâygiờnóikhẽhơn.Đượcrồi.Tốt.-Nàycụgiáo,cụloạnócrồiđấyà?–Pagèsnói.-Cụsợquámàhóađiênrồichăng?

-Cụtưởngcụđãchếtrồiphỏng?-Tôitưởngrằngnướcsẽkhônglênđếnchỗchúngtavànếuphảichếtthì

chúngtasẽkhôngchếtđuối.-Thếnghĩalàthếnào,cụgiáo?-Anhnhìnđèncủaanhxem.-Thìnóvẫncháy.-Cógiốngnhưthườngngàykhông?-Ngọnđènsángchóihơnnhưngngắnhơn.-CóGờriduà?-Không.–Cụgiáonói.–Cảcáiđócũngkhôngđángsợ.Sựnguyhiểm

khôngởkhíGờridu,cũngkhôngởnước;nướctừbâygiờsẽkhôngdânglêntấcnàonữa.-Thôiđừngcóbímậtnhưlàmtròphùthủy.-Tôikhônglàmtròphùthủy,chúngtađangnhưởtrongmộtcáichuông

khôngkhí,[26] và chính không khí bị ép cản nước lại không cho lên. Cáingáchnày bịt bùngở trên có tác dụngnhư cái chuông của người thợ lặn.Khôngkhíbịnướcdồnlạiđãtụcảởđâyvàbâygiờnóchốnglạinước,ngănnướckhôngcholênthêmnữa.Nghecụgiáogiảithíchrằngchúngtôiđangởtrongmộtthứchuôngthợ

lặn,ởđónướckhônglêntớichúngtôi,cóngườibàntán,khôngtin.-Nhảmchưa,khôngphảinướcmạnhhơntấtcảà?-Đúng thế,khinó tựdoởngoài trời.Nhưngkhi anhápcái cốcxuống

thùng nước, nước có lên đến đáy cốc không? Không chứ? Cứ còn mộtkhoảngtrống.Ấyđấy!Cókhoảngtrốngấylàvìcókhôngkhí.Ởđâycũngthế;chúngtađangởtrongđáycốc,nướccóluônluônlêntớichúngtađâu!-Cáiđó tôihiểu.–ChúGaspardnói. –Vàbâygiờ, cácbácạ, tôi thiết

tưởngcácbáchaychếnhạocụgiáolàkhôngđúng.Cụbiếtnhữngcáichúngtakhôngbiết.-Thếlàchúngtathoátnạn.–Carrorykêu.-Thoátnạn?Tôikhôngnóivậy.Takhôngchếtđuối,đó làđiều tôibảo

đảm.Cái nó cứu chúng ta là ở chỗ ngách này bịt bùng, không khí khôngthoátrađược.Nhưngchínhcáicứutacũnglàcáihạita.Khôngkhíkhôngthoátrađược,nóbịgiamhãm,nhưngchúngtacũngbịgiamhãm,chúngtakhôngthoátrađược.-Khinướcxuống…

-Nócóxuốngkhông?Cáiđótôikhôngbiết.Muốnbiếtcáiđóphảibiếtdođâumànólên,vàaitrảlờiđược?-Cụđãbảolàlụtmà?-Ừ,rồisaonữa?Lụtthìchắcchắnlàlụtrồi.Nhưngdođâumàlụt?Sông

Divonneđãdângtrànđếngiếngmỏchăng?Mưadôngchăng?Mộtconsuốilở bờ?Hay làmột trận động đất? Phải ở ngoàimới nói được, khốn thaychúngtalạiởtrong.-Cólẽthànhphốbịcuốnđirồi?-Cólẽ…Mộtphútyênlặngvàhãihùng.Nước không đổ ầm ầmnữa, duy thỉnh thoảng từ trong lòng đất dội tới

những tiếng nổ không âm vang, và người ta cảm thấy hình như đất rungchuyển.Cụgiáobảo:-Cảhầmmỏnàychắclàđầyắprồi,bởivìnướckhônglênnữa.-ÔithằngPierre!–BácPagèskêuthấtvọng.Pierrelàconbácấy,cũnglàthợcuốcnhưbác.Pierrelàmviệcởtầngba.

Nãygiờbảnnăngsinhtồnquámạnhátđitấtcả,khiếnbáckhôngnhớđếncon.Nhưngcáicâu“mỏnàyđầyắprồi”củacụgiáođãlôibáctỉnhdậy.Báckêulênnhữngtiếngxéruột:“Pierre!Pierre!Pierre!”Khôngaiđáp,cảtiếngdộilạicũngkhôngcó:tiếnggọitrầmđivàtắclạitrongcáichuôngkín.Cụgiáonói:-Nócũngtìmđượcmộtngáchngược thôi!Khôngcó lýdonàomàđến

trămrưởiconngườichếtđuốimộtlần!Nhưthếthìgớmghiếcquá!Cụgiáonóithế,nhưngquagiọngnóicụtôithấyhìnhnhưcụcũngkhông

tin tưởngcho lắm.Sớmnay ít ra làmột trămnămmươingườixuốngmỏ.Trongsốđócóbaonhiêuđãleogiếnglênkhỏimỏ,baonhiêuđãtìmđượcchỗlánhnạnnhưchúngtôi?Tấtcảnhữngngườibạnthợmỏcủachúngtôinguyrồi,chìmrồi,chếtrồi!Khôngainỡmởmiệngnóimộttiếng.Tuynhiên trong tìnhhuốngbấygiờ, lòng thươngcảmkhôngđiềukhiển

conngười.Saumấyphútimlặng,Bergounhouxhỏi:-Này!Thếchúngtaphảilàmgìbâygiờ?-Làmgì?-Chỉcóviệcchờ.–Cụgiáonói.-Chờgì?-Chờthôi.Haylàanhmuốnxoithôngcáikhoảngcáchbốnnămchụcmét

giữamặtđấtvớichúngtabằngcáimócđèncủaanh?

-Thếthìchúngtađếnchếtđóimất!-Đókhôngphảilàmộtđedọalớnnhất!-Nàonào,cụgiáo,cụnóiđi.Cụlàmchúngtôisợquá!Mốihọaởđâu,

mốihọalớnnhấtởđâumàranào?-Đói còn có thể chịu được. Tôi đã xem sách thấy có những người thợ

cũngbịbítrongmỏvìnướclụtnhưchúngtađây,họnhịnđóiđếnhaimươibốnngàyđêmmàkhôngchết.Việcnàyxảyrađãlâulắm,màdùcóxảyrahômquacũngchỉthếthôi!Không,cáiđóithìtakhôngsợlắm!-Thếcáigìlàmcụlongạinào?Cụđãnóirằngnướckhôngdễdânglên

thêmnữamà?-Cácanhcóthấyvángđầu,ùtaikhông?Cácanhthấycódễthởkhông?

Tôithìkhông!-Tôiấyà,tôiđauđầu.-Tôithìthấyngườixaoxuyến,buồnnôn.-Tháidươngtôigiậtgiật.-Tôithìtôiđờđẫncảngườiđi.-Ấyđấy!Cáinguycơlúcnàylàởchỗđó!Ởtrongbầukhôngkhínày,

chúngtacóthểsốngđượcbaolâu?Tôikhôngbiết.Vìtôidốtnát,chứnếutôilàmộtnhàbáchọcthìtôiđãnóiđượcrồi.Taởcáchmặtđấtkhoảngbốnchụcmétvàởbêndướicólẽđộbamươilămhoặcbốnmươimétnước.Thếcónghĩalàkhôngkhíởđâybịmộtsứcépkhoảngtừbốnđếnnămátmốtphe.Trongkhôngkhíbịépđó,conngườisốngnhưthếnào?Đólàđiềucầnbiết,vàchúngtasắpbiếtđây,duyphảiđánhđổisựhiểubiếtấybằngnhữngtổnthương,cólẽthế!Tôikhônghiểukhôngkhíbịéplànhưthếnàohết,chínhvìđómànhững

lờicụgiáonóikhiến tôi rấtđỗikinhhãi.Nhữngngườibạn thợkháccũngxúcđộngkhôngkém:họcóhiểubiếtgìhơntôiđâu!Cáiđiềumìnhkhônghiểulàđiềulàmmìnhhãihùng.Còncụgiáothìcũngkhôngphútnàoquênhoàncảnhtuyệtvọngcủaanhem,vàtuynhìnthấyrấtrõcảsựrùngrợncủanó,cụchỉnghĩđếnnhữngviệccầnlàmđểchốngvớitaiương.Cụbảo:-Bâygiờthìhãyxếpđặtthếnàochokhỏilăntõmxuốngnước.-Cóhốcrồimà.-Cácanhtưởngcứđứngmãimộtđiệunhưthếnàymàkhôngmỏirãraà?-Thếcụchorằngchúngmìnhcònphảiởđâylâulắmư?-Nàotôicóbiết!-Ngườitasẽđếncứuchúngmình.

-Cáiđóđãhẳn,nhưngkhinàocứuđượcmớicứuchứ?Cònbaonhiêulâunữangườitamớibắtđầutổchứccứuta?Chỉcónhữngngườiởtrênkiamớinóiđược,cònchúngtaởdướinàythìphảithuxếpthếnàochođỡkhốnkhổnhất,bởivìngườinàotrượtchânlàngườiấyđiđứt!-Chúngmìnhphảibuộcnhaulạilàmmộtkhối.-Dâyđâu?-Haylànắmchặttaynhau?-Tôinghĩrằngchúngtađàothànhnhữngbậcnhưởmộtcầuthanglàtốt

nhất.Chúngtacóbảyngười,đàohaibậclàđủ:bốnsẽngồiởbậctrên,baởbậcdưới.-Đàobằnggì?-Chúngtakhôngcócuốcchim.-Ởchỗđấtbởthìlấymócđènmàđào,ởchỗcứngthìdùngdao.-Khôngthểnàolàmđược!-Đừngnói thế,bácPagès!Ởcảnhngộchúng ta,gìmàchúng takhông

làmđượcđểthoátchết.Đứngnhưthếnày,aingủgàngủgậtthìchếttoi!Nhờ bình tĩnh và quyết đoán, uy tín của cụ giáo càng lâu càng lớn lên

trướcmắt chúng tôi.Cái lớn lao, cái đẹpđẽ của sựdũngcảm làởđó:nóchinhphụcngười ta.Tựnhiên tôi cảm thấy cụđangđemnghị lực của cụchốngchọivớicái taihọađã làmtinh thầnchúng tôisụpđổ,vàchúng tôitrôngchờcáisứcmạnhđógiảithoátchochúngtôi.Việcphảilàmtrướchếthiểnnhiênlàkhoéthaibậcthangđó,chonênchúngtôibắttayvàoviệc.Phảichocóchỗngồi,nếukhôngđượcthoảimáithìítnhấtcũngphảivữngvàng,đểđừnglăn tõmxuốngcáivực thẳmởdướichân.Chúngtôi thắpbốncâyđèn,đủđểánhsánglàmviệc.Cụgiáobảo:-Hãychọnchỗđểđào.-Nàycácbạn.–ChúGaspardlêntiếng.–Tôicóđềnghịnày.Giữachúng

ta,chỉcómộtngườikhôngquẫntrílàcụgiáo.Khichúngtacuốngcuồngthìcụvẫntỉnhtáo.Thếmớilàmộtconngười.Màtâmđịacụcũngtốtnữa.Cụcũngđã từng là thợcuốcnhưchúng ta,vàvềnhiềumặt, cụhiểubiếthơnchúngtanhiều.Tôiđềnghịtacửcụlàmchỉhuyvànhờcụđiềukhiểncôngviệc.-Cụgiáoà?–ThằngCarroryngắt lời, thằngnày làmột thằngnguđộn,

chỉcótríkhônvừađủđểđẩychiếcgoòng.–Saolạikhôngcửtôi?Nếulấymộttayđẩygoòngthìtôicũnglàtayđẩygoòngnhưcụấy.-Conbò!Người tađâucócầnngườiđẩygoòng,người ta cầnmột con

người,màgiữachúngtathìcụấylàconngườitrọnvẹnhơncả.

-Mấyhômtrước taocũngngunhưmàyvà taocũngnhạobángcụgiáonhưnhữngngườikhác,nhạobángđểđánhtrốnglảngcáiviệcmìnhdốthơnngườita.Nàocụgiáo,cụcắtchotôicôngviệcgìđây?Haitaytôichắc,cáiđócụbiếtrồi.Còncácanhkia,ýkiếncácanhnhưthếnào?-Ấy,cụgiáo,chúngtôituânlệnhcụ.-Vàsẽcòntuânlệnhcụ.Cụgiáonói:-Này,cácbạnđãmuốntôichỉhuythìtôicũngsẵnlònglàm,nhưngvới

điềukiệnlàtôinóigìthìlàmnấy.Cóthểchúngtasẽphảiởđâylâu,nhiềungàyđấy.Tôikhôngbiếtrồisẽrasao.Chúngtarồicũngnhưnhữnghànhkháchđắmtàuởtrênmộtcáibègiữabiểnkhơi.Hơnthế,tìnhcảnhchúngtasẽcònghêgớmhơnnhiều,bởivìởtrênbè,ngườitacòncókhítrờivàánhsáng,ngườitathởđượcvàtrôngnhìnđược.Ởđây,nếutôilàchỉhuythìbấtkỳtrườnghợpnào,cácanhcũngphảituânlờitôi.-Chúngtôituânlệnhcụ.–Tấtcảđềunóimộtlượt.-Khicácanhchocáiđiềutôibảolàđúngthìcácanhvânglờiđấy,nhưng

khicácanhkhôngtinlàđúngthìsao?-Chúngtôisẽtin.-Aicũngbiếtcụlàngườitrunghậu,cụgiáoạ!-Vàlàngườidũngcảm.-Lạilàngườihiểubiếtnhiều.-Cụgiáonênbỏquanhữnglờichếnhạoxưakiachochúngtôi.Lúc bấy giờ tôi chưa từng trải việc đời. Trông thấy những người buổi

trướcđâyvừatuônlênđầucụgiáokhôngbiếtcơmannàolàcâugiễucợt,đếnbâygiờlạithừanhậncụcónhữngđứctínhđángquý,tôilấylàmlạlùnghếtsức.Tôicóbiếtđâulàcómộtsốngườihễhoàncảnhthayđổithìýkiến,cảmtìnhcũngthayđổi.Cụgiáohỏi:-Cácanhcóthềlàsẽvânglờitôikhông?-Xinthề.–Chúngtôiđồngthanhđáp.Thế rồi chúng tôi bắt tay vào việc.Mọi người đều có dao trong túi áo,

nhữngcondaotốt,cánchắc,lưỡicứng.Cụgiáoralệnh:- Ba người đào đất, ba người khỏe nhất. Những người yếu hơn: Rémi,

Carrory,Pagèsvàtôithìchúngtadọnđấtvụnđãđượcđàobớira.Compayroucaotonhưmộtngườikhổnglồ,nói:-Cụđừng.Cụkhôngnênlàm,cụkhôngđủsứcđâu!

Ngườitanhậnthấyvaitròđiềukhiểncủacụgiáorấtcầnthiết,đếnmứcsẵnsàngủcụvàochănbôngđểtránhchocụmọitainạnvànguyhiểm.Cụlàngườihoatiêucủachúngtôi.Giánhưcócôngcụthìcôngviệccủachúngtôidễnhưbỡn,nhưngchỉcó

daokhông thôinênvấtvảquávàcốnhiên làphải lâu.Cầnphảikhoétđá“sít”làmthànhhaibậcthangđểtránhnguycơrơixuốngvực,vàbậcthangđóphảiđủrộngđểđủchỗ,mộtbậcchobốnngười,mộtbậcchobangườingồi.Chúng tôi tiếnhànhcôngviệcđàobớiđểđạtkếtquảđó.Ởmỗinơilàmviệc,cóhaingườichuyênđàovàmộtngườilođưanhữngmảnhđá“sít”xuống.Cụgiáoxáchđènđilạigiữahai“côngtrường”.Trongkhiđào,chúngtôitìmthấymộtđôikhúcgỗchốngbịvùilấpdướiđất,nhữngkhúcgỗấyrấtcó ích vì chúnggiữ đất đá vụn không cho chảyxuốngdưới. Sau ba tiếngđồnghồlàmliênmiênkhôngnghỉtay,chúngtôiđãđàođượcnhữngbậcvừangồi.Cụgiáoralệnh:-Trướcmắt,thếcũngđủrồi.Saunàychúngtasẽmởrộngđểcóđủchỗ

nằmđược.Khôngnênphísứcmộtcáchvôíchvìchúngtasẽcòncầnsứckhỏeđấy!Chúngtôixếpchỗngồi:cụgiáo,chúGaspard,Carroryvàtôingồiởbậc

dưới,bangườithợcuốcởbậctrên.-Phảitiếtkiệmđèndầu.–Cụgiáonói.–Cácanhtắthếtđi,chỉđểđỏmột

ngọnthôi.Mệnhlệnh truyềnrađược thihànhngay.Anhemsắp tắthếtnhữngcây

đènkhôngcầnthiếtthìcụgiáorahiệuchohọngừngtay.Cụnói:-Hượmtíđã!Mộtluồnggiócóthểlàmtắtchiếcđènmàchúngtachong.

Điều này có lẽ cũngkhôngxảy ra, nhưngbiết đâu đấy, phải đề phòng cảnhữngcáivôlý.Lúcđóthìaicódiêmđểthắplạinào?Mặcdầungườitanghiêmcấmviệcđánhlửatrongmỏ,hầuhếtanhemthợ

đềumangdiêm trong túiáo.Vìởđâykhôngcókỹsưđểbắtnhữngsựviphạmnộiquy,chonênkhinghehỏi: “Aicódiêm?” thìbốnngười trả lời:“Tôi!”Cụgiáonóitiếp:-Tôicũngcónhưngnóngấmnướchết.Nhữngngườikháccũngbịnhưthếvìngườinàocũngbỏdiêmởtúiquần

màtrótdầmnướcđếnngựchoặcđếntậnvai.ThằngCarroryhiểuchậm,trảlờicàngchậm,đếnlúcấymớinói:-Tôicũngcódiêmđây!-Ướt!-Khôngbiết!Tôiđểtrongmũ.

-Thếthìđưacáimũđây!CáimũkhôngvànhcủaCarrorylàmộtcáimũdarái,tonhưcáikhănxếp

củamộtanhThổNhĩKỳởchợphiên.Đánglẽđưamũnhưngườitabảothìnólạiđưabaodiêm.Baodiêmkhôngngấmnướcnhờởvịtríđặcbiệtcủanótronglúcngườichúngtôingâmdướinước.-Bâygiờthìthổiđènđi.–Cụgiáoralệnh.Thếlàchỉcóngọnđènlelói,rọimờmờcáichuồngnhốtchúngtôi.

V.TRONGNGÁCHNGƯỢCImlặngđãtrởlạitrongmỏ.Khôngcótiếngđộngnhỏnàovangđếnchúng

tôi.Dướichân,nướcnằmphẳnglặng,khôngmộttígợn,khôngmộttiếngrìrào.Nhưcụgiáonói, nướcđầy ắp cảmỏvà saukhi trànngập cácđườnghầmtừnềnđếnnóc,nướcvítchúngtôilạitrongcáinhàtùnày,vítkínhơn,chắcchắnhơnmộtbứcváchđá.Cáiimlặngnặngnề,bíhiểm,cáiimlặngởcõi âm này còn ghê gớm, còn kinh hồn hơn cái náo động gớm ghiếc khinướctrànlên.Giờđây,chúngtôibịchônsốngdướimồvàtrêntimchúngtôicóbabốnmươi thướcđất đèxuốngnặng trĩu.Khi laođộng thì chúng tôilãng khuây. Bây giờ rỗi rãi, chúng tôi thật thấm thía cảnh ngộ củamình.Ngườinàocũngcólúcrờirãchánchường,kểcảcụgiáo.Thìnhlìnhtôicảmthấycónhữnggiọtgìnóngnóngrỏlênbàntaytôi.Đó

là thằngCarroryđangkhóc thầm.Cùngmột lúccónhiều tiếng thởdàivàtiếngrênrỉởtầngtrên:“Pierre,Pierreconơi!”ĐấylàtiếngbácPagèsnhớđếnconmàthanvãn…Khôngkhínặngnềkhóthở.Tôithấytứcngựcvàùtai.Cụgiáothìkhông

cóvẻphờphạc, rã rờimộtcáchquáđángnhưchúng tôi,hoặc làcụmuốnchống trạng thái ấy và tránh không cho chúng tôi buông xuôi trong tuyệtvọng.Cụlêntiếngnói:-Bâygiờchúngtahãyxemcònbaonhiêulươngthực.-Cụchorằng.–ChúGaspardnói.–Chúngtasẽbịgiamlâudàiởdưới

nàychăng?-Không,nhưngphảiđềphòng.Aicóbánhmì?Khôngaitrảlời.Tôinói:-Cháucònmộtmẩutrongtúi.-Túinào?-Túiquần.-Thếthìbánhcủacháuthànhcháorồi.Hẵngcứđưara.Lúcsáng,tôicócấttrongtúimộtmiếngvỏbánhmìvàngửngvàgiòntan,

bâygiờtôimóctúiramộtthứcháonhãonhoét.Thấtvọng,tôiđịnhvứtđithìcụgiáocảntaytôi.Cụnói:-Cứgiữmóncháocủacháulại!Bâygiờthìdởđấy,nhưngítnữarồicháu

thấyngonchomàcoi.Lờidựđoánấyđánglàmchúngtôilongại,nhưngchúngtôikhôngđểý.

Saunày, tôimớinhớ lạivàbiết rằngngay từ lúcbấygiờ,cụgiáođãnhìnthấyđầyđủ tình cảnhnguykhốncủa chúng tôi.Nếucụkhông thấy trước

mộtcáchchitiếtnhữngnỗiđaukhổghêgớmmàchúngtôisẽphảichịu,thìítracụcũngkhôngcóảotưởnglàngườitasẽcứuđượcchúngtôimộtcáchdễdàng.-Khôngcònaicònbánhnữaà?–Cụhỏi.Khôngcóaitrảlời.Cụlạitiếp:-Thếthìphiềnđấy!-Cụđóià?–Compayroungắtlời.-Tôikhônghỏichotôi,màchoRémivàCarrory.Nếucóbánhmìthìphải

đểchochúngnó.Bergounhouxhỏi:-Saokhôngchiađềuchotấtcảchúngta?Nhưvậylàkhôngcôngbằng!

Aithìcũngđóinhưnhaucảthôi!-Àà,rathếđấy!Giácóbánhmì,thìchắchẳnđãxảyraxíchmíchrồiđấy.

Vậymàcácbạnđãhứanghetheotôi!Thựcracácbạnchỉnghetheotôisaukhiđãcãivãchánchêvàchịunhậntôinóiđúng!-Thếtấtanhtaphảituânlệnhthôi!-Nghĩalàcũngsaukhicólẽxảyraxungđột!Vậythìmuốnkhỏicóxung

đột, tôi xin nói rõ vì sao bánhmì phải dành choRémi vàCarrory.Tự tôikhông đề ra cái lệ ấy đâu!Đó là luật pháp: luật pháp chỉ rõ là khi nhiềungườicỡdướisáumươi tuổicùngchết trongmột tainạnnàođó thìngườicaotuổinhấtthườnglàngườisốngdainhất.NhưthếcũngcónghĩalàRémivàCarrory, còn ít tuổi, tất nhiên sức chịu đựng kémhơn so với Pagès vàCompayrou.-Thếcụ,cụgiáo,cụtrênsáumươirồi.-Ồ,tôiấyà?Tôithìkểgì!Vảlạitôiđãcóthóiquenănuốngchừngmực.Saukhisuynghĩ,thằngCarrorynói:-Thếthìnếutôicóbánh,bánhấyphảidànhchotôi.-ChocháuvàRémi.-Tôikhôngmuốnchiachonóthìsao?-Thìngườitasẽlấycủamàymàchia.Màyđãkhôngthềlàvânglờihay

sao?Nólặngthinhmộthồikhálâurồiđộtngộtmócmộtchiếcbánhtừtrong

mũnóra.-Này,cómộtmiếngđây!-CáimũcủathằngCarrorylàmộtcáikhovôtậnchăng?

-Đưamũđây!–Cụgiáonói.Carrorykhôngmuốnđưamũ ra.Anh emgiật lấy, trao cho cụgiáo.Cụ

giáobảođưađènchocụvàcụvạchviềnmũxemcógìtrongấy.Tuyởtronghoàncảnhkhôngvuivẻgì,lúcbấygiờchúngtôicũngđãđượcmộtphútgiảitrí:trongcáimũcủathằngCarrorycómộtcáiđiếu,mộtítthuốclá,mộtchìakhóa,mộtchiếcxúcxích,mộtcáicòilàmbằnghạtđào,mấylóngxươngcừunhỏlàmđồchơi,baquảhồđàotươi,mộtcủhành.Nghĩalàcáimũcủanólàmộtcáichạncấtthứcăn,đồngthờilàmộtkhochứa.-BánhmìvàxúcxíchsẽchiachoRémivàcháutốinay.ThằngCarroryrênrỉ:-Nhưngmàtôiđói,tôiđươngđóiđây.-Tốinay,màysẽcònđóihơn!-Tiếcsaocáithằngbénàykhôngcóđồnghồtrongkhochứacủanó.Nếu

cóthìchúngtađãbiếtgiờgiấc.Đồnghồcủatôichếtmáyrồi.-Chiếccủatôicũngthếvìbịngấmnước.Câu chuyện đồng hồ nhắc chúng tôi trở về với thực tại. Mấy giờ rồi?

Chúngtôiởtrongngáchngượcnàybaolâurồinhỉ?Anhembàntánnhưngkhôngđiđếnnhấttrí.Mộtsốanhemcholàmớiđúngtrưa,mộtsốkháclạibảolàđãsáugiờchiếu.Nghĩalàđốivớinhữngngườinày,chúngtôiđãbịgiamhãmđãhơnmườitiếngliền,đốivớinhữngkẻkhácthìchưađầynămtiếng.Sựchênhlệchtrongướclượngbắtđầutừđây,nócòndiễnranhiềulầnvàđưađếnnhữngkhoảngcáchlớn.Lúcnàykhôngphải lúcnóichuyệnphiếm,chonênkhicuộcbàncãivề

giờgiấcchấmdứt thìmọingười lại lặng imvàcóvẻđămchiêusuynghĩ.Cácbạnkhácnghĩnhữnggì,tôikhôngbiết.Nhưngcứýnghĩcủatôimàsuyrathìýnghĩcủahọchắckhôngcógìtươivuicả.Dùýkiếncủacụgiáocóvẻchắcnhưđanhđóngcột,tôicũngkhôngtinrằngsẽđượccứuthoát.Tôisợnước,sợbóngtối,sợcáichết.Sựlặnglẽlàmtôitêdại.Váchđágồghềchẹnnghẹttôiynhưlànóđổxuốngđèlênngườitôivớitấtcảsứcnặngcủanó.TôikhôngđượcthấymặtLisenữaư?VàcũngkhôngthấychịÉtiennette,Alexis,Benjamin?Tôichếtđi,ainốiđườngdâyliênlạcchochịemngườita?TôisẽkhôngđượcgặpArthurvàbàMilligan,Mattia,vàCapi?LàmsaonóichoLisehiểurằngtôichếtvìemđây?CònmáBarberin,máBarberintộinghiệp!Ýnghĩcủatôinối tiếpnhau,ýnghĩnọkéotheoýnghĩkia,ýnàocũngđentốinhưýnào.Tôinhìnquaanhemkhácđểchokhuâylãng,nhưngthấyhọcũngbuồnrầu,cũngủrũnhưtôithìtôilạiquayvềvớinhữngsuynghĩ củamình, và lại càng buồn rầu, càng thất vọng hơn.Dẫu sao thì họcũngđãquensốngtronghầmmỏ,dođóhọkhôngkhổvìthiếukhôngkhí,

thiếuánhmặttrời,thiếutựdo,vàđấtđácũngkhôngđènặnglêntrênngườihọ.Thìnhlình,trongimlặng,tiếngchúGaspardcấtlên:-Tôichorằngngườitachưalàmgìcảđểcứuchúngta.-Tạisaoanhlạinghĩnhưvậy?-Tacónghethấygìđâunào!-Cảthànhphốbịpháhủy.Đâylàmộttrậnđộngđất.-Haylàởtrongthànhphốngườitatưởngchúngtađãchếthết,cólàmgì

nữacũngvôích?-Thếthìchúngtabịbỏmặcởđâyrồi!Cụgiáongắtlời:-Tạisaocácanhlạinghĩnhưvậyvềcácbạncủachúngta?Buộctộihọ

nhưvậylàkhôngđúng!Cácanhthừabiếtrằngkhixảyratainạn,ngườithợmỏkhôngbỏnhaubaogiờ,và thà rằnghysinhhaimươingười,một trămngười,chứkhôngđànhkhôngcứumộtngườibạn.Cácanhbiếtđiềuấychứ?-Quảcóthế!-Đãthếthìtạisaocácanhlạibảolàngườitabỏmặcchúngta?-Tạivìchúngtôikhôngnghethấytămhơigìcả.-Đúnglàchúngtakhôngnghethấygì.Nhưngởchỗnàycóthểnghethấy

gìkhôngđãchứ?Aibiếtđược?Tôithìkhôngbiếtrồiđó.Vớilạinếuchúngta nghe được và biết rõ rằng người ta không làm việc, thì điều đó có đủchứngtỏrằngngườitabỏrơichúngtahaykhông?Chúngmìnhcóbiếttaihọađãxảyranhưthếnàokhông?Nếulàmộtcuộcđộngđất thìnhữngkẻsốngsótcóbaonhiêulàcôngviệcphảilàmtrongthànhphố.Nếuchỉlàmộtcơnlụt,nhưtôiđoán,thìphảibiết tìnhhìnhởcácgiếngthếnào.Giếngcóthểlởmất,đườnghầmtừkhođếncóthểsụpđổrồi.Phảicóthìgiờmớitổchức việc cứu tế được.Tôi không dámnói rằng chúngmình sẽ được cứuthoát,nhưngtôi tinchắcrằngngườitađươngtiếnhànhcôngviệcgiảicứuchochúngmình.Cụgiáonóinhữngđiềuđóvớigiọngquảquyếtcóthểthuyếtphụcnhững

ngườihoàinghinhấtvà làmyên lòngnhữngngườikhiếpsợnhất.Tuy thếbácBergounhouxcòncóýkiến:-Nếungườitatưởngchúngtađãchếthếtrồithìsao?-Ngườitacũngcứtổchứctiếpcứu.Thếnhưngnếuanhlongạicáiđiều

ấythìchúngtahãylàmchohọbiếtrằngchúngtacònsống.Chúngtahãyđậpvàováchhếtsứcmạnh.Cácanhbiếtrằngâmvangtruyềnđitrongđất,

nếungườitanghethấy,ngườitabiếtrằngcầnphảilàmnhanhvàtiếnggọicủatalạicònchỉhướngchohọtìmđến.Khôngchầnchừ,bácBergounhouxvốnmanggiầybốt rất to,đậpmạnh

vàováchđátheocách“gọithợmỏlênkhỏihầm”.Cáitiếngđộngấy,nhấtlànhữngýnghĩđógợilênđãlôichúngtôirakhỏicơntêliệt.Anhemcónghethấy tiếng gọi của chúngmình không?Họ có sắp trả lời cho chúngmìnhkhông?ChúGaspardhỏi:-Này,cụgiáoơi,nếuanhemnghethấythìhọcóthểlàmgìđểcứuchúng

tanhỉ?-Chỉcóhaicách,vàtôitinchắcrằngcácôngkỹsưsẽdùngcảhaicách

songsongvớinhau:mộtlàkhoétlốixuốngđểthôngvớingáchchúngta,hailàmúcchovơinướcđi.-Chaoôi!Khoétlốixuống!-Áichà!Múcnướcđi!Nhữngcâunóiấykhônglàmcụgiáocuống.- Ta ở sâu bốnmươi thước phải không?Mỗi ngày đào từ sáu đến tám

thướcthìbảytámngàylàtớita.-Khôngthểđàosáuthướcmỗingày.- Làm công việc thường ngày thì thế, nhưng khi phải cứu sống những

ngườibạnthợvớinhauthìanhemcóthểlàmnhữngviệcphithường.-Támngày thì làm thếnàomà sốngnổi!Cụ thửnghĩxem,những tám

ngày!-Này,cònnướcthìsao?Làmthếnàochovơi?-Nướcthìlàmthếnào,tôikhôngbiết.Muốnbiếtđiềuđó,trướchếtphải

biếtcóbaonhiêunướcđãtrànvàotrongmỏ:haimươivạnmétkhốichăng?Haybamươivạn?Tôichịu.Tuynhiên,đểtớichỗta,khôngcầnthiếtphảimúchếtcảkhốilượngnướcđãđổvàomỏ,bởivìchúngtaởtầngmột.Vìngườitatổchứcmúcluônởcảbagiếngmộtlúc,mỗigiếnghaigàuchonênmỗichuyếnmúcđượcsáugàu,mỗigàuchứahainghìnnămtrămlítvịchilàmườilămnghìnlíttấtcả.Nhưthếcũnglànhanhđấychứ!Mộtcuộc tranhcãibíbengnổravềcácbiệnpháp tốtnhấtđểcứusống

chúngtôi.Cuộctranhcãikhôngđiđếnđâu,nhưngriêngtôithìrúttrongấyrađượccáikếtluậnlàdùcóđủtấtcảmọithuậnlợi,chúngtôicũngphảiởlạiítnhấtlàtámngàytrongcáinhàmồấy.Támngày!Cụgiáocónóivềtrườnghợpnhữngngườithợbịnghẽndưới

hầmhaimươibốnngày.Nhưngđólàtruyện,cònchúngtôiđâylàsựthực.Khicáiýnghĩấyámảnh tôi thì tôikhôngnghe thấyngười tanóigìnữa.

Nhữngtámngày!Tôi day dứt vì cái ý nghĩ ấy không biết đã được bao lâu thì bỗng thấy

ngườitathôikhôngbàncãinữa.ThằngCarrorybảo:-Nghekìa!-Cáigìchứ?-Cótiếnggìtrongnước…-Cólẽmàylàmlănmộthònđá.-Không!Cáitiếngnàykhôngdội.Chúngtôilắngnghe.Taitôikháthính,nhưngchỉthínhđốivớinhữngâm

thanhcủacuộcsống,củađấtbằng.Ởđây, tôikhôngnghe thấygìcả.Cácbạncủatôivốnquennhữngtiếngđộngdướimỏnênmaymắnhơntôi.-Ừ.–Cụgiáonói.–Cócáigìđộngởdướinướcấy!-Cáigìhởcụgiáo?-Tôikhôngbiết!-Nướctuônxuốngđóthôi!-Khôngphải,tiếngnàykhôngliêntục.Nóvangtừnglúcvàcáchquãng

đều.-Từnglúcvàcáchquãngđều!Thếlàchúngtathoátchếtrồi,cáccậuạ!

Đólàtiếngcủanhữnggàumúcởgiếng!-Gàumúc…Tấtcảchúngtôicùngbuộtmiệngcùngmộtlúcreolên, lặplạihai tiếng

ấy.Vànhưđiệngiật,chúngtôiđềuđứngphắtlên.Chúngtôikhôngởcáchmặtđấtbốnmươithước,khôngthởkhôngkhíbị

épnữa,váchmỏkhôngđèchúngtôi,taikhôngù,hơithởthoảimái,timlạiđậptronglồngngực.Carrorynắmtaytôisiếtmạnh:-Màylàmộtthằngtốt.-Không,màyấychứ!-Taobảolàmày.-Chínhmàynghethấytiếnggàumúctrướctiên.Nócứkhăngkhăngbảotôi làmộtthằngbétốt.Nósayrồi,saynhưsay

rượu.Mà thực rachúng tôi chả say làgì?Chúng tôi sayhyvọngấy!Tuynhiên,cáihyvọngnàykhôngthựchiệnđượcchóngvánh,cũngkhôngthựchiệnvớiđủtấtcảmọingười.Trướckhiđượcnhìnlạiánhnắngấmápcủamặttrời,trướckhiđượcnghetiếnggióluồnquakheđá,chúngtôicònphảisốngnhữngngàydàiácnghiệtởchỗnày,cònphảichịuđủmọinỗiđauđớn

dằnvặtvàhoangmangtựhỏikhôngbiếtmìnhcóđượcnhìnlạiánhsángấy,nghelạicáitiếnggióêmnhưđànấykhông?NhưngđãkểchocácbạnnghecáitainạnkhủngkhiếpcủamỏTruyèrey

nhưnódiễnra,thìbâygiờcũngphảinóichocácbạnbiếtnóđãxảyranhưthếnàovàcáckỹsưđãlàmnhữnggìđểcứuchúngtôi.Sớmthứhaituầnấy,khichúngtôixuốnghầmmỏthìtrờiđầynhữngmây

sẫmvàcóhiệntượngcủamộtcơndôngsắpdiễnra.Khoảngbảygiờsángthìcơndôngđếnthật,kèmtheomộtcơnmưaxốixảnhưmộttrậnlụt.ĐólàvìnhữngđámmâymùbaylàlàdướithấplenvàothunglũngkhúckhuỷucủasôngDivonne, đã bị chẹt trong vành đồi, không cất cao lên được. Thế làchúngmangđượcbaonhiêunướcthìcứviệctrúthếtbấynhiêuxuốngthunglũng.Đâykhôngphảilàmộtcơnmưaràomàlàmộtcontháctừlưngchừngtrờiđổxuốngmộttrậnhồngthủy.Trongvòngmấyphút,nướcsôngDivonnevàcácchinhánhlớnphìnhlên.Điềunàydễhiểuthôi.Trênmặtđấtnềnđá,nước không thấmxuống được nên cứ theo chiều nghiêng củamặt đấtmàchảy ra sông.Bỗngchốc lòngsôngDivonneđầyắp,cònmấyconsuối thìtrànbờ.SôngDivonneđầy,nướcsuốiTruyèrekhôngchảyxuốngđượcbèntrànlênđấtkhumỏ.Nướcdângchớpnhoáng,nhưnganhemthợrửaquặngởtrênmặtđấtkhônghềgì,bởivìhọđãđitrúmưarồi.KhumỏTruyèrenàykhôngphảilầnđầubịlụt,nhưngmiệnggiếngmỏởcao,nướckhônglêntớiđược,chonênngườitachỉlochạynhữngđốnggỗđãđẽoxongđểchờdùngchốnghầm.Ngườikỹsưđangđiềukhiểncôngviệcđóbỗngthấynướcxoáyđiêncuồngvàlaovàomộtcáivựcnóvừaxóilên.Cáivựcấynằmngaytrênmộttầngthancạnởgầnmặtđất.Viênkỹsưkhôngcầnsuynghĩnhiềucũnghiểuđầuđuôisựviệc:nướcđã

ập vào hầm mỏ và chảy theo mạch than cho nên mực nước ở ngoài rútxuống.Mỏsắpbịlụt,sắpngậpđầynước.Thợtrongmỏsắpchếtđuối.Viênkỹ sư chạy đến giếng Saint-Julien, ra lệnh cho người ta dòng ông xuống.Nhưngsắpđặtchânvàothùnggoòngđểđượcthảxuốnggiếngthìôngngừnglại.Từ trong lòngmỏvang ramột tiếngnáođộngkinhkhủng:đó là tiếngdòngnướcchảyxiết.Nhữngngườiđứngxungquanhôngkỹsưbảo:“Ôngđừngxuống”vàgiữônglại.Nhưngônggỡhọra,rútchiếcđồnghồtrongtúigilêđưachomộtbácthợvànói:-Này,nhờanhđưachiếcđồnghồnàychocongáitôi,nếutôikhôngtrở

về.Rồiquaylạimấycôngnhâncoiviệcdòngthùng,ôngbảo:“Choxuống!”

Chiếcthùngbắtđầuxuống.Bâygiờôngkỹsưngẩngđầulên,hướngvềbácthợôngđãtraođồnghồ,dặn:-Anhnóivớinólàchanóhônnó.

Chiếcthùngxuốngtớihầmmỏ.Ôngkỹsưgọi.Nămcôngnhânchạyđến.Ôngbảohọvào trong thùng.Trong lúcnhữngngườinàyđượckéo lên thìônglạikêutogọi thêmnữa.Nhưngkhôngcóíchgì.Tiếnggọicủaôngbịtiếngnướcđổ,tiếngđấtsụtátmấtđi.Nướcđãtràntớihầmvàngaylúcđấy,ôngkỹsưthấythấpthoángcómấyngọnđèn.Ônglộinướcđếngối,chạyxôvềphíaấyvàđưavềđượcbangườinữa.Thùngđãtrởxuống.Ôngbảobangườiấyvàothùngrồiđịnhquaylạitìmtheonhữngngọnđènmàôngmớitrông thấy.Nhưngmấyngườiôngvừacứu thoátđãdùngsứcbế thốcôngvàothùngrồibáohiệuchoởtrênkéodây.Vừavặnkịpvìnướcđãngậptrànkhắpnơi.Cáicáchtiếpcứunàyđãkhôngdùngđượcnữa.Phảidùngphươngpháp

khác.Nhưngphươngphápgì?Ôngnhìnquanhmìnhthìvắngvẻquá!Mộttrămnămmươicôngnhânđãxuốngmỏbởivìmộttrămnămmươichiếcđènđãđượcpháthồisángnay.Nhưngchỉcóbamươichiếcđượcmangvềtrảởkhođèn,nhưthếnghĩalàcómộttrămhaimươingườicònmắcnghẽntrongmỏ.Nhữnganhemấychếtrồichăng?Haycònsống?Họcótìmđượcchỗtrốnkhông?Nhữngcâuhỏiấyđãđượcđặtratrongđầuóchoangmangghêrợncủaông.Khi ông kỹ sư nghiệm thấy cómột trăm haimươi công nhân bị nghẽn

trongmỏthìởngoàitạinhiềunơiđãxảyranhữngvụnổ.Đất,đábắntunglênrấtcao.Nhàcửarungrinhnhưcóđộngđất.Ôngkỹsưhiểurõhiệntượngđó: không khí và các chất hơi khác bị nước dồn vào và nén ở các ngáchkhôngcólốithoát,khikhốiđấtởtrênquáít,tứclàởnhữngnơimàngáchlêngầnmặtđất,thìcáckhíbịépđólàmnổtunglớpvỏđấtmỏngđónhưvỏnồisúpde.Như thếcũngcónghĩa làmỏđãđầynhữngnướcvà taihọađãdiễnrarồi.Lúcđócái tinmỏbị lụtđã truyềnđikhắpthànhphố.Từmọingả,công

chúngđổvềTruyère,từngườidânlaođộngchođếnbọntòmò,vàvợconnhữngngườithợbịnghẽndướihầmmỏ.Thânnhâncủaanhemthợbịnạnđódòhỏi,tìmkiếm,yêucầu.Vìngườitakhôngbiếtthếnàomàtrảlờivớihọchonênhọvừađauthươngvừaphẫnnộ.À,rangườitagiấusựthật.Ôngkỹsưkhôngđểýđếnsựnáođộngbênngoài;ôngđangcúirạpxuống

tấmbảnđồkhumỏ,nghiêncứuxemanhemthợtrongmỏcóthểlánhmìnhởnơinàovàphảibắtđầutiếnhànhcôngcuộccứunạntừchỗnào.Maythay,cáckỹsưnhữnghầmmỏlâncậnđãdẫnthợcủahọtới,vàđi

theonhữngcôngnhânnày,còncóthợtrongthànhphố.Thếlàcóthểngăncôngchúnglại,vànóichuyệnvớihọ.Nhưngnóigìđâychoổn?Thiếumấtmộttrămhaimươingười.Nhữngngườinàyởđâu?“Chatôithếnào?”“Chồngtôiđâu?”“Trảcontôichotôi!”Giọngngười

vỡđitrongnướcmắt,câuhỏinghẹnởcổvìtiếngnấc.Biếttrảlờilàmsaovớinhữngngườicon,nhữngngườivợ,nhữngngườimẹấy?Chỉmộtcâuthôi,câutrả lờicủahộiđồngcáckỹsư:“Chúngtôisẽtìm,

chúngtôisẽlàmhếtcách”.Vàthếlàcôngviệccứunạnbắtđầu.Cótìmramộtsốngườinàosốngsóttrongsốmộttrămhaimươingườibị

nạnđókhông?Nỗinghingạitràntrềmàhyvọngthìchảcómấy.Mặc!Cứtiếnlên!Côngviệccứunạnđượctổchứcnhưcụgiáođãđoán.Ngườitađặtthùng

múcnướcởcảbagiếngvàtừđónóhoạtđộngròngrãkhôngkểngàyđêm,mãichođếnkhigiọtnướccuốicùng trongmỏcũngđượcvét trút ra sôngDivonnemới thôi.Cùngmột lúc,người tabắtđầuđàohầm.Nhằmhướngnàomàđào?Biếtsaođược!Cũnghúhọathếthôi,nhưngcứđào.Hộiđồngkỹsưkhôngnhấttrívềhiệuquảcủanhữngđườnghầmđàomòvìkhôngbiếtchắcchắnchỗnàolàchỗlánhnạncủanhữngngườisốngsót.NhưngôngkỹsưcủamỏTruyèrehyvọngrằngcóngườiđếnẩnnúpởkhucôngtrìnhcũ,ởđấylụtkhônglêntới.Ôngđịnhđàomộtlốithẳngtừmặtđấtthôngđếnkhuấy,vạnnhấtkhôngcứuđượcaiđinữa thìcũngchẳng tiếccông.Người tađàochiềunganghếtsứchẹp,đểkhỏimấtthìgiờ.Chỉcómộtngườithợcuốcđứngmũi. Anh khao được bao nhiêu than thì những người khác làm dâychuyền dùng giỏ lấy dần đi bấy nhiêu. Người thợ đứng mũi này mệt thìngườikhácvàothay.Cứthế,khôngphútlơitay,khôngphútnghỉ,khôngkểngàyđêm,ngườitatiếnhànhsongsonghaiviệcvétnướcvàkhaohầm.Nhữngngườianhemlàmviệcởngoàikiađểcứuchúngtôithấythờigiờ

chậmđimộtphần,thìchúngtôiởtrongnàythấynóchậmđimườiphần:bấtlựcvàtùtúng,chúngtôichỉbiếtchờđợi,chờđợimàkhôngbiếtanhemcóđếnkịpđểcứusốngmìnhkhông!Nhữngtiếnggàudộixuốngvềsaukhôngnuôidưỡngđược lâudàicơnphấnkhởi sôinổicủachúng tôinhư lúcbanđầumớinghethấy.Hễsuynghĩ là lại lobuồn.Chúngtôikhôngbịbỏrơi,anhemđanglocứuchúngtôi,đólàniềmhyvọng;nhưnghọcóvétráonướckịp khi chúng tôi còn sống không, đó lại là nỗi hãi hùng. Hơn nữa, trênnhữngđaukhổtinhthần,giờđâylạichồnglênnhữngđauđớnxácthịt.Phảingồiởbậcthangtheomộttưthếnhấtđịnh,chúngtôithấymệtmỏirãrờiquáđỗi:chúngtôikhôngthểcửđộngđểchogiãngâncốt,vàcàngthấyđầunhứcbuốtrấtkhóchịu.TrongbọnchúngtôicóthằngCarrorylàítbịdàyvòhơncả.Chốcchốcnó

lạinhắc:-Tôiđói.Cụgiáo,tôimuốnănbánh.

Mãirồicụgiáocũngchịuđưachohaichúngtôimộtmiếngbánhlấytrongmũdaráira.-Ítquá.–Carrorynói.-Phảidèxẻnđểdùngđượclâu.Nhữngngườikhácgiáđượcănvớichúngtôithìhọkhoáibiếtbaonhiêu,

nhưnghọđãthềtuântheomệnhlệnhnênhọgiữlờithề.Compayrounói:-Chúngmìnhbịcấmăn,nhưngđượcphépuống.-Cáiđóthìthahồ,chúngtôicóđủnướcđểdùngtùythích.-Cậucốuốngchocạnhầmđi.BácPagèsmuốnxuống,nhưngcụgiáokhôngcho:-Anhsẽlàmsạtđấtđi.Réminhẹngườivànhanhnhẹnhơn,đểnóxuống

lấyrồiđưalênchochúngta.-Bằnggì?-Bằngchiếcủngcủatôiđây!Tôinhậnchiếcủngvàsắpsửatụtxuống.Cụgiáobảo:-Hãyhượmmộttí,đểbácđưataychocháunắm!-Cụđừnglo,cháucóngãxuốngnướccũngchẳnghềgì!Cháubiếtbơi.-Bácmuốnđưataycháunắmmà!Khôngbiếtcóphảicụgiáođãcúiquátrớnkhônghaylàvìkhôngcửđộng

màcụđãhóatêdại,hoặclàvìthanởdướichânđãsụtđidướisứcnặngcủangườicụ.Chỉbiếtrằngkhicụcúixuốngthìcụnhàoluôntớitrướcvàđâmđầuvàovựcnướcđensì.Chiếcđèncụcầmđểsoichotôicũnglăntheovàchìmnghỉm.Nhoángmột cái, chúng tôiđãở trongđêmdàyđặcvà tất cảmọingườibuộtmiệngkêulênmộttiếng.Cũngmaytôiđãởtưthếđixuống,tôicứviệcnằmngửamàtuộtvàtrongkhoảnhkhắctôiđãlaoxuốngnướctheosaucụgiáo.TronglúcđiđâyđóvớicụVitalis,tôitậpbơi,tậplặn,vàđãbơilặnthạođếnmứcxuốngnướccũngthoảimáinhưởtrêncạn.Nhưngởtrongcáihang tốinày thìcònbiếtphươnghướngnào?Khi trụtxuống, tôikhôngnghĩđếnđiềuđó, tôichỉnghĩ rằngcụgiáosắpchếtđuốivà tôi laoxuốngnướctheobảnnăng.Tìmđâubâygiờ?Đưatayvềphíanào?Làmsaomàlặnxuống?Tôiđangphânvântựhỏinhưthếthìthìnhlìnhthấycómộtbàntaybấuriếtvaitôivàlôitôichìmnghỉm.Tôiđạpmạnhvàtrồilênmặtnước.Bàntaykiavẫnbámchặtvaitôi.-Bámchặtcháu,cụgiáonhé,vàcốngướcđầulên!Cụthoátchếtrồiđó?Thoátchếtư?Cảcụlẫntôicũngchưathoátchếtđâu,bởivìtôikhôngbiết

phươnghướngnàomàbơicả.Tôibỗngnảyýgọilên.

-Cácbáclêntiếngđichứ!-Rémi,cháuởchỗnào?ĐólàtiếngchúGaspard.Nóchỉhướngchotôi.Phảibơivềphíatrái.-Thắpđènlêncho.Liềnsauđómộtngọnđènsáng lên.Chỉcầnvới tay là tôiníuđượcbờ,

mộttaybámvàomộttảngthan,taykiatôikéocụgiáo.Vớicụ,nhưthếlàkịp thờiquá,vìcụđãuốngnướcvàbắtđầungạt thở.Tôinângđầucụ lênkhỏi mặt nước và cụ hồi tỉnh nhanh chóng. Chú Gaspard và Carrory cúixuống đưa tay kéo chúng tôi, còn bác Pagès rời bỏ bậc thang bác ngồi,xuốngbậcchúngtôi,đưađènsoichochúngtôilên.ChúGaspardnắmmộttay,Carrorynắmmộttaykéocụgiáo,còntôithìđẩyởdưới,đưacụlênbậcthang.Xongphầncụđếnlượttôilên.Bâygiờcụđãtỉnhhẳn.Cụnói:-Lạiđâycháu, lạiđâyvớibác,đểbáchôncháumấycái!Cháuđãcứu

mạngbác!-Bácđãcứumạngchúngcháutrước!ThằngCarrorykhôngphải làmộtđứadễcảmxúc,cũngkhôngdễquên

nhữngthiệtthòivụnvặt,nócàunhàu:-Tạitấtcảnhữngcáibíbengnàymàtôimấttoimộtchiếcgiàyvàcũng

chưađượcuốngnước.-Giàycủamàythìđểtaoxuốngvớtlên!Nhưngngườitagiữtôilại.Cụgiáobảo:-Báccấmcháu!-Thếthìaichotôimượnmộtchiếcgiàykhác!Ít ra tôicũngphảimang

nướclênchocácbácuốngmớiđược.-Tôikhôngkhátnữa.–Compayrounói.-Uốngmừngcụgiáobìnhanvôsự.Tôitụtxuốnglầnnữa,nhưnglầnnàythìchậmhơnvàcẩnthậnhơn.Cụgiáovàtôikhỏichếtđuốinhưngbựcmộtnỗilàướttừđầuđếnchân.

Lúc đầu, chúng tôi không nghĩ đến, nhưng lâu dầnmới thấy áo quần ướtthấmlạnhvàongười.Cụgiáobảo:-PhảiđưachoRémimộtcáiáo!Khôngaitrảlờivìkêugọichungấykhôngbắtbuộcnhấtđịnhmộtngười

nàophảithihành.-Khôngaithưaà?-Tôithìtôithấyrétlắm.–Carrorynói.

-Thếthìchúngtôiđâyướthếtnhưthếnày,chúngtôithấynóngà?-Aibảocácngườingãxuốngnướclàmgì?Cụgiáonói:-Đãthếthìphảirútthămxemaiphảinhườngmộtphầnquầnáocủamình.

Tôiđãđịnhkhôngdùngcáchấy,nhưngbâygiờthìthấycầnphảicôngbằng.Chúngtôiđềuướtcả;tôithìđếncổ,cònnhữngngườicaolớnnhấtcũng

đếnhông,chonênđượcthayquầnáocủahọcũngkhôngphảilàmộtânhuệgìghêgớmlắm.Tuy thế,cụgiáocứbuộcphải thay,vànhờsốđỏ, tôi rúttrúngcáiáocủaCompayrou.RiêngcặpchâncủaCompayroucũngđãcaobằngngườitôi,chonênáocủaanhtakhôngướt.Đượckhoáccáiáoấy,tôithấyấmngườilạingay.Cái việc bựcmình vừa xảy ra đó có lay tỉnh chúng tôi trong chốc lát,

nhưngsauđóthìchúngtôilạinhưngườimấthồnlởnvởnmãivớiýnghĩđentối về chuyện chết. Chắc hẳn những ý nghĩ ấy dày vò những người khácnặngnềhơntôibởivìhọthìthứcmàrãrờingâydạicòntôithìdầndầnngủthiếpđi.Songcáichỗngủnàyrấtkhôngổnvàtôicócơlăntõmxuốngnước.Thấynguycơđó,cụgiáobènkẹpđầu tôivàocánh taycụ.Cụkhôngkẹpchặtlắm,nhưngđủđểgiữchotôikhỏirơi.Tôinằmtrongtaycụnhưđứatrẻnằmtrêngốimẹ.Cụlàngườikhôngnhữngcóđầuócvữngmàcòncótấmlòngtốt.Khitôichậpchờntỉnhgiấcthìcụchỉtrởcánhtaychođỡtêdại,rồilạingồiyênngayvàkhekhẽnựng:“Ngủđicháu!Đừngsợ,đãcóbácgiữcho.Cứngủyên,bé!”Thếlàtôinhắmmắtngủlạikhôngchútlosợ,vìtôicảmthấykhôngđời

nàocụbuôngtôira.Thìgiờcứ thế trôiqua,và luôn luônchúng tôinghe thấy tiếnggàuđều

đềuvụcxuốngnước.

VI.CÔNGCUỘCCỨUNẠNNgồilênbậcthangquảchậtchộikhôngsaochịunổi,chúngtôiquyếtđịnh

khoétnớiravàthếlàmọingườibắttayvàoviệc.Chúngtôilạidùngdaomoithanvàđưathanvụnxuống.Đãcóchỗđứngvữngchânnêncôngviệcbâygiờdễdànghơntrước,nhờthếchúngtôikhoétđượckhánhiềuthanđểmởrộngnhà tùcủachúng tôi.Khikhôngphảingồibuông thõngchânnữamàđượcnằmthìmọingườicảmthấykhoankhoáilạthường.MặcdùchiếcbánhcủaCarroryđượcchiapháttừngtímột,nócũngphải

cólúchết.Miếngcuốicùngphátvừađúnglúcnênmớiđếnđượctaychúngtôi:khicụgiáođưamiếngbánhấythìtôithấytrongmắtmọingườiánhlênmộtcáigìkhiếnchotôihiểungayrằngnếucònbánhđểphátlầnnữa,thìhọkhôngchịuđểyên,họsẽđòiphầnhọ,mànếukhôngchothìhọcũngcứtựtiệnlấyphần.Lâudầnrồihầunhưngườitakhôngbuồnnóinănggìnữa.Trướckiathao

thaobaonhiêuthìbâygiờimlặngbấynhiêu.Cónóithìchỉnóivềhaivấnđề:Ngườitadùngphươngphápgìđểđếnđượcvớichúngtôivàchúngtôibịgiamhãmởdướinàyđãbaolâurồi.Nhưng câu chuyện chẳng sôi nổi như lúc đầu.Có ai nóimột lời thì nó

cũngrơitõmđichứnhữngngườikháckhôngbuồnđáplại,hoặccóthìcũngchỉđápnhátgừng.Nóitrờinóiđất,nóitrắngnóiđengìthìcũngkhônglàmchoaigiậndữ,thậmchícũngkhôngaicãilại.Ngườitachỉnói:“Được,rồisẽhay”.Chúngtabịvùilấpdướinàyđượchaingàyrồi,haysáu?Thìcứđểlúcđượccứulênkhắcbiết.Nhưngcái“lúc”ấycóđếnkhôngđãchứ?Riêngtôi thì tôibắtđầu lung

laytợn.Vàcũngkhôngphảichỉmộtmìnhtôi;đôilúcnhữngngườibạnkhácthốtramộtvàilờinhậnxétchứngtỏhọcũngkhôngtintưởngmấy.ChẳnghạnnhưbácBergounhoux:-Nếutôiởlạidướinàythìcáiđiềuanủitôilàcôngtymỏsẽcungcấpcho

mẹnóvàcáccháumộtkhoảnthựclợi.Ítrachúngkhỏiphảivàonhàtếbần.Làchỉhuythìkhôngnhữngphảivìanhemchốngđỡtaihọa,màcònphải

ngănngừasựsuysụptâmhồncủachínhanhem,hẳncụgiáonghĩthế.Chonênmỗikhicómộtbạnnàotỏvẻngaongánthấtvọngthìcụcanthiệpngaybằngmộtlờicổvũ:-Anh cũng như chúng tôi, không ai ở lại dưới này đâu!Gàumúc đều,

nướcrútdần.-Rútởchỗnào?-Ởgiếng.

-Cònởđườnghầm?-Rồicũngsẽđến,phảichờchứ.Trongkhinóichuyện,mấyngườitrongbọnnghĩrằngvìcókẻphạmtội

nặngnêntrờiphạt.Compayroutựthúlàhắnđãăncắpmộtchiếcđồnghồ,đểbạnbịxửnămnămtùoanuổng.Mọingười tẩychay.Compayrouphátsốt,Rémiđịnhđilấynướcchouốngbịmọingườicản.Compayroutụtxuốnguống,chếtđuối.[27]

Nếumọiviệckhôngtiếnhànhtrôichảyvàchóngvánhthìđókhôngphảilỗi tạicáckỹsưvàanhemthợđanglàmviệcđểcứusốngchúngtôi.Conđườnghầmđểthôngxuốngchỗchúngtôimàanhemđàotừđầuthìnayanhemvẫnđàotiếpkhôngmộtphútnghỉngơi.Nhưngcôngviệcquảthậtlàkhókhăn.Tầngthananhemđangđàokhoétlàmộttầngthanrắn;vảlạiđườnghầmhẹp,chỉđủchỗchomộtngườilàm,màanhemđàohamlắmnênchóngmệt, cứphải thayngười luôn.Trong lúcđó,việc thônghơicũngchậtvật:đàotớiđâu,ngườitađặtốngdẫnkhôngkhítớiđóvànốicácốngvớinhaubằngđấtsét;mặcdùvậyvàmặcdùluônluônquạtkhôngkhívàobằngmộtchiếcquạttaymạnh,đèncũngchỉcháyởmiệngốngdẫnkhôngkhí,xêđithìtắt.Tấtcảnhữngcáiấylàmchậmcôngviệcđàohầm,chonênđếnngườithứbảythìanhemmớiđàođượchaimươimét.Bìnhthườngthìmấtmộtthángmớiđàođượcxongconđườnghầmnhưthế,nhưngvớitấtcảmọiphươngtiệnvàkhíthếlàmviệclúcnày,nhấtđịnhthờigianđượcrútngắnhơn.Vả chăngnếukhông có sự kiên trì cao cả của ôngkỹ sư thì chắc chắn

côngviệcphảibỏdở.Dưluậnđềuchorằngviệcnàylàvôíchvìnhữnganhemthợbịchônvùitrongmỏđãchếthếtrồi,chỉcònviệcdùnggàumúcchohếtnướcđểmộtngàykianhặtxácmàthôi.Đãthếthìsớmhaymuộnvàigiờcó nghĩa lý gì?Công chúng nói thế, những người amhiểu cũng nghĩ thế.Chođếnthânnhâncủanhữngngườibịnạn,cảmẹhọ,vợhọcũngđểtangrồi.KhôngcònaisốngsótmàlênkhỏimỏTruyèređâu!Vừađẩymạnhviệcvétnước,côngviệcnàychỉgiánđoạn tạm thờikhi

máyhưhỏng,ôngkỹsưvẫncho tiếp tụcmởconđườnghầmxuống,mặccôngchúngbàntánvàbạnbèđồngnghiệpbìnhphẩm.ÔngkỹsưnàycócáiđứckiêntrìvàlòngtincaoquýđãgiúpchoColombtìmraTânthếgiới.Ôngnóivớianhemthợmỏ:-Hãycốgắngmộthômnữa,cácbạnạ,mộthômnữathôi!Nếuđếnmai

màvẫnkhôngthấytămhơigìthìchúngtasẽđìnhlại.Tôiyêucầucácanhlàmviệcvìbạncủacácanh,cũngnhưtôicóthểyêucầungườitalàmviệcvìcácanhnếuchẳngmaychínhcácanhbịnạn.Lòngtintưởnghừnghựccủaôngtruyềnsanganhemthợ,chonênkhiđi

thìhọhoangmangvìdưluậncủadânthànhphố,khivềthìhọtintưởngvàoông…Và nhờ vàomột sự đồng lòng,một sự hoạt động tuyệt vời, con đường

thôngcứsâuxuốngmãi.Mặtkhác,ôngkỹsưchochốnglạiconđườngngầmtừkhođènđãbịsập

nhiềuchỗ.Cứnhưthếbằngtấtcảmọiphươngtiệncóthểcó,ôngquyếttâmgiànhgiậtvớihầmmỏcáibímậtkhủngkhiếpvànhữngnạnnhâncủanónếutronglòngnócòngiấunhữngngườichưachết.Sangngày thứbảy, trongkhiđổiphiênngười thợmớiđến thoángnghe

thấycótiếngđộng,nhưaigõnhènhẹ.Anhtakhôngbổcuốcchimmàlạiáptaivàovỉathan.Rồiemìnhnhầm,anhgọilạimộtngườibạncùnganhnghengóng.Cảhaiimlặnglắngtainghemộtlúcthìquảthấycótiếnggõnhènhẹ,cáchquãngđềunhau,vọnglại.Cáitinnàytruyềnmiệngđirấtnhanh.Mộtsốngườitin,sốđônghơnngờ

vực.Rồinóbayđếntaiôngkỹsưvà lập tứcôngnhảyxuốngđườnghầm.Nhưvậylàrốtcuộcôngđãnghĩđúng!Trongmỏvẫncónhữngngườicònsốngsótvàsẽđượccứuthoátnhờởlòngtintưởngcủaông.Rấtnhiềungườiđi theo ông. Ông bảo những người thợ mỏ giãn ra để ông nghe ngóng.Nhưngôngxúcđộngquá,ôngrunlênnênchẳngnghethấygì.Ôngnóimộtcáchthấtvọng:-Tôichẳngnghethấygìcả!Nhưng hai người thợ đầu tiên đã nghe tiếng gõ nói quả quyết rằng họ

khôngnhầmvìchínhtaihọđãnghetiếnggõtrảlờitiếnggõcủahọ.Họlànhữngngườithôngthạo,từnglàmnghềmỏlâunămchonênlờinóicủahọcóuytín.Ôngkỹsưbảonhữngngườiđitheoôngđirahết,kểcảnhữngngườilàm

dâychuyềnđểchuyểnthanrangoài,chỉgiữlạihaingườithợấy.Bâygiờhọlấycuốcchimbổvàothannhiềunhátrõmạnh,cáchquãngđềunhau, theolốigọibạncủanhữngngườithợmỏ.Xonghọnínthở,áptaivàovỉathanđểnghengóng.Đợimột lúc thì thấy tiếng trả lời yếu ớt, đều đặn. Những tiếng ấy dội

mạnhvàotimhọ.Ôngkỹsưralệnh:- Cuốc nữa đi, cuốc từng nhát cách quãng nhau xa để cho chắc chắn

nhữngtiếngtrảlờikhôngphảitiếngvangcủanhữngnhátcuốcdocácanhbổxuống.Haingườithợbổcuốcxuốngvàngaysauđólạinghenhữngtiếngtrảlời

đềunhịpnhưhọđãnghelúctrước,nghĩalàtiếnggõtheolối“gọithợmỏ”.Khôngnghingờgìnữa,vẫncòncóngườisốngsótởdướiấyvàcóthểcứu

họ.Tinnàylannhanhkhắpthànhphốnhanhnhưlànthuốcsúngcháy.Người

tađổxôtớimỏTruyèređônghơnngàyxảyratainạnvàrõràngxúcđộnghơn.Vợcon,bốmẹcủanhữngngườibịnạnchạyđến,mặcquầnáotang,runrunmàmắtngờihyvọng.Baonhiêungườicònsống?Chắclànhiềulắm!Cóthểlàchồngchị.nhấtđịnhlàcontôi.Mọingườimuốnômhônôngkỹsư.Nhưngôngnàyvẫnđiềmtĩnhtrước

niềmvuicũngnhưđãđiềmtĩnhtrướcsựnghingờvàlờichếgiễu.Ôngchỉnghĩđếnviệc cấp cứu,vàđểgiãnbớtnhữngkẻ tòmòquấy rối cũngnhưthânnhâncủanhữngngườibịnạnđổxôtới,ôngđãphảinhờbinhlínhđếngiữtrậttự,côngviệckhỏibịtrởngại.Nhữngtiếngđộngvọngrayếuớtquáđếnnỗikhôngthểnàođịnhrõđược

hướngchỗphátra.Tuythếcũngđãđủchomọingườihiểuđượcrằngnhữngngười thợ còn sống sót hiện nay đangmắc nghẽn tạimột trong ba ngáchngược chỗhầmphẳng, nơi công trường cũ.Vậy thì không thể chỉ cómộtđườngthôngmàphảiđàobađườngthôngxuốngcảbangáchngược.Chừngnàongherõrađượcthìsẽbỏnhữngconđườngvôdụngđểtậptrungsứcvàocon đường đúng.Thế là công việc lại tiếp tục khẩn trương hơn, phần lớncũng nhờ có những công ty láng giềng đã gửi những người thợ cuốc giỏinhấtđếngiúp.Songsongvớihyvọnghoàn thànhđường thôngcòncóhyvọngđitheođườnghầmbởivìnướctrongmấycáigiếngđãthấyrútdần.Ởtrongngáchcủachúngtôi,khinghethấytiếngcuốcgọicủaôngkỹsư

thìchúngtôicũngxúcđộngnhưkhinghetiếnggàumúcvụcxuốnggiếng.Cảbọnbuộtmồmreolênmộttiếnghồhởi:“Sốngrồi!”vàtưởngchừngnhưngườitasắpđưataykéomìnhlên.Nhưngcũngnhưtiếnggàuvụcnước,sauhyvọngthìlạithấtvọng.Tiếng

cuốcchimchứngtỏnhữngngườibạnđàohầmcòncáchchúngtôixa lắm.Haimươimétcódễ,bamươimétcũngnên.Cònbaonhiêungàynữamớichọcthủngđượckhốithannày?Ướclượngcủachúngtôikhôngthốngnhất:kẻnóimộttháng,ngườibảomộttuần,hoặcchỉlàsáuhômthôi.Làmthếnàođợiđượcmộttháng,mộttuần,hoặcchỉsáuhômthôi?Aiởđâycóthểsốngđếnngàythứbảy?Chúngtôiđãnhịnđóibaonhiêungàyrồi?Cònmỗimộtmình cụgiáo là nói năng cứng cáp, nhưng lâudần rồi sự

chánnảncủachúngtôicũnglâyđếncụ,lâudầncơthểsuynhượccũnglàmchonghịlựccụsuymòn.Nếunhưchúngtôithahồuốngnướcđếnvỡbụngthìlạichẳngcóchútgì

ăn cho đỡ đói lòng.Cái đói ngày càng hành hạ da diết đến nỗi đã có lúcchúngtôinhấmcảgỗmụcmủnratrongnước.

ThằngCarroryháuđóinhất,đãcắtnhỏchiếcủngcònlạicủanóvàluônmiệngnhánhữngmẩudaủng.Nhìnthấycáiđóiđãđưacácbạntôiđếncơsựđó,xinthúthựccólúctôi

rấtkhiếpsợ.Sựkhiếpsợnàycùngvớinhữngnỗikinhhoàngkháckhiếntôibứtrứtkhôngyên.ChẳnglàtôiđãtừngnghecụVitaliskểchuyệnvềnhữngchuyếntàugặpbão.Cụcũngđãchudutrênmặtbiểnrấtnhiều,ítnhấtcũngngangvớitrênmặtđất.Cómộtcâuchuyệncụkểcứámảnhtôikhôngrời,từkhicáiđóihànhhạchúngtôi.Trongchuyệnđó,nhữngngườithủythủbịgiạtlênmộthònđảocáthoangvu,khôngkiếmđượcgì ăn,đãgiết chúbé tậpviệcđểănthịt.Mỗikhinghecácbạntôigàođói,tôilạikinhhãilongạivớvẩnsốphậnấysẽrơivàotôi.Trêncáiđảothantrơtrọinày,liệutôicóthểcũngbịgiếtthịtnhưchúbékiakhông?ĐànhrằngnhấtđịnhcụgiáovàchúGaspard sẽ bảo vệ tôi, nhưng Pagès, Bergounhoux và Carrory, nhất làCarrorycứnhehaihàmrăngtrắngnhởnnhọnhoắtmàiđimàilạivàonhữngmiếngdaủngthếkiathìlàmsaotôicóthểyênlòngđược!Tấtnhiênnhữnglongạiấyquảlàrồdại.Nhưngtrongtìnhtrạngchúngtôi

lúcnày,rõràngkhôngphảilàlýtríkhônngoanvàtỉnhtáođãđiềukhiểnsuynghĩvàtưởngtượng.Bóng tối lạicàng làmtăngnỗihãihùng.Lần lượtmấycáiđèncạndầu.

Khichỉcònhaichiếc thìcụgiáoquyếtđịnhchỉ thắpđènkhinào thậtcầnthiết.Bởi thếchonêngiờđây lúcnàochúng tôi cũngsống trongđêm tối.Ảmđạmquá!Khôngnhữngảmđạmmà lạicònnguyhiểmnữa,bởivìhễvụngvềsơsuấtmộttílàlăntòmxuốngnướcngay.Chốcchốc,chúngtôilạigõvàováchđểbáochonhữngbạnđanglocứu

chúngtôibiếtlàchúngtôihãycònsống.Vàchúngtôinghetiếngcuốccủahọbổxuốngthanliênhồi.Nhưngtiếngcuốccủahọcũngkhôngdộimạnhhơntrướclàmấy,nhưthếcónghĩalàhọhãycònởxa.Khi tôi thắp đèn đi lấy nước thì tôi thấy hình nhưmực nước có xuống

đượcvàiphân.-Nướcxuống.-Ơntrời!Mộtlầnnữa,chúngtôikhấpkhởihyvọng.Anhemmuốnchongđènđể

theodõimựcnước,nhưngcụgiáokhôngđồngý.Thếlàtôitưởngnhưsắpcó phản kháng. Nhưng cụ giáo có bao giờ đòi hỏi chúng tôi điều gì màkhôngkèmtheonhữnglờilẽxácđáng!“Chúngtacònnhiềulúccầnđếnđèn!Nếunhưđộngtílàthắpđènthìlàm

thếnàokhicầnđếncóđènthậtsự?Hơnnữa,cácbạntưởngrằngđượcthấynướcxuốngnhưngmàxuốngquáchậm,cácbạnlạikhổsởvìnóngruộtquá

haysao?Đừngcómongnhìnthấynướcvơiđirõràng!Hãyvữnglòng,nhấtđịnhsẽthoátnạn!Tacònmườibaquediêm,cầnthìsẽdùngngaylậptức!”Chúngtôingồiimlìmhànggiờ,cólẽhàngngày,khôngcógìđểtinvàomàsốngngoài tiếng cuốckhoét hầmvà tiếnggàumúcnước.Những tiếng ấycànglâucàngvangtodần,tiếntriểnnàyrấtchậmvàkhónhậnthấy.Nướcxuống,nhữngkẻcứunạncũngđếngần,nhưngliệuhọcóđếnkịphaykhôngchứ.Nếucôngviệccủanhữngngườicứunạnmỗiphútmột tiếnlênthìsựsuynhượccủachúngtôimỗiphútmộttăngdầnvàdằnvặtchúngtôinhiềuhơn:thểxáckiệtquệ,tinhthầnrãrời.Từlúcbắtđầulụtchođếnnay,cácbạntôikhôngcóchútgìdínhbụng.

Ghêgớmhơnnữa,chúngtôichỉhôhấpmộtthứkhôngkhítùhãmchonênngàycànguếtạp,càngkhóthở.Cũngmaylànướccàngrútthìápsuấtkhôngkhícànggiảmđi,chứnếunócứgăngnhưcũthìchắchẳnchúngtôiđãchếtngạthết.Nhưvậyrõrànglànếuchúngtôiđượccứusốngthìcũngdocôngviệccứunạnđượctổchứcvàđiềukhiểnkhẩntrương.Tiếngcuốcbổvàtiếnggàumúcnướcđưađếnđềuđặnnhưtiếngquảlắc

đồnghồ.Mỗikhihọdừngtaythayngườithìchúngtôixúcđộngđếnphátsốtlên.Liệuchúngtôicóbịbỏrơikhông?Haylàlạicónhữngkhókhănkhôngvượtnổi!Trongmộtkhoảngdừngnhưthế,bỗngnổilênmộttiếngđộngkinhkhủng,mộttiếngvù,mộttiếngthổirấtmạnh.Carrorykêulên:-Nướcàoxuốngmỏ!Cụgiáonói:-Khôngphảinước!-Thếthìlàcáigì?-Tôikhôngrõ,nhưngkhôngphảinước!Mặc dầu đã nhiều lần cụ giáo tỏ ra sáng suốt và suy đoán vững vàng,

chúngtôivẫnchỉtinởcụkhicụđưarađượcnhữnglýlẽrõràngxácđáng.Bâygiờcụđãthúnhậnkhônghiểunguyênnhâncủatiếngđộngấy(saunàychúngtôiđượcbiếtđólàtiếngquạtmáycóbánhxerăngcưa,lắplênđểquạtkhôngkhívàochonhữngngườiđàođất),mọingười lại rơivào trạng tháiđiênloạnvìnghĩtớinạnlụt.-Đốtđènlên!-Khôngcầnthiết!-Đốtđènlênngay!Đốtlênngay!Cụgiáophảilàmtheovìtấtcảmọingườiđềulêntiếngùavào.Ánhđèn

chiếusáng.Chúngtôithấynướckhôngdânglênmàcólẽrútxuống.

Cụgiáobảo:-Đấycácbạnxem!-Nướcsẽlênthôi!Lầnnàythìchếtráo!-Nếuthế,thàchếtngayđicònhơn!Tôikhôngchịuđựngđượcnữa!-Cụgiáo,đưađènđây!Tôimuốnviếtvàidòngchovợcon.-Viếthộtôinữa!-Hộcảtôinữa!ChínhbácBergounhouxđãđòilấyđènđểviếtthưchovợcontrướckhi

chết.Trongtúibáctacòncómộtmảnhgiấyvàmộtmẩubútchì.Bácchuẩnbịviết.-Tôimuốnviếtthếnày:“Chúng tôi,Gaspard,Pagès, cụgiáo,Carrory,RémivàBergounhouxbị

hãmtrongngáchngược,sắpchết”.“Tôi,Bergounhoux,tôicầuxinChúachechởchovợgóavàcácconcôi

cútcủatôi.Tôibanphúcchochúngnó”.-ThếanhGaspardmuốnnóigì?ChúGaspardđểchocháuAlexistấtcảtàisảncủachú.BácPagèscầuChúa,ĐứcMẹvànhờcôngtycùngchechởgiúpđỡcho

vợcon.-Thếcụgiáo?-Tôikhôngcóngườithân.–Cụgiáobuồnrầutrảlời.–Chẳngaisẽkhóc

tôicả!-ThếCarrory?Carrorykêulên:-Tôiấyà?Tôinhờaiđóbảohộchođốnghạtdẻtrướckhixátvỏ…-Khôngthừagiấyđểghichuyệnvớvẩn!-Cóvớvẩnđâu!-Màykhôngcóaiđểgửilạicáihônư?Mẹmàyđâu?-Mẹtôiấyà?Mẹtôisẽhưởngtấtcảnhữnggìcủatôi.-ThếRémi?-Tôi,RémitặngchoMattiaconCapivàchiếcthụcầm,tôihônAlexisvà

nhờanhtìmgặpemLise…-Chúngmìnhcùngkýtấtcảvàođây!

BácPagèsnói:-Tôichỉxingạchmộtdấuchữthập.Mọingườikýxong,bácBergounhouxnói:-Thế làxong.Tôixinmọingườiđểcho tôi chếtyên tĩnh,đừngcónói

nănggìvớitôi.Vĩnhbiệtcácbạn!Từbựctrên,báctabướcxuốngbựcdưới,ômhôntấtcảbachúngtôi,rồi

trởlênbựctrên,ômhônbácPagèsvàCarrory.Sauđó,bácvunlạimộtđốngthanvụn,gốiđầulên,nằmdàiravàkhôngđộngđậynữa.XúcđộngvìbứcthưvàsựchánngáncủabácBergounhoux,chúngtôilạicàngcảmthấynảnlòng.Tuynhiên,tiếngcuốcchimngheđãrõrệt,chắchẳnlàngườitađếngần

chúngtôilắmrồi,sắpgặpchúngtôicũngnên.Cụgiáogiảithíchđiềuđóđểchúngtôiphấnchấnlênđôichút.-Nếuquảhọđãđếngầnlắmnhưcụtưởngthìchúngmìnhđãnghethấy

họkêu!Đằngnàymìnhkhôngnghe thấy tiếnghọgọicũngnhưhọkhôngnghethấytiếngchúngmìnhkêu.-Cókhiởcáchmấythướcmàvẫnkhôngnghethấytiếnggọi.Cáiđólàdo

chấtđácótruyềntiếngđihaykhông.-Hoặclàdokhoảngcách!Tuy vậy, nước vẫn cứ rút xuống và không bao lâu, chúng tôi có bằng

chứng rõ ràng lànókhôngcòn trànngậphầmđến tậnnócnữa.Chúng tôinghecótiếngsộtsoạttrênđávàtiếngnướcócáchnhưcónhữngmảnhthannhỏ rơixuống.Thắpđèn lên thì thấycómấyconchuộtcốngởphíadưới.Cũngnhưchúngtôi,chúngnóđãtìmđượcmộtcáichuôngkhôngkhívàkhinước rút xuống thì chúng rời bỏ chỗ trú ẩn để đi kiếm ăn.Chúng đã đếnđượcđâyhẳnlàvìnướckhôngcòntrànngậpcácconđườnghầmtừđâyđếntrầnnữa.Nhữngconchuộtấyđếnvớicáihầmgiamchúngtôikhácnàoconbồcâu

đếnvớichiếcthuyềncủaNoé[28]:cơnhồngthủyđãdứt.Cụgiáonhướnngườilênbậctrên,gọi:-Bergounhoux,phấnkhởilên!Vàcụnóirõchoanhhiểurằnglũchuộtđếnnhưthếtứclàbáotrướccho

chúngtabiếtsẽđượccứuthoát.NhưngBergounhouxkhônghềlaychuyển.-Nếurồilạiphảichuyểntừhyvọngtrởlạithấtvọngthìthàđừngcóhy

vọnghãohuyềncònhơn!Tôicứchờchết!Nếumaymắnthoátnạnthìtạơn

trời!Tôixuốngchânngáchđểxemrõnướcrút.Nướcquảcórútnhanhđấyvà

bâygiờđãcómộtkhoảngtrốngkhálớngiữamặtnướcvànóchầm.ThằngCarrorygọivớitheotôi:-Bắtítconchuộtđểchúngmìnhănđimày.Nhưngmuốnbắt chuột thìphảinhanhnhẹnhơn tôikia!Tuyvậy sựhy

vọngcũnglàmchotôihồitỉnhlại,vàcáikhoảngtrốngtrongđườnghầmlàmnảysinhtrongđầuóctôimộtýnghĩcứkhiếntôisuytínhbănkhoăn.-Cụgiáoạ,cháucóýkiến:chuộtsụcsạotronghầmnhưthếnghĩalàcó

thểđilạiđược.Cháusẽbơichođếnchỗthanglênxuống.Đếnđâycháusẽgọilên,đánhtiếngchongườitanghethấyvàgiúpchohọđếncứuchúngta.Họsẽxuốngtìmta,nhưthếnhanhhơnlàcứkhoétđườnghầmmàxuống.-Báccấmcháulàmviệcđó.-Nhưngcháubơilộidướinướcynhưcụđilạitrênbộ.Xuốngnướccháu

khôngkhácgìconlươn,conchạch.-Thếcònkhôngkhíđộc?-Chuộtđiquađược,khôngkhíấychúngthởđượcthìtấtcũngkhôngcó

gìlàđộcđốivớicháu.BácPagèstotiếnggiục:-Ừđiđi,Rémi!Taosẽthưởngchomàychiếcđồnghồ.-AnhGaspard.–Cụgiáohỏi.–Ýkiếnanhthếnào?-Tôikhôngcóýkiến.Nếunócóthểbơitớicầuthangđượcthìnócứđi,

tôikhôngcóquyềncảnnó.-Nhỡnóchếtđuốithìsao?-Thếmaynóthoátrađược,khỏiphảichờđợiđểrồichếtrũởdướinày,

thìsao?Cụgiáosuynghĩmộtlátrồinắmtaytôi,cụnói:-Lòngdạcháutốtđó,cháuạ.Thôithìcháucứlàmnhưýcháu.Phầnbác,

bácchorằngcháuđangcố làmmộtviệckhông thể làmđược.Nhưngviệckhôngthểlàmmàngườitalàmđượcxưanaycũngkhôngphảilàkhôngcó.Cháuhôncácbácđi.Tôihôncụ,hônchúGaspard,rồicởiquầnáo,tuộtxuốngnước.Trướckhi

bơi, tôidặn lại: “Cácbáccứkêu lênđềuđều.Tiếngcácbác sẽgiúpcháuđịnhphươnghướng”.Khoảng trốngdướimáihầm làbaonhiêu?Cóđủđể tôikhỏivướngvất

trongkhibơilộikhông?Điềucốtyếulàởđó.Bơiđiđượcmấysải,tôithấyrằngnếucứbơitừtừthìkhôngđếnnỗiphảiđụngđầuvàováchđá,nhưthếthìcáiviệctôilàmkhôngphảilàphiêulưuquá.Khôngbiếtrồicuốicùngsẽđượcgiải phónghay là chết?Tôingoảnh lại thì thấy ánhđèn của anhemphản chiếu trênmặt nước đen ngầu: rõ ràng đó làmột ngọn hải đăng chỉđườngrọilốichotôi.Tôivẫnnghetiếngcụgiáohỏi:-Vẫnbìnhthườngchứ?Tôi trả lời: “Vâng” và thận trọng tiến lên.Từ ngách chúng tôi nấp đến

chânthang,cáikhólàởphươnghướng,vìcáchchỗchúngtôikhôngxacómộtngãtư,ởđấycácđườnghầmgặpnhau.Trongbóngtốiphảinhậnchoralối đi đến chân thang, bằng không thì sẽ lạc đường.Mái hầm, vách hầmkhôngđủđểtôidựavàomàtìmlốiđi,chỉcómộtchỗdựađángtincậyhơn,đólàđườngraytrênmặtđất.Cứtheođườngraychắcchắntôisẽtìmđượcthanglên.Chốcchốc, tôi thảchochânchìmxuốngvàkhichânđãmògặpđườngsắtrồithìtôitừtừtrồilênvàbơiđi.Cóđườngrayởdưới,cótiếnggọicủacácbạnthợđằngsau,tôikhôngngạilạchướng.Tiếnggọiđằngsaunhỏdần,tiếnggàumúcphíatrướctodầnmáchchotôibiếtrằngtôiđươngtiếnlên.Phảichăngtôisắpđượcthấyánhmặttrời?Phảichănglátnữacácbạntôisẽđượccứusống,nhờsựcốgắngcủatôi?Cứnghĩ thếlà tôiphấnchấn,tìmthấyđủsứclựcđểvượtlên.Bơigiữahầm,hễđứngthẳngngườilàgặpđườngray,vàthườngthường

tôichỉquờchânmòcũngđủ,lầnnàyquờchânmàkhôngthấy,tôilặnxuốnglấytaysờsoạngmãicũngkhôngtìmra.Tôimòtừváchbênnàyquaváchbênkiacũngkhônggặp.Tôinhầmđườngrồi.Tôidừnglạiđểsuynghĩvànhậnphươnghướng.Tiếnggọicủacácbạntôibâygiờchỉcònvọngđếnnhưmộttiếngthìthầmxaxôikhónghethấy.Thởmộtlúcđỡmệt, tôihítkhôngkhíđầyngực,rồihụpxuốnglầnnữa.

Lầnnàycũngkhôngmaymắnhơnlầntrước:vẫnkhôngtìmthấyđườngray.Tôiđãđinhầmlốimàkhôngbiết,chonêncầnphảiquaylại.Nhưnglàmsaoquaytrởlạilốicũđược?Cácbạntôikhôngkêugọinữa,hoặclàhọvẫngọimàtôikhôngnghethấythìkếtquảcũngthếthôi.Mộtlúc,tôinhưbịtêliệtđivìkinhhoàng.Tôikhôngbiếtphươnghướng

nàomàbơiđicả.Hẳntôiđànhchịuchếtgiữacáiđentốimờmịtởtronglòngnước lạnh như băng, dưới cái vòm cuốn nặng trình trịch này. Nhưng độtnhiêntiếnggọilạivanglênvàthếlàtôibiếtphảiquaylạitheohướngnào.Bơiluiđộhaimươisảithìtôilặnxuốngvàlạitìmthấyđườngray.Đúng

lối rẽ ở nơi này đây. Tôi tìm tấm bảng không thấy, tôi tìm các cửa cũngkhôngra:bênphải,bêntrái,tôiđềugặpváchđá.Đườngrayđâurồi?Tôilạimentheođườngraybơichođếnkhikhôngcònđườngraynữa:đườngray

đứtmộtcáchđộtngột.Bấygiờtôimớihiểurằngđườngrayđãbịdòngnướccuốnphăngđivàtôikhôngcógìlàmchuẩnđểbơiđinữa.Tronghoàncảnhnàythìdựđịnhcủatôikhôngthểthựchiện,chỉcònviệcquayvềmàthôi.Đườngđãđimộtlầnrồi,tôibiếtlàkhôngnguyhiểmvìvậytôibơinhanh

theotiếnggọi,đểchomauđếnngách.Càngđếngần,tôicàngcảmthấyhìnhnhưgiọngnóicủacácbạntôirắnchắchơn,tuồngnhưhọđượcbồithêmsứclực.Trongchốclát,tôiđãđếnmiệngngáchvàđếnlượttôigọilên.Cụgiáobảo:-Đâynào!Lạiđây.-Cháukhôngtìmđượclốiđiđếngiếng.-Khôngsao!Họđãxuốnggần,họnghe tiếng tagọi, tacũngnghe thấy

tiếnghọgọi.Haibênsắpnóichuyệnvớinhauđếnnơi.Tôinhanhnhẹnleolênbệvàlắngtainghengóng.Quảnhiêntiếngcuốc

bổdộimạnhhơntrướcnhiềuvàtiếnglatiếngthétcủanhữngngườithợđanglàmviệcấyvangđếnchúngtôituycònyếuớtnhưngkhárõràng.Quaphútmừngrỡbanđầu,tôimớinhậnthấyngườimìnhlạnhcóngđi.Vìkhôngcóquầnáoấmđểđưatôimặcnêncácbácấyvùitôitrongthancámđếntậncổ–thancámbaogiờcũnggiữđượcmộtchútítsứcấm–vàchúGaspardcùngvới cụ giáo ấp chặt lấy tôi.Bây giờ tôi kể lại cuộc thám hiểm của tôi vàchuyệntôikhôngtìmthấyđườngraynhưthếnàochohọnghe.-Cháudámlặnxuốngà?-Saokhông?Rủilàcháuchẳngtìmthấygìhết.Cũngnhưcụgiáođãnói,điềunàykhôngcógìlàquantrọngnữa:rõràng

lànếuchúngtôikhôngđượccứuthoátdoconđườnghầmcũthìchúngtôisẽđượccứuthoátquaconđườnghầmsắpthông.Lúcnàychúngtôiphânbiệttiếnglahétbêntrênđãkhárõnêncóthểhy

vọngsắpđượcnghenóichuyệnđếnnơi.Đượcmộtlát,quảnhiênchúngtôinghebatiếngnóirànhrọt:“Cómấyngười?”.Trongchúngtôi,chúGaspardcógiọngnóivangdộivàrànhmạchhơncả,chúngtôicửchútrảlời.-Sáu!Mộtphútimlặng.Chắcởtrênấyngườitatrótdựđoánmộtsốđônghơn.

ChúGaspardthét:-Nhanhlênanhem!Chúngtôikiệtsứcrồi.-Chobiếttên.Chúbáotênchúngtôilên:Bergounhoux,Pagès,cụgiáo,Carrory,Rémi,

Gaspard.

Đốivớinhữngngườitrênmặtđất,phútnàylàphúthồihộpnhất.Tấtcảnhữngngườiruộtràthânthíchcủacácbạnthợbịchônvùidướiđáymỏđềuđãchạy tới,khibiết tinsắpbắtđược liên lạcvớichúng tôi.Línhgácphảikhónhọclắmmớigiữđượchọởmiệnghầm.Khiônggiáosưbáotinchỉcósáungười thìđámđông thấtvọng.Tuyvậy trongsự thấtvọngchung,mỗingười còn nuôi hy vọng riêng: trong số sáu người đó tất có người mìnhmongđợi.Ôngkỹsưnóitênchúngtôi.Hỡiôi!Trongsốmộttrămhaimươibàmẹvàchịvợchờmong,chỉcóbốnngườiđượctoạinguyện.Kểlàmsaoxiếtnhữngvậtvãđauthương,nhữngdòngnướcmắtlãchã!Về phía chúng tôi, chúng tôi cũng nghĩ đến những người đã được cứu

sống.ChúGaspardhỏi:-Cóbaonhiêuanhemthoátchết?Ngườitakhôngđáp.Pagèsbảo:-HỏixemPierreởđâu?Câuhỏiđượcchuyểnlên.Cũngnhưcâuhỏitrước,nókhôngđượctrảlời.-Họkhôngnghe.-Phảinóirằnghọkhôngmuốntrảlờimớiđúng.Cómộtvấnđềlàmtôibứtrứt.Tôinói:-Hỏixemchúngtaởdướiđâyđãbaolâurồi.-Mườibốnhôm!Mườibốnhôm!Trongsáuchúngtôi,kẻướclượngcaonhấtcũngchỉđến

nămsáuhômmàthôi.-Bâygiờthìanhemkhôngởlâudướiđónữađâu,hãyyêntâm!Đừngnói

chuyệnnữa!Chuyệnnhiềulàmchậmcôngviệc.Chỉvàigiờnữathôi.Nhữnggiờkhắccuốicùngnàylànhữnggiờkhắcdàinhấttrongthờigian

chúngtôibịnghẽn.Ítra,đócũnglànhữnggiờđauđớnnhất,đauđớnhơntrướcnhiều.Mỗinhátcuốcbổxuốngcứtưởnglànhátcuốccuốicùng,ngờđâusaunhátấy,cónhátnữa.Chốcchốclạinghehỏi:-Anhemcóđóikhông?-Đói,đóilắm.-Anh em có đợi được không?Nếu anh em đuối sức quá, chúng tôi sẽ

khoanmộtlỗchuyểnnướcthịtninhxuống,nhưngnhưthếsẽlàmchậmcôngviệcgiảithoátanhem.Nếuanhemchờđượcthìsẽchóngđượctựdohơn.-Chúngtôisẽchờ.Cácbạnlàmnhanhlên.Các gàu múc không ngừng hoạt động giây phút nào và mực nước cứ

xuốngđềuđều.Cụgiáobảo:-Báolênchotrênkiabiếtlànướcđangxuống.Chúngtôibiết.Bằnglốimớithôngnàyhoặclàđườnghầmcũ,chúngtôi

sắpgặpanhemtrong…chốclátthôi.Tiếngcuốcbâygiờnghenhẹhơn.Chắclàanhembiếtsắpthủngtớinơi,

vàchúngtôiđãbáochobiếtvịtrícủachúngtôirồi,nênanhemsợlàmsụtđất:đấtkiamàsụcxuốngđầuthìcóthểlàmbị thươnghoặcchết,hoặcxôluônchúngtôixuốngnướclẫnvớiđấtđávụn.Cụgiáocũnggiảithíchchochúng tôi thấyrằngcònphảisợmộtcơn lùadữdộicủakhôngkhí:khicómộtlỗthủngthìkhôngkhísẽtuồnranhưmộtviênđạnđạibácvàquậtngãtất.Bởithế,phảicẩnthận,phảiđềphòng,cũngnhưanhemcuốcđấtởbêntrênphảiđềphòngvềphầnhọ.Bâygiờmỗinhátcuốcđãlàmchuyểnđộngkhốiđấttrêntrần,khiếnnhiều

mẩuthanvụntáchralăntheodốcvàrơixuốngnước.Lạthay,cànggầnlúcđượccứuthoát,chúngtôi lạicàngthấyyếusức.Chínhtôi, tôicũngkhôngđứngvữngđượcnữa!Nằmdàitrênđốngthanvụn,tôikhôngchốngtayđứngdậynổi,tôiruncầmcậpmặcdùchẳngrétchútnào.Cuốicùngvàihònthantohơnrãra,lănđếngiữachúngtôi.Lỗhổngđãkhoétratrêntrầnngách.Ánhsángđènvừalàmlóamắtchúng

tôimộtthoángthìvụttốisầmngay.Mộtluồnggiódữdội,mộtthứvòirồngmangtheobaonhiêulàthanvàcácthứlinhtinhđãthổiđèntắtphụt.-Gió lùađấy, anhemđừngsợ, chúng tôi sẽđemđèn rangoài thắp lại.

Anhemchờmộttí.Lạichờ!Lạichờlầnnữa!Nhưngtronglúcđóthìdướinướccótiếngvang

độngmạnh.Tôiquaylạithìthấycóánhđènrấtsángđanglướttrênmặtnướccótiếngvỗnhẹlócbóc.Vàcótiếngngườikêu:-Gắnglên!Gắnglêncácbạn.Cùnglúcđótừtrênlỗthủngngườitađưataykéocácbạnởbệtrênthìtừ

đườnghầmngườitacũngđếnvớichúngtôi,nhữnganhemởbệdưới.Ôngkỹsưlàngườiđầutiênleolênlốingách.Chưanóiđượccâunào,tôiđãnằmgọntrongtayông.Vừavặnkịp,tôisắpngấtđếnnơi.Tuy lảđi, tôicũngbiết rằngngười tamangtôiđi,vàkhi rakhỏiđường

hầmthìngườitabọctôitrongchăn.Tôinhắmmắtlạinhưngchỉgiâylátsauthấynhưbịquángđinênlạimởra.Đólàánhsángbanngày.Chúngtôiđãrangoàitrời.Lúcbấygiờcómộtvậtgìtrăngtrắnglaovàongườitôi:đólàconCapi,nó

nhảyphóclêntayôngkỹsư,liếmmặttôi.Đồngthờitôicảmthấyainắmtay

tôihôn.Rồinghemộtgiọngnóiyếuớt:“Rémi!”ĐólàtiếngcủaMattia.Tôinhìnrachungquanhvàthấyngaymộtđámđôngbịchenchúchaibên,

để trốngmột lốiđiởgiữa.Đámđôngấyrất imlặng.Người tađãcăndặnđừngcóaikêulênkhiếnchúngtôixúcđộng;nhưngtháiđộvàánhmắtcủahọcũngnóithaylời…Haichụccánhtayvươnramuốnđỡlấytôinhưngôngkỹsưkhôngcóý

nhường tôichobấtcứai.Tựhàovềchiến thắngcủamình,sungsướngvàrạngrỡ,ôngbếlấytôiđemvềngaynhàvực;ởđóđãcónhữngchiếcgiườngsửasoạnđầyđủvàsẵnsàng,chờđónchúngtôi.Hai ngày sau, tôi đi dạo giữa các đường phố Varses cùng với Mattia,

AlexisvàCapi.Đitớiđâu,kháchquađườngcũngdừnglạiđểnhìn.Cóngườilạigầntôi,bắttaytôi,nướcmắtgiàngiụa.Cũngcóngườithấy

tôithìngoảnhmặtđi.Nhữngngườinàyđangnặngtangtócvàđauxót.Alexisnói:-Khitớnghĩrằngvìgiúptớmàcậuhysinhthìtớrụngrờichântay.Đúng

thế,tớchorằngcậuđãchếtrồi.-Tớthìtớchưalúcnàotinrằngcậuđãchết.–Mattianói.–Tớchưadám

chắcngườitacóđếnkịpđểcứucậuvàcậucócònsốngmàrakhỏimỏhaykhông.Nhưngtớtinrằngcậukhôngchịuđểchếtđuối,vàđãthếthìngườitasẽ tìm thấycậuởđâuđấy,nếucôngviệccứunạn làmđượcnhanhchóng.Bởivậy,trongkhianhAlexiskhóccậuthìtớthấysốtcảruộtvàtựnhủ:“Nócònsống,nhưngcólẽnócũngsắpchết”.Vàgặpaitớcũnghỏi:“Khôngănthì sốngđượcmấyngày?Lúcnào thìmúchếtnước?Đườnghầmbaogiờmớimởxong?”.Nhưngkhôngaitrảlờichotớđượcnhưtớmongmuốncả.Khingườitahỏitênanhemdướiấy,rồiôngkỹsưhôlớntênRémilênsauthằngCarrory thì tớngãkhuỵuxuốngmàkhóc.Lúcấyngười tagiẫmbừalênmìnhtớnhưngtớsungsướngquánênchẳnghaybiếtgìcả.TôihếtsứctựhàovìrằngMattiatintưởngởtôiđếnnỗikhôngtinrằngtôi

cóthểchết.

VII.MỘTBÀIHỌCNHẠCMộtsốngườitrongmỏđãtrởthànhthânthiếtvớitôi.Cảnhhoạnnạncùng

chịuđãgắnbómọingười:cùngđaukhổ,cùngướcmong,ngườitakếtvớinhaulàmột.ChúGaspardvàcụgiáođềuquýmếntôi,đặcbiệtlàcụgiáo.Cònôngkỹ

sưmặcdùkhôngbịmắcnghẽncùngchúngtôi,ôngcũngthươngmếntôivìtôilàmộtđứabémàônggiànhgiậtlạivớiThầnChết.Ôngmờitôiđếnăncơm.Theoyêucầucủacongáiông,tôiphảikểlạitỉmỉtấtcảnhữnggìxảyđếntrongkhichúngtôibịchônsốngtrongngáchcụt.AicũngmuốntôiởlạiVarses.- Ta sẽ tìm cho cháu một người thợ cuốc dùng cháu làm tay phụ đẩy

goòng.–ChúGaspardbảo.–Vàthếlàchúcháutasẽmãimãigầngũinhau.-Nếuemthíchlàmviệcbàngiấythìtasẽchoemmộtchân,làmviệcbàn

giấy.–Ôngkỹsưnói.ChúGaspardyêntrírằngtôisẽtrởxuốnglàmviệcdướimỏ.Vềphầnchú,

chúđãxuốnglàmviệcdướimỏtrởlại, thảnnhiênnhưmộtngườidàydạnhiểmnguy.Nhưngtôithìtôikhôngthíchtrởlạiđiđẩyxegoòngchútnàocả.Mỏthì

quảthậtlàđẹp,làlạmắt,tôilấylàmsungsướngđãđượctrôngthấymộtcáimỏ.Nhưngtrôngthấynhưthếđãđủlắmrồi,tôikhôngcònchútlưuluyếnnàonữa,khôngmảymayaoướcđượctrởlạimộtcáingáchcụtnàođólầnnữa.Chỉmớinghĩ tới, tôiđã thấyngộtngạtrồi.Rõrànglà tôikhôngphảisinhrađểlàmviệctronghangtối.Đượcsốngquangđãng,đầuđộitrời,dùlàtrờibăngtuyếtđinữa,tôivẫncảmthấythíchhơn.TôiđemđiềuđóbàytỏvớichúGaspardvàcụgiáothìchúGaspardlấylàmlạlùngkhóhiểu,còncụgiáothìbuồnlòngvìtôikhôngcócảmtìnhvớinghềmỏ.ThằngCarrorygặptôibảotôilàđồnhútnhát.Vớiôngkỹsư,tôikhôngthểđơngiảntrảlờirằngtôikhôngcònmuốnlàm

việcdướihầmsâunữa:ôngbảotôilàmviệcngaytạicôngsởvớiông.Ônghứasẽdạybảotôinếutôimuốnhọc.Tôimuốnnóivớiôngấytấtcảsựthậtvàtôiđãnóinhưthế.Ôngbảo:-Thếlàemyêucuộcsốngngoài trời, thíchđiđâyđiđóvàđượcphóng

khoáng.Tôikhôngcóquyền làm tráivớiýmuốncủaem.Vậy thì,chúbécủatôiơi,chúcứtheoconđườngcủachú!Đúng là tôi yêu cuộc sống ngoài trời, và chính trong khi bị hãm trong

ngáchngượctôilạicàngcảmthấynhưthếhơnbaogiờhết!Dễgìđểcóthểquênnếpđãđịnhđiđâuthìđi,đãđịnhlàmgìthìlàm,luônluônchủđộng?

SuốttrongthờigianngườitatìmcáchgiữtôilạiVarsesthìMattiacóvẻbuồnbã,ngẩnngơ.Tôihỏinó:nóbảolànóvẫnthường,khôngthấycógìkhác.Đếnkhitôibảonósửasoạnđểbahômsausẽlênđườngthìnóbálấycổtôivàthúthậtvìsaonóbuồn.Nóhét:-Thếlàmàykhôngbỏrơitaothậtà?Nghe thấy thế, tôi tôngchonómộtquảđểnóchừacái tộiđãdámnghi

ngờtôivàcũngđểchegiấunỗicảmđộngcủatôikhinghetiếngreothathiếtcủatìnhbạn.Đúng,đólàtiếngreocủatìnhbạn,chỉcủatìnhbạnchứkhôngphảicủalòngíchkỉtựti.Mattiakhôngcầncótôicũngkiếmsốngđược,nóthừasứctìmsinhkếmộtmình.Nóichođúngthìvềsinhkế,Mattiacónhữngkhảnăngbẩmsinhmàtôi

kémthuaxa.Trướchết,nóhơntôiởchỗcótàichơiđủmọithứđànđịch,lạibiết hát, biết nhảymúa,biết đóngđủmọivai trò.Đếncái việckính thỉnh“chưvịkhángiả”móchầubaochitiền–cụVitalisngàyxưagọithế–thìnólạithạohơntôivôkể.Chỉmỗicáinụcười,đôimắthiềndịu,haihàmrăngtrắngngàngọc,cáivẻmặtcởimởcủanóđủ làmcảmkíchnhữngtaykeokiệtnhất.Nókhôngxin,nhưngtrôngthấynó,ngườitađãmuốnchorồi,vàlàmchonóvuilòngcũnglàmộtcáithú.Nhữngđiềunàyquảđãhainămrõmười chứ không phải bàn cãi gì nữa, bởi vì trong lúc tôi xuốngmỏ đẩygoòngthìnómớiđisơsơmộtvòng,đãkiếmđượcmườitámphờrăng,mườitámphờrăngchứkhôngít.Tiềnquỹđượcmộttrămhaimươitámphờrăng,thêmmườitámphờrăngdoMattialàmravịchilàmộttrămbốnmươisáu.Thếlàchỉcầncóbốnphờrăngnữalàmuađượcconbòcủahoàngtử.Mặcdùkhôngmuốnlàmviệcởmỏ,tôicũngnaonaobuồnkhirờibỏthị

trấnVarsesrađi,bởivìtôiphảixaAlexis,chúGaspardvàcụgiáo.Nhưngsốkiếptôilànhưvậyđó,làphảixarờinhữngngườimìnhyêumếnvàcũngyêumếnmình.Phảiđilên!Vaiđeođàn,lưngmangxắc,chúngtôilạirađitrênđườngthiênlýcùng

vớiCapi,conchósungsướngquácứlănbừatrêncátbụi.Rakhỏithị trấnVarses,đượcnệngóttrênđườngâmvang,nódộitiếnglênthậtsựchứkhôngnhưthứđấtbùnnhãonhoẹtvùngmỏ,tôicảmthấycũngkhoáichí.Ôi!Cáiánhnắngsángtươivànhữnghàngcâyxinhđẹp.Trướckhirađi,Mattiavàtôibànbạcnhiềuvềhướngđi,bởivìtôiđãbày

chonóbiếtxembảnđồ.Bâygiờnókhôngcònnghĩrằngconđườngdàiđibằngđôichântừthànhphốnàyquathànhphốkiacũngkhôngdàihơnconđườnglầntheongóntaytrênbảnđồ.CânnhắckĩchúngtôiquyếtđịnhtạtquaClermontchứkhôngđithẳngđến

Ussel để về Chavanon, đi vòng Clermont cũng không xa hơn làmấy, lạiđượccáilợilàcóthểbiểudiễnởnhữngđôthịcósuốitắmđươngđôngnghịt

bệnhnhân.LúctôilàmviệcdướimỏthìMattiacógặpmộtanhxiếcgấu,anhtađangđivềnẻosuối tắm;anh tabảoởđócó thểkiếmtiềnđược.Mattiamuốnkiếmtiềnvìnóchorằngmột trămrưởiphờrăngvẫnchưađủđể tậumộtconbòsữa.Càngcónhiềutiền,bòcàngtốt;bòcàngtốt,máBarberincàngđẹplòng;

mácàngđẹplòngchúngtôicànghởidạ.Vậythì,cầnphảitạtquaClermont.TrênconđườngParisđiVarses, tôiđãbắtđầudạychoMattiahọc,học

chữđồngthờihọcnhữngđiềunhậpmônvềnhạclý.TừVarsesđiClermont,tôilạibàytiếp.Khôngbiếttạitôilàmộtthầygiáotồi–cólẽnhưthếcũngnên–haytạiMattialàmộtcậubéhọctròkém–cũngcóthểnhưthế–mànóhọcchữchậmchạpvàkhókhănquá.Nócócặmcụibaonhiêu,códánmắttrêntrangsáchbaonhiêucũngchỉđọcthấyvôkhốinhữngtròkỳquặcchứngtỏnógiàutưởngtượnghơnlàbiếthamhọc.Bởithế,màđôikhitôimất bình tĩnh, đập tay lên sách, giận dữ hét lên rằng cái đầu nó rắn quáchừngquáđỗi,khôngnhétchữnghĩavàođược.Nhữnglúcấy,nókhônghềhờndỗi,nónhìntôivớiđôimắtdịuhiền,mỉm

cườimànói:-Cậunóiđúngđây,cáiđầutớchỉmềmrakhicóngườichoảnglênđó.Cái

thằngchaGarofolinócũngkháranh,nóđãtìmthấyđiềuấy.Nghenóithếthìcòngiậnlàmsaođượcnữa?Tôibậtcườivàhaiđứalại

bày,lạihọc.Vềâmnhạcthìchúngtôikhônggặpnhữngkhókhănđóvàngaytừđầu,

Mattiađãđạtnhữngbướctiếnlạlùng,hếtsứcđángchúý.Chẳngbaolâu,nóhỏitôinhữngđiềukhiếntôingạcnhiên.Làmtôingạcnhiênchán,nótiếnlênlàm tôi lúng túng và cuối cùng có nhiều lúc nó khiến tôi bí không trả lờiđược.Thúthậtquảlàcáiđiềunàylàmchotôibẽmặtvàtựái.Tôicoitrọngvai

tròthầygiáocủatôivàtôichorằngkhôngtrả lờiđượcnhữngcâuhỏicủahọctròlànhục.Khôngtrảlờilàtrốnnhiệmvụ,màcáichúhọctròcủatôiđó,chúchẳnghềtiếccâuhỏi:“Tạisaongườitakhôngviếtnhạctheomộtkhóaduynhất?”“Tạisaokhilêngiọngngườitalạidùngdấuthăng,vàkhihạgiọng,người

talạidùngdấugiáng?”.“Tại sao nhịp đầu và nhịp cuối củamột bản nhạc có lúc lại không giữ

đúngsốpháchđềucủacácnhịpkháctrongbản?”“Tạisaongườitalêndâyvĩcầmtheomộtsốnốtnhấtđịnhmàkhôngtheo

nhữngnốtkhác?”Đốivớicâuhỏisaunày, tôi trịnh trọng trả lời rằng tôikhôngchuyênvĩ

cầm,tôikhônghềnghiêncứuxemngườitaphảilêndâychonóthếnàyhoặcthếkhác.Mattiađànhchịu.Nhưnglối thoátấykhôngthíchhợpvớinhữngcâuhỏivềkhóanhạcvàcácdấuthănggiáng.Đólàâmnhạc,lànhạclý.Tôilàthầydạynhạc,làthầydạyâmpháp,tôiphảigiảiđáp,nếukhôngthìmấtuytín,tôicảmthấythế.Màtôithìtôilạirấtcầngiữchođượccáiuytínđó.Nghĩthếchonênkhikhôngbiếtgiảiđápnhưthếnàothìtôitránhtrớtheo

lốitrảlờicủachúGaspard.Tôicònnhớkhihỏichú:“Thanđálàgì?”–chúnghiễmnhiênđáp:“Đólàthanngườitatìmthấyởdướiđất”.[29]

Khitôikhôngbiếtgiảiđápnhưthếnàochođúngthìtôicũnglấycáitưthếvữngvàngkiểuấymànói:“Cáiđólàthếbởivìphảilànhưthếmớiđược.Luậtnhạclàthếđấy”.Mattiavốnkhôngphải làngườihayphảnkháng luật lệ.Duynócómột

cáchnhìnthếnàoấy,vừanhìn,vừagiươngmắt,hámồm,làmtôichẳngvừalòngvớimìnhtínào.ChúngtôivừađikhỏiVarsesbahômthìnóhỏitôimộtcâuhỏiđúngkiểu

đó.Đánglýphảitrảlời:“Mìnhkhôngbiết”,tôingangnhiênbảo:“Bởilẽnólànhưthếđó”.Từ đó, nó sinh đăm chiêu, và suốt ngày tôi không tài nào bắt nó trò

chuyện.Việcnày lạvìaichứMattia thìbaogiờcũngưa tròchuyện,cườicợt.Tôibứcbáchnóquánêncuốicùngnóphảinói:-Cậulàmộtônggiáocừ,tớtinrằngkhôngaibàyvẽchotớnhữngđiềutớ

đãhọcđượcnhưcậu.Nhưng…Nókhôngnóinữa.-Thếnào,nhưng…thếnào?-Nhưngcólẽcónhữngđiềucậukhôngbiết,nhữngngườithôngtháinhất

cũngcónhữngđiềumàhọkhôngbiết,cóphảikhôngnào?Chẳnghạnkhitrảlờitớ:“Cáiđólànhưthếbởivìnólànhưthế”,thìcóthểcónhữnglýlẽmàcậukhônggiảngđượcbởicậukhônghềđượcnghegiảng.Ấy,suynghĩnhưvậychonên tớ tựchủ rằngnếucậuvui lòng thì chúng ta sẽ tìmmuamộtquyển sách, ồ, không mất nhiều tiền đâu – một quyển sách dạy nhữngnguyênlývềkhoaâmnhạc.-Đúngđấy!-Cóphảikhông?Tớcũngđãnghĩrằngchắccậutánthành,bởivìcậulàm

thếnàomàbiếthếtnhữnggìcótrongsách,cậucóhọctrongsáchvởđâu!

-Mộtôngthầytốtcònhơngấpmấylầnmộtquyểnsáchhaynhất!-Cáiđiềucậuvừanóiđókhiếntớmuốnbàytỏvớicậumộtviệcnữa:nếu

cậuvuilòngthìtớtìmtớiôngthầychínhcốngmàhọcmộtbài.Mộtbàithôi,nhưthếbắtbuộcôngtaphảinóichotớbiếttấtcảnhữngcáigìtớbí.-Tạisaocậukhôngtìmthầychínhtôngmàhọccáibàiấytrongthờigian

cậuđibiểudiễnmộtmình?- Tại vì hễ đã là thầy chuyên nghiệp thì họ đòi công,mà tớ thì không

muốnlấytiềncủacậuđểtrả.NgheMattianóiđếnthầychínhtông,tôilấylàmphậtý.Nhưngcâucuối

cùngcủanólàmtiêutanbệnhhiếudanhngumuộicủatôi.Tôinói:-Cậutốtquá!Tiềncủatớlàtiềncủacậu,vìcậucũnglàmranhưtớ,nhiều

khicòndồiđàohơntớnữa.Cậuhọcbaonhiêubàicũngđược,tùycậuvàtớsẽhọccùngcậu.Rồi tôi dũngcảm thúnhận sựdốtnát của tôi: “Như thế, vềphần tớ, tớ

cũngsẽđượchọchỏinhữngđiềutớkhôngbiết”.Ôngthầy,ôngthầychínhtôngmàchúngtôicầnkhôngphảilàmộtnhạc

côngvườnmàphải làmột nhạc sĩ,một nhạc sĩ lớn chỉở cácđô thị quantrọngmớitìmthấy.Bảnđồmáchchotôibiết,từnơinàyđếnClermont,đôthịquan trọngnhất làMende.Mendecó thật làmộtđô thịquan trọnghaykhông, tôikhôngrõ,nhưngvì trênbảnđồtênđóinchữtonêntôimới tinnhưthế.ChúngtôiquyếtđịnhđếnMendethìsẽthựchiệncáikhoảnchilớnchomộtbàihọcâmnhạc.MặcdùquacáclàngmạcthưathớtvànghèonàntrongvùngnúibuồntênhcủatỉnhLozère,chúngtôithuthậpđượcrấtít,tôicũngmuốn nhanh chóng làm vừa lòngMattia để nó khỏi phải mong đợinhiều.Đi hết cao nguyênMéjean khô cằn, vắng vẻ, tiêu điều, chúng tôi đến

Mende.Đêmđãkhuya,khôngthểđihọcnhạcngayđược,vả lạichúngtôicũngđãmệtphờđi.Tuyvậy,MattiathấyMendekhôngcóvẻgìlàmộtđôthị quan trọngnhư tôi nói nênnônnóngmuốnbiếtởđây cómộtnhạc sưchính tônghaykhông.Vừaănbữa tối tôi vừahỏibà chủquánxem trongthànhphốcómộtnhạcsưnàogiỏi,chuyêndạyâmnhạchaykhông.Bàtatrảlờirằngbàtahếtsứcngạcnhiênvềcâuhỏicủachúngtôi:hóarachúngtôikhôngnghetiếngôngEspinassoushaysao?-Chúngtôitừxađến.–Tôinói.-Hẳnlàxalắm?-TừnướcItalie.–Mattiađáp.Nghethế,bàtakhônglấylàmlạnữa.Hìnhnhưbàtathừanhậnrằngởquá

xanhưvậychonênkhôngnghetiếngôngEspinassouscũngphải.ChứcònởLyon hay Marseille mà vô ý thức đến nỗi không hay biết gì về ôngEspinassousthìbàtacómàcònnóichuyệnvới.TôinóivớiMattia,bằngtiếngItalie:-Tớtinrằngchúngmìnhgặpmayrồiđó!ĐôimắtcủaMattiangờilên.ChắcchắnlàôngEspinassoussẽgiảiđápdễ

dàngtấtcảmọicâuhỏicủanó.Đểgiảithíchvìsaongườitadùngdấugiángkhihạgiọngvàdấu thăngkhi lêngiọng, tấtnhiên làôngkhông lúng túngđâu!Bỗngnhiêntôiđâmlongại.Mộtnhạcsĩcódanhvọngnhưthếcóchịudạychonhữngđứatrẻkhốnkhổnhưchúngtôihaykhông?Tôihỏi:-ÔngEspinassoushẳnlàbậnlắm?-Ồ!Hẳnchứ!Hẳnlàôngtabậnlắm!Ôngtakhôngbậnthếnàođược?-Theoýbàthìngàymai,ôngtacóvuilòngtiếpchúngtôikhông?-Cóchứ!Aiôngtacũngtiếpmiễnlàtiềncótrongtúi,đànhrồi.Chúngtôinghĩnhưvậychonênyênlòng.Dùlàmệtmỏi,trướckhingủ,

chúng tôi cũng thảo luận với nhau rất nhiều về những điều mà hôm sauchúngtôisẽđặtrachovịgiáosưlừnglẫytiếngtămấygiảiđáp.Hôm sau dậy, hai anh em tôi sửa sang người ngợm hết sức cẩn thận.

Nghĩa làchúng tôi rửamặtmũichân tay sạch sẽ, chỉ thế thôi, chứcònáoquần thìvẫnnguyênnhững thứmang trênngười,khôngcócáchnàokháchơn. Rồi Mattia xách vĩ cầm, tôi mang thụ cầm lên đường đi tìm ôngEspinassous.ConCapiđịnhđitheochúngtôinhưlệthường.ChúngtôiphảibuộcnólạitrongchuồngngựacủabàchủquánvìmangchóđếnnhànhạcsĩnổitiếngthịtrấnMendeecókhiếmlễ.Ngườitachỉchỗởcủagiáosưchochúngtôi.Đếnđấy,chúngtôingỡlà

nhầm,vì trướccửathấytreolủnglẳnghaicáiđĩa thợcạobằngđồngthau,khôngbaogiờbảnghiệucủamộtnhạcsưlạinhưthế.Chúngtôiđangngơngácnhìncáibảnghiệucóvẻlàmộtbácphócạoấy,thìgặpmộtngườiquađường.ChúngtôihỏiôngEspinassousởđâu.Ngườiấychỉhiệuthợcạomàbảo:“Đấy!”Ừ,chẳngcógì làlạ: tạisaomộtgiáosưâmnhạclạikhôngởtrongmộtnhàbácphócạođược?Chúngtôibướcvào.Hiệuthợcạongănralàmhai:bênphải,trênnhững

tấmvánnhỏ,cóbàybànchải,lược,xàphòngvànhữnglọsáp,mỡ;bêntrái,hoặcđặtởbànhoặctreotrêntường,cónhữngnhạccụnhưvĩcầm,kènđẩy,kènloa.Mattiahỏi:-ChúngtôimuốngặpngàiEspinassous.Mộtngườinhỏbé,nhanhnhảuvàlanhlẹnhưmộtconchim,đangcạomặt

chobácnôngdânngồitrênghếbành.Ngườiấytrảlờigiọngtrầm:-Tôiđây.TôiđưamắtrahiệubảoMattiarằngbácthợcạokiêmnhạcsĩnàykhông

phảilàngườiđánglàmthầychúngtôi,nhờbáctadạycũngbằngvứttiềnquacủasổ.NhưngMattialạikhônghiểu,khôngphụctùng.Nóngồivàoghếvàthảnnhiênhỏi:-Cạomặtchoôngấyxongôngcóvuilònghớttócchotôikhông?-Hẳnchứ,ôngbạntrẻạ!Tôicạomặtchocảôngbạnnữa,nếuôngbạn

muốn.-Cámơnông,hômnaytôikhôngcạo,đểbậnsau.VẻmặtđiềmtĩnhcủaMattiakhiếntôikinhngạc.Nóngầmđưamắtbảo

tôichờmộtlátrồihãybựcmình.Giâyphútsau,ôngEspinassouscạoxongchongườinôngdânvàmangkhănđếncắt tóc choMattia.Trongkhiôngbuộckhănvàocổnó,nónói:-Thưaông,haianhemchúngtôivừatranhcãivớinhau.Biếtônglàmột

nhạcsĩlừngdanh,chúngtôinghĩchắcrằngôngvuilòngchỉgiáovềvấnđềđanglàmchúngtôilúngtúng.-Nào,vấnđềgìlàmcácanhbạntrẻlúngtúng,hãynóitaxem,thửsao!BâygiờtôimớihiểuMattiamuốnđiđếnđâu!Trướchếtnómuốnthửtài

anhchàngthợcạokiêmnhạcsĩnàyxemcótrảlờinổinhữngcâuhỏicủanókhông,trườnghợpanhtathỏamãnnóthìtiềncônghớttóccũngđồngthờisẽlàtiềncônghọcnhạc,khôngmấtgìcả.Cáithằngbéláucáthật!Mattiahỏi:-Tạisaongườitalạilêndâyvĩcầmtheomộtsốnốtnhấtđịnhmàkhông

theonhữngnốtkhác?Lúcấy,bácphócạođangxốcchiếclượcvàomớtócdàicủaMattia.Ngỡ

báctasẽtrảlờibằngmộtcâutheokiểucủatôi,tôiđãcườithầmđắcchí.Bácnói:- Dây thứ hai bên trái vĩ cầm phải buông nốt la theo thanh mẫu bình

thường, vậy thì phải lênnhữngdâykhácnhư thếnào cho cáchnhau từngquãngnăm,nghĩalàdâythứtưphảibuôngson,dâythứba:rê,dâythưhai:la,dâythứnhất:mi.CáingườicườitoánglênkhôngphảilàtôimàlạilàMattia.Nóchếnhạo

bộmặt của tôi chăng?Haynó chỉ vui thíchvì đượcbiết cáimànómuốnbiết?Dẫusao,nócũngcườioangoang.Tócchưacắthết thìMattiacũngchưahếthỏi.Hỏigì,ôngthợcạocũng

giảiđápmộtcáchdễdàngvàchắcchắnnhưgiảiđápcâuhỏivềvĩcầm.Trả

lờixongchínhônglạihỏi,vàchẳngmấychốcôngtabiếtrõchúngtôitìmtớiôngvớiýđịnhgì.Ôngcườikhanhkháchnói:-Nhữngchúnhócnàykhá,khálắm.Cácchúđếnlàngộ!Thế rồi ôngmuốnMattia chơi choôngnghemột bài: rõ ràng làMattia

“ngộ”hơntôinhiều.Nómạnhdạncầmcâyvĩcầmcủanólên,kéomộtbàivanxơ.“Màykhôngbiếtlấymộtnốtquènâmnhạcmàthếđấy!”Ôngthợcạoreo

lênnhưthếvàvỗtay.ÔnggọiMattialà“mày”nhưđãthânvớinótừlâulắmrồi.Tôiđãnóicónhiều loạinhạccụđặt trênbànhoặc treo trênvách.Xong

bảnvĩcầm,MattiavớichiếckènClarinétvànói:-TôicũngbiếtchơiClarinétvàcảkènđẩynữa.-Ừthìchơiđithửxem.Espinassousnói.Mỗinhạccụ,Mattiachơimộtbài.-Cáichúranhnàylàmộtkỳtài.–Espinassousthétlớn.–Nếuchúmình

bằnglòngởlạiđâyvớita,tasẽđàotạochúmìnhthànhmộtnhạcsĩvĩđại.Buổisớm,chúcạorâuchokháchhàngcùngvớita,rồithìcảngày,cóbaonhiêuthìgiờtasẽvẽchochúhọc.Đừngcótưởngrằngtakhôngcóđủtàinăngdạybảochochúvì ta là thợcạo!Khôngđâu!Cứphảiănuống,phảingủ,phảisống,chonênphảicầmcondaocạo.Jasmin[30]cũngcạorâucắttóc cho người ta đấy, nhưng Jasmin vẫn là đệ nhất thi sĩ của nước Pháp,thànhAgencóJasmin,thànhMendecóEspinassous.Khinghemấylờicuốicủangườithợcạo,tôinhìnMattia.Nótrảlờisao

đây?Tôisắpmấtngườibạn thân,ngườiđồngnghiệp,ngườianhem,cũngnhư tôiđã lần lượtmấtnhữngngười thân trướcchăng?Tim tôiđauquặn.Tuythế,tôikhôngbuôngmìnhđểchothứtìnhcảmấylôicuốn.TìnhhuốngMattiacóphầngiốngtìnhhuốngtôi,khibàMilligannóivớicụVitalisxinchotôiởlại.Tôinói,giọngcảmđộng:-Cậuhãynênnghĩđếntươnglaicủacậuthôi,Mattiaạ.NhưngMattiađãbướcnhanhlạiphíatôi,cầmtaytôimànói:-Xabạntôisao?Khôngđờinàotôilàmthế!Thưaông,tôicảmơnông.ÔngEspinassousnàinỉbảorằngkhiMattiađãhọcquabướcđầurồithìsẽ

tìmcáchgửinóđihọcởToulouse,xongsẽchođiParisđểvàoNhạcviện.NhưngMattiacứkhăngkhăngđáp:-KhôngbaogiờtôirờibỏRémi.-Đãthếthìtacũngphảilàmmộtcáigìcóíchchochúmớiđược,chúnhóc

ạ.Tamuốntặngchủmộtquyểnsáchđểchúhọcnhữnggìchúkhôngbiết.Thếlàônglụctìmcácngănkéo.Lụcmộtlúckhálâu,ôngmớitìmđược

cái quyển sách mang nhan đề: Nhạc lý. Sách cũ, sờn gáy, nhàu nát cả!Nhưnghềgì!Ôngcầmbút,lậttrangđầuviết:“Tặng chú bé, sau này trở nên nghệ sĩ, sẽ nhớ đến anh thợ cạo thànhMende.”TôikhôngbiếtởMendecòncógiáosưâmnhạcnàongoàiôngthợcạo

Espinassoushaykhông,nhưngvịgiáosưmàtôibiếtlàôngấy,vàcảMattialẫntôikhôngbaogiờquênông.

VIII.CONBÒCỦAHOÀNGTỬĐếnMende,tôiđãyêuquýMattialắmrồi,nhưngtừMenderađitôicàng

yêuquýnóhơnnữa.Còngìsungsướnghơn,còngìêmdịuhơntrongtìnhbạnkhicảmthấychắcchắnrằngngườimìnhyêuquýlạicũngrấtyêuquýmình?VàcònbằngchứngnàorõrànghơnđểbiếtlàMattiayêuquýtôibằngcáiviệcnóđãtừchốiđềnghịcủaôngEspinassous,nghĩalàtừchốisựyêntĩnh,cuộcsốngđầyđủ,họcvấncho lúcnàyvàgiàusangchomaisau,đểchiasẻvớitôicuộcsốnglangthangvàbấpbênh,khôngtươnglaivàcũngcóthểkhôngcócảngàymainữa!Trướcmặt ôngEspinassous, tôi không thể để lộ xúc cảm củamình khi

nghenókêulên:“Xabạntôisao?”,nhưngkhichúngtôiđãrangoàiđường,tôinắmchặttaynómànói:-Màynhớnhá!Chúngtacùngsốngcùngchếtvớinhauđấynhá.Nómỉmcườivàmởtomắtnhìntôi,trảlời:-Tớbiếtđiềuđótừtrướcrồi!Mattia lâu nay không ham đọc sách mấy, thế mà khi được đọc quyển

“Nhạclý”củaKuhnthìnótiếnnhanhmộtcáchphithường.Khốnthay,tôikhôngbaogiờ chỉbảo chonóđượcnhưchúng tôimongmuốn: chúng tôiphảiđiliênmiêntừsớmđếntốitrảiquanhữngchặngđườngdàiđểvượtquakhỏi mấy tỉnh Lozère và Auvergne cho nhanh chóng, vì những nơi nàykhôngquenniềmnởđốivớibọnđànhátrongchúngtôi.Đượcđào tạoở trườngcủaGarofoli, chỉ lokhai thác chohếtmức lòng

thươngngườicủakẻkhác,nóđãnhậptâmtấtcảnhữngmánhkhóecủacáinghệthuậtvôcùngkhókhănlàkíchđộnglòngnhântừhoặcthiệncảmcủamọingười.Ngaytừlầnthứnhất,gặpnótrêngácxépphốLourcine,tôiđãvôcùngngạcnhiênkhinghenógiảithíchnhữnglýdokhiếnkháchquađườngphảithòtayvàotúi.Bâygiờtôilạicàngngạcnhiênhơnkhithấynóbắttayvàoviệc.Chỉđếncácthànhphốdưỡngbệnh,Mattiamớitrổhếttàinăngcủanóra,

trổtàitrướcnhữngngườiParis,cáicôngchúngquenthuộctừtrướccủanómàgiờđâygặplại.Chẳnghạnkhithấymộtthiếuphụmặcđồtangđiđến,thìMattiabảotôi:“Chúýnhé!Phảiđánhnhữngđiệusầu.Phảicốgắnglàmchobàtacảmđộngnghĩđếnngườiđãkhuất.Nếubàtakhócthìăntiền!”Vàthếlàchúngtôiđánhnhữngđiệuuhoài,khoanthai,thốngthiết,nãoruột,nghenhưxéruộtxélòng.Trongnhữngnơingười tađidạomátquanhvùngMont-Dore,cónhững

chỗ người ta gọi là “Phòng khách”.Đó là những lùm cây trồng rợp bóng

mát,mấyngườibệnhđitắmsuốithườngrađónghỉngơiđôichútngoàitrời.Mattiatìmhiểunhữngthínhgiảtrongnhững“Phòngkhách”đóvàdựatheonhậnxétcủanó,chúngtôixếpđặtchươngtrình.Khithấymộtngườibệnhxanhxaovàngvọtngồitưlựtrênghếtựa,mắtmờmáhóp,chúngtôikhôngđườngđộtđến trướcmặthọ,khiếnhọphảirờibỏnhữngtư tưởngubuồn.Chúngtôidừnglạiởxa,đánhđànnhưđểchotựmìnhnghethôi,vàhếtsứcchămchúvàoviệcđó.Chúngtôiliếcmắttrôngtrộmngườibệnh:nếuanhtanhìnchúngtôimộtcáchbựcbộithìchúngtôicuốngói,nếungượclại,anhtacóvẻthíchthúthìchúngtôinhíchlạigầnvàCapicóthểmạnhdạnđưaâuxintiềnmàkhôngsợbịmấycáiđátốngđi.Nhưngphảinóirằngvới trẻcon thìMattiađạtkếtquả tốtđẹpnhất.Cái

cungvĩcầmcủaMattiachọcchonhữngđôichântrẻnhảynhót,nụcườicủaMattiakhiếnlũtrẻnôcườicảnhữngkhichúngbựcbội.Nólàmcáchnàomàđượcvậy,tôikhôngbiết,nhưnghainămrõmườinhưthế:ngườitaưathíchnó,ngườitamếnnó.Kếtquảchúngtôithuđượcthậtlàmỹmãn:trongmộtthờigianngắn,trừ

chiphíxong, chúng tôi có sáumươi támphờrăng.Sáumươi támphờrăngcộngvớimộttrămbốnmươisáusẵncótrongquỹ,vịchihaitrămmườibốn.Thế là chúng tôi lên đường điChavanon được rồi, không phải chờ đợi gìnữa.Trênđườngđi,chúngtôisẽghélạiUssel,ởđócóphiênchợgiasúcto,theonhưngườitanói.Phiênchợgiasúcấychínhlàcáichúngtôicần!Ởđâychúng tôi sẽ tậuđượcconbò sữaoaivệ,vìnómà lâunaychúng tôi luônmồmbàn tánvà thắt lưngbuộcbụngkhôngnềhà.Tớinay, chúng tôi chỉmới hưởng cái thúmơn trớnmột ước ao và tô vẽ cho nó tốt đẹp theo trítưởngtượngcủamình.Mattiathìướcmộtconbòtrắng;tôithìướcmộtconbòmàuhung,tưởngnhớconRoussettetộinghiệpcủachúngtôixưakia;conbòsẽrấthiềnlành,sẽcólắmsữa.Tấtcảnhữngcáiấyquảlàrựcrỡ,mêly.Bâygiờthìphảithựchiệncáiướcmơấy,vàcáikhóbắtđầutừđây.Làm

thếnàochọnđượcmộtconbòcáichắcchắncónhữngđứctínhmàchúngtôihằngmơước?Cáinàyquả là trọngđại,và tráchnhiệmcủangườimuabònặngnềlàmsao!Tôikhôngbiếtmộtconbòsữatốtcónhữngdấuhiệugì,lông,xoáyrasao.Mattiathìcũngmùtịtnhưtôi.Chúngtôicànglotợnvìcónghenhiềuchuyệnlạlùngtrongcácquántrọ,

từkhiômcáimộngmuabò.Quảvậy,nói láibò, láingựacũng tức lànóibợmbãi,baque.Baonhiêunhữngchuyệnlừađảo,xỏlácủabọnđólởnvởntrongđầuócchúngtôi,làmchúngtôikhiếpsợ!Mộtbácnôngdânđếnphiênchợmuamộtconbòsữacócáiđuôiđẹpnhấttựcổchíkim;cócáiđuôinhưthế,nócóthểđuổiruồi,muỗiđếntậnchópmũi,aicũngbiếtnhưthếlàlợilắm;bácmuađượcconbòkhácthườngđóvớigiáphảichăngnênhýhửng

dắtbòvề.Sánghômsaubácrathămbòthìthấyconbòkhôngcóđuôinữa;cáiđuôi

hiênnganghômtrướcchỉlàmộtcáiđuôigiả,mộttúmlôngdánvàocáiđuôicụtcủaconbò.Mộtbácnôngdânkhácmuaphảimộtconbòsừnggiả.Mộtbácnữakhiđịnhvắtsữaconbòmớitậuthìthấyvúnóbịbơmlênchứthựcravúấythìmỗingàyđêmchỉtiếtrahaicốclàhếtnhẵn.Phảilàmsaotránhnhữngcáixúiquẩyấy.VềkhoảnđuôigiảthìMattiakhôngngại:nósẽđánhđulênđuôicủatấtcả

nhữngconbòmàchúngtôiđịnhmuavànhúnhếtsức,đểnếulàđuôidánthìsẽrơira.Cònvúbơmthìcũngcócáchtrị,hiệunghiệmkhôngkém.Nósẽdùngchiếcđanhghimdài,tovàchâmvàovúbòxemsao.Cáchthửấythìbáchphátbáchtrúngnếuquảcóđuôigiảvàvúbơmhơi.Nhưngnếulàđuôithậtthìcũngdèchừngngườikéođuôibòănphảimộtcúđáratròvàobụng,vào đầu chứ!Và khi bị kim châmvào thịt, e nó cũng làm thế chứ khôngchơi.NghĩđếnviệccóthểănmộtcáiđácủabòthìđầuócMattiacũngnguôiđi

phầnnào,chonênchúngtôi lạicứbănkhoăn, lo lắng.NếumangbiếumáBarberinmộtconbòkhôngcósữahoặckhôngcósừngthìsẽbuồnbiếtbaonhiêu!Trongnhữngcâu chuyệnchúng tôi đượcnghe, cómột chuyện trongđó

mộtviênthúyđãchơichotênláibòmộtvốđauđiếng.Víthửchúngtôinhờmộtviênthúygiúp,cáiđóhẳnlàmấttiềnmàyênbụngbiếtbaonhiêu!Luẩnquẩnmãicuốicùngchúngtôinhấtđịnhgiảiquyết theocáchđó.Cânnhắcmọimặtthìthấyđólàcáchkhônngoannhất,vìthếchúngtôivuivẻđi.ĐườngtừMont-DoređếnUsselkhôngxa,chúngtôiđihaihômđãtới,mà

khitớitrờihãycònsớmnữalàkhác.ĐếnUsselthìcũngnhưlàđếnquêtôi:tại đây tôi đã ramắt công chúng lầnđầu trongvởkịch “Kẻđầnđộnnhấtkhôngphải làkẻmàngười ta tưởng”.VàcũngtạiUsselnày,cụVitalisđãmuachotôiđôigiàyđầutiêntrongđời,đôigiàyđinhđãlàmtôikhônxiếtsungsướng.Tội nghiệp con Joli-Cœur! Nó không còn đây với bộ quân phục tướng

Anhmàuđỏ.VàconZerbino,conDolceđángyêucũngvắngmặt.CụVitalisđáng thương, tôiđãmấtcụrồi, tôikhôngcònnhìn thấycụđivào thị trấn,đầungẩngcao,ngựcưỡn,điđềubướcvàthổimộtđiệuvanxơvéovontrênôngsáo.Trongsốsáunhânvậtlúcbấygiờ,hiệnnaychỉcònhai:Capivàtôi,sốngsóttrênđời.Nhữngkỉniệmlàmtôiủdột.Tôicómuốnthếđâu,nhưngsaocứmườngtượngsắpthấycáimũdạcủacụVitalishiệnraởđầuphốvàsắpnghetiếnggọilênđườngđãbaolầnthúcgiụcbêntai.CáihiệubánquầnáohồitrướccụVitalisdẫntôiđếnsắmbộquầnáonghệ

sĩ,maymắnđãxuađuổigiúptôinhữngýnghĩuám.Nóvẫnnhưhồitôiđặtchân lên bực tam cấp trơn tuột của nó.Trước cửa vẫn lủng lẳng chiếc áođínhđầyquânhiệumàtôiđãmêmẩnngắmnghíamãi,vàbêntrongchiếcđồnghồvẫnlànhữngkhẩusúngcũngàyấycùngvớichiếcđèncũngàyấy.Tôi cũngmuốn giới thiệu cái bãi rộng ở đó tôi bắt đầu bước chân vào

nghềtrongvaingườihầucủangàiJoli-Cœur,tứclà“kẻđầnđộnnhất”.Capiđãnhậnravàphephẩyđuôi.ChúngtôighévàocáiquáncụVitalisvàtôitrọngàyxưa.Cởibỏhànhlý

vànhạccụra,rồitìmtớimộtôngthúy.Khinghechúngtôitrìnhbàyxong,ôngcườichếnhạovànói:-Trongvùngnàykhôngcóbòthôngthái[31]đâu.-Không,chúngcháukhôngtìmbòbiếtdiễntrò,chúngcháucầnmộtcon

bòtốtsữa.-Vàcóđuôithật.Mattianóithêmnhưthếvìcâuchuyệnđuôigiảámảnhnó.-Thưaôngthúy,tómlại,chúngcháuđếnnhờôngđemsựhiểubiếtcủa

ônggiúpchúngcháukhỏibịcánhláibòlừagạt.Khinóicâuấy,tôicốbắtchướccáivẻtrangtrọngcủacụVitaliskhicụ

muốnthuyếtphụcngườikhác.Ôngthúynói:-Nhưngcácemtậubòlàmgìkia?Tôinóivắntắtmụcđíchmuabòcủatôi.-Cácemlànhữngđứatrẻngoan.–Ôngnói.–Sớmngàymai,tasẽđivới

các em đến chợ phiên, và ta hứa rằng con bò sữa ta chọn cho các em sẽkhôngmangđuôigiả.-Cũngkhôngcósừnggiả?–Mattiahỏi.-Vúsữacũngkhôngbịbơmlên?-Conbòđósẽlàconbòđẹpvàtốt.Nhưngmuốnmua,phảicótiềntrả.Tôikhôngđáp,chỉmởchiếckhăntaygóivốnliếngcủachúngtôi.-Tốtlắm!Sángmai,bảygiờcácemlạiđónta.-Thưaôngthúy,thếcòncôngông,cháuphảitrảhầuôngbaonhiêu?-Khôngphải trảgìhết!Đờinào ta lại lấy tiềncủanhữngđứabéngoan

nhưcácem.Tôichẳngbiếtlàmthếnàođểtỏlòngbiếtơnđốivớiconngườihàohiệp

đó,nhưngMattianảyramộtsángkiến.Nóhỏi:-Thưaông,ôngcóthíchâmnhạckhôngạ?

-Thíchlắm,emạ.-Vàôngngủsớmchứ?Nóhỏinhưcócnhảy,nhưngôngthúyvẫnvuilòngtrảlời:-Khiđồnghồđánhchíngiờ.-Cảmơnông.Thếđếnmai,bảygiờ,chúngcháulại.TôiđãhiểuýMattia.Tôihỏi:-Màymuốnhiếnôngthúymộtbuổihợptấu?-Đúngthế.Mộtbuổidạtấukhiôngấyđingủ.Ngườitalàmthếđốivới

ngườimàngườitayêuquý.-Ýcủamàyhayđấy.Tahãytrởvềquántrọlotậpdượtnhữngbảntấusắp

tới.Dạonhạcchocôngchúngngheđểlấytiềnthìcósơsuấtmộtchútcũngchả sao, đằng này đánh đàn để đền ơn người ta thì phải cố gắng hết sứcmình.Bảygiờkémvàiphútthìchúngtôiđếntrướcnhàôngthúy.Mattiamang

vĩ cầm, tôimang thụ cầm.Đường phố tối tăm vì người ta không đốt đènđường,đểchờchíngiờđãcósángtrăng.Cáchiệubuônđềuđóngcửa,ngườiđi lại thưathớt.Đếnchíngiờkhiđồnghồbắtđầubuôngtiếngchuôngthứnhấtthìchúngtôicũngbắtđầuhợptấu.Trongđườngphốchậthẹpvắngvẻấytiếngđànchúngtôivanglênnhưởtronggianphòngấmtiếngnhất.Cáccửasổđềumở.Vànhữngcáiđầunhôra,nhữngcáiđầuđộimũchụpđêmhoặctrùmkhăn;ngườitangạcnhiên,gọinhauýớitừcửanàyquacửanọ.Ôngbạnthúycủachúngtôiởmộtnhàcócáiphòngconxinhxắnnhôraở

gócnhà.Cửa sổphòng ấymở, ông thòđầu ra xemai đánhđàn.Hẳnôngnhận rachúng tôivàhiểudụngýcủachúng tôivì thấyôngkhoát taybảochúngtôiđừngđánhđànnữa.Ôngnói:-Tađimởcổngchocácemđây.Cácemvàovườnmàđánh.Ngaysauđó,cổngvườnmởrađónchúngtôi.Ôngthúybắtchặttayhai

đứachúngtôivànói:-Cácemlànhữngchúbétốt,nhưngcácemdạilắm:cácemkhôngđểý

rằngcácemcóthểbịcảnhsátbắtvìtộilàmnáođộngđườngphốbanđêm.Chúngtôilạibắtđầucuộchợptấutrongvườn.Vườnkhôngrộngnhưng

rấtxinh:trongvườncómộtvỏcua[32]máiphủđầydâyleo.Ôngthúycóvợvàđôngcon,chonên trongchốc látchúngtôicũngcócảmộtcôngchúngthính giả.Người ta thắp nến dưới vỏ cua và chúng tôi đánh đàn đến gầnmườigiờ.Hễxongmộtbảnthìcôngchúngvỗtayvàyêucầuđánhchobảnnữa.Giánhưôngthúykhôngbắtbuộcchúngtôivềthìcódễ,theoyêucầu

củalũnhỏ,chúngtôisẽđánhđànđếnquánửađêm.Ôngtabảo:-Phảiđểchocácanhấyđingủvớichứ!Sángmai,cácanhấycầnđếnđây

lúcbảygiờmà!Tuynóivậy,ôngvẫngiữchúngtôilạiănkhuyachứkhôngchovềngay.

Bữabánhkhuyaấyrấtthúvị.Đểtạơn,Capidiễnvàitiếtmụcngộnghĩnhnhấtcủanó,làmcholũtrẻnhỏhếtsứcvuithích.Khichúngtôiravềthìđãgầnnửađêm.ThịtrấnUsselbanđêmyêntĩnhlàthếmàsánghômsauthìnáonhiệtlạ

thường.Trờichưasángđãnghe tiếngxe tải lăn liênmiên trênđường,xenlẫnvớitiếngngựahí,tiếngbòrống,tiếngcừubevàtiếnglahétcủacácbácnôngdânđichợ.Khichúngtôixuốngsânquántrọthìthấyởđâychậtníchnhững xe tải vướng vào nhau chằng chịt; các bác nông dân diện quần áongàylễtừtrênmấychiếcxengựamớiđến,nhảyxuống;rồihọômxốcvợđặtxuốngđất.Xong,aicũngcotayduỗichânchođỡmỏi,cácchịphụnữthìvuốtlạiváychokhỏinhàunát.Vìmớisáugiờthôi,nênchúngtôimuốnđiduyệtquacácconbòsữamộtlượtđểthửchọntrước.Ôichao!Nhữngconbòđẹplàmsao!Đủmọimàulông,đủmọivócdáng,

conbéo,congầy,conkèmbê,conkéolêthênhữngchiếcvúdàimọngsữa.Trongchợcũngcóngựanữa,ngựađựchíran,ngựacáiliếmlôngchocon,lạicònlợn, lợnbéokhoéthốcdướiđấtmànằm,lợnconkêunhưbị lộtdasống,rồicừu,gà,ngỗng…nhưngcầnquáigìnhữngthứấy!Chúngtôichỉmêbòmàthôi.Lũbònheomắtnhìnchúngtôi,quansátchúngtôivàbìnhthản đưa đẩy hàmdướimột cách chậm chạp để nhai lại bữa ăn đêmqua;chúngkhônghềngờrồiđâychúngcóthểkhôngcònđượcănngọncỏởlàngquê.Đidạoxemnửagiờ,chúngtôiđãtìmramườibảyconhoàntoànvừaý,

conthìvìđứctínhnày,conthìvìđứctínhkhác,baconvìlôngmàuhung,hai con vì lông trắng; cái chuyệnmàu lông hung, màu lông trắng này dĩnhiênđãlàmMattiavàtôitranhcãivớinhaulầnnữa.Bảygiờ,chúngtôiđếnđónôngthúyđangchờchúngtôiởnhà,rồicùng

đivớiôngđếnchợ.Điđường,chúngtôilạimộtlầnnữatrìnhbàychoôngrõchúngtôicầnmuaconbòcónhữngđứctínhgì.Nhữngđứctínhấytómtắttrongmấychữ:tiếtsữanhiều,ănít.Mattiachỉmộtconbòtrắng:-Connàychắctốt.-Tôithấyconnàyhơn.Tôichỉconmàuhungmànóithế.Ôngthúyhòagiảichúngtôibằngcách

khôngdừnglạiởconnàotronghaiconđócả.Ôngđithẳngđếnmộtconthứ

ba,mộtconbòcáinhỏ,chânmảnhkhảnh,taivàmánâuđen,mắtviềnđen,mõmviềntrắng.Ôngnói:-ĐâylàmộtconbòsữathuộcgiốngxứRouergue,đúngloạicácemcần.Mộtnôngdângàycòmnắmdâythừnggiữbò.Ôngthúyhỏingườiđóbán

giábaonhiêu.-Batrămphờrăng.Conbònhỏvóc,thanhmảnh,nhanhnhẹn,linhlợiấyđãchinhphụcchúng

tôi rồi.Nhưngnghe đến giá thì tay chúng tôi buôngxuôi.Nhữngba trămphờrăngthìchúngtôimualàmsaonổi!Tôirahiệuchoôngthúyđixemconkhác.Ôngrahiệucho tôibảophảikiên trì.Ông traođổigiácảvớingườinôngdân.Ôngtrảmộttrămnămmươiphờrăng.Bácnôngdânbớtđimườiphờrăng.Ôngthúygiảlêntrămbảy;bácnôngdânhạxuốnghaitrămtám.Sựviệcdiễnra lúcbanđầunhưvậy,đãđemlạichochúngtôinhiềuhy

vọng,nhưngđếnđâythìnóxoaychiều.Đánglẽtrảthêmthìôngthúydừnglại,bắtđầuxemxétkỹconbò;chânnóyếuquá,cổthìquángắn,sừnglạiquádài,ngựclép,vúkhôngnở.Bácnôngdânbảovìchúngtôi thôngthạonhưvậychonênbácvuilòngbánvớigiáhaitrămnămmươiphờrăngđểchocon bò về tay những ông chủ biết chăm sóc. Bấy giờMattia và tôi đâmhoảng,tưởngconbòxấuthật.Tôinói:-Thưaông,chúngtađixemconkhác.Nghethếbácnôngdânmiễncưỡnghạchomộtchụcnữa.Bớtlầnbớthồi,

cuốicùngbáchạgiáxuốngcònhaitrămmườivànhấtđịnhgiữgiáđó.Ôngthúycũngđãhuýchkhuỷu tay rahiệuchochúng tôibiết rằngcáichuyệnôngnóiđólàchuyệnvớvẩn,thậtraconbòấykhôngphảilàbòxấu,tráilạiđólàmộtconbòrấttốt.Tuythếhaitrămmườiphờrăngvẫnlàmộtsốtiềnkhálớnđốivớichúngtôi.LúcnàyMattiavòngrasauconbò,dứtcủanómộtcáilôngđuôidàivàbị

nóđáchomộtcái.Điềunàykhiếntôihếtdodự:-Thôi,haitrămmốtthìhaitrămmốtvậy!Và tôi chìa tay ra để cầm lấy dây thừngbuộc bò.Nhưngngười chủ bò

khôngtraochotôi.Báctanói:-Thếcòncáimóntiềnkimbăngcặptóccủabàxãnhàtôi?Thếlàlạiphảimặccảvàcuốicùngphảithỏathuậnđưathêmhaimươixu

vềkhoảnkimbăngcặptóc.Chúngtôichỉcòncóbaphờrăng.Tôichìatayra.Bácnôngdânnắmlấy

taytôibắtthậtchặtnhưbạnchíthân.Đúnglàbạnchíthân,vàđãlàbạnchíthânthìtôikhôngđượcquêncốcrượunhochocôcongáibác.Rượunhocủa

côcongáixénđứtmườixu.Lầnthứba,tôiđịnhcầmthừng.Nhưngôngbạnláibòcủatôingănlại:-Thếanhbạncóđemtheovòngcổbòkhôngđấy?Tôibánbònhưngcó

bánvòngcổđâu!Tuyvậy,vìđãlàbạnthân,báctacũngphảivuilòngnhườnglạicáivòng

cổbòchotôilấybamươixu,chẳngđắtđâu!Tấtnhiênphảicóvòngcổđểbuộcdâydắtbò;tôiđànhxỉarabamươixu,

nhẩmtínhcũngcònđượchaimươixu.Thếlàtôiđếmđủhaitrămmườibaphờrăngvàlầnthưtưtôichìatayra,báctahỏi:“Thếthìdâythừngcủaanhbạnđâunhỉ?Tôinhườngvòngcổ,nhưngtôiđãbándâythừngchoanhđâu”.Phảitrảhaimươixunữađểlấydâythừng,haimươixuvéttúi.Trả tiềnđủ,chúng tôimớiđượcnhậnconbòvớiđủ lệbộvòngcổ,dây

thừng.Chúngtôicómộtconbòsữa,nhưngkhôngcó lấymộtxudính túi,mộtđồngxuđểnuôinóvàđểnuôisốngcảchúngtôi.Mattiabảo:-Chúngtalạibiểudiễn!Cácquánnướcrấtđôngkhách.Mỗiđứamộtngả,

chúngtasẽbiểudiễnđượcởkhắpcácquánvàchiềunaychắcsẽthuđượckháđấy!Saukhidắtbòvàochuồngởquántrọvàbuộccẩnthậnbabốnnútthừng,

chúngtôimỗiđứađibiểudiễnmộtngả.Chiềuvềgomtiềnlại,Mattiađượcbốnphờrăngnămmươixăngtim,còntôiđượcbaphờrăng.Vớibảyphờrăngmườixuchúngtôi lạigiàurồi!Tuyvậy, thuđượcbảy

phờrăngmườixuấy,niềmvuicủatôixemrarấtnhỏnhoibêncạnhniềmvuiđãtiêuxàihaitrămmườibốnphờrăngkia.Vềquántrọ,chúngtôinănnỉchịbếpvắthộsữabòvàchúngtôiđemăn

bữasáng:chưabaogiờchúngtôiđượcuốngthứsữangonnhưvậy.Mattiatuyênbốrằngsữanóngọtlịmnhưđườngvàthơmmùihoacam,giốngnhưthứsữanóuốngởbệnhviện,nhưngngonhơnnhiều.Trongcơnhàohứng,chúngtôiômconbò,hôncáimõmđencủanó.Cólẽnócũngcảmđộngvìsựvuốtveđónênthècáilưỡinhámsìliếmmặtchúngtôi.Mattiaphấnkhởireolên:-Nóhônđó,màybiếtkhông?Muốnbiếtkhihônconbòvàđượcnóhônlại,chúngtôisungsướngngần

nào thìxincácbạnnhớ rằnghaichúng tôikhôngphải lànhữngđứađượcvuốtvehônhítquánhiều.Chúngtôikhácvớinhữngđứaconcưng,chúngphảichốngđỡsựvuốtvemơntrớncủamẹ,cònchúngtôithìthèmkhátđượcmơntrớn,vuốtve.

Hômsau,chúngtôidậythậtsớmvàlênđườngđiChavanonngay.ĐểđềnơnMattia,bởivìkhôngcónóchắckhôngđờinàotôikiếmđượcmóntiềnkếchsù trênhai trămphờrăngấy, tôinhườngchonócái thúdắtbò.Đượcnắmdâydắt conbòđi,Mattiakhoái lắm, còn tôi thì lẽođẽo theo sau.Rakhỏithịtrấn,tôimớiđilênnganghàngvớinó,đểchuyệntròvớinhaunhưthườnglệ,nhấtlàđểnhìnconbòtừphíatrước.Tôichưabaogiờthấyconbònàođẹpnhưthế!Quảvậy,dángdấpcủanó toát lên trangnhã,nóbướcđinhúnnhảy,chậmrãi,đủngđỉnhnhưmộtconvậttựbiếtgiátrịcủamình.Bâygiờthìmỗilúcchẳngcònphảigiởbảnđồtìmđườngnhưhồimớitừ

Parisrađi.TôibiếtrõmìnhsẽđiđâuvàmặcdùtừkhiquachốnnàyvớicụVitalisđếnnayđãnhiềunămrồi,tôivẫnnhậnranhữngđặcđiểmrảiráctrênđường.Đểchoconbòcáiđỡmệt,nhưngcũngđừngcóđếnChavanonquámuộn,

tôiquyếtđịnhsẽngủlạiởcáilàngtrướckia,tôiđãtrọđêmđầutiêntrongcuộcđờigianghồvớicụVitalis.Cáiđêmấy,trongđệmcỏ,conCapitốtbụnghiểuđượcnỗibuồncủatôi,

đãđếnnằmbêncạnhtôivàđặtchânnóvàolòngbàntay tôiđể tỏchotôibiếtrằngnósẽlàbạnthânthiếtcủatôi.Tảngsánghômsau,chúngtôisẽlênđườngvềnhàmáBarberinchođược

sớm.Nhưngsốmệnhchotớinayvẫnphùhộchúngtôibỗngtrởtráovàđảolộn

tấtcảnhữngsựsắpđặtấy.Chúng tôiquyếtđịnhđimỗingàyhaiđợt,giữahaiđợtnghỉđểăn trưa,

trướchếtlàchobòăn.Thứcăncủanólàcỏởbờràohaibênđường.Hômđóvàokhoảngmườigiờsáng,gặpnơicócỏdày,xanhmướt,chúngtôicởibỏxắcvàdắtbòxuốngvệđường.Thoạtđầu,tôinắmdâythừnggiữnó,nhưngđượcgiâylát,thấynóhiềnlànhbìnhtĩnh,chỉchămgặmcỏ,tôiquấndâylênsừngnóvàngồixuốngbêncạnhđểănbánh.Dĩnhiênlàchúngtôiănxongtrướcnónhiều.Thếlàchúngtôingồingắm

nósaysưa.Ngắmkhálâu,rồikhôngcóchuyệngìđểlàmnữa,chúngtôirủnhau chơi bi.Đừng tưởng chúng tôi là hai ông cụ non khắc khổ, nghiêmnghị,chỉbiếtkiếmtiền.Cuộcsốngcủachúngtôikhônggiốngcuộcsốngcủanhữngđứatrẻkháccùngtuổi,quảcóvậy,nhưngchúngtôicũngcónhữngsởthích,nhữngýnghĩcủalứatuổichúngtôi.Nghĩalàchúngtôithíchnhữngtròchơicủatrẻconvàkhôngngàynàolàchúngtôikhôngchơibi,chơibónghoặc nhảy cừu một lần. Không cần duyên cớ gì hết, đột ngộtMattia rủ:“Chơichứ?”thếlàtrởtaymộtcái,chúngtôicởibỏhếtđàn,xắcvànhàorachơiởgiữađường.Nhiềukhichúngtôimảimêsuýttốimất,nếukhôngcócáiđồnghồnhắcnhởgiờgiấc.Nónhắcchotôinhớrằngtôilàchủgánh,cần

phảilàmviệc,phảikiếmtiềnđểsinhsống,thếlàtôilạiquàngquaiđànlêncáivaiđautấy,vàlênđường!Chúngtôichơixongmàconbòvẫnchưaănxong.Khithấychúngtôinó

lạingoạmnhữngmiếngcỏlớn,dườngnhưđểbảorằngnócònđói.Mattianói:-Hẵngđợitíđã!-Màykhôngbiếtrằnggiốngbòănsuốtngàyư?-Títhôimà!Chúngtôivừađợivừaquàngđàn,xắclênvai.Mattiachẳngbaogiờchịu

đứngyên,nónói:-Haylàtớthổichonónghemộtbàikènngănngắnnhỉ?GánhxiếcGassot

cómộtconbòcáiưaâmnhạclắm.Thếlàkhôngmộthaigìnữa,Mattiathổingaymộtkhúckèndiễubinh.Thoạtnghenhữngtiếngkèn,conbònghểncổ.Rồibất thìnhlìnhnóvụt

chạy,khiếntôikhôngkịpchộplấydâythừngởcổnó.Tứckhắcchúngtôiphóng theo, vừaphi nướcđại vừagọi.Tôi thét bảo conCapi chặnnó lại.NhưnglàmsaođòihỏiCapiđủmọitài!Giálàchócủangườichănnuôithìhẳn,nóđãnhảy tớiđónđầuconbò lại.NhưngCapi chỉ là conchó thôngthái,nócứchạysaucắntheochânconbò.Dĩnhiênlàcáiấykhônglàmchoconbò dừng lại, ngược thế, bò càng vọtmạnh.Tôi vừa đuổi theo bò vừamắngMattia:“Thằngngốcnày!”Nócũngvừachạyvừahổnhển:“Rồimàycứviệcchoảng.Đángđờilắm!”Chỗ chúng tôi dừng lại ăn trưaở cáchhai cây sốmột cái làng lớn trên

đường cái. Bấy giờ con bò nhầm hướng làng ấymà chạy và nó vào làngtrướcchúngtôi.Vìđườngthẳngchonêndùcònxa,chúngtôivẫnthấycónhiềungườichặnnóvàbắtnó.Thếlàchúngtôichạychậmlại.Conbòsữacủachúngtôikhôngmấtđược,chỉcầnhỏinhữngngườidânlànhđãbắtnó,khắchọtrảlại.Chúngtôicàngđếngầnthìsốngườivâyquanhconbòcàngđôngthêmlên,chođếnkhichúngtôitớibêncạnhnóthìđãcóvàichụcđànông,đànbà,trẻconvừabàntán,vừanhìnchúngtôiđiđến.Tôicứ tưởngrằngchỉcầnhỏixinconbò lại làxongcả.Khôngngờhọ

khônggiaobò,màcònvâyquanhchúngtôihỏihếtcâunàyđếncâukhác,nàolàchúngtôitừđâuđến,nàolàchúngtôitậuconbòđóởđâu.Chúngtôitrảlờidễdàng,đơngiản.Nhưnghọkhôngtinvàcóvàibangườilêntiếngbảorằngchúngtôiđãbắttrộmconbòsổngđó,phảibỏtùchúngtôichođếnkhiđiềutrarõtrắngđen.Haitiếng“bỏtù”làmtôikinhhoảngquá,đâmcuốngravàthếlàhỏngbét.

Tôi táimặt, tôiănnói lắpbắp.Vừachạymột thôixong,đang thởdốc, tôikhôngthểtựbàochữađược.Giữalúcấythìmộtviêncảnhsáttới.Ngườitakểvắntắtsựviệclạichoôngtanghe.Thấycâuchuyệnmậpmờkhảnghi,ôngtatuyênbốgiữconbòvàgiamchúngtôilại,sausẽhay.Tôimuốnphảnkháng,Mattiađịnhtrìnhbày,nhưngviêncảnhsátkhắcnghiệtbảochúngtôiimmồm.TôisựcnhớcáiviệcxảyragiữacụVitalisvớitêncảnhsátthànhToulousenêntôibảoMattiaimđivàđitheoôngta.Toàn xã hộ tống chúng tôi cho đến tòa xã trưởng, ở đó có nhà giam.

Người ta vây bọc chúng tôi, ẩy chúng tôi, xô đẩy chúng tôi, mắng chửichúngtôi.Giákhôngcóngườicảnhsátbênhvực thìchắchẳnngười tađãnémđáchúngtôinhưnhữngtêntrọngphạm,nhữngtêngiếtngười,nhữngtênđốtnhà.Lúcmớitớinhàgiam,tôicóchútíthyvọng:viêngáctrụsởxãkiêmcai

ngụcvàtuầnphiênkhôngchịunhậnchúngtôi.Tôitựnhủanhchàngnàylàngườitốt.Nhưngviêncảnhsátnàinỉ,nênviêncaingụcnhượngbộ.Bướclêntrướcchúngtôi,ôngtamởmộtcánhcửakhóangoài,cóổkhóatovàhaichốt.Bấygiờtôimớihiểuvìsaolúcđầuôngtakhôngchịunhậntù:Thìraôngtađãbàynhữngcủhànhđểdànhlạicủaôngtalênsànvánphònggiamđể hong cho khô.Người ta lục soát chúng tôi, người ta thu tiền bạc, dao,diêm,trongkhiviêncaingụcdồnhànhvàomộtgóc.Rồithìhọđiravàcánhcổngđónglạivớitiếngsắtrítrợnngười.Thếlàchúngtôiở tù,ởđếnbaogiờđây?Tôiđươngtựhỏinhưvậythì

Mattiađếnđứngtrướcmặttôiđưađầuranói:-Cậuchoảng tớđi,cứviệcnhằmđầumànện.Choảngmạnhmấycũng

chưavừacáingungốccủatớ.-Màylàmmộtviệcngốcmàtaokhôngngănlạithìtaocũngngốckhông

kémgìmày!-Thàrằngcậuchoảngmàlạihơnđấy!Nhưthếsẽbớtkhổhơn…Chaoôi!

Conbòtộinghiệp,conbòcủahoàngtử!Mattiabậtkhóc.Bâygiờthìtôiphảianủinó.Tôiphântrầnchonóthấy

cảnhngộchúngtôikhôngcógìngặtnghèolắm,cókhógìmàkhôngchứngminhđượcrằngconbòđólàcủamìnhmua.ÔngthúyquýhóaởUsselsẽlàmchứngchomình.-Thếnhưnghọbuộctộirằngcáikhoảntiềndùngmuabòđólàdochúng

tôiăncắpthìănnóilàmsao?Mattianóithếmàcólý.Nóvừakhóc,vừakểlểthêm:-Rồiđây,khi chúng ta ra tù,dùhọcó trả lại conbò thì chắcgì tagặp

đượcmáBarberin?

-Saokhônggặp?-Từngàymàyrờibỏmáchođếnnay,mácũngcóthểchếtđichứ!MốilongạicủaMattiaxuyênthẳngvàotimtôi.ĐúnglàmáBarberincó

thểđãchếtmấtrồi.Tuycònởtuổimàngườitakhôngdễdàngnghĩđếncáichếtnhưngdocảnhngộcủamình,tôivẫnbiếtrằngngườithâncủamìnhcóthểbịthầnchếtcướpmấtlắm.TôichẳngđãmấtcụVitalisđósao?ThếthìtạisaotôikhôngnghĩnhưMattianhỉ?Tôihỏi:-Tạisaomàykhôngbảochotaobiếtsớmhơn?-Tạivìkhitớsungsướngthìtrongđầuócđầnđộncủatớchỉcónhữngý

nghĩvuitươi,cònkhicựckhổthìtớchỉcónhữngýnghĩđentối.MàkhitớnghĩđếncáiviệctraotặngconbòsữacủacậuchomáBarberinthìtớsungsướngkhônxiếtkể,tớchỉthấymávuithích,chúngmìnhvuithích,vàtớlóamắt,tớsaysưa.-Đầuóccủacậucũngkhôngđầnđộnhơnđầuóccủatớđâu,Mattiaạ!Tớ

cũngchỉcónhữngýnghĩnhưcậu.Cũngnhưcậu,tớlóamắt,tớsaysưa.-Ôi,chaoôi!Conbòcủahoàngtử!–Mattiagàokhóc.–Hoàngtửđẹp

quámà!Bấtthìnhlìnhnóđứngdậyvungtay:-NếumáBarberinthìchếtmàthằngchaBarberingớmghiếcấylạisống

vànóbắtmấtconbòcủachúngmình,nóbắtluôncảmàynữathìsao?Rõrànglàcảnhởtùđãxuichúngtôinghĩranhữngchuyệnnãonùngấy,

cảnhởtùvànhữngtiếnghòhétcủacôngchúng,vàtêncảnhsát,rồithìtiếngrítcủacáiổkhóavàhaicáichốtsắtkhingườitađóngcửanhốtchúngtôi.Mattiakhôngnhữngnghĩđến tìnhcảnhhaichúng tôi,nócònnghĩđếncảconbònữa:“Aichonóănbâygiờ?Aivắtsữachonó?”TuynhiêntôicũngcốgắngvỗvềMattia,tôibảochonóbiếtngườitasắp

đếnhỏicungrồi.-Ừ!Thếthìchúngmìnhkhaithếnào?-Sựthật.-ĐểrồihọgiaocậucholãoBarberinà?Hoặclànếuchỉcómáởnhàthì

ngườitacũngsẽxéthỏimáđểxemthửchúngmìnhcónóidốikhông,vàthếlàcáitròbấtngờcủachúngtađitong.Cuốicùng,cáicửamởravớitiếngsắtkhuakinhkhủng,rồimộtôngtóc

bạcđivào,vẻmặthiềntừcởimởcủaôngtakhiếnchúngtôilạcquanngay.Viêncaingụcthét:-Nào,lũranhkia,đứnglênvàtrảlờiquandựthẩm.

-Đượcrồi,đượcrồi.–Ôngdựthẩmvừanóivừarahiệuchoviêncaingụchãyđểmộtmìnhôngtaởlại.–Đểtôihỏicungtênnày.–Ôngchỉtôi.–Cònôngđưatênkiađichỗkhácvàgiữlấynó.Tôisẽhỏinósau.Tôinghĩrằngtrongđiềukiệnthếnày,cầnphảilàmsaochoMattiabiếtnó

nênkhaicáigì.Tôinói:-Thưaôngdự thẩm,nócũngnhư tôi thôi,nó sẽkhaivớiông tất cả sự

thật,tấtcả.-Được,được.–Ôngdựthẩmvộivãnóihớtnhưmuốncắtnganglờitôi.TrướckhiracửaMattiacònkịpnheomắtnháytôiđểtỏchotôibiếtrằng

nóđãhiểu.Ôngdựthẩmnhìnthẳngvàomặttôi,nói:-Ngườitatốcáoanhăntrộmmộtconbòsữa.TôitrảlờirằnghaichúngtôidãmuaconbòấyởphiênchợUsselvàtôi

nóitênviênthúyđãgiúpchúngtôimuabò.-Cáiđósẽđượcxácminh.-Tôicũngmongthếvìsựxácminhđósẽlàmrõrằngchúngtôivôtội.-Thếcácanhmuabòcáiđểlàmgì?-ĐểđưatớiChavanonbiếubàmáđãnuôitôibằngdòngsữacủabà,gọilà

trảnghĩachobàvàghilạilòngyêumếncủatôi.-Ngườiđànbàấytêngì?-MáBarberin.-Cóphảivợmộtngườithợnềcáchđâymấynămđãbịnạnquèchânở

Parishaykhông?-Thưaông,phải.-Việcnàycũngsẽđượcxácminh.Nhưngtôikhôngtrảlờicâuhỏinàynhưtôiđãtrảlờicâunóivềôngthúy.

Thấytôilúngtúng,ôngdựthẩmhỏidồntôinhiềucâukhác,làmtôiphảinóirằngnếuônghỏimáBarberinthìmụcđíchcủachúngtôisẽkhôngđạt,tròbấtngờkhôngthành.Tuynhiêntrongnỗibănkhoăncủatôilạilẫnlộnmộtniềmvuisướnglớn:

Ôngdự thẩmđãbiếtmáBarberin.vàđịnhđếnhỏimáxemtôinóicó thậtkhông, thì tấtnhiên làmá tôivẫncònsống.Lát sau tôi lạicàngvuimừnghơnnữa: trongkhihỏinhữngđiềukianọ,ôngdự thẩmchobiết rằnggầnđây,lãoBarberinđãđiParis.Tôiphấnkhởiquánêntìmđượcnhữnglờilẽthuyếtphụcôngdựthẩm,khiếnôngtatinrằngchỉlờichứngcủaôngthúythôicũngđủxácminhrằngkhôngphảichúngtôiđãbắttrộmconbòsữa.

-Vậythìcácanhlấytiềnởđâumàtậubò?ĐólàcâuhỏilàmchoMattiasợhãinhấtkhinóđoánrằngngườitasẽhỏi

câuđó.Tôiđáp:-Chúngtôikiếmra.-Kiếmởđâu?Bằngcáchgì?Tôitrìnhbàychúngtôiđãlàmravàdànhdụmtừngđồngxutrênđườngđi

từParisđếnVarsesrồitừVarsesđếnMont-Dorenhưthếnào.-ThếcácanhđếnVarsesđểlàmgì?Câuhỏiđóbuộctôiphảikểmộtthôinữa.Khiôngdựthẩmnghenóitôibị

vùilấptrongmỏTruyèrethìôngkhôngchotôinóinữavàhỏi,giọngdịuhẳnđi,gầnnhưthânái:-Tronghaingười,ailàRémi?-Tôiđây,thưaôngdựthẩm.-Ailàmchứng?Viênsenđầmnóirằngemkhôngcógiấytờ.-Thưaông,khôngcó.-Thôi,emhãykểchotanghetainạnởVarsesđãxảyranhưthếnào,tacó

đọcbài tường thuật trênbáo,nếuemkhôngphải làRémi thìkhông lừa tađược.Tangheđây,phảicoichừng.Việcôngdự thẩmđãgọi tôibằngemđã làmcho tôiyên lòng; tôi thấy

rằngđốivớichúngtôi,ôngkhôngcóácý.Tôikểxongcâuchuyệnthìôngnhìntôirấtlâu,vớiđôimắtdịuhiền,trìumến.Tôicứtưởngôngtasẽtuyênbốtrảlạitựdochochúngtôi.Nhưngchẳngphảithế!Ôngđirakhôngnóigìhết. Chắc ông ta đi hỏiMattia để xem những điều chúng tôi kể có giốngnhaukhông.Tôiđứngmột lúckhá lâu,đămchiêusuynghĩ.Cuốicùng thìôngdựthẩmtrởlạicùngvớiMattia.Ôngnói:-TasẽchođiềutraởUssel.Nếukếtquảđiềutraxácnhậnnhữngđiềucác

emkhai,tamongthế,thìđếnmaicácemsẽđượctựdo.-Cònconbòsữacủachúngtôi?–Mattiahỏi.-Ngườitasẽtrảlạichocácem.-Tôikhôngđịnhhỏicáiđó,thưaôngdựthẩm,tôichỉmuốnbiếtcóaicho

nóănkhông?Aivắtsữachonó?-Chúnhóccứyênlòng!-Ngườitavắtsữaconbòcủachúngtôithìngườitacóthểchochúngtôi

sữaấykhôngnhỉ?Cósữamàăntốithìthíchquá!Ôngdự thẩmvừaquay lưngra thì tôibáochoMattiabiếtcái tin lớnđã

khiếntôiquênkhuấyđirằngchúngtôiđangởtù:đólàtinmáBarberinvẫncòn sống và lão Barberin thì lên Paris. Mattia kêu lên: “Con bò sữa củahoàngtửsẽđivàonhàmộtcáchvinhquang”.Nóvuisướngquá,vừanhảyvừahát.Bịlôicuốntheo,tôicũngnắmtaynómúahát.CònCapitừđầuvẫnngồimộtxó,buồnbãloâu,bâygiờcũngchạyđếnđứngthẳnglêntrênhaichânsau,giữahaichúngtôi.Thếlàchúngtôinhảymúaầmĩ,khiếnngườicaingụclosợ–cólẽvìmớhànhcủaôngta–chạyđếnxemcóphảichúngtôinổiloạnhaykhông.Ngườicaingụcbảochúngtôiimđi.Nhưnglầnnàyôngtakhôngănnói

cụccằnnhưkhicùngđếnvớiôngdựthẩm.Nhờthế,chúngtôibiếtrằngtìnhhìnhkhôngđếnnỗixấuvàchỉlátsauthìchúngtôibiếtrõmìnhđoánkhôngsai:ôngtađãtrởlạivớimộtchậusữađầy,sữaconbòcủachúngtôi.Đãhếtđâu,ôngtacònchochúngtôimộtchiếcbánhmìtrắngtovàmộtmiếngthịtbêluộc;ôngtanóithịtbêlàcủaôngdựthẩmgửiđến.Xưanaycólẽkhôngcótêntùnàođượchậuđãinhưthế.Thếlàvừaănthịtbêvàuốngsữa,tôivừaxétlạiýniệmcủatôivềnhàtù.

Quảcókháhơncáicảnhmàtôitưởngtượng,vàđócũnglàcảmtưởngcủaMattia.Nóvừacườivừanói:-Ănngủkhôngmấttiền,quảlàdịpmayhiếmcó!Tôidọanó:-Nếuôngthúychếtbấtthìnhlìnhthìlấyailàmchứngchochứngmình?Mattiakhôngchútnaonúng,bìnhtĩnhnói:-Chỉkhinàongườitakhổ,ngườitamớicónhữngýnghĩđentốinhưthế,

naythìquảlàkhôngphảilúc.

IX.MÁBARBERINNằmtrênsàngỗ,chúngtôingủcũngkhángon.Chúngtôiđãnhiềuđêm

ngủgiữatrờikhóchịuhơn.SángraMattianói:-Tớmơthấyđámrướcbò.-Tớcũngthế.Támgiờsángcửamở,ôngdựthẩmbướcvào,cóôngbạnthúycủachúng

tôitheosau;ôngtamuốnđíchthânđếngiảiphóngchochúngtôi.Vềphầnôngdựthẩmthìkhôngphảiôngchỉâncầnvớichúngtôiởbữaănhômqua,ôngcòntraochotôimộttờgiấyđẹpcóđóngdấu.Ôngthânmậtbảo:-Cácemtaykhôngmàđitứxứnhưthếthìthậtlàliềulĩnh.Tađãnóivới

ôngxãtrưởngcấpchocácemtờgiấythônghànhnày,nósẽlàbùahộmệnhcủacácem.Chúccácemlênđườngbìnhyên.Ôngdựthẩmbắttaychúngtôi,cònôngthúythìômhônchúngtôi.Chúng tôi vào làng khốn khổ, nay chúng tôi ra đi vinh quang, tay nắm

thừng dắt bò, đầu ngẩng cao.Những người nông dân đứngở ngưỡng cửanhìnchúngtôivớiđôimắtcảmmến.Mattianói:-Taochỉ tiếccómộtđiều là tại saocái lãocảnhsátđãbắtchúngmình

hômnaykhôngcómặtởđâyđểnhìnchúngmìnhdiễuqua.-Lãocảnhsátđólàmsai.Nhưngchúngtacũngkhôngđúngởchỗkhông

baogiờnghĩđếnviệcxinđủgiấychứngminhlýlịchcủamình,đểchongườitabiết.ỞParisthìviệcấydễthôi.Chúngtôiđãnhậnđượcmộtbàihọcquáđíchđáng,đếnmứckhôngbao

giờcòntơtưởngđếnthảdâybuộcbònữa.Conbòcáicủachúngtôithìhiềnlànhđấynhưngphảicáicũngnhútnhát.KhôngbaolâuchúngtôiđãtớicáilàngtôingủtrọcùngcụVitalisngày

xưa,TừđâyđếncáidốcđổxuốnglàngChavanonchỉcònphảiquamộtcánhđồnghoanglớn.Đivàolàng,ngaytrướccửahiệumàZerbinođãđánhcắpchiếcbánh,tôibỗngnảymộtýkiếnvàvộivàngtraođổivớiMattia:- Cậu có nhớ rằng tớ có hứa đãi cậu ăn bánh kẹp ở nhà má Barberin

không?Muốnlàmbánhkẹp,phảicóbơ,bột,trứng.-Chắclàngonlắm.-Cònphảinói!Đểrồicậuxem.Cáimónấycuộnlạivàtacứviệctọng

đầymồm.NhưngcólẽmáBarberinkhôngcóbơ,cũngkhôngcóbột,vìmánghèo.Haylàtamangđếnchomá?-Ýkiếnđóhayđấy!

-Thếthìcậucoibò,nhất làđừngbuôngthừngranhé!Tớvàohiệunàymuabơ,bột.Còntrứng,nếumákhôngcóthìmásẽđivaytạm,chứchúngmìnhmangtrứngđiedọcđườngvỡmất.Tôi vào ngay hiệu ấymuamột cân bơ, hai cân bột rồi tiếp tục đi. Tôi

khôngmuốnthúcconbòđinhanh,nhưngvìnônnóngđếnnhà,tôisảinhữngbướcdàimàkhôngbiết.Cònmười cây số nữa, còn tám.Rồi còn sáu.Lạchửa!VềđếngầnmáBarberin,conđườngnhưcàngdàira,dàihơncáingàymàtôiđixamá,mặcdùhômấytrờimưarétđếnnỗibâygiờtôivẫncònnhưthấythấmdathịt.Tôihếtsứcxúcđộng,hếtsứcxốnxang,cứchốcchốclạinhìnđồnghồ.TôinóivớiMattia:-Cậuthấycảnhcóđẹpkhông?-Câycốicólàmvướngtầmmắtđâu!-Khi chúngmình xuốngdốcChavanon thì cậu sẽ thấy cây cối, cây to,

đẹp,câysồinày,câydẻnày.-Cóquảdẻchứ?-Saolạikhông?VàởsânnhàmáBarberinthìcócâylêvớicáicànhuốn

cong,mìnhthườngleolêncưỡingựa.Nóraquảtonhưthếnàynày,vàngonnữa,rồicậuxem.Tảcáigì,tôicũngnói“rồicậuxem”nhưmộtđiệpkhúc.Tôithànhthậttin

rằngtôiđưaMattiađivàocõi tiên.Suychocùngthìđốivới tôi,đókhôngphảilàcảnhtiênhaysao?Ởđó,mắttôiđượcmởranhìnánhsáng,ởđótôimới có cảmgiác làđược sống,ởđó tôi được sung sướng,đượcmếnyêu.Nhữngkỷniệmđaukhổtrongcuộcsốngphiêulưusaunàylàmchonhữngniềmvuibanđầuấycàngthêmthắmthiết.Tôicàngđiđếngầnlàngquêthìnhữngcảmgiácngây thơ càngnhưđổxôvềxônxao,dồndập trong tim,trong trí. Tuồng như trong bầu trời quê hương cómộtmùi hương làm tôingâyngất,cáigìtôicũngthấyđẹpcả.Lâycáisaysưaấy,Mattiacũngquayvềquêhương,nhưngtộinghiệp,chỉbằngtưởngtượng.Nónói:-NếucậuđếnLuccathìtớcũngsẽchỉchocậubaocáiđẹp.Rồicậuxem!-ỪthìchúngmìnhsẽvềLuccasaukhigặpÉtiennette,LisevàBenjamin.-CậucũngvuilòngđiLuccachứ?-CậucùngđivớitớvềnhàmáBarberinthìtớsẽcùngđivớicậuvềthăm

mẹvàemCristinacủacậu.Nếunókhôngquálớnthìtớsẽbếnó.Nócũnglàemtớ.-Ồ!Rémi!Nóchỉnóiđượcbấynhiêuvìxúcđộngquá.Vừanóichuyện,vừarảobướcđinhanh,chúngtôiđãđếnđỉnhđồi,nơibắt

đầucáidốcngoằnngoèodẫnđếnthônChavanon.CáidốcđiquatrướcnhàmáBarberin.Đimấybướcnữa, chúng tôi đến cái lũymà tôi xinphép cụVitalisngồilạiđểnhìnvềnhàmá,ngôinhàmàtôitưởngnhưkhôngbaogiờđượctrôngthấynữa.TôibảoMattia:“Cầmhộthừngchotao!”rồitôinhảyphắtlênlũycỏ:cáithunglũngcủatôivẫngiữdángcũ,khôngcógìthayđổi;giữahailùmcây,máinhàmáBarberinhiệnra.-Cậulàmsaothế?–Mattiahỏi?-Xemkìa,xem.Nóđếnbêntôinhưngkhôngleolênlũy,conbòthìgặmcỏởbờlũy.Tôi

nói:-Nhìntheotaytớđây.ĐâylànhàmáBarberin,kialàcâylê,vàchỗnàylà

mảnhvườncủatớ.Mattia chỉ nhìn với conmắt trần, không có kýức giúp đỡ như tôi, nên

không thấygì lắm, nhưngnókhôngnói.Lúcbâygiờ,một cuộnkhói nhỏmàuvàngthoátlêntừốngkhói.Trờilặnggió,cuộnkhóibaythẳnglênmentheotriềnđồi,Tôinói:“MáBarberinởnhà!”Mộtluồnggiónhẹthổiquahàngcây,bẻgãycuộnkhóivàphảkhóivào

mặtchúngtôi.Trongkhóicómùilásồi.Bỗngchốc,tôicảmthấynướcmắttràoravàtôinhảyxuống,ômhônMattia.Capi,nhảylênlòngtôi,tôiđưatayômnóvàcũnghônnó.CònMattiathìđếnhôntránconbò.Tôibảo:-Tađixuốngmauđi.-NếumáBarberinởnhàthìlàmsaochúngtôibốtrícáichuyệnbấtngờ

được?-Cậuđivàomộtmình:cậubảolàcậunhândanhhoàngtử,mangbòđến

chomá,vàkhimáhỏihoàngtửnào,thìtớhiệnra.-Rõtiếclàtakhôngtổchứcđượcmộtđámrướccónhạctấu!-Mattia,chớcóvớvẩn!-Cậuyêntrí,tớkhôngbuồndiễnlạicáitròấyđâu!Giánhưcôgáihoang

dãnàymàưaâmnhạcđểtatấumộtkhúcquânnhạcthìhaybiếtbaonhiêu!Chúng tôivừađếnmộtkhúcngoặtngang tầmnhàmáBarberin thì thấy

mộtcáikhăntrùmtrắnghiệnratrongsân:ĐólàmáBarberin.Mámởcổng,rađườngvàđivềphíathônxóm.ChúngtôidừnglạivàtôichỉchoMattia.Nónói:-Máđithìlàmsaothựchiệnđượccáitròbấtngờcủachúngta.-Tasẽbàymộttròkhác.-Trògì?

-Tớchưanghĩra.-Haylàcậugọimá?Tôirấtmuốngọi,nhưngrồinénđược.Đãbaolâunay,tôisaysưavớicái

ýnghĩchơimộttròbấtngờ,bâygiờkhôngdễgìtrongkhoảnhkhắcmàtừbỏđượcýđịnhấy.Látsau,đãđếncổngnhà,chúngtôiđivàotựnhiênnhưxưakiatôivẫnra

vào.TôibiếtmáBarberincóthóiquenchỉkéochốtngoài,chonênchúngtôicóthểvàonhàngayđược,nhưngtrướchếtphảinhốtconbòvàochuồngcáiđã.Tôiđixemchuồng,thấynóvẫnnhưcũ,duyvướngnhữngcủi.TôigọiMattia lại. Buộc con bò trướcmáng xong, chúng tôi xếp củi vàomột xó.Côngviệcnày làmkhôngmấtnhiều thìgiờ lắmvì chỗcủidự trữcủamácũngchảlàbao.TôibảoMattia:-Bâygiờthìchúngmìnhvàonhàđi!Tớngồivàoxóbếpđểchomábắt

gặptớởđấy.Còncậu,vìcáicổngkêucótkétkhimáđẩy,chonêncậusẽcóđủthìgiờđểtrốnrasaugiườngvớiconCapi.Nhưthế,máchỉbắtgặpmỗimìnhtớ.Cậutưởngtượngxemmásẽngạcnhiênchừngnào!Côngviệcđượcxếpđặtnhưtôinói.Chúngtôiđivàonhà,tôiđếnbênlò

sưởi,ởchỗtôiđãngồinhữngmùađôngnămxưa.Khôngthểhớtmớtócdài,tôibỏnóvàotrongcổáo,tôithuhìnhlại,chogiốngRémi,béRémicủamáBarberinngàytrước.Từchỗấy,tôinhìnthấycổng,khôngsợgìmáhiệnvềđộtngột.Ngồiởchỗđó,tôinhìnrachungquanh.Dườngnhưtôimớirờinhàngàyhômquathôi,bởivìkhôngcócáigìthayđổicả.Mọivậtđềuởnguyênchỗcũchođếnmiếnggiấydántấmkínhmàtôiđánhvỡđãámkhóivàngcảđimàcũngkhôngđượcthay.Nếuđứngdậymàđiđilạilạiđểnhìntậnmắttừngvậtthìthúđấy,nhưngmácóthểvềbấtthìnhlình,chonêntôiđànhphảingồimàquan sát.Bỗng tôi thấy chiếc khăn trùm trắng hiện ra, đồng thờicánhcổngrítlên.Tôinói:-Mattia,maumautrốnđi!Vàtôicàngthumìnhlại.Cửamở.Từngưỡngcửa,máBarberintrôngthấy

tôi.Máhỏi:-Aiđấy?Tôinhìnmá,khôngđáp.Mácũngnhìntôi.Độtnhiênhaitaymárunlẩy

bẩy,mákêukhẽ:-Trờiơi!Trờiơi!Thậtthếsao?Rémiđósao?Tôiđứnglên,chạyxổđếnômmá:-Má!-Con!Contôiđâymà!

Mãichúngtôimớinénđượcxúccảmvàlaunướcmắt.Máhỏi:-Hẳn thế,nếumákhôngngàyđêmnhớcon thì cóđâumànhận racon

ngay:conđãthayđổinhiều,lớnthổilên,khỏera!Một tiếng khịt mũi nén lại nhắc tôi nhớ rằng có Mattia núp đằng sau

giường.Tôigọinó,nóđứnglên.-ĐâylàMattia,emcon.-Ồ!–Máreolên.–Conđãtìmrabốmẹư?-Không.Conmuốnnóiđólàbạnnghềnghiệpcủacon,bạnchíthiếtcủa

con.VàđâylàCapi,cũnglàbạnnghềnghiệp,làbạnchíthiếtcủacon.Capi,chàobàmẹcủachủmàyđi.Capiđứnglêntrênhaichânsau,đặtmộtchântrướcngựcvàcúichàotrịnh

trọng,làmmáBarberincườivàráocảnướcmắt.Mattiakhôngbịmộtlýdonàolàmchoquêncái tròbấtngờnhưtôi,chonênnórahiệunhắctôi.Tôibảomá:-Nếumávuilòngthìmácontarasânmộtlát.Conmuốnxemcâylêquý

màđãnhiềulầnconkhoevớiMattia.-Tacũngnênđixemmảnhvườncủacon,vìmávẫngiữnguyênnhưcon

xếpđặt,đểkhicontrởvềthìsẽtìmthấycảnhxưa.Baogiờmácũngtinrằngconsẽtrởvề,mặcdùthiênhạnóinàynóinọ.-Nhữngcủcúcvucontrồng,mácóthấyngonkhông?-Hóaracáibấtngờlàcủaconđấyà?Mácũngđoánnhưvậy.Lúcnào

concũngưngchơitròbấtngờ.Đãđếnlúcrồi!Tôinói:-Còncáichuồngbò,từkhivắngconRoussettetộinghiệpthìcógìthay

đổikhông?ConRoussette,cũngnhưcon,nóchảmuốnđi.-Khôngcógìthayđổi,hẳnthế.Máchấtcủiởđó.Lúcbấygiờchúng tôivừađếnđứng trướcchuồngbò.MáBarberinđẩy

cửa.Conbòđangđói,chắcnghĩngườitađếnchoăn,nênrốnglêntứckhắc.MáBarberinhét:-Bò!Chaoôi!Trongchuồngcóbò!Không nén được nữa,Mattia và tôi cười vang.Má Barberin kinh ngạc

nhìn chúng tôi. Nhưng chuyện con bò bị nhốt sẵn trong chuồng này làchuyệnquáhoangđường,chúngtôicóreocườibaonhiêu,mácũngkhôngvỡlẽ.Tôinói:-Đâylàmộtđiềubấtngờchúngconbiếumá,nócũngxứngvớicủcúcvu

mákhôngướcmàcó,phảikhôngmá.

-Mộttròbấtngờ,mộttròbấtngờ!–Málặpđilặplại.-ConkhôngmuốntrởvềnhàmáBarberinhaitaykhông,bàmáđãtốtđến

thếvớibéRémicùbơcùbất.Nghĩmãixemmónquàgìcóíchchomáhơnhết con thấy không gì hay hơn là có một con bò sữa má nuôi thay conRoussette.ChúngconmuaconbònàyởchợphiênUsselvớisốtiềnanhemchúngconkiếmđược!MáBarberinômtôivàolòng,kêulên:-Ôi,thằngconquýhóa,thằngbémếnyêu!Thế rồi chúng tôi vào chuồngbò đểmánhìn chokỹ conbò sữa đã trở

thànhbòcủamá.Mỗikhitìmthấymộtdấuhiệugìtốttrênconbò,máreolênsungsướng,khâmphục:“Conbòtốtlàmsao!”Bỗngmángưnglại,nhìntôi:-Này!Thếlàconđãtrởnêngiàucóchăng?-Cólẽ thế!–Mattiavừacườivừanói.–Anhemchúngconcònnhững

nămmươitámxu.MáBarberin lặp lại điệp khúc trước, nhưng có thay đổi: “Hai thằng bé

mếnyêu!”TôisungsướngthấymánghĩđếnMattiavàgộpcảhaiđứavàomộtmốitìnhyêumến.Conbòvẫnkêurốnglên.Mattianói:-Nóđòingườitavắtsữachonóđấy.Khôngđểýnghengónggìnữa,tôichạyvàotrongnhàtìmcáithùngthiếc

đem kỳ cọ thật sạch. Cái thùng này trước kia vẫn dùng để vắt sữa conRoussettevàvẫntreoởchỗcũ,mặcdầuđãtừlâuchẳngcònbóngdángbòbêgìtrongchuồngcủamáBarberincả.Tôimúcđầythùngnướcrửasạchvúbòbámđầybụiđường.Thấyđếnbaphầntư thùngđầymột thứsữađẹpmỡmàng,máBarberin

vuisướngvôcùng.Mánhậnxét:-CólẽnómọngsữahơnconRoussette!Mattianói:-Lạicònngonnữachứ!Ngửinhưmùihoacam.MáBarberinngạcnhiênnhìnMattia; hẳn làmáđươngnghiệmxemcái

mùihoacamlàmùigì.[33]

Mattia khôngbao giờ giữ riêng chomình nhữngđiều hiểu biết.Nónóitiếp:-Đólàmónsữatuyệtngoncháuđượcuốngởbệnhviệnkhiốmphảinằm

ởđó.Vắtsữaxong,saukhithảbògiữasânđểchonóăncỏ,chúngtôitrởvào

nhà.Trênchiếcbàngiữanhà,trongkhivàolấythùngđựngsữa,tôiđãbàybiệnbơvàbộtra.KhimáBarberintrôngthấynhữngmónkhôngướcmàcónàynữa,thìmálạikêulên.Nhưnglòngthànhthậtbuộctôiphảingănmá:-Chỗquànàysắmra làđểcảchochúngconnữachứkhôngphảidành

riêngchomá.Chúngconđóiđếnsuýtchếtđâyvàchúngconmuốnănbánhkẹp.Mácónhớcáingàythứbangảmặncuốicùngmàconcònởnhànàykhông?Cáingàyấy,mácontabịcảntrở,chỗbơmávayđểlàmbánhkẹpchoconlạibịdùngđểphihànhtrongchảo.Lầnnàythìchúngtakhôngbịquấyrầyđâu.-ConbiếtôngBarberinhiệnởParisà?-Vâng.-ThếconcóbiếtôngấyđiParislàmgìkhông?-Không,máạ.-Cáinàyquanhệđếnconđó,conạ.-Quanhệđếncon?–Tôikêulên,sợhãi.Trướckhitrảlời,mánhìnMattianhưcóýengại.Tôinói:-Ồ!MácứnóitrướcmặtMattiađi!Conđãbảonólàanhemvớiconmà,

cáigìquanhệđếnconthìcũngquanhệđếnnó.-À,cáiviệcnàynóirathìcũngdàilắm…-ÔngBarberinsắpvềchăng?-Ồ!Không.-Thếthìkhôngviệcgìphảivội,tahãylocáikhoảnbánhkẹpcáiđã,rồi

saumáhãybảochoconbiếtviệcôngBarberinđiPariscólýthúgìđốivớicon.Khôngsợôngtavềphihànhtrongchảocủamìnhnữathìkhôngvộigì.Mácótrứngkhông?-Không,mákhôngcòngà.-Chúngconkhôngmuatrứngvềchomávìsợmangđivỡ.Mácóthểđi

vaykhông?Mácóvẻlúngtúng.Tôimớivỡlẽrằngmávayquánhiềubậnrồi,bâygiờ

khónóivaythêm.Tôinói:-Thôi,đểconđimuathìhơn,cònmáởnhànhàobộtvớisữa.Muatrứng

đằnglãoSoquetphảikhôngmá?Conchạyđiđây.MábảoMattiabổcủi,nóbổgiỏilắm.

ĐếnquánlãoSoquet,tôimuamộttátrứng,lạimuathêmmộtthẻomỡ.Vềnhàthìbộtđãnhàosữa,chỉcòncóviệcđánhtrứngvàomàthôi.Đànhrằngbộtsẽkhôngkịpdậy,nhưngchúngtôiđóiquá,chờsaođược.Dùbánhlàmnhư thếăncóhơinặngbụng,haicáidạdàykhákhỏecủachúng tôicũngphớtđều.MáBarberinvừađánhbộtvừanói:-Này,conngoannhưvậymàcớsaochẳngbaogiờconnhắntinvềcho

mácả?Concóbiết rằngnhiềukhimá tưởngconchết rồikhông,vìmá tựnhủ: nếu Rémi còn sống thì chắc thế nào nó cũng viết thư về cho máBarberincủanóchứ?-NhưngmáBarberincủaconkhôngởmộtmình.Conbiếtmásẽkhôngtự

đọcđượcnhữngbức thưconviếtmàbêncạnhmácóôngbốBarberinmàconrấtsợ.Ôngấylàôngchủduynhấttrongnhà,ôngđãtỏquyềnhànhcủaôngtakhibánconvớigiábốnmươiphờrăngchomộtôngcụnhạcsĩ.-Rémi,đừngcónhắclàmgìnhữngchuyệnấycon!-Connhắckhôngphảiđểmàcathánmàđểchomáhiểuvìsaoconkhông

dámviết thưchomáthôi.Consợđểngườita tìmthấythìsẽbịbánđi lầnnữa,màconthìchẳngmuốnbánđitínào.Chínhvìthếmàkhiconmấtôngchủgiàcủacon,ôngấylàmộtngườitốt,concũngkhôngviếtthưchomá.-Ồ!Ôngnhạcsĩgiàấychếtrồià?-Vâng,vàconkhócôngcụrấtnhiều,bởivìconbiếtnhữnggìngàynay

vàcontựkiếmsốngđượclànhờôngấy.Saukhiôngcụquađời,concũngđượcnhữngngườitốtcưumangvàconlàmvớihọ.Nhưngnếuconviếtthưnóivớimá:“ConlàmvườnởkhuGlacière”thìeôngBarberinđếnbắtconmất!Hoặclàôngsẽđếnđòitiềncôngởnhữngngườitốtbụngấy,cảhaiviệcấyconđềukhôngmuốn.-Ừ,máhiểurồi.-Dùthếnào,convẫnnhớmávàmộtđôikhigặpchuyệnbuồnkhổ,con

vẫnthầmkêucứumá.Đếnkhiconđượctựdomuốnlàmgìthìlàmthìconvềhônmáđây.Khôngvềngay,đànhthế,vìcóphảimuốncáigìlàngườitalàmđượccáiđấyđâu,vảlạiconcómộtýđịnhkhôngdễgìthựchiện.Phảikiếmđủtiềntậubòthìmớicóbòđemvềchomáchứ,màtiềnthìnókhôngrơilộpbộpvàotúichúngconthànhnhữngđồngnămphờrăngtươitốt.Phảiđánhbaonhiêubảnđàndọcđường,bảnvuicó,bảnbuồncó,phảiđinhiều,phảiđổmồhôi,chịuthươngchịukhó,chịuthiếuthốnmọibề!Nhưngcàngvấtvảbaonhiêulạicàngsungsướngbấynhiêu,phảithếkhôngMattia?-Mỗitốilạiđemtiềnrađếm,khôngnhữngđếmchỗlàmrangàyhômđó,

lạiđếmcảsốđãcótừtrướcđểxemnógấpđôichưa!

-Chaoôi!Haithằngconquýhóa!Haithằngbémớingoanlàmsao!MáBarberinquấybộtđổlàmbánh,Mattiabổcủi,còntôivừakểchuyện

vừabàycốcđĩatrênbàn.Rồitôiragiếngmúcnước.Lúctrởvàothìchậuđãđầymộtthứbộtsềnsệt,màuvàngóngả,cònmáthìđangcọchảobằngmộtnùi rơm.Mattiabỏ từngquecủivàobếpđểnuôingọn lửahồng rấtđượmtrong lò.Ngồixổmbênbếp, conCapi theodõimọiviệcvớiđôimắt cảmkích;nóbịnóngquá, thỉnhthoảnggiơmộtchânlên,rồi lạiđổichânkhác,mồmkêukhekhẽ.Ánhlửachóichanglenvàonhữngxótối,mấyhìnhnhânintrênvảimànnổilênnhảymúa,nhữnghìnhnhânxưakiabaolầnlàmtôikhiếpsợnhữngkhitỉnhgiấcdướiánhtrăng.MáBarberinđặtchảolênbếp,lấydaoxénmộtlátbơgảyvàochảo,bơtan

ngay.Mattiabấtchấpnóngbỏngcúisáttrênchảoreo:“Thơmquá!”Bơreolíuríu,Mattiahét:“Nóhátkìa!Chaoôi!Tớphảiđệmđànchonómớiđược”.ĐốivớiMattiathìlàmcáigìcũngphảicónhạc.Nólấychiếcvĩcầmravà

nhẹnhàng, tỉ tênóđệmđànchokhúccacủacái chảo,khiếnmáBarberincườivang.Tuynhiêngiâyphútnàynghiêmtrọngquá,khôngphảilàlúcvuiđùa.MáBarberinvụcchiếcmôivàochậubột,múcmộtmôi:bộttrànchảyxuốngthànhnhữngsợichỉbạc.Máđổbộtvàochảo;bộtloangthànhmộtvạttrắng,cònbơthìtảnrachungquanhviềnmộtđườngmàuhung.Đếnlượttôichồm tới.MáBarberinvỗvàocánchảo rồi trở taymộtcái,máđãhắt cáibánh lên cao, làmMattia hoảng hốt. Nhưng không can gì! Ngao du trênkhôngtrungmộtthoáng,cáibánhlạirơivàochảo,lậttráilại,phơimặtvànglên trên.Tôivừakịpcầmcáiđĩa lên thìbánhđã trượtvàođĩa.ChiếcnàydànhchoMattia.Nóbịnóngbỏngcảtay,môi,lưỡi,họng,nhưnghềgì!Nóchẳng thèm nghĩ tới chuyện bỏng. Bánh đầy cả mồm, nó nói: “Chao ôi!Ngonquá!”Đếnlượttôichìađĩara,rồicũngbịnóngbỏngmồmbỏngmiệng.Nhưng

cũnggiốngnhưMattiatôiphớtlạnh.CáibánhthứbađãvàngvàMattiachìa tayra,nhưngconCapisủamột

tiếngdữdội:nóđòiphầnnó.Thế là côngbằng, chonênMattia traobánh chonó, khiếnmáBarberin

khôngbằnglòng,vìsaolạichochóănnhưngười?…Đểanủimá,tôigiảithíchchomárõconCapilàmộtconchóbiếtdiễntrò,vảlạinócũngcóđónggópvàosốtiềnmuabò.Ngoàira,nólàbạnnghềnghiệpcủachúngtôi,nóphảiănnhưchúngtôi,cùngvớichúngtôimớihợplẽ.Vảlạimáđãnóirằngmákhôngđộngtớibánhkẹpchừngnàocơnđóicủachúngtôichưadịuđi.Phảilâulắm,cơnđóinhấtlàsựháuăncủachúngtôimớidịuđi.Nhưng

mãirồicũngđếnlúchaichúngtôiđồngthanhtuyênbốnếumákhôngănvàimiếngthìchúngtôicũngkiênquyếtkhôngănthêmmộtchiếcnào.Vàthếlà

đếnlượttôi,rồiMattiamuốntựmìnhlàmbánhkẹp.Bỏbơ,đổbộtvàochảokhông khó, chỉ có cái khoản hắt chảo để cho bánh nhảy lên thì chúng tôivungtayquá.Tôiđưamộtchiếcvàotro,cònMattiahắtmộtchiếcnóngbỏnglêntaynó.Cuốicùng,khiđãvéthếtchậubộtthìMattiamuốnrasânxemconbòăn

uống ra sao.Và thế là khôngnghebàn tới bàn lui gì hết, nóđi ra, đểmáBarberinvàtôiởlạivớinhau:nóđãnhậnthấymáBarberinkhôngmuốnnóiđến“cáiviệccóquanhệvớitôi”ởtrướcmặtnó.Còntôi,chờđượcđếnlúcnày,khôngphảilàkhôngnóngruột,vàđúnglà

cáiviệclàmbánhkẹpnóhấpdẫnquánêntôimớigácđượcchuyệnkia.NếulãoBarberinđangởParisthì,theotôiđoán,làđểtìmcụVitalisđòi

tiềnthuêtôinhữngnămquáhạn.Tôithìchẳngdínhdánggìvàochuyệnấy.CụVitalischếtrồi,còntrảđượcgìcholãota.Còntôithìlãođâucóquyểnđòigìởtôi.Nhưngnếukhôngthểmoiđượctiềnởtôithìlãocóthểđòitôiphảitrảcáiconngườitôicholão.Tómđượctôi,lãolạiđemchomướn,aimướncũngđược,miễncứtrảcholãomộtmóntiền.ChínhlàtôiphảiquantâmđếnđiềuđóvàcóthểphảiquantâmrấtnhiềubởivìtôiquyếttâmlàmđủmọicáchchođếncùngmớichịukhuấtphụcuyquyềnlãoBarberinghêtởm!Nếucần,tôisẽđirakhỏiđấtPháp,tôicóthểsangItalievớiMattia,màcũngcóthểsangchâuMỹ,điđếntậncùngthếgiới!SuynghĩnhưthếtôitựdặnmìnhphảithậntrọngvớimáBarberin.Không

phảilàtôinghingờmá,máthânyêu.Tôibiếtrằngmáyêuquýtôibiếtbaonhiêu,máhếtlòngvớitôibaonhiêu!Nhưngmávốnsợôngchồng,tôiđãrõ!Nếutôithổlộquáđàvớimá,tấtvôtìnhmácóthểnhắclạivớilãoBarberin,khiếnlãocóthểđuổitheotôivàtómcổtôi.Nếuxảyranhưvậythìrõrànglàcũngvìtôimộtphần!Bởithế,tôiphảigiữý.Mattiađikhỏirồi,tôihỏimáBarberin:-Bâygiờchỉcònmávớicon,máhãychoconbiếtviệcôngBarberinđi

Parisvìsaolạiliênquanđếncon?-Hẳnchứ,mávuilòngnóilắm.-Vuilòngnói?–Tôithẳngthắnhỏi.Mákhôngnóitiếpmàracửanhìn.Khiđãyênlòng,mátrởlạivànụcười

trênmôi,máhạgiọng:-Hìnhnhưgiađìnhcontìmcon!-Giađìnhcon!-Ừ,giađìnhcon,Rémiạ.-Concógiađìnhư?Concógiađình,máơi,con,cáithằngbịbỏrơinày

màcũngcógiađình?-Chắcngườitakhôngcốýbỏconđâu,vìgiờđâyngườitađitìmconmà

lị!-Aitìmcon?Ôi!MáBarberinơi!Mánóiđinóiđi,convanmá!…Nhưngkhông,khôngcóthểnhưthế.ChỉcóôngBarberinôngấytìmcon

màthôi.-Ừ,đúnglàôngBarberinđitìmđấy,nhưngtìmchogiađìnhcon.-Không,ôngấy tìmchoôngấyđấy, tìmđểbắtcon lại,đểbáncon lần

nữa.Nhưngôngtakhôngbắtconđượcđâu.-Chaoôi!Rémicon,saoconnỡnghĩlàmánhúngtayvàocôngviệcấy?-Ôngtamuốnđánhlừamáđấy!-NàoRémi,hãytỏrabiếtđiềuđicon!Connghenhữngđiềumánóicon

đâyvàđừngcósợbóngsợgiónhưvậy.-Conđâucóquênđược!-Conhãynghemákểnhữngđiềuchínhtaimánghethấyđâyvàchắccon

sẽtin,phảikhông?Tínhtớingàythứhaitớiđâylàvừatrònmộttháng,hômấymáđương lụcđục trongbếp thìmộtngài tử tếvàonhà, lúcđó cóôngBarberinởnhà.Ôngkháchhỏivớigiọngmộtngườicólẽkhôngởvùngta:“Ôngphảichăng làôngBarberin?–Phải,chính tôi.–CóphảiôngđãbắtđượcmộtđứatrẻởParis,phốBreteuil,vàôngđãnhậnnuôinó?–Phải.–Thếbâygiờđứabéởđâu,mongôngchobiết.–Ngàicầnbiếtđểlàmgìthưangài?”.GiátôicónghimáBarberinnóidốithìđếnđây,nghecâutrảlờisốtsắng

củalãoBarberin,tấttôicũngtỉnhngộrằngmánghecáigìthìkểnguyênlạicáiấy.Mánóitiếp:-Conbiết rằngở trongbếp, có thểnghehết nhữnggì người ta nói với

nhaungoàinhà.Vảlạivì làviệccủaconnênmámuốnlắngtainghe.Lúcbấygiờ,mánhích lạigầnvàgiẫmphảimộtcànhcủi làmnógãyrắc.Ôngkháchhỏi:“Thếkhôngphảichỉcóhaita?–Đólàvợtôi.–Ởđâybứcquá!Nếuôngvui lòngthìchúngtađichơiđểnóichuyện”.Cảhaiôngđiravàđếnbabốntiếngđồnghồsau,ôngBarberinmớitrởvềmộtmình.ContưởngtượngxemmátòmòmuốnbiếtđếnthếnàocâuchuyệnôngBarberinvàcáingài,cólẽ làbốconđãnóivớinhau.NhưngôngBarberinkhôngchịunóihết.Ôngchỉbảoôngkiakhôngphảilàbốcon,nhưngôngtatìmconvìgiađìnhcon.-Thếgiađìnhconởđâu?Nóthếnào?Concóbốkhông?Cómẹkhông?Cũng như con, má hỏi ông Barberin những điều đó. Ông ấy bảo ông

khôngbiếtgìsất.RồiôngnóitiếplàôngsẽđiParisđểtìmcáiôngnghệsĩđãmướncon,ôngnàyđểđịachỉởphốLourcine,tạinhàmộtnghệsĩkháctênlàGarofoli.Mánhớrõcáitênấy,concũngphảinhớlấy!-Conđãbiết,mácứyênlòng.Từngàyrađiđếnnay,ôngBarberinkhông

tinchomábiếtgìthêmnữasao?-Không,chắclàôngấycònđangtìm.Ôngkháchđãchoôngấynămđồng

luivàng,tứclàmộttrămphờrăng.Móntiềnđó,cùngvớinhữngtãxinhđẹpđùmbọcconlúcbắtđượccon,chứngtỏchamẹcongiàusang.Khimáthấyconngồiởchỗkia,bêncạnhbệsưởi,mángỡrằngconđãgặpchamẹ,vìthếmàtưởngchúbạncủaconđâylàemcon.Vừalúcấy,Mattiađiquatrướccửa,tôigọinó:-Mattia!Bốmẹtaođitìmtao.Taocógiađình,mộtgiađìnhthựcsự,mày

ạ!Nhưng,lạchưa!Mattiakhôngcóvẻgìtỏrachianỗivuisướngvềniềm

phấnkhởicủatôicả.Bởivậy,tôithuậtchonónghecâuchuyệnmáBarberinđãkểvớitôi.

X.GIAĐÌNHCŨVÀGIAĐÌNHMỚIĐêmhômấytôingủít.Vậymàtrongnhữngnămgầnđây,biếtbaolầntôi

đã sướng rơn lênmỗi khi nghĩ tới được ngủ trên cái giường hồi nhỏ củamình.Trướckia tôi đãđượcnằm trênđóbaonhiêu tối, népvàomộtgóc,đánhmộtgiấcdàiđếnsáng,chănphủtậncằm.Vàcũngđãbiếtbaophenbắtbuộcphảingủngoàitrời.Màthanôi!Cóphảilúcnàotrờicũngtốtđâu.Biếtbaophencoquắpvìrétcóngbanđêmhoặclạnhbuốttrongsươngsớm,tôiđãnhớtiếctấmchănấmápấy!Đặtlưngxuống,tôingủngay,thấmmệtsaungàyđiđườngvàcảsaucái

đêmtrongnhàgiamnữa!Nhưngchẳngmấychốctôiđãthứcgiấcvàthếlàchongmắtsuốtsáng:tôibồnchồnquá,tôinônnóngquá.Ôi!Giađìnhtôi!Tronggiấcngủ, tôicũngnghĩđếncáigiađìnhấycủa tôi.Khoảnhkhắc

ngắnđượcyêngiấc,tôiđãnằmmơthấygiađình,bốmẹ,anhchịem.Vẻnvẹnmấyphútđồnghồ, tôiđã thấymìnhcùngsốngvớinhữngngườimìnhchưa từng biết, bây giờ mới gặp lần đầu. Một điều lạ, Mattia, Lise, máBarberin, bàMilligan, Arthur, đều là trong gia đình tôi, mà bố tôi là cụVitalis,cụđãsốnglạivàrấtgiàucó.Trongthờigianxacách,cụđãtìmthấyconZerbinovàconDolce,chứkhôngphảichúngđãvàomiệngsói.Tôinghĩrằngchẳngailạikhôngcólầnthấynhữngảoảnhquađóchỉtrongkhoảnhkhắcmìnhđãsốnghàngnămtrờivàđihàngvạndặm.Aiaicũngnhậnthấyrằngsaukhitỉnhdậy,nhữngcảmgiáctronggiấcmơvẫnđượcgiữmãnhliệtvà nồng nàn. Tôi tỉnh giấc…Và thế là tôi không ngủ lại được nữa. Rồinhữngcảmgiáccủaảoảnhcũngmờnhạtdần;thựctạilạixâmchiếmtâmtrítôivàkhiếntôicàngkhắckhoảithaothức.Giađìnhtôitìmtôi.Nhưngmuốngặpgiađình,tôiphảitìmtớichínhcái

lãoBarberinmàhỏi!Chỉmộtýnghĩđócũngđủgiảmniềmvuicủatôi.TôithìcứmuốnrằnglãoBarberinđừngcócandựvàohạnhphúccủatôi.TôicóbaogiờquênnhữnglờilãobảocụVitaliskhilãobánđứngtôichocụ.Vàtôiluônluônnhắclạichomìnhcáicâu:“Nhữngkẻnàonuôithằngbénàynhấtđịnhđượchưởngmộtmónbổnglớn.Nếutôikhôngtínhtoánđiềuđóthìdạigìgiữlấynó”.Điềuđó,từdạoấy,đãlàmchotôithêmghétlãoBarberin.ĐâucóphảivìtừtâmmàlãoBarberinđãnhặttôingoàiđườngphố.Cũng

lạikhôngphảivìtừtâmmàlãonhậnnuôitôi,màđơngiảnchỉvìtôiđượcbọctrongnhữngtấmtãđẹp,chỉvìmộtngàynàođólãosẽđượchưởnglợikhilãotrảtôichobốmẹtôi.Cáingàyấylạikhôngđếnsớmnhưlãomong,lão bèn bán tôi cho cụ Vitalis. Bây giờ lão lại muốn đem tôi cho bố tôichuộc.Vợchồngsaokhácnhauđếnthế!MáBarberinđâuphảivì tiềncủamà yêu quý tôi! Ôi! Tôi chỉ muốn tìm được cách nào để chính má, chứkhôngphảilãoBarberin,đượchưởnglợi!

Nhưng trăn trởmãi vẫn chẳng nghĩ ra được cách nào, tôi cứ luôn luônluẩnquẩnvớicáiýnghĩtuyệtvọnglàrồiđâychínhcáilãoBarberinấysẽdẫntôiđếnvớibốmẹtôi,chínhlãotasẽđượccảmơn,tặngthưởng!Nhưngcũngđànhphảiquaconđườngấythôi!Chẳngcòncáchnàokhác!Chỉcònlàởchínhtôi,saunày,khiđãgiàucó,tôisẽtỏrõtìnhcảmcủamìnhđốivớingườivợvàngười chồngđókhácnhaunhư thếnào.Rồiđâychính tôi sẽđíchthântrảơnmáBarberin.GiờđâythìtôicứphảinghĩđếnlãoBarberin,nghĩalàphảiđitìmlãovà

kiếmcho ra lão!Lãokhông thuộcvào loạinhữngôngchồngmỗibước rakhỏinhàcũngnóichovợbiếtmìnhđiđâuvànếucầncóthểtìmởđâu.MáBarberinchỉbiết làchồngbàhiệnnayđangởParis.Từngàylãorađi, lãochưahềgửimộtchữ,cũngchưahềnhắnnhủgìquamộtvàingười thợnềquayvềlàng.Lãođâucóquengiữnghĩatìnhnhưthế!Lãoởđâu!Lãotrúngụnơinào?Máchẳngbiếtchútgìđểcóthểgửithư

cho lão. Tuy nhiên cũng chỉ cần tìm đến vài ba quán trọ ở khu phốMouffetardmàmánhớ rõ tên,khôngquánnày thìquánkia, làcó thểgặpđượclão.VậythìtôiphảiđingayParisvàtựtôitìmlấyconngườiđươngđitìmtôi.

Tấtnhiêngiađìnhquảlàmộtniềmvuilớn,nhưngtrongnhữngđiềukiệnvàhoàncảnhmànóđếnvớitôi,niềmvuiấyđâuđãtrọnvẹn.Tưởngrằngchúngtôisẽđượcsốngmộtthờigianyêntĩnhvuisướngbên

cạnhmáBarberin,cùngMattiachơinhữngtròchơihồithơấu,thếmàngaysángmai,chúngtôiđãphảilênđường!TừnhàmáBarberin,đángratôiđivềphíabờbiển,tớiEsnandesthămchị

Étiennette.BâygiờđànhhoãnchuyếnđiấyvàkhôngcònđượcômhônchịÉtiennettetộinghiệptrướckiatốtvớitôivàtrìumếntôibiếtbao!Và lẽ ra sau khi gặp chị Étiennette, tôi phải đến Dreuzy, trong vùng

Nièvre,đểnóichoLisebiết tinanhvàchịcủaemrồi.BâygiờcũngđànhhoãnviệcđếnLisecũngnhưhoãnviệcđếnthămchịÉtiennette.Tôithaothứcgầnsuốtđêm,loayhoayvớitấtcảnhữngýnghĩtrên,lúcthì

lòngtựnhủkhôngthểmặckệchịÉtiennettevàemLise,lúctráilạinghĩrằngmìnhphảiđigấpđếnParis,càngsớmcàngtốt,đểtìmgiađình.Cuốicùngthìtôingủthiếpđi,chẳngdứtkhoátđượcgì.Cáiđêmấy,lẽralàmộtđêmsướngnhất,thìlạilàmộtđêmtrằntrọcnhất,

kémvuinhấttronghồiứccủamình.Sánghômsau,cảbachúngtôi,máBarberin,Mattiavàtôi,ngồibàncông

việcbên lòsưởiquanhngọn lửa trongsáng trênđóchúng tôihâmsữabò.Tôiphải làm thếnàobâygiờđây?Thế là tôikể lạinhữngnỗi thấp thỏm,

nhữngniềmbănkhoăntốihômqua.MáBarberinnói:-Conphải điParis ngay.Chamẹ conđang tìmcon.Conđừngnênbắt

ngườitanaychờmaiđợi,phảimaumangniềmvuivềchochamẹcon.Mátrởđitrởlạivớiýkiếnấy,đưaranhiềulýlẽđểbênhvựcnó.Nghemá

giảithích,tôithấylýlẽnàocũngxácđángnhưlýlẽnào.Tôinói:-ThếthìchúngconđiParis,đồngýnhưvậy.NhưngmàngượclạiMattiakhôngtánthànhcáchgiảiquyếtđótínàocả.

Tôibảonó:-CậucholàchúngmìnhkhôngnênđiParis,thếsaocậukhôngđưaralý

lẽ,nhưmáBarberin?Nólắcđầu.Tôitiếp:-Cậuthấymìnhkhổtâmthếnàythìcòndodựgìnữamàkhônggiúpđỡ

mình?Mãirồinóimớinói:-Mìnhnhậnthấyrằngcómớinớicũlàkhôngnên.Chotớinay,giađình

củacậulàLise,Étiennette,AlexisvàBenjamin.Chúngnóđềulàanhchịemcủacậuvàyêuthươngcậu.Thếrồimộtgiađìnhmàcậuchưabiếtbaogiờ,mộtgiađìnhmớixuấthiện.Giađìnhđóchưalàmđượccáigìchocậu,trừcái việcvứt bỏ cậungoài đườngphố.Thếmàđột nhiên cậu lại bỏnhữngngườiđãănởtốtvớicậuđểchạytheonhữngngườichưacóvẻgìlàtốtvớicậucả.Mìnhthấynhưvậykhôngcôngbằng!- Không nên nói rằng bố mẹ Rémi đã bỏ nó. – Má Barberin ngắt lời

Mattia.–Cólẽngườitađãbắtmấtconcủahọ,họvẫnthươngnhớnó,chờđợinóvàtìmkiếmnólâunaythìđúnghơn.-Cháukhôngbiết cái đó!Cháu chỉ biết rằngôngAcquinđãnhặt được

Rémingắcngoảiởxócửanhàông.Rồiôngđãchămnomnónhưconđẻ.VàAlexis,Benjamin,Étiennette,Liseđã thươngyêunónhưanhemruột thịt.Cháuchorằngnhữngngườiđónnóvềnuôicũngcóquyềnđượcnóquyếnluyếnnhưnhữngngườidùhữuýhayvôtìnhđãđểmấtnó.ỞôngAcquinvàcác conông, tình quyến cố là do tự lònghọ.Họ chẳnghề chịuơn gì củaRémicả.Mattianóinhữngcâuấymàkhôngnhìntôi,khôngnhìnmáBarberin,như

cóvẻgiậntôi.Tôikhổtâm.Nhưngdùcóbuồnlòngvìchêtráchđinữa,tôivẫncảmthấylýlẽcủanóvữngchắc.Vảlại,tôiđangởvàotìnhtrạngnhữngngườithiếuquyếtđoán,thườngngảvềphíaainóisaucùng.Tôiđáp:-Mattianóiphảiđấy!ChưagặpđượcchịÉtiennettevàLisemàđãđịnhđi

Paristhìlòngconkhôngkhỏiáynáy.-Thếcònbốmẹcon!–MáBarberinnănnỉ.Phảiquyếtđịnhthôi!Tôicốđiềuhòamọiviệc:-ChúngtasẽkhôngđếnthămchịÉtiennette,vìđườngvòngnhưthếxa

quá!VảlạichịÉtiennettebiếtđọcvàbiếtviết,chúngtacóthểviếtthưchochịấy.NhưngtrướckhiđiParischúngtasẽtạtquaDreuzythămLise.Nhưthếsẽchậmđimộtchútít,nhưngkhônglàbao.VảlạiemLisekhôngbiếtviết và chính là vì em trước hếtmà hồi nọmình đã vạch hành trình này.MìnhsẽnóichuyệnAlexisvớiem.CònchịÉtiennette thìmìnhsẽbảochịgửithưvềDreuzychomình.Nhậnđượcthư,mìnhsẽđọcchoLisenghe.-Tốtlắm.–Mattiamỉmcườiđáplại.Chúngtôiquyếtđịnhsángngàymaisẽlênđườngvàtôiđãdànhgầnmột

buổitrọnviếtthưdàichochịÉtiennettenóirõvìsaokhôngthểđếnthămchịnhưđãdựđịnh.Vàhômsau,lạimộtlầnnữatôiphảichịuđựngnhữngnỗibuồncủabuổi

chialy.Tuynhiên,lầnnàytôikhôngtừgiãChavanonnhưlầntrước,hồiđitheocụVitalis.TôiđượcômhônmáBarberinđànghoàngvàhẹnsẽtrởlạithămmácùngvớibốmẹtôi…Chúngtôicũngphảitừgiãcảconbòcáiđángyêu.Mattiaômcổnó,hôn

vàocáimõmnóđếnmươilầnchứkhôngít.Cólẽconbòthíchlắm:mỗilầnđượchôn,nólạithècáilưỡidàicủanóra.Thếlàchúngtôilạirađitrênconđườngvạndặm,lưngđeoxắc,conCapi

chạy trước lơn tơn. Chúng tôi rảo bước thật nhanh, hay nói cho đúng thìriêngtôinhiềukhisảinhữngbướcdài,khôngnghĩrằngchínhvìmìnhquámongmuốnchóngtớiParis.Theotôiđượcmộtlúc,Mattiabảonếucứđàấythìchẳngmấychốcsẽkiệtsức.Tôibènđichậmlại.Nhưngchẳngbaolâuchântôilạithoănthoắtbướcdồn.-Saocậuvộithế?-Đúngđấy!Đánglẽracậucũngphảivộilênchứ,vìgiađìnhmìnhcũng

làgiađìnhcậuthôi!Nólắcđầu.Tôi tủi thânvàbuồnrầu trướccáicửchỉấymàtôiđãnhận

thấynhiềulầntừkhinóiđếngiađìnhtôi.-Thếchúngmìnhkhôngphảilàanhemruộtthịtsao?-Ồ,giữachúngmìnhvớinhauthìnhấtđịnhlàthếrồi!Mìnhkhôngnghi

ngờgìcậuhết!Mìnhlàanhemruộtcủacậungàyhômnaycũngnhưngàymai.Điềuđómìnhtin,mìnhcảmthấyrõ.-Thếthìcòngìnữa?

-Nàynhé,tạisaocậulạimuốntớlàanhemvớianhemcủacậu,nếucậucóanhem?Tạisaocậumuốntớcũnglàconcủabốmẹcậu?-GiảsửchúngtavềLuccathìtớchẳngphảilàanhcủaChristina,emgái

củacậuhaysao?-Ồ,cáiđóthìhẳnrồi.-Vậysaocậu lạikhôngcó thể làanhemcủanhữnganhchịemcủa tớ,

nếutớcóanhchịem?-Vìsựviệckhônggiốngnhau!Nhấtđịnhkhôngphảinhưnhau!-Khôngphảinhưnhauởchỗnào?-Tớkhôngđượcbọctrongnhữngchiếctãsangtrọng!-Cáiđócólàmsao!-Làmsaolắmchứ!Nóquyếtđịnhtấtcả,cậucũnghiểunhưtớthôi!Bây

giờthìtớdámchắckhôngbaogiờcậuđếnLucca,nhưnggiálúcnàymàcậuđếnđóthìcậusẽđượcbốmẹtớlàdânnghèođóntiếp.Bốmẹtớsẽkhôngcóđiều gì phiền trách cậu vì bốmẹ tớ có lẽ cònnghèohơn cậu.Nhưngnếunhữngchiếc tã sang trọngnóiđúng,nhưmáBarberinnghĩvàchắchẳn làthế,thìbốmẹcậulàngườigiàucó,cólẽlàngườiquyềnquýcũngnên!Đãthếthìlàmsaohọrướcmộtđứatrẻkhốnkhổnhưtớđược!-Thếbảnthântớlàgìnếuchẳngphảilàmộtthằngkhốnkhổ?-Bâygiờthìthế,nhưngmaiđâycậusẽlàconcủabốmẹcậu!Còntớmãi

mãivẫnchỉlàthằngkhốnkhổnhưngàyhômnaythôi!Bốmẹcậusẽchocậuđihọc,sẽtìmthầychocậu.Còntớthìchỉcònbiếtmộtmìnhmộtbónglủithủitrênđườngvànhớtớicậucũngnhưcậusẽkhôngquêntớ,tớmongthế!-Chaoôi!Mattiathươngmếnơi,saocậulạinóinhưvậyđượcnhỉ?-Tớnghĩ saonói vậy, anhbạn ạ!Dođó tớkhông thểvui trọnvẹnvới

niềmvui của cậuđược.Vì thếnàyvà cũng chỉ thếnàymà thôi, là chúngmìnhsắpphảixalìanhau,màtớthìtrướcđâytớcứnghĩ,cứhìnhdung,hơnnữa,cứmơthấyrằngchúngmìnhluônluônởbênnhau,baogiờcũngnhưbaogiờ.Ồ!Khôngphảitrongtìnhcảnhnhưhiệnnaylànhữngnhạcsĩđầuđường xó chợ đâu,mà hai đứamình sẽ cùng học tập, sẽ trở thành nhữngnghệsĩthựcsự,biểudiễntrướcmộtcôngchúngđànghoàng,khôngbaogiờphảirờinhau.-Việcđósẽthựchiệnđược,Mattiaạ!Nếubốmẹtớgiàuthìbốmẹsẽgiàu

cảchocậucũngnhưchotớ.Bốmẹtớsẽchotớvàotrườngtrunghọcthìcậusẽđivới tớ.Chúng ta sẽkhôngxa rờinhau, chúng ta cùnghọcvớinhau;chúngtasẽcùngsốngvớinhaunhưcậumongmuốn,mongmuốnthathiếtkhôngkémcậu,cậunêntinthế!

-Tớbiếtcậumongmuốnthế,nhưnglúcđócậusẽkhôngquyếtđịnhđượccôngviệccủacậunhưbâygiờ!-Nàyhãynghe tớnóiđây:bốmẹ tớ tìmkiếm tớcónghĩa làbốmẹ tớ

quantâmđếntớ,cóphảikhông?Nhưthếlàbốmẹtớsẽthươngyêutớhoặcrồisẽthươngyêutớ.Đãthươngyêutớthìtấtkhôngtừchốinhữngđiềutớxin, và sẽ làm cho những người ăn ở tốt với tớ được sung sướng, nhữngngườiđãthươngyêutớkhitớbơvơtrênđườngđời,nhưmáBarberin,ôngAcquinchúngtasẽ lo liệuchoôngrakhỏinhàlao,mẹtớsẽđemLisevề,chođihọc,chữakhỏibệnh.Còncậu,cậusẽvàotrườngtrunghọcvớitớ,nếubốmẹtớchotớvàođấyhọc.Mọiviệcsẽdiễnranhưthếđấynếubốmẹgiàucó.Cậunênhiểu làvì cảhaiđứachúngmìnhmà tớ sẽ rấtvui sướngnếuđượcbốmẹgiàusang.-Còntớthìtớrấtvuimừngnếubốmẹcậunghèo!-Cậungốclắm!-Cólẽthế!Khôngnóigìthêmnữa,MattiagọiCapi.Đãđếngiờchúngtôinghỉchân

đểănsáng.Nóômconchóvànóinhưnóivớimộtngườicóthểhiểunóvàtrảlờinó:-NàybạnCapiơi,cóphảilàbạncũngmongchobốmẹRéminghèo,phải

không?Nghe thấy tên tôi,như thường lệ,conCapi sủamấy tiếngvuivẻvàđặt

chânlênngực.-Vớibốmẹnghèothìcảbachúngtalạitiếptụctựdo,muốnđiđâuthìđi.

Chẳngcómốiloâugìkhácngoàiviệclàmhàilòng“chưvịkhángiả”.-Gâu,gâu!-Vớibốmẹgiàuthìngượclại,Capisẽbịxuađuổirakhỏisân,ởcũi,cólẽ

cònbịxíchnữa.Xích rấtđẹpbằng thép,nhữngvẫn làxích,vì chókhôngđượcvàotrongcácphònglịchsự.TôicảgiậnMattiachútítvìnóđãmongchobốmẹtôinghèo,nókhông

tán thành cái điềumơướcmàmáBarberin đã khêu gợi cho tôi và tôi đãhứnglấyvộivàng,quátrọnvẹn.Nhưngmặtkhác,tôisungsướngnhậnravàhiểurõcáiđiềuđãlàmchonóbuồn:Vìtìnhbạnbè,vìsợphảixacách,chỉcóthếthôi.Giá không cần phải kiếm ăn hàng ngày thì dù có trái với ý muốn của

Mattia,tôivẫntiếptụcđimau.Nhưngphảibiểudiễnởnhữnglànglớntrênđườngđiđểcócáiăn!Trongkhichờđợinhữngngườichamẹgiàusangchiacủachothìhãybằnglòngvớinhữngđồngxunhỏcópnhặtđâyđótùymay

rủi!Bởithế,chúngtôiđãmấtnhiềuthìgiờhơnlàtôimongmuốn,đểđitừsôngCreuseđếnsôngNièvre,tứclàtừChavanonđếnDecize.Vảchăng,ngoàicáiănra,còncómộtlýdokhácbắtbuộcchúngtôiphải

kiếmđượccàngnhiềutiềncàngtốt.TôikhôngquênlờimáBarberin,khimáđinhninhrằngsaunàygiàusangtôicóđembaonhiêucủacảilàmchomásungsướngchobằngcáiviệc tôi làmvừaqua, trongcảnhnghèonàn.TôimuốnemLisecũngđượcvuilòngnhưmáBarberinvậy.ChắcchắnlàtôisẽchiacảnhgiàusangvớiLise,điềuđókhôngnghingờgìnữa.Nhưngtrướckhi giàu sang, tôimuốnbiếuLisemộtmónquà bằng tiền tôi làm ra,mộtmónquàcủabạnnghèo.Tôiđãmuamộtconbúpbêvàmộtbộđồlàmbếp.Maysaonhữngthứnày

khôngtốnnhiềutiềnquánhưconbòsữabiếumáBarberin.TừDecizeđếnDreuzy,chỉcònviệcrảochânbướcmàthôi.Vàchúngtôi

đãrảochânbước,bởivì,trừthịtrấnChâtillon,chúngtôichỉcóđiquanhữngthônxómnghèo,ởđóngườidânquêkhông thểbớtmiệngđểchiếucố tớinhữngnhạccôngkhôngcầnđểýtới.TừChâtillon,chúngtôiđidọckênhđào.Bờcâyxanhtốt,dòngnướclững

lờ,nhữngchiếc tambảncóngựakéo từ từ lướtnhẹ trênmặtnước.Tấtcảnhững cái đó gợi lại cho tôi cái thời sung sướng hồi xưa, khi cùng bàMilliganvàArthur trênchiếc thuyềnThiênNga, tôi cũngđãdạo trênmộtconkênhnhưvậy.ThuyềnThiênNgahiệnnayởđâu?Biếtbaolần,mỗikhiđiquahoặcđidọcmộtconkênh,tôiđềuhỏithămxemcóaigặpmộtchiếcduthuyềncócáimáihiênđặcbiệt,dosựsắpxếprấtlịchsựcủanó,khôngthểnhầmvớibấtcứchiếcthuyềnnàokhác.RấtcóthểbàMilliganđãtrởvềnướcAnhcùngvớichúbéArthurđãkhỏibệnh.Đólàđiềuchắcchắn,điềuđóđáng tincậyhơncả,vậymàvẫncứmỗi lần,men theobờkênhNièvrenày,hễthấytừxathấpthoángbóngmộtconthuyềncóngựakéo,tôilạilònghỏiphảichănglàthuyềnThiênNgađươngtiếnvềphíachúngtôi.Trờiđươngtiết thu,ngàyđiđườngcủachúngtôikhôngđếnnỗidàilắm

nhưvềhè.Chúngtôithườngtínhtoánđểkịpđếnnhữngxómlàngcóchỗănchỗngủtrướckhitrờitốihẳn.Tuythế,vàmặcdùchúngtôirảobướcđigấp,nhấtlàvàocuốiđộđường,khichúngtôiđếnDreuzythìtrờiđãtốimịt.ĐểđếnnhàbàcôcủaLise,chúng tôichỉviệcđi theoconsôngđào.Vì

ông chồng côCatherine làmnghề coi cốngnên ôngở nếp nhà ngay cạnhcống.Nhưvậychúngtôikhôngphảimấtthìgiờtìmkiếm.Chẳngmấychốc,chúngtôiđãtìmthấynếpnhàấyởcuốilàng,giữacánhđồngcỏcónhữngcâycao,đứngxatrônglơlửngtrongsươngmù.Điđếngầnnhàthìtimtôiđậpmạnh.Ngọnlửarựctronglòsưởisoisángcáicửasổvàthỉnhthoảnglạibùnglên,némtừngmảnhánhhồngrangoài,chiếusángđườngđi.

Đến sát ngôi nhà thì thấy cửa ra vào và cửa sổ đều đóng. Nhưng quakhungcửasổkhôngcócánhgỗ,cũngkhôngcórèm,tôinhìnthấyLisengồibênbànăn,bêncạnhcôem.Trướcmặtemmộtngườiđànông,chắclàchúem,ngồiquaylưnglạiphíachúngtôi.Mattianói:-Ngườitaănbữatối,mìnhđếnđúnglúcquá!Tôikhôngnói,chỉlấytaycảnnó,còntaykiathìkhoátbảoCapiđứngim

lặngđằngsauchúngtôi.Rồitôicởicâythụcầmra,sửasoạnđánh.Mattiathầmthì:-Ừ,ừ!Mộtbảndạtấu,ýkiếnhayđấy!-Khôngmàyđừng…!Đểmìnhtao!ThếrồitôibậtlênnhữngnốtđầutiêncủabàidâncavùngNaples,nhưng

khônghát,đểchokhỏilộ.TôivừađánhđànvừanhìnLise.Ngheđàn,Lisengẩngphắtđầulên,mắtemsángquắc.Tôicấttiếnghát.TứcthờiLisetừghếnhảyxuốngvàchạybổracửa.Tôivừakịptraocây

đànchoMattiathìLiseđãnằmgọntrongtaytôi.VợchồngcôCatherineđónchúngtôivàonhà.Côômhôntôirồiđặthai

bộthìadĩalênbàn.Tôiyêucầucôsửasoạnthêmmộtbộnữa:-Nếucôchophépthìcònmộtcôbạngáinhỏcùngđivớichúngcháu…Nóixongtôimởxắclấyconbúpbêra,đặtngồitrênchiếcghếcạnhghế

Lise.Liseđưamắtnhìntôi,cáinhìnlúcấy,tôikhôngbaogiờquênvàbâygiờvẫncòntrôngthấy.

XI.LÃOBARBERINNếutôikhôngvộiđiParisthìtôiđãởlạilâu,thậtlâuvớiLiserồi.Chúng

tôicóbaonhiêuchuyệnđểnóivớinhaunhưngcáingônngữchúngtôidùngthìquảlànóivớinhauđượcquáít.LisecầnkểchotôinghechuyệnemvềởDecizevàvềsựtrìumếncủacô

emvàchúem;côemđãsinhđẻnămbậnvàbâygiờchẳngcònđượcmụnconnào.ĐólàcáinạnchungcủacácgiađìnhtỉnhNièvre;ởđóngườimẹphảibỏconmìnhlạinhàđểlênParisởvú,vàtảcáchemănởtrongnhàvớicông việc của em, trò chơi và thú vui của em. Chỉ những đi câu cá, bơithuyềnvàchạynhởntrongrừngmàhếtthìgiờ,vìemkhôngđihọcđược.Vềphầntôi,tôicầnhỏiemcótintứcgìcủabốkhôngvàtôiphảikểcho

emnghenhữnggìxảyđếncho tôi từ lúcchia taynhau.Tôikểchuyện tôisuýtchếttronghầmmỏchỗAlexislàmviệc,chuyệnkhivềnhàtìmmẹnuôithì nghe nói gia đình đang tìm tôi và vì thế mà tôi không đi thăm chịÉtiennetteđượcnhưmongmuốn.Dĩnhiênlàtôinóinhiềuhơnhếtvềgiađìnhtôi,cáigiađìnhgiàusangcủa

tôi.TôinhắclạivớiLisenhữngđiềutôiđãnóivớiMattia,nhấnmạnhvềcáitriểnvọnggiàusangcủatôi:cáitriểnvọngấymàthựchiệnthìmọingườisẽsungsướng,bốem,cácanhemvàem–nhấtlàem–sẽđượcsungsướng.LiseđâuđãđượcsớmtừngtrảiviệcđờinhưMattia,vàcũnglàmaymắn

choem,cũngkhôngxuất thântừcái trườnghọcGarofoli.Emrấtsẵnsàngtinrằngnhữngkẻgiàusangthìchỉcómỗiviệclàsốngsungsướng,vàtiềnbạc làmột lá bùa, giống như trong truyện thần tiên, có phép làmngay ranhữnggìngườitaaoước.Chẳngphải làvìnghèothiếumàbốemđãphảinằmởnhàgiamvàgiađìnhemđãtantácđósao!Dùtôigiàuhayemgiàu,điềuđócóquanhệgì!Cuốicùngthìcũngnhưnhauthôi!Tấtcảchúngtasẽđượcsungsướng,vàemcũngchỉmongmuốnnhưvậy!Mọingườiđoàntụ,tấtcảsungsướng.Ngoàinhữngbuổichuyệntròtrêncống,giữatiếngnướcchảyxiếtquacác

cửatháonước,bachúngtôiLise,Mattiavàtôicònđidạochơiđâyđó.NóichođúngthìnămchứkhôngphảibavìôngCapivàcôbúpbêlúcnàocũngcómặt.ChudunướcPhápmấynămtrờivớicụVitalisvàmấythánggầnđâyvới

Mattia, tôiđãđặt chânđếnnhiềuquêxacảnh lạ,nhưng tôi chưahề trôngthấy cảnh vật nào lạ mắt như cảnh vật đang bày ra trướcmắt chúng tôi.Nhữngcánhrừngbaola,nhữngđồngcỏxanhrợnchântrời,rồinhữngnúiđá, những đồi, những hang động, những thác tung bọc, những đầm nướcphẳnglỳvà,trongthunglũngchậthẹp,consôngđàouốnlượnchảyđiêmả

giữahaidãyđồidựngdốc.Thật làđẹpđẽ.Chỉcó tiếngnướcchảyrì rầm,tiếngchimhótvàtiếnggióthanvãntrêncànhlá.Thựcrathìmấynămtrướcđây,tôicũngchothunglũngsôngNièvrelàđẹp.Kểracũngkhôngnêntintôimộtcáchmáymóc.TôichỉmuốnnóirằngởđâumàcóLisecùngđivớitôi,cùngnôđùavớitôithìởđócónhữngnétđẹp,nhữngvẻquyếnrũmàtôikhôngnhậnthấyởnơikhác,dùnhữngnơinàycóđượcthiênnhiêntôvẽhơnnhiều.Tốiđến,nếu trờikhôráo thìchúngtôingồi trướcnhà,hoặcbên lòsưởi

nếu samùdày đặc, và tôi gảy thụ cầm choLise nghe.Em thích thú lắm.Mattiacũngkéovĩcầmhoặcthổikènđẩy.NhưngLiseưathụcầmhơn,điềunàylàmtôiđắcýkhôngphảilàít.Trướckhichiatayđingủ,LiseđòinghedâncavùngNaples,vàtôihátchoemnghe.Nhưng, dù sao tôi cũng phải từ giãLise và phong cảnh nơi này để lên

giường.Cảnhbiệtlyđốivớitôilầnnàykhôngđếnnỗibuồnquá.Luônluônsaysưavớimộnggiàusang,tôihầunhưkhôngcòntinlàmìnhsẽgiàumàcứtưởngrằngmìnhđãgiàurồi,ướcgìđượcnấy,khôngnaythìmailàcóthểgiàungaytứckhắc.CâunóicuốicùngcủatôivớiLisetrướckhichiatay,hơnlànghìnlờigiải

thích,chứngtỏtôithậtthàsốngtrongảomộng.Tôinói:-Anhsẽđếnđónemtrêncỗxetứmã!VàLisetintôiđếnnỗiemvẫytayrahiệuvungroiquấtngựa.Chắchẳn

emtrôngthấycỗxe,cũngnhưtôivậy.Tuynhiên,trướckhixetứmãtừParisđiDreuzythìphảilếtbộtừDreuzy

đếnPariscáiđã.NếukhôngcóMattiathìtôichỉcómỗimộtmốilolàvượtđườngchomautới,ngoàira,kiếmđủbữathìthôi.Bâygiờthìcầngìphảivấtvảnữa!Bòmuarồi,búpbêcũngsắmrồi,miễnkiếmănquangàylàđượcchứbốmẹtôicầngìtôimangcủavề!Nhưng,nhữnglýlẽtôiđưarachẳnglaychuyểnđượcMattiatínào.Nóbắttôicứphảiđánhthụcầmvànói:- Kiếm được chừng nào thì hãy cứ kiếm! Chắc đâu ta đã tìm thấy lão

Barberinngay!-Trưakhôngtìmthấythìxếchiềucũngtìmthấy!PhốMouffetardcóphải

làvôtậnđâu!-ThếngộlãokhôngởphốMouffetardnữa?-Thìtađếnchỗởmớicủalão!-NgộnhỡlãotrởvềChavanonthìsao?Tấtphảiviếtthưcholãovàchờ

lão trả lời.Trong lúcđó thìchúng ta lấygìmàănnếukhôngcóđồngnàotrongtúi?ĐúnglàcậuchưahiểubiếtParis.

-Đếnnhàbốmẹtớrồithìchúngmìnhsẽăntốitươihơn.- Không phải mình không màng ăn tối khi đã ăn sáng đủ. Nhưng khi

khôngănsángvàcũngkhôngđượcăntốithìmìnhkhôngchịuđược,mìnhkhôngthíchthế.Thôihãycứlàmviệcđi,ynhưlàphảimuamộtconbòsữachobốmẹcậu.ÝkiếncủaMattiakhônngoanđáođể!Tuyvậy,phảithúnhậnrằngtôivẫn

khôngcahátnhiệttìnhnhưkhicầnnhặtnhạnhtừngxuđểmuabòchomáBarberinhaybúpbêchoLise.Mattiathanthở:“Saunàygiàusangthìmàylườiphảibiết!”ĐếnCorbeilthìchúngtôigặplạiconđườngmàchúngtôiđãđisáutháng

trước,khitừParischúngtôicấtbướcvềChavanon.Chúngtôivàocáinôngtrangmàgánhchúngtôiđãdiễnbuổihợptấuđầutiênchokháchdựlễcướikhiêuvũ.Đôi vợ chồngmới cưới nhận ra chúng tôi vàyêu cầu chúng tôiđánhđànchohọkhiêuvũlầnnữa.Họmờichúngtôiăntốivàchongủlại.Sánghômsau,chúngtôikhởihànhtừđóđểtrởvềParis.Tínhra,kểtừkhiởParisrađichođếnnayvừađúngsáuthángmườibốnngày.Nhưngngàytrởvềchẳnggiốngngàyrađitínào.Trờihômnayuámvà

lạnhngắt.Trêncaokhôngcómặttrời,haibênlềđườngkhônghoa,khônglá.Mặttrờimùahạđãlàmxongnhiệmvụvàsươngmùmùathubắtđầukéovề;từtrênchóptườnghoađinhhươngkhôngrơilênđầuchúngtôinữa,chỉcólákhôtrêncâyúavànglìacànhrụngxuống.Nhưngcóhềgìcáicảnhđấttrờiảmđạm!Chúngtôicómộtniềmvuisướngbêntrongkhôngcầnngoạicảnhkíchthích.Nóichúngtôithìkhôngđúng,thậtrachỉcómỗimìnhtôilàcósựhoanhỉtronglòng.Nghĩđếncảnhđượcngãvàolòngmộtbàmẹ,đíchlàmẹđẻcủamình,vàmộtôngchagọimìnhbằngcon,tôisungsướngđếnphátsốtlên.VềphầnMattia,thìcàngtiếngầnđếnParis,nócàngcóvẻâusầu,nhiều

khilùilũiđihànggiờkhônghérăngnóinửatiếng.Nókhôngnóivìsaonóbuồn,chonêntôicứngỡlàvìnósợphảixanhau.Bởithế,tôikhôngmuốnnhắclạilầnnữacáiđiềumàtôiđãnhiềulầngiảithích,nghĩalàchamẹtôikhôngthểnàocóýđịnhchiarẽhaiđứatôi.Chođếnkhigầntớivùngnhữngpháođàingoạivi,dừnglạiăntrưa,nómớithổlộnỗiloâucủanó.Nóngồitrênmộttảngđá,vừaănbánhmìvừanói:-SắpđặtchânvàoParis,cậucóbiếttớnghĩđếnaikhông?-Đếnaià?-Ừ,đếnai?ĐếnGarofoli!Lãođãmãnhạntùthìmớirắcrối!Khingườita

bảolãođitù,tớquênkhônghỏilàtùbaolâu.Chonêngiờphútnày,cóthểlàlãođãđược tựdo rồi,và lãođã trởvềchỗ trọcủa lãoởphốLourcine rồi

cũngnên.ChúngmìnhcầntìmBarberinởphốMouffetard,nghĩalàởchínhkhuphốcủaGarofoli,ngaycạnhnhàlão.Gìsẽxảyđếnnếutìnhcờlãogặpchúngmình?Lãolàchủtớ,làcậutớ,lãocóquyềnbắttớlạimàtớthìkhôngcócáchnàothoáttaylão.CậuđãtừngsợrơitrởvàotaylãoBarberin,hẳncậuhiểutớcũngsợrơitrởvàotayGarofolidườngnào.Chaoôi!Thươnghạichocáiđầucủatớ!Ấynhưngđauđầuthìđãthấmvàođâubêncạnhcáiđaulybiệt.Anhemtasẽkhôngđượcgặpnhau.Sựchiarẽvìgiađìnhtớsẽcòntànnhẫnhơnsựchiarẽbởigiađìnhcậubiếtmấy!ChắchẳnGarofolicũngmuốngiữcậuvàgiáodụccậutheokiểulãodạyhọctròlão,nghĩalàcókèmroivọt.Nhưngchắccậukhôngở,màtớ,tớcũngkhôngmuốncậulàmbạnvớitớtrongcảnhấy.Cậucóbịđánhđậpbaogiờđâu!Laotheoướcvọngcủamình,tôichưahềnghĩđếnGarofoli.Nhưngmấy

điềuMattiavừanóicóthểxảyrađượcquá!Khôngcầngiảithích,tôicũnghiểuchúngtôibịđedọanhưthếnào.Tôihỏi:-Thếcậumuốnthếnào?HaylàcậuđừngvàoParisvậy?-Tớ tưởng rằngnếu tớkhôngđi đếnphốMouffetard thì cũngđủ tránh

đượccáirủirobịlãoGarofolibắtgặp.-Ồ,thếthìcậuđừngđếnphốMouffetard,đểtớđimộtmìnhthôi.Chúng

mìnhhẹnbảygiờtốisẽlạigặpnhauởmộtnơinàođó!CáinơichúngtôihẹnnhaulàởđầucầuĐạigiámmục,vềphíaNhàthờ

ĐứcBà.Xếpđặtxong,chúngtôilạilênđườngvàothànhphố.Đến quảng trường Italie, chúng tôi chia tay nhau, bùi ngùi như thể sẽ

khôngbaogiờgặpnhaunữa.MattiavàCapiđivềphíavườnBáchThảo,còntôithìxămxămđếnphốMouffetard,khôngcáchquảngtrườnglàmấy.Từsáuthángnay,lầnđầutiênđimộtmìnhkhôngcóMattiavàCapibêncạnh,tôi thấy lòngnaonaokhóchịu.Tôi tựnhủkhôngnênđểchocảmgiácấylàmnảnlòngnhụtchí.KhôngphảitôiđangđitìmBarberin,đểrồiqualão,tìmthấygiađìnhcủatôilàgì?Tôi đã ghi tên và chỗ ở những chủ trọ của lãoBarberin vàomộtmảnh

giấy.Kểracũnglàthừa!Tôikhôngquênchútnào,têncũngnhưchỗở,vàtôi cũngchẳngphảingóvàogiấy:Pajot,BarrabaudvàChopinet.VàophốMouffetard,ngườiđầutiêntôigặplàPajot, trongcáiquánkhổchiếmtầngdướimộtngôinhàkhithuê.TôivàoquánkhámạnhdạnnhưnglạihỏithămôngBarberinvớigiọngrunrun.-Barberinnào?–Chủquánhỏi.-ÔngBarberinngườiởChavanon.Tôi tả hìnhdángBarberin, nói chođúnghơn là hìnhdángmà tôi trông

thấykhilãomớiởParisvề:mặtmũicộccằn,vẻngườikhắcnghiệt,đầuvẹo

trênvaiphải.-Khôngbiết!Ởđâykhôngcócáicủaấy!Tôicảmơnyvàđithêmmộtquãngđườngnữa,đếnnhàBarrabaud.Ngoài

nghềchứatrọ,anhnàycònkiêmnghềbánhoaquả.Tôicũnghỏinhưtrước.Vấtvảlắmhọmớichịuđểýđếntôi.Haivợchồngđềubận.Chồngthìđangdùngmộtcáigìnhưcáibaythợnềxénbộtdọnchokhách,mộtthứbộtnhãomàuxanh,màanhtagọilà“raudiếp”.Vợthìmảicãicọvớikháchhàngvềmộtđồngxutrảthiếu.Tôihỏiđihỏilạibalầncuốicùnghọmớitrảlời:-Àphải!Barberin…Hắnởđâyngàytrước,lâurồi,cáchđâybốnnămlà

ít!-Nămchứ!–Chịvợngắtlời.–Tôinhớcảhắncònnợtamộttuầntiền

trọ.Cáilãochếttiệtấybâygiờởđâu?Thìtôicũngchỉhỏicóthế!Tôiđira,ngánngẩmvàcóphầnnàolongại.

ChỉcóChopinetnữathôi.Nếuhắntakhôngbiếtgìráothìhỏiaibâygiờ?TìmBarberinởđâu?CũngnhưPajot,Chopinetlàchủquán.Khitôibướcchânvàogianphòng

ởđấyôngtanấunướngvàdọnănchokháchkhicónhiềungườingồiởbànăn.Chopinetđangcầmmôichanxúpvàobánhmìchokháchhàng.Tôihỏiôngta.-Barberin.–Ôngtađáp.–Hắnkhôngởđâynữa!Tôirunrẩyhỏitiếp:-Thếôngấyởđâu?-Ồ,cáiđótakhôngbiết!Mắttôihoalênthấyxoongchảonhảymúatrênbếp.-Bâygiờcháuphảitìmôngtanơinào?-Lãotakhôngđểđịachỉlại!Chắc lànỗi thấtvọngđãhiện lên trênmặt tôimộtcách rõ ràngvàcảm

độngđếnnỗicómộtôngkháchđangănởbàncạnhbếpgọitôihỏi:-CháubéhỏiBarberinlàmgì?Tôikhôngnóithật,khôngthểkểcâuchuyệncủatôi:- Cháu ở làng bên, làng ông ta, Chavanon ấy! Cháu mang tin của bà

Barberinlênchoôngta.Bàấybảocháuđếngặpôngtaởđây.Ôngchủquánnóivớingườivừahỏitêntôi:-NếuôngbạnbiếtBarberinởđâuthìhãymáchhộthằngbé.Chắclànó

khôngcóýgìlàmhạilãotađâu,phảikhôngchúbé?

-Ồ,thưaông,khôngạ!Tôilạihyvọng.-Barberin, hiện giờ hắn đang trọ ở khách sạnCantal, ở ngõAusterlitz.

Cáchđâybatuầnlãocònởđó.Tôicảmơnvàrađi.TrướckhiđếnngõAusterlitz, tôimuốnbiết tintức

GarofoliđểvềthuậtlạivớiMattia.ChỗnàyởngayphốLourcine.ChỉcầnđimấybướclàđếncáinhàtôiđãđếnvớicụVitalis.Cũngnhưlầnđầutôiđến,mộtcụgià,vẫncụgiàngàynọ,đangmắcnhữngtãráchlênbứctườngxanhbẩn trong sân.Hẳn là từ độ ấy đến nay, ông không ngừngmắc tã kia lêntườngnọ.-ÔngGarofoliđãvềchưa,thưacụ?–Tôihỏi.Ônglãonhìntôikhôngtrảlờivàbắtđầuho.Tôithấyphảitỏramìnhbiết

Garofoliởđâurồi,chứkhôngthìchảmoiđượcgìởcáiônglãonhặtgiẻấy.Tôilấyvẻthôngthạo,hỏi:-Hắntavẫncònởđấychứ?Chắclàhắntachánngấyrarồi!-Cólẽ,nhưngrồingàygiờcũngtrôiquathôi!-Trôinhưthếnàohắncũngcứthấychậm,chứkhôngthấynhanhnhưta!Câubôngđùalàmôngcụcười,vàthếlàlạinổimộtcơnhodữdội.Chờ

ônghếtho,tôihỏi:-Cụcóbiếtbaogiờhắntavềkhông?-Bathángnữa.Garofolicònởtùbatháng,Mattiacóthểthởphào!Trongvòngbatháng,

thếnàobốmẹ tôicũng tìmđượccáchkhôngcho lãobầughêgớmnàycóhànhđộnggìhạiđếncháulão…NếutôiđãbịthấtvọngcayđắngởnhàChopinetthìbâygiờtôilạitràntrề

hyvọng,tôiđitìmngaylãoBarberintạikháchsạnCantal.Khôngthểchậmmộtphút,tôixămxămđivềhướngngõAusterlitz,lòng

trànđầyhânhoanvàhyvọng.CólẽvìtinvuimàtôitrởnênkhoandungđốivớiBarberin.Suy cho cùng thì có lẽ lão ta cũng không đến nỗi độc ác như người ta

tưởng!Khôngcó lão,nhấtđịnh tôisẽchếtvìđói rétởphốBreteuil.Ừ thìđúnglàlãotađãcướpsốngtôitrêntaymáBarberinđembánchocụVitalisnhưngthậttìnhlãokhócóthểtrìumếnmộtđứatrẻmàtớilúcđólãochưahềnhìnthấy,vàlãolạirơivàocảnhtúngthiếu,nóthườngdễkhuyênngườitalàmbậy!Lãođươngtìmtôi,lãochúýđếntôi,vànếutôiđượcgặpbốmẹthìchínhcũnglànhờlão!Điềuđóđángđượctínhđếnhơnlàcáinỗioánhờn

nuôimãitronglòngtôitừngàytừbiệtChavanon,cổtaybịbàntaycụVitalisnắmchặt.Thếthì tôivẫnphảibiếtơnlão:nếukhôngthểquíyêutrìumếnnhưđốivớimáBarberin thì ít ra cũngphải coinhưmột tráchnhiệm theolươngtâmchứ!ĐibăngquavườnBáchthảothìtừphốLourcineđếnngõAusterlitzcũng

nhanhthôi.Chẳngmấychốctôiđãđếntrướckháchsạnmàthựcrachỉlàmộtcáinhà

trọtồitàn.Chủnhàlàmộtbàcụ,đầulắclư,tainghễnhngãng.Tôihỏicâuhỏiquenthuộc.Bàcụlấytayloarasautaivàbảotôinhắclại.Bànóikhẽ:-Giàhơinặngtai.-Cháu tìmôngBarberin,ôngBarberinngườiChavanonấymà!Ôngấy

trọởnhàcụ,cóphảikhông?Bàcụkhôngđáp,độtngộtđưahaitaylêntrời,khiếnconmèođangngủ

tronglòngbàtakinhhãinhảychoàngxuốngđất.bàkêu:“Ôithôi!Ôithôi”,rồinhìntôi,đầucànglắclưtợn.Bàhỏi:-Anhlàthằngbéchăng?-Thằngbénào?-Thằngbéxưaôngtatìm.Thằngbéxưaôngtatìm.Nghetiếngấy,timtôiđauthắt.Tôikêutolên:-ÔngBarberin!-MồmaôngBarberin,phảinóimồmaôngBarberin.Tôitựavàocâythụcầmchokhỏingã.Tôi nói to lên chobà cụnghe thấynhưnggiọng tôi đãnghẹnđi vì xúc

động:-Vậyraôngấychếtrồiư?-Đãtámhômrồi,ởbệnhviệnSaint-Antoine.Tôichếtđiếngngười,Barberinchếtrồi!Thếthìgiađìnhtôi,bâygiờtôi

làmsaotìmrađược?Màtìmkiếmởđâuchứ?Bàcụlạihỏitiếp:-Thếanhlàthằngbé?Thằngbémàôngtatìmđểtraotrảlạigiađìnhgiàu

cócủanó?Tôilạithấycóhyvọng.Tôibámriếtcâuấy.Tôihỏi:-Thếracụbiết?-Giàbiếtnhữngcáigìmàmồmaôngấyhồicònsốngkểchogiànghe:

ôngtabắtđượcmộtthằngbévànuôinấngnó,bâygiờcáigiađìnhmấtconmuốntìmcon,vàôngtađiParislàđểlùngkiếmnó.

-Nhưngcòncáigiađìnhđóbâygiờởđâurồi?Cáigiađìnhcủatôiđó?-Thế ra đúng anh là thằng ấy rồi, cóphải không?Ừ!Đúng là anh rồi!

Đíchthịlàanh!Vừalắclưcáiđầu,bàcụvừanhìntôi,tậnmắt.Tôikhôngthểđểchobàcụ

nhìnngắmnữa.-Vancụ,xincụnóihếtchocháunghe.-Thìgiàcònbiếtgìnữangoàinhữngcáigiàđãnóivớianh…à,vớicậu.- Cụ nói cho cháu nghe những gì ôngBarberin nói với cụ về gia đình

cháu.Thưacụ,cụđãthấycháubuồn,cháulo,cháubốirốinhưthếđấy,cụhãythươngcháu!Bà không đáp lại và lại đưa tay lên trời lần nữa. Bà kêu: “Rõ oái ăm

chưa!”Lúcấycómộtngườiđànbà,cóvẻlàngườigiúpviệc,đivàophòng.Tức

thờibàchủkháchsạnbỏtôiđểkểlểvớingườiấy:-Rõoáiămchưa!Cáianhbénày,cáicậumàchịthấyđó,làngườimàmồ

maôngBarberinnóichuyện.CậuấyđếnmàBarberinthìlạikhôngcònnữa.Rõoáiămchưa!-ÔngBarberinkhônghềnóigìvớicụvềgiađìnhcháuư?-Nóinhiều,hàngchụclần,hàngtrămlầnấychứ!Mộtgiađìnhgiàucó.-Giađìnhấyởđâu?Tênhọlàgì?-Ấyđấy!Barberinkhônghềnóinhữngcáiấyvớitôi.Cậuhiểuchứ,ông

tagiữbímật.Ôngtamuốnmộtmìnhlĩnhthưởng,cáiđóđúngthôi.Chảôngtalàmộtanhláucámà!Chaoôi!Phải, tôihiểu lắm, tôihiểucáiđiềubàcụnóiquáđi chứ!Tôi

hiểu rằng sống để dạ chếtmang đi,Barberin đãmang theo xuốngmồ cáiđiềubímậtvềgiađìnhdònghọtôi.Tôiđigầntớiđíchnhưthếchỉđểmàhỏngtuột.Hỡiôi,nhữngmộngđẹp,nhữngniềmtin!Tôilạihỏibàcụ:-Thếcụcóbiết cóngườinàođượcBarberinnói chobiếtnhiềuhơncụ

không?-Barberincódạigìmàthổlộvớiai!Ôngtađanghilắm.-Cụcóthấyngườinàotrongnhàcháuđếntìmôngấykhông?-Khônghềthấy!-Hoặccụcóbiếtmộtvàiôngbạn thâncủaông tađượcngheông takể

chuyệngiađìnhcháukhông?-Ôngtakhôngcóbạnbè!

Tôiômđầusuynghĩ.Nhưngnghĩmãicũngkhôngthấycódấuhiệugìcóthểmáchbảochomình.Vảchăngtôixúcđộngquá,bốirốiquánênkhôngthểnàosuynghĩcómạchlạc.Bàcụcũngnghĩngợimộthồilâurồinói:-Cólầnôngtanhậnđượcmộtphongthưbảođảm.-Thưtừđâuđếnthưacụ?-Tôikhôngbiết!Ngườiphátthưtraothẳngchoôngấy,tôikhôngtrông

thấycondấu!-Chắcchúngtacóthểtìmlạiđượcbứcthưấychứnhỉ?- Sau khi ông ta chết, chúng tôi có lục trong đồ đạc ông ta để lại. Ồ!

Không phải vì tọcmạch đâu,mà chỉ cốt để báo tin cho bà vợ.Chúng tôikhôngtìmthấygìcả.Ởbệnhviệncũngvậy,ngườitakhôngtìmthấygiấytờgìtrongáoquầncủaôngtacả!GiámàtrướckiaôngtakhôngnóimìnhởChavanonthìhẳnngườitakhôngthểbáotinchobàvợôngtabiết.-ThếmáBarberinđãđượcbiết?-Hẳnthế!Tôiđứnglặnghồilâu,khôngnóinănggì.Nóigì,hỏigìbâygiờ?Cóbiết

cáigì,họđềunóicảvớitôirồi.Màhọcóbiếtgìđâu!Lẽthường,họđãlàmđủmọicáchđểtìmhiểucáiđiềumàBarberincốgiấuhọ.Tôichàobàcụrồitiếnracửa.Bàcụhỏi:-Thếcậuđiđâuđấy?-Đivềvớibạncháu.-À,cậucómộtngườibạnà?-Vâng.-CậuấyởParis?-ChúngcháumớiđếnParissángnay.-Thếthì,nàycậu,nếucậuchưagiữchỗởkháchsạnnàothìcậucứviệc

lạiđây.Cậuởđâyrấttốt,tôicóthểnóikhoenhưvậykhôngngoa.Cáinhàtrọnàylàmộtnhàlươngthiện.Nênchúýlàthânnhâncậuđangtìmcậu,chonênkhichờmãikhôngđượctintứcgìcủaBarberin,tấtthếnàohọcũngđếnhỏiởđâychứcònchạyđâu!Nhưvậythìcậusẽcómặtởđâyđểđóntiếpgiađìnhcậu.Tiệnnhưthếđấy!Cònnếucậukhôngởđâythìngườitabiếttìmđâuchoracậu!Tôinóithếlàvìcậuthôi!Bạncậubaonhiêutuổi?-Nóbéhơncháuchútít!-Thửnghĩxem!Hai thiếuniênnhư thếđấy lạc lõnggiữaParisđôhội.

Tránhsaokhỏigặpnhiềungườixấu!Cónhữngkháchsạncónhiềungườikhôngtốtluitới!Khôngphảinhưởđâyđâu,ởđâythìthậtyêntĩnh!Cáikhu

phốnàybóbuộcphảithế!Tôicũngchẳngtinhẳnlàkhuphốnàyưayêntĩnh.Dùsaothìkháchsạn

Cantalcũnglàmộtkháchsạnthuộcloạibẩnnhấtvàtồinhấttrầngian.Tuyvậy,đềnghịcủabàcụcũngđángchúý.Vảlạikénchọnlúcnàylàkhôngphải lúc…Ở khách sạnCantal thì không phải trả nhiều tiềnmà hiện naychínhchúngtôicầnăntiêudèxẻn.Ồ!Cái thằngMattia thếmànónóichíphải!Nómuốn kiếm tiền trên con đườngDreuzy đi Paris.Nếu không cómườibảyphờrăngtronglưngthìnaybiếtxoaysởrasao!Tôihỏi:-Chohaianhemchúngcháuthuêmộtcáiphòng,cụlấybaonhiêu?-Mỗingàymườixu.Cóđắtkhôngnào?-Thếthìtốinaychúngcháusẽtrởlại!-Hãyvềsớmnhé,Parisbanđêmnguyhiểmđấy!Trướckhitrởvề, tôiphảiđếnnơihẹnđểgặpMattianhưngcònlâumới

đếngiờhẹn.Khôngcóviệcgìlàm,tôibuồnrầuđivềphíavườnBáchthảo,tìmmộtcáighếởnơivắngvẻmàngồi!Phảichăngcứhếtnạnnọđếnnạnkia, tôiphảinếmchođủmùiđaukhổ?Phảichăngmỗikhi tôivừavới taynắmcànhcâyđểcóthểngồivữngchãi thìcànhcâygãyrắcdưới tay, làmchotôingãxuống?Cứmãinhưthế!LãoBarberinchếtđúngcáilúctôicầnđếnlãothìquảlàdocáisốkiếpcủatôinóxuinên.Vàcũngdosốkiếpcủatôixuikhiếnchonêngặpphảilãolàconngườihámlợi,lãogiấubiệttênhọvàchỗởcủangườiđãủytháccholãolùngkiếmtôi,ngườiđócólẽlàchatôi.Tôiđangngồiởmộtxódướibóngmátcủamộtcâyxanhtốt,ứanướcmắt

màsuynghĩnhưvậy, thìcómộtgiađìnhnhỏđiđến:mộtôngvàmộtbà,theosaulàthằngbékéochiếcxecon,đếnngồiởmộtchiếcghếtrướcmặttôi.Họgọiđứabé.Đứabébỏxera,danghaitaychạyđếnvớibốmẹ.Ngườichaômnóvàolòng,đặtnhữngcáihônrấtkêulêntócnó.Xongôngtraonóquachobàmẹ,bàcũnghônnónhiềulần,cùnghônởmộtchỗ.Đứabécườigiòntan,khumkhumđôibàntayxinhxẻobụbẫmvỗvỗvàomábốmẹnó.Trước cảnh hạnh phúc gia đình ấy, bất giác nướcmắt tôi tuôn rơi. Tôi

chưađượchônhítnhưthếbaogiờvàliệutôicóhyvọngđượchônhítnhưthếbaogiờkhông?Tôibỗngnảyraýđịnh.Tôilấythụcầmgảynhènhẹmộtbài“van”cho

thằngbénghe.Nónhịpnhịpđôichânbéxíucủanó.Ngườibốđếnbêntôi,đưachotôimộtđồngbạc.Tôilễphéptừchối:-Thưaông,không,cháukhônglấy,xinôngvuilòng.Ôngđểchocháucái

thúđượclàmvuigiâylátchoembéconông,emkháuquá!

Ông khách chăm chú nhìn tôi.Nhưng giữa lúc ấymột người gác vườnđến.Mặcnhữnglờiphảnkhángcủaôngkhách,ngườigácvườnralệnhchotôiđirangay,nếukhôngmuốnngồitùvìtộichơinhạctrongcôngviên.Tôiquàngđànlênvairồirađi,thỉnhthoảnglạingoáicổnhìnhaiôngbàấy.Họtrôngtheotôi,bùingùi.CũngvẫnchưatớigiờhẹnđếncầuĐạigiámmụcđểgặpMattia,tôithẫnthờtrênbờsông,ngắmdòngnướcchảy.Đêmđến,đènkhisánglên.BấygiờtôimớiđivềphíaNhàthờĐứcBàcó

haingọn tháp inbóngsẫm trênnền trờiđỏ rựcđằngTây.Đếnđó, tôi tìmđượcmộtchỗvàngồixuốngkhoankhoái,vìhaichân tôi rời rãnhưđãđimộtđộđườngquáxa,vàtôitrởlạivớinhữngsuynghĩphiềnnão.Chưabaogiờtôicảmthấymìnhrãrời,mệtmỏinhưthếnày.Ởtôi,chungquanhtôi,thảyđềuảmđạm.TrongcáiđôthànhParisbátngát,sángtrưng,ồnàovàhốihảnày,tôilạicàngcảmthấybơvơhơnbấtcứlúcnàongaygiữađồngkhôngmôngquạnhhoặctrongrừngrậmâmu.Kháchquađườngthỉnhthoảngngoảnhlạinhìntôi.Nhữngđốivớitôi,sự

tòmòhoặclòngthươngcảmcủahọnàocónghĩalýgì!Tôiđâucótrôngchờsựcámcảnhcủanhữngkẻbàngquan!Chỉcònmộtcáchgiảiphiềnlànhẩmđếmnhữngtiếngchuôngbuôngrơi

quanhtôi.ThếlàtôilạitínhtoánxemcònphảichờđợibaolâunữamớilấylạisứclựcvàdũngkhítừtìnhbạncủaMattia!Nghĩrằngmìnhsắpđượcgặpđôimắtdễthương,dịuhiềnvàtươivuicủanó,tôiphấnchấnlênnhiều.Vàokhoảnggầnbảygiờ,tôinghethấymộttiếngsủamừngrỡ.Ngaysau

đómộtvậttrắngtừtrongbóngtốilaođếnphíatôi.TôichưakịpnghĩrathìconCapiđãnhảylênđùitôi,liếmlấyliếmđểhaibàntaytôi.Tôiômnó,hônlênmũinó.Phútsau,Mattiaxuấthiện.Từxa,nóđãkêulên:-Thếnào?-Barberinchếtrồi!Nórảochânchạylênđểchóngđếnbêntôi.Bằngmấylờivộivã, tôikể

chonónghetôiđãlàmgìvàbiếtđượcnhữnggì.Nóbuồnlắm,điềuđókhiếntôicảmthấydễchịu:tôinghiệmrằngmặcdùMattialonếutôitìmthấygiađình tôi thì nó chẳng gặp hay gì cả,mặc dù thế, nó vẫn thành tâmmongmuốntôitìmgặpđượcbốmẹ.Âuyếmvàtrìumến,nócốanủitôi,nhấtlàthuyếtphụctôikhôngnênnảnchí:-BốmẹcậuđãtìmđượcraBarberinthìnaysẽlongạikhikhôngthấytin

tứcgìvềlãotanữa.ChonênhọsẽtìmhiểuxemcóviệcgìxảyđếnvớilãovàtấtnhiênhọsẽđếnkháchsạnCantal.Thôi,tatớikháchsạnCantalđithôi.Bấtquáchậmmấyngày,thếthôi!Bàcụcócáiđầulắclưcũngnóivớitôinhưthế,nhưngcũngvẫnnhững

lờiấymàMattianóithìtácdụnghẳn.Hiểnnhiênđâychỉlàvấnđềchậmtrễchútítthôi.Thếmàmìnhđãđâmphiềnmuộnvàchánnản,thậtlàtrẻcon!Thấytrongngườibìnhtĩnhhơn,tôibènthuậtchoMattiangheđiềutôibiếtđượcvềGarofoli.Nóreolên:-Cònbathángnữa!Thế lànónhảymộtđiệuvũởgiữađườngphố,vừanhảyvừahát.Bỗng

dưngnódừnglạivàđếnbêntôi:-Rõthậtlàgiađìnhđằngnàyvàgiađìnhđằngấykhácnhauquálắm!Cậu

mấtgiađình,cậurầurĩ.Mìnhmấtgiađình,mìnhhátvang.-Một ông cậu, đâuđã là gia đình!Ýmìnhmuốnnóimột ông cậunhư

Garofoli. Chứ giả thử cậu mất em Cristina của cậu thì cậu có nhảy múakhôngnào?-Chaoôi!Đừngnóidại!-Đấy,thấychưa!ChúngtôimentheobờsôngđểđiđếnphốAusterlitz.Khôngmờmắtvì

xúcđộngnữa,bâygiờtôimớithấysôngSeinebanđêmcóánhtrăngthậtlàđẹp: trăng rằm rọi ánh sáng xuốngmặt nước sáng rõ nhưmột tấmgươngmênhmôngvàdiđộng,rắcnhữngvảybạcsóngsánhđóđây.KháchsạnCantallàmộtkháchsạnlươngthiện,nhưngkhôngphảilàmột

kháchsạnđẹp.Chúngtôiđượcxếpvàomộtbuồngconápmái,chậtđếnnỗikhimộtđứađứngthìmộtđứaphảingồitrêngiường.Tôikhôngthểkhôngnghĩrằngđâuphảitrongmộtgianphòngthếnàymàtôihyvọngđượcnghỉlưng!Vànhữngtấmchăntrảigiườngbằngvải thôiđãngảmàucháolòng,sánhsaođượcnhữngtấmtãđẹp,biếtbaolầnmáBarberinđãtảchotôibiết!MiếngbánhmìtrátphomátItalie,màngườitadọnchochúngtôiăntối,thậtkhácxavớibữatiệcthịnhsoạntôidựđịnhthếtMattia.Nhưngđãmấtđiđâu!Chỉcầnchờítlâuthôi.Tôingủthiếpđivớiýnghĩấy.

XII.TÌMKIẾMSánghômsau,việcđầutiêncủatôilàviếtthưchomáBarberintinchomá

rõnhữngđiềutôimớiđượcbiết.Đốivớisứccủatôi,đâykhôngphảilàmộtcôngviệcnhỏ.Aiđànhlòngnóicộclốcvớimárằngchồngmáđãquađời.Máyêumến“anh Jérôme”củamá.Mávớiôngấyđãănởvớinhaumấychụcnămnay,nếumìnhkhôngchiasẽnỗiđaubuồnvớimáthìsẽphiềnlòngmá.Hìhụcmãi,cuốicùngtôicũngviếtxongláthư.Suốtthư,tôicứnhắcđi

nhắclạilàtôithươngmá.Tấtnhiêntôicókểchománghesựthấtvọngvừaquavànhữnghyvọnghiệnnaycủatôi.Nóichođúngthìchỉviệcnàylàtôinóiđếnnhiềunhất.TôinhờmátinngaychotôibiếtnếumáđượcthưcủagiađìnhtôigửihỏitintứcôngBarberin,nhấtlàcầnnhớgửiđịachỉđếnchotôi:gửiđếnkháchsạnCantal,ởParis.Xongnhiệmvụấy, cònmộtnhiệmvụ thứhainữađốivớiôngbốLise.

Nhiệmvụ này cũngkhókhăn khôngkém.Khi ởDreuzy, tôi nói vớiLiserằnghễđếnParis,lầnđiphốđầutiêncủatôilàđithămôngbốemởnhàlao.Tôigiảithíchlànếuchamẹtôimàgiàucónhưtôitintưởng,thìtôisẽxintiềntrảnợchobácAcquin;nhưvậy,tôiđếnnhàlaochỉđểgiảiphóngchobácvàđưabácđivớitôithôi.Việcnàynằmtrongchươngtrìnhnhữngniềmvui tôi đã vạch sẵn cho mình. Trước tiên là bác Acquin, sau đến máBarberin,rồilầnlượtđếnLise,Étiennette,Alexis,Benjamin.VềphầnMattiathìtấtnhiêntôiđượccáigì,nóđượccáiấy,vàhạnhphúccủatôisẽlàmnênhạnhphúccủanó.Thếmànayphảitaykhôngmàđếnnhàlaomớichánnảnlàmsao!ĐếngặpbácAcquinmàvẫnbótaynhưngàytừgiãbác,khônggiúpđượcgì,khôngđềnơnđápnghĩa.CũngmaylàtôicónhữnglờiâuyếmvànhữngcáihônmàLisevàAlexis

traogửiđểmangđếnchobác.Niềmvuisướngcủangườichachắcsẽxoadịunỗiânhậntronglòngtôivàtôicũngđượchởidạvìđãgiúpôngđượcnhiềuít, trongkhichờcơhộilàmhơn.Mattiathíchxemnhàtùquánênđitheotôi,vảlạitôicũngmuốnchonóbiếtmặtngườitronghainămtrờiđãcoitôinhưcon.BâygiờtôiđãbiếtcáimẹolàmthếnàođểvàonhàlaoClisy,nênchúngtôikhôngphảiđứngtrơravàchờđợirấtlâutrướccổnglớnnhưlầntrướcnữa.NgườitachochúngtôivàophòngđợivàlátsauthìbácAcquinđến.Từ

bụccửa,bácđãdangtayrađóntôi.Bácvừaômvừanói:-Ôi!Cáithằngbéngoan!ThằngcháuRémitrunghậu!Tôi báo tin vềLise vàAlexis ngay.Rồi khi tôimuốn bày tỏ vì sao tôi

khôngthểđếnchịÉtiennettethìôngnói:

-Thếbốmẹcháu?-Bácbiếtchuyệnrồisao?Bácnóirằngcáchđâynửatháng,Barberincótìmđếnbác.-Lãotachếtrồi.–Tôinói.-Taihạichưa!Bácnói cho tôi biết vì saoBarberinđến tìmbácđểhỏi tin tức tôi: đến

ParisthìBarberintớinhàGarofolivàtấtnhiênlàkhônggặphắnta.Lãobènđirấtxa,vềtậntỉnhcócáinhàlaođanggiamhắn,đểhỏivềtôi.TênnàycholãobiếtsaukhicụVitalismấtđi,thìtôiđượcmộtngườitrồngvườntênlàAcquin đem về nuôi. Barberin bèn trở về Paris đến khu Glacière, ở đấyngườitacholãobiếtngườitrồngvườnấyhiệnđangbịgiamgiữởClisy.LãođếnnhàlaovàbácAcquinnóicholãobiếttôiđichudunướcPhápnhưthếnào,chonên,dùbâygiờkhôngbiếtrõtôiởđâu,nhưngđếnmộtlúcnàođó,nhấtđịnhtôisẽghélạithămmộttrongnhữngđứaconbácấy.Bởithế,chínhtay bác Acquin đã viết mấy lá thư cho tôi và gửi đến Dreuzy, Varses,EsnandesvàSaint-Quentincùngmộtlúc.TôikhôngnhậnđượcthưbácgửiđếnDreuzychắclàvìtôiđirồithưmớiđến.Tôihỏi:-ThếBarberincónóigìvớibácvềchamẹcháukhông?-Không!Chỉnóitíchút,chảcóíchlợimấy.Lãonóichamẹcháuđãdò

hỏiphòngcảnhsátkhuInvalidesvàbiếtrằngđứabébịvứtbỏởphốBreteuilđãđượcmộtngườithợnềnhặtvềnuôi.HọđếntìmcháuởnhàlãoBarberin.Khôngthấycháuhọđãnhờlãolùngkiếmgiúphọ.-Lãokhôngnóitêncủachamẹcháu,khôngnóigìvềquêquáncháuhay

sao?-Báchỏithìlãobảođểrồisẽnóichuyện.Bácchẳngbuồnnhắclại.Bác

hiểurằnglãotagiấukỹtêntuổibốmẹcháuchỉvìlãosợkhôngđượchưởngmộtmìnhtấtcảmónthùlaolớnnhưlãomongmuốn:chẳnglàbáccũngcónuôinấngcháunêncáilãoBarberinấytưởnglàbácmuốnđượcđềncông.Vì thế,bác tiễn lãorangayvà từđókhôngthấy tămhơi lãođâunữa.Báckhôngngờlãođãquađời.Hóaracóchamẹmàvìsựtínhtoáncủalãokeobẩnấythànhracháuchẳngbiếtchamẹcháulàai,ởđâu!Tôibàytỏniềmhyvọngcủachúngtôi.Bácchorằngtintưởngnhưthếlà

phảivàviệnranhiềulýlẽxácđángđểkhuyếnkhíchtôi:-BốmẹcháuđãmoilãoBarberinởtậnChavanonra,rồiBarberinlạitruy

raGarofolivàtìmrađượccảbácởđâynữa,thìtấtngườitasẽtìmthấycháuởkháchsạnCantalthôi!Hãyởđấymàchờ!Những lời lẽ ấy khiến tôi cảm thấy dễ chịu và trở lại vui vẻ. Tôi nói

chuyệnLise,Alexisvàchuyệntôibịvùitronghầmmỏ.Khitôikểhết,bácthanthở:-Cáinghềsaomàhiểmnghèothế!MàthằngAlexislạilàmcáinghềấy

mớitộichứ!Chà!Hồinótrồngyênchithìsungsướnghơnbiếtbaonhiêu.-Thờiấyrồisẽtrởlại,bácạ!-Ơntrờimàđượcnhưcháunói,cháuRémiyêumếnạ!Lưỡitôingọnguậymuốnnóirằngkhônglâunữabốmẹtôisẽvậnđộng

chobácratù.Nhưngtôikịpnghĩrằngkhôngnênkhoetrướcnhữngđiềutốtmìnhđịnhmanglạichongười ta.Tôichỉnóikhôngbao lâunữabácsẽrakhỏinhàtùvàconcáisẽquâyquầnbênbác.Khirađường,Mattianói:-Trongkhichờđợicáigiờphút tốtđẹpấy,mìnhcóýkiến làchúng ta

khôngnênbỏphíthờigian.Phảikiếmtiềnđi!-Giáthửmấyhômtrước,dọcđườngchúngtakhôngdànhnhiềuthìgiờ

kiếmtiềnnhưthếthìhẳnchúngtađãđếnPariskịpchogặplãoBarberin.-Cáiđóđúng!Làmchocậuđếnchậm,tớđãtựtráchmìnhbaonhiêurồi,

cậuđừngtráchtớnữa!-Tớcó tráchmócgìcậuđâu,Mattia thânmếnạ!Tớcamđoanvớicậu

nhưthế.Khôngcócậu,làmsaotớmuađượcconbúpbêchoLise?Khôngcócậu, hẳn lúc này chúngmình phải vất vưởng trên vỉa hè thành phố Paris,khôngcómộtđồngxunàođểnuôimiệng.-Đãthếthìthếnàynhé:cậuđãchocáiviệctớmuốnlàmchocótiềnlà

phải thì giờ đây ta hẵng cứ coi là phải.Vả chăng, chúngmình có việc gìđánglàmhơnlàcahátvàbiểudiễncáichươngtrìnhcủađoànta.Cònnhưdạochơiđâyđó,thìtahãychờkhicậucóxengựa,đỡmệthơn.Gìchứ,ởParisthìtớcoinhưởnhàvậy,tớbiếtrõchỗnàolàchỗhời.Mattiaquảbiếtrõnhữngchỗkiếmratiền,nhữngquảngtrường,nhữngsân

họpđặcbiệt,nhữnghiệucàphê,chonêntốihômđó,trướckhiđingủchúngtôiđếmlạisốtiềnthuđượcthìthấynhữngmườibốnphờrăng.Thếlàkhisắpđingủ,tôinhớlạimộtcâuquenthuộccủacụVitalisnóirằngcủacảichỉđếnvớingườikhôngcầnđếnnó.Thuđượckháthếnàyhẳnlàdấuhiệubốmẹtôisắpđến,chỉngàymộtngàyhai,vìchínhtôikhôngcầntiềnnữa,tiềnmớiđổxôvềnhưvậy.Tôitinchắcởlinhtínhcủatôinênhômsau,tôisẵnsàngnằmỳởkhách

sạn,nếuMattiakhôngthúcéptôidậyđi.Nólạibắttôiđàn,tôihát,vàngàyhômđó,chúngtôilạithumườimộtphờrăng,Mattiavừacười,vừanói:-Takhôngtrởnêngiàucónhờcủacảicủabốmẹcậuthìtựtayta,vớisức

ta,tacũngsẽlàmnêngiàucóđượcđấy!Mànhưthếthìtuyệt!

Bangàytrôiquanhưthếmàvẫnkhôngcógìmớilạxảyđến.Ngàynàochịgiúpviệcởkháchsạncũngchỉtrảlờitôimộtcâu,nhưmộtđiệpkhúcbấtdiệt:“KhôngcóaihỏiôngBarberincảvàtôicũngkhôngnhậnđượcthưnàogửichocậuhoặcchoôngta”.Mãiđếnngàythứtưchị tamớiđưachotôimộtphongthư.ĐólàthưtrảlờicủamáBarberindománhờngườitaviết.Thưmánóirằngmáđãđượcbáotinchồngmámấtvàtrướcđóítlâu,mácónhậnđượcthưcủaôngấy.Cáithưđócónóiđếntungtíchgiađìnhtôi,mánghĩrằngnócóthểgiúpíchchotôinênmớichuyểntheotôi.Mattiareo:-Maulên,maulên.MauxemthưcủalãoBarberinđi!Tôimởphongbì,tayrunrun,lòngnhưthắtlại:“Tôiđangnằmviện,ốmnặnglắm,cólẽkhôngquakhỏi.Giátôicóđủsứcthìtôikểchounónghetôilâmbệnhnhưthếnào.Nhưngkểchẳngíchgì,tốthơnlàđingayvàocôngviệcgấprútnày.Tôiviếtthưchounócốtđểdặndòunó,nếuchẳngmaytôicómệnhhệnàothìunóphảiviếtthưchocácôngGrethvàGalley,côngviênGreen,quántrọLincoln,ởLondres.HọlànhữngngườithừabiệnđượcủynhiệmlùngtìmRémi.Unónóivớihọrằngchỉcóunólàbiếttungtíchthằngbévàunónhớđòitiềncôngchoxứngđángđểunócóchútdưdậtmàsốngnoấmtronglúctuổigià.MuốnbiếtRémibâygiờthếnàothìunócứviệcgửithưhỏilãoAcquin,trướclàmnghềtrồngvườn,bâygiờbịtùtạinhàlaoClisyởParis.Thưtừ,unónhờchaxứviếttất,chứtrongcôngviệcnàyđừngcótinai.Khinàounóbiếtchắctôiđãchếtrồithìchừngđó,làmgìhãylàm.Tôihônunólầncuốicùngđây.Barberin.”TôichưađọchếtcâucuốithìMattiađãnhảychoànglên,hét:-ĐiLondresđithôi!Tôiđangcònngạcnhiênvềnhữngđiềutôivừađọcnênchỉđưamắtnhìn

Mattia,khônghiểunónóigì.Nótiếp:-Trong thư, lãoBarberin chẳngbảo rằngnhữngngười thừabiệnngười

Anhđượcủynhiệmlùngtìmcậulàgì!CáiđócónghĩalàbốmẹcậucũnglàngườiAnh,phảikhôngnào?CậukhôngthíchlàngườiAnhà?-Giá tớ làngườiPháp, cùngmộtTổquốcvớiLisevà lũ trẻnhàấy thì

thíchhơn.-TớthìlạimuốnchocậulàngườiItaliekia!-NếutớlàngườiAnhthìtớsẽlàđồngbàocủaArthurvàbàMilligan.-Thếnào?Nếucậu làngườiAnhà?Cáiđóchắcchắn rồi chứcònnếu

niếcgìnữa!NếubốmẹcậulàngườiPhápthìcóđâulạiđinhờcậybọnthừabiệnAnhlùngkiếmđứaconđánhmất,ởnướcPháp?CậuđãlàngườiAnhthìphảisangAnhđi.Đólàcáchtốtnhấtđểcậunhíchgầnđếnbốmẹ.Haylàtaviếtthưchocáclãothừabiệnấy?-Viết làmgì?Gặpnhaunóithẳngvớinhaudễănýhơnlàdùngthưtừ.

KhichúngmìnhđếnParis,chúngmìnhcònmườibảyphờrăng.Mộthômsauchúngmìnhkiếmđượcmườibốn,hômkhácmườimột,hômsaunữachín,thếlàcộngđượcnămmươimốtphờrăng.Chúngmìnhđãtiêuhếttám,thếlàcòn bốnmươi ba.ĐiLondres thừa đi ấy chứ!Chúngmình đếnBoulognexuốngtàuđiLondres,chảtốnlàbao!-CậuchưaởthànhphốLondreschứ?- Cậu thừa biết là chưa. Thế nhưng ở gánh xiếc Gassot có hai anh hề

ngườiAnh.HọhaynóichuyệnthànhphốLondresvớitớ.HọcòndạytớmộtsốtiếngAnhđủdểtròchuyệnvớinhauthếnàochobàlãoGassot,tòmònhưmộtconvọ,khôngngheragìhết.TớsẽđưacậuđiLondres.-Tớcũngvậy,tớcóhọctiếngAnhvớicụVitalis.-Ừ,nhưngđãbanămrồi,chắccậuquênhết,chứcòntớthìtớnhớ.Rồi

cậu xem.Với lại tớ ưng điLondres không phải chỉ vìmuốn giúp cậumàthôi.Nóithậtvớinhau,tớcònmộtlídonữa.-Lýdogì?-NếubốmẹcậuđếnđóncậuởParisthìcóthểngườitakhôngmangtớđi

vớicậu.CònnhưtớmàsangAnhthìngườitakhôngnỡđuổitớvề.Phỏngđoánnhưvậycóphầnxúcphạmđếnbốmẹtôiđấynhưngxétcho

cùngthìcũngkhônghẳnlàkhôngcólý.Dùmuốnmộtđiềugìđócóthểxảyrađinữathìtôicùngphảingănchặn,tứclàphảiđồngýđiLondresngayvớiMattia.Tôinói:-Tađichứ?-Cậubằnglòngchứ?Trongdămphút,chúngtôiđãsoạnxongxắcvàxuốngdướinhà,sẵnsàng

để ra đi. Trông thấy chúng tôi đóng bộ như thế, bà chủ khách sạnCantalphảnkháng:-Coicáicậucảkìa!(cậucảlàtôi)Cậukhôngđợiôngbànhàtaà?Đợilại

thìhơnđấy,cậuạ!Vớilại,đểchoôngbànhàtađếnsẽthấycậuquýtửđượcchămsóctửtếnhưthếnàochứ!Nhưngcáitàihùngbiệnấykhônggiữchântôiđược.Trảtiềntrọxong,tôi

đirađường.MattiavàCapiđãratrước,đứngđóđợitôi.Bàcụhỏi:-Thếthìcậunênđểđịachỉlạiđây!

Phảirồi,đểđịachỉlạicólẽcũnghay.Tôiviếtvàoquyểnsổcủabà.-ỞLondres!–Bàcụkêu.–HaithiếuniênthếnàymàvàogiữaLondres!

Lạibăngđườngtrường!Lạivượtbiểnkhơinữachứ!TrướckhilênđườngđiBoulogne,phảiđếnchàotạmbiệtôngbốđãchứ!Nhưngbuổichàotạmbiệtnàykhôngbuồnthảm!BốAcquinsungsướng

đượcbiếtlàtôisắpgặpgiađình,vàtôicũngrấtvuimừngđượcnhắclạivớiôngrằngnhấtđịnhtôisẽcùngbốmẹtrởlạingayđâyđểcámơnông.-Thôi,chàocon,chúcconmaymắn,tasẽgặpnhau!Nếuvìmộtlýdonào

đómàconchưatrởlạiđượcnhưýmuốn,concứviếtthưchotacũngđược!-Nhấtđịnhconsẽtrởlại!Ngàyhômấy,chúngtôiđimộtmạchđếnMoissellesvàxinngủnhờởmột

trang trại vì cần phải ăn tiêu dè xẻn để dành tiền mua vé tàu vượt biển.Mattianói chả tốnbaonhiêu,nhưngchả tốn“baonhiêu” là từngnàomớiđượcchứ?Vừađiđường,tôivừahọctiếngAnhvớiMattia.Tôihếtsứcbănkhoănvềmộtýnghĩnó làmchotôimất tươivuihỉhả:

chẳnghaybốmẹ tôi cóngheđược tiếngPháphay tiếng Italiekhôngnhỉ?LàmthếnàotròchuyệnvớinhaunếunhưbốmẹtôichỉnóitiếngAnhthôi?Nếumàthếthìbấttiệnbiếtbaonhiêu!Nếucóanhchịemthìtôisẽnóigìvớihọchođược?Chưanóichuyệnđượcvớianhchịemthìchắcanhchịemcoinhưngườingoàithôi!TừkhiởChavanonrađi,tôiđãnhiềulầnhìnhdungtrướccáicảnhđoàntụ,vàchưabaogiờtôithoángnghĩrằngmìnhcóthểbịcụt hứng như thế này.Chắc là còn lâu nữa tôimới học thông được tiếngAnh,chừngnhưnócũngkhóhọcthật!TừParisđếnBoulogne,chúngtôiđimấttámngàyvìphảidừnglạiởcác

thịtrấnlớntrênđườngđiđểbiểudiễngâylạivốn.TớiBoulogne,chúngtôivẫncònđượcbamươihaiphờrăng thừamuavé tàu.ĐếnBoulogne, trướchếtchúngtôiđidạoxemcáiđậpởcảng,vìMattiachưabaogiờtrôngthấybiểnbaogiờ.Nóđứngsữngmấyphút,mắtnhìnđắmvàocõimùmù, tămtăm,ởchântrờixatắprồitặclưỡibảolàxấulắm,buồnlắmvàbẩnnữa.Thếlàchúngtôitranhluận.Ngàythườngchúngtôivẫnhaynóiđếnbiển

vàbaogiờtôicũngnóivớinórằngcảnhbiểnlàcảnhđẹpnhấttrênđời.Chonêntôibênhvựcýkiếnấy.Mattianói:-CólẽcậunóicólýkhimặtbiểnxanhbiếcnhưcậutrôngthấyởCettevà

thuậtlạivớitớ.Nhưngmàkhibiểnnhưbiểnnày,vàngkệchvàxanhlục,bêntrênlàtrờixámxịtvớinhữngđámmâylớnâmuthìbiểnxấu,xấulắm,tớchẳngthíchđitrênấytínào…

Thườngthường,Mattiavới tôi,chúngtôivẫndễdàngnhất trívớinhau:hoặclànóđồngývớitôihoặclàtôicũngtỏrahợpývớinó.Nhưnglầnnàytôicứkhưkhưgiữýmìnhvàtôichorằngmặcdầumộtmàuxanhlục,nhìnxuống thìmờmờ,nhìn lên thìmâykéoùaùn theogió thổi loạnxạ.Vùngbiểnnàyvẫnvôcùngđẹphơnmộtcáibiểnxanhbiếcdướimộtbầutrờixanhlam.Mattiađáplại:“ChỉvìcậulàngườiAnhchonênmớinóinhưvậyvàcậu

yêuthíchcáibiểntồitệnàychẳngquavìnólàbiểncủaxứsởquêhươngđấythôi!”TàuđiLondressẽnhổneovàobốngiờsánghômsau.Mớibagiờrưỡi,

chúng tôi đã lên tàu, cố tìm lấymột chỗ tốt.Chúng tôi nấp saumộtđốngthùnggỗđểchebớtngọngióbấclạnhvàẩmướt.Dướiánhsángcủamấychiếcđènlồngumkhói,ngườitabốchàngxuốngtàu,ròngrọcrít,nhữngkéthàng thả xuống hầm tàu kêu răng rắc, thủy thủ chốc chốc lại thét lên vàitiếngvớigiọngồồ.Átcảmọitiếnghuyênnáolàtiếngxìxụpcủahơinước,từmáybốclênthànhnhữngcuộntrắng.Mộthồichuôngréo,dâycápbuôngxuốngnướcvàthếlàchúngtôilênđường.Lênđườngvềquêhươngtôi.Tôi thườngnóivớiMattiarằngkhôngcógì lý thúbằngđichơi trên tàu

thủy.Mình lướtêmru trênmặtnước,khônghềbiếtđãđimấyđỗiđường.Thậtlàmêly–nhưmộtgiấcmơ.NóinhưvậylàtôinghĩđếnthuyềnThiênNgavàcuộcduhànhtrênkênh

Nam.Nhưngbiểnkhônggiốngsôngđào.Vừađikhỏiđậpthìcontàuhìnhnhưđâmsâuxuốngrốnnước lầnnữa,cứ thế liên tụcbốnnămbận,chẳngkhácnhữngchuyểnđộngấy,hơinướctừốngkhóithoátravớitiếngrítcháttairồiđộtngộtlặngim.Bấygiờchỉcònnghetiếngguồnggạtnước[34]lúcởmạnbênnày, lúcởmạnbênkia tùycon tàunghiêngbênnào.Mattianói:“Lướt êmquá nhỉ!”Tôi khôngbiết đáp thế nào vì lúc bây giờ tôi có biếtsóngngangởcửabiểnlàthếnàođâu!

Thậtrathìkhôngphảichỉcósóngngang[35]làmchotàutròngtrành;hômấyngoàikhơi,biểncũngđộngnữa.Mattialặngthinhđãlâubỗngnhiênvùngdậy.Tôihỏi:-Cậulàmsaothế?-Tớthấynónhảynhótnhiềuquá,ruộtgantớlộnlênđây!-Saysóngđấy!-Hẳnrồi!Mìnhcảmthấyrõquá!Mấyphútsau,nóchạylênmạntàuvịnvàobe.Tộinghiệp!Nómệtquá!

Tôicốômnóvàolòng,ấpđầunótrongngựctôi,nócũngkhôngkhỏi.Nó

rênrỉvàchốcchốcnóvùngdậy,khậpkhiễngđilạichốngtaychồmquabetàu.Mấyphútsaunómớitrởlạinépvàongườitôi.Cứmỗilầntrởvềnólạigiơquảđấmravớitôivànửacườicợt,nửacáugắt,nóbảo:-Chà!CáibọnĂnglênày,chúngkhôngcóruộtgan!-Cũngmayđây.Trời hửng sáng thì chúng tôi nhìn thấy nhữngghềnhđá trắng caoở bờ

biểnvàđâyđóvàichiếctàuimlìm,khôngkéobuồm.Dầndầntàubớttròngtrànhrồilướtđitrênmặtnướcphẳnglặng,nhẹnhàngkhôngkémgìđitrênkênh.Bâygiờtàukhôngởbiểnkhơinữa,vàchúngtôinhìnthấy–nóichođúnghơn làđoán thấy–quamànsươngsớm,bóngcây thấp thoángởhaibênbờxa,xatít.ChúngtôiđãđivàosôngTamise.TôibảoMattia:-ChúngmìnhđếnđấtAnhrồi!Mattiakhônghoannghênhcáitinmừngnày.Nónằmdàitrênboong,đáp:-Đểyênchotaongủ!Tôikhôngbịsaysóngkhivượtbiểnnênkhôngbuồnngủ.Tôisắpxếpcho

Mattianằmthoảimáichừngnàohaychừngấy,rồitôileolênđốngthùnggỗ,chọnchồngcaonhấtđểngồivàđặtconCapiởgiữahaichân.ConCapiđãvượtsónggiómộtcáchcanđảm.Biếtđâu!BiếtđâuCapikhônglàmộtdânbiểnlãoluyện!ỞvớicụVitalis,cáigìmànókhôngbiết!Từchỗngồicaoấy,mắttôibaoquátconsông,tôinhìnthấyđượcdòng

sôngchảyởhaibênbờ,nhìnngượcdòng,lạinhìnđượccảvềxuôi,đằngsaulái.Bênphảichạydàimộtcồncátlớn,mépviềnbọttrắng.Bêntráixanhmùnhưlạisắpđivàobiểnnữa.Nhưngkhông,đóchỉlàảogiác:chẳngmấychốcbờsôngxanhxanhdịchlạigầnrồihiệnlênrõlànhữngbãilầylội,màusắcvàng.Cảmộthạmđộithảneođỗởgiữasông.Lengiữađámtàuấy,nhữngtàu

chạyhơinước,tàukéođiđilạilại.Vàbiếtcơmannàolàbuồm!Tôichưahềnghĩrằngmộtconsônglạicóthểđôngđúcđếnthế.SôngGaronneđãkhiếntôingạcnhiên,thìsôngTamisegiờđâykhiếntôithánphục.Nhiềutàusửasoạnđểnhổneo.Trêngiànbuồm,cácthủythủchạyđâychạyđótrênnhữngchiếcthangdâytrôngxamỏngmảnhnhưtơnhện.Contàucủachúngtôiđểlạisauláimộtlànbọttrắngtrênmặtnướcvàng.

Vôkhốinhữngthứrêuráctrôinổilềnhbềnhtrênmặtsông:nàolàván,nàolà đầuđàygỗ, nào là cỏ rác, nút chai, nào là xác súcvật trương sình lên.Chốcchốcmộtconchimcóđôicánhlớnsàxuốngđámrácrểuấyđểrồitứckhắckêulênmộttiếngxétaimàbaylên,mỏđãquắpmồirồi.SaoMattialạimuốnngủnhỉ?Nóthứcdậycóhơnkhông?Cảnhtượngnày

kỳthú,đángxemlắmmà!Tàucàngngượcsông,lạicàngkỳthú,càngđẹp.Bâygiờ, cáiđángxemkhôngchỉ có thuyềnbuồmhay tàuchạyhơinước,hoặc những chiếc tàu ba buồm to lớn, những thuyền đi biển khổng lồ từphươngxavề,nhữngtàuthanđenđủi,nhữngthuyềnchấtrạvàcỏkhôtrôngnhưnhữngđụnrơmcuốntheodòngnước,nhữngphaonổitotướngsơnđen,trắng,đỏbịdòngnướcxôquaytròn.Cònđángchúýnữalànhữngviệcxảyra,nhữngđiềutatrôngthấyởhaibênbờbâygiờhiệnrõmồnmột.Nhữngngôinhàquétsơnmàuduyêndáng,nhữngđámcỏxanh,nhữngcâysumsuêcànhláchưahềchạmlưỡidaotiện,[36]vàđâyđónhữngchiếccầutàunhôragiữa bãi bùn đen, những tín hiệu thủy triều, những cọc xanh xanh, nhơnnhớt.Tôingồinhưthếlâulắm,đôimắtmởtochỉđểmàtrông,màphục.Nhưngđếnđâythìbỗngnhiênnhàởhaibênbờsôngdồnđốnglại,chen

chúcthànhtừnghàngdàiđỏngòm.Trờitrởnênmùmịt.Khóivàsươngmùquyệnlạivớinhau,khómànóiđượcsươngdàyhơnhaykhói.Rồithìgiữacácđồngcỏ,đánglẽcócâycốivàgiasúcthìđộtnhiênxuấthiệnmộtrừngcộtbuồm:tàubèđỗtrênđồngcỏ.Khôngnhịnđượcnữa,tôitụttừ“đàiquansát”xuốngđitìmMattia.Nóđã

thứcgiấc.Hếtsaysóngrồi,nókhôngcáukỉnhnữavàvuilòngleolênđốngthùnggỗvới tôi.Nócũngthấychoángvàđưataydụimắt.Đâyđó, từcácđồngcỏ,cónhữngconsôngđàochảyrasônglớn,cácsôngấycũngđầytàubè.Khốnthay,sươngmùvàkhóicứcànglâucàngdàyđặc.Chúngtôithìchỉ

nhìn thấy cảnhvật quanhmình từngquãngvà cứ càngđi sâu vào nội địacànglờmờ.Cuốicùng,contàuđichậmlại,tắtmáy,vàthủythủnémdâycáplênbờ.

ThếlàchúngtôiđãởthànhphốLondres.Chúngtôibướcchânlênbờgiữađámngườichỉnhìnchúngtôimàkhôngnóigìvớichúngtôi.“Này,Mattiathânmến,lúcnàylàlúccậucầngiởcáivốnliếngtiếngAnhcủacậuramàdùngđấy!”Khôngchútengại,Mattiađếngầnmộtôngtobéo,cóchòmrâumàuhung,vàcầmmũởtay,nólễphéphỏiđườngđicôngviênGreen.HìnhnhưMattiaphảimấtnhiềuthìgiờlắmmớilàmchongườiđóhiểumìnhvàngườiđóđãbắthắnnhắcđinhắclạimãimấytiếng.Nhưngtôikhôngmuốntỏvẻhoàinghisựthôngtháicủabạntôi.Mãirồinócũngtrởvềchỗ.Nónói:-Dễlắm!CứviệcđidọcsôngTamise.Chúngmìnhsẽlầntheobờkèmà

đi.NhưngởLondreshồiđókhôngcóbờkè,nhàcửacứviệcnhôratậnsông.

Chonênchúng tôiphảiđi theonhữngđườngphốđoánchừng làchạydọc

theodòngsông.Nhữngđườngphốđótốitămlầylộiquásứcvàngổnngangnhữngxecộ,nhữnghòmxiểng,nhữngkiệnhàng,góibọcđủ loại.Nhữngthứấy,hếtđây lạiđó,cứvướngchânvướngcẳng,chúng tôi len lỏiđi lênchođượcrấtkhókhăn.TôibuộcconCapivàomộtsợidâythừngvàkéonótheosátbêntôi.Mớimộtgiờtrưamàđènkhíđãthắptrongcáccửahàng.NhìnthấyLondresnhưvậy,chúngtôikhôngcócảmtìnhnhưđốivớisông

Tamise.ChúngtôicứđilênvàchốcchốcMattialạihỏithămxemchúngtôicòn

cáchquántrọLincolnbaoxa.Rồichúngtôikhôngcònđitrênđườngphốồnào,nhộnnhịpnữa.Chúngtôivàonhữngconphốvắngvẻ,chằngchịt,ởđấychúngtôicócảmgiáclàcứđiquẩnđiquanhtạichỗnhưtrongmộttrậnđồbátquái[37]chứkhôngtiếnlênđượcbướcnào.Bỗngnhiên,giữalúctưởngđãlạcđườngthìchúngtôiđếnmộtnghĩađịa

nhỏđầymồmả,biamộđensìnhưthểquétbồhónghayđánhxiđen:đólàcôngviênGreen.Trong lúcMattiađónmộtbóngngườiquađườngđểhỏihanthìtôiđứnglạiđểtimkhỏiđậpmạnh.Tôikhôngthởđượcnữa,ngườitôirunlên.RồitôibướctheoMattiavàdừnglạitrướcmộttấmbiểnđồngđọcthấymấychữ:GrethvàGalley.Mattiabướclênđịnhkéochuôngthìtôingăntaynó.Nóhỏi:-Cậulàmsaothế?Mặttáiđithếkia!-Hượmtíđã,đợimìnhbớthồihộp!Mattia giật chuông và chúng tôi bước vào nhà. Tôi bối rối quá, không

trôngrõquanhmình:chừngnhưđâylàmộtphònggiấy,cóhaingườiđanggòlưngviếttrênbàn,dướimấyngọnđènkhívừacháy,vừareosèsè.Mattiađếnnóivớimộttrongmấyngườiđóvìdĩnhiênlàtôiđãcậynóđỡ

lời.Trongkhinónói,tôinghemấytiếngfamily,boy,[38]Barberintrởđitrởlại;tôihiểulànótrìnhbàyrằngtôilàchúbémàgiađìnhđãcậyBarberintìmkiếm.CáitênBarberincótácdụng:mọingườinhìnchúngtôivàngườikiađứnglênmởcửachochúngtôivàomộtcănphòngđầygiấytờ,sáchvở.Mộtôngđangngồitrướcbàngiấy,mộtôngkhácmặcáodài,đầuchụptócgiả,tayxáchnhiềutúivảixanh,đangnóichuyệnvớiôngkia.Ngườiđưachúngtôivàobáocáovắntắtchúngtôilàai,tứcthờihaiông

ấy nhìn chúng tôi từ đầu đến chân.Cái ông ngồi bàn giấy hỏi bằng tiếngPháp:-AnhnàolàđứabéBarberinnuôi?NghethấynóitiếngPháp,tôiyênlòngbướclênmộtbước:-Thưaông,tôiđây!

-Barberinđâu?-Ôngtachếtrồi?Haiôngnhìnnhaumộtlátrồiôngcótócgiảxáchmấychiếctúiđira.Ông

vừahỏitôilạitiếp:-Thếanhđếnđâybằngcáchnào?-ĐibộđếnBoulogne, rồi từBoulogne,đáp tàu thủyđiLondres.Chúng

tôivừalênbộxong.-Barberincócấptiềnchoanhchứ?-ChúngtôikhônggặpôngBarberin.-Thếthìlàmsaocácanhbiếttìmđếnđây?Tôi thuật lại rấtvắn tắtcâuchuyệnmàôngấyhỏi.Tôinônnóngmuốn

đến lượtmìnhhỏimộtđôicâu, trướchết làmộtcâucháy lưỡi.Nhưng tôikhôngkịphỏi.Ngườitacứbắt tôikểvìsaomàtôiđượcBarberinnuôi,vìsaomàlãobántôichocụVitalis;rồikhicụchủtôichết,tôiđượcgiađìnhbácAcquincứumạngnhưthếnàovàcuốicùng,khibácAcquinbịbỏtùvìthiếunợ,tôitrởlạilàmnghềnhạcsĩlangthangnhưthếnào.Tôinóiđếnđâuthìôngtaghilạiđếnđóvànhìntôivớiconmắtthếnàoấy,nólàmtôikhóchịu.Quảlàôngtacóvẻkhắcnghiệtvànụcườicóẩncáigìmantrá.-Thếcònchúbénàylàai?–Ôngtavừahỏivừađưacâybútsắtchỉvào

Mattianhưmuốnbắnmộtmũitênvàongườinó.-Làbạnthân,bạnnghềnghiệp,mộtngườianhemruộtthịtcủatôi.-Tốtlắm!Chỗquenbiếtgặpnhautrênbướcgianghồ,chắcthế?-Mộtngườianhemruộtthịtâuyếmvàthântìnhnhất!-Ồ!Tacónóikhácđâu!Tôinghĩđãđếnlúcđặtcáicâuhỏilàmtôiấmứctronglòngtừkhibắtđầu

câuchuyện:-Thưaông,cóphảigiađìnhtôiởnướcAnhkhông?-HẳnlàởAnhrồi,ítnhấtlàtronglúcnày!-Thếtôisắpđượcgặpchưa?-Látnữaanhsẽvềgiađìnhanh.Tôisẽbảongườiđưaanhđi.Ôngbấmchuônggọi.Khókhănlắmtôimớithốtđượcmấytiếngsauđây:-Ôngchophéptôihỏimộtcâunữathôi!Tôicóbốkhông?-Khôngnhữngbố,anhcómộtbàmẹvànhiềuanhchịemnữa.-Chaoôi!Ôngơi!

Cánhcửamởrachặnđứngsựcảmkháicủatôi.TôichỉbiếtđưamắttràolệnhìnMattia.Ôngkianói tiếngAnhvớingườimớivào.Tôihiểuchừngnhưôngấybảongườiấyđưachúngtôiđi.Tôiđứngdậy.Ôngnóitiếp:-Ồ!Tínữathìquên.TênhọanhlàDriscoll.Đólàtênbốanh.Mặcdùvớivẻmặtbấtlươngcủaôngta,tôicũngmuốnnhảylênômcổ

ôngtamàhôn,nếuôngđểchotôiđủthìgiờ.Nhưngôngtađưataytrỏraphíacửavàchúngtôiđira.

XIII.GIAĐÌNHDRISCOLLViênthưlạiđưatôiđitìmgiađìnhlàmộtlãogiànhỏbé,củcủrùrù,cứng

đờ,dadẻnhănnheo,mặcáodàiđenđãbợtvàbóng,cổđeocàvạttrắng.Rađếnngoàiđường,lãotaxoarốiríthaibàntay,bẻngóntayvàcườmtay“cụccục”,đáđáchânnhưmuốnhấttungraxađôiủngđãvẹtgótvànghếchmũilên trời, lãohítmạnhsươngmù luônmấynhịp,bộđiệukhoái trácủamộtngườiđãtùcẳngtrongphòng.Mattiabảo tôibằngmấy tiếng Italie:“Lão tahíthítcóvẻ thích thú lắm

nhỉ?”Lãogiànhìnchúngtôikhôngnóimộtlời,lãochỉ“sịt,sịt”nhưxuýtchó,

nhưthếnghĩalàchúngtôiphảibámsátgótlão,đừngcóđểbịlạc.Chẳngmấychốcchúngtôiđãlọtvàomộtdãyphốnườmnượpxecộ.Lão

tachặnmộtchiếcxelại.Đâylàmộtthứxelạkiểuởchỗngườiđánhxeđánglẽngồitrênghếngaysaungựathìlạivắtvẻotrêncaosaumộtthứmuivải.Lãogiàbảochúngtôilênxe,phíatrướcthìtrốnghoác.Lãochõquamột

lỗ hổng nói chuyện với người đánh xe. Nhiều lần tiếng “Bethnal-Green”đượcnhắcđếnvàtôiđãngờrằngđólàtêncáikhuphốbốmẹtôiở.Tôicũnghiểurằng“Green”tiếngAnhcónghĩalà“xanh”vànógợichotôinghĩrằngởđóchắclàtrồngnhiềucâycốixanhtươi,điềunàyxưanaytôirấtthíchthú.NhưthếthìkháchẳnnhữngphốxátồitànởLondres,vừatốitămvừabuồntẻmàchúngtôiđãđiquakhimớiđến.Hẳnlàmộtngôinhàrấtxinhtrongđôthànhlớn,chungquanhtrồngcây.Câuchuyệntraođổikhálâugiữahaingười,khithìngườingồibêndưới

phảidướnngườilêntớilỗhổngđểgiảithíchchongườingồitrên,khithìbácđánhxemuốn từ trêncao tụtxuốngqua lỗhổngđểnói cho rõ rằngmìnhchẳngbiếtchútgìvềđiềumàngườikháchđangnói.Mattiavàtôingồidồnvàomộtgóc,conCapingồigiữahaichântôi.Nghe

cãicọthếấy,tôingạcnhiêncớsaomộtngườiđánhxechởthuênhưvậylạicóthểkhôngbiếtcáinơitươimátnhưlà“Bethnal-Green”ấy?ỞLondrescónhiềukhuphốxanhtươichăng?Cũngkhálạđấy!Cứnhưchúngtôiđãthấy,cólẽnhiềubồhónghơnthìphải!Chúngtôiđikhánhanhtrongnhữngđườngphố rộng, rồivàonhữngphốhẹp, rồiđếnnhữngphố rộngnhưnghầunhưchẳngthấyrõgìchungquanhmình,sươngmùdàyđặcchephủtấtcả.Trờiđã chuyển lạnh, vậymà chúng tôi cảm thấy khó thở như bị nghẹt. Đó làMattiavớitôithôi,cònviênthưlạidẫnđườngthìtráilạilãotỏrarấtkhoankhoái.Rõrànglãotahítmạnhkhítrời,miệngháto,mũiphồnglênhítlấyhítđể.Dườngnhư lão tacốsốngcốchết tích lấymộtkhối lượng lớnkhí trờivàotrongphổi.Thếrồi,thỉnhthoảnglãolạitiếptụcbẻtaycụccụcvàduỗi

chânduỗicẳng;cứnhưlãotaphảingồiyênhàngbaonhiêunămtrời,khôngđượccửđộngvàkhôngđượcthở!Cứnghĩrằngchỉtrongchốclát,vàigiâyđồnghồchưachừng,tôisẽđược

ômhônbốmẹtôi,anhchịtôi,mốixúccảmlạikhiếntôiphátđiênlênđược!Thếnhưngtôivẫnrấtmuốnđượcnhìncáithànhphốchúngtôiđiqua.Chẳngphảilàthànhphốcủatôi,quêchađấttổcủatôiư?Nhưngdùđãhoàicôngmởtođôimắt,tôivẫnchẳngthấygìhoặchầunhư

chẳng thấy được chút gì ngoàimấy đốm lửa đỏ của ngọn đèn khí lập lòetrongsươngmùtựanhưtrongmộtđámkhóidàyđặc.Ngaynhữngchiếcđènlóởxecộqualạicũngthấyrấtlờmờ.Thỉnhthoảngxechúngtôidừngđứngngaylạiđểkhỏivướngphải,hoặccánphảinhữngngườiqualạirấtđôngtrênđườngphố.Xevẫnchạy.Chúng tôi rờinhàGrethvàGalleyđã rất lâu rồi;như thế,

theosuynghĩcủatôi,lạicàngrõlàbốmẹtôiởtạimiềnthônquê.Nhấtđịnhchỉtrongkhoảnhkhắc,chúngtôisẽđirakhỏiđườngphốchậtchộiđểđivàomiềnđồngnội.Mattiavàtôivẫnnắmtaynhau.Niềmtinsắpđượcgặpgiađìnhkhiếntôi

nắmtaynóthậtchặt.Hìnhnhưchínhtronglúcnày,hơntấtcảlúcnàohết,tôicầntỏrõchonóbiếtrằngtôilàbạnchíthân,bạnsuốtđờicủanó.Nhưngđánglẽphảitớimiềnđồngquê,chúngtôilạilọtvàonhữngđườngphốchậthẹphơn,vànghecócảtiếngcòixelửa.ThếlàtôinhờMattiahỏihộngườiđưađườngxemchúngtôiđãsắpđến

chỗbốmẹtôichưa?CâutrảlờicủaMattiathậtlàngánngẩm:nónghĩrằngviênthơlạinhàGrethvàGalleyđáplàlãochưahềđặtchânđếnkhutụtậpcủaquântrộmcắp.ChắclàMattianghenhầm;nókhônghiểurõcâutrảlờicủalãoấy.Nhưngnóvẫnkhăngkhăngcáitừthieves,từAnhmàviênthơlạidùngđể trả lời nó, rõ ràng có nghĩa là quân trộmcắp, chắc chắn thế.Tôibànghoàngmộtchútnhưngrồilạinghĩthầmrằngviênthưlạikiasợquântrộmcắp,chínhvìchúngtôiđivàomiềnđồngquêvắngvẻvàcáitừGreenđặtsautừBethnal,cónghĩarõrànglàcâycốihoặcnộicỏ.TôinóiýnghĩấyvớiMattia và thế là cái điều lo sợ của lão cứ khiến chúng tôi cười mãi.Nhữngkẻkhôngbaogiờrakhỏithànhphốđúnglàngốcngếch.Nhưngvẫnchưacóvẻnôngthôntínào!PhảichăngcáinướcAnhchỉlà

một thànhphốđầynhữngđávàbùn têngọiLondres?Cái thứbùnnàynótrànngậpcảvào trongxe,nóbắn lên tậnchúng tôi từngmảngđenngòm;mộtmùinhạtthếchbaoquanhchúngtôiđãkhálâurồi!Tấtcảnhữngcáiđóchứngtỏrằngchúngtôihiệnđươngởtrongkhuphốtồitàn,cólẽlàkhuphốcuốicùng,trướckhitớinhữngnộicỏcủaBethnal-Green.Tôicảmthấynhưchúngtôiđươngxoayquanhvàthỉnhthoảngngườilái

xelạichoxeđichậmlại,hìnhnhưanhtacũngngậpngừng,khônghiểulàđươngởnơinào!Thìnhlình,anhtadừngngayxelạivàcáilỗcửaphíatrênchúngtôimởra.Thếlàmộtcuộctraođổi,đúnghơnlàmộtcuộcđôico,nổra.Mattiabảo

tôirằngtheonhưnóngheđượcthìhìnhnhưngườiđánhxekhôngmuốnđixahơnnữavìanhtakhôngbiếtđườngnữarồi.Anhtađòiphảichỉdẫnkỹhơn.CònviênthưlạicủaGrethvàGalleyvẫntrảlờimộtmựcrằngchưabaogiờlãotađặtchântớikhuphốcủabọntrộmcắp.Tôingherõcáitừthieves.NhấtđịnhnơiđókhôngphảilàBethnal-Greenđược.Vậythìđiềugìđãxảyra?Cuộcđấukhẩulạitiếptụcqualỗcửanhỏvàhaibênđềuphátcáungangnhautronglờiquatiếnglạiquacáilỗcửaấy.Cuốicùng,viênthưlạitrảtiềnchongườiđánhxeđươnglẩmbàlẩmbẩm,

rồibâygiờxuốngxe,và lại“sịt, sịt, sịt”vớichúng tôi.Rõ ràngchúng tôiphảixuốngxetheolão.Bâygiờthìchúngtôiđitrongmộtđườngphốlầylội.Mộtcửahàngthắpđènsángchoang;từnhữngtấmgươnglớn,nhữngmảngthiếpvàngvànhữngcáichaivuôngmặt,ánhsángđènkhiphảnchiếusánglòarangoàiđườngphố,rồixuyênquađámsươngdàyratậnconngòi.Đólàmộttiệmrượumạnh,mộtngôinhàlầutrongđóbánrượumạnhđủloại,chếbiếnbằngchấtrượucấttừcácthứhạthoặctừcủcảiđỏ.Người đưa đường lại “sịt sịt”. Chúng tôi theo lão ta vào hiệu.Đúng là

chúngtôiđãnhầmmàngỡrằngmìnhđươngởtrongmộtkhuphốtồitàn;tôichưabaogiờđược thấymộtchốnnào lịchsựhơn:đâuđâucũng lànhữngtấmgươngvànhữngmảng thiếpvàng; quầyhàng thì dát bạc.Ấyvậymànhững người đứng trước quầy hàng, hoặc tựa vai vào tường hay là vàonhững thùng rượu, thì lại ănmặc rách rưới.Có thể khôngđi giày, và cặpchântrầncủahọ,vìlộitrongnhữngbãiphânnhãonhoẹt,cũngđenxỉnnhưthểbôixiđánhgiàychưakịpđểchokhô.Trêncáiquầydátbạcấy,ngườiđưađường chúng tôimuamột cốcnước trăng trắng thơm thơm,khoái tráuốngcạnmộthơicũngnhưtrướcđómộtchút,lãotađãhítlấyhítđểsươngmù.Sauđó,lãonóichuyệnvớingườibánhàngmặcáoxắntayđếnkhuỷu.Nhấtđịnhlãotahỏiđường,vàtôicũngkhôngcầnphảihỏiđếnMattianữa.Chúngtôilạirađi,bámgótlãota.Đến đây đường phố hẹp lắm, cho nên dù có sươngmù, chúng tôi vẫn

trôngthấynhàcửahaibên.Nhiềudâythừngchăngtừnhànọquanhàkia,trênđóáoquầnvàtãráchvắtlòngthòng,chắclàkhôngphảiđểphơi.Mìnhđiđâuđây?Tôibắtđầubănkhoăn.ChốcchốcMattialiếcnhìntôi,nhưngnókhônghỏichuyện.Từđườngphố,chúngtôiđivàomộtngõhẹp,quamộtcáisânlạiđếnmột

ngõphốnữa.Nhàcửaquãngnàytồitànquá,tồihơncảnhữnglàngtồitàn

nhấtbênnướcPháp.Mộtsốlớnlàmbằngvángỗnhưnhàxehaychuồngbòvậy,nhưngchínhlạilànhàở.Ởcácthềmnhàlốnhốnhữngngườiđànbàđểđầutrầnvàtrẻcon.Khi có chút ít ánh sángđểnom rõquanhmình thì tôi nhận thấynhững

ngườiđànbànàynướcda tái, tócvàngnhạtbuôngxõaxuốngvai; trẻconhầunhưtrầntruồng,cóchútítquầnáogìtrênngườithìđềuráchbươm.Ởngõphốnọ,lợnủitrongmộtrãnhnướcđọnglạihôithối.Ngườiđưađườngchochúngtôidừnglại.Chắclàôngtamấtphươnghướngrồi.Maylúcấycómộtngườiđitớichỗchúngtôi.Ôngtamặcáokhoácxanh,độimũdabóng;tayôngtađeolonnửađen,nửatrắng,baosúngnịtở thắt lưng.ĐólàmộtviêncảnhsátcủaThànhphốLondres.Haingườinóichuyệnvớinhau, sauđó,chúng tôi lạiđiquanhiềungóc

ngách,sânnhà,đườngphốkhúckhuỷu.Hìnhnhưđâyđó,cónhữngnhàđổnát.Cuốicùng,chúngtôiđếnmộtcáisân,giữacóaonướcnhỏ.Ngườicảnhsátnói:“SânSưtửđỏ!”Saolạidừnglạiởđây?ỒđâykhôngthểlàBethnal-Green.Bốmẹtađâu

lạiởcáisânnàycơchứ!Thếthìtạisao?Tôikhôngcóthìgiờsuynghĩvềnhữngnỗibănkhoănấy.Viêncảnhsát

gõcửamộtthứnhàxebằnggỗvánvàngườiđưađườngchochúngtôicảmơnôngta.Chúngtôiđếnnơirồisao?Mattiasiếttaytôi,–nóvẫngiữtaytôitừđầu,–vàtôisiếttaynó.Chúng

tôicảmthôngvớinhau.Nỗikhắckhoảitronglòngtôicũngbópthắttráitimnó.Quáxúcđộng,tôikhôngbiếtngườitamởcửađónchúngtôinhưthếnào

saukhiviêncảnhsátgõcửa.Chỉtừkhivàocáibuồnglớncóánhđèn,cólửasưởiđốtbằngthanđásautấmlướisắt,chỉtừkhiấy,sựviệcmớiđượctôighinhớ.Trướcbếplửa,trongmộtchiếcghếbànhrơm,trôngnhưcáibệthờthánh khoét lõm vào tường, cómột ông cụ già ngồi im lìm nhưmột photượng,râubạctrắng,đầuđộimũchụpđen.Mộtngườiđànôngvàmộtngườiđànbàngồiđốidiệnnhau,ởhaibênmộtchiếcbàn.Ngườiđànôngtrạcbốnmươi,mặcquầnáobằngnhungmàuxám,vẻmặt thôngminhnhưngkhắcnghiệt;ngườiđànbà trẻhơnchừngnămsáu tuổi, tócvàngrủxuốngchiếckhănkẻôđen trắngchoàngqua trướcngực.Mắtbàmơmàngvôđịnh,vàtrêngươngmặt,ngàyxưachắclàđẹp,cũngnhưtrêncửchỉuểoảingườitathấydángcủamộtngườihờhững,vôtình.Trongphòngcòncóbốnđứatrẻ,hai trai, hai gái, đều tóc vàng,mộtmàu vàng nhạt nhưmẹ.Đứa lớn nhấtkhoảngmườimột,mười hai, hai đứa sau là trai, đứabénhất chưađầybatuổi,nólêladướiđất.Thoángmộtcái,tôiđãthấyhếttấtcảcảnhđó,trướckhiviênthưlạicủa

GrethvàGalleynóichuyệnvớitôi.Lãotanóicáigì?Tôichỉngheloángthoángvàchẳnghiểugìhết,trừcái

tênDriscoll,cáitêncủatôimàngườichứcviệcđãbảochobiếtlàtôingheđượcmàthôi.TấtcảcácconmắtđềuquaynhìnvềphíaMattiavàtôi,kểcảmắtcủacụ

giàngồi im.Chỉcóđứabégái làchúýđếnCapi.NgườiđànôngmặcđồnhungxámhỏibằngtiếngPháp.-Tronghaichú,chúnàolàRémi?Tôibướclênmộtbướcnói:-Tôi!-Thếthìlạihônchađi,con!Trướcđây,khinghĩtớiphútđoànviênnày,tôicứhìnhdungrằngtôisẽ

cảmthấycómộtsứcbậtbêntrongnóđẩytôivàolòngbốtôi.Nhưngbâygiờtôikhôngcảmthấysựphấnchấnđó.Tuyvậytôivẫnbướcđếnômhônbốtôi.Bốtôinói:-Vàđâylàôngconvàkialàmẹconvàcácemcon.Trướchếttôiđếnbênmẹtôivàômmẹ.Mẹtôiđểchotôiômhônnhưng

khônghôntrả;mẹchỉnóivàicâumàtôikhônghiểu.Bốbảotôi:-Bắttayôngđicon,vànhènhẹđó!Ôngbịbạiliệt.Tôilạibắttayhaiemtraivàemgáilớn.Tôiđịnhbếembé,nhưngvìmải

vuốtveconCapi,emxôtôira.Tôivừađitừngườinàyquangườikhácnhưthế,vừalấylàmbấtmãnvớimình.Saothếchứ?Saomàđượctrởvềgiữachamẹanhemnhưthếnày,tôikhôngcảmthấyvuisướnghơntrước?Tôicócha,cómẹ,cóemtrai,emgái,lạicóông,tôiđượcđoàntụvớingườithânthếnàymàsaotôilạnhnhạt!Tôiđãchờmongcáiphútnàythiếuđiềuphátsốtlên;tôisungsướngnhưđiênnhưdạikhinghĩrằngtôicũngsắpcómộtgiađìnhnhưai,cũngcóchamẹđểyêuthươngvàđượcyêuthương.Thếmàgiờđâytôilúngtalúngtúng,ngắmnhìnchamẹtôimộtcáchtòmò,khôngtìmthấytronglòngmìnhmộtchútgì,mộtlờitrìumếnchẳnghạn,đểbàytỏvớingườithân.Tôilàmộtconyêu,conquáichăng?Tôikhôngxứngđángcógiađìnhchăng?Víthửtôi tìmthấychamẹtôiởtrongmộttòalâuđàichứkhôngphảiở

mộtnhàchứaxenhưthếnàythìnhữngniềmtrìumếnyêuthươngđãdậylêntronglòngtôichăng?Ýnghĩấylàmchotôinghẹnngàovìxấuhổ.Tôi lạiđến trướcmẹ tôi,ômhônmẹ lầnnữa,hônbằngcảhaimôikhôngdèdặt.Chắclàmẹtôikhônghiểunguyêndogìkhiếntôi trởnêncuồngnhiệtnhưthế,chonênđánglẽrahônlạitôithìbànhìntôicũngvớicáivẻhữnghờuể

oảilúctrước.Rồibànhúnvainhènhẹ,nóivớibốtôimấycâulàmchobốtôicườimàtôikhônghiểu.Tháiđộghẻlạnhcủamẹvàtiếngcườicủachalàmtôinátlòng.Tôichorằngđốixửnhưthếđáplạisựbộclộtìnhcảmcủatôilàkhôngthỏađáng.NhưngtôikhôngcóthìgiờsuytưởngmiênmanvìbốtôiđãtrỏtayvàoMattiamàhỏi:-Cònchúnàylàai?TôibàytỏnhữngmốiliênhệđãbuộctôivớiMattia;tôicốđưatìnhbạn

củatôivàolờilẽvàcốnóilêncáiơncủanóđốivớitôi.-Ừ,nómuốnđichobiếtđóbiếtđây!TôitoantrảlờithìMattianóihớt:-Thưaông,đúngđấy!-ThếcònlãoBarberin?–Bốtôihỏi.–Saolãokhôngđến?TôinóiBarberinđãchếtrồivàđólàđiềuthấtvọnglớnnhấtcủatôi lúc

đếnPariskhiđượcnghemáBarberinbảochobiếtbốmẹtìmtôi.Bốtôidịchlạichomẹnghe.Tôithấychừngnhưmẹtôiđáplàhaylắmhoặctốtlắmgìđó.Điềuchắcchắnlàmẹtôinóiđinóilạinhiềulầnnhữngtiếng“well”và“good”màtôibiết.TạisaoBarberinchếtđilạilàhay,làtốtnhỉ?Đólàđiềutôitựhỏimàkhôngtrảlờiđược.Bốtôilạihỏi:-ConkhôngbiếttiếngAnh?-Không.Conchỉbiết tiếngPhápvàcũngbiết tiếngItalienữavìcóhọc

vớiôngchủđãmướnconnơiôngBarberin.-ÔngVitalis.-Bốđãbiết…-Barberinnóichobốbiếttênôngta,cáchđâyítlâubốsangPhápđểtìm

con.Chắcconcũngtòmòmuốnbiếtvìsaođãmườibanăm,bốmẹkhônglùngkiếmconmàđùngmộtcáilạinảyracáiýđitìmBarberin!-Chaoôi!Vâng,tòmòlắm!Thậttìnhlàconmuốnđượcbiếtlắm!-Ừthìlạibênbếplửađây,bốsẽthuậtlạichoconnghe.Khivàonhà thì tôiđãcởiđàndựng tựavách.Bâygiờ thìcởixắc ravà

ngồivàochỗbốtôichỉ.Nhưngkhitôiduỗichânlấmướtratrướcbếplửathìôngtôikhôngnóinănggìcả,phunkhạcvềphíatôinhưmộtconmèogiànổinóng.Tôibiếtlàtôiquấyôngcụ,nêncochânlại.Bốtôinói:-Conchẳngcầnbậnlòng!Ôngcụkhôngthíchngườitađếnsưởilửacủa

ôngcụ,nhưngnếuconthấyrétthìcứviệcsưởi,khôngcầnphảinểnanggìôngcả.Tôilấykinhngạckhinghenóinhưthếvềônggiàrâutrắngphauphaukia.

Tôitưởngrằngnếucómộtngườicầnđượcnểnangthìchínhlàôngcụ.Vìthế,tôicứđểchândướighế.Bốtôinói:-Con là con lớn của bốmẹ.Lúcbố cướimẹ thì cómột người congái

trướcđócứtưởngrằngbốsẽlấycôta.Bởivậycôtacoimẹlàngườitìnhđịchvàcămthùmẹdữdội.Đểbáothù,đúngcáingàyconđượcsáutháng,côấyđánhcắpcon,mangconsangPháp,đếnParisvứtconởđườngphố.Bốmẹđãhếtsứctìmkiếm,nhưngkhôngđếntậnParisvìkhôngngờrằngngườitamangconđixanhưthế.Bốmẹkhôngtìmthấycon,đãtưởngconchếtrồivàmấthẳn,thìcáchđâybatháng,ngườiđànbàấylâmbệnhngặtnghèođãthổlộhếtsựthậttrướckhinhắmmắt.Lúcbấygiờ,bốtứctốcsangPháp,tìmđếnôngcẩmởkhuphốmàngườitavứtcon.ỞđấyngườitachobiếtrằngmộtngườithợnềtỉnhCreuseđãnhậnconvềnuôi,vàđóchínhlàngườiđãnhặtđượccon.Tức thờibốđiChavanonhỏiBarberin.Lãonói lãođãchoVitalis thuê con,Vitalis làmột nhạc sĩ rong, cho nên con đang dạo nướcPhápvớiônggiàấy.VìbốkhôngthểởlạibênPhápđểđuổitheoVitalisnênbốcậyBarberinvàđưa tiềncho lão tađểkhi tìmđượccon thìchonhữngngườithừabiệnloviệcchobốbiết.BốkhôngđểđịachỉởđâycholãolàvìchúngtachỉởLondrestrongmùađôngthôi.MùanóngấmthìchúngtađikhắpnơitrênđấtAnhvàđấtÉcosseđểbánhàngrongmangtheoxecộvàcảgiađình.Thếđấy,conạ, tađã tìmlạiđượcconvàsaumườibanămcáchbiệt,conđãtrởvềvịtrícủacontronggiađìnhnhưthếđây.Bốbiếtrằngtấtthếnàoconcũngcònsợsệtkhógần,vìconchưahềbiếtnhữngngườithântrongnhà tavàhaibên lại chưahiểuđược tiếngnhau.Nhưngbốhyvọngrằngconsẽchóngsốngquentrongnhànày.Đúng,tôisẽchóngquenthôi.Cáiđódĩnhiênquábởivìtôitrởvềgiữagia

đìnhtôi,vànhữngngườichungsốngvớitôilàchatôi,mẹtôi,cácemtrai,emgáitôi.Nhưngchiếctãđẹpmáchbảosairồi.ĐốivớimáBarberin,emLisevàbác

Acquin,đốivớinhữngaichởcheđùmbọc tôi thìđây làđiềukhôngmay.Tôikhôngthểgiúpđỡhọnhưtôimơước.Bánhàngrong,màlạiởtrongcáinhàchứaxenhưthếnàythìcóđâuphảilàngườilắmtiềnnhiềucủa!Nhưngđốivớitôithìnghĩchokỹ,chẳngcóhềgì!Tôicógiađình,thếlàđủ,còncáiviệc tưởng tượngrằngmình làconnhàgiàu thìchẳngqua làmộtgiấcmơcontrẻ,cóxágì.Tìnhởbêntrêntiền,tôikhôngcầntiềnbạc,tôichỉcầntrìumếnyêuthương.Trongkhitôichămchămchúchúnghechuyệnbốtôithìbữacơmtốiđã

dọnlên:nhữngchiếcđĩanhỏhoaxanhbàyquanhmộtđĩasắtlớnđựngmộttảngthịtbòbỏlò,chungquanhxếpđầykhoaitây.BốtôihướngvềMattiavàtôimàhỏi:

-Haiđứanhỏcóđóikhông?Mattiakhôngđáp,nhehàmrăngtrắngnõnra.-Thếthìchúngtadùngbữađithôi.–Bốtôinói.Trướckhingồivàobànăn,bốtôiđẩychiếcghếbànhcủaôngtôiđếnbên

bàn.Rồibốngồixuống,quaylưnglạibếpvàbắtđầucắtmiếngthịtthănbòquay;ôngxéchochúngtôimỗingườimột lát lớn,kèmvớikhoai tây.Tôikhôngđượcnuôidạytheophéplịchsựxãgiao,nóichođúngthìtôikhôngđược giáo dục gì cả. Nhưng tôi cũng nhận thấy rằng các em tôi thườngthường lấy tay bốc thức ăn, nhúng cả ngón tay vào nước xốt rồi đưa lênmiệngliếmmàhìnhnhưbốmẹtôikhôngđểý.Cònôngtôithìchỉchămchúvàocáiđĩacủamình:bàntayduynhấtdùngđượccủaôngcụcứluônluônđưatừđĩalênmồm.Khinhữngngóntayrunrẩylàmsẩyramộtmiếngthìmấyemtraitôichếnhạoôngcụ.Bữatốixong,tôingỡgiađìnhsẽquâyquầnchungquanhngọnlửa.Nhưng

bốtôibảosắpphảitiếpmấyngườibạnchonênchúngtôiphảiđingủ.Rồiôngcầmmộtcâynếnđưachúngtôiđếnmộtbuồngxéptiếpvớibuồngăn,ởđấycóhaicỗxelớnthuộcloạinhữngngườibuônbánrongthườngdùng.Bốtôimởcửamộtchiếcxe,trênấycóhaicáigiườngđặtchồnglênnhau.Ôngnói:-Giườngcủacácanhđây.Ngủngongiấcnhé!Tôiđượcgiađìnhtôi,–giađìnhDriscoll,–đóntiếpnhưthếđấy!

XIV.THỜCHAKÍNHMẸKhi lui ra,bố tôikhôngmangnếnđi.Nhưngôngđãđóngcửakéochốt

ngoài.Nhưthếthìchỉcòncóviệcđingủthôi.Chúngtôi lêngiườngngay,khôngchuyệnvãnvớinhaunhưbình thườngchúng tôicó thóiquen trướckhiđingủ,cũngkhôngkểlểvớinhaunhữngcảmtưởngtrongcáingàylắmviệcnày.-Rémingủngonnhé!–Mattianói.-ChúcMattiangủngon!Mattiakhôngthíchtròchuyện,cũngnhưtôikhôngthích.Sựimlặngcủa

Mattialàmtôinhẹngười.Nhưngkhôngthíchnóichuyệnkhôngcónghĩalàthích ngủ. Nến tắt rồimà tôi vẫn không chợpmắt, cứ trăn trở trên chiếcgiườngnhỏhẹpmànghĩngợivềnhữngviệcđãxảyra.Nghĩngợiphầnmìnhđãđành, tôi lại nghe thấyMattianằmởgiường trên cũngđộngđậy, cũngtrăntrở,nghĩalànócũngthaothứcnhưtôi.Tôihỏikhekhẽ:-Cậukhôngngủsao?-Không,chưangủđược!-Chỗnằmkhôngtốtà?-Cảmơn!Khôngđâu!Tráilạichỗtớtốtlắm!Cóđiềulàquanhtớ,cáigì

cũngquayquay,ynhưlàcònởgiữabiểnvàcáixenàythìcứnhôlênhụpxuốngvàtròngtrànhbốnphíahaibên.CóphảichỉvìsaysóngmàMattiatrằntrọckhôngngủ?Haynócũngmải

nghĩngợivềnhữngđiềunhưtôi?Nóyêumếntôi,tâmhồntríócchúngtôihòahợpvớinhauđếnmứctôicảmthấythếnàothìnócảmthấythếấy.Giấcngủvẫnkhôngđếnvàđêmcàngvềkhuyacànglàmtôisợsệtthêm,

sợsệtvôcớ.Sợgì?Tôikhôngbiết,nhưngrõrànglàtôisợ.KhôngphảisợvìnằmtrongchiếcxenàyởgiữacáikhuphốBethnal-Greennghèokhổnày.Đã bao nhiêu lần trong quãng đời lưu lạc, tôi phải ngủ đêmvớimàn trờichiếuđấtchứđâuđượcyênổnnhưchỗnày!Tôibiếtrằngởđâykhôngcógìnguyhiểmhếtmàsao tôivẫnhãihùng.Càngcố làmgan trấn tĩnh, tôi lạicànghoangmangtợn.Thời khắc trôi qua nhưng tôi không biết đêm đã khuya chừng nào vì

chungquanhkhôngcóđồnghồđiểmcanh.Thìnhlìnhtôinghecótiếngđộngkhámạnhởcửabuồngxép,cáicửanày trôngramộtđườngphốkhácchứkhôngởphíasânSưtửđỏ.Rồisaunhiềutiếnggõgọicáchquãngđềuđềuthìcóánhđènlọtvàotrongxe.Tôilấylàmlạ.vộinhìnquanhmình,cònconCapingủbêncạnhthìchoàngdậyđịnhsủa.Tôithấyánhđènlọtvàochỗtôiquamộtcửasổnhỏtrênthànhxe.Giườngcủachúngtôikêsátthànhxeấy,

nhưnglúcđinằmchúngtôikhôngđểýđếncáicửasổvìcómànchecửalại.NửatrêncửasổnằmđứngnganggiườngMattia,nửadướitrôngvàogiườngtôi.TôiđểtaylênmõmconCapiđểchonókhỏisủavanglàmthứcgiấcmọingườitrongnhàvàtôinhìnrangoài.Bốtôiđãvàotrongbuồngxép;nhanhchóngvàlặnglẽ,ôngmởcáicửa

trôngrađường.Haingườiđànôngvácnhữngbọcnặngbướcvàovàbốtôilạinhanhchóngvàlặnglẽđóngcửalại.Rồiôngđặtmộtngóntaylênmôivàđưataykiađangxáchđènlênchỉcáixecóchúngtôinằm.Cáiđèncủaônglàmộtthứđènlồngcónắp,cóthểcheánhsángtùyý.Vàcáicửchỉcủaôngtỏýbảongườitakhôngnêngâytiếngđộnglàmchúngtôithứcgiấc.Sựquan tâmcủabố tôikhiến tôicảmđộng.Tôi toankêu lênbảobốcứ

mặctôivìtôivẫnthứcgiấc.NhưngrồitôilặngthinhvìsợgọitoánglênthìlàmmấtgiấcngủcủaMattia.Bốtôiđỡchohaingườiđànôngđặtcácbọcđồxuống.Rồiôngđimộtlátvàtrởlạicùngvớimẹtôi.Tronglúcvắngbốtôi,haingườiđànôngđãmởcácbọchàng.Mộtbaođựngđầynhữngsúcvải,bíttất,găngtay.Lúcđótôimớihiểucáiviệcthoạtđầulàmchotôingạcnhiên:nhữngngườinàyđếnbánhàngchobốmẹtôi.Bốtôicầmtừngmónđồhànglên,đưaraánhđènxemxétrồitraochomẹ

tôi.Mẹtôicầmchiếckéoconcắtnhãnhiệubỏvàotúi.Cáiviệcnàykỳquặc,cũngnhưviệcmuabángiữađêmkhuyathếnàyxemracũngthậtlạlùng.Bốtôivừaxemhàngvừanóikhekhẽmấycâuvớihaingườiđưahàngtối.

Nếu tôibiết tiếngAnh thìhẳn tôiđãngheđủ,nhưngkhônghiểu tiếng thìngherõlàmsaođược.Chỉcóhaitiếngbobvàpoliceman,[39]thìlặplạinhiềulầnlàtôingherõ.Khiđãxemxétcẩnthậntấtcảnhữngmónhàngchứatrongmấycáibao,

bốmẹtôivàhaingườikháchrakhỏibuồngxépđểvàonhà.Buồnglạitối.Rõrànglàhọđitínhtoántiềnnong.Tôimuốntựbảorằngnhữngviệcmắtthấy vừa rồi là bình thường thôi, không có gì lạ. Nhưng dù cố gắng baonhiêu,tôicũngkhôngtựmìnhtinđược.NhữngngườiđóđếnnhàbốmẹtôisaokhôngđiquasânSưtửđỏ?Tạisaokhinóivềcảnhsát,họlạithìthầmvớinhaunhưtuồngsợngườingoàinghethấy.Tạisaomẹtôicắtcácnhãnhiệuđínhvàocácthứhàngbàmua?Mải loayhoayvớinhữngcâuhỏiđó, tôikhôngngủđượcvà tôi cốxua

đuổichúngnóvìkhôngtìmra lờigiảiđáp.Nhưngkhôngtàinàoxuađuổiđược.Látsaulạicóánhsángrọivàoxetôivàtôilạinhìnquakhemàn.Lầnnàytôikhôngmuốnnhìnmàcứphảinhìn,khácvớilầntrước,tôinhìnmộtcáchtựnhiênđểthấy,đểbiết.Bâygiờthìtôitựnhủkhôngnênnhìnra,vậymàtôivẫncứnhìnra.Tôicũngtựnhủrằngcólẽtốthơnhếtlàkhôngnênbiết,vậymàtôivẫncứmuốnbiết.

Bâygiờchỉcóbốmẹtôithôi.Trongkhimẹtôinhanhchónggóicácmónhàngthànhhaikiện,thìbốtôiquétmộtgócbuồng.Dướilớpcátkhômàôngquétbạtđi,hiệnramộtnắphầm.Ôngnhấcnắpvàđưaxuốnghầmhaikiệnhàngmẹtôivừagóixong.Mẹtôicầmđènsoichobốtôi.Cáihầmsâubaonhiêu,tôikhôngnhìnthấy.Làmxong,bốtôileolên,đậynắphầmlạivàlấychổiquétcátphủlên.Trênmặtcát,bốmẹtôirắcmấycọngrơmchogiốngcácnơikhác trênnềnbuồng.Côngviệcxongxuôi,bâygiờkhông tàinàotrôngthấychỗnắphầmđược.Rồibốmẹtôiđira.KhibốmẹtôinhẹtayđóngcửalạithìtôinghethấyMattiađộngđậytrên

giường,tuồngnhưnókêđầulêngốithìphải!Nóđãnhìnthấysựviệcxảyrachăng?Tôikhôngdámhỏi.Bâygiờcómộtcáigìcònnghiêmtrọnghơnlàmộtsựlosợmơhồđangđènặngngựctôi.Tôibiếtvìsaotôisợrồi.Từđầuđếnchân,cơthểtôiđẫmmồhôilạnhtoát.Suốtđêmtôicứnhưthế.Mộtcongàởnhàbêngáylên,báohiệutrờisắpsáng.Bấygiờtôimớithiếpđi,thiếpđitrongmộtgiấcngủnặngnhọc,chậpchờn,đầynhữngmộngmịhãihùnglàmtôinghẹtthở.Tiếngổkhóacótkétlàmtôitỉnhgiấcvàcửabuồngmởra.Tưởngbốtôi

gọichúngtôidậy,tôinhắmmắtlạiđểđừngnhìnthấyông.Mattianói:-Emcậuđếnmởcửachochúngtađó!Nóđirồi.Chúngtôiđứnglên.Mattiakhônghỏitôicóngủngonkhôngvàtôicũng

khôngnóigìvớinóhết.Cómộtlúcnàođó,nónhìntôithìtôiquaynhìnchỗkhác.Chúngtôiđivàonhàbếp,ởđấykhôngcóbốtôi,cũngkhôngcómẹtôi.Ôngtôithìvẫnngồitrongghếtrướclòsưởiynhưlàtừtốihômquaôngkhônghềrờikhỏichỗ.EmgáilớncủatôilàAnnieđanglaubàn,cònemtrailớnlàAllenthìquétrác.Tôiđếnbắttaychúng,nhưngchúngkhôngđáp.Tôibènđếnôngtôi.Ôngtôikhôngđểchotôilạigầnvàcũngnhưtốihômqua,ôngkhạcnhổvềphíatôi.Cửchỉđólàmtôicụthứng.TôibảoMattia:-Cậuhỏigiúptớxemtrongbuổisớmnay,lúcnàothìtớgặpđượcbốmẹ

tớ?Mattiahỏi.Nghenói tiếngAnh,mặt ông cụ có cogiãn ramột chút, bớt cái vẻbất

độngđángkhiếpđi.Ôngchịukhótrảlời.Tôihỏi:-Ôngcụnóigì?-Nóibốcậuđivắngsuốtcảngàyhômnay,mẹcậungủ,anhemchúng

mìnhcóthểđidạochơiđược.-Ôngcụchỉnóithếthôià?–TôihỏinhưvậyvìthấylờidịchcủaMattia

ngắnquá.

Mattiacóvẻlúngtúng,nónói:-Tớkhôngbiếtđoạnsautớhiểucóđúnghaykhông?-Thìcứthửnóicậuhiểunhưthếnàođểxem!-Hìnhnhưôngcụnóinếuchúngtađiraphốmàgặpcơhộitốtthìkhông

nênbỏlỡ.Rồiôngcụnóithêm,vàcâunàythìtớtinchắclàtớhiểurõ:“Hãynhớlấylờitao,phảibiếtsốngtrênlưngnhữngđứadại”.ChắclàôngcụđoánMattiađanggiảinghĩanhữnglờiôngcụnóichotôi

hiểu,vìngheđếncâusaucùngnày, thìôngdùngcáibàn taykhôngbịbạicủaônglàmcáicửchỉbỏmộtvậtgìvàotúi.Cùnglúcấy,ôngnheomắtlại.-Chúngtađichơiđi.–TôibảoMattia.Tronghaihaybatiếngđồnghồ,haiđứatôiđidạoquanhquẩngầnsânSư

tửđỏ.Chúngtôikhôngdámđixaravìsợlạcđường.BanngàykhuBethnal-Greennàyhiệnracònxấuxítồitệhơnbanđêmnữa,cảnhbầncùngbàyrakhắpnơi; từnhàcửađếnngườingợm,ởđâucũng thấysựnghèokhổnãolòngnhất.Mattiavàtôichỉtrôngthấy,chứkhôngnóinănggìcả.Quaytrởlạithìvừađếnđầusân,chúngtôiđivàonhà.Mẹtôiđãrakhỏibuồngngủ.Từcửa,tôiđãnhìnthấymẹápđầutrênmặt

bàn.Ngỡmẹốm,tôichạyđếnđểhônmẹ,vìtôikhôngnóichuyệnvớimẹđược.Tôiđưa tayômmẹ.Mẹtôingẩngđầu lên,cáiđầucứlắc lư, rồimẹnhìntôinhưngchắclàkhôngtrôngthấy.Lúcấytừhơithởnónghổicủamẹtôi toát ramùi rượumạnh.Tôi lùi lại.Mẹ tôi lạigụcđầubênhaicánh tayduỗithẳngtrênmặtbàn.Ôngtôinói“gin”[40]rồinhìntôimàcườigằnvànóimấytiếnggìnữatôikhônghiểu.Lúcđầu,tôiđứngsữngnhưmấthồn.Giâyphútsau,tôinhìnMattia,Mattiacũngnhìntôi,ứanướcmắt.Tôirahiệuchonó,rồihaiđứatôitrởra.Vaikềvai,taynắmtay,chúngtôiđimãi,khôngnóivớinhaumộtlời,cứ

nhìnthẳngtrướcmặtmàđitới,khôngbiếtlàđiđâu.Mattiacóhơilongại,hỏi:-Chúngmìnhđiđâuthếnày?-Khôngbiết,đichỗnàonóichuyệnvớinhauđượcthìđi.Mìnhcầnnói

vớicậuđiềunày,nhưngởđây,giữađámđôngnày,mìnhkhôngnóiđược.Chính như thế đấy!Trong cuộc đời nay đâymai đó, qua nội qua rừng,

theo kiểu cụ Vitalis, tôi đã có thói quen không bao giờ nói chuyện quantrọng giữa đường phố, hoặc trong làng, và khi nói có người qua lại là tôiquênngaynhữngýđịnhnói.VậymàlúcnàytôilạimuốnnóichuyệnquantrọngvớiMattiavàtôihiếurõlàtôisẽnóigìvớinó.Lúcấy,chúng tôiđãvượtquanhữngngõhẹpđếnmộtđườngphố rộng

hơn,ởcuốiđườnghìnhnhưcócâycối.Cólẽởđầuấylàthônquêrồi,chúngtôiđitheohướngấy.Nhưngkhôngphảilàthônquêmàlàmộtcôngviênbaola,cónhữngbồncỏrộngxanhmướtvànhữnglùmcâytơđâyđó.Chỗnàyquảlàchỗlýtưởngđểtâmsự.Tôiđãcóchủđịnh,tôibiếtrõtôimuốngì.Khiđãngồiyênởmộtxócáchbứcvàkínđáo,tôinóivớibạntôi:-Mattiathânmến,cậubiếtlàmìnhyêuthươngcậuvàchắccậucũngbiết

làchỉvì tìnhbạnmàmìnhbảocậuđi theomìnhvềnhàbốmẹmìnhchứ?Bâygiờmìnhyêucầucậulàmgìthìcậucũngchảnghingờgìcáitìnhbạncủamình,phảikhông?-Cậungulạ!–Mattiađápvàgượngcười.-Cậucườiđểchomìnhkhỏimủilòng.Nhưngmủilòngcũngchảviệcgì.

Mìnhcònkhócđượcvớiainếukhônglàvớicậu?Nóiđếnđây,tôingãvàolòngMattiakhócòalên.Nhữnglúcmộtthânmột

bóng,thấtthểutrênmặtđườngmênhmông,tôicũngchưabaogiờthấykhổsở như hômnay.Tôi nấc lênmột hồi rồi cố trấn tĩnh: tôi đưaMattia đếnvườnnàycóphảiđểchonóthanthởvìtôiđâu!Khôngphảivìtôi,chỉvìnó!Tôinói:-Mattiaơi,cậuphảiđithôi.CậutrởvềPhápđi!-Kìacậuà?Khôngđờinào!-Mìnhbiết trước thếnàocậucũng trả lờimìnhnhưvậy,vàcậuhãy tin

rằngmìnhlấylàmsungsướng,rấtsungsướngđượcnghecậunóikhôngđờinàocậurờimình.Tuyvậy,cậuphảirờibỏmìnhđi,cậutrởvềPháphayđiItalietùycậu,vềđâukhôngquantrọng,miễnlàcậukhôngởtrênđấtnướcAnhnữa.-Thếcòncậu,cậuđịnhđiđâu?Cậutínhchochúngtađiđâuđây?-Mìnhấyà?Mình thìphảiở lạiđây,ởLondresđâyvớigiađìnhmình

chứ!Bổnphậncủamìnhkhôngphảiởbêncạnhbốmẹmìnhthìlàgì?Cònlạibaonhiêutiền,cậulấymàđiđi!-Đừngnóithế,Rémi!Nếucómộtngườicầnđithìngườiấylàcậumới

đúng!-Tạisao?-Tạivì…Mattiakhôngnóihết.Tôiđưamắthỏi,nónhìntránhđi.-Mattia này, cậu hãy trả lời tớ thẳng thắn, thành thực, không nể nang,

khôngesợ,tốihômqua,cậuthức?Vàcậucótrôngthấy,phảikhông?Mattiakhôngngướcmắtlên,đápkhekhẽ:

-Mìnhthức.-Cậuthấygì?-Tấtcả.-Vàcậuhiểu?-Lànhữngmónhàngbọnkiađemtớibánkhôngphảilàhàngbuôn.Bố

cậurầychúngsaokhônggõcửatrướcmàlạigõcửabuồngxép.Chúngbảochúngbịcảnhsátrìnhmò,theodõi.-Đãthếthìcậuphảithấycậuđilàđúng.-Nếutớcầnphảiđithìcậucũngphảiđi.Chảaicầnhơnai.-Khimìnhyêucầucậuđivớimìnhthìmìnhngỡlàgiađìnhmìnhsẽcho

cảhaiđứađihọcvàchúngtasẽởgầnnhau.SởdĩmìnhtinthếvìnghemáBarberinnóivàcũngvìmìnhmơtưởngthế.Nhưngsựviệcđãkhôngnhưthếvàchiêmbaovẫnhoànlàchiêmbao.Chonênchúngtaphảichiataynhau.-Khôngkhinào.-Hãynghemìnhchokỹ,hãythôngcảmvớimìnhđi,Mattia!Đừnglàm

mìnhbuồnbựcthêmmà!VínhưchúngmìnhgặplãoGarofoliởParisvàlãobắtcậuvềthìcóphảilàcậukhôngmuốnchomìnhởlạivớicậu,phảikhôngnào?Ấyđấy, cáiđiềumìnhnóivớicậubâygiờđây, tất cậucũngnóivớimìnhnếugặptrườnghợpấy.-Cóđúngthếkhông?Cậuhãynóichomìnhbiếtcóđúngthếkhông?Mattiasuynghĩmộtlát,rồinói:- Bây giờ đến lượt cậu phải nghe tớ nói, cậu nghe cho rõ đây. Khi ở

Chavanon,nghecậubảogiađìnhcậuđitìmcậuthìmìnhbuồnlắm.Đánglẽphảivuithìmìnhlạibựcmình.Mìnhđãkhôngnghĩtớihạnhphúccủacậu,mìnhchỉnghĩtớimình.Mìnhtựnhủlàcậusẽcóanhchịemtraigáimàcậusẽyêuthươngnhưyêuthươngmình,cólẽcònhơnmìnhnữa.Nhữngngườiấy là nhữngngười giàu sang, thông thái, lịch sự, những cậu ấm, cô chiêuxinhtraiđẹpgái.Mìnhnghĩthếrồihóaraghentị.Đólàđiềucậucầnbiết,đólàsựthậtmàmìnhcầnthúnhậnvớicậuđểcậuthathứchomình,nếucậucóthếthathứcáiloạitìnhcảmxấuxanhưvậy.-Chaoôi!Mattia!-Nóiđi,nóilàcậuthathứchomìnhđi!-Sẵnlòng!Mìnhcóthấynỗibuồnphiềncủacậu.Mìnhcóbaogiờthùhằn

cậuđâu!-Bởivìcậulàconbò.Vàlàconbòlànhquá!Cònmìnhthìác.Cậutha

thứchomìnhvìcậu tốtbụng,chứmình thìmìnhkhông tự tha thứđâu,vì

mìnhkhônglànhnhưcậu.Cậuchưabiếthếtđâu.Mìnhtựbảo:TađivớihắnsangAnhđểxemsao; rồikhihắnđãsungsướng, thậtsungsướngrồi,khihắnkhôngcó thìgiờnghĩđến tanữa thì tacút,vàcút thẳng; ta sẽđimộtmạchvềLucca hôn emCristina của ta.Nhưngđáng lẽ giàu sang và sungsướng như chúng mình tưởng thì cậu không giàu và cậu… nghĩa là cậukhôngnhưchúngmìnhtưởngtrướcđâu.Bởivậy,mìnhkhôngnênxéo,vàcáingườicầnômvào lòngkhôngphải làCristina,emgáimình;cáingườicầnômvàolònglàngườibạnnghềnghiệp,ngườibạnthiếtcốt,ngườianhemcủamình,cáingườiđólàRémi.Mattianóithếvàcầmlấytaytôimàhôn.Bấygiờnướcmắttôituôntrào,

nhưngnướcmắtnàykhôngđắngcay,khôngnóngbỏngnhưtrướcnữa.Tuyhếtsứccảmđộng,tôivẫnkhôngtừbỏýđịnh:-Cậu phải đi đi!Cậu phải trở vềPháp, phải gặpLise, bácAcquin,má

Barberin, gặp tất cảnhữngngười thân của tớvànói chohọbiết vì sao tớkhônggiúpđượchọnhư tớmongmuốn, tớmơ tưởngvàhứahẹn.Cậusẽphântrầnlàbốmẹtớkhônggiàucónhưchúngmìnhtưởng,thếcũngđủđểhọthathứchomình.Cậuhiểuchứ?Giađìnhtớnghèo,cáiđógiảithíchtất!Nghèokhókhôngphảilàđiềuđángxấuhổ!-Khôngphảivìnghèomàcậumuốnchomìnhxéo.Bởivậymìnhkhông

đi.-Mattiaơi,mìnhvancậu.Cậuđừng làmchomìnhkhổ thêm.Cậu thấy

mìnhđãkhổquárồimà!-Ồ!Tớkhôngmuốnépcậunóicáiđiềumàcậusợxấuhổkhôngnóitrắng

ra.Tớkhônglinhlợi,khôngtinhý,khônghiểuhếtnhữngcáidộivàođầu–Nóđậpđậptrênđầu–Nhưngtớcảmthấyhếtnhữngcáixóivàochỗnày–Nóđặttaylênngực–Khôngphảivìchamẹcậunghèomàcậumuốnchotớbước!Khôngphảivìhọkhôngnuôinổitớ,vìtớcóănbáocôngườitađâu,tớsẽlàmlụngchongườitachứ!Cậumuốnmìnhđinơikhácbởicậuđãthấynhữngviệcđêmquavàcậusợchomình.-Đừngnóithế,Mattia!-Cậusợrồiđếnlúcmìnhphảicắtnhãnhiệunhữngmónhàngkhôngmua

màcó!-Ôichaoôi!Mattia,Mattiathânmếnơi,cậuimđimà!-Lấy cái gì dámchắc rằngkhông thể có hai đứabé bị vứt bỏở đại lộ

Breteuilcùngmộthôm?VàtạisaoviêncẩmlạikhôngcóthểnhầmlẫnkhichỉchoôngDriscollvềChavanon?Cóthểlắmchứ!-Cáiđóthìphilýquá.

-Cũngcólẽ!Điềutớnói,tớgiảithíchngheraphilý.Chẳngqualàtớnóikém,tớgiảithíchkhôngratrò,bởicáiđầuóckhốnnạncủatớ.Ngườikhácsẽgiảithíchhayhơn,vànósẽtrởnêncólý.Chỉcótớmớilàphilý,thếthôi!-Chaoôi,không!Chưaphảithếlàthôiđâu!-Cuối cùng, cậu phải chú ý rằng cậu không giống bố cậu, cũng không

giốngmẹcậu,vàcậukhôngcómáitócvàngnhưcácemcậu.Tóctấtcảlũchúng–tấtcả,cậungherõchưa?–đềumộtmàuvàngnhưnhau.Nếulàanhemthìsaotóccậulạikhôngthế?Mặtkhác,cóđiềunàycũnglạ,rấtlạ:tạisaongườitanghèonhưthếmàbỏrađượcnhiềutiềnnhưthếđểtìmlạimộtđứacon?Vìcáclẽấy,theotớthìcậukhôngphảilàmộtngườihọDriscoll.Tớbiếtrằngtớchỉlàmộtconbòthôi,ngườitaluônluônmắngtớnhưvậy,lỗiởcáiđầuóckémthôngminhnày.NhưngtớcũngcứtinchắcrằngcậukhôngphảilàmộtchúbéDriscollvàcậukhôngnênởgiađìnhDriscoll.Nếubấtchấptấtcả,cậumuốnởlạithìmìnhcũngởlạivớicậu.NhưngcậucũngphảicốgắngviếtchomáBarberinmộtláthưđểhỏithậtrõxemnhữngtãlótvàáoxốngcủacậulúcbấygiờnhưthếnào!Khiđượcthưtrảlời,cậusẽhỏithửngườimàcậugọilàbố,vàlúcấycólẽchúngtasẽhiểurõhơnítnhiều.Từnayđếnđó,mìnhsẽkhôngđiđâuhết,mìnhởđâyvớicậu,rasaothìra!Cầnlàmviệcthìchúngmìnhcùnglàmvớinhau.-Nhưngnếurủimộtngàykia,ngườitachoảnglênđầuchúMattia?.Nómỉmcườibuồnbã:-Cáiđókhôngphảilàcáikhổnhất:vìbạnmànhậnđònthìđòncóđau

đâu!

XV.CAPIHƯNẾTĐếnđêmchúngtôimớivềđếnsânSưtửđỏ.Suốtngày,chúngtôichỉđi

dạotrongcôngviênxinhđẹpvừađivừatròchuyện,saukhimuamộtmiếngbánhmìănlótdạ.Lúcbấygiờbốtôiđãvềvàmẹtôicũngtỉnhrượurồi,cảbốlẫnmẹkhôngtráchmắngchúngtôivềviệcđichơiquálâu.Saubữatôi,bốtôibảocầnnóichuyệnvớihaiđứatôi.Bốđưachúngtôiđếntrướclòsưởikhiếnôngtôibuôngmộttiếnggầmgừ:quảlàôngtôibảovệchỗsưởicủamìnhmộtcáchdữtợnthật.Bốtôihỏi:-ỞbênPháp,cácanhsinhnhainhưthếnào?Nóichotôinghethửxem.Tôikểlạicôngviệclàmăncủachúngtôi,nhưôngđãbảo.-Nhưthếthìcácanhkhôngbaogiờlochếtđói,cóphảikhông?-Khôngbaogiờ.–Mattiađầytựtin.–Chẳngnhữngchúngtôisinhsống

được,màchúngtôicònkiếmratiềnđểtậumộtconbòsữanữa.VàđếnlượtMattiathuậtlạichuyệnmuabò.-Thế thì cácanhcũng lắm tàiđấy!Hãycho tôixemcácanh làmđược

nhữnggìnào!Tôilấythụcầmlàmmộtbản,nhưngkhôngphảilàbàidâncaxứNaples

củatôi.-Kháđấy,kháđấy.–Bốtôinói.–CònMattiathìlàmđượcgì?Mattiachơimộtbàivĩcầmvàmộtbàikènđẩy.Bảnsaunàylàmcholũ

nhỏvỗ tayrầmrộ;chúngđứngthànhvòng trònchungquanhchúng tôiđểnghe.-CònconCapi?Nóbiết làmtrògì?Thiết tưởngcácanhmangconchó

theokhôngphảiđểchovuimàthôi.Chắcítnhấtnócũngkiếmđủănphầnnóchứ!TôitựhàovềtàinghệcủaconCapi.Thậtrakhôngphảivìnómàthôi,mà

cònvìcụVitalisnữa.Tôimuốnnódiễnmộtđôitiếtmụctrongphotròcủanó.Capiđượclũnhỏhoannghênhnhiệtliệt,nhưthườnglệ.Bốtôinói:-Ồ!Conchónàylàcảmộtgiatàiđây!TôiđáplờikhenđóbằngnhữnglờicatụngconCapi.Tôicamđoanrằng

nócóthếhọctậpnhanhchóngtấtcảnhữnggìngườitavuilòngdạynó,kểcảnhữngngónmàthườngthườngchókhônglàmđược.BốtôidịchnhữnglờitôinóiratiếngAnh.Hìnhnhưôngcóthêmthắtđôi

câumàtôikhônghiểunhưnglàmmọingườicườiầm.Ôngtôicũngcườivànheomắtnhiềulầnkêufinedog,nghĩalàchóđẹp.ConCapikhônglấythếlàmvinhhạnh.Bốtôilạinói:

-Đãthếthìtađềnghịvớihaianhthếnày…NhưngtrướchếtMattiaphảichobiếtchúởtrênđấtAnhcótiệnkhôngvàchúcómuốnởđâyvớichúngtôikhông?-TôimuốnởlạivớiRémi.–Mattiađáp.–Rémiđiđâuthìtôiđiđó.Mattia tự cho là ngu, nhưng thật ra là nó láu, nó tinh ý hơn nó nói ra

nhiều,hơncảlànótưởng.Bốtôilấylàmvừalòngvềcâutrảlờicủanóvìkhônghiểuẩnýtrongđó.Ôngnói:-Đãthếthìtôitrởlạivớiđềnghịcủatôi:Nhàtanghèochonênaicũng

phảilàmviệccảmớicócáisống.Mùahè,tađirongtrênđấtAnhvàcáccontađưahàngtớibántậnnhànhữngngườikhôngchịubỏcôngđimua.Mùađông,takhôngcóviệcgìlàmcholắm.ChừngnàochúngtacònởLondresthìRémivàMattiacóthểđiđánhđànởcácphố.Chắcchắnlàhaichúsẽđạtnhữngkhoản thuhàngngàykhá lắm,nhất làvàokhoảnggầnđếnngày lễNoël.Nhưngởđờikhôngnênphungphí,chonênconCapithìphảiđểchonóđidiễntròvớithằngAllenvàthằngNed.Tôivộivãnói:-ChỉcóđivớiconthìconCapimớidiễntròtốt.Bắtconrờinóthìkhông

tiệnchocon.-Nósẽ tập làmviệcvớiAllenvàNed.Concứyên lòng.Chia toáncủa

conranhưvậysẽthuđượcnhiềutiềnhơn.-Nhưngmànóđiriêngthìchẳnglàmnêncơmcháogì,concamđoanlà

thế!VảlạisốthucủaMattiavàconsẽsụtđi.BiểudiễnvớiconCapi,chúngconsẽthunhiềuhơn.-Chuyện!Thếlàđủrồi.–Bốtôinói.–Khitađãquyếtđịnhmộtđiềuthì

tamuốnđiềuđóphảiđượcthựchiện,vàthựchiệntứckhắc.Đólàgiaphápởnhànày.Tamuốnanhphụctùnggiaphápđónhưmọingười.Biếtkhôngthểrằngmộtrằnghaigìđược, tôikhôngnóinữa.Nhưngtôi

nghĩthầmrằngnhữngđiềutôimơướcchoconCapicũngdiễnramộtcáchđentốinhưnhữngmơướccủabảnthântôi.Thếlàchúngtôisắpxanhau.Nósẽbuồnvàtôicũngbuồnbiếtbaonhiêu!Chúngtôitrởvềchiếcxehômquađingủ.Hômnaybốtôikhôngđẩychốt

cửanhốtchúngtôi.TôivừanằmxuốngthìMattiachưacởiáoxongđãlạighétaitôinóithầm:-Màythấykhông,cáingườimàmàygọi làbốđókhôngnhữngbắtcon

làmviệcchoôngta,lạibắtcảchócũngphảilàm.Cáiviệcnàyđãlàmsángmắtmàyrarồichứ?ĐếnmaichúngmìnhviếtthưchomáBarberinnhé!Nhưngsánghômsau thìphảidặnbảoconCapiđã.Tôiômnó trên tay.

Vừahôn lênmũinónhiều lần, tôivừanhẹnhàng,êmáigiải thíchchonóhiểutôimuốnnólàmgì.Tộinghiệpconchó!Nónhìntôiquyếnluyến,nónghe tôi chăm chú làm sao!Khi tôi trao chiếc dây dắt choAllen, tôi giảithíchvớinólầnnữa.Conchómớithôngminh,dễbảolàmsao!Nóđitheohaiemtôi,dángbuồnrầu,nhưngkhôngphảnkháng.VềphầnMattiavàtôithìbốtôiđãhạcốđưachúngtôiđếnmộtkhuphố,ở

đấycócơkiếmđượcnhiềutiền.ChúngtôiđixuyênquathànhphốLondresđểđếnnhữngngôinhàtránglệvớinhữngcổngnguyngatrongnhữngđườngphốđồsộhaibêncóvườntược,ởmấyconđườngđẹpđẽrộnglềấy,khôngcónhữngngườinghèokhổráchrướivàđóixo:chỉcónhữngbàphunhânxinh đẹp, áo xiêm sặc sỡ, những cỗ xe ván cửa bóng loáng như gương,nhữngngườixàíchtobéo,tócrắcphấnthơm,dongnhữngconngựaquýgiá.Đường đi khá dài, chúng tôi trở về sân Sư tử đỏ hơi chậm. Tôi rất sungsướnglạiđượcthấyconCapi,lấmlemnhưnghíhửng.Tôisungsướngđượcgặp lạinóđếnnỗisaukhi lấyrơmkhôkỳcọ thật

sạchchonó,tôibọcnótrongtấmdacừuvàủnótrêngiườngtôi.Tronghaiđứa,nóvàtôi,đứanàosungsướnghơn,kểcũngkhónói.Mọiviệccứquađinhưthếtrongnhiềuhômliền.Chúngtôiđitừsáng,diễnhếtphotròởkhuphốnàythìđiđếnkhuphố

khác,mãiđếntốimớivềnhà.TronglúcđóthìAllenvàNeddẫnconCapiđibiểudiễn.Nhưngmộthôm,bố tôibảohômsau tôi có thểmangconCapitheo bởi vì ông giữAllen vàNed ở nhà. Chúng tôi thích quá. Chúng tôiquyếtnỗ lực thumộtmón tiền lớnvớiCapi, saocho từnayvề saungườigiao hẳn nó cho chúng tôi. Vấn đề là phải thu hồi con Capi, cho nên cảMattialẫntôiđềukhôngtiếccôngsức.Thếlàsánghômđó,chúngtôichămchúttắmrửa,chảichuốtchonóthật

kỹ.Rồichúngtôilênđường,tìmđếnkhuphốmàkinhnghiệmchochúngtôibiếtlà“chưvịkhángiả”ởđâymóctúichitiềnmộtcáchdễdàng.Muốnvậy,chúngtôiphảiđisuốtLondrestừĐôngsangTây.Khôngmaychokếhoạchchúngtôidựđịnhlàtừhaihômrồisươngmùkhôngtan.Trờilúcnàylàmộttầngmâymầudacamvà trongcácđườngphố lửng lơmộtmànkhóixámxámcáchítbướcđãkhôngcòntrôngrõhìnhngười.Thếnàythìngườitaítđirađườngđây,vàtừsaucáccửasổ,ngườitanghechúngtôiđànhátchứkhôngnhìnthấyconCapi,đólàmộtđiềukhônglợichokhoảnthunhập.BởithếMattiacứnguyềnrủacáimànsươngchếttiệt,khôngngờrằnglátsaunógiúpíchchocảbachúngtôi.Chúngtôirảobướcđinhanh;đểgiữconCapibêngót,chốcchốctôibảo

nómộtcâu,đốivớinócâunóiđócótácdụnghơnmộtcáixíchchắcnhất.Chúngtôiđiquamộtphốđôngđúcnhấtvàbuônbánthịnhvượngnhấtcủa

thành phốLondres. Thình lình tôi thấy vắng conCapi.Nó ra sao rồi? Lạthật!Tôirẽvàođầumộtngõphố,đứnglạichờnó.Tôihuýtsáokhekhẽvìtôikhông trôngđượcxa.Tôibắtđầu locókẻbắt trộmnó, thì thấynóphiđến,mồmngoạmmộtđôitấtlen,đuôivevẩymừngrỡ.Nóchồmlên,đặthaichântrướclênngườitôivàđưađôitấtđểtôicầmlấy.Trôngdángnóđắcýlắmnhưnhữngkhivừahoànthànhmộttiếtmụckhókhănnhất,nóđếnđòitôibankhen.Sựviệcxảyratrongnháymắt.TôicònđươngkinhngạcthìđộtnhiênMattiamộttaychụpđôitất,mộttaylôitôiđisâuvàotrongngõ.Nónói:-Đinhanhlên,nhưngmàđừngchạy!Mấyphútsau,nómớigiảithíchchotôirõvìsaophảichạytrốn:-Tớcũngnhưcậu,đangngẩnngơtựhỏiđôitấtnàytừđâurathìtớnghe

thấymộtngườinói:“Thằngkẻcắpđâurồi?”.ThằngkẻcắplàconCapiđó,chắccậuhiểu.Nếukhôngcósươngmùthìngườitađãtómcổchúngmìnhvìtộiăncắprồi.Tôihiểuquáchứ!Tôiuấtứcđếnnghẹnthở.ChúngnóđãbiếnconCapi

hiềnlành,lươngthiệnthànhmộttênkẻcắp.TôibảoMattia:-Đivềthôi!CậucầmdâydắtlấyconCapi!Mattiakhôngnóigìcả.ChúngtôiđinhanhvềtớisânSưtửđỏ.Bốmẹvà

mấy em tôi đang gấp vải quanh bàn. Tôi ném đôi tất lên bàn, làm thằngAllenvàthằngNedbậtcười.Tôinói:-ĐâylàmộtđôitấtconCapivừađánhcắp,vìngườitađãbiếnconCapi

thànhmộttênkẻcắp.Tôimuốntinrằngđâychỉlàmộttròđùathôi!Tôivừanóivừarun,nhưngchưabaogiờthấymìnhcươngquyếtnhưthế.

Bốtôihỏi:-Nếukhôngphảilàtròđùathìmàylàmcáigì,thửnóixem?-TôisẽbuộcdâyvàocổconCapirồiđemdìmxuốngsôngTamise,mặc

dù tôiyêuquýnó.TôikhôngmuốnconCapi trở thànhmột tên trộmcắp,cũngnhưkhôngmuốnmìnhtrởthànhmộttêntrộmcắp.Nếutôinghĩrằngmộtngàykiatôisẽphảithếthìngaytứckhắctôiđâmđầuxuốngsôngtựtửcùngnó.Bốtôinhìnthẳngvàomặttôi,vungtaygiậndữnhưmuốnquậtchếttôi.

Đôimắtôngthiêuđốttôi.Nhưngtôikhôngnhìnxuống.Dầndần,mặtônggiãnra.Ôngnói:-Màychođólàmộttròđùathìđúng,đấylàmộttròđùa.Đểchocáitrò

đùaấyđừngdiễnlại,từnayconCapichỉđivớimàythôi.

XVI.TÃĐẸPNÓIDỐITôicốgắnglàmthânnhưnghaithằngemtôi,AllenvàNed,chỉmộtmực

tỏáccảmramặt.Tấtcảnhữnggìtôimuốnlàmchochúngnóđềubịchúngnóhắthủi.Rõràng,đốivớichúng,tôikhôngphảilàmộtngườianh.ChuyệnconCapiđãdựngnênmộtsựngăncáchrõrệtgiữachúngtôi.Tôi

bảochúngnórõkhôngphảibằnglờinóivìtôinóitiếngAnhcònkhókhăn,màbằngđiệubộrấtsinhđộngvàđầyýnghĩa,trongđóhainắmđấmđóngvaitròchính.TôidùnghainắmđấmnóirằngnếuchúngnócònmuốngiởtrògìvớiconCapithìsẽđụngngayvớitôi,tôisẵnsàngbảovệconCapihoặctrảthùchonó.Khôngcóemtrainữa,tôitìmđếnemgái.NhưngAnnie,conchịđốixử

vớitôicũngchẳnghơngìmấyđứaemtrainó.Cũngnhưhaithằngkia,nóáccảm ramặt đối với những cố gắng làm thân của tôi.Không ngày nào nókhôngbày trò cho tôimộtvài vố theokiểu củanó, và conbéquả làgiàusángkiếnvềmặtnày!BịAllenvàNedxalánh,bịAnniehắthủi, tôichỉcònconbéKate,mới

lênba,cònquángâythơđểnhậpbọnvớicácanhchị.Conbécũngthíchđểtôivuốtve,trướchếtbởivìtôithườngbảoCapidiễntròchonóxem.Vềsau,khiCapitrởvềvớichúngtôithìtôilạiđưavềchoconbénàokẹo,nàobánh,nàocam;trongkhichúngtôidiễntròngoàiđườngphố,bọntrẻnhỏđãmangquàlạivàlongtrọngbảo:“Phầnconchó!”Đemcamlàmquàchochó,cólẽchẳngthíchhợplắm,nhưngtôicũngnhậnvàcảmơn.NhữngquảcamấysẽgiúptôigiànhđượcthiệncảmcủatiểuthưKate.Ấyđó,trongcảcáigiađìnhmàtôidànhchobiếtbaonhiêutrìumếntrong

tim tôikhimớiđặtchân lênđấtAnh,chỉcònmỗiconbéKate làcònchophép tôiđượcquýmếnnó.Ông tôivẫncứkhạcnhổmộtcáchgiậndữvềphíatôimỗikhitôiđếngần.Bốtôichỉchúýđếntôimỗibuổichiềukhihỏiđếnsốtiềnthuđược.Mẹtôithườngvắngmặt;Allen,NedvàAnniethìghétbỏtôi.ChỉcònKatelàcònđểchotôivuốtve,nhưngphảichăngchỉkhinàotúitôicònđầyquà?Đếnlàthấtvọng!Bởi thế, lúc đầu tuy tôi bác bỏ những điều ức đoán củaMattia, nhưng

trongtâmtrạngbuồnbực,cũngđãcólúctôiphảitựhỏimìnhrằngnếutôiđúnglàconcủanhànày, thìmọingườitấtđãbộclộnhữngtìnhcảmkhácvớicáchđốixửkháthôbạovớitôinhưhiệnnay.Màtôiđâuđãlàmgìđángphảichịusựghẻlạnhhoặcsựphũphàngấychocam!Thấytôiủrũvàsuynghĩbuồnphiền,Mattiahiểungayvìsao.Nóbảotôi,

màcũngnhưtựnhủvớimình:“TớnónglòngmuốnbiếtmáBarberinsẽtrảlờicậurasao!”

Muốn nhận được bức thư mà chúng tôi đã dặn gửi theo cách “lưutrạm,”[41]chúngtôithayđườngđimọingày.Chúngtôixuốngtậnnhàbưuđiện.Trongnhiềungày,chẳngcógì,nhưngcuốicùngthìláthưhằngnónglòngmongđợiấycũngđãđượctraotậntayngườinhận.Nhàbưuđiệnkhôngphảilànơithuậntiệnđểđọcthư,chúngtôilạiđếnconđườngnhỏởmộtphốgầnđây,cũnglàđểcóthờigianchocảmxúclắngxuốngchútít.Ởđó,tôiđãmởbức thưcủamáBarberinnghĩa là thưmàngườichaxứChavanonviếthộ:“BéRémiyêumến,Nhữngđiềuconchomábiếttrongthưkhiếnmángạcnhiênvàbựcbội…Mácứtưởngbốmẹcongiatưdưdật,hơnthế,vàohạnggiàusangquyềnquýnữakia…Conbảománóitườngtậnchoconrõnhữngchiếctãbọcconnhưthếnào.Dễ lắm, vìmá đã giữ lại tất cả những vật ấy, để dùng làm tang chứngtrongviệcnhìnnhậncon,cáingàyngười tađếnhỏicon.Trướcnaymávẫnđinhninhrằngthếnàorồicũngcócáingàyấy.Nhưngtrướchếtphảinóirằngconkhôngcótã.Đôilúcmánóiđếntãlàvìthóiquenvàcũngvìtrẻemởxứmábọctã.Conthìkhôngbọctã.Tráilạiconmặcquầnáođànghoàng.Đâylànhữngvậtmặctrênngườiconlúc bấy giờ:một cáimũ chụp bằng ren, chỉ khác thường ở chỗ đẹp vàsangquá,mộtchiếcyếmvảiphinviềnrencỡnhỏởcổvàcánhtay;mộtđôihàidệttaymàutrắngđínhnhữngcáigăngtơ;mộtcáiáodàibằngdạtrắngvàcuốicùnglàmộtchiếcáokhoácngoài trùmcảđầubằnghàngcátsơmiatrắng,lótlụa,thêuthùarấtđẹp…Sauhếtphảinóirằngtấtcảnhữngáoxốngấyđềukhôngmangdấuhiệu.Nhưng cái khăn bọc và cái yếm chắc là có đánh dấu, bởi vì cái gócthườngthườngmangdấuhiệuthìđãbịcắtđi.Việcnàychứngtỏngườitađãtìmđủmọicáchđểđềphòngkẻđitìmkhôngtheodấuvếtđược.Đólàtấtcảnhữngcáimácóthểnóirồiđó,béRémiyêuquýạ.Nếuconthấycầnnhữngvậtấy,conchỉviệcviếtthưchomá,másẽgửiđếnchocon.Con đừng phiền lòng, con yêu quý, đừng phiền lòng là không biếumáđượcnhữngtặngvậttốtđẹpmàconhứavớimá.Conbòsữa,doconnhịnbữamàmua,đốivớimáquýhơntấtcảnhữngvậtbiếutặngtrênđời.Mávuimừngtinchoconbiếtrằngconbòkhỏe,sữakhônggiảmvànhờnóngàynaymásốngthưthả.Mỗikhithấynó,mákhôngthểkhôngnghĩtớiconvàchúbạnnhỏMattiacủacon.Másẽrấtvuilòngnhậnthưconviếtchomábiếttintứccủacon.Mámongnhữngtinấyluônluôntốtlành.Conâuyếm,giàutìnhcảmlàthế,lẽnàochẳngsungsướnggiữagiađìnhcon,cócha,cómẹ,anhchịem traigáibêncạnh!Thếnàongườitacũngsẽyêuconxứngđángvớitấmlòngcon.

Chàocon,conyêuquý,máhônconâuyếm.Mẹnuôicủacon.QuảphụBARBERIN.”Đoạncuốibứcthưkhiếntimtôiselại.Tộinghiệpmá,mátốtvớitôilàm

sao!Vìmáyêutôinênmángỡaicũngyêutôinhưmá.-Bàấytốtquá.–Mattianói.–Bàcónghĩđếntớđấy!Màdùbàkhông

nghĩđếnđinữatớcũngcảmơnbà.Bàđãtảtỉmỉ,trọnvẹnnhưvậythìôngDriscollkhôngthểnhầmlẫnnổiđốivớicậukhikểnhữngáoquầncậumặclúcngườitabắttrộmcậu.-Ôngấycóthểquên!-Đừngnóithế!Ailạiđiquênnhữngbộquầnáoconmìnhmặcngàymình

mấtnóvìchínhnhữngbộquầnáoấysẽgiúpmìnhtìmlạinó.-Tớxincậuđừngcóđoángiàđoánnon,chờđếnkhibố tớ trả lờihẵng

hay.-Tớcóđoángìđâu,chỉcócậunóilàôngấycóthểquên.-Thôiđược,đểrồixem.Hỏibốxemtôiănmặcnhưthếnàocáingàybịbắttrộmlàviệckhôngdễ.

Giátôihỏimộtcáchthựcthà,khôngdụngýthìhếtsứcđơngiản.Đằngnàykhôngphảinhưthếvàchínhsựdụngýkhiếntôirụtrèdodự.Thếrồimộthôm,vìmưarétquá,phảivềsớm,tôiđánhbạonóivềcáivấn

đềlâunaygiàyvòtôi.Tôimớibắtđầuhỏithìbốtôiđãnhìntrừngtrừngvàomặttôi.Ôngcóthóiquenlàmthếmỗikhitôinóicáigìphậtýông.Nhưngtôiđươngđầuvớicáinhìnấygandạhơnlàtôitưởngtrướcđâykhinghĩtớigiâyphútnày.Tôingỡrằngôngsắpnổigiận.Tôi lolắngliếcmắtvềphíaMattia,nólắngtainghemàvờkhôngđểý.Tôimuốnphânbuavớinólàtạinónêntôimớimắcvàocáiviệcvụngdạinày.Nhưngbốtôikhôngnổinóng.Quacơngiậnlúcđầu,ôngmỉmcười.Thựcrathìtrongnụcườiấycócáigìtànác,nhẫntâm,nhưngdùsaođóvẫnlàmộtnụcười.Ôngnói:-Cáiđiềugiúpbố tìmconđắc lựcnhất làsựmô tảnhữngquầnáocon

mặcngàyconbịbắttrộm:mộtmũchụpbằngren,mộtchiếcyếmviềnren,mộtkhănbọcvàmộtcáiáodàibằngdạ,mộtđôitấtlen,mộtđôihàidệttay,mộtáokhoácngoài trùmcảđầubằngcátsơmiatrắngcóthêu.Bốrất trôngcậyởhaichữF.Dđánhdấutrênkhănyếm;nólàtêncon:FrancisDriscoll.Nhưngdấuhiệuấyđãbịngườiphụnữbắt trộmconcắtđi,chị tahyvọngrằnglàmthếthìkhôngbaogiờtatìmlạiđượccon.Bốcũngđãxuấttrìnhtờkhailễrửatộisaolụcởnhàthờxứ;ngườitađãtrảlạibốvàhìnhnhưbốcòncấtđâuđây.

Ôngnóithếvàsốtsắngđitìmtrongngănkéo,bìnhthườngôngkhôngsốtsắngnhưthếbaogiờ, látsauôngmanglạimột tờgiấycóđóngnhiềucondấutraochotôi.Tôiđánhbạomộtlầncuối:-Nếubốchophép,–tôinói,–connhờMattiadịchrachoconnghe.-Đượcchứ!Chữđượcchữmất,Mattiadịch racho tôibiết là tôi sinhngày thứnăm

mồng2tháng8,tôilàconôngPatrickDriscollvàbàMargaretGrange,vợôngta.Cònđòihỏigìnữakiachứ?TuynhiênMattiacũngkhông lấy làmthỏa

mãn.Đêmđến,khichúngtôiđãchuivàochiếcxecủachúngtôirồithìnólạighévàotaitôinhưkhicầnnóimộtđiềubímật:-Tấtcảcáccáiấykhôngthểchêđược,nhưngrốtcụcvẫnkhônglàmsáng

tỏvìsaoôngDriscollbánhàngrongvàbàGrange,vợông,lạigiàucóđếnmứcsắmchoconnhữngmũren,nhữngyếmviềnren,nhữngáokhoácthêuthùa.Nhữngngườibuônbánhàngrongđâucólắmtiềnthế!-Chínhvìngườibuônbánchonênngườitacóthểmuasắmnhữngthứấy

khôngmấtnhiềutiền!Mattiahuýtsáo,lắcđầu.Xong,nólạirỉtaitôi:-Cậumuốn tớ nói cái điều cứ lởn vởnmãi trong óc tớ không?Là cậu

khôngphải làconcủaDriscoll tiênsinhmàchínhDriscoll tiênsinhđãbắttrộmcậu.Tôimuốncãilại,nhưngMattiađãlêngiườngnó.

XVII.CHÚARTHUR:–ÔNGJAMESMILLIGANNếutôilàMattiathìcólẽtôicũnggiàutưởngtượngnhưnó.Nhưngởvị

trítôi,khôngthểnghĩngợilungtungbừabãiđược!ĐốivớiMattiathìđólàchuyệncủaDriscolltiênsinh,nhưnónói.Nhưngđốivớitôithìlạilàchuyệncủabốtôi.KhitríóctôimuốnnhảybừatheoMattia,thìtôiđưataynắmgiữnólại,vàtôicốlàmchotaytôirắnchắc.VềDriscolltiênsinh,Mattiacóthểsuynghĩđủđiều.Đốivớinó,Driscoll

tiênsinhhoàntoànlàngườidưngnướclã,chẳngcógìgắnbó.Nhưngtráilại,đốivớibốtôi,thìtôicóbổnphậnphảitônkính.Rõrànglàcóđiềubấtthườngtronghoàncảnhcủatôi,nhưngtôiđâucó

quyềntựdonhìncáiđóvớiconmắtcủaMattia.Mattiacóquyềnnghingờ.Đốivớitôi,đólàmộtđiềucấmkị.KhiMattia

thổlộnhữngđiềunghingờthìbổnphậncủatôilàphảibuộcnóimđi.Tôiđãcố gắng làm thế, nhưngMattia có ý riêng của nó, không phải lúc nào tôicũngkhuấtphụcđượcnó!Nhiềukhiđâmtức,nónói:-Màymuốnchoảngthìchoảng,nhưngphảingheđã!Vàthếlàtôicứphảinghenhữngcâunóhỏi:“TạisaoAllen,Ned,AnnievàKatetócvàng,còncậuthìkhông?”“Tạisaotấtcảmọingườitrongnhàđềuáccảmvớicậu,nhưđốivớimột

conchóghẻ,chỉtrừKate,nóđãbiếtgìđâu?”“Làm thếnàomànhữngngườinghèonhư thế lại sắmnổihàng rencho

conmặc?”Đốivớitấtcảnhữngcáitạisao,nhữngcáithếnàoấy,tôichỉcómộtcâu

trảlờithíchđáng,tựnócũnglàmộtcâuhỏi:-GiađìnhDriscoll tìmtôi làmgìnếu tôikhôngphải làconhọ?Vànếu

khôngphảilàconthìhọđưatiềnchoBarberin,choGrethvàGalleylàmgì?Nghethế,Mattiabắtbuộcphảitrảlờirằngnókhônggiảiđápđược.Tuy

nhiênnóvẫnkhôngchịuthua.Nónói:-Tớkhôngthểtrảlờiđượccâuhỏicủacậu,chưahẳnlàtớđãsaikhiđặt

ravớicậunhữngđiềumàchínhcậucũngkhônggiảiđápđược.MộtngườikhácởđịavịtớsẽtìmrangaycớsaoDriscolltiênsinhđãcấtcôngkiếmcậuvànhằmmụcđíchgìông tađã tiêu tiềnnhư thế!Vềphần tớ thì tớchẳnghiểuđượcvìsao,bởivìtớkhôngtinhranhvàcũngchẳngbiếtcáigìracáigìcả!-Cậuđừngnóithế,cậuvốntinhmàlị.

-À,nếuquảtớtinhthật,tớsẽgiảithíchngaylậptứcchocậucáiđiềumàtớkhôngthểgiảithíchnhưngcảmthấyđược.Khôngđâu!Cậukhôngphảilàcon trong gia đìnhDriscoll đâu!Cậu không phải và không thể là như thếđược!Điềunàynhấtđịnhmộtngàykiasẽrõnhưbanngày.Tuynhiên,bởivì cậu cứươngngạnhkhôngchịumởmắt ra, tự cậu làmchocái ngàyđócàngđếnchậm.Tớhiểurằngcáiđiềumàcậugọilàlòngtônkínhđốivớigiađìnhđãníucậulại,nhưngmànhấtđịnhnókhôngthểkhiếncậuhoàntoàntêliệtđược.-Vậythìcậumuốntớlàmthếnào?-TớmuốnrằngchúngtatrởvềđấtPháp.-Khôngthểđược!-Rõrànglàvìbổnphậngiađìnhmàcậunánlạiđây!Nhưngnếugiađình

ấykhôngphảilàgiađìnhcậuthìcòncáigìgiữcậulạinữa!Nhữngcuộctranhluậnkiểuấychỉđưađếnkếtquảlàlàmchotôiđãbuồn

khổlạicàngbuồnkhổhơn.Cógìghêgớmbằngsựhoàinghi?Ấythếmàmặcdùkhôngmuốn,tôivẫnphảinghingờ.Ngườichaấycóđíchthựclàchatôikhông?Ngườimẹấycứđíchthựclà

mẹtôikhông?Giađìnhấycóphảilàgiađìnhcủatôikhông?Cáiđiềunàynóirathìthậtkinhtởm:khitôisốngmộtthânmộtmình,tôi

lạithấyítdằnvặt,ítkhổsởhơnngàynay.Lúcấy,lúctôibuồntôikhócvìkhôngcógiađình,aicóthểnóitrướcrằngkhitôicógiađìnhthìtôisẽkhócvìthấtvọng?Ánhsángsẽtừphươngnàođến?Doaiđemlại?Tôisẽcóngàytìmthấychânlýhaykhông?Tôiđờđẫnvìcảmthấybấtlựctrướcnhữngcâuhỏiấy.Tôitựnghĩrằng

tôinhưngườigiữađêmtốihúcđầuvàomộtbứctườngkhôngcócửathoát.Ấy thếmàphảicahát,phảiđánhnhữngbảnnhạcvũ,phảicườicợt,nhănnhởtrongkhilòngmìnhthấmthíanỗibuồnriêng.NhữngngàychủnhậtđốivớitôilàngàydễchịunhấtvìởLondresngười

takhôngchơinhạcngoàiđườngvàongàychủnhật.Nhữnghômấy tôiđichơivớiMattiavàconCapi,cóthểbuồnbựcthahồ,khônggòbó.Ôi!SaomàtôilạiítgiốngcáithằngRémimấythángtrướcđâythế!Mộtchủnhậtnọ,tôisắpsửađichơivớiMattiathìbốtôigiữtôilại.Ôngnóiôngcóviệccầnđếntôingàyhômđó,vàMattiacứđichơimộtmình,ôngtôikhôngranhàngoài;mẹtôiđãđivắngcùngvớiAnnievàKate,haiemtraitôiđãđidạophố.Thếlàởnhàchỉcóbốcontôi.Chúngtôingồivớinhaukhoảngmộttiếngđồnghồthìcótiếnggõcửa.Bố

tôiđứnglênđimởcửarồitrởvàovớimộtngườiđànôngkhácvớicácbạnhữubốtiếpthườngngày.NgườinàyđúnglàmộtngườimàởAnhngườita

gọilàbậcthượnglưu,nghĩalàmộtngườiđànghoàng,áoquầnbảnhbao,vẻhợmhĩnhnhưngvẫncónétchánchường.Ôngtavàokhoảngnămmươi.Cáiđiều làm tôi chúýnhấtởôngấy là cáinụcười.Khiông ta cười,haimôichànhrađểlộcảhaihàmrăngtrắngnhởnvànhọnhoắtnhưrăngmộtconchótơ.Cáinétnàythậtđặcbiệt.Nhìnôngấy,ngườitaphảitựhỏicáichànhmôikiacóđúng làmộtnụcườikhông,haychỉ làmộtkiểunherăngchựccắn.VừanóichuyệnvớibốtôibằngtiếngAnh,ôngvừaluônluônliếcmắtvề

phía tôi.Nhưng gặp luồngmắt tôi thì ông tránh ngay, không quan sát tôinữa.NóichuyệnđượcmấyphútthìôngbỏtiếngAnh,dùngtiếngPháp.ÔngnóitiếngPháptrôichảy,hầunhưkhônglẫncáigiọnglơlớcủangườinướcngoài.Ônglấyngóntaytrỏtôimànóivớibốtôi:-Đâyphảichănglàthằngbémàanhđãnóichuyênvớitôi?Nomnókhỏe

đấychứ?-Conhãythưaôngđi,con!–Bốtôibảo.-Sứckhỏeanhtốtchứ?–Ngườikháchhỏitôi.-Thưaôngtốt.-Anhkhôngbaogiờốmđauà?-Tôiđãcólầnsưngphổi.-Ồ!Ồ!Vìsaothế?-Vìđãngủmộtđêmtrêntuyếtphảilúctrờirétdữdội.Chủtôicùngngủ

vớitôivàđãchếtrét.Còntôithìtôibịsưngphổi.-Đãlâuchưa?-Cáchđâybanăm.-Từlúcấy,anhcócảmthấydihạigìcủabệnhcũkhông?-Thưaôngkhông.-Khôngmệtnhọc,khônguểoải,khôngđổmồhôitrộmbanđêm?-Thưaôngkhông,khônglúcnàonhưvậy.Cókhitôimệtnhọclàvìđãđi

bộquánhiều,nhưngkhôngvìthếmàtôisinhốm.-Vàanhchịugianlaomộtcáchdễdàng.-Thưaông,đànhphảithế.Ôngtađứnglên,đilạiphíatôi.Ôngsờnắncánhtaytôirồiđặtlênbàntay

lênchỗtimtôi.Cuốicùngôngápđầuvàongựctôi,bảotôithởmạnhnhưlàđãchạynhiều:ônglạibảotôiholên.Làmxongnhữngviệcấy,ôngnhìnchămchúvàomặttôimộtlúckhálâu.

Chínhlúcấytôilạinghĩrằngôngtaưacắn,bởivìnụcườicủaôngtakhiếpquá.Ôngkhôngnóigìvới tôinữa, tiếp tụcnóichuyệnvớibố tôibằng tiếng

Anh.Mấyphútsau,cảhaingườiđira,khôngđiquacáicửatrướcnhìnraphố mà qua cửa buồng xép. Còn lại một mình, tôi suy nghĩ không hiểunhữngcâuhỏicủaôngkháchcóýnghĩagì.Ôngmuốnmướntôichăng?ThếthìphảixaMattiavàconCapi!Với lại tôiđãquyếtkhông làmđầy tớcủamộtaihếtthảy,khônglàmđầytớcủaôngkháchthượnglưunàymàtôighét,cũngkhônglàmđầytớmộtngườinàokhácdùtôiưa.Mộtlátsau,bốtôitrởvềnhà.Ôngnóivìphảiđicóviệc,ôngkhôngsai

khiếntôivàocôngviệcdựđịnhtrướcđâyvàtôicóthểđichơinếutôithích.Tôichảthíchđichơichútnào,nhưngởtrongcáinhàbuồnthiunàythìlàmđượcgì?Thôi,đidạochơicònhơnlàngồirũrabuồnchánthếnày?Trờimưa, tôivàoxe lấy tấmdacừu.Tôingạcnhiênbiếtbaonhiêukhi

gặpMattiaởđây.Tôisắpsửahỏithìnóđưataybịtmiệngtôi,rồinóithầm:-Điramởcửabuồngxépđi!Xongtớsẽlặnglẽchuồnrasaulưngcậu.

Khôngnênđểngườitabiếttớởtrongxe.Ratớiphốrồi,Mattiamớichịunói:-Cậubiếtcáiôngkháchđếngặpbốcậuhồinãylàaikhông?Đólàông

JamesMilligan,chúcủaArthurbạncậu.Tôiđứngngẩnngườiởgiữaphố.Nónắmcánhtaytôi,vừađivừanóitiếp:-Tớđidạomộtmìnhtrongcácphốbuồnbãvàocáingàychủnhậtrầurĩ

nàycũngchán,bènvềngủquách.Tớnằmlêngiườngnhưngchưangủ.Bốcậucùngôngkháchthượnglưuđivàotrongbuồngxépnày.Tớkhôngcốýxem,nhưngvẫnnghelọtcâuchuyệnhọnóivớinhau.Ôngkháchnói:“Vữngnhưquảnúi!Lâmvàocảnhnóthìmườiđứachếtcảmười,nóthìchỉtrảlờibằngmộtcơnsưngphổithôi!”Bấygiờtớtưởnglàhọnóivềcậunênlắngtainghe.Nhưngcâuchuyệnđãchuyểnngaysangđềtàikhác.“Thưa,cháungàisứckhoẻthếnào?”–Bốcậuhỏi.–“Kháhơn,lầnnàynữanócũngsẽthoátnạn.Bathángtrướcđây,tấtcảthầythuốcđềuchạy.Lầnnàynữa,ngườimẹquýhóacủanóđã chămsócnó tận tìnhvà lại cứuđượcnó!Ôi chao!BàMilliganấyquảlàmộttừmẫu!”Cậutưởngtượngxemngheđếncáitênấytớvểnhtaithếnào!Bốcậunói:“Nếucháungàikhálênthìthưangài,tấtcảsựđềphòngcủangàiđềuhóarahoàicôngsao?”–“Trướcmắtthìcólẽthế!NhưngtôikhôngthừanhậnrằngthằngArthursẽsốngđược.Nómàsốngthìlàmộtchuyệnmầunhiệm,màchuyệnmầunhiệmthìkhôngcònxảyraởcáithếgiớinàynữa!Phảilàmthếnàođểcáingàynóchếtđi,khôngthểcóaivềlàmthiệthạichotôi,vàngườithừakếduynhấtsẽlàtôi,JamesMilligan”–

“Xinngàicứyênlòng,thưangài,mọiviệcsẽdiễnrađúngnhưthế,tôibảođảm”–“Tôitrôngcậyởanh”.Ngườikháchnóithế.Rồiôngtanóithêmmộtcâumàtớkhônghiểurõcholắm.Tớcứthửdịchraxem,mặcdùthấykhôngcónghĩa:“Lúcbấygiờ,chúngtasẽxemnênxửtrícáiđónhưthếnào”.Thếrồiôngtađi.Nghexongcâuchuyện,tôithoạtcóýnghĩvềngaynhàhỏibốtôichỗở

củaôngMilliganđểđượcbiếttintứcvềArthurvàbàmẹnó.Nhưngtôikịpthấyngayđó làmộtdựđịnhđiênrồ.Ai lạiđihỏi tincháuởmộtôngchúđangnóngđợigiờphútcháuchết!Lạinữa,vềmặtkhác,choôngMilliganbiếtlàngườitađãnghehếtnhữnglờiôngnói,thếcóphảilàdạidột,nguyhiểmkhông!Arthurvẫnsống.Nókháhơntrước.Lúcnàyđượccáitinlànhấycũngđủ

vuirồi.

XVIII.NHỮNGĐÊMNOËLTừ bấy giờ, chúng tôi chỉ nói đến Arthur, bà Milligan và ông James

Milligan.Arthurvàbàmẹnóhiệnởđâu?Tìmchỗnàothìthấyđượcngườita?ViệcôngJamesMilliganđếnđâygợirachochúngtôimộtýđịnhvàgiúp

chúng tôinghĩ ramộtkếhoạchmàchúng tôi tinchắc rằngsẽ thànhcông:ôngJamesMilliganđãtớisânSưtửđỏmộtlầnthìthếnàoôngcũngđếnlầnthứhai,lầnthứba.Ôngấykhôngcóviệcvớibốtôilàgì!Chonênlầnsau,lúcôngvềthìMattiasẽđitheoông,vốnôngkhôngbiếtmặtMattiamà!Thếlàtabiếtchỗởcủaông.RồithìtagợichuyệnvớikẻănngườiởtrongnhàvàcólẽnhữngđiềuhọchobiếtsẽđưachúngtađếnbêncạnhArthur.Chứkhôngsao?Trítưởngtượngcủachúngtôicholàviệcnàynhấtđịnh

sẽthựchiện.CáikếhoạchtốtđẹpấykhôngnhữngcóthểgiúpchúngtôitìmArthurvàomộtlúcnhấtđịnhnàođó,màbâygiờđâynólạigỡchotôikhỏinỗiloâu.TừsựviệcconCapivàtừkhicóthưtrảlờicủamáBarberin.Mattialuôn

luônnhắctôibằngmọicách:“ChúngtatrởvềđấtPhápthôi!”Điệpkhúcấymỗingàylạiđượcnótôvẽthêmtìnhtiếtmới.Đáplại,tôiđưaramộtđiệpkhúckhác,cũngluônluônlặpđilặplạimộtgiọng.“Tớcóbổnphậnkhôngđượctừbỏgiađình”.Vàchúngtôikhôngnhấttríđượcvớinhaulàởcáivấnđềbổnphậnấy.Liêntiếpnổranhữngcuộctranhcãikhôngđiđếnđâubởivìbênnàocũngkhưkhưgiữchặtcáiýmình.“Phảiđithôi”–“Tớphảiởlại”.Nhữngkhitôithêm“đểtìmchođượcArthur”vàocáiđiệpkhúcmuônthuở“Tớphảiởlại”thìMattiakhôngcònđườngcãinữa!NókhôngthểchốnglạivấnđềArthur:cầnphảichovàMilliganbiếtrõýđồcủaemchồngbàchứ!NếuchờôngMilliganđếnmàcứngàyđivắngtừsớmđếntốinhưtừkhi

chúngtôiđếnLondresđếnnaythìthậtlànguxuẩn.Nhưngcũngđãgầnđếnlúcchúngtôikhôngđibiểudiễnngoàiphốbanngàynữa.ChúngtôisắpđidiễnđêmvìnhữngcuộchợptấutrongdịplễNoëltiếnhànhvàokhoảnggiữađêm.Nhưthếthìbanngàynằmnhà,cắtmộtđứacanhphòngnghiêmngặt,chắcchắnchúngtôisẽgặpôngchúcủaArthur.MộthômMattianóivớitôi:-GiácậubiếttớmongcậutìmthấybàMilliganchừngnào!-Tạisaomớiđượcchứ?Nódodựmộtlúckhálâu:-Tạivìbàấytốtvớicậuquá!Rồinólạithêm:

-Vàcũngvìcólẽbàấycóthểlàmchocậugặpđượcbốmẹ.-Mattia!-Cậu khôngmuốn tớ nói rõ cái điều ấy?Tớ không cố ý nghĩ như vậy

nhưnghiểusaomàkhôngmộtphútnàotớcóthểchấpnhậnrằngcậulạilàcontrongnhàDriscollnày.Hãynhìnkỹtấtcảnhữngngườitronggiađìnhấyvàhãynhìnlạicậumộtchút.Khôngphảitớchỉmuốnnóiđếnnhữngmóntócchổirễđâu!Thửhỏixem,cậucócáikiểugiơbàntaynhưcáiôngcụnộiấy,vàcáicườigiả tạocủacụtakhông!Rõràngcậuphải làngười thượnglưuvànhấtđịnhlànhưthếkhinàochúngtatìmgặpđượcbàMilligan.-Vìsaovậy?-Tớnghĩmộtđiều.-Hãynóixemsao!-Ồ!Không!-Vìsaomàkhông?-Vìnếuýnghĩđónguxuẩn…-Thì?-Nếunókhôngđúngthìnguxuẩnquá!Khôngnênmừngtrướcvềnhững

việcchưathựchiện!TaphảirútbàihọcởcáichuyệncâyláxanhtươitrongkhuBethnalchứ!Chúngtađãtrôngthấynhiềuđồngcỏtươitốttrongthựctếchỉlànhữngaođầmlầylộirồimà.Tôikhôngvậtnàivìtôicũngcómộtýnghĩ.Thựcrathìýnghĩacủatôilờmờ,phiếmảo,rụtrèlắm,chắclàcònngu

xuẩnhơncủaMattianhiều, tôi tin thế.Chínhvìvậymà tôikhônggạnhỏithêmMattia.Ví thửýnghĩcủanó lạigiốngýnghĩđangphảngphất trongđầutôinhưmộtgiấcchiêmbaothìtôibiếttrảlờithếnào!Tôiđãkhôngdámdiễnđạtrarõràngthìsaotôilạicógantranhcãivớinóđược.Chỉ có việc chờ đợi thôi, và chúng tôi chờ đợi. Trong khi chờ đợi thì

chúngtôitiếptụcchạyngangchạydọcgiữathànhphốLondres,bởivìchúngtôikhôngthuộchạngnhữngnhạcsĩcóưuthế,làmchủmộtkhuphốcócôngchúngriêngcủamình.Chúngtôibébỏngquá,mớimẻquá,khôngthểlàmvương làm tướngmột nơi nào. Chúng tôi bắt buộc phải nhường chỗ chonhữngngườibiếtchứngminhquyềnsởhữucủamìnhbằngnhữngluậncứmàchúngtôikhôngđủsứcbácbỏ.Đãbaolần,saukhi trổtàinghệchơinhữngbài tủ,sắpđượcthutiềnthì

phải vội vàng cuốn gói trước một anh chàng Écossais[42] hộ pháp, chânkhôngđitất,váyxòe,áokhoáckẻô,mũcắmlôngchim.Chỉnghetiếngkèn

bịcủaanhtathôi,chúngtôicũngđủchạyđirồi.ChiếckènđẩycủaMattiacóthểáttiếngkènbịấy,nhưngsứcchúngtôithìkhôngđươngnổisứcconngườithổikènbịkia.Chúngtôicũngkhôngđủsứccựđịchnhữngtoánnghệsĩdađenđương

dạokhắpphốphường…Nhữngngườidađengiảhiệuấyănmặcmộtcáchlốbịch:họmặcnhữngchiếcáohìnhđuôicá,họđóngnhữngcổáorộngthênhthang,nóbọccáiđầuhọlạinhưtờgiấybọcbóhoa.BọnnàylàmchúngtôikhủngkhiếphơncảbọnđànhátÉcossais.Thoạt thấyhọđến,haychỉmớinghetiếngđànbănggiôcủahọthôi,chúngtôicũngđãkínhcẩnimlặngvàrút luikhỏichỗđó,đếnmộtkhuvựccóhyvọngkhônggặpmột toánnàokhác.Hoặclàchúngtôixemhọvàchờhọdứtnhữngtiếtmụcầmĩcủahọrồimớibiểudiễn.Mộthômđangđứnglàmkhángiảcủahọ, tôichợtnhậnthấymộtngười

trongbọnhọ,ngườikỳquặcnhất, rahiệuchoMattia.Thoạt tiên tôi tưởnganh tamuốnchếgiễuchúng tôi,đưachúng tôi làm tròcườichokhángiả.Nhưng tôihết sứcngạcnhiênkhi thấyMattia trả lờianh tamộtcách thânthiện.-Cậuquenvớianhấyà?–Tôihỏinó.-AnhBobđấy!-Bobnàonhỉ?-AnhbạnBobcủatớtronggánhxiếcGassot,mộttronghaivaihềtớđã

nóichuyệnvớicậuấymà.TớbiếtchútíttiếngAnhlànhờanhấynhiềuhơncả.-Lúcđầu,cậukhôngnhậnraanhtaà?-Đànhrồi!ỞđàngGassot,anhấyđầuxoabộttrắngởđâythìlạitrátxi.Khitoánnhạcsĩdađenấybiểudiễnxong,anhBobđếnchỗchúngtôi.Có

nhìnthấyanhấychàohỏiMattiamớibiếtchúbạntôibiếtănởchongườitayêumếnđếnnhưthếnào.Mộtngườianhruộtgặpemchưachắcđãcócáiánhmắtvàcáigiọngnóivuimừngnhưthế.Anhhềxiếcxưakiabảo“vìthờibuổikhókhăn,anhtaphảiđilàmnhạcsĩduphươngđểkiếmbữa”.Chúngtôikhôngthểđứngvớinhaulâu:anhấyphảiđitheotoáncủaanhấy,cònhaichúngtôithìphảitìmđếnmộtkhuphốmàtoánanhkhôngđến.Haingườihẹnnhauđếnchủnhậtsẽhưởngcái thúkểchonhaunghenhữngviệcmỗingườiđã làm từkhichia taynhau.Hẳn làdo tìnhbạnđốivớiMattia,anhBobcũngmuốntỏthiệncảmvớitôivàchẳngmấychốcchúngtôiđãcómộtngười bạn thân.Nhữngkinhnghiệmvànhững lời khuyênbảo của anhđãgiúpchúngtôibiếtcáchkiếmsốngởLondresdễdànghơntrước.AnhBobcũngrấtmếnconCapivà thườngvẫnnóimộtcách thèmthuồngrằngnếu

anhcóđượcmộtconchónhư thế thì làmgiàuchẳngmấychốc!Đãnhiềulần, anh bàn với chúng tôi nên hùn sức tay ba, đúng là tay tư, anh Bob,Mattia,Capivà tôi.Nhưngtôikhôngmuốntừbỏgiađình trởvềđấtPháptìmgặpemLisevàcácbạncũthìtôicàngkhôngthathiếtlangthangcùnganhBobkhắpnướcAnh.ChúngtôinhíchdầnđếnngàylễNoëlnhưthếđấy!Bâygiờthìchúngtôi

khôngrađitừsángnữa.Chúngtôichờđếntámchíngiờđêmmớilênđườngđểđếnnhữngkhuvựcchọntrước.Chúngtôibắtđầuởnhữngcôngviênvàđườngphốđãvắngbóngxecộ.

Nhữngkhúchợptấucủachúngtôicầncósựthanhvắngnhấtđịnhđểluồnvàocửakính,đánhthứctrẻcontrêngiườngngủ,báochocácembiếtNoëlsắpđến.Noël,ngàylễchí thâncủa tấtcảnhữngngườiAnh.Đêmcàngvềkhuya thì chúng tôi xuống dần các phố lớn: bây giờ những chiếc xe cuốicùng chở người đi xem hát về đã đi qua, sự yên tĩnh đến thay cho cảnhhuyênnáođinh tai trongngày.Thế là chúng tôi đánhnhữngbảnđàn tìnhcảmnhất,êmđềmnhất,nhữngbảnđàncótínhchấtsầuthươnghaytínmộ.CâyvĩcầmcủaMattiathankhóc,câythụcầmcủatôirênrỉ.Buổihợptấucủachúngtôiđãxong:“ChúcquýôngquýbàngongiấcvàvuilễNoël!”Rồichúngtôiđiđếnmộtnơikhácdiễnlạibuổihợptấu.Giữađêmkhuyanằmtronggiườngchănấmgốiêmmàngheâmnhạcthì

hẳnlàthúvịtuyệtvời.Nhưngchúngtôiởngoàiđườngthìkhôngcóchăn,cũngchảcógối.Thếmàlạiphảiđánhđàn,mặcdùmấyngóntayđãtê,lạnhcóng.Cóhômtrờiđùnmây,sươngmùthấmdathịt,ẩmướt;cóhômtrờivừaxanhvừavàng,thămthẳm,gióbấcthổi,rétđếnbuốtxương.Khôngcóhômnàokhíhậuônhòadễchịucả.ThờitiếtNoëlkhắcnghiệtvớichúngtôinhưthế,màsuốtbatuầnlễchúngtôichẳngởnhàtốinào.Biếtbaonhiêulần,cáccửahiệuđóngcửahết,chúngtôidừnglạitrướchànggàvịt,hànghoaquả,hàngtạpphẩm,hàngbánhmứt!Chaoôi!Nhữngconngỗngbéotròn!Nhữngcongàtâynúngnính!Nhữngcongàmáitơtrắngnõn!Vàđâylànhữngnúicam,táo,nhữngđốngquảdẻ,mậnkhô!Nhữngquảướplạnhấytrôngmớithèmlàmsao!Nhất định sẽ có những đứa trẻ, hí hửng vì thấy nhiều quà bánh, sung

sướng ngả vào lòng bố mẹ. Là những kẻ khốn khổ lang thang trên phố,chúngtôivẫnhìnhdungcảnhngàylễgiađìnhêmđẹpnàyởlâudàingườiquyềnquýcũngnhưtronglềucỏkẻnghèohèn.ChúcmộtđêmNoëlvuivẻchonhữngaiđượcyêuthương!

XIX.MỐILOSỢCỦAMATTIASaunhữngngàyNoël,phảiđilàmbanngày,chonênchúngtôicàngíthy

vọng gặp ông JamesMilligan.Chúng tôi chỉ còn trôngmong ở ngày chủnhật,ngàyđólàngàytựdo,cóthểlàngàygiải trí,đánglẽđidạochơi thìthườngchúngtôiởlìnhà.Chúngtôichờđợi.Khôngđảđộnggìđếnnhữngđiềuđươngámảnhchúngtôi,Mattiathành

khẩnhỏianhbạnBobcócáchtìmđượcđịachỉcủabàMilligan,cómộtđứacon trai bị bệnh bại liệt, hoặc là đơn giản hơn thì địa chỉ của ông JamesMilligan.NhưnganhBobđãtrảlờirằngcầnphảibiếtrõcáibàMilliganấythếnàovàcũngphảibiếtrõnghềnghiệphoặcđịavịxãhộicủaôngJamesMilligan ấy. Bởi vì ở ngay Londres đã có một số người mang cái tênMilliganấyhuốnghồởtrongnướcAnhthìlạicònnhiềungườimangtênấyhơnnữa.Chúng tôi đâu có nghĩ đến điều đó. Đối với chúng tôi, chỉ có một bà

Milligan,đólàmẹcủaArthur,vàchỉcómỗimộtôngJamesMilligan,đólàôngchúcủaArthur.MattialạibảonêntrởvềPhápvàchúngtôitranhluậnlạicànghăng.Tôi

nói:-CậutừbỏcáiýđịnhtìmgặpbàMilliganrồià?-Hẳnlàkhông!NhưngkhônggìchứngtỏbàấycònởAnh.-CũngkhôngcógìchứngtỏbàấyhiệnởPháp.-CóphầnchắclàbàấyđãsangPháp.Arthurđãốmthìmẹnótấtphảiđưa

nóđếnmộtvùngkhíhậutốt,ngườiốmdễbìnhphục.-KhôngphảichỉởPhápmớicókhíhậutốtchosứckhỏe.-ỞPháp,thằngArthurđãlànhbệnhmộtlầnrồi,thìtấtbàmẹnólạiđưa

nósangPháplầnnữa.Vảlạitớmuốncậuđikhỏinơinày!TôiởvàocáicảnhngộgaycấnđếnnỗikhôngdámhỏiMattiavìsaonó

muốn tôi đi khỏi nơi này. Tôi ngại nó trả lời đúng chính cái điềumà tôikhôngmuốnnghethấy!Nónóitiếp:-Tớsợquá!Điđi thôi,Rémiạ!Rồicậusẽthấytaivạgiángxuốngđầu

chúngtachomàxem.Tađiđithôi…Tuy thế, tôi vẫnkhôngđànhnghe theo lời khuyêncủaMattia,mặcdầu

tháiđộcủagiađìnhtôiđốivớitôivẫnnhưcũ,ôngtôivẫncứkhạcnhổmộtcáchgiậndữvềphíatôi,bốtôivẫnchỉcóralệnh,mẹtôivẫnkhôngbaogiờđểmắtđếntôi,hai thằngemluôngiởđủtròácđộc,hònglàmhại tôi,còn

Annievẫnramặtghétbỏtôi,béKatevẫnchỉmếntôivìkẹobánhđemvềchonó.MàtôicũngkhôngthểnàotinđượckhiMattiacứmộtmựcnóirằngtôikhôngphảilà“cậuấmcủaDriscolltiênsinh”.Ngờvực,đúngtôicóthểngờvựclắmlắm,nhưngbảotôitinquảquyếtrằngmìnhđúnglàdòngmáuDriscollhaykhôngphảithếthìtôikhôngthểlàmnổi.Thờigiantrôiđichậmchạp,rấtchậm,nhưngrồingàynốingày,tuầntiếp

tuần,cũngđãđếnlúcgiađìnhtôirờiLondresđểđikhắpchốntrênđấtnướcAnh.Haichiếcxeđãđượcsơnlạivàđãchấtđầyắpđủthứhànghóađembán

trongmùakhôráo.Cơmannàolàhànghóađãđượcchấttrongxeđếnlàtàitình:vải,áosợi,

mũnồi,khănquàng,khăntay,bíttất,quầnđùi,áogilê,cúcáo,chỉkhâu,vảibông,vảilen,lensợi,kim,kéo,daocạo,hoatai,nhẫn,xàphòng,thuốcmỡ,xiđánhgiầy,bànlàbằngđá,thuốcbộtchữabệnhngựa,bệnhchó,thuốctinhdầuđể tẩyvếtbẩn, thuốcnướcchữarăng, thuốc làmmọctóchoặcnhuộmtóc!Chúngtôiđứngđóvàthấyrõrànglànhữngkiệnhàngấyđềuchuyểntừ

sânSưtửđỏra,chứkhôngphảithẳngtừnhữngcửahàngbìnhthườngvẫnbán.Cuốicùng,xechấtđầy,ngựacũngđãmua,muaởđâu,muacáchnào,tôi

không biết! Chỉ thấy dắt ngựa về và mọi việc xếp đặt xong xuôi để lênđường.Cònchúngtôithìsẽlàmgì?ỞLondresvớiônggiàkhônghềrờisânSưtử

đỏhaysao?HaylàsẽđibánhàngnhưAllenvàNed?Cũngcóthểcùngđitheoxecủagiađình, tiếp tụccáinghềnhạcsĩ rong,biểudiễn tiếtmục tạinhữnglàngmạc,thànhphốxeđiqua?Bốtôithấychúngtôikiếmđượckhátiềnvới câyvĩ cầmvà cây thụ cầm,bènquyết định chúng tôi đi với ông,nhưngvẫnlàmcáinghềnhạcsĩ.Trướcngàylênđườngôngnóiýđịnhcủaông.Mattiabảotôi:-VềPhápnhé!Tarìnhcơhộiđầutiênđểtrốnđi.-SaokhôngchudunướcAnhmộtchuyếnchohay?-Vìchúngmìnhsẽgặphọa,tớnóichocậubiếtđấy!-ChúngtacócơhộigặpbàMilligantrênđấtAnh.-Tớ thì tớ tin rằngchúng tacónhiềuhyvọng thấybàấy trênđấtPháp

hơn.-Thôiđược,chúngtahãycứthửtìmtrênđấtAnh.Saunàysẽhay!

-Cậubiếtcậuđánggìkhông?-Không!-Đángchotớbỏmặccậu,tớcútmộtmìnhsangPháp!-Cậunóicólýđấy!Vìvậytớkhuyêncậucứlàmthếđi!Tớbiếttớkhông

cóquyềngiữcậu,tớbiếtcậuởvớitớthếnàylàcậutốtbụngquá.Vậythìcậuhãyđiđi,rồicậutìmđếnLise,nóivớiem…-Rằngcậulàmộtthằngngu,mộtthằngxấuchonênmớinghĩrằngtớcó

thểbỏcậumàđitronglúccậuđươngkhốnkhổthếnày.Cậukhổ,phải,cậukhổlắm.Thìtớlàmgìcậumàcậucónhữngýnghĩthếkiacơchứ?Hãynóiđinào,nóitớđãlàmgìcậu?Khônglàmgìhết,phảikhông?Thếthìchúngtalênđườngvớihọđithôi!Chúngtôilạirađitrênđườngthiênlý.Nhưnglầnnày,tôikhôngđượctự

domuốnđiđâuthìđi,tựýmuốnlàmgìthìlàm.ChúngtôiđitheogiađìnhDriscoll.Tuy nhiên, tôi rời bỏ thành phố Londres với cái cảm giác là được giải

phóng.TôiphảinhìnthấycáisânSưtửđỏvàcáimiệnghầm,nóluônluônthuhútmắttôimặcdùtôicốcưỡnglại.Đãbaonhiêulầnđươngđêmtôigiậtmìnhtỉnhgiấc,vìmơthấyánhsángđènsoivàocửachỗtôinằm.Đólàmộtámảnh,mộtcơnmê,nhưngvẫnđángsợ.Tôiđãnhìn thấycáiánhđènấymộtlần,thếlàđủđểchotôicảmthấynóởmãitrướcconmắttôinhưmộtngọnlửanóngbỏng.Hai đứa tôi đi theo sau xe. Chúng tôi không phải ngửi mùi hôi thối ở

Bethnal-Greennữa,màhítthởkhítrờitrongsạchởnhữngcánhđồngchúngtôiđiqua…Nhữngcánhđồngấykhôngmangcáitừ“Green”trongtên,nhưnglạicó

màuxanhchođôimắtngắmvàtiếngchimhótchođôitainghe.Ngaytronghômđầurađi,tôiđãthấyngườitabánnhữnghànghóakhông

mấttiềnmuaấynhưthếnào.Đoànchúngtôiđếnmộtthônlớn,đỗxengaygiữachợ,người tahạmộtbênthànhxexuốngvà thế làcảgianhàngphơibàydướiconmắttọcmạchcủangườimua.Bốtôirao:-Cácôngcácbàhãyxemgiáhàng,xemgiáhàngđi!Khôngđâungườita

bángiánhưthếcả!Vìkhôngbaogiờxỉatiềnmuachonêntôicóthểbánrẻ.Bánấyà?Không,bánthếcũngbằngchokhôngmàthôi!Hãyxemgiáhàng!Mờicácôngcácbàhãyxemgiáhàng.Cónhữngngườitớixemgiáhàng;lúcđi,tôinghethấyhọnói:-Hànghóanàychắclàđồtrộmcắp!-Tựhắnnóirồiđóchứcòngì!

Giánhưhọnhìnquaphíatôi,họthấymặttôiđỏbừnglênthìchắchọbiếtrằngnhữnglờiứcđoáncủahọrấtcócăncứ.Mattiathìnóthấyvàngaytốihômđó,nónóithêmvềchuyệnấy,mặcdùtừtrướctớinaynótránhkhôngđithẳngvàovấnđề.-Cậuchịumãiđượcsựsỉnhụcnàychăng?-Vancậuđừngcónhắcđếnnếucậukhôngmuốnlàmkhổtớhơnnữa.-Tớcómuốnthếđâu!TớmuốnchúngmìnhtrởvềPháp.Tớnóimãivới

cậurằngthếnàocũngxảyrataivạ.Bâygiờtớnhắclạilầnnữavàtớcảmthấytaivạsắpgiángxuốngrồi.Cậuphảihiểurằngkhôngchóngthìchầy,rồicũngcóngàybọncảnhsátmuốnbiếtlàmthếnàomàtiênsinhDriscollbánhàngcủamìnhrẻđếnthế.Lúcbấygiờsựthểsẽrasao?-Mattiatớvancậu!-Cậuđãkhôngmuốnmởmắtrachothấy,thìtớphảinhìnthấyhộcậu!Sẽ

cóngàyngườitatómcổráo,cảcậu,cảtớnữa,mặcdùchúngmìnhkhônglàmgìnêntội.Làmsaochứngminhđượcrằngchúngtakhôngcandựvào?Làmsaotựbàochữachođược!Khôngphảimìnhănthứbánhmuabằngtiềnbánnhữngmónhàngấyhaysao?Tôichưahềnghĩđếnđiềuđó.Nóđậpvàotâmtrítôinhưmộtnhátbúatạ

ainệnlênóc.Tôigắnggượngchốngchế,khôngphảichốngchếvớiMattiamàchốngchếvớicáiýnghĩấy.Tôinói:-Đúngđấy,–Mattiađáp.–Nhưngcóđiềunàycũngđúngtứclàchúngta

hợp tácvớinhữngngườiăncái thứhọkhông làm ra.Người ta sẽvạch rađiềuđóvàngườitacũngchỉvạchđếnđiềuđómàthôi.Chúngtasẽbịtùtộicũngnhưhọ.Điềuđónhấtđịnhlàmchotớđaukhổvôcùngvìbịcầmtùdotộitrộmcắp,nhưngtớcònđaukhổhơnnhiềunếuchínhcậubịnhưthế.Tớ,tớchỉlàmộtđứatrẻcùngkhốnnghèohèn,vàrồitớcũngđếnthếmàthôi,còncậu.Khitìmthấygiađình,giađìnhthậtsựcủacậu,giađìnhcậusẽbuồntủi biết bao, cậu sẽxấuhổbiết bao, nếu cậuđãbị tù tội!Vả lại, bị tù thìkhông có cách nào báo cho bàMilligan hay cái việc ông JamesMilliganmưuhạithằngArthur.Thôithìchúngtahãychuồnđitrongkhicònkịp.-Cậuchuồnđi!-Cậucứnhaimãicáichuyệndạidộtấy!Chuồnthìchúngtacùngchuồn,

hoặcbịtómthìchúngtacùngbịtóm.Chừngnàochúngmìnhbịtómrồi–sắpđấy,khôngphảichờđợilâuđâu–chừngấy,cậusẽchịutráchnhiệmlàmliên lụy đến tớ. Rồi cậu xem cái trách nhiệm ấy có nặng nề không! Cậukhăngkhăngđòiởlạibêncạnhngườitamàcóíchlợigìchongườitathìsựcứngđầucủacậu,tớcònhiểuđược.Đólàmộtcửchỉđẹpđẽ.Đằngnày,cậuchảcầnthiếtgìchohọ:Khôngcócậu,ngàytrướchọvẫnsống,saunàyhọ

cũngsẽsống.Tađimaumauđithôi!-Thếthìcậuhãythưthưchotớvàingàyđểtớsuynghĩrồihãyhay.-Phảinhanhlên!Yêuquáiđánhhơithấythịttươi,tớđánhhơithấytaivạ.ChưabaogiờlờilẽvàsựvannàicủaMattialàmtôixúcđộngsâusắcđến

thế.Mỗikhinghĩđếnthìtôitựnhủrằngtháiđộdodựcủatôilàhènnhát,rằng bề nào thì tôi cũng phải quyết định đi, phải biếtmìnhmuốn gìmớiđược.Sựviệcxảyrađếnvềsauđãlàmhộtôicáiviệctựtôikhôngdámlàm.Chúngtôi rờibỏ thànhphốLondresđãmấy tuầnrồi.Bâygiờchúng tôi

đếnmộtđôthịsắpmởhộiđuangựa.ĐuangựaởAnhkhônggiốngnhưởPháp;ởPhápđuangựalàmộttrògiảitríchokẻgiàusang,họđếnđểxembabốn con ngựa chạy thi, để cho người ta xemmình và để đánh cá dămbađồngbạc.Ởđâyđuangựa làmộtngàyhộidângian của cảmộtvùngmàngườitađếnkhôngchỉđểxemngựachạy.Trênđồnghoanghaytrênđộngcátdùnglàmbãiquần,tựmấyngàytrướcnhữngđoànxiếc,nhữngngườibóitoánduphương,nhưngngườibánhàngrongđãđếnhọpchợ.Mattiavàtôivớitưcáchlànhạcsĩ,giađìnhDriscollvớitưcáchlàngườibuônbán.Tuynhiên,bốtôikhôngđếnbãiquần,màlạidọnhàngngaytrongthành

phố.Cólẽôngnghĩởđóhàngbánchạyhơn.Đếnsớmvàkhôngbậnvàocôngviệcbàyhàng,haichúngtôiđidạoxem

bãiquầnởmộtcánhđồngcóigần thànhphố.Nhiều lềuvảiđãđượcdựnglên,từxatrôngthấynhữngcộtkhóimỏngthìbiếtngayđịađiểmvàranhgiớicủabãiquần.Chúngtôiđivàomộtconđườngtrũng,tronggiâylátthìratớicánhđồng.Cánhđồngngàythườngcằncỗivàtrốnghoang,chiềuhômnaylônhônhữngnhàvándùnglàmquánrượu,quánăn,nhữnglều,nhữngxe,cókhi chỉ là những bếp lửa trại giữa trời, chung quanh đó chen chúc nhữngngườimặcquầnáođẹplắmhìnhnhiềusắc.Chúngtôivừađingangmộtbếplửatrạitrênđólủnglẳngmộtchiếcnồi,

thìnhậnthấyanhBob.Gặpchúngtôi,anhmừngrỡkhônxiết.Anhđếnhộiđuavớihaingườibạnđồngnghiệpđểbiểudiễntàinghệvàthểlực.Nhưngmấynhạcsĩđãhẹnvớicácanhấylạikhônggiữlờihứa,thànhthửcáikhoảnthu hôm nay sẽ chả ra gì chứ không hời như các anh hy vọng. Anh bảochúngtôicóthểgiúpíchchocácanhnhiềulắmnếuchúngtôivuilòngthaythếbọnnhạcsĩkia:tiềnthusẽchianăm,lạicóphầnchoconCapinữa.Mattialiếcmắtsangtôi.Thấyconmắtnó,tôibiếtrằngnhậnlờianhBob

thìnósẽkhoáilắm.Vìchúngtôiđượctựdomuốnlàmgìtùythích,miễnlàđemnhiềutiềnvề,nêntôinhậnlời.Haibêngiaohẹnsánghômsauđếnchocácanhấybốtrícôngviệc.Khivề,tôibáocáovềviệcthuxếpnàyvớibốtôithìxảyramộttrởngại.

Bốtôibảo.-NgàymaitôicầnconCapi.Cácanhkhôngđượcmangnótheo!Nghethấythế,tôiđâmlo.NgườitamuốndùngconCapivàomộtchuyện

xấuxađâychăng?Nhưngbốtôiđánhtanngaysựlolắngấy:-ConCapithínhlắm.–Ôngnói.–Tiếngđộngnhỏnàonócũngnghevà

nóbiếtgiữcủagiỏi.Nógiúpchúng tacoixerất tốtvì trongcảnh lộnxộnlắmkẻlạingườiqua,tacóthểbịlấytrộmhàng.VậychỉhaianhđiđánhđàncùngvớiBobthôi.Nếubiểudiễnquákhuya–chắclàthế–thìcácanhđếntìmtôiởquánCâySồiLớn;giađìnhsẽngủởđóvìtôiđịnhtốimairờikhỏinơiđây.QuánCâySồiLớnmàchúngtôitrọđêmtrướcởcáchnơinàychừngmột

dặm.[43]Quándựngởgiữacánhđồngtrống,tạimộtnơivắngvẻ,rùngrợn.Vợchồngchủquáncómộtvẻkhảnghi.Đườngthẳngbăng,tìmđếnquánrấtdễ,duyphiềnmộtnỗilàsaumộtngàylàmviệcmệtnhọc,đithếcũnghơixa.Nhưngđókhôngphảilàmộtđiềuđánglưuýbốtôi:ôngkhôngchịuđểchongườitacãilại,ôngđãbảothìphảivâng,khôngđượcđốiđáp.Sánghômsau,tôidắtconCapiđidạomộtvòng,chonóănuốngđểchắc

chắnlànókhôngthiếuthốngì.Xongtôitựtaybuộcnóvàotrụcbánhxemànócóbổnphậncanhgiữ,rồihaiđứatôiđiđếnbãiquần.Đếnnơithìchúngtôivàochơinhạcliền,vàchơisuốtđếntối,khôngnghỉ

ngơi.Mấyđầungóntaytôiđaubuốtnhưbịchâmngànmũigai.Mattiathìthổikènđẩyđếnkhôngthởrahơi.Tuythếvẫncứphảiđánhđàn,phảithổikèn:anhBobvàcácbạnanhdiễnxiếckhôngbiếtmệt, thìchúng tôicũngphải chơi nhạckhôngbiếtmỏi.Đêmđến, tôi tưởngđượcnghỉ hóa ra vẫnchưa!Chúngtôirờilềuvải,đếnmộtquánbằnggỗván,vàởđấyxiếcnhạcdiễnlạicànghăng.Cứthếchođếnquánửađêm.Tôivẫncàothụcầmầmĩ,nhưngchẳngbiếtlàmìnhđánhbảngì;Mattiacũngkhônghơngìtôi.Hàngchụclần,anhBobraođâylàbiểudiễncuốicùng,hàngchụclầnchúngtôidiễnlại.Chúngtôichỉmớimệtmỏi,còncácanhấy thìđãrãrờivìhọdùngsức

nhiềuhơn.Họđãdiễnhỏngvàitiếtmục.MộtlầncâygậylàmtròcủahọđổxuốngbànchânMattia.Đauquá,nókêuthétlên.Tôitưởngnógiậpchânrồi.AnhBobvàtôixúmlạiquanhnó.Mayquá,vếtthươngkhôngđếnnỗinặngnhư tôi tưởng:Cóbầmnát, ráchda thịt, nhưngxươngkhôngbịgiập.TuyvậyMattiakhôngđứngđược.Làmthếnàobâygiờ?ChúngtôigiảiquyếtlàMattiathìcứnằmởlạixeanhBob,đểmộtmình

tôivềquánCâySồiLớn.TôicầnphảibiếtgiađìnhDriscollhômsauđiđâu.Mattiabảo:

-Đừngđi,Rémiạ!Maichúngtasẽcùngđivớinhau!-NhỡmaikhôngtìmthấyngườitaởquánCâySồiLớnthìthếnào?-Cànghay!Chúngtađượcgiảiphóng!-NếutớrờibỏgiađìnhDriscollthìkhôngphảibằngcáchấy!Vảlại,cậu

tưởnghọkhôngtìmthấychúngtangayà?Cậucònđiđâuđượcvớibànchânấy?-Ừthìđi!Cậuđãmuốnthếthìmaichúngtađi.Nhưngđêmnayhượmđã,

tớsợlắm!-Sợgì?-Khôngbiết.Tớsợchocậu!-Đểtớđi,Mattiaạ!Tớhứavớicậumaisẽtrởlại!-Lỡrahọgiữcậulạithìsao?-Đểhọkhônggiữtớđượcthìtớgửiđànchocậu.Nhưthếtấthọphảiđể

tớtrởlạilấyđàn.VàthếlàmặcdùMattialongại,tôivẫnrađikhôngchútesợ.Sợai,sợcáigìkiachứ?Aingườitađòigì,hỏigìởcáithằngcầubơcầu

bấtnày!Tuykhôngchútsợhãi, tôivẫn thấyxúcđộngnhiều.Lầnnày là lầnđầu

tiêntôithựcsựcôđơn,khôngcóconCapi,khôngcóMattiabênmình.Tôithấykhóchịuvìcôđộc,tôibànghoàngkhinghetiếngkêuhuyềnbícủađêmkhuya.Nhìnlêngươngtrăngnhànnhạt,tôicũngthấybuồn.Tôiđinhanh,mặcdùđươngmệt,vàcuốicùngđếnquánCâySồiLớn.Tôi

kiếmmỏimắtkhôngthấychiếcxecủagiađìnhtôi.Cóhai,bachiếcxemuivảitồitàn,mộtnhàgỗvánvàhaicỗxethấp,bêntrongấyvangratiếngthúdữkhitôiđếngần.Nhưnghaichiếcxexinhđẹp,sơnmàusắclộnglẫycủagiađìnhDriscollthìkhôngthấyđâucả.Đi quanhquán, tôi thấy có ánh sángởmột vòmcửa sổgắnkính.Nghĩ

rằngtrongnhàcòncóngườithức,tôigõcửa.Ngườichủquáncóvẻmặtgiangiảomàtôiđểýhômtrướcđíchthânmởcửachotôi.Hắnsoiđènthẳngvàomặttôi.Hắnnhậnratôi.Nhưnghắnkhôngnhườnglốichotôivào,màcắpđènđisaulưng,hắnnhìnchungquanhnghengóngmấygiâyrồimớinói:-Xenhàanhđirồi!BốanhdặnđếngặpôngtaởLouisse,khôngđượctrì

hoãnvàphảiđisuốtđêm.Thôianhđimạnhgiỏi..!Thế rồi hắnbỏmặc tôi, đóngngaycửa lại.TừkhiđếnAnh, tôi đãhọc

tiếngnướcnàyđủđểhiểucáccâungắnđó.Tuynhiên,cómộttiếngkhônggợichotôiýniệmnàocả,màđólàtiếngquantrọngnhất.Lãochủquánnói:

Louisse.Louisselànơinàocơchứ?Tôichẳngbiếtmôtảrasaocả,bởivìtôikhônghiểurarằngLouisselàcáchđọctheotiếngAnhcủaLewes,tênmộtthịxãcóghitrênbảnđồ.Vảlại,cóbiếtLouisseởđâuchăngnữathìtôicũngkhôngthểbỏMattiamàđếnđóngay.Bởivìtôiphảitrởlạibãiquần,dùđãmệtmỏilắm.TôiquaylạivàmộttiếngrưỡiđồnghồsauthìtôinằmtrongxeanhBobtrênmộtcáiổrơmấm,bêncạnhMattia.Tôithuậtlạisựviệcvắntắtchonóngherồingủthiếpđivìmệtmỏi.Đánhmộtgiấcmấytiếngđồnghồlạisức,sánghômsautôitươitỉnh,sẵn

sàngđiLouissenếuMattia–nócònđươngngủ–cóthểđitheotôi.Tôirakhỏixe,lạichỗanhBob.Anhdậytrướctôi,đươngnhómbếp.Tôi

đươngnhìnanhbòrạpxuốngđất,phùngmáthổidướinồi, thì thoángthấyviên cảnh sát nắmdây conCapi dắt đi. Tôi sửng sốt đứng im, nghĩ thầmkhôngbiết có chuyệngì lạvậy.NhưngconCapinhận ra tôi; nóđãgiằngmạnh,làmdâytuộtkhỏitayviêncảnhsát.Tứcthờinónhảymấynhảyđếnbêntôivàvọtlêntaytôi.Viêncảnhsátđiđến,nói:-Conchónàycủaanhphảikhông?-Phải!-Thếthìtôibắtanh!Bàn tayhắnchộp lêncánh tay tôi, siết chặt.Lờinóivàcửchỉ củaviên

cảnhsátkhiếnanhBobđứnglên.Anhbướctới,hỏi:-Này!Vìcớgìôngbắtemnày!-Anhlàanhnóà?-Không.Làbạn!-Đêmqua,mộtngườiđànôngvàmộtthằngbéđãbắcthangleoquamột

cửasổcao,vàotrongnhàthờSaint-Georges.Chúngđemtheoconchónàyđểnóbáohiệuchochúng,nếucóngườiđếnpháđám.Sựviệcquảđãxảyranhưthế.Bịbấtngờchúngnhảyquacửasổchạytrốn,khôngkịpmangconchótheo.Conchókhôngchạytheochủđượcbịbắtlạiởngaynhàthờ.Dắtconchóđi,tôibiếtchắcthếnàocũngbắtđượcbọntrộm,vàtôiđãbắtđượcmộtđứa.Thằngbốgiờởđâu?TôikhôngbiếtviêncảnhsáthỏianhBobhayhỏitôi.Tôikhôngđáp,tâm

thầnthảngthốt.Tuynhiên,tôihiểusựviệcxảyranhưthếnàorồi.Dùkhôngđúngtôicũngnghiệmra:ngườitabảotôitraoconCapichongườitakhôngphảiđểgiữxehàng,màđểbáođộngchonhữngngườivào lấy trộmtrongnhàthờ,vìtainóthính.RồicũngkhôngphảichỉđểđếnngủởquánCâySồiLớnchokhoáimàngườitachoxekhởihànhlúcchậpchoạngtối.Sauđó,xekhôngnghỉlạiởquánlàvìvụtrộmbịbạilộ,phảimaumauxachạycaobay.

Tuy nhiên tôi thấy không nên nghĩ đến những kẻ phạm tộimà chỉ nênnghĩđếnmình.Họcólàaithìtôicũngvẫntựbàochữađượcvàchứngminhđược sự trong trắng củamình, không cần tố giác họ.Tôi chỉ cần báo cáocôngviệclàmtừnggiờcủatôitrongđêmấylàrõ.Tôilýluậnthế.TrongkhiđóMattiakhôngbiếtvìviêncảnhsátnóihay

nghetiếngồnàomàthứcdậy.Nórakhỏixe,đitậptễnhđếnbêntôi.TôinóivớianhBob:-Anhgiảithíchhộchoôngấyrõtôikhôngphảilàkẻphạmtộivìtôiđã

làmviệcbêncạnhanhđếnmộtgiờđêm.Sauđó,tôiđếnquánCâySồiLớngặpôngchủquánnóivàicâurồiđingaytrởvềđây.AnhBobdịchmấylờitôinóichoviêncảnhsátnghe.Nhưngviêncảnhsát

khôngchấpnhậnnhưtôihyvọng,tráilại.Hắntanói:-Chúngvàonhàthờlúcmộtgiờmộtkhắc.Thằngbénàyxưnglànóởđây

lúcmộtgiờđúnghaykémmấyphút.Nhưthếnócóthểởnhàthờlúcmộtgiờmộtkhắc,cùngvớibọntrộm.-Từđâyđivàothànhphốphảiđihơnmộtkhắc–anhBobnói.-Ồ!Chạythìkịp.–Việncảnhsátđáp.–Vớilạiaichứngthựcvớitôirằng

nóđilúcmộtgiờ?-Tôi,tôithềđấy!-À,anh?Cònphảixemsựchứngthựccủaanhcógiátrịnhưthếnàođã!AnhBobkhôngchịu.Đĩnhđạc,anhtuyênbố:-Tôilưuýông:tôilàmộtcôngdânAnh.Viêncảnhsátnhúnvai.-NếuônglăngmạtôithìtôiviếtbàiđăngtờThờibáo.-Trongkhichờđợi,tôihẵngmangthằngbénàyđiđã!Nósẽtrìnhbàyvới

quantòa!Mattiaômlấytôi, tôi tưởngđểhôn.Nhưngkhông,nóthườnglochuyện

thựctếtrướcchuyệntìnhcảm.Nórỉtaitôi:-Hãyvữngtâm!Chúngtớkhôngbỏcậuđâu!Xong,nómớihôntôi.TôinóivớinóbằngtiếngPháp:“HãygiữconCapi

lại!”Nhưngviêncảnhsáthiểu.Hắnnói:-Không,không!Tagiữconchó!Nóđãgiúptabắtđượcchúmày,nósẽ

giúptatómcổnhữngtênkia.Tôibịbắtlầnnàylàlầnthứhai,nhưngtôicảmthấynhụcnhãêchềhơn

trướcnhiều.Lầnnàykhôngphảilàmộtsựbuộctộivônghĩalýnhưvụcon

bòsữadùsaunàyngườitacóxétthấytôivôtộivàthabổngđinữa,đểtôikhôngđauđớnthấynhữngngườikiakếtánđúnghaysao?Tôiphảiđiquagiữahaihàngràongườitòmòđếnxem.Nhưngngườita

khônglaó,khônghămdọachúngtôinhưởbênPháp.Nhưngngườiđếnxemđâykhôngphảilànôngdânmàtoànlànhữngngườidùítdùnhiềuđềuđãcóchuyện với cảnh sát. Đó là dân xiếc rong, dân hàng quán, dân bói duphương,tómlạilàdânlangthang.Cáinhàtùhọnhốttôikhôngphảilàmộtnhàtùtròchơinhưcáitrạigiam

chứađầyhànhnămtrước.Cáinhàtùnàylàmộtcáinhàtùthựcsựcócửasổchắnnhữngsongsắtlớn,chỉmớinhìnthấycũngđủtiêutantừtrongtrứngmọiýchívượtngục.Trongbuồnggiamtôichỉcómộtcáighếdàiđểngồivàmộtcáivõngđểngủ.Tôingồiphịchxuốngghế,rũrượimộtlúclâu,tôinghĩngợivềcảnhngộ

củatôi,nghĩlangbangkhôngmạchlạchvìkhôngtàinàokếtýnàyvớiýkiavà chuyển từ ý trước qua ý sau cho được.Hiện tại thật là kinh khiếpmàtươnglaicònkhônxiếthãihùng!Mattiabảo:“Hãyvữngtâm!Chúngtớkhôngbỏcậuđâu!”Nhưngthửhỏi

mộtchúbénhưMattiathìlàmnêntròtrốnggì?Hơnnữa,nếuanhBobvuilònggiúpMattiathìmộtngườilớnhồdễlàmđượcgì?Khiởtùthìngườitachỉcómộtýđịnhlàratù.KhôngbỏtôivàlàmđủmọicáchđểgiúptôithìMattiavàanhBobcóthể

làmnhưthếnàođểgiúptôirakhỏicáingụckínnàynhỉ?Tôiđếnbêncửasổ,mởra,sờmónhữngsongsắtđóngchéobênngoài.Songsắtgắncứngtrongđá.Tôixemxét từngvách tườngdàygầnmộtmét.Nền látnhững tảngđálớn.Cửaravàobọcmộtlớptôn.Tôilạiquayvềcửasổ.Cửasổmởnhìnxuốngmộtkhoảngsânhẹpvàdài,

đằngđầukiacómộtbứctườnglớnbịtkín,ítnhấtcũngcaođếnbốnmét.Chắchẳnlàkhôngthểtrốnthoátcáinhàngụcnàydùcóđượcnhữngbạn

tậntâmgiúpđỡ.Sựtậntìnhcủabạnphásaonổicáithựctạigaygắtnơiđây?Sựtậntìnhkhôngthểchọcthủngtườngváchđược!Vớitôibâygiờ,vấnđềchỉcònlàtìmhiểuxemphảiởbaonhiêulâutrong

ngụcnày,trướckhiratrướcquantòađểđịnhđoạtsốphận.Rađấy,tôicóthểchứngminh sự trong trắng củamình hay không,mặc dù conCapi bị bắttrongnhàthờ?Liệutôicóthểtựbàochữamàkhôngcầnphảivạchtộicủanhữngngườimàtôikhôngmuốnvàkhôngthểtốcáohaykhông?Tấtcảvấnđềcủatôilàởđó.Ởđó,vàchỉcóởđóthôi,làMattiavàanh

bạnBobcủanócóthểgiúptôi.Vaitròcủahọlàthuthậpnhữngbằngcớđểchứngthựclàlúcmộtgiờmộtkhắc,tôikhôngthểcómặtởnhàthờSaint-

Georges.Nếuhọđưađượcbằngchứngấythìtôithoátnạn,bấtchấpcáibằngchứngcâmchốnglại tôi, làconCapitộinghiệp.Nhữngbằngchứngấytôicholàkhôngphảikhôngtìmđược.Chaoôi!GiámàMattiakhôngđauchânthìthếnàonócũngbiếtsụcsạo,

xoayxở.Nhưngnóđaunhưthếthìcórờikhỏixeđượckhông?NókhôngđilạiđượcthìanhBobcósẵnlònglàmthaynókhông?Tôibiếtnhiềuchuyệnvềnhữngngườitùtội,trongđócómộtchuyệnnói

đếncáchngườibênngoàidùngđểliênlạcvớingườibịgiamgiữ:ngườitagiấu những mảnh giấy con vào trong thức ăn mang từ ngoài vào. Có lẽMattiavàanhBobcũngdùngcáchấy.Chợtnghĩthếtôibẻvụnmiếngbánhkhẩuphầnra.Nhưngtôikhôngtìmthấygìcả.Cùngvớibánh,ngườitacóchokhoaitây.Tôitánkhoaitâyrabộtvàvẫnkhôngthấycómẩugiấynhỏnào.ChắcMattiavàanhBobkhôngbiếtnhắngìvới tôi,hoặclàđiềunàycó

phầnchắchơn,họkhôngthểnhắngìvớitôiđượccả.Vậyhãyđợiđếnmaithôi,đợimàcốgắngđừnglophiềnquáđáng!Khốn

thay!Tôilạikhôngthểkhônglophiền!Tôidámchắcrằngsaunày,dùsốnglâuđếnbaonhiêu,tôicũngvẫnnhớcáiđêmkhủngkhiếptôisốngtrongnhàngụcnàynhưmớihômquathôi.Chaoôi!TôiquảrồdạiđãkhôngtinvàolinhtínhvàsựlolắngcủaMattia.Sánghômsau,viêncaingụcmangđếncho tôimộtbônướcvàmộtcái

chậu.Lãotabảotôirửamặtnếuthấythích,bởitôisắpratrướctòa.Lãonóithêmrằngănmặcsạchchỉnhtềđôikhilàcáchbàochữatốtnhấtcủangườibịcáo.Rửaráyxong,tôimuốnngồixuốngghế.Nhưngkhôngtàinàongồiyênmộtchỗđược,tôicứloanhquanhtrongbuồnggiamnhưconthúquayquaytrongchuồng.Tôiđịnhnghĩsẵnnhữngcâutrảlờivànhữnglýlẽđểbàochữa.Nhưngtôi

hốtquá.Tôikhôngnghĩđếnhiệntại,chỉvẩnvơnghĩđếnđủcácthứchuyệnvôlý,chúngnólầnlượtdiễuquatrongđầuócmệtmỏicủatôinhưnhữnghìnhảnhcủamộtchiếcđènchiếu.Người cai ngục trở lại, bảo tôi đi theo lão. Tôi đi bên cạnh lão ta, qua

nhiềulầnhànhlangđếnmộtcáicửasổnhỏ.Lãomởcửanói:-Vàođi.Một luồngkhôngkhí nónghắt vàomặt tôi cùngvới tiếngồn àokhông

ngheragìcả.Tôibướcvàophòngvàthấymìnhđứngtrướcmộtphòngtòaán!Tôiđươngở trongmộtcơnmêhoảng,mạchmáuở tháidươngđậpnhư

sắpvỡ.Tuythế,nhìnquanhmộtvòng,tôicũngtrôngthấyrõràngvàđầyđủ

cáiphòngxửánvànhữngngườicómặtởđấy.Phòngxửánkhárộng,trầncao,cửasổlớn.Phòngngănlàmhai,mộtnửa

dànhchotòaán,mộtnửadànhchonhữngngườihiếukỳđếnxem,quantòangồitrênmộtbụccao.Trướcmặtông,thấphơnmộtít,cóbanhânvậttòaánnữa.Saunàytôimớibiếtbaôngnày,mộtônglàlụcsự,[44]mộtônglàthủquỹđểlovềviệcphạttiền,vàmộtquantòagọilàcôngtốviên.[45]Trướckệtôiđứng,cómộtnhânvậtmặcáothụngcàitócgiả,đólàvịtrạngsưcủatôi.Saotôilạicótrạngsư?Ôngấytừđâuđếnvớitôi?Aiđemôngấyđếncho

tôiđấy?MattiavàanhBobchăng?Lúcnàykhôngphảilàlúcxemxétcáccâuhỏiđó.Chỉbiếtrằngtôicómộttrạngsư,thếlàđủ.Tôinhìn thấy, trênmộtkệkhác,chínhanhBobvàhaiđồngnghiệpcủa

anh, người chủquánCâySồiLớnvàmấyngười khácmà tôi khôngquenbiết.Trênkệđốidiện,tôinhậnraviêncảnhsátđãbắttôi;bêncạnhhắntacónhiềungườikhác.Tôibiếtđólànhữngkệdànhchongườilàmchứng.Phầndànhchocôngchúngđãchậtngười.Trênmộtbaolơn,tôitrôngthấy

Mattia,bốnmắtchúngtôigiaonhau,quấnlấynhau, thếlà tôi tứckhắclạivữnglòng.Tôisẽđượcbênhvực,chỉcầnvềphầntôiđùngnảnchívàphảitựbênhvựclấymình.Tấtcảnhữngtiamắtchĩavàongườitôibâygiờkhôngđèbẹpđượctôinữa.Viêncôngtốđọccáotrạng.Ôngtacóvẻvộivàng.Ôngtrìnhbàyvắntắt

sựviệc:“MộtvụtrộmđãxảyraởnhàthờSaint-Georges.Bọnkẻtrộm,gồmcómộtngườilớnvàmộtđứabé,đãdùngthangleolênphácửasổchuivàonhà,chúngmangtheomộtconchóđểcanhgiữvàbáođộngkhicóbiến.Mộtkháchquađườngkhuyamuộn–lúcấylàmộtgiờmộtkhắc–lấylàmlạsaocóchútánhsánglelóitrongnhàthờ.Ôngtalắngtaivànghethấycótiếngrăngrắc,tứcthìôngchạyđiđánhthứcviêncoinhàthờ.Cóđôngngườiđến.Nhưngconchóđãsủalênvàtrongkhingườitamởcửathìbọntrộmhoảngsợđãnhảycửasổchạy trốn.Chúngđãbỏconchó lại,conchókhông leothangđược.ViêncảnhsátJerrydắtconchóđếnbãiquần.Sựthôngminhvàmẫncáncủaôngtathìkhôngthểhếtlờicangợiđược.Tạiđấy,conchóđãnhậnrađượcchủnó,tứclàcáingườibịcáođươngngồiởghếtrên.Còntêntrộmthứhaithìđươngbịtruynã”.Viêncôngtốviênnêumộtsốlýlẽđểchứngminhrằngtôiphạmtội,rồi

chấmdứtcáotrạng.Mộtgiọngthethéthétlên:“Yêucầuimlặng”.Bâygiờ,khôngquay sangphía tôi và như tự nói riêng vớimình, quan tòa hỏi tên,tuổi, nghề nghiệp của tôi. Tôi đáp bằng tiếng Anh rằng tôi là FrancisDriscoll, tôiởvớichamẹtôiởLondres,khuBethnal-Green,sânSưtửđỏ.XongtôixinphépđượcnóibằngtiếngPhápbởivìtôilớnlênởnướcPhápvàmớiđếnnướcAnhđượcmấytháng.Quantòanghiêmgiọngnói:

-Đừngcómonglừadốiđượcbảnchức!BảnchứcbiếttiếngPháp!ThếlàtôikểcâuchuyệncủatôibằngtiếngPhápvàtôigiảithíchkhông

thểnàotôivàotrongnhàthờlúcmộtgiờđêmvìvàogiờấy, tôicònởbãiquầnngựavàđếnhaigiờrưỡithìtôiđếnquánCâySồiLớnrồi.-Thếanhởđâulúcmộtgiờmộtkhắc?–Quantòahỏi.-Đươngtrênđườngđi!-Đó là điều phải chứng nghiệm.Anh nói anh đương trên đường đi tới

quánCâySồiLớnmàbảncáotrạngthìkhẳngđịnhlàanhởtrongnhàthờ.Đitừbãiquầntừmộtgiờkémmấyphút,hẳnlàanhđãđếnvớitênđồnglõacủaanhdưới tườngnhà thờ.Tênấyđợianhởđóvớichiếc thang.Khivụtrộmvỡlở,anhmớiđiđếnquánCâySồiLớn.Tôi gắng sức chứngminh rằng sự việc không thể xảy ra như thế được

nhưngtôithấyôngthẩmphánkhôngcógìtintôi.Ônghỏi:-Thếanhgiải thíchviệcconchócủaanhcómặt trongnhà thờnhư thế

nào?-Tôikhônggiảithíchđượcvìchínhtôicũngkhônghiểu.Hômqua,con

chócủatôikhôngđivớitôi.Tôibuộcnóởnhà,dướigầmxe.Tôi thấy không tiện nói thêm vì tôi khôngmuốn đưa dao cho người ta

chémchatôi.TôinhìnMattia,nórahiệubảotôitiếpnhưngtôikhôngnói.Ngườitagọimộtnhânchứng.NgườitabảongườiấythềtrênsáchThánh

ướclàsẽnóisựthật,khôngvìhằnthùmàcũngkhôngvìđắmđuối.Đólàmộtngườiđứngtuổi,béolùn,dángdấpoaivệlạlùngmặcdùmặtôngtađỏ,mũiôngtatím.Trướckhithề,ôngnhúngốithilễtòaán,rồiđứnglêncóvẻtrịnhtrọnglắm.ĐólàviêncoinhàthờSaint-Georges.Ôngtabắtđầunóirấtnhiềuvềnỗixúcđộngvàniềmcămphẫnkhôngbờ

bếncủaôngkhinghengườitađếnđánhthứcôngđộtngộtđểbáorằngcókẻtrộm vào nhà thờ. Thoạt tiên ông ta nghĩ rằng người ta bày trò đùa ông,nhưngrồinghĩailạibàytròđùavớimộtngườitưcáchnhưông,chonênônghiểu làcóviệcnghiêmtrọngđãxảyra.Ôngvộivàngmặcáo,vộiđếnnỗilàmđứtphănghaicúcáogilê.Cuốicùng,ôngchạyđến,ôngmởcửanhàthờvàôngthấy…ai?Haynóichođúng:Gì?…mộtconchó.Tôikhôngđốiđápgìvềnhữngchuyệnấy,nhưngôngtrạngsưcủatôitừ

đầukhôngnóigìbâygiờđứnglên.Ôngvungđầutóc,xốcáovàlêntiếnghỏi:-Tốihômtrước,aiđóngcửanhàthờ?-Tôi.–Viêncoinhàthờđáp.–Đólànhiệmvụcủatôi!-Ôngcóchắcthếkhông?

-Khitôilàmviệcgìthìtôibiếtchắclàtôilàmviệcđó!-Cònkhiôngkhônglàm?-Thìtôibiếtchắclàtôikhônglàm!-Tốtlắm!Thếthìôngcóthểthềrằngôngkhôngnhốtconchóấytrong

nhàthờkhiôngđóngcửa,haykhông?-Nếuconchóởtrongnhàthờ,thìtôiđãthấy!-Mắtôngcótốtkhông?-Mắttôinhưmắtmọingười.- Trước đây sáu tháng, có phải ông đã xông vàomột con bê bụngmổ

phanhtreotrướccửahàngmộtanhđồtể,cóphảikhông?Viêncoinhàthờtímmặthét:-Tôi không thấy sự quan trọng củamột vấn đề như thế đặt ra vớimột

ngườitưcáchnhưtôi.-Xinônghếtsứcchịukhótrảlờiynhưthểvấnđềđólàquantrọng.-Đúnglàtôicóđụngphảimộtconvậttreomộtcáchvụngvềởcửahàng

anhđồtể!-Thếnghĩalàôngkhôngthấynó?-Lúcấytôibậntrí.-Khiôngđóngcửanhàthờ,chắcôngđãăntối?-Hẳnrồi!-Thếkhichuivàoconbê,ôngđãăntốichưa?-Áichà…-Ôngbảoôngchưaăntốià?-Ănrồichứ?-Ônguốngbianhẹhaybiamạnh?-Biamạnh.-Mấychailớn.-Hai.-Khôngbaogiờnhiềuhơn?-Cókhiba?-Khôngkhinàobốn?Khôngkhinàosáu?-Họahoằnthôi!

-Ôngkhônguốngnướcđườngpharượumạnhsaubữatối?-Cũngcómộtđôikhi…-Ôngưaphanhiềurượuhayloãng?-Khôngloãnglắm!-Mấycốc?-Tùy.-Ôngcósẵnsàngthềrằngkhônglúcnàoônguốngđếnbahoặcbốncốc

haykhông?Vìviêncoinhàthờcứmỗilúccàngtímmặt,khôngtrảlờinữa,ôngtrạng

sưngồixuống.Ôngvừangồixuốngvừanói:-Cuộckhẩuvấnnàytạmđủđểxácminhrằngconchóđócóthểbịông

thủtừnhốtlạitrongnhàthờ,ôngấysaubữatốiđãtừngkhôngnhìnthấyconbêvìbịbậntrí.Đólàtấtcảđiềutôimuốnbiết.Nếutôibạogan,hẳntôiđãômôngtrạngsưcủatôimàhôn.Tôiđượccứu

thoát rồi đây!Sao conCapi lại khôngbị viên thủ từnhốtvàonhà thờkiachứ?Cóthểlắm!Mànếunóđãbịnhốttheocáchấythìhẳnlàkhôngdotôiđưavào.Nhưvậy,nghĩalàtôikhôngcótội,vìchỉcósựkiệnấybuộctộitôimàthôi.Sauđó,tòanghenhữngngườichứngvềphíatôikhai.ĐólàanhBob,hai

ngườibạnvàngườichủquán.Aicũngnóivềgiờgiấclàmviệccủatôiđêmhômđó.Tuynhiênvẫncònmộtđiểmquyếtđịnh,ấylàcáigiờchínhxáctôirờibãiquầnrađi.Lấycungxong,quantòahỏitôicómuốnnóigìkhôngvàbảochotôibiết

là tôi có thể không nói nếu thấy im lặng là hơn. Tôi đáp rằng tôi bị oan,mongnhờ lượng tòaminhxét.Bấygiờ quan tòa cho đọc biên bản nhữngngườihỏicungmàtôivừanghe.Rồiôngtuyênbốsẽchorờitôiđếnnhàlaotỉnh,đểđợiđạihộiđồngthẩmánquyếtđịnhcóđưatôiraxửtrướctòađạihìnhhaykhông?Tòađạihìnhư?Tôibủn rủnkhuỵuxuốngghế.Chaoôi!Sao tôi không

sớmnghelờiMattia?

XX.ANHBOBBịđưavềnhàlaomộtlúclâu,tôimớitìmthấylýdovìsaotôikhôngđược

thabổng:đólàvìquantòamuốnchờbắtđượcnhữngngườiđãvàonhàthờđểxemtôicóđồnglõavớihọkhông!Ôngủyviêncôngtốcónóingườitađangtheovếthọ.Thếlàtôisẽđauđớnxấuhổngồibêncạnhhọkhiraphiêntòađạihình.Baogiờđây?Khinàongườitađưatôiđếnnhàlaotỉnh.Nhàlaoấythếnào?Ởđâu?Nócóbuồnthảmhơnnhàlaonàykhông?Tríóctôimảibận rộn về những câu hỏi ấy cho nên thì giờ đi nhanh hơn hômqua.Tôikhôngcònnônnóngđếnphátsốtlên,đếncháyruộtcháygannữa;tôihiểurằngphảichờđợi.Khithìđiđilạilại,khingồinghỉtrênghếdài,tôiđợi.Lúcgần tối, tôinghemộthồikènđẩyvànhậnrađó là lốichơikèncủa

Mattia.Thằngbétốtquá,nómuốntinchotôibiếtlànónghĩđếntôivàđangrìnhchờ.Hồikènbayqua trênđầubức tườngchắnđằng trướccửa sổmàvọngđếntôi.TấtnhiênlàMattiađứngbênkiatườngởngoàiphốvàchỉcómộtkhoảngcáchngắnchừngdămba thước,giữahaichúng tôi.Khốnnạnthay,mắtchúngtôikhôngxuyênquatườngđược.Nhưngmắtkhôngxuyêntường thì tiếng vượt tường. Lẫn với tiếng kèn, có tiếng chân người, tiếnghuyênnáo.TôiđoáncólẽMattiavàanhBobbiểudiễnởđó.Tạisaohọchọnchỗnàynhỉ?Vìđắtkháchhaychỉđểnhắngiúpchotôi?

Thình lình tôi nghemộtgiọng trong trẻo, giọngMattianói lớnbằng tiếngPháp:“Ngàymai,lúctảngsáng!”Rồitứckhắctiếngkènđẩylạivanglên,ồnàohơnnữa.KhôngcầnđộngnãolắmcũngbiếtrằngMattiakhôngnóicâu:“Ngàymai,

lúctảngsáng”vớicôngchúngngườiAnhcủanó.Nónóivớitôiđấy!Ngượclạikhôngdễgìđoánraýnghĩacủamấytiếngấy!Tôi lại tựđặtmìnhmộtloạtcâuhỏimàkhôngtìmđượcnhữngcâutrảlờichohợplý.Chỉcómỗimộtđiềunàylàrõràngcụthể:đólàsánghômsau, lúctinh

mơ,tôiphảithứcdậyvàsẵnsàng.Từbâygiờchođếnlúcđó,chỉcóviệccốgắngđừngsốtruột.Trờivừatốitôilênvõngnằm,cốngủ.Tôingheđồnghồđiểmliêntiếpmấylần,cuốicùngtôithiếpđi.Lúcthứcdậythìđêmđangdàyđặcsaolấplánhtrênvòmtrờimờmịt,bốnbềlặngngắt.Chắclàcònlâumớitớisáng.Tôiđếnngồitrênghế,chứkhôngdámđilạisợngườitachúýnếungườitađituần.Tôingồichờ.Látsau,mộttiếngđồnghồnàođóđiểmtuầnbatiếng.Hóaratôiđãthứcdậyquásớm.Tuynhiêntôikhôngdámngủlại,vảlại,dùcómuốnngủbaonhiêuđinữa,tôicũngkhôngthểnàochợpmắtđược:tôinóngruộtquá,tôibànghoàngquá!Côngviệcđộcnhấtcủa tôi lúcđó làđếmnhững tiếngchuôngđồnghồ.

Nhưngcái thờigianmười lămphút từkhiđiểmkhắc, rồi từkhắcđếngiờ,

đốivớitôisaonólâuthế,lâuđếnnỗicólúctôitưởngmìnhđãkhôngnghethấytiếngchuônghoặclàđồnghồbịhỏng.Tôitựalưngvàovách,dánmắtlêncửasổ.Ngôisao tôiquansáthìnhnhưbớtsángvàda trờiđãnhờnhờtrắngra.Trờiđangsắpsángrồi,xaxacótiếngvọnglại.Tôiđứnglên,kiễnggótđilạimởcửasổ.Mởchođừngcótkétlàmộtviệc

tinhvi,nhưngkéonhẹtayvàthậtchậmrốtcụctôicũnglàmxong.Maymắnsao,cáihầmgiamnàylạilàmộtcáiphòngthấpcũ,đãtừngdùnglàmngụcgiamvà người ta chỉ cần giữ tù bằng song sắt, chứnếu cửa sổ hầmgiamđóngchặtthìtôikhôngthểnàođáplạiđượctiếnggọicủaMattia.Nhưngmởxongcửa sổchưaphải làhết.Cònnhững thanh sắt, cònnhữngbức tườngdàyvàcáicửabọctôn!Hyvọngđượcgiảithoátlàđiênrồ,tuythếtôivẫnhyvọng. Sao trời càng mờ nhạt dần và khí lạnh ban mai khiến tôi run lên.Nhưngtôikhôngrờicửasổ,cứđứngđấytrôngtìm,nghengóng,khôngbiếttrôngtìmnghengónggìđây.Mộtbứcmàntrắngmênhmôngkéolêngiữatrời.Trênmặtđất,vạnvậtđãhiệnlêngầnrõhìnhrõdáng.LúcnàyđúnglàlúctảngsángmàMattianói.Tôinínthởlắngtainghe,nhưngchỉnghethấytiếngquảtimtôiđậptronglồngngực.Cuối cùng tôinghenhưcó tiếngcọxát trên tường.Nhưngvì trướcđây

khôngcótiếngchânngườiđilại,nêntôingỡmìnhđãnghenhầm.Tuyvậy,tôivẫnnghengóng.Tiếngcọxátvẫnvọnglại.Rồithìmộtcáiđầungườiđộtngộtnhô lên trênđỉnh tường.Tôi thấyngaykhôngphải làđầuMattia.DùtrờicòntờmờtôicũngnhậnđólàđầuanhBob.Anhthấytôidánchặtngườivàosongsắtbèn“xuỵt”mộttiếngkhekhẽ.Rồianhđưataylàmhiệuchotôiđiracửasổ.Khônghiểuđầuđuôigìhết,tôivẫnlàmtheoanhbảo.Bấygiờtôimới thấy taykiaanhcầmmộtcáiốngdàivàsáng loángnhưlàmbằngthủytinh.Anhđưacáiốnglênmồm.Tôihiểuđólàốngxìđồng.Tôinghemộthơithổiđồngthờithấymộtviêntrăngtrắngbayvụtđếnrơidướichântôi. Cái đầu anh Bob cũng biếnmất ngay tức khắc sau bức tường và tôikhôngnghethấygìnữa.Tôivồlấyviênbi.Đólàmộttờgiấymỏngvấnnhiềulớpbọcquanhmột

viênchìlớn.Hìnhnhưcóchữviếttrêngiấy,nhưngtrờicònmờsángchưađọcđược.Tôiphảichờđếnsáng.Tôirónrénđóngcửasổlạirồivộivãnằmlênvõng,taygiữchặtviêngiấy.Chậmchạp,rấtchậmchạp,càngquáchậmchạpđốivớilòngtôinônnóng.Bìnhminhửngvàngvàcuốicùngmộtánhsánghồngnhạtlướtđếntrêntường.Tôimởtờgiấyrađọc:“Tốimaicậusẽbịdờiđếnnhàlaotỉnh.Cậusẽđitàuhỏatrongmộttoahạng nhì, cómột viên cảnh sát áp giải. Cậu hãy ngồi gần cái cửa lênxuốngcủa toa tàu.Khiđãchạyđượcbốnmươi lămphút (nhớ tínhcho

đúng)thìtàuđichậmlạiđểvượtquamộtngãba.Bấygiờcậumởcửaravàmạnhdạnnhảyxuống.Cậuphóngra,đưahaitayvềphíatrướcvàlàmthếnàođểchânxuốngtrước.Tớiđấtrồithìleongaylênconđêđấtbêntrái,chúngmìnhđợiởđấyvớimộtcỗxevàmộtconngựatốtđểđưacậuđi.Đừngsợgìcả.HaihômsauthìchúngtaởtrênđấtPháprồi.Hãytintưởngvàvữnglòng.Cầnnhớnhấtlàphảiphóngrachoxavàrơixuốngđấtbằnghaichân.”Thoát rồi!Tôikhôngcònphải ra trước tòađạihình, tôikhôngcònphải

thấynhữnggìdiễnraởđó!Ồ!Cái thằngMattiaquýhóa!CáianhBobtốtbụngsao!ChắclàanhấyhàohiệpgiúpMattiachứcòngìnữa!“Chúngmìnhđợiởđấyvớimộtconngựatốt”mộtmìnhMattiahẳnkhôngbốtrínổimộtkếhoạchnày.Tôiđọclạimảnhgiấy:Bốnmươilămphútsaukhitàuchạy;conđêđấtbêntrái,haichânxuốngtrước,ừ,tôisẽmạnhdạnphóngxuốnghẳnđichứlị,cóchếtcũngkhôngcần.Thàchếtcònhơnbịkếtánvềtộiăntrộm.Chaoôi!Nghĩđượccáikếhoạchnàythìghêgớmthật:“HaihômsauthìchúngtađãởtrênđấtPháprồi”.Tuynhiêntrongcơnhứngkhởi,tôicómộtniềmlobuồn:đólàvềkhoản

conCapi.Nhưngtôivộixuangayniềmlolắngấy.KhôngcólýnàoMattiabỏconCapi!Nóđã tìmđượccáchgiải thoátcho tôi thì tấtcũng tìmđượccáchchoconCapi.Tôiđọcđiđọclạimảnhgiấybabậnnữarồivòlại,nhainuốt.Bâygiờthìchỉcóviệcngủyên.Tôingủkỹđếnnỗichỉthứcdậykhingườicaingụcmangcơmđến.Thờigiờtrôiđikhánhanh,xếchiềuhômsau,mộtviêncảnhsátlạmặtvào

buồnggiamcủatôi,bảotôiđitheoôngta.Tôivuimừngnhậnthấyôngấyvàokhoảngnămmươi,trôngngườikhôngcònnhanhnhẹnnữa.Tôicốlàmđúng theo lời dặn củaMattia và khi tàu chạy thì tôi ngồi gần cái cửa lênxuốngphíangượchướngtàuchạy.Ngườicảnhsátngồingaytrướcmặttôi.Trongtoachỉcóôngtavàtôi.Ônghỏi:-AnhnóiđượctiếngAnh?-Chútítthôi!-Ngườitanói,anhnghehiểukhông?-Cũngtàmtạm,khingườitakhôngnóinhanhquá!-Thế thì, chúbéạ, tôimuốnkhuyênchúmộtđiềunày:Đừngnêngian

ngoanvớiphápluật,cứthútộilàtốtnhất:anhthútộisẽđượccảmtìnhcủamọingười.Khônggìkhóchịubằngnhữngtêncứchốicãisựthậthiểnnhiên,chonênnhữngngườithútộithìđượchưởngđủmọithứchiếucốvàânhuệ.Nóigiảdụnhưtôiđây,nếuanhkểsựviệcnhưthếnàochotôinghe,tôisẽbiếungayanhmộtđồngbạc.Vàanhsẽthấytiềnbạclàmchođờisốngcủa

anhtrongchỗtùngụcsẽdễchịuhơnchừngnào.Tôitoannóitôikhôngcótộigìmàphảithúcả.Nhưngnghĩlạitốtnhấtlà

nêngâycảmtìnhvớiôngta,nhưôngtanói,chonêntôikhôngđáp.Ôngtanóitiếp:- Chú cứ suy nghĩ, ở trong nhà lao, chừng nào chú đã nhận thấy lời

khuyên bảo của tôi là đúng đắn thì chú nhờ người ta gọi tôi đến. Bởi vìkhôngnênbạaicũngthútộimàphảichọncáingườiquantâmtớichú,vàtôi,thìchúđãthấyđó,tôisẵnsànggiúpđỡchú.Tôigậtđầu.-CứbảogọiôngDolphin.Chúnhớtêntôichứ?-Thưaông,vâng.Tôi tựavào cửa.Tấmkínhđãmở, tôi xinphépông tanhìnxemphong

cảnhnhữngvùngtàuvừađiqua.Vìôngmuốn“gâycảmtình”với tôinênông tabảo tôi cứviệc trôngngắm thahồ.Ông ta còn sợgì chứ?Con tàuchạynhanhlàthế!Đượcmộtlát,gióthốcvàomặtkhiếnôngthấylạnhbènrờichỗcửađến

ngồigiữa toa.Phầntôi thìkhôngthấy lạnh.Tôinhẹnhàngluồntay trái rangoài,vặnquảnắm,còntayphảithìgiữcánhcửakhôngchobậtra.Thìgiờtrôiqua.Tàuhuýtcòivàchậmlại.Thờicơđãđến, tôixômạnh

cửa,cốsứcnhảyraxa.Tôirơixuốngcáirãnhbênđường.Maythay,haitaytôiđưaratrướcchạmphảibờđấtphủcỏ.Tuyvậy,tôibịnémxuốngmạnhquáđếnnỗilănrabấttỉnh.Khitỉnhlại,tôingỡmìnhcònđitrêntàuhỏavìcảmthấyvẫnlaonhanhvà

nghecótiếngbánhxelăn.Tôinằmtrênmộtổrơm.Lạchưa!Mặttôiướtát,vàcócáigìêmêm,ấm

ấm,mơntrớnmátôi,trántôi.Tôimởmắt:mộtconchó,mộtconchóvàngxấuxícúixuốngmặttôivàliếm.MắttôigặpmắtMattia!Nóquỳbêncạnhtôi.Nóđẩyconchóra,ômhôntôivànói.-Cậusốngrồi!-Taởđâuđây?-Trênxengựa!AnhBobđánhxe.-Thếnào?Cósaokhông?–AnhBobngoảnhlạihỏi.-Emkhôngbiết.Cólẽkhôngviệcgì!-Cotay,duỗichânxem.Đangnằmdàitrênổrơm,tôilàmtheolờianhbảo.

-Tốtlắm!–Mattianói.–Khôngtrậtgẫychỗnàocả!-Nhưngsựviệcđãdiễnranhưthếnào?-Cậuđãnhảytàu,nhưtớdặn,bịnémmạnhcậungấtđivàlănxuốngcái

rãnhbênvệđường.AnhBobkhôngthấycậu,bèntuộtkhỏibờđêxuốngtìm,còn tớ thìgiữngựa.Anhấybế thốccậu lên.Chúng tớ tưởngcậuchết rồichứ!Sợquá.Buồnquá!Nhưngbâygiờthìcậusốngrồi!-Cònlãocảnhsát!-Lãotađithẳngvớiđoàntàu.Tàukhôngdừnglại.Tôiđãbiếtnhữngđiềuthiếtyếu.Trôngquanh,tôithấyconchóvàngnhìn

tôiâuyếm;mắtnógiốngmắtconCapi,nhưngnókhôngphảiCapivàCapilàconchótrắng.Tôihỏi:-ThếcònconCapi,nóđâurồi?Mattiachưakịpđápthìconchóvàngđãnhảylênngườitôi,liếmtôi,mặt

giàngiụanướcmắt.-Nóđấymà!–Mattianói.–Chúngmìnhnhuộmlôngnóđấy!Tôivuốtveconchóvàhônnó.-Tạisaocậunhuộmlôngnó?-Đólàcảmộtcâuchuyệnđểtớkểchocậunghe.NhưnganhBobkhôngđểchonókể.AnhbảoMattia:-Emđánhngựađi,vàcốkèmnó.Tronglúcđóthìanhthuxếpcáixethế

nàođểđiquacáicổnggác,ngườitakhôngnhậnra.Cái xe này cómui bằngvải phủ lên những chiếc vànhhình cánh cung.

AnhBobgiởvànhraxếpvàoxe,gấptưtấmbạt,vàbảotôichelênngười.ĐoạnanhbảoMattiatrốndướitấmbạt.Nhờthế,chiếcxethayhìnhđổidạnghẳn: nókhông cómui nữavà chỉ chởmột người chứkhôngphải ba.Nếungườitađuổitheochúngtôi thìchắcngườitaphải lạchướngvìnhữnglờimáchbảocủakẻquađường.KhiMattiađãnằmbêncạnhtôithìtôihỏi:-Chúngtađiđâuthếnày?-ĐiLittlehampton.Đólàmộthảicảngnhỏ,ởđấyanhBobcóngườianh

làm thuyền trưởng một chiếc thuyền chở bơ, trứng ở xứ Normandie bênPháp.Chúngmìnhmàtrốnthoátđược–màchắcchắnlàthoát–lànhờcônganh Bob. Anh ấy làm tất cả. Chứ cái thằng tớ thì giúp gì được cho cậu!ChínhanhBobcósángkiếnxuicậunhảytàu,chínhanhấythổicáigiấycủatớvàochocậuvàcũngchínhanhthuyếtphụcbạnanhchochúngtamượnconngựanày.Sauhết,cũngchínhanhấyxoaychotamộtchiếcthuyềnđể

sangPhápvìchắccậubiếtnếucậuđitàumáythìbịtómngay.Cậuthấycóbạntốtcósướngkhông?-ThếcònconCapi,aicósángkiếnbắtnóđấy?-Tớ!NhưnganhBoblạinghĩracáiviệcnhuộmnóramàuvàngđểngười

ta khôngnhận ra.Chúng tớđã trộmnóở tay lão cảnh sát Jerry, lão Jerrythôngminh,nhưôngquantòađãbảoấymà!Nhưnglầnnàythìlãotakhôngđượcthôngminhcholắm,vìlãođểchúngtớcuỗmmấtconCapimàkhôngbiết.Thực ra thì chínhconCapiđã làmhầuhếtmọiviệckhinóđánhhơithấytớ,vảlạianhBobthìanhấybiếthếtthủđoạncủabọnbắttrộmchó.-Châncậurasaorồi?-Khỏirồi,nghĩalàgầnkhỏi.Tớkhôngcóthìgiờnghĩđếnnó.XecộđitrênđườngsánướcAnhkhôngđượctựdonhưởnướcPháp,ở

đâytừngchặngcónhữngtrạmgác,muốnđiquathườngphảinộpmộtmóntiền.Đếnmỗitrạm,anhBoblạibảochúngtôilặngimvàđừngđộngđậy,thếlànhữngngườigáccổngchỉthấychiếcxetrầncùngvớimộtngườiđánhxe.AnhBobnóivớihọvàicâuphatròrồiđiqua.Vớicáithuậtvẽmặtlàmhề,anhđãcảidạngthànhmộtnôngdânkhéođếnnỗingườiquenbiếtanhnhấtcũngkhôngnhậnrakhinóichuyệnvớianh.Chúng tôiđikhánhanhvìconngựachạyhayvàanhBobđánhxegiỏi.

Tuynhiên,cũngphảidừnglạiđểchoconngựathởmộtchútvàchonóănítnhiều.Chúngtôikhôngnghỉởquán.AnhBobchodừngxegiữarừng,cởicươnggiàmchoconngựa,lấytúilúatrongxetròngvàocổnó.Đêmtốimịt,khônglobịlộ.BâygiờtôimớinóichuyệnđượcvớianhBobvàcảmơnanhbằngvàilờixúcđộng.Nhưnganhkhôngđểtôinóihếtnhữngtìnhcảmtrànngậptronglòng.Anhsiếttaytôinói:-Chúđãgiúptôi,bâygiờđếnlượttôigiúpchú,cóđicólại!Vảlạichúlà

anhemcủaMattia,đốivớicáichúbéngoanấythìgìmàngườitakhônglàmđểgiúpđỡchứ!Tôihỏianhđãgầnđếnbếntàuhaychưa.Anhđápcònphảiđichừnghai

tiếngnữa,chonênphảivộilên;thuyềncủaanhanhđingàythứbảy,đisớmvìhìnhnhưthủytriềulênsớm,màhômnayđãthứsáurồi.Chúngtôilạilênổrơm,chuivàodướitấmbạtvàconngựađãhồisứclạitếnướcđạivượtlên.-Cậucósợkhông?–Mattiahỏi.-Cũngcó,nhưngcũngkhông!Tớrấtsợbịbắtlại,nhưngchắclàkhông

đâu!Trốnđikhôngphảilàthúnhậncóphạmtộihaysao?Đólàđiềudaydứttớnhất.Rồisẽchốngcãithếnàochứ?-Chúngtớcũngcónghĩđếnđiềuđó.NhưnganhBobcholàphảilàmtất

cảđểcậukhỏiphảirangồitrênghếbịcáotrướctòađạihình.Đãrađó,dùcóđượctrắngánđinữacũngbuồnlắm.TớthìtớchẳngdámnóigìcảvìsẵncóýđịnhđưacậuvềPháp,tớchỉsợcáiýđịnhđóláitớlàmsai.-Cậulàmđúng.Dùxảyragìnữa,tớcũngchỉbiếtơncậuvàanhBob.-Chẳngxảyragìđâu,cậucứyêntâm.Khitàudừnglạithìviêncảnhsát

làmbáocáo.Nhưnghọ tổchứcchoxongviệc truynãcũngcòn lâu, trongkhiđóthìchúngtađãrôngxa,vảlại,họkhôngthểbiếtchúngtarờibếnởLittlehampton.Nếungười takhôngđuổi theochúng tôi thìđúng làchúng tôi sẽxuống

thuyềnmộtcáchyênổn.NhưngtôikhôngdámtinchắcnhưMattia,rằngkhitàu dừng lại, viên cảnh sát còn phảimất thì giờmới đuổi theo chúng tôiđược.Cáinguylàởđóvàcóthểnguylớn.TuynhiêndướibàntaycứngcápcủaanhBob,conngựavẫntiếptụcphóngnướcđạitrênconđườngvắngvẻ.Thỉnh thoảng thôi, chúng tôimới gặpmột đôi chiếc đi ngược chiều, chứkhôngcócáinàovượtchúngtôi.Thônxómvắnglặng,họahoằnmớicómộtcửasổđểlọtánhsángmuộnmàng.Chỉmấyconchóchúýđếnxechúngtôivà sủađuổi theo.Lênkhỏimộtdốc thấp, anhBobdừngxechongựa thở;chúngtôi leoxuống,áp tai trênmặtđấtnghengóng.NgayMattia tainhạyhơn cả cũng không nghe thấy tiếng động gì khả nghi. Chúng tôi đi trongbóngtốivàsựvắnglặngcủacảnhđêm.Bây giờ thì hai đứa tôi nằm trong tấm bạt không phải để trốn conmắt

thiênhạnữa,màvìrét.Gióbấclạnhđãthổikhálâurồi.Đưalưỡilênmôithấycóvịmặn:thếlàchúngtôiđãđếngầnbiển.Látsauchúngtôithấymộtánhđènrấtsángẩnhiệnđềuđều.Đólàmộtngọnđènbiển,chúngtôiđãđếnđích.AnhBobdừngngựa,chođibướcmộtvàomộtconđườngtắt.Rồianhxuốngxe,bảochúngtôigiữngựa,đợiởđấy.Anhphảiđếnxemthửanhanhcònởbếnkhông,vàđápnhờthuyềnnhưthếcóngạigìkhông?AnhBobvắngmặt saomà lâuquá, dài dằngdặc!Chúng tôi khôngnói

chuyện.Gầnđâuđây,tiếngsóngvỗbờđềuđềucànglàmchúngtôixúcđộngthêm.Mattiacũngrun,ynhưtôi.Nóthầmthì:-Vìrétđấy!Cóchắcvìrétkhông?Cáichắclàkhicómộtconbòhaymộtconcừuở

đồngcỏhaibênđườngchạmphảimộtviênđáhaymộthànggiậu,chúngtôilạithấyréthơn,nghĩalàrunnhiềuhơn.Cuốicùng,chúngtôinghethấytiếngchânngườitrênconđườnganhBob

đãđi.Chắclàanhấytrởvề.Sốphậntôisắpquyếtđịnhđâyrồi.AnhBobkhôngđimộtmình.Khianhđếngần,chúngtôithấycóngườiđi

vớianh.Ngườiđómặcmộtchiếcáovarơibằngvảidầuvàđộimộtcáimũ

lenkhôngvành.AnhBobnói:-Anhmìnhđấy!Anhấysẵnlòngchohaichúđápnhờthuyền.Anhấysẽ

đưacácchúđếnbến.Chúngtachiataynhauởđâythôivìkhôngcầnđểchongườitabiếtlàmìnhcóđếnđây.TôimuốncảmơnanhBob.Nhưnganhbắttaytôiđểngắtlờitôi.Anhnói:-Đừngcónóilàmgìcáiviệcấy!Phảigiúpnhau,khithìchú,khithìtôi,

thế thôi! Ngày khác chúng ta gặp lại nhau. Giúp đượcMattia là tôi sungsướngrồi!ChúngtôiđitheongườianhanhBob.Látsau,vàonhữngphốvắnglặng

trongthịtrấn,quanhcomộtlúcthìđếnbờkè,gióbiểnphảvàomặt.AnhanhBob không nói gì, đưa tay chỉ chiếc thuyền đã kéo buồm. Tôi hiểu đó làthuyềncủaanh.Mấyphútsau,chúngtôiđãởtrênthuyền.Anhđưachúngtôixuốngmộtcáibuồngcon,bảo:-Haitiếngnữatôimớinhổneo.Cácchúởđâyvàcốgiữimlặng.Khianhđãkhóacửabuồng,Mattiaimlặngngảvàolòngtôivàhôntôi.

Nókhôngrunnữa.XXITHUYỀNTHIÊNNGASaukhingườianhanhBobtừgiãchúngtôi,chiếctàuvẫnđậuyênlặng

mộtthờigiannữa.Chỉnghetiếnggiólọtgiữađámcộtbuồmvàtiếngsóngvỗmạntàunhènhẹ.Dầndầnquangcảnhtrởnênnáonhiệt:tiếngchânbướctrênsàntàu,tiếngdâyrợbuôngrơi,tiếngròngrọcnghiếnkènkẹt,lạicócảtiếngxíchsắtcuộnvàotháora.Cộttrụcneoxoay,mộtcánhbuồmkéolên,bánhláicọtkẹtvàchiếctàubỗngnghiêngvềcạnhtráirồidậpdềnh,chồmlên,chúixuống.Chúngtôilênđường.Tôithoátnạn.Nhưng lúc đầu tàu dập dềnh từ từ và nhẹ thì sau dần trở nên nhanhvà

mạnh.Tàuvừachúixuốngvừalắclư,bấtthìnhlìnhlạicónhữnglànsóngdữdộixôđếnđậpmạnhvàomũitàuhoặcvàosườntàubênphải.TôinắmchặttayMattiavànói:“ThươngMattiaquá!”Nótrảlời:-Chảsaođâu!Cậuthoátnạnrồi!Vảlạitớcũngđãnghĩrằngthếnàorồi

cũngphảiđếnnướcnàymàthôi!Trênxe,nhìngiólayngọnnhữngcâytotớđãnghĩrằngtrênmặtbiểnthếnàochúngtacũngđượcnhảymúa!Đấyđiệumúađãbắtđầu!Vừalúcđó,cửabuồngmở.ÔnganhanhBobbảochúngtôi:-Ổnrồi!Cácanhcóthểlênsàntàuđấy!

Mattiahỏilại:-Ởchỗnàothìđỡmệthơn!-Nằmlàtốtnhất!-Cảmơnông,vậythìtôixinnằm!Vànónằmduỗidàitrênván.Ôngthuyềntrưởngnóithêm:-Chúnhỏtậpsựsẽđemvàochocácanhnhữngthứcầnthiết!Mattiatrảlời:-Cảmơnông!Chútađếnđượcsơmsớmthìhaylắm!-Đãcảmthấyrồià?-Từlâuấychứ!Tôimuốnngồilạibênnó,nhưngnócứbảotôilênsànvànhắclại:-Chảsaođâu!Cậuthoátnạnrồi!Ngoàirathìmặckệnóchứ,cóbaogiờ

tớnghĩsaysóngmàlạiđượcthúvịnhưthếnàyđâu!Lên tớisàn tàu, tôiphảibíuchặt lấymộtdây thừng lớnmớiđứngvững

được.Nhìn sâu vào trong đêm tối cũng chỉ thấymộtmảng trắng xóa bọtsóng,trênđócontàunhỏbécủachúngtôidậpdềnhlướtđi,tròngtrànhnhưmuốn đắm.Kỳ thực nó đâu có đắm, trái lại, nó nhô lên nhẹ nhàng, nhúnnhảytrênđầusóng,đượcnânglên,đượcđẩyđitheochiềugiótây.Tôiquaynhìnlạiđấtliền.Xaxađèntrêncảngchỉcònlelóinhưnhững

đốmlửanhỏtrongbóngđêm.NhìnchúngcứyếudầnvàtheonhaubiếnmấttôithấydễchịutừkhigiãđấtAnh!Ôngthuyềntrưởngbảotôi:-Gióthuậnnhưthếnày,chiềunaysẽđếnIsignykhásớmsủa.Tàu“Nhật

thực”quảlàmộtchiếctàubuồmcừ.Ròng rãmột ngày trời trên biển, hơnmột ngày trời ấy chứ, tội nghiệp

Mattia,thếmànólạivuithíchđượcsaysóng!Tuyvậy,cáingàytrờiấyrồicũngtrôiqua.Tôihếtđitừbuồnglênsànlạitừsànxuốngbuồng.Cólần,tôinóichuyệnvớiôngthuyềntrưởng.ÔngchỉtayvềphíaTâyNamchotôithấymộtcâycộtcaovàtrắngnổibậttrênnềntrờilamnhạt.“ĐólàBarfleur”.–Ôngtabảo.TôibachânbốncẳngchạyàoxuốngbáotinmừngchoMattia:Chúngta

đã thấy đất Pháp!Nhưng từBarfleur đến Isigny, đường còn dài, tàu phảimendọcbánđảoCotentinrồimớivàocửasôngVirevàcửasôngAure.Tàu “Nhật thực” cậpbến Isignymuộn, ông thuyền trưởngvui lòng cho

chúngtôingủđỗlạitrêntàu.Sángsớmhômsau,chúngtôimớitừgiãôngđể

lênđường,khôngquêncảmơnôngđãcólòngtốtgiúpđỡ.Ôngthuyềntrưởngbắttaychúngtôirấtchặtvàbảo:-KhinàocáccậumuốntrởvềnướcAnhthìcứđếnđây.Tàu“Nhậtthực”

nhổneotừbếnnàyvàongàythứbahàngtuần,sẵnsàngđóncáccậu!Gợi ý thật tốt bụng nhưng chúng tôi lại không còn lòng dạ nàomuốn

nhận:Mattiavàtôi,đứanàocũngcónhiềulýdođểkhôngvượtbiểntrởlạitrongnhữngngàysắptới.Đặt chân lên đất Pháp, chúng tôi chỉ còn quần áo và nhạc cụ –Mattia

khôngquênđemtheocâythụcầmtôiđểlạitronglềuanhBobtốihômđếnquánCâySồiLớn.Cònxắcthìvẫnnằmlạivớitấtcảtàisảnchúngtôitrongxe hàng hóa nhà Driscoll. Điều này cũng làm cho chúng tôi lúng túng.Chúngtôikhôngthểtiếptụccuộcsốnggianghồcủamìnhmàlạithiếuáo,thiếubíttất,vànhấtlàthiếubảnđồ.Maymắnsao,Mattiacònđượcmườihaiphờrăngđểdành,cộngvàođócònphầnchiavớianhBobvàcácbạnanhđượchaimươihaixilinh[46]haylàhaimươibảyphờrăng,thànhmộtcáivốnxấpxỉbốnchụcphờrăng,kểcũngđãlớnđốivớichúngtôi!MattiađãđịnhđưatấtcảmóntiềnấychoanhBobđểbùvàonhữngchiphítổchứccứutôi,nhưnganhBobkhôngnhậnmộtxunhỏnào.Anhtrảlời:bạnbègiúpnhauailấycôngbaogiờ!Rờitàu“Nhậtthực”,trướctiênchúngtôiđitìmmuangaymộtchiếcxắc

nhàbinhđãcũ,rồimualuônmộtcặpsơmi,haiđôibíttấtdài,mộtbánhxàphòng,mộtchiếclược,chỉkhâu,cúcáo,kimvàsaucùnglàcáithứcầnthiếtnhất,hơncảnhữngđồdùngcầnthiếtkia;đólàmộttấmbảnđồnướcPháp.Bâygiờđãở trênđấtPháp rồi,vậy thìphảiđiđâu?Đi theoconđường

nào?Đitheophươnghướngnào?ĐólàvấnđềcứxoắnlấychúngtôitừkhirakhỏiIsigny,theoconđường

điBayeux.Mattianói:- Về phần tớ thì chẳng phải chọn lựa gì hết! Tớ sẵn sàng đi đâu cũng

được!Tớchỉmuốnmộtđiều…-Điềugì?-Đidọcmộtconsônglớn,mộtconsôngnhỏhoặcmộtconkênh,bởivìtớ

mớinảyramộtýkiến.TôikhônghỏiMattiaýkiếncủanónhưthếnàonhưngnócũngnóitiếp:

“Tớ thấy cần phải nói cho cậu hiểu rõ ý kiến của tớ: KhiArthur ốm, bàMilliganchonóđidạothuyền,vàchínhvìvậymàcậuđãgặpnótrênthuyềnThiênNga…”

-Nókhỏirồicơmà!-Nghĩalànómớiđỡthôi!Hồitrướcnóốmthậptửnhấtsinhấychứ!Và

nósốngđượclànhờsựchămsóccủamẹnó!Bởithế,tớmớinghĩrằngmuốnchữachonókhỏihẳn,bàMilliganvẫntiếptụcchonódạothuyềntrêncácconsônglớn,sôngnhỏ,kênhđàomàthuyềnThiênNgacóthểđiđược.Vậythìcứtheonhữngconsôngnhưthế,chúngtasẽcónhiềuhyvọnggặpđượcthuyềnThiênNga.-LấygìmànóirằngthuyềnThiênNgacònởPháp?-Chẳnglấygìcả!TuynhiênphảithấyrằngthuyềnThiênNgakhôngthể

đirabiểnvàtacóthểtinrằngnóchưarờiPháp.Chúngtacónhiềuhyvọngtìmđượcnó.Màchodầuchỉcómột tiahyvọngmongmanhthìcậucũngđồng ý là phải cố níu lấy chứ? Tớ thì tớ muốn rằng chúng ta đi tìm bàMilliganvànhấtđịnhlàkhôngnênbỏlỡbấtcứmộtkhảnănggìđểlàmchođượcviệcấy!-ThếcònLise,Alexis,Benjamin,Étiennette?-Chúngmìnhsẽgặphọtrongkhi tìmbàMilliganchứsao?Thếlàchắc

chắnphảitheomộtconsônghoặcmộtconkênh!Giởbảnđồtìmxemcóconsôngnàogầnđâynhấtđi!Tấmbảnđồtrảirộngngaytrênbờcỏbênđường,chúngtôitìmxemcon

sôngnàogầnnhất.SôngSeine!Mattiabảo:-Nào!ThếthìtađitheosôngSeine!-SôngSeinechảyquaParis!-Thìđãsao?-Saolắmchứ!TớđãnghecụVitalisnóirằngmuốntìmmộtkẻnàothì

ngườitađếnParisđểkiếmkẻđó.NếucảnhsátAnhmuốnlùngtớvìcáivụtrộmởnhàthờSaint-Georgesthìtớkhôngthíchhọtìmratớchútnào!NếukhôngthìnhọccôngrakhỏiđấtAnhlàmgì?-CảnhsátAnhcóthểđuổitheocậusangtậnđấtPhápư?- Tớ cũng chẳng biết nữa.Nhưng giả thiết như thế thì ta không nên đi

Paris.VậythìtacứtheosôngSeinemàđichođếngầnParisthìrờinó,đimột

quãngchoquáParissẽtrởlạivớinó.TớcũngkhôngmuốngặpGarofoli.-Tấtnhiên!-Vậythìcứthếnhá!Dọcđường,chúngtasẽhỏinhữngngườithủythủ,

nhữngngườikéothuyền.Vớicáimáihiênđặcbiệt,thuyềnThiênNgakhôngthểnhầmvớibấtcứmộtchiếcthuyềnnàokhácvàhẳnđượcmọingườichúý

nếunóđitrênconsôngSeine.NếukhôngtìmthấynótrênsôngSeine,talạitìmnó trên sôngLoire, sôngGaronne, trênmọi con sôngởnướcPhápvàcuốicùngsẽgặpnóthôi!TôikhôngcólýlẽgìđểphảnđốiýkiếnMattia,nhưvậylàchúngtôisẽđi

vềphíasôngSeinerồingượctheobờsông.Lo liệuchomìnhxongxuôi, chúng tôiphải longaychoconCapi.Con

Capiđãnhuộmvànglông,đốivớitôikhôngphảilàconCapinữa.Chúngtôimuaxàphòngmềmvàkhigặpconsôngđầutiênchúngtôi thaynhautắmrửakỳcọthậtkỹchonó.ThứthuốcnhuộmcủaanhBobquảlàtốt!Phảinhiềulầntắmrửakỳcọxà

phòng,phảihàngtuầnhàngthángsau,conCapimớicóđượcbộlôngngàytrước.CũngmaymiềnNormandienày làđấtsôngngòi,chonênngàynàochúngtôicũngcóthểtắmrửachonó.ChúngtôigặpsôngSeineởLaBouille.Quamộtkhúcđườngngoặtrợpbóngmátmàchúngtôitớisaumộtngày

đường,đứngtrênđồicaoxanhcây,MattiabỗngbắtgặpconsôngSeinengaytrướcmắt, cuộnmộtđườngvòng rộngbao laquanhchúng tôi;dòngnướclặnglẽvàhùngtráng,chảyhiềnhòa,tấpnậpnhữngthuyềncăngbuồmtrắnglốpvànhữngtàumáykhóibaylêntậnchỗchúngtôi.Mattiahiểurằngngườitasẽrấtthíchthúđượcbuôngtrôitheodòngnướcêmảnày,giữanhữngnộicỏtươimát,nhữngcánhđồngxanhtốtvànhữngdảirừngthẫmviềnquanhconsôngmộtmàulục.Nóbảotôi:-NhấtđịnhbàMilliganđãchođứacontraiốmyếucủabàdạothuyềntrên

sôngSeine.-Chúngtasẽbiếtrõđiềuấythôi!Tacứxuốnghỏichuyệnnhữngngười

dântronglàngdướikia!Tôikhônghiểurằngkhôngdễdànggìhỏichuyệnđượcnhữngngườidân

xứNormandienày, ítkhihọtrả lờichínhxácvàtrái lại, thườngtựhọcònhỏilạingườiđãhỏi:-Thếcácanhmuốnhỏimộtchiếc“chàu”từLeHavrehaylàmộtchiếc

“xuyền”từRouen?Nólàmộtchiếcxuồng?Nólàmộtchiếcđò,mộtchiếcxàlanhaymộtchiếctambản?Phảitrảlờiđầyđủnhữngcâulụcvấnấy,chúngtôimớiđượcbiếtrằngcó

thểlàthuyềnThiênNgachưabaogiờđiquaLaBouille,hoặccóđiquathìcũngvàobanđêm,chonênchẳngaitrôngthấynócả.TừLaBouillechúngtôitiếnvềRouenvàtiếptụctìmkiếm,nhưngcũng

không có kết quả!ỞElbeuf, cũng chẳng ai biết đến thuyềnThiênNga, ở

Poses,nơiđâycócốngchắn,nhấtđịnhngườitaphảiđểýđếntàuthuyềnđiqua,vậymàcũngchẳngbiếtgìhơn.Không nản lòng, chúng tôi cứ đi tới gặp ai cũng hỏi, nhưng không hy

vọng gì lắm bởi vì thuyền Thiên Nga không thể nào đi từ một địa điểmchôngchênhgiữachừng…Nhưngđãkhôngbắtgặpdấuvếtnó,nhất thiếtchúngtôiphảiđitớiParis,hoặcnóiđúnghơn,thìquáParisnữa.Chúngtôiđâuchỉcórảobướcđểtiếnnhanhtrênđoạnđườngdài!Chúng

tôicònphảikiếmănhàngngàynữa,chonênđãphảimấtnămtuầnlễđểđitừIsignyđếnCharenton.Đếnđâymộtvấnđềnảyra:cứtiếptụctheosôngSeinehaylàphảirẽsangsôngMarne?Đólàđiềutôiluônbănkhoănmỗilúcmở bản đồ tìm đường, nhưng vẫn chưa tìm được lý lẽ xác đáng để chọnđườngnàyhayđườngkhác.Maymắnsao,tớiCharentonthìkhôngcònphảiphânvânnữa!Ởđây,lần

đầutiênchúngtôiđượcnghetrảlờicóthấymộtchiếcthuyềngiốngthuyềnThiênNga,một chiếc du thuyền cómái hiên!Mattia sung sướng đến nỗinhảymúangaytrênbến…Thếrồiđộtnhiênnóngừngđiệumúa,vớlấyvĩcầmcuốngcuồngkéomộthànhkhúcchiếnthắng.Trongkhiđó,tôitiếptụchỏichuyệnngườithủythủđãvuilòngtrảlờicho

chúngtôi.Khôngcònnghingờnữa,đúnglàthuyềnThiênNgarồi!Khoảnghaithángtrước,nócóquaCharentontrongkhingượcsôngSeine.Haitháng!Nóbỏxachúngtôighêgớm!Nhưnglogì!Cứđihoài,rồicũng

sẽđuổikịp,mặcdầuchúngtôichỉcóhaicặpgiò,cònnóthìlạiđibằngvócủamộtcặptuấnmã!Kểgìthờigian!Điềucănbản,điềulạlùng,điềukỳdiệuởđâylàđãtìm

thấychiếcthuyềnThiênNga.Mattiareolên:-Aiđúngnào?Tôicũngmuốnmạnhdạnthúthậtrằngtôicũnghyvọngtràntrề.Nhưng

tôivẫnkhôngnóitrắngra,dùchỉvớiriêngmình,nhữngýkiến,nhữngtưởngtượngđiênrồlàmbốcđầuóctôi.Bâygiờthìkhôngcònmấtcôngdừnglạihỏinữa:thuyềnThiênNgađãởphíatrước,chỉcònviệcngượcsôngSeine!Nhưng đến Moret, nơi sông Loing đổ vào sông Seine, phải hỏi nữa.

ThuyềnThiênNgavẫnngượcsôngSeine.ĐếnMontereaulạiphảihỏinữa.Tớiđây,thuyềnThiênNgađãbỏsôngSeinerẽvàosôngYonne.Tớingã

ba sông Yonne và sông Armençon, thuyền Thiên Nga vẫn ngược sôngYonne.VậylàtôisẽđiquaDecizevàghéthămLise.Tựem,emsẽnóichochúngtôibiếtvềbàMilliganvàvềArthur.TừkhichúngtôichạytheothuyềnThiênNgathìchúngtôikhôngbỏra

nhiềuthìgiờđểbiểudiễnnữa.Làmộtnghệsĩcầncù,Capikhônghiểutạisaochúngtôivộivộivàngvàngnhưthế.Tạisaokhôngđểchonóngoạmcáiâu,ngồitrịnhtrọngtrướcnhữngvịkhángiảkhôngsốtsắngchotayvàotúimóctiềnrakiachứ?Phảibiếtchờmớiđược!Nhưngmàchúngtôikhôngchờnữa!Bởivậytiền thunhậpsụtđi,đồng

thờisốcònlạicũngmòndần.Đãkhôngdànhđểđượcgìthêm,chúngtôicòntiêuthêmvàovốn.“Nhanhnhanh lên!–Mattiabảo.–Đimauchokịp thuyềnThiênNga”.

Cũngnhưnó,tôigiục:Nhanhnhanhlên!Khôngtốinàochúngtôikêucamệtnhọc,dùchặngđườngđihômđócó

dàibaonhiêu.Ngượclại,chúngtôinhấttríđếnhômsauphảidậyđichothậtsớm.Mattia ham ngủ, nó thường nhắc tôi: “Phải đánh thức tao dậy, nghe

không?”.Khitôiđánhthứcnóthìnóđứnglênngay.Chúngtôidèxẻn,giảmbớtăntiêu.Trờiđangtiếtnóng,Mattiatuyênbố

kiêngthịtvì“tiếthè,ănthịtkhônglợichosứckhỏe”.Mỗibữahaiđứachỉănmộtmiếngbánhmì,cùngvớimộtquảtrứngluộcbẻđôihoặclàmộtchútbơ.Vàchỉuốngnước,mặcdùđươngởxứrượuvang.Chúngtôichảthiếtgì!Tuynhiên,cũngcólúcMattianổicơnthèmăn,nó

nói:-MìnhướcbàMilliganvẫncònmướncáichịlàmbếpcũ,cáichịlàmbếp

đã làmchocậunhữngchiếcbánhkẹpnhânmứtấymà!Cái thứbánhkẹpnhânmứtđàothìphảibiếtlàngonnhé!-Cậuđãđượcnếmbaogiờchưa?-Tớđượcănbánhquaivạcnhân táo chứchưađượcănbánhkẹpnhân

đào.Cóđiềutớđãtrôngthấy!Nhữngcáigìnhonhỏmàtrắngdínhtrênmứtvànglàcáiquáigìthế?-Hạnhnhân.-Chaoôi!VàMattiahámiệngnhưđểnuốtcảmộtchiếcbánhkẹp.TừJoignyđếnAuxerre,sôngYonnequanhconhiềukhúc,nhờthếđitrên

đườngcáilớn,chúngtôicũngrútngắnđượcmộtítthờigiansovớithuyềnThiênNga.Nhưng từAuxerre, chúng tôi lạibị chậm lạinhư trướcvì trêndòngconkênhNivernaisêmả, thuyềnđikhánhanh.Gặpmỗicốngnước,chúngtôiđềubiếtđượctintứcnó,bởivìtrênconkênhnàysựqualạikhôngđếnnỗinhộnnhịp,aimàkhôngđểýđếnthuyềnThiênNga,nóchẳnggiốngmấychútnhữngchiếcthuyềnthườngngàyvẫnthấy.

ChẳngnhữngngườitanóichochúngtôibiếtvềthuyềnThiênNgamàcònnóicảvềbàMilligan“mộtbàngườiAnhrấtphúchậu”vàvềArthur,“mộtchúbésuốtngàynằmdàitrênmộtcáigiườngkêtrênsàn,dướimáihiênđầydâyleohoalá,đôikhicũngcóngồidậy”.VậylàArthurđãkháhơn.ChúngtôitiếnđếngầnDecize.Cònhaingàyđườngrồimộtngày,rồichỉ

cònmấygiờnữa.Cuối cùng thì nhìn thấynhữngkhu rừngmùa thu trướcchúng tôi nô đùa với Lise, cái cống sông đào, và cái nhà nhỏ của côCatherine.Khôngaibảoai,haiđứacùngrảobướcđinhanh.Nóichođúngthìkhông

phảilàđinữa,màchạy.ConCapicùngnhậnracảnhcũ,philêntrước.Nóchạy đi báo cho Lise biết chúng tôi đến, Lise sắp đi đón chúng tôi đây!Nhưngchúng tôikhông thấyLiseở trongnhàđi ra,chỉcóCapiquàyquảchạytrởlạinhưbịđuổiđánh.Chúngtôidừngchântứckhắcvàtựhỏithếlànghĩathếnào?Gìđãxảyraởđấy?Câuhỏiấy,haichúngtôikhôngainóira,vàchúngtôilạitiếptụcđilên.Capiđãtrởlạibênchúngtôi.Nóđiliềntheosaugótchúngtôi,dángtiu

nghỉu. Một người đàn ông đang điều khiển chiếc cửa cống. Không phảingườichúcủaLise.Chúngtôiđithẳngđếnnhà.Mộtngườiđànbàlạđươnglăngxăngtrongbếp.Chúngtôihỏi:-ChúngtôihỏibàSuriot.Bàấynhìnchúngtôimộtlúctrướckhitrảlời,ynhưlàchúngtôiđãhỏibà

mộtcâuvôlý.Mãibàtamớinói:-Bàấykhôngởđâynữa!-Thếbàấyởđâu?-ỞAiCập.Chúngtôisửngsốtnhìnnhau,ởAiCập!ChúngtôikhôngbiếtrõAiCập

làxứnào,ởphươngnào, nhưngcảm thấy lờmờ làxa, xa lắm, cáchmấytrùngdương.-ThếcònLise?BàbiếtLisechứ?-Ôidà!LisexuốngthuyềnđivớibàngườiAnh.LisetrênthuyềnThiênNga!Chúngtôimơchăng?Bàấygiúpchochúng

tôithấylàđangởtronghoàncảnhthực.Bàhỏi:-AnhlàRémiư?-Vâng.-À,thếthìkhibácSuriotchếtđuối…-Chếtđuối!

-Chếtđuốiởcốngsôngđào!Ồ!AnhbiếtđâurằngbácSuriotngãxuốngnước,vướngdướimộtchiếcxàlanvàbịmắcvàomộtcáiđanh!Ấycáinghềnghiệpcủachúngtôinóthườngdẫnđếnnhưvậyđấy!KhibácSuriotchếtđuối,bácCatherine thậtbối rối,mặcdùbácấy làmộtngườiđànbàđảm,nhưngbiếtlàmsaobâygiờ?Khôngcótiềnthìkhôngthểbữahômbữamailàmratiềnđược,màquảthậtbácấytúng.Mộtbàlớnxưakiabúsữabác,bâygiờgọibácsangAiCậplàmvúnuôichoconbàấy,nhưthếcũngđượcđimộtđiều.Nhưngcáivướngmắc làởconcháucủabác,côbéLisekia.Bácđangloayhoaykhôngbiếtlàmthếnàothìmộtbuổichiềunọ,cómộtbàngườiAnhđưaconđichơidừnglạiởcổngnày.Haibênchuyệnvãn.VàrồicáibàngườiAnh,bàấyđangmuốntìmmộtđứatrẻđểbầubạnvớiconbàvìcậuấysốngmộtmìnhtrênthuyềncũngbuồn,bàấybảogiaoconLisechobà.Bàhứasẽchămlochonó,chạychữachonó,cuốicùnggâydựngchonónênngười.Cáibàấyphúcđứcquá,rõlàdịudàng,hàohiệpđốivớikẻkhó.BácCatherinenhận lời.Rồi thìLisexuống thuyềnvớibàngườiAnh, cònbácCatherinesoạnsửalênđườngđiAiCập.ÔngnhàtôithaythếchobácSuriotđấy!Trướckhiđi,conbéLisenócâmnhưngthầythuốcbảocólẽmộtngàykianósẽbiếtnói–conbéLisenhờcônóbảotôithuậtlạitấtcảnhữngviệcấychoanhbiết,nếuanhđếnthămnó.Nhưvậyđó!Tôichoángváng,khôngnóiđượcmộtlời.Mattiavẫntỉnhtáohỏi:-Thếthìthưabà,cáibàngườiAnhấyđiđâu?-XuốngmiềnNamnướcPháphoặc là sangThụySĩ.Đáng lẽ conLise

phảinhờngười taviết thưcho tôi,nói rõđịachỉ,để tôimách lạivớianh,nhưngtôichảnhậnđượcthưnó.

XXII.TÃĐẸPNÓITHẬTTôimảiđứngngẩnngườirađấythìMattiađãlàmnhữngviệccầnthiếtmà

tôikhôngnghĩtới.Nónói:-Thưabà,chúngcháurấtcámơnbà.Rồinóđẩynhẹtôirakhỏinhàbếp:-Lênđường!Tađilênđithôi!GiờchúngtakhôngchỉđuổitheoArthur

và bàMilligan mà thôi, chúng ta còn đuổi theo Lise nữa! Tốt quá! Nếukhông, chúng ta còn phảimất thì giờ ởDreuzy, chứ còn như bây giờ thìchúngtacóthểđithẳngmộtmạch.Ấymớithậtlàhay!Chúngmìnhđãgặprủi nhiều, từ nay thì gặpmayđây.Gió đã đổi chiều rồimà!Ai biết đượcchúngmìnhsẽcòngặpbaonhiêuchuyệnlýthúnữa?ChúngtôilạitiếptụcđuổitheothuyềnThiênNga,khôngbỏlỡgiờphút

nào,chỉdừnglạiđểngủhoặcbiểudiễnkiếmítxu.ĐếnDecizelànơisôngđàoNivernaisđổrasôngLoire,chúngtôihỏithămthuyềnThiênNga:nóđãđitheosôngNgang.ChúngtôiđitheosôngNgangrồilênsôngGiữa.Theo bản đồ, nếu từ Charolles chúng tôi đi chếch thẳng tớiMâcon thì

tránhđượcmộtđoạnđườngvòngvèovàrútđượcnhiềungàyđường.Nhưngnhưthếthìhơiphiêulưu,saukhibànbạckỹ,khôngđứanàomuốncả,bởivìdọcđườngthuyềnThiênNgacóthểđỗlạivàchúngtôisẽbỏnólạisaumàkhôngbiết.Đãthếthìphảiquaytrởlại,tưởnglợithờigianhóaramấtthêmchưabiếtbaonhiêu.RồichúngtôiđixuôisôngSaônechođếnThànhphốLyon.Đếnđây, thấy cómộtđiềukhónghĩ thực sự.ThuyềnThiênNgađixuôisôngRhônehayđingược?Nóicáchkhác,bàMilliganđãxuốngmiềnNamnướcPháp hay quaThụySĩ rồi?Thuyền bè đi lại nhưmắc cửi trênsôngRhône và sông Saône, người ta có thể không nhìn thấy chiếc ThiênNga.Chúngtôihỏithămrấtnhiềubácláithuyềnvàthủythủtrênsông,hỏicảnhữngngườiởtrênbờ.CuốicùngchúngtôibiếtchắcrằngbàMilliganđãquaThụySĩ.ThếlàchúngtôiđingượcsôngRhône.Mattianói:-TừThụysĩ,người tađi Italie,đây lại làmộtdịpmaynữa.Nếuchúng

mìnhđuổitheobàMilliganmàphảiđimãiđếntậnLuccathìemCristinasẽvuimừngbiếtbaonhiêu.TộinghiệpMattiathânyêu!Nógiúptôitìmnhữngngườithân,còntôithì

chẳnglàmgìđểnóđượchônemnó!TừLyontrởđi,chúngtôirútdầnquãngcáchvớithuyềnThiênNgabởivì

sôngRhônechảyxiết, thuyềnkhôngđingượcdòngdễdàngnhưtrênsôngSeine.ĐếnCulozthìthuyềnThiênNgachỉcònđitrướcchúngtôisáutuần…Tuythế,dòbảnđồ,tôingờrằngkhóđuổikịpnótrướckhisangThụySĩ.Tôi

có biết đâu thuyền bè không thể đi ngược sông Rhône mà đến Genève.ChúngtôilạicứtưởngtượngrằngbàMilliganvẫn“ngự”thuyềnThiênNgangoạncảnhThụySĩ,màchúngtôithìlạikhôngcóbảnđồThụySĩ.ChúngtôiđếnSeyssel.Seyssellàmộtthànhphốnằmvắtngangtrênsông,

cómộtchiếccầutreonốiliềnhaibờ.Chúngtôiđếnbờsông,thìlạlùngbiếtbaonhiêu, từxa tôiđãnhận thấyhìnhnhư làchiếcThiênNga!Chúng tôichạyđến:đúnglàhìnhdángcủanó,đúnglànórồi,nhưngsaonócóvẻmộtchiếc thuyềnbỏkhôngnhư thế!Nóđượcneocứngphíasaumộthàng ràobảovệ.Trênthuyềnđóngcửaimỉm,ngoàihiênkhôngcóhoa.Việcgìđãxảyravậy?Arthurcólàmsaokhông?Chúngtôidừnglại,tim

đauthắtvìhãihùng.Nhưngđứngimnhưvậylàhènnhát,cầnphảixônglên,phảitìmhiểucho

rõ.Chúngtôihỏithămmộtngười,chínhlạilàngườiđượcgiaochocoisócthuyềnThiênNga,vàđượcngườiấyvuilòngtrảlời:-CáibàngườiAnhsốngtrênthuyềnvớihaicon,mộttraiquèliệt,mộtgái

câm,bàấyhiệnnayởThụySĩ.Bàrờithuyềnvìthuyềnkhôngngượcdòngsôngxahơnnữa.Bàấycùnghaiconđixengựa,cùngvớimộtchịhầugái.Nhữngngười tôi tớkhácchởhành lýđisau.Mùa thubàsẽ trởvề thuyền,xuôidòngsôngRhôneđếnbiểnvàtrúởmiềnNamtrongmùađông.Chúngtôithởrakhoankhoái.Tấtcảnhữnglongạicủachúngtôiđềuvô

lý: đáng lẽ nghĩ đến chuyện tốt, chúng tôi lại nghĩ ngay ra chuyện xấu.Mattiahỏi:-Hiệnnay,bàấyởđâu?-Bà tìm thuêmột cái nhànghỉmát trênbờhồGenève, vềphíaVevey,

nhưngtôikhôngbiếtrõchỗnào.Bàsẽnghỉhèởđó.-Nào,điVeveythôi!ĐếnGenève,chúngtôisẽmuamộtbảnđồThụySĩ

vànhấtđịnhchúngtôisẽtìmracáithịtrấnhoặccáilàngVeveyđó.BâygiờthuyềnThiênNgakhôngchạyđiđằngtrướcchúngtôinữavàbàMilliganlạinghỉhèởmộtcáinhàmátchonênchắcchắnlàchúngtôisẽtìmthấy!Chỉphảimấtcôngtìmthôi!TừSeysselrađiđượcbốnngàythìchúngtôiđếnvùngtiếpcậnVeveyvà

tìmkiếmởđấy.Từmặtnướchồxanhbiếclêncáctriềnnúithoaithoảicâycối xanh tốt, vô số nhà nghỉmát nối tiếp nhau, duyên dáng.BàMilligan,ArthurvàLiseởcáinhànàotrongsốđó?CuốicùngchúngtôiđếnVevey.Cũngvừakịpvìtúitiềnchúngtôichỉcòn

baxu,vàgiầythìkhôngcóđếnữa.Veveykhôngphảilàmộtthônnhỏnhưlúcđầuchúngtôimườngtượng.

Đólàmộtthịtrấncònhơnmộtthịtrấnbìnhthườngvìdínhvớinócócảmộtloạtphốngoạiôvàthônxóm.CònnhưhỏibàMilliganhayhỏimộtbàngườiAnhcócon traiốmkèmmột côbégái câm, thì chúng tôi thấyngay rằngkhôngcóthựctế.Trongthị trấnVeveyvàtrênbờhồ,ngườiAnh,đànôngcũngnhưđànbà, cũngđôngnhư tạimột thànhphốnghỉmát quanhvùngLondresvậy.Tốthơnhếtlàtựmìnhđidòđilượnxemtấtcảnhữngngôinhàcóngườinướcngoàiở.Cáiđókhôngkhó lắm, chúng tôi chỉ việcđi biểudiễnkhắpcácđườngphố.Chúng tôi đãđi khắpVevey trongmột ngàyvà thuđượcmộtmón tiền

lớn.Ngàytrước,khichúngtôicầncópnhặtđểmuabòhaymuabúpbêchoLise thì một món tiền như thế đủ làm chúng tôi sung sướng cả buổi tối.Nhưngbâygiờchúngtôikhôngchạytheotiền.ChúngtôichưatìmthấytămbóngbàMilligan.Ngàyhômsau,chúngtôitiếptụclùngtìmởvùnglâncận.Chúngtôicứviệcnhằmtrướcmắtmàđitới,mỗikhithấycómộtcáinhàđẹplà dạo đàn ngay trước cửa sổ, dù cửamở hay đóng. Tuy thế tối hôm đóchúngtôitrởvềkhông,nhưtốihômtrước.Ấyvậymàchúngtôiđãđitừhồlên núi và từ núi xuốnghồ, chămchúnhìn quanh, thỉnh thoảnggặp đượcngườinàođônhậuthìlạihỏithăm,tinrằnghọsẵnsàngnghechúngtôihỏivàtrảlời.Ngàyhômđó,chúngtôinhậnđượchaitinvuihụtvìđãđượctrảlờirằng

mặcdầukhôngbiếthọtên,người tacũngbiếtchắcchắnngườiđànbàmàchúngtôihỏi.Lầnđầu,mộtngườichỉchochúngtôitìmđếnmộtngôinhàsànbằnggỗdựngtrênsườnnúi;lầnsau,mộtngườikhácnóichắcvớichúngtôilàbàấyởtrênbờhồ.ĐúnglànhữngbàngườiAnhđếnnghỉtrênbờhồvàtrênsườnnúi,nhưngđâuphảibàMilligan!SaukhithămdòcẩnthậnvùngVevey,chúngtôiđixahơnmộttívềphía

ClarensvàMontreux.Tuycóbựcdọcvì tìm tòi khôngkết quả, chúng tôivẫnkhôngchútnảnchí.Hômnaykhôngthànhcôngthìhẳnngàymaiphảithànhcông.Khithìchúngtôiđi trênnhữngđườnglớn,haibêncótường;khithì lần

theonhữnglốimòngiữacácvườnnho,vườncâyănquả;khithìbướctrênnhữngconđườngnhỏdướibóngmátnhữngcâydẻrất to:vòmládẻngănđón cảkhôngkhí và ánh sáng, chonêndưới bóngnó chỉ có rêumịnnhưnhung.Điítbướclạigặpmộtcánhcổngsắthoặcgỗ,nhìnquacácchấnsongthìthấynhữnglốiđitrongvườnrảicátrấtcẩnthận.Cácconđườngấyuốnlượnquanhnhữngbồncâycảnhvàhoa.Khuấttrongcànhlálàmộtngôinhàsangtrọnghoặclàmộtnếpnhàconduyêndángphủđầynhữngdâyleo.Dùnhà lớnhaynhàcon,hầuhếtđềucóvọngđình[47]giữa lùmcây,dựng rấtđúngchỗđểtrôngracảnhhồrựcrỡgiữacáikhungnhữngnúisẫmvâybọc

xungquanhhồ.Những cái vườn này thường làmkhổ chúng tôi.Nó bắt buộc chúng tôi

phảiđứngxanhàcửa,vàngườitrongnhàsẽkhôngngheđượcnếuchúngtôikhôngđànháthết sứchếthơi.Ngàynàocũngnhư thế, từ sớmđếnchiều,chúngtôimệtnhoàiđi.Mộtbuổichiềunọ,chúngtôitổchứccuộchợptấukiểuấy,hướngvềcái

cổngchấnsongtrướcmặt,chứkhôngchúýđếnbứctườngsaulưng.TôivừagàoxongđoạnđầubàidâncathànhNaples,sắpbắtđầusangđoạnthứhaithìbỗngnghecótiếngreođằngsaulưng.Rồicóngườiháttiếpđoạnthứhai,hátkhekhẽ,giọngngherấtlạ…Tôiđànhlàmchàngtraibánnước.Đểlânla,maylọtmắtnàng.Tiếngaihátthếnhỉ?-Arthurchăng?–Mattiahỏi.Nhưng không! Không phải Arthur, tôi nhận ra không phải giọng nó.

NhưngconCapi thì cứkhịt hơivànhảy chồmchồmvào tường, tỏvẻvuimừng hết sức.Không dằn được nữa, tôi hét: “Ai hát đó?”. Có tiếng đáp:“Rémi!”Ngườitakhôngtrảlờimàlạigọitêntôi.Haichúngtôiđứngngẩn,nhìnnhau.Trong lúc chúng tôi ngây dại nhìn nhau như thế thì đằng sauMattia, ở

phíacuốitường,bêntrênmộthàngràothấp,mộtchiếckhăntaytrắngphấtphấttrướcgió.Chúngtôilaolạiphíaấy.Đếnhàngrào,chúngtôimớitrôngthấycáingườiđãđưakhăntaylênvẫy.ĐólàLise!Rốtcuộc,chúngtôiđãtìmthấyem,vàcùngvớiem,bàMilliganvàArthur.Nhưngaihátmớiđượcchứ?ĐólàcâuhỏiđầutiênmàMattiavàtôiđồng

thanhhỏiem,saukhibớtxúcđộngđãnóiđượcnênlời.“Em”–Liseđáp.ThếlàLisehátvàLisenói!TôiđãnghenóihàngnghìnlầnrằngmộtngàykiaLisesẽnóiđược,rấtcó

thểdokíchthíchcủamộtcảmxúcmạnh.Nhưngtôikhôngtin.Thếmàviệcấynayđãthànhsựthật.Emđãnóiđược.Điềukỳdiệuđãdiễnra.Emcảmkíchmạnhlàvìnghetôihát,làvìthấytôitrởvềbênemtrongkhiđãtưởngtôiđibiệttămbiệtxứ.Nghĩđếnđóthìchínhtôicũngcảmđộngmạnhđếnnỗiphảibíuvàomộtcànhcâynơihàngrào.Nhưnglúcnàykhôngphảilàlúcbuôngxuôitheotìnhcảm.Tôihỏi:-BàMilliganđâu?Arthurđâu?Lisemấpmáymôi trả lời,nhưngkhông thành tiếng.Bựcmình,embèn

dùng tay rahiệuđể tôi hiểunhanhhơnvì lưỡi emvà trí óc chưaquen sử

dụngngônngữ.Tôidùngmắttheodõilốidiễnđạtấy,cònMattiathìchưanghehiểuđược.Bâygiờ,quakhúcngoặtcủamộtconđườngtrồngcây,mộtcáixenhỏđangđitới.Chiếcxedài,domộtngườigiúpviệcđẩyArthurnằmdài trongxe, sauđó làmẹnóvà… tôi chồm tới đểnhìn cho rõ…vàôngJamesMilligan.TứckhắctôingồithụpxuốngsauhàngràovàhấptấpgiụcMattia ngồi xuống chứ không kịp nhớ ra rằng ông James không biếtmặtMattia.Quaphúthoảngsợbanđầu,tôinghĩrarằngLisechắcphảikinhngạclắm

vềcáiviệcchúngtôivụtbiếnđi.Tôikiễngchânlênmộttí,bảonhỏem:-ĐừngđểchoôngJamesMilligantrôngthấyanh;nếuthấy,ôngsẽxua

anhvềnướcAnhmất!Emhoảngsợ,đưataylêntrời.Tôinóitiếp:-Đừnglàmgì,đừngnóigìvềhaianh.Sángmai,chíngiờhaianhsẽtrở

lạinơinày.Emcốsắpxếpđểramộtmìnhthôi.Bâygiờthìemđiđi.Lisedodự.-Emđiđi,anhvanem!Nếukhôngthìnguychoanhđấy!Chúngtôinóixongthìlẩnvàosautườngvàcứmentườngmàchạyđến

vườnnhođểnấpkíntrongấy.Ởđấychúngtôireocườisungsướngmộtlátrồibànbạcvớinhauthỏathuậnvềnhữngviệccầnlàm.Mattianói:-Cậubiếtkhông, tớkhôngmuốnchờđếnmaimớigặpbàMilligan.Từ

nay,đếnlúcấy,cóthểôngJamesMilligansẽgiếtArthurmất.TớsẽđếngặpbàMilliganngayvànóichobàấybiết…tấtcảcáigìchúngmìnhbiết.ÔngJameschưatrôngthấytớbaogiờchonêntakhôngngạiôngấynghĩđếncậuvàgiađìnhDriscoll.RồithìbàMilligansẽđịnhđoạtnhữnggìchúngtacầnlàmsauđó.RõrànglàýkiếncủaMattiacóphầnhợplý.Vìvậytôiđểchonóđi,hẹn

sẽgặpnhautronglùmdẻởgầnđó.Ởđấy,giảsửôngJamesMilligancóđếnthìtôicóchỗtrốndễdàng.TôinằmtrênthảmcỏrêuđợiMattiavề,đợilâulắm.Tôitựhỏihàngchục

lầnmìnhcólầmkhông,chođếnkhiMattiatrởvề,cócảbàMilliganđitheo.Tôichạyrađónbàvànắmtaybàđưamàhôn.Nhưngbàômtôivàolòngvàcúi xuốnghôn lên trán tôi âu yếm.Lầnnày là lần thứhai bà hôn tôi; lầntrướchìnhnhưbàkhôngômtôivàolòngnhưthế.Bàkêu:“Tộinghiệpthằngbéyêuquý!”Bàđưamấyngóntaytrắngtrẻo,mềmmại,véntóctôilênvànhìntôirất

lâu.Bànóithầm:“Phải…phảirồi…”.Tôichắclàbàgiảiđápmộtcâuhỏigìthầmkíntrongýnghĩ,nhưngtronglúcxúcđộng,khôngtàinàotôiđoánra.

Tôi cảm thấyđôimắt bàmơn trớnvuốt ve tôi, tôi sung sướngquákhôngnghĩđếngìxahơncáihạnhphúchiệntạiđó.Mắtkhôngrờitôi,bànói:-Cháuạ,bạncháucóthuậtvớitôinhiềuđiềuhếtsứcquantrọng.Bâygiờ

đến lượt cháu, cháuhãyvui lòngkể lại cho tôi nghe tất cảnhữnggì dínhdángđếnviệccháuởvớigiađìnhDriscollvàviệcôngJamesMilligan tớithămhỏiởđấy!Tôithuậtnhữngviệcbàhỏi.Bàchỉngắtlờikhicầnhỏichorõthêmmột

vàichi tiếtquan trọng.Chưabaogiờngười tachămchúnghe tôiđến thế.Đôimắtbàkhônglúcnàorờimắttôi.Khitôikểxong,bànínlặngmộtlúclâunhưngvẫnnhìntôi.Cuốicùngbànói:-Nhữngviệcnàyhếtsứcquantrọngđốivớicháu,vớitấtcảchúngta,cho

nênchúngtaphảihànhđộngthậntrọngvàchỉhànhđộngsaukhihỏiýkiếnnhữngngười thông thạocó thểhướngdẫnchúng ta.Nhưng trongkhi chờchođến lúc ấy thì cháuhãy tự coi như là bầubạn, là bạn thân–bàngậpngừngmộtchút–nhưlàanhemcủaArthur.Cháuvàchúbạnnhỏcủacháungay từhômnayphải rờibỏnếp sốngkhốnkhổcủacáccháuđi.Haigiờnữa,cáccháusẽtớiTerritethỏikháchsạnAlpes,ởđấysẽcóngườitincậycủatôithuêbuồngtrọchohaicháu.Chúngtasẽgặplạinhauởđó,bâygiờtôicầnphảivềđã!Bàhôntôilầnnữa,đưataychoMattiabắt,rồivộivàngquayđi.Tôihỏi

Mattia:-MàyđãkểgìvớibàMilliganthế?-Tấtcảnhữngđiềubàvừanóivớimàyvàcònnhiềuđiềukhácnữa.Ôi

chao!Cáibàmớitốtngười,tốtbụnglàmsao!-ThếcònArthur,màycótrôngthấynókhông?-Xaxathôi,nhưngcũngđủđểnhậnthấynócóvẻlàmộtchúbéngoan.TôihỏithêmMattia,nhưngnótránhtrớkhôngtrảlời,hoặctrảlờichệch

đi.Rồi thìchúng tôinóichuyệnphiếmvớinhauchođếngiờđikháchsạnAlpes,theolờidặncủabàMilligan.Mộtngườigiúpviệcvậnáođen, thắtcàvạt trắngrađóntiếpchúngtôi,

mặc dù chúng tôimang những bộ quần áo tồi tàn của những nhạc sĩ đầuđường xó chợ. Cái buồng của chúng tôi mới đẹp làm sao! Buồng kê haichiếcgiườngtrắng.Mởcáccửasổthìnhìnthấymộtcáihiênnhôtrênmặthồ, từđấyđứng trông ra cảnhđẹpnhưkỳquan.Khi chúng tôi thôi ngắmcảnh,trởvềbuồngthìngườigiúpviệccònđứngimởđấyđợichúngtôisaibảo.Anhhỏichúngtôimuốndùngbữatốithếnàođểanhbảodọnrahiên.Mattiahỏi:

-Anhcóbánhmứtchứ?-Bánhmứtđạihoàng,bánhmứtdâu,bánhmứthồquân…-Thếthìanhdọnchochúngtôi!-Cảbachứ?-Hẳnrồi.-Cònmónkhaivị?Mónvịtquay?Raucủ?Cáccậudùnggì?CứngườitanhắcđếnmóngìMattialạimởtrònđôimắt,nhưngnóchẳng

hềbốirối.Nóphán:-Gìcũngđược,tùyanh!Ngườihầuphòngtrịnhtrọngluira,Mattianói:-TớnghĩrằngởđâychúngmìnhsẽănuốngkháhơnởnhàDriscoll.Hômsau,bàMilliganđếnthămchúngtôi.Cùngđivớibàcóbácthợmay

vàmột chị coi việc khăn áo: họ đo người chúng tôi đểmay áo quần. BàMilliganbảo emLiseđang tiếp tục tậpnóivà thầy thuốcđãxácnhậnemlành bệnh.Bà ở chơi với chúng tôimột tiếng đồng hồ, sau đó hôn tôi âuyếm,bắttayMattiarồiravề.Bàđếnnhưthếbốnhômliền,mỗilầnđếncàngyêuthương,càngtrìumếntôihơn;tuythếhìnhnhưvẫncógìvươngvướng,cóvẻnhưbàkhôngmuốnbuôngxuôitheotìnhcảm,bộclộtìnhcảm.Ngàythứnăm,bàkhôngđếnmàchochịhầuphòngđến,chịhầuphòngngàytrướctôiđãgặptrênthuyềnThiênNga.ChịnóibàMilliganđangđợichúngtôiởnhà,vàởcổngkháchsạnđãcóxechờđónchúngtôiđi.Mộtchiếcxekhôngmui,sangtrọng,Mattialênxekhôngchútngạcnhiên,

cứđànghoàngynhưtừthuởbénóvẫnlênxexuốngngựa.Capicũngthế;nóleolênngồitrênmộtchiếcgốilót,khôngchútngượngngùng.Đườngđingắn.Tôithấyhìnhnhưrấtngắn,vìtôiđangđitrongxứmộng,

đầuóctrànđầynhữngýnghĩviểnvông.Người ta đưa chúng tôi vàomột phòngkháchởđấy cóbàMilligan, có

ArthurđangnằmtrêntrườngkỷvàLise.Arthurdanghaitayrađóntôi.Tôichạyđếnômhônnó.RồihônLise.NhưngbàMilligan thì lạihôn tôi.Bànói:-Mãinaymớiđếnlúcanhtrởvềvịtrícủaanh!Tôinhìnbàđểhỏixemýnghĩacâuấythìbàđãlạimởmộtcánhcửa.Má

Barberin bước vào, tay ôm những quần áo trẻ con, một áo choàng bằngcátsơmiatrắng,mộtmũren,mộtđôibíttấtdệt.Mávừađặtnhữngthứấylênbànthìtôiđãômchầmlấymá.Trongkhiấy,

bàMilligantruyềnlệnhgìchongườigiúpviệc,tôikhôngngherõ,chỉthấy

cónóiđếntênôngJamesMilligan.Tôixanhmặt.Bànhẹnhàngbảotôi:-Anhkhôngviệcgìphảisợ,tráilạianhđếnbêntôiđâyvàđặttayanhvào

taytôi.Cửaphòngkháchmở,ôngJamesMilliganhiện ravớinụcườibàyhàm

răngnhọnhoắt.Chợtthấytôi,nụcườitứckhắcbiếnthànhmộtcáinhănmặtdễsợ.BàMilligankhôngđểchoôngtalêntiếng.Bànóichậmrãi,giọngrunrun:-Tôichomờichúđểgiớithiệuvớichúthằngcontrưởngcủatôi,màmãi

đến nay, tôimớimaymắn tìm lại được –Bà siết chặt tay tôi. –Nó đây!Nhưngchúđãbiếtnórồibởivìchúđãđếnthămnóởnhàtênđánhcắpnó,đểtìmhiểusứckhỏecủanó.-Thếnghĩalàthếnào?–ÔngJamesnói,mặtmàybiếnsắc-…Cáitênđóngàynayđãvàotùvìtộiăntrộmtrongmộtnhàthờ,đãthú

nhậnhếtđầuđuôi.Đâylàmộtcáithưlàmbằngchứng.Nónóinóđãđánhcắpthằngbéthếnào,vứtbỏthằngbéởParis,phốBreteuilthếnào,vàsaucùngnóđãcẩnthậncắtchữtêninlênquầnáođứabéthếnào,đểngườitakhôngpháthiệnđược.Đâynữa,đâylànhữngtãlótquầnáo,ngườiđànbàquýhóakiađãgiữlại,ngườiđànbàhàohiệpđãnuôinấngcontôi.Đây,mờichúđọcthư.Mờichúxemquầnáo.ÔngJamesMilliganđứngtrơnhưphỗngmộtlúc;chắcôngtựhỏicónên

bóp cổ tuốt hết bọn chúng tôi haykhông.Rồi ôngđi lại phía cửa.Nhưngtrướckhibướcra,ôngquaylạinói:-Đểrồixemtòaánsẽkếtluậnnhưthếnàovềcáigiảthiếtconcáinày.BàMilligan–bâygiờthìtôicóthểgọilà“mẹtôi”–bìnhtĩnhđáp:-Ôngcứviệckhángcáochúngtôitrướctòaán!Vềphầntôithìtôikhông

lôicáingườiđãlàemcủachồngtôirachỗấyđâu!Chútôibướcra,cửađónglại.Bâygiờmẹtôiđưahaitay,tôisàvàolòng

mẹvàlầnđầutiêntôiđượchônmẹtôicùnglúcvớimẹtôihôntôi.Khichúngtôiđãbớtxúcđộng,Mattiabènbảotôi:-Cậuhãynóivớimẹcậulàmìnhđãgiữkínđiềubímậtcủabà.-Thếcậuđãbiếthếtà?Chínhmẹtôitrảlời:-KhiMattiakểchomẹnghexongthìmẹbảochúấygiữkín.Mẹtinrằng

cái thằngRémi bé bỏng tội nghiệp ấy là con củamẹ, nhưng cần phải cónhữngbằngchứngđíchxácloạitrừhếtmọinhầmlẫnmớiđược.Nếuômconvàolòng,nhậnconlàconđẻcủamẹ,rồisauđấylạibảovớiconlàkhông

phải,chúngtanhầmlẫnthôi,thìcòngìđaukhổchoconbằng!Nhữngbằngchứngấy,chúngtacóđây,vàtừnaythìchúngtasumhọpmãimãi.Consẽmãimãisốngbêncạnhmẹcon,emcon.–BàlạichỉLisevàMattia.–Vànhữngngườiđãthươngyêucontrongcảnhcơhàn.

XXIII.GIỮAGIAĐÌNHNămthángtrôiqua,nhiềunhưngngắnbởivìchỉcónhữngngàyêmđẹp…Đứabékhônggiađình,khôngnơinương tựa,bơvơ lạc lõnggiữacuộc

sống, lênh đênh chìm nổi, không có đèn pha chỉ đường giữa biển đời bátngát,khôngbờbếncắmneo,đứabéấyngàynaycómộtngườimẹ,mộtchúemyêumếnnóvàđượcnómếnyêu…Đứabékhốnkhổđãnhiềuđêmngủtrongvựacỏ,haybêncạnhchuồngbò,hoặcởgiữatrờitạimộtxórừngnàođó,đứabéấyngàynayđượcvềởngôinhàcủaôngcha…Ở đây, tôi đã cúi đầu trênmột cái bàn rộng bằng gỗ sồi lên nước đen

nhánhvàcặmcụiviết.Nhưngkhôngphảitôicầncùtracứugiaphảhaygiấytờlưukhế,tôichỉngồighichéplạinhữngkỷniệmcủatôi.Chúngtôisắplàmlễrửatộichođứaconđầulòng–mộtđứacontraitên

làMattia.[48]Dịplễnàysẽtậphọptấtcảnhữngbạnbètrongđoạnđờicùngquẫncủatôi.Tôimuốntraotặngmỗingườimộttậphồikýghichépnhữngsựviệctrongấyhọcóđóngmộtvaitrò,đểtỏlòngbiếtơncủatôivềsựgiúpđỡ của họ, hoặc về tình thương yêu của họ đối với đứa bé lưu lạc đángthươnglúcbấygiờ.Viếtxongmỗichương,tôigửingayđếnchothợinbảnđá,vàchínhngàyhômnay,tôichờngườitađưanhữngbảnsáchrậptựtíchcủatôiđểtặngmỗingườikháchdựlễmộtbản.Cuộchộihọphômnaylàmộtsựbấtngờchohọvàcảchovợtôi;vợtôi

khôngmongmàsẽđượcgặpbố,chị,anhvàcônữa.Chỉcómẹtôivàemtôilàcóbiết.Nếukhôngxảyraviệcgìtrắctrởthìtốinaytấtcảđềuởtrongnhàtôivàtôisẽvuisướngđượcthấyhọquâyquầnquanhbànăngiađình.Duycómộtngườithiếumặttrongngàyhộivuimừnghômnaybởivìtiền

củakhônglàmngườichếtsốnglại.Cụchủthânyêucủacháuơi!Giáđượcphụngdưỡng tuổigiàcủacụ thì cháusungsướngbiếtngầnnào!Nếu thế,hẳncụđãbỏcáiống tiêu, tấmdacừuvàchiếcáonhungcủacụ ra, cụđãkhông lặp đi lặp lại cái câu: “Nào ta tiến lên, các con!”Được trọng vọngtrongtuổigià,hẳncụcóthểngẩngcaocáiđầubạcrấtđẹpvàlấylạitêntuổicủacụngàyxưa.ÔnggiàVitalisvôgiacưsẽtrởlạilàmnhàdanhcaCarloBalzani.Khônglàmđượcgìđốivớicụvìcáichếttànnhẫnđãcướpcụđi,thìcháucũngcócốvớtvátítnhiềuđốivớivonglinhcụ.Thểtheoyêucầucủacháu,mẹcháuđãxâychocụmộtngôimộtrongnghĩađịaMontparnasseởParis,vàcháuđãchokhắctênCarloBalzanilênbiamộ.Vàdựatheonhữngchândung lưuhành thuởcụ từng lừng lẫy tiếng tăm,cháuđãcho tạcmộtbứctượngbánthânbằngđồngđenđểnhắclạisựnghiệpvinhquangcủacụchonhữngngườiđãhoanhôcụ.Ngườitađãrậpchocháumộtmẫutượngấy.Nóđangởtrướcmặtcháu

kia.Ngồiđâychép lạinhững thử thách trong tuổi thơ,khisựviệc táihiệntheodòngnămtháng thìđãbao lầnmắtcháu tìmhỏimắtcụ.Cháukhôngquêncụ,cháukhôngđờinàoquêncụ,xincụtin thế.Trongđờisốnghiểmnghèocủamộtthằngbélưulạc,sởdĩcháukhôngvấpngãlànhờcócụ,nhờnhữngbàihọccủacụ,cụchủạ.Chonên trongmỗi lễ lạtởnhàcháu,chỗngồicủacụbaogiờcũngđượckínhcẩndànhlại……Nhưngmẹtôiđangđitớitronghànhlangkia.Tuổitáckhônglàmphai

nhansắccủamẹ:ngàynaytôitrôngmẹkhôngkhácngàytôigặplầnđầutiêntrênthuyềnThiênNga,vớicáidángđiệucaoquýđầyvẻdịudàngphúchậu.Duycáimànuhoàixưakialuônluônphảngphấttrênmặtmẹthìbâygiờđãtanbiếnđâumấtrồi!MẹtôitựatrêncánhtayArthur.Bâygiờthìkhôngphảilàbàmẹnângđỡ

đứacongầycòm,khậpkhiễngnữa,màlàđứaconâncần,trìumếnđưataychomẹ tựa: đứa con ấy ngày nay đã trở thànhmột thanh niên đẹp, khỏe,thànhthạomọimônthểthao,cưỡingựacừ,chèothuyềnhay,sănbắngiỏi.ThếlàtráivớilờitiênđoáncủaôngJamesMilligan,chuyệnmàunhiệmđãdiễnra:Arthurkhôngchếtvàsẽkhôngchết.SaumẹtôivàArthurítbướclàmộtbàgiàănmặctheolốinữnôngdân

Pháp.Bàẵmmộtđứabénhỏ tíbọc trongchiếcáochoàng trắng.BànôngdângiàđólàmáBarberinvàchúbétíhonlàcontôi,thằngbéMattia.Khiđãgặpmẹtôi,tôiđịnhmờimáởlạivớichúngtôi,nhưngmákhôngchịu.Mábảo:-Không,béRémiạ!Lúcnày,chỗcủamákhôngphảiởđây.Consắpphải

lohọchànhđểtrởthànhngườihiểubiết,máởbêncạnhconcóíchlợigì?ĐểmátrởvềChavanon…Rồiconsẽtrưởngthành,sẽcóvợvàcócon.Lúcbấygiờ,nếuconmuốnvànếumácònsống,másẽtrởlạivớiconđểchămnomcácconcon.Másẽkhônglàvúsữacủachúngnhưmáđãlàvúsữacủacon,vìlúcấymágiàrồi,nhưnggiàthìgiàvẫnchămsóctrẻtốt.Giàthìcókinhnghiệm,giàthìítngủ.Vảlạimásẽthươngcháubévàcáinàythìconphảiyêntrí,làmáthìmákhôngđểchongườitađánhcắpnó,nhưchúngđãbắtconvậyđâu!Trướckhithằngbérađời,tôiđãđiđónmátậnChavanon.Máđãbỏcả,bỏ

làngnước,bỏthóiquen,bỏbạnbè,bỏconbòsữa,concủaconbòchúngtôibiếu,đểsangAnhvớichúngtôi.ThằngbéMattiacủachúngtôibúsữamẹ,nhưngđượcmáBarberinsănsóc,bếbồng,dỗdành,cưngnựng.Mábảomáchưathấyđứatrẻnàoxinhnhưthế.Arthurcầmtheomộttờbáo.Nóđểtờbáoxuốngbànlàmviệccủatôi,hỏi

tôiđãđọcchưa.Tôitrảlờichưađọc.Nóđưamộttaychỉvàomục“TinthànhVienne”màtôidịchranhưsau:

“Mộtngàygầnđây,nghệsĩMattiasẽsangthămđôthànhLondres.Mặcdầu toàn bộ những buổi biểu diễn của nghệ sĩ đã được nhiệt liệt hoannghênhởđây,nghệsĩcũngsẽtừgiãchúngtađểđisangnướcAnhvìđãcólờihẹntrước.Chúngtôiđãnóivềnhữngbuổibiểudiễncủanghệsĩ!Những buổi biểu diễn ấy đã gây được cảm xúc nồng nhiệt nhất do sứcmãnhliệtvàtínhđộcđáocủanghệsĩcũngnhưdotàinghệcủatácgiả.Nóitómlại,chỉcóthểnóirằngMattialàChopincủavĩcầm”.Khôngcóbàibáoấy,tôicũngbiếtrằngchúbéđànrong,ngườibạnđồng

hànhvàngườihọctròcủatôingàyấyđãtrởthànhmộtnghệsĩlớn.TôiđãchứngkiếnsựpháttriểnvàtrưởngthànhcủaMattia.Khibaanhemchúngtôi,Mattia,Arthurvàtôi,cùnghọcchungmộtgiasư,thìMattiachậmtiếnvềmôntiếngLatinhvàtiếngHyLạp.Ngượclại,vớinhữngthầynhạcthìnótiếnnhanhđếnnỗirấtdễbiếtlàlờitiênđoáncủaôngEspinassous,ngườithợcạo kiêm nhạc sĩ thị trấnMende sẽ nghiệm. Tuy biết vậy, cái tin viết từthànhVienne cũng làmcho tôi vuimừnghãnhdiệnnhưchínhmìnhcũngđượchoannghênh.Chứkhôngsao?Mattiakhôngphảilàmộthiệnthânkháccủa tôi,khôngphải làbạnnghềnghiệp, làbạnchí thân, làemruộtcủa tôihaysao?Nhữngvinhquangcủanócũngtứclàcủatôi,cũngnhưhạnhphúccủatôilàcủanó.Lúcnày,ngườigiúpviệcmangvàochotôimộtbứcđiện:“Có thể đây là chuyến vượt biển ngắn nhất nhưng cũng không phải làchuyếndễchịunhất.Vảlại,đãcóchuyếnvượtbiểnnàogọilàdễchịuvớimìnhchưachứ?Dùsao,mìnhcũngmệtquá,đếnnỗichỉkhitớiRed-Hillmớiđủsứcbáotintrướcchocậubiết.QuaParis,minhkéoluônChristinacùngđi.AnhemmìnhsẽđếnChegfordvào lúcbốngiờmườiphút.Chođánhxerachờtrướcnhé.MATTIA”ĐọcđếntênCristina,tôinhìnArthur,nhưngnólờđi.Chođếnkhiđọchết

bứcđiện,nómớingẩnglênbảo:-EmmuốnđiChegford.Embảothắngxeđây!-Ýkiếntuyệtdiệu.NhưthếlúcvềchúsẽngồiđốidiệnvớiCristina.Nókhôngđáp,vộivãrađi.Tôiquaylạimẹtôi:-Mẹthấykhông,Arthurkhônggiấugiếmsựsănđóncủanó.Điềunàycó

ýnghĩa…-Cóýnghĩalắm.Tôicảmthấygiọngmẹtôikhinóimấytiếngấycóchútgìkhôngđượcvui

lòng,Tôibènđứnglên,lạingồicạnhmẹtôi,cầmbàntaymẹtôilênhônvànóibằng tiếngPháp, thứ tiếng tôi thườngdùngkhimuốnnói chuyện thân

tìnhvớimẹtôi,nhưlàmộtđứaconnhỏcủamẹ:-Mẹthânmếncủacon,mẹơi,mẹkhôngnênbuồnphiềnvìArthuryêu

Cristina!Đúnglànhưthếthìcuộchônnhânsẽkhôngđượccoilàtốtđẹp,bởivì theoýmọingườithìmộtcuộchônnhântốtđẹpphảivừacóthếvừacótiền.Nhưngđấymẹthửxem,việccủaconkhôngchứngtỏrằngngườitacóthểhạnhphúc, rấthạnhphúc,hạnhphúckhôngcònmứcnàocaohơnnữamàkhôngcầnngườivợmìnhphảicóthếcótiềnđóư?ThếmẹkhôngmuốnchoemArthurcũnghạnhphúcnhưconhaysao?Mẹđãrấtnuôngchiềuconbởivìmẹkhôngnỡlòngtừchốinguyệnvọngcủamộtđứaconvìnómẹđãphảikhócsuốtmườibanămtrường,vậysaomẹlạikhôngthểdànhtấmlòngấychođứacontraikia?Chẳnghóaramẹrộnglượngvớiđứaconnàyhơnlàvớiđứaconkiahaysao?Mẹtôiđặtbàntaylêntrántôivàhôntôi:“Ôi!Đứaconhiếucủamẹ!Ông

anhhiềnthảocủathằngem!Conmớichítìnhchínghĩalàmsao!”-Bởivìtrướckiaconđãđểdànhđượcnhiềutìnhcảm!Nhưngmẹơi,đâu

phảilàvềcon,đâylàviệccủaArthur.MẹthửnghĩxemliệuemconcòntìmđâumộtngườivợdễthươnghơnCristina?-ConthìconchỉnhìnthấyởCristinacôbéemcủaMattiabạncon!-Đúngthế,mẹạ!Vàconxinchânthànhthúnhậnrằngtựđáylòng,con

rấtmongmuốnmộtquanhệhônnhâncóthểđưaMattiavàogiađìnhta.-Arthurcótâmsựvớianhvềtìnhcảmvànguyệnvọngcủanókhông?-Thưacó,mẹyêuquýcủaconạ.–Tôivừanóivừamỉmcười.–Nótrình

bàyvớiconnhưvớingườianhcả.-Vàngườianhcả…-…Cóhứaủnghộnó.Nhưngmẹtôingắtlờitôi:-Vợanhđếnđấy!ChúngtasẽnóichuyệnArthursau.Vợtôi,cácbạnđãđoánra,tôikhôngcầnphảinóinữachứ?VợtôilàLise,

emLisebébỏng,tếnhị,nhẹnhàng,baybổng.Lisekhôngcâmnữa.Nhưngemlạimaymắngiữđượcsựtếnhị,sựnhẹnhàng,nólàmchonhansắccủaemcócáigìnhưlànhansắccủamộtnàngtiên.Lisekhôngrờibỏmẹtôitừđộấy.Mẹtôiđãchămnomchoem,choemănhọcvàemđãtrởthànhmộtthiếunữ.DướiconmắttôithìLisecóđủtấtcảtàinăngđứchạnh,bởilẽtôiyêuem.Tôixinmẹtôichotôicướiemlàmvợ.Lisevừabướcvàophòng,vừakêu:-Ấyấy!Cóviệcgìvậy!Ngườitatrốntôinóichuyệnriêngvớinhauđấy

nhé!ArthurvừađiChegford,chiếcxelớnthìđiParis.Thưamẹ,thưaanhcó

chuyệngìmàbímậtthế?Mẹtôivàtôicười,nhưngkhôngtrảlời.TứcthìLisequàngtayquacổmẹ

tôi,âuyếmhônvànói:-Mẹyêuquý,cómẹthamdựtrong“âmmưu”nàythìconkhônglongại

gìcả.Conyêntrírằngmẹlàmđiềugìcũngvìhạnhphúccủachúngcon,bâygiờcũngnhưbaogiờ.Nhưngnhưthế,conlạicàngtòmòthêm.ThờigiantrôiquavàchiếcxeđiParisđóngiađìnhLisecóthểcũngsắp

trởvề.Thế là,muốnđùamộtchútvớicái tòmòcủaLise, tôi lấycáikínhviễn

vọng vẫn dùng để nhìn ra biển theo dõi những chiếc tàu chạy ngoài đó.Nhưngđánglẽchiếuthẳngrabiển,tôilạiquaysangphíaconđườngmàsớmmuộnchiếcxecũngquayvề.TôibảoLise:- Emhãy nhìn vào kính viễn vọng này, sự tòmò của em sẽ được thỏa

mãn.Lise nhìn vào nhưng đâu có thấy gì ngoài con đường trắng xóa. bởi vì

chưacómộtchiếcxenàohiệnracả.Thếrồi,đếnlượttôi,tôighémắtvàoốngnhòm.Tôidùngcáigiọngcủacụ

Vitaliskhiquảngcáotiếtmụcmànóivớiem:-Thếnào?Emkhôngthấygìquaốngkínhnàyư?Ồ,quảlàkỳdiệu,qua

ốngkínhanhthấymìnhvượtbiểnsangtậnđấtPháp.Nàyđây,mộtngôinhàduyêndángởquanhvùngSceaux:mộtônggiàtócbạcđươnggiụchaingườiđànbàđứngbên:“Nhanhlênnào,kẻo lạichậmtàu!Vànhưthế thì tôi lạikhôngsangnướcAnhđểkịpdựlễrửa tộichocháungoại tôiđây!NàycôCatherine,nhanhlênmộtchút;tôivancô:từmườinămnayởchungtrongnhà,baogiờcôcũngdềnhdàng.Thếnào?Conmuốngì?Étiennette?Đấyđấylạicáicónươngsenđầmrồi!VừarồibốtráchmóccôCatherinehoàntoàn là thân tình đấy chứ! Có lẽ nào bố lại không hiểu được rằng côCatherinelàcôemgáitốtnhấttrongcáccôemgáitrênđời,cũngnhưcon,Étiennetteơi,conlàđứacongáitốtnhất!”Trướckhirađi,ônglạicăndặnnhữngngườiởnhàtrôngnomcáccâyhoa

trongkhiôngvắngmặt:“Chớquênrằngchínhtôiđãlàmvườntrồnghoa;tôiđánhgiáđúngcôngviệcđấy!”Tôichuyểnkínhviễnvọngnhưtuồnglạinhìnquamộthướngkhác:-Giờđây,tôilạithấymộtchiếctàuthủy,mộtchiếctàulớntừquầnđảo

Antilles trở về và đương tiến vào cảng LeHavre. Trên tàu cómột chàngthanhniêntrởvềsaumộtchuyếnđikhảosátthựcvậtởmiềnsôngAmazone.NgườitanóichàngtađưavềcảmộtloạtnhữngcâycỏchâuÂuchưatừng

biết.Giaiđoạnđầucủacuộckhảosátấyrất làkỳthúvàđãđượcthuật lạitrênbáochí.Tênchàngta,BenjaminAcquinđãnổitiếngrồi.Chàngtachỉcònmộtmối

lo:khônghiểumìnhđếnLeHavrecókịpđáptàuđiSouthamptonđểcùnggiađìnhđếnlâuđàiMilligankhông?Kínhviễnvọngcủatôikỳdiệuđếnnỗinótheosátchàngtavàkìa,chàngđãkịpđáptàuđiSouthamptonvàsắpsửacậpbến.Thếrồi,kínhviễnvọnglạichuyểnquahướngkhácvàtôitiếptục:-Bâygiờthìkhôngphảilàchỉcónhìnthấymàtôicònnghethấynữa!Có

haingườingồi trong toa tàu,mộtgiàmột trẻ.Cụgiànói: “Chuyếnđinàynhấtđịnhlàbổíchchochúngta!–Bổíchvôcùng,cụgiáoạ!Này,Alexisthânmến,khôngnhữngcháuđượcsumvầyvớitấtcảgiađìnhcháu,khôngnhữngchúngtasẽđượcbắttayRémivốnkhôngbaogiờquênchúngta,màchúngtalạicódịpxuốngthămnhữngmỏthanởxứGallesnữa.Cháusẽtiếnhànhđượcnhiềuchuyệnquansát lý thúvà, lúc trởvề,cháusẽcó thểgópphầncảitiếnđượccôngviệcởLaTruyère,nhưvậylạităngthêmuytíncháuởđó.Địavị củacháuởmỏcháuđãđạtđượcbằngviệc làmcủacháu,vềphầnbác,bácsẽmangvềnhữngmẫuđá,gópthêmvàobộsưutầmcủabácmàthànhphốVarsesđãvuilòngnhậntặng.ThậtlàkhôngmaymàmàchúGaspardlạikhôngđếnđược!”Tôiđươngđịnhnóinữa,nhưngLiseđãlạiđứngcạnhtôi.Emômtôichặt

lấyđầutôimàvuốtvekhiếntôikhôngcònnóigìđượcnữa.Emnói,giọngrunrunvìcảmđộng:“Ô!Mộtsựbấtngờêmdịuquá!”-Khôngphảicảmơnanhđâu,màchínhngườiphảicảmơnlàmẹ.Mẹđã

muốnđượchọpmặttấtcảnhữngngườinàoănởtốtvớiđứaconbơvơcủamẹ.NếuemkhôngbưngmiệnganhlạithìemcònđượcbiếtrằngchúngtacònchờđợicảanhchàngBobtốtbụngđãtrởthànhngườihềnổitiếngnhấtnướcAnh, cùng với người anh của anh ấy, anh này vẫn chỉ huy con tàu“Nhậtthực”.Cótiếngmộtchiếcxelăntrênđườngvangtớichúngtôi,rồingaysauđó,

lạimộtchiếcnữa.ChúngtôichạylạicửasổvàLisenhậnratrongxecóbốem, cô Catherine, chị Étiennette, các anh Alexis và Benjamin. Bên cạnhAlexiscómộtcụgiàđầubạcphơ,lưngcòng,đólàcụgiáo.Ởđầukia,mộtchiếcxekhôngmuichạyđến,trongđóMattiavàCristinađangđưatayvẫychúngtôi.Rồisauchiếcxeđó,lạimộtchiếcnữa,dochínhanhBobđánhxe.AnhBobcóđầyđủdángđiệumộtkháchthượnglưu,cònônganhcủaanhvẫnlàcáingườithủythủrấthắcngàyxưađãđổchúngtôilênbộởIsigny.Chúngtôivộivãxuốngcầuthangđểđónchàokháchtừdướithềmnhà.

Mọi người đoàn tụ chung quanh bàn tiệc và dĩ nhiên là chúng tôi nhắcchuyệndĩvãng.Mattianói:-Hômtrướcđây,ởBade,tôicóthấytrongsòngbạcmộtnhàquýtộc,răng

trắngnhởnvànhọnhoắt, cứmỉmcười luônmặcdầubị thuahoài.Ông takhôngnhớratôivàtôiđãhânhạnhđượcôngtaxinmộtđồngphờloranh[49]đểđặtvàomộtcửaănchắc.Coinhưlàhùnvốnđểđánhmà!Quảlàkhôngmaychoôngta,ôngJamesMilliganthuatiếngbạcấy!Mẹtôibảo:-AnhMattiathânmến!SaoanhlạinóichuyệnấytrướcmặtRémi?Nórất

cóthểgửitiềngiúpđỡôngchúnóđấy!-Hẳnlàthếđấy,mẹyêuquýạ!Mẹtôihỏilại:-Vậythìhắnđềntộibằngcáchnào?-Đềntộiởchỗchúconxưanayruồngbỏtấtcảchỉđểchạytheotiềntài,

bâygiờphảisốngnhờvàonhữngkẻmàôngtađãhànhhạvàmuốnchochếtđi.AnhBobnóithêm:-Tôicũngđượcbiếttìnhhìnhbọnđồnglõacủahắn!Mattiahỏi:-TênDriscollghêtởmấyà?-KhôngphảitinvềDriscoll,tênnàythìvẫncònbịđầynơiđảoxa;nhưng

màlàtincủagiađìnhDriscoll.ConmụDriscollbịchếtcháy,mộthômmụtanằmvàođống lửamàcứngỡlànằmgục trênbàn,cònhai thằngAllenvàNedmớiđâylạibịbắtvàbịphạtánđày.Chúngnótheochânchachúng.-ThếcònKate?-ConbéKatechămsócôngnóhiệncònsống.Haiôngcháuvẫnởtạisân

Sưtửđỏ;lãocũngcótiền;họsốngkhôngđếnnỗikhổ!Mattiavừacườivừanói:-Nếucôbémàkémchịurétthìcũngđángthươngthật!Lãogiàkhôngưa

choailạigầnlòsưởicủalãođâu!Mỗi người đều có góp phần để phục hồi dĩ vãng. Chẳng phải là tất cả

chúngtôiđềucónhữngkỷniệmchung,ngồinhắclạivớinhauthìrấtlýthúhaysao?Đólàsợidâyliênlạcgiữamọingườihômnay.Tantiệc,Mattialạigầntôi,kéotôiđếnmộtcửasổnói:-Mìnhnảyramộtýkiến.Chúngmìnhđãbaonhiêulầnđánhđànvìkhách

quađườngthìcũngphảicómộtlầnđánhđànchongườithânnghevớichứ!-Thếđốivớicậu,khôngcóthúvuigìmàthiếuâmnhạcđượchaysao?Ở

đâu,baogiờvàdùthếnàocũngmặc,âmnhạccáiđã!Cậucónhớconbòsữacủachúngmìnhkinhsợcáiâmnhạccủacậuthếnàokhông?-CậusẵnlònghátbàidâncathànhNapleschứ?-Sẵnlònglắm!BởivìchínhnóđãlàmchoLisehếtcâm.Thếlàchúngtôiđilấynhạccụ.Mattiagiởmộtcáihộplótnhungrấtđẹp,

lấyramộtcâyvĩcầmcũkỹđánggiáhaiphờrăngnếuđemđibán.Tôithìrúttrongbaođànmộtcâythụcầmmàmặtgỗđãtrởlạivớimàusắcthiênnhiênvìgộinhiềumưagió.Mọingườixúmxítquanhchúngtôi.Lúcấymộtconchóđiđến.conCapi

quýhóađãgià lắmrồi.Nóđiếc tainhưngmắtvẫn trôngrõ.Nằmtrêngốinệm,nónhậnracâyđànquenthuộcchonênnóđikhậpkhiễngđếnđâyđểdiễntrò.Nóngoạmmộtcáiđĩa.Nóđịnhđứngtrênhaichânsauđểdiễuquamột vòng trước “chưvị khán giả”.Nhưngnó khôngđủ sức.Nóbèn ngồixuốngđặtmộtchânvàotrướcngực,trịnhtrọngchào.Xongbàihátcủachúng tôi,Capigắnggượngđứng lênđi thu tiền.Mỗi

ngườibỏphầncủamìnhvàođĩavàconchókhônxiếtsungsướngvềkhoảnthunhậpmangđếnchotôi.Đâylàkhoảnthulớnnhấttrongđờilàmtròcủanó.Chỉtoànnhữngđồngvàngvàđồngbạc,cộnglạiđượcđếnmộttrămbảymươiphờrăng.TôihôntrênmõmchúCapinhưxưakia,lúcchúđếnanủitôi.Việcônlại

nhữngngàycơhànthuởbénàygợichotôimộtýkiến.Tôinói:-Móntiềnnàysẽlàmónđónggópđầutiênđểthiếtlậpmộtquántrọvà

nhàcứutếchonhữngtrẻđànrong.Mẹtôivàtôisẽbỏnốtrachođủ.Mattiahôntaymẹtôi,nói:-Thưabácyêuquý,cháuxingópmộtphầnnhỏmọnvàocôngcuộc từ

thiệnđócủabác.NếubácvuilòngnhậnthìkhoảnthutrongđêmhợptấuđầutiêncủacháuởLondres,cháusẽbỏthêmvàocáimónthucủachúCapi…Bảnviếtcủatôicònthừalạimộttranggiấy.Đólàtrangdànhđểchépbài

hát thànhNaples.Mattiagiỏinhạchơntôi,đượcgiaochoghichépbàihátấy.Bàihátnhưsau:Đóngchặtcửa,saochủlầuácvậy.Khiếnbaophen,tanhìncửathởdàiNgườingọccóhay,miệngnhắctênaiTráitimtacháybừngnhưnếnthắp

TôimuốnmìnhhóathânthànhtuyếttrắngTuyếtlạnhlùngnhưngcứlấytựdoCòntìnhnànglạinghiệtngã,thờơChẳngxúcđộng,dùthấytôihéohắtTôiướcđượcthànhchàngtraibánnướcĐểlangthangtìmcáchlọtlầucaoTayxáchấmsành,miệngcấttiếngrao:“Hỡingườiđẹp,mờinàngmuanướcuống!”VàmỹnhântừlầucaongóxuốngHỏi:“Aingườibánnướcdạodướikia?”Tôingướclên,giọngdadiết,nãonề:“Lệtìnhtôiđấy!Chứphảinàonướcđâu!”HẾT.DịchtheonguyênbảntiếngPhápcủaNhàxuấtbảnHachette–1951

[1]Ởta,trướcđâynhàvănHồBiểuChánhđãphỏngtheo“Khônggiađình”màviếtcuốntiểuthuyếtnhỏ“Cayđắngmùiđời”,đượcđộcgiảtanửathếkỉhoannghênh.KhoảngvàimươinămlạiđâyởmiềnNamcómấybảndịchgiảnlượcđượcvàitrămtrang.ỞmiềnBắc,bảndịchnàyđượctáibảnbalầnvớisốlượnglớn.

[2]Lăngdơ,phiênâmtừLandes:vùngđồnglầy,hoangvuởmiềnTâyNamnướcPháp–Ngườidịchchúthích.

[3]Tiền lời thuhàngnămdogửimột sốvốnởngânhàng,haymuaphiếuquốctrái,trongxãhộitưsản.Đâymuốnnóiđếnkhoảntiềnlãihàngnămdomóntiềnbồithườnggửingânhàngđemlại.–N.D

[4] Theo đạoGia tô, trước ngày lễ Phục sinh, khoảng đầu tháng tư dươnglịch,tínđồphảiănthanhđạm,khôngcóchấtbéo,tươngtựnhưngườiPhậtgiáoănchay.–N.D

[5]Khắcxưacóhainghĩa;mộtquãngthờigianhoặclàbằng2giờ24phúthiệnnay(“Đêmnămcanh,ngàysáukhắc”–cadao),hoặclàbằng14phút24giây.Ấylàvìđồnghồnướchayđồnghồcátngàyxưachiamộtđêmralàm10quãng,mỗiquãnglạichiathành10quãngnhỏ,cókhắclênốngđồnghồđểđodấunướchaycátrútxuống.Khicóđồnghồdâycót,ngườiPhápgọi1/4giờ(15phút)làquart(1/4),thìtacũngdùngkhắcđểchỉquãngthờigian15phút.–N.D

[6]Điệunhảyxoaytròn“valse”.–N.D

[7]ChiếntranhđànápnhữngcuộckhởinghĩavũtrangởẤnĐộthếkỉ19.BấygiờlàthuộcđịacủaAnh.–N.D

[8]Loạicâynhỏcóhoa,nảymầmsớm,chọctuyếtmàmọclênvàrahoavàođầuxuânnênngườiPhápgọi làperceneige(đâmthủngtuyết,xuyêntuyết)hoặcpâquerette(rahoavàolễPâque,thángtư,cácloạihoakhácthángnăm).

[9]Murat:ThốngchếPháp,ngườisửdụngvàchỉhuykỵbinhxuấtsắccủaNapoléon.ĐượcNapoléongảemgáivàcholàmvuaNaples(Italie).VềsaubịngườiItalielậtđổvàbắnchết(1767–1815).–N.D

[10] Nguyên văn là livre: đơn vị trọng lượng xưa ở châu Âu, bằng nửakilogram.

[11]Xăngtim(centime):phầntrămcủamộtđồngphờrăng:5xăngtimbằngmộtxu.

[12]TheoluậtcácnướctưbảnÂuMỹ,consinhratrongmườithángsaungàychồngchếtđượchưởngquyềngiatàicủabố.–N.D

[13]NguyênvănbằngtiếngItalie:Buondi,poverocaro!–N.D

[14]Củicháydở,đãtắtngọn.–N.D

[15]TiếngPhápphổthông(khácvớithứtiếngPhápquêmùaphanhiềuthổngữkhóhiểu).

[16]Mộtthứkèncóđèomộtrùida.–N.D

[17]Đènthắpbằngmộtthứhơi,đốtlêncháythànhngọnsánglờmờ.–N.D

[18]Mộttrămxăngtimbằngmộtđồngphờrăng.–N.D

[19] Trong thế kỉ 17, những người thuộc đạo cải cách bị chính quyền vuaLouis XIV trấn áp, nổi lên chống lại người công giáo và vương quyền.NgườitagọihọlànhữngngườiCamisard,“NhữngngườiconcủaChúa”doJeanCavalierchỉhuymộtđộiquânxuấtsắccủahọ.

[20]Chàygiãquặng.–N.D

[21]Gờridu(grisou):chấtkhíhỗnhợpphầnlớnlàchấtkhícácbuya(cácbonvàhydro),thườngđọngtrongcácmỏthan,khígặplửalàbốccháyvànổlàmchếtngười.Vì thế tronghầmmỏkhôngđượchút thuốc lá, đánhdiêm,vàphảidùngmộtthứđènđặcbiệt.–N.D

[22]Thựcraởđâycũnglàmộttổchứcbuônbánthulãibảođảmkhôngbịquỵtnợvàcómụcđíchcộtchặtcôngnhânvàohầmmỏ.–N.D

[23]Thanmớiquốctừvỉara.–N.D

[24]Brongniart:mộtnhàbáchọcPhápđầuthếkỉ19,chuyênnghiêncứuvềđịachấtvàkhoángvật.–N.D

[25]TheotruyềnthuyếtĐôngcũngnhưTây,ngàyxưacómộtcơnlụtrấtlớntrànngậpcảmộtmặtđất,gọilànạnhồngthủy.–N.D

[26]Côngcụhìnhchuôngthảxuốngnước,bơmhơivàođuổinướcrađểchongườithợởtrongấylàmviệcdướiđáynước.–N.D

[27]Đoạnnàydịchgiảlượcdịch.–Chúthíchcủangườilàmebook–NguyễnTuấnLinh

[28]Theotruyềnthuyết,trongcơnhồngthủychỉcóNoéthoátnạncùngvớigiađìnhtrênmộtchiếcthuyền;khinướcrútthìcómộtconbồcâungậmmộtcànhôliubayđến.

[29] Than đá trong tiếngPháp là charbonde terre (than của đất). Lời giảithíchcủaGaspardtrongnguyêntác:“C’estducharbonqu’ontrouvedanslaterre.”(loạithanđượctìmthấydướilòngđất).ỞP2C3dịchgiảdịchthoángđểdiễnđạtlốichơichữ,ởchươngnàylạidịchtheonghĩađennênmấtđisựnhấtquán.–Chúthíchcủangườilàmebook–NguyễnTuấnLinh

[30]ThisĩởmiềnnamnướcPháp,sốngvàothếkỉ19,làmthơbằngtiếngđịaphương.Lúcsống,ônglàmnghềthợcạo–N.D

[31]Nguyênvăntiếngnàycónghĩalàthôngthái,ápdụngchomộtsốthúvậtthì cónghĩa làbiếtdiễn trò,biếtnhiều trò.Người ta thườngdùngđùavớinghĩađen.–N.D

[32]Giànhìnhkhomkhom,ngườitachocácthứcâyleobòlênđểlàmchỗngồimát.

[33]MattiaquêởItalie,cónhiềucam.BàBarberinởmộtlàngquêhẻolánhnướcPhápthờiấy,khôngbiếtcamlàgì.

[34]Ngày trước, tàu thủy không chạy bằng chân vịt,mà chạy bằng nhữngguồnglắphaibênmạntàu.Máyquaynướcquayguồngchạyvàguồnggạtnướcđẩytàuđitới.–N.D

[35] Ở hải cảng, ở cửa sông, thường có những đợt sóng dài và lớn giăngngangtừngoàikhơichạyvào,tàubèqualạibịtròngtrành,cókhirấtnguyhiểm.–N.D

[36]NgườiAnhkhôngcắtxéncâycốinhưngườiPháp.–N.D

[37]Mộtthếtrậnbốtríđểchoquânđịchđánhvàolàbịbaovâychằngchịt,khôngsaotìmđượcđườngthoát.–N.D

[38]ChữAnhtrongnguyênbản:family:giađình;boy:contrai.–N.D

[39]Policeman:tiếngAnh,chỉngườicảnhsátthànhphố.Boblàtiếnglóngđểgọicảnhsát.–N.D

[40]Tênmộtloạirượumạnh.

[41]Cáchgửithưnhờbưutrạmgiữlạichongườinhậntựđếnlấy.–N.D

[42]DântộcmiềnBắcnướcAnh.–N.D

[43]Dặmởđâykhoảng4km,khácvớidặmởtachỉđộ1/2km.

[44]Ngườighilờicungkhai, làmbiênbảnphiêntòavàcácgiấymựckháctrongmộtvụxửán.–N.D

[45]Ngườibuộctội.–N.D

[46]ĐồngtiềnAnh.

[47]Sânxâycaohoặcnhàdựnglênđểngồingắmcảnh.–N.D

[48]NgườiPhươngTâycótụclấytênngườithânthiếtcủamìnhđặttênchoconmình.–N.D

[49]ĐồngtiềnItalie.