Upload
samir-arkam
View
290
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Khaled FERHOUH
Ëku-ya$-d tamacahut
Asqamu Unnig n Timmuz$a
2007
Ëku-ya$-d tamacahut
5
TAJMILT i Wesqamu Unnig n Timmuz$a
Zdat n leqdic-nwen kni$ Taswiât kul ma t-id-tbeggen
Akken b$u$ ini$ Ufi$ asnemmer-iw d azgen
I t izi n lêewo nettnadi Nufa d kunwi i $-d-yulen
Yis-wen tabburt i $-d-teldi Yis-wen i walant wallen
Yal îî ir mi ifaz ûûut Üûut-ines ad t-id-metre$
Ilmend n tegnit êûut Ar ûûut-iw ad t-id-rre$
Am te$rast n tzizwa tumâint Ad ff$e$ f tmizar d t irni
Ad d-ge$ tamemt ur sâint Ad tt-surge$ di ûûut-nni
Yal ajeooig n yal lawan Ar tmeqqunt-iw ad d-irnu
Ad tt-srekbe$ f ubeêri aêlawan S leâîur-ines ad d-icnu
I lfuva-s ad d-kkse$ azrar Teslit n wenéar ma tt-qesde$
Ad s-d-irnu aîas di lesrar Tmeqqunt yes-s ma tt-cudde$
Ad qesde$ iî i j d tziri Ad yi-d-vlun nnur-nsen
Fell-i afeooeo ad d-ittmiri S lberhan n tafat-nsen
Ëku-ya$-d tamacahut
6
Lwerd mi iwenneâ yiri Mi akken kan ibeddu ifetteê
Am sawav zdat lemri Tadwilt s lâezz ad tenteê
Iéuran-is ddaw tmurt Üûut ar yal tamurt fkan-t
Lmenîeq-iw igenni it tsu$u-t Ad d-ini$ medden slan-t
Ad yewne$ imedyazen irkell i Ad t-id-rre$ d nekk ass-a
Ad wen-d-awi$ asefru ad yil i D tajmilt wer til isa
Ad wen-d-awi$ asefru ifazen Di mkul awal tame$ra
Deg-s atmaten âzizen Ad wen-rre$ tajmilt merra
D inebgawen n lâezz ad d-tasem Nekni d kunwi i nesâa
A wid icebêen isem A tarbaât n HCA
S lferê ad d-teççarem amkan Tagnit d kunwi i teb$a
Ad s-neg lêedd i lukan S Wesqamu Unnig n Timmuz$a
AËRIC AMEZWARU
Ëku-ya$-d tamacahut
9
BELÄEJJUÏ (Taêkayt s tmedyazt s tewzel)
Macahu, init ahu £ef Belâejjuî ad d-nesmuceh
Ad t-id-neêku s usefru Am usaru ad t-id-nenzeh
Ula i lemtel g-yilsawen Taneqlet n Belâejjuî tel la
Isekker-itt-id s imeslayen Nettat d-if$en g-yini$em iééa
Terreâreâ teooa-d iqenîaren £as aya akk ddaw semmana
Yali fel l-as inecced medden Ad d-asen ad ççen lweâda
Meâna Teryel d-issawven Texde$-it tewwi-t d ûûyada
G-wexxam-is kan i teéra Mi tesmar f tasi l t taylut
G-wemkan-is $lin-d yeéra D$a tezâef tettkuffut
Zi$ yerwel mi tettéala Win teêseb d nnûib l-lqut
I t ikkelt nniven ur s-ibna Telwi-t ar tcull ivt ar teârurt
Meâna teqbel mi s-ifta Qbel ad t-teçç ad t-tesseçç ddurt
Netta imeyyzen i lêaoa Kul kra imudd-as lkar
Igla s teflut d u$enja Ar lmexzen mi akken t-tveqqer
Fell-as kul mi testeqsa Deg ufus d uvar ad t-téer
D widak i s-d-isâedda Tufa-t ivâef d leqher
Ëku-ya$-d tamacahut
10
Tenna-yas tesâiv semmana Ad k-ççe$ $as d amesmar.
Tâedda amzun d tanafa Ddurt ivulen am-seggas
Qbel ad truê ar nncida Tweûûa Lunoa tenna-yas
C$el Belâejjuî akken ilha I xwali-m d imekli a d-yers
Meâna aqcic mi s-d-tebra Izla-tt i lsa l lebsa-s
Mi d-usan ur s-faqen ara Iseêêer-iten akk s leêdaqa-s
Teqwa tazla d uqaqar Mi tfaq Teryel d twa$it-is
Tzad si zzâaf mi tt-ittâayar Taylell is teçça yell i-s
Teîîef-it i î îaq seg wuvar Ikellex-as mi txuû g-yeéri-s
Teqqar alala teîîef aéar T$il d avar a nnger-is
Tebra-yas yerna ideqqer- As ifelfel $er wallen-is
Tettsu$u tettexbibiv Ma d netta izad-as lferê
Mi d-leêqen $ur-s wiyiv Yu$ lêal netta issenteê
Timess d-yulin am lêiv Gar-asen te$leq-d lelwaê
Izzi ar ttejra-s i t tâeggiv I medden iqqar rrwaê
£ur-i lexrif i t tseqqiv D lweâda ççet a lerbayeê
Ëku-ya$-d tamacahut
11
BELÄEJJUÏ (Taêkayt s tmedyazt s te$zi, udem amezwaru )
Arrac iwulfen sellen Ar lkanun yal tameddit
Timucuha ar setti-nsen Mi tekfa tuzzya n tbaqit
D nnuba-ines ad s-dewren Mi twala dayen wejden
Qqimen ssusmen sellen Ad sen-d-teêku s talwit
Dima qbel tamacalut Ilzem taqnuét ad tili
Tenna d acu-tt d acu-tt Meâna êedd ur tt-id-ifri
Mi squnnéen tamsefrut Yal wa iâebba taêanut
Am taffa $ef sibut Temla-yasen-tt imir-nni
Tesâa acêal d afriwen Lameâna ur tettafeg ara
I tesâa deg yefkiten Ur tetteééeg ula d kra
Taneqlet-nni $-d-ttaken Iqerqac-nni yettu$alen
D lexrif d yeêbuben Ne$ am wagi teççam tura
Macahu ini-t ahu F tmacahut ad d-nesmuceh
Nevleb Rebbi ad tt-isselhu Nnig tiyav nezzeh nezzeh
d tt-ivbeâ am usaru Deg webrid-is ad neddu
Ar tmurt-ines ad nerzu Ad tt-newâu ad tt-id-nenzeh
Ëku-ya$-d tamacahut
12
Anta ara sen-d-teêku ass-agi Belâejjuî uêdiq ukyis
Mi yufa kra akken uûurdi Ur nzad deg wazal-is
Irza ar ssuq ittwali Si gar isufar irkelli
D acu ara d-ixtir yeâni Yu$-d ini$em s yis-s
Illumer aqudmir iééa D-ikkes g-yini$em issebleâ
Inna-yas êwaoe$ azekka Aâerjun deg-k ad yenfeâ
Ma ulac bnu f-lexîiya Yak d$a aqudmir ixleâ
Azekka-nni ûûbeê issefqed-as Yufa-t iâurjen d ûûeê
Meâna di$en iâeggen-as Ëwaoe$ azekka ûûbeê
Ad d-afe$ tegmiv aîas Ne$ zzâaf-iw ad k-inûeê
Azekka-nni $er-s irza Yufa ayen i t-yesferêen
Inna-yas êwaoe$ azekka Ad i-d-tefkev afriwen
Ne$ $as kan bnu si tura S lexîiya ad k-id-yasen
Iéri-s immuger azegza S lebâid qbel ad t-yawev
Meâna di$en tikkelt-a Inîîeq $er-s iâeggev
Ah ya lukan azekka Üûbeê ur tettqirqucev
Ëku-ya$-d tamacahut
13
£ef seklu tban tugdi Teffe$-d akk d iqirqucen
Akken iwwev azekka-nni Ifreê lferê meqqren
Meâna iêettem di$enni I uzekka-nni ûûbeê ad bben
Taneqqlet tugad aîîas Tetteddu-yas kan di leb$i
Mi d-izzi yufa l$ella-s Tebba tuffay dayenni
Mi tt-yuli s ufella Issawal akk i l$aci
Jaja n Belâejjuî tebba Tenhed dayen kan
A win ib$an ad yeçç yya Lbexsis berra n lawan
Issawal am kul tama Amzun d win ittmetran
Teryel illan teîîes Aman g-yiwet n targa
Ccyav-is yugar timess Afwad-is acêal yer$a
Mi s-d-tesla tuli-d $ur-s Teâfes-d amkan s t$awla
Ah ya Belâejjuî a mmi Awi-d ad ççe$ kra
Üûut êlaw amek akkenni S yes-s akken i s-tenna
Äeddi kkes kemmini S ufus-im a Yemma Jida
D tifettusin-ik imelêen Iççuren d lewqama
I b$i$ ad id-kksen
Ëku-ya$-d tamacahut
14
Akken ad sferze$ i lmakla Yerna nekk a mmi âzizen
Meâdure$ ur ttwali$ ara
Netta immaéev s nneya Ikkes-as-d nnûib imudd-as-t
Turez-it g-wufus am ssnesla Ar tcekkart s aârur terra-t
Tettban-d si ssuq i d-tekka Teqva-d tumâint n lxalat
Tleêêu s t$awla Ur tt-id-icqi westeâfu
Te$ûeb tettawi lheffa Am tteswira i tetteddu
Ula ma temmundel teâma S ivarren-is abrid ur t-tettu
I yeârev ad yeg tarewla Mgal loehd ur d-tverru
I waman g-webrid mi yesla Ttemqerwaêen d weéru
Din din truê-as-d ccufa S wacu ara tt-issedhu
Inna-yas a yemma Jida Tettuv ur teééulev âni
D tidet ur ééule$ ara Tesmektav-i-d ûaêit a mmi
Tessers taylut ar lqaâa Tûubb s aman ad d-twevvi
Iffe$-d si teylut iâmer S yeéra iooa g-wemkan-is
Mi tfuk tevleb tcekker Tkemmel s lêir abrid-is
Mi têus tettuâekker T$il d netta s tgucrar-is
Ëku-ya$-d tamacahut
15
Tenna-yas wexxer wexxer A Belâejjuî tvurrev-iyi
Mi tewwev rrif n wemnar Tlumer yelli-s f-wusebbi
Nuja ur yettif udewwer Terra taccuyt f yiri
S zzux tesmar taylut £lin-d yeéra i tt-iswehmen
Ïrevqen rréan taccuyt Aman-is feggven nne$len
Lqaâa tebberber ar tabburt Sexsin timess iceâlen
S zzâaf d tuzzma tenna Belâejjuî ihi irwel
Azekka-nni teqqel-it teroa Ddaw useklu la s-tsel
Awi b$an ad yeçç yya Taneqlet-iw tebba $iwel
Telwi-t seg-wuvar ur s-ibna Imi s igenni yettwali
Tger-it di lêila-s idda S axxam-is te$ûeb tikli
Sked akken ur s-iga Icukk idewwer ur s-teççi
Inna-yas mi d-immekta Iêqa tettuv taéallit
èéulle$-tt i das-terra Zzewre$-tt uqbel taswiât
Mi iwala tfuk trewla Yerra-tt i usizi n twa$it
èri$ tura ad i-teççev Ma ur tufiv seg-i yellan
Ëku-ya$-d tamacahut
16
Lemmer axir ad i-terrev Ar lmexzen kra n wussan
Ad d-yili wara tefféev Yerna ad t-tafev d aéidan
Dagi rray mi tt-yeâoeb Twufeq-it yerna texdem-it
Terra-t ar lmexzen iêjeb S lerbayeê illan tbudd-it
Mi t-tger ifreê d laâoeb Gar ccna d yives d tuççit
£as ur yensir i teylut Iga leûlaê d tiêêerci
Iéra anda i tetteddu taluft Iga leêsab i kulci
Igla s u$enja d teflut N wes$ar yiwet ur tehsi
èéayit wussan n tmeroa Yis-sen leêsab telmed-it
Tessefqad-as ma iqebba G-tfettust akk d tqejjirt
Imud-as-d tiflut a$enja Nettat idre$len tumen-it
Mazal rnu i s-tenna Teooa-t ar d-yawi iri
Akken kan d-tezzi semmana Tedla-yas akken ad t-twali
Am wakken têemmel-it xilla Ne$ d tattbibet ad t-tdawi
Aha rnu-d taqejjirt-ik A Belâejjuî-iw ad tt-ére$
Ayen ur tufiv iman-ik Ma d lqut ur k-cuêêe$
Ëku-ya$-d tamacahut
17
Tesâid ddurt di leâmer-ik Teêlid ne$ tveâfev ad k-ççe$
£as êussen-as d aéayan Lweqt ur i$fil ara
Ussan i s-tefka âeddan Hakan tezzi-d semmana
F-Belâejjuî d yir lawan F-Teryel d Nuja d tame$ra
Tellumer Nuja Teryel Send ad truê ar nncida
Tweûûa-tt tenna-yas ftel Tâeqrev tacult akken ilha
Lhi g-Belâejjuî cc$el Xwali-m d inebgawen ass-a
Terra tasilt $ef yiran Timess tceîîeê tett$enni
Tessufe$-d aqcic g-wemkan Akken ad t-tezlu i imekli
Netta yerwa zbib ini$man Ttmer d tamemt d wudi
I wesnulfu istufa Istufa ula i imen$i
Mi tnebbeh lmus i tmezla Inîeq $er-s ad s-ifti
Txuû-ikem yiwet lêaoa D ticrav-nni lâali
Mi t-testeqsa imla-yas Amek d wanda lhant
Tmudd-as lmus tevreê-as Amgerv s wallen ur walant
Izla-tt ilsa llebsa-s Allen t-iéran ur t-êûant
Ëku-ya$-d tamacahut
18
Teryulat d iwa$ezniwen Axxam s lhul-nsen iâmer
Wama mi akken kecmen Yu$ lêal lehna thujer
Mi d-iêver qerben ad ççen Belâejjuî yugi ad ifver
Qerreb-d a Nuja $er-ne$ Ad teççev ula d kemmini
A xalti nekk ur fute$ Ad d-qedce$ qbel i kunwi
Mi isneâmel ad d-yeffi intel Ismenteg i iâenbuba iceââel
Ur tumin mi as-tenna Tmecîuêt i tt-iâeqlen
Tagi d tiî n nanna Meâna mi akken akk i tt-muqlen
Ifuk ccek dayen éran Tawa$it i sen-ivran
Teryel teêdaqer tezâef Tekker tuzzel ar $er-s
Mi iwala tidet tekcef Ittqejjim-itt-id iqqar-as
Taylellis taylellis Teryel teçça yelli-s
Teîîafar-it netta ireggel Ur t-tuyis armi t-telêeq
Yenna-yas awal tefcel Mi t-teîîef deg wuvar i îîaq
Alala teîîef avar Tâudd-it d aéar
Iveqqer-as ifelfel s allen Di lqaâa tettexbibiv
Ëku-ya$-d tamacahut
19
Fell-as wiyav mi d-zevmen Timess tger-d am lêiv
Lhan-d yid-s ad tt-ssensen D$a netta irwel-asen
Dderya n tceââaf wi tt-ivemâen Wama Belâejjuî ur tt-issin
Ar ttejra-s inecced medden Akken ad ççen tibexsisin
Icqa-t ma inneâtab ibbeêbeê Netta rrbeê-is ad ten-isserbeê
Lbaîel iqleb-it ttar I warrac yerra-t d lferê
Aqcic islek g-wuxettar Ul-nsen islek i lqerê
Taqûiî temlal taggara-s Nekni nekkes-d lmeâna-s
Tamacahut-iw tekfa Ëki$-tt-id i wufhimen
Lxiq mi d-yennulfa D asmuceh i t-idehmen
Nevleb Rebbi ad t-issenger Nekni lferê ad t-nemmager
Ëku-ya$-d tamacahut
20
BELÄEJJUÏ (Taêkayt s tmedyazdt, udem wis sin )
Arrac iwulfen sellen S $ur setti-nsen Ar lkanun yal tameddit Timucuha isselmaden I ten-isselhuyen Mi tfuk tuzzya i tbaqit D nnuba-ines ad s-dewren Ma tugi ad tt-êelyen Ad sen-d-teêku s talwit
Dima qbel tamacahut Bêal tasarut Taqnuét yes-s tettell i Tenna d acu-tt d acu-tt Ur ooin taérut Meâna êedd ur tt-id-ifri Mi squnéen zdat n temsefrut Äebban taêanut Tefra-yasen-tt imir-nni
Mi nnan d tayazivt $elven Tesâa afriwen Lameâna ur tettafeg ara Wehmen ur tt-fhimen Tesâa ayefkiten Ur tetteééeg acemma Mi sen-tt-temla akk dehcen Temla-yasen d akken D taneqlet kan a tarwa
Macahu ini-t ahu Rebbi ad tt-isselhu Ad teâoeb widak yellan Ad tevbeâ am usaru G-lewhi-s ad neddu
Ëku-ya$-d tamacahut
21
Am levyur deg yigenwan Ar tmurt-ines ad nejbu Mi tebda ad tt-newâu Ad tt-id-nferreo di laman
Anta ara sen-d-teêku ass-agi F nniyya d tiêêerci Belâejjuî uêdiq ukyis Yiwwas g-webrid ur yebni Ye$li-yas-d uûurdi Ur nzad deg wazal-is Yerza ar ssuq imir-nni Itezzi i t twali Yu$-d ini$em s yis-s
Inîeq s l lamer d zzâama F-wuqedmir iééa D-ikkes g-yini$em issebleâ Ifka-yas awal am wakka Ëwaoe$ azekka Aâerjun deg-k ad yi-infeâ Ne$ tettwalasev g-ssiya Fell-ak lexîiya Yak d$a aqedmir ixleâ
Azekka-nni mi yuli wass Iruê issefqed-as Yufa-t iâurjen d ûûeê Meâna di$en iâeggen-as S lexcana iêettem-as Ëwaoe$ azekka ûûbeê Ad d-afe$ tegmiv aîaû Maççi d t ikerkas Ne$ zzâaf-iw ad k-inûeê
Azekka-nni $er-s irza Mebâid mi t-iéra Iban-as-d i t-isferêen
Ëku-ya$-d tamacahut
22
Il lumer-it di$ am wakka Ëwaoe$ azekka Ad k-id-afe$ s wafriwen Ne$ $as kan bnu si tura Fell-ak ur telha Lexîiya-w ad k-id-yasen
Iéri-s immuger azegza Ifreê mi t-iéra Mebâid uqbel ad t-yawev Fell-as ccerî ur ikfa Imi t ikkelt-a Inîeq $ur-s s uâeggev Ah ya lukan azekka Ur k-id- ttafe$ ara Üûbeê zik teqqirqucev
D useklu lxuf ittnerni Fell-as tban tugdi Teffe$-d akk d iqirqucen Mi yu$al ad t-id-iwali Akken kan iflali Issefreê-it i t-yesferêen Meâna iêettem di$enni Iêebbuyen d tirni Azekka-nni ûûbeê ad bben
Taneqlet tefka-d l$ella Maççi drus xil la Am netta ur d-im$i lexrif Rreéq maççi d menwala Am netta ur yella Di ccetwa maççi di lexrif
I yefreê mi t-iwala Yuli s ufella Inecced i l$aci si rrif Taneqlet n Belâejjuî tewwa
Ëku-ya$-d tamacahut
23
Maççi kan d kra A wi b$an ad yeçç ad d-yas Lbexsis acêal yelha D ufayen yerna Ur yesâi wayev lbenna-s Yessawal ar yal tama Armi i d-ivêa Amettar icuba-yas
G-yiwet targa ddaw-ines Mi tella teîîes Yiwet Teryel akkenni G-wefwad-is fad am tmess Mi d-tesla tedduqqes Tetbeâ ûûut s lewhi Awal teooa-t t ikli-ines Tewwev-d $ur-s Win i s-d-i$lin g-yigenni
Ah ya Belâej juî a mmi Äzizen fell-i Awi-d ad ççe$ kra Üûut êlaw amek akkenni Amzun d a$enni S yes-s akkenni i s-tenna Äeddi tekksev kemmini Ur ttsevêi yeâni S ufus-im a yemma Jida
D tifettusin-ik imelêen Zeddigen icebêen Iççuren d lewqama I b$i$ ad yi-d-ikksen Ayen iketben Akken ad s-ferze$ i lmakla Yerna nekk a mmi âzizen Ur âni$ medden Meâdure$ ur ttwali$ ara
Ëku-ya$-d tamacahut
24
Netta immaéev s nniya D lxir i s-ib$a Ikkes-d nnûib imudd-as-t Turez-it g-wufus s wayen isâa S loehd n snesla Ar tcekkart s aârur terra-t Tettban-d mi d-tâedda Si ssuq i d-tekka Teqva-d l lal n lxalat
Tetteddu s lheffa Tecba teswira Te$ûeb ur tesâi laâvil I yeârev ad yeg tarewla Ur yezmir ara Mgal loehd t-yugaren aêlil I tasift aman mi sen-isla Ttemqerwaêen d yeéra Te$li-yas-d ccufa ur i$fi l
Inîeq $er-s am wakka A Yemma Jida Ur teééulev ara îîhur Tenna-yas âîik ûûaha D tidet ttu$ merra Aqerru-w sxerben-t lumur Tessers taylut ar lqaâa G-wul ccek ur t-tesâa Tetwevva ur tenwa ad tt-i$ur
Aqcic ur ye$fil ara Iffe$-d s t$awla Si tcekkart iççur d aéru Mi tfuk $ef lamana Tcekker tenna Awalen i lhan i Ilu Terfed lêaoa-s ur teéra
Ëku-ya$-d tamacahut
25
T$il-it yella S axxam têar ad tejbu
Tkemmel telêa amecwar Têus tettuâekker Tenna-yas a Belâejjuî tvurrev-i Ur teéri ssebba n leâker Ur yell i d avar D aéru i s-irsen s abervi Maâlic wi cqa ad t-twexxer Üûeê akk di ddar G-webrid ur tt-itt$ivi
Akken kan tewwev s amnar S leâyav tlumer Yell i-s taccuyt ad tt-terr Yell i-s yellan tettqadar Yemma-s mi ara s-thedder S yirbeê i tt-id-temmuger Taccuyt teqqel $ef nnar Tefsi i ucekkar F lkanun i$li-d wedrar
Tefsi teylut $lin-d iéra Tewhem g-wayen teéra Tefla teccult texsi tmess Tebleâ g-waman lqaâa Lefqeâ lewqaâa Axxam yal tama yumes Tezâef maççi kan d kra Imi ur d-yeddi ara Tdeââu-yas tettales
Üûaêêa deg-k mi yi-txedâev G-yimekli-w i yi-t$edrev Ruê ad k-ixdeâ Rebbi.. . Azekka-nni ûûbeê tewwev F useklu-s mi iâerrev
Ëku-ya$-d tamacahut
26
Ar lexrif-is medden irekell i Isem n lweêc g-walla$-is isfev Ur yell i wayev Bexlaf ad ibudd l$aci
Ur yuêtam armi t-teîîef G-wuqejjir mi t-texvef Telwi-t-id ar tcull ivt £as tejhel tuâer tencef Tavûa deg-s tekcef Teéra ad tserbeê taâell ivt Tserreê i i jiqdan tsuref Ma d netta ikref I i jebbed ur izmi i cciî
I i jebbed ur izmir i kra Ittewêec ikukra Iooa-t îîmeâ dayenni Iqqel-it-id mi d-immekta I Teryel yenna Tettuv taéall i t-nni Tenna-yas ééulle$-tt ûûbeê-a Qbel ad d-ase$ ar da Ah ya Belâej juî a mmi Mi iwala ittwaîîef dayen S yir ifassen Akken ad yerwel d awe$zi Siwa tiêilet i s-d-iqqimen Ula ma $as akken Tinna f téall i t ur teççi S ccufa d wawal éiden Lmut i d-ittqerriben Iwexxer-itt ar d-yawi iri
Mi s-inna ma d i-tamnev Maççi ad tnedmev Ad m-mle$ rray i lhan èri$ uççi ad i-teççev
Ëku-ya$-d tamacahut
27
Meâna tettmuqulev Vaâfe$ seg-i siwa i$san Lemmer axir ad i-terrev Ar lmexzen ad yi-tâelfed Xerûum kra n wussan
£er-i mi ara d-tesfeqdev Ad d-tafev a tefféev Ad am-immed imekli Awal deg-wul-is inîev Yif kul wayev Mi s-tesla tbeddel t ikti Tenna-yas dagi tmelêed D ûûwab i tmeyzev Am keçç yiwen ur yell i
Abrid-a rray mi t-yeâoeb Tga-t d lwaoeb Twufeq-it yerna texdem-it Terra-t ar lmexzen iêjeb Am mmi-s i t-teêseb S lerbayeê il lan tbudd-it Mi t-tger ifreê d leâoeb S tudert am ddheb Gar ccna d yives d tuççit
Ula ma ivêa-d d ameêbus I ccufat ur ixus Kul lêaoa iga-yas lkar Ur s-faqent $as i ttwaâus Mi yegla umeqfus S u$enja d t$enjawt n wes$ar Netta ifra-tt deg uqerru-s Tiflut ad tt-yeg d afus Ifluw ad t-iskan d avar
èéayit wussan uraou Itbeddu tâeggu
Ëku-ya$-d tamacahut
28
Yis-sen leêsab telmed-it Tekker truh ad s-tedlu Ma yebda êellu Si tfettust akk d tqejjirt Mi t-id-teéra s uslufu Tenna-yas rnu Nettat idre$len tumen-it
Mazal rnu i s-tenna Ar d-teêluv ccwiya Teooa-t ad yawi iri Akken d-tezzi semmana Fell-as testeqsa Tedla tesslef-as irkell i Am wakken têemmel-it xil la Ur t-teooi acemma Ne$ d taîbibet ad t-tdawi
Rnu-d taqejjirt-ik tumliêt Ma trebba tacriêt Ne$ am tfettust-inek teqqur Ayen i teqqurev am telwiêt Temmutev a tarwiêt Yerna kul lxir s uâemmur Tesâiv siwa ddurt d tali t D i k-yehwa il i-t Assen ad k-id-ge$ d lfavur
Tlumer Nuja Teryel Tnedder-itt irkell Send ad truê ar nncida Tweûûa-tt akk $ef cc$el Tenna-yas ftel Tâeqqrev tacult akken ilha Lhi g Belâejjuî cc$el £urem ur $effel Xwali-m d inebgawen ass-a
Ëku-ya$-d tamacahut
29
Terra tasil t $ef yiran Timess la d-tettban Tefreê tceîîeê tett$enni Tessufe$-d aqcic seg wemkan Bêal Lêiwan Akken ad t-tezlu i imekli Netta irwan rrbeê illan Zzbib ini$man Ttmer tamemt d wudi
I wesnulfu yestufa I mkul ccufa Istufa ula i yimen$i Mi tnebbeh lmus i tmezla Imeyyez s t$awla Inîeq $er-s s wawal-agi Txus-ikem a Nuja Yiwet l lêaoa D ticrav-nni n lâali
Taqcict t ikti teâoeb-as D$a imla-yas Amek d wanda lhant Tmudd-as lmus tevreê-as Amgerv s rraêa-s S wallen-is ur walant Izla-tt i lsa l lebsa-s Iffer s lewûifa-s Allen t-iéran ur t-êûant
Teryulat d iwa$ezniwen S lhul-nsen Axxam s lebâid ittaççer Wama mi akken i kecmen £as ahat ad ssusmen I tsusmi-nsen dderz ittûer Mi d-iêver qerben ad ççen
Ëku-ya$-d tamacahut
30
Bdan la sseblaâen Belâejjuî yugi ad yefver
Qerreb-d a Nuja $er-ne$ Ad teççev yid-ne$ Bezzaf i tqedcev a yell i A xalt-i nekk ur fute$ Ufi$ xtare$ Ad qedce$ qbel i kunwi Mi isneâmel ad d-iffe$ Iruê ad iûûer$ S taffa axxam irkell i
Ur tumin mi yas-tenna Ta d ti î n Nanna Tamecîuêt i t t-iâeqlen Ikker herwel di lêara Iqwa-tt harara Têeqqen akk mi tt-muqlen Wwin-d s ttbut s lmavara Yid-sen mi tevra leâqul-nsen akk bruqlen
Teryel tekfer tezâef £ef wexûim-is teééef Di lêara la t-tettqaqar Ur ooin lqaâa ssqef Tcav ad t-teîîef Tezga deffir-s teêdaqer Mi iwala t idet tekcef Ib$a ad tt-issenîef Itt laqab-itt la s-iqqar
A taylell is taylell is Teryel teçça yell i-s S te$wisin d uneqneq Nettat t-ivefren am ti li-s Terkem ar daxel-is
Ëku-ya$-d tamacahut
31
£as teqreb-it tugi ad t-telêeq Wiyav yurez-iten butell is Ma d leâyav d ddêis Zaden mi t-teîîef di î îaq
Fell-as atêeqqeq yuâar S t idder$elt tenîer Netta s t inna i t t-yerna S lewhi i t-teîîafar D lexyal i t-téer Tserreê-as mi s-inna A lala teîîef aéar Tâudd-it d avar Terna lêecmat mi s-icna
Iveqqer-as s allen ifelfel D$a da tkemmel S uxbibev d isu$uten Mi d-leêqen wiyav irwel Timess-nni icâel Tga-d ééerb gar-asen Yal wa deg-s i$fel Mi tgemmu tfel Ula s tmu$li teêbes-iten
Belâejjuî ur ibvi d t ikti-s Ula s lmut-is Acâaf ur inîiv seg-s
Yu$al-d $er tneqqlet-is S loehd n ta$ect-is Inced ad d-asen $ur-s Akken ad d-ççen i lxir-is Tazert lbexsis I wi d-yusan iqqer fares
Lbaîel lêeqq i$leb-it S ttar iqleb-it
Ëku-ya$-d tamacahut
32
Arrac ufan lehna uysen Amevlum yufa talwit Ayla-s yu$al-it Nutni di lfruê rsen Taqsiî tewwev $er ti l ist Nekkes-d seg-s tamsirt Ad tt-nweffret i wassen
Tamacahut-iw tekfa Teooa-ya$-d tikta Ëki$-tt i wid s-iêessen Lxiq mi $-d-yennulfa S usmuceh infa Fell-a$ d netta i d-iâussen Iwekkel-it-id Llah $ef lamana Ad $-ivmen lehna Lferê d lbenna a d-ttasen
AËRIC WIS SIN
Ëku-ya$-d tamacahut
35
Ixef amezwaru
Aéawan aêlawan n waman, irufeq ccna anesba$ur ifazen n waqur i deg yeqqar «la tamen amezberbur, ama zegzaw ama yeqqur», u rufqen tamu$li n Saâid irekben $ef yifer n useklu i iger deg targa i t-yewwin, i i leêêun am teflukt $ef waman i d-ikkan deg wemdun (deg ubasan) n tala i d-iddan i loerra n yiwet targa tahrawant, ara ten-issiwven alamma d anda ara bvun d iêricen, ad mfaraqen, yal wa d tama i$er ara yerr, amzun akken msefhamen ad t$ilev mi ara ttazzalen ad ttecrurugen, ad berqen s ûûut-nsen, ne$ s tmusni- nsen, teggen-as-d lemwansa iss yetêemmic bab n wakal. Acêal i s-iswa mi ara ten-ittwali , ttbanen-as-d am lâesker mi ara yehjem akken ad inna$ aâdaw i d-ikecmen tamurt. Ayagi i teddu-yas di leb$i mliê, am ticki ara s-d-tkemzev anda akken yeb$a beddat. D$a netta imi kulci ihegga, t iregwa nejrent akken ilaq, ula d aman vêan-d tta$en awal b$ir awal. Akken kan ara tettwakkes tergalt i ubasan, ad d-ne$len ddir ddir n terga tahrawant alamma d tiregwa tirqaqin, ad ferqen am tunîicin ne$ rrabiîayma, kul tama ad tt-yawev umur i t t-id- iûaêen. Akka i d lqanun n tebêrit . Yal ass anwa abeêêar ne$ tabeêêart ara d-tûiê terga-agi, âla êsab n uûuven ibeêêaren i llan da. Ula mi akka d aman yugaren di tala, maca âzizit xil la ur xuûûen ara s tezdeg-nsen, d umecliâ-nsen, iberrqen am snesla n wure$ $er yiî i j-agi n uzizbu n setta. Ttakken-d aseqviv s waîas i Zeooiga, lall n nnuba i ten-ittwalin am tamemt, armi tbe$$u ad tsew seg-sen mavi. Seg wakken teb$a ad tsew tebêirt-is, yu$al-as fad n wakal d yem$an $er tgerjumt-is d weffad-is d wul-is. Lemmer tufi aêiwel a$iwel, alamma tebbelbel irkel ama d tineqqalin, d igruren. Ula d nneânaâ d leêbeq,
Ëku-ya$-d tamacahut
36
armi qrib ula d iéra-s teb$a ad swen aman s tawant. Ula d abeêri ur ixuû ara yettas-d yal lawan, u yal lawan amek i d-ittelêeq. Irennu-d aêric-is $er lerbayeê-agi yellan. Abeâda d$a lawan-agi n tmeddit . Mi d-iflali ad d-iâeddi $ef tebêirt d t irni ad d-icrew seg izeooigen-is d wafriwen-is rriêa akk tekseb, am wakken ara d-yagem ciî n tasmuvi di te$zi d tehri n waman, u ad d-iâeddi qbala ar Saâid i wumi ara islef deg uqerru s leênana d leêmala u ad s-yini s weskaw n tidi : azul a Ssaâ! Labas !? meâlum ad s-imud s anzaren-is laâîur-nni akk i d-nawlen im$an, amagraman, azeooig n rremman, î îumaîic, i felfel… i yetcummu ileméi s tawant tawezlant. U Saâid ittêibbin tignatin am tigi , ul-is yeççur-it l ferê, i d-ibeggen s ttbut wudem-is icmumêen amzun akken ites t iéidanin. D$a d ay’agi i yesâa d ta$ewsa ara s-yerr i inebgi-agi imezgi i d- irennun fell-as deg wemkan n tunîict i s-d-ifka. I wakken ad ifareû akter, ikkes-d tacacit-is iss icebbeê taqerruyt-is, isres-itt $ef tgecrirt-is i d- yettbanen si lebâid am tfawet tacebêant $ef userwal-is aberwali aberkan deg ûûifa. Ma d amayu-ines amellal yu$al d aberqac seg tidiwin d irejjaqqen. Meâna ayagi ur t-id-yerzi ara. Te$leb-it lemzeyya-agi i d-yufa deg wemkan-a. Äeggu-nni i s-d-ikeflen deg wannect-a akk i lêa s warkasen-agi-ines ineîven fell-as am weglim-is, i fka-yas leb$i meqqren i westeâfu deg wemviq am wa abeâda. Akud akka am wa, $er ubeêri-ya islewliwen fell-as, ur d-ittu$al ara di leâmer-is d lmuêal. Äla kul êal, rrbeê ubeêri-agi iverru-d ula $ef Zeooiga. Imi abeêri-ya, $ur-s d luluf n wafriwen d ifassen, izmer ad iqdec $ef geddac d geddac b$ir laâvil . Iteg leqdic-is am wakken tettgen waman ne$ ahat akter. Awi-d kan ad yil i êedd
Ëku-ya$-d tamacahut
37
din, lêeq-is ad t-id yawev. Acku, am wakken qqaren : lweâda n win s-iêevren. Qqaren di$en ticki irwa uâebbuv, aqerru itt$enni ! meâna ayagi teskaddeb-it t i lawt n wemkan-a. Acku Zeooiga ur terwi ara. Ëaca ma s wallen d wanzaren-is iss yellez wul-is . Meâna attan terfed acewwiq la s-teqqar :
A Rebbi deg nessutur Mneâ-a$ deg ufus n lqella Deg lerbaê efk-a$ amur Ssebâed maras $ef wayla Urti-nne$ ad d-ikter lexrif Üûaba ad d-teddu i l$ella
Réeq-a$ a win ireééqen A bab n lxir d laman Idencen verêen ifassen Re$ben aâebbi ini$man Ikufan l luéen si rrif Tazart t in akken i$man…
Zeooiga teçça-tt lxedma. Segmi ara d-tekker ur têebbes leqdic. Te$leb taweîîuft . Ma maççi deg wexxam, di lexla. Ur teéri ara d akken yella usteâfu ne$ i laq. Yerna taqriêt nnig n waya, testehzay deg yiman-is ula di tuççit ne$ di l lebsa. D$a acebbeê-agi tessen-it kan asmi akken i d- tedda d tisl i t , ne$ tikwal di leâwacer ne$ di tme$ra. Ma di tudert-is n yal ass, tetteqen ciîuê n tmeêremt, taqendurt izgan iqeééer-itt usennan, ixebcen akk is$aren…, i tettages s menwala. Wama ivarren zgan êafi , amzun di t$er$ert kan i t leêêu. Akka am wass-a telsa taqendurt taéerwalt n ûûifa, tesâa izeooigen d izegga$en, d$a d wigi kan i yellan d ccbuê deg lbus-i s. Tuges-itt s tesfif in ideg yegget uéerwal iqemêen d cwiî
Ëku-ya$-d tamacahut
38
umellal d cwiî n uzegzaw d uzegga$ d uxuxi ineclen si leqdic akk d leqdem. Timeêremt tawra$t d weqbab azegzaw i tesbur $ef yiî i j . Tidet kan yeâni, maççi s $ur-s akk i s-d-iruê waya. Ciî d nettat , ciî d taswiât i s-iêettmen tudert-agi ideg tella. Truê-d Kukuc. I s-inna i sett i-s i d-iqerben taggara-ya $er wanda yella Saâid iqqimen $ef weéru yextar , imi i t-isuâed. Maca takessawt ur t-teooi ara ad irked, imi hakan ad ikker akken ad d-yerr ixf ineflen i talast i d-iêud i lmal-is. Abeâda ta$avt-is, acêal d abrid i teâna ayen ittwagedlen fell-as. Ayen tewâa kan t$eé-it . D$a tineqqlin texdem-asent axeûûar, s tmecîaê s tmeqqranin, d aqerquc d tabexsist , d aêbub ne$ d ifer, ne$ d tiskert, kulci idda. Amek ihi. Ni$ yenna-t yenzi : - Akken i t t-tewâa ta$avt t$eéé-itt . D$a Kukuc teb$a ad d-tbeggen iman-is mliê, tevher-d s tkessiwt-is tacebêant i tuges s yiwet akken tjeâruqt, d ucebbub-is imserreê meâna ixreb akk ciîuê. Maâlic imi i d-tban tewwi-d iman-is. Tbedd akken ciîuê s ucmumeê, i wakken ad tzux cwiya, bell i attan truê-d weêd-s, mebla ma tugad, mebla ma yeâreq-as webrid, mebla ma yevra-yas-d kra, yerna êafi i d-truê amzun nnan-as ad kem-id-nsewwer u zmumeg-d ciîuê ! Zeooiga yellan tleqqev tibexsisin akk d ini$man i d-i$lin, teqleb-d s t$awla ideg d-yura lemziya, lwehmat d u$il if $ef tikkelt . U tenîeq $er Kukuc, tenna-yas : - Ayen akka i d-tuûiv weêd-m !? I lukan ad kem- iqqes wezrem !? Ma d Kukuc tekkeâkeâ d tavûa i d-iglan s tevûa n Malêa yefren deffir n yiwen uderder i d-izgan s âecrin i$allen di lewhi fell-asen.
Ëku-ya$-d tamacahut
39
Mi d-tqerreb Malêa, terna-d afus-is n lemâawna $er setti-s akken ad ççarent akter adnec-nni ideg ara kemmlen yini$man ta$art. Saâid am win i d- immektan ne$ am win iseqven, yerna-d afus-is ul d netta. Meâna Saâid d Malêa i$leb i ssawaven $er iqemmac-nsen, i ssawaven $er wednec. Leqqven tetten. Am yefrax. Ma d Kukuc ur iban d acu i txeddem. Tikwal attan tleqqev, t ikwal attan teqqim $ef weéru tsett $ef yiman-is, t ikwal tettnezzih kan. Ciîuê acemma, atan leêqen-d Rabaê akk d Rrabiâ, rnan-d qbala $er-sen. Yak d$a tura, $as kan ini-d usan-d $er lmakla. I$leb i yemmeççen i inejmaâen. Daymi qqaren : Faqen warrac d ini$man. Seg wakken $eflen deg lqqev d wuççi n ini$man, ta$avt-nni twehha iman-is, teâna yiwet tneqlet la tettxerrif i l$erv-is armi i t t-id-telêeq te$rit n tewdect $er uâebbuv i t t- isduqqsen s $ur Zeooiga i s-d-istebâen yir ddaâa. - Ruê ssyin, teççev aqerruy-im a ssafaga! Terriv akk tt jur d taneqlet n Belâejjuî. Mi tfuk tavûa, Malêa $ef wawal-agi n set ti-s i t t- id-issevûen armi tekakev tâebbuvt-is i teîîef ma ulac ad twezzeâ, testeqsa-tt tenna-yas : - D acu-t Belâejjuî-agi? Setti-s tenna-yas : D yiwen weqcic n tmacahut. Akka i tettezzi s nnuba. Mi yekker wass ad iruê, issexsi l lamba n yiîi j-is $ef ssqef ameqqraêan, yusa-d yiv ifesren leâlam-is n îî lam, icebêen s waggur d yetran. Daxel n yexxamen ikufer l pêal. Vaqen lâibad. Vaqen ula si daxel n targi t . Dayen i ten-iooan ur ttissinen ara naddam. Maca Saâid d watmaten-is ufan-as ixf-i s, dewren-as i sett i- nsen rrif n wemnar i ubeêri, ssutren-as ad sen- d-teêku tamacahut. - Ad $-d-teêkuv Belâejjuv. Tin akken sgell i-ina. I s-tenna Malêa s t$awla.
Ëku-ya$-d tamacahut
40
- Yirbeê ! meâna Belâejjuî maççi Belâej juv. I s- toaweb setti-s s wudem izmumeg. Am wakken teéram, ur awen-d-êekku$ ara tamacahut alamma tessefram-d taqnuét. - Ih xas. I s-nnan akk $ef webrid. Tenna-yasen : -Amacahu! Rran-as-d akk : Ahu! Tenna-yasen : Tesâa afriwen ur tettafeg. Tesâa ayefki ur tetteééeg. D acu-tt? D acu-tt? Bdan axemmem ttmeyyizen amek ara d-afen d acu-tt? D acutt?… Yal wa d acu u$ur ixemmem ssikiden akk akka d wakka $as ma qqimen kan sebven, maca allen-nsen nudant-d akk axxam. Amzun akken tenna-yasen, afet-tt-id anda i t t- ooi$. Malêa tebda teqqar : Mmmm. Ad as-tiniv d tmacint iceâlen. Ne$ ad as-tiniv tesraê-itt . Inîeq-d Rrabiâ s t$awla, am wakken yugad ad t- zwiren, inna-yas : - D taêellabt n uyefki. Arrac akk cxecxen ççan Zeooiga s wallen, êaren d acu ara d-tini . Meâna nettat , tenna-yas : - Maççi d t in. U$alen di$ s anadi-nsen yu$al inîeq-d Saâid inna-yas : Ufi$-tt-id ! D tayazivt. Zeooiga tessenguga aqerru-s iss tenna : - Xaîi . Meâna netta i$ilen yufa-tt-id ulac din ccekk, yewhem. Yenna-yas : - Amek? D$a nettat teêbes-it-id s usteqsi-agi : - Tesâa ayefki tyazivt?
Ëku-ya$-d tamacahut
41
D$a imir vsan-d akk, yevûa ula d netta. Ula d Kukuc teb$a ad tett iki mi ad d-tefru taqnuét, $as akken ur tt-qsiden ara, tettêebbil daxel n tqerruyt-is tamecîuêt. Mebla ma tufa d akken yewâer nezzeh umeyyez. Zi$ maççi di leb$i kan i teqqim. Nniqal t$il am sgell i-inna, mi akken n tuççit n lbexsis akk d ini$man, tettekka yerna tezmer. Meâna akken ib$u yili lêal tenîeq-d u tenna-yas : D setti . D acu ara d-yawin setti $er teqnuét yeffren ? Meâna wicqa. D aîas tessevs- i ten-id merra. Meâna di$en tesâa lêeq. Imi ula d tazart d a$rum.Di$ hakan êebsen tavûa, u$alen s anadi-nsen. Tikkelt-a Rabeê ilan ivul deg unadi- ines, idlan i wacêal n t$awsiwin, i d-iwalan acêal n tal$iwin d yiniten i d-i$ran acêal d ismawen, i d-islan i wacêal n leûwat di l$urba- agi-ines n nnig lkanun, issawev ad imeyyez d tafunast. D setti-s tenna-yas : - Xaîi . Rnan meyyzen, nudan geddac ur d-ufin ara. U$alen mtafaqen ad squnéen akken ad sen-tt-id- taf. Meâna Saâid u$ur mazal îîmeâ ad t t-id-yaf, inna-yas : - Mazal rou ciî ad tt-id-afe$. Ihi roan-t ddqiqa icban lqern, inna-yasen-d imir: - D tafeqlujt . Ma d setti-s tenna-yas : - Ala maççi d t in. Lad$a tikkelt-a squnéen, imi s-nnan akk : aqnué. Imir tenna-yasen, sbabbe$-awen Remvan n Caâban n tzemmurt ad tett baba-m s nnuba. (Netta Remvan n Caâban n tzemmurt d azuran mliê mliê, mi ara yekcem s axxam, i laq ad ldin lelwaê i sin ma ulac ur ittâeddi ara). D$a imir nutni nnan-as : - Uh ! uh ! S tveûwa-nsen ixelven.
Ëku-ya$-d tamacahut
42
Tkemmel tenna-yasen : - Rni$ sbabbe$-awen Tunsiya n Juhra m izevwan (tagi di$en d yiwet tmeîîut tazurant nezzeh, nezzeh, iweznen nnig n meyya kilu) ma ur d- tennam : D taneqlet. Tesâa afriwen ur tettafeg. Atan iban. Tesâa ayefki ur tetteééeg. D ll iqa nni- ines. Gren-d akk imir anehhit n uteâoeb. U nnan-as : D ûûeê ! Nnan-as-d akk rnu-ya$-d zi$ tayev. Tikkelt-a ad tt-id-afe$. I s-inna Rrabiâ.
Akken i s-nnan : ahu ! tenna-yasen : Il la d netta. Yu$al d nettat . Yu$al d netta. D acu-tt ? D acutt ?
Sked d acu u$ur meyzen ara, d acu ur d-ufan ara. Ar mi i sen-tt-id tessefra, u tenna-yasen bell i : yella d netta. D aqirquc. Yu$al d nettat d tabexsist . Yu$al d netta. D ini$em. Ad wen-d- awi$ ihi tamacahut-nni i d-tessuturem ?
- Ih ! Ëku-d. Ëku-d ! I s-nnan s lferê. Tenna-yasen : - Amacahu ! Rran-as-d akk $ef-webrid : Ahu ! Am-wakken u$en tanumi. Imir tenna-yasen : Amacahu ! Tamacahut-iw ad telhu, ad tevbeâ am-usaru. D$a tebda tiêkin tenna :
Ëku-ya$-d tamacahut
43
Belâejjuî
Illa yiwen n weqcic iêrec dayen kan, semman-as Belεejjut. Yiwen wass deg-wussan, i$li-d ger ifassen-is kra akken n uûurdi ur nzad deg uzal-is, d$a iεewweq d acu ara yexdem yis-s. Ikker iruê $er ssuq, mi yewwev idewwer d acu idewwer, yu$-d s tedrimt nni-ines ini$em, içça-t. I tikkelt nniven di$-en iεewweq amek ara yexdem i uqudmir i s-d-iqqimen, acku ad t- yeçç, ulamek, ad t- iveqqer, i$av-it. Yu$al tusa-yas-d ccufa, iééa iqedmir u yenna-yas : « Ah ya lukan azekka m’ara d-kkre$, ur k-id- ttaffe$ ara tεurjnev, ad twaliv dac’ara k-xedme$ ! » S wawalen agi, aqudmir yugad maççi d kra. Azekka nni mi d-ikker weqcic, yaf-ed aqudmir-is iuεrjen. Meεna di$en yenna-yas : « Ah ya lukan azekka ad d-affe$ ur tegmiv ara, ad teérev d acu ara yevrun yid-ek ! » Azekka nni ûûbeê mi s-idla, yufa-t yegma mliê, yu$al d agrur. Maca i tikkelt nniven di$ illumer-it, yenna- yas : « Lukan azekka ur d-tettakev ara afriwen, ad twaliv lexttiya ara k-d-yasen s $ur-i ! » Mi s-issefqed azekka nni wuêric, yufa-t yefka-d afriwen yerna maççi kan cituê. Meεna di$en ula ma akka, illumer-it inna-yas : « Azekka êwaoe$ ad yi-d-tefkev iqirqac, ne$ bnu s tura s wayen ara k-d-ivrun. » Taneqqlett i t-ittaggaden bezzaf, ur tezmir ara mavi ad txalef ccertt-is a lukan ciîî. Azekka nni taûebêit mi yerza fell-as, yu$ lêal teqqirqec acêal, maca yenîeq di$ $ur-es s lamer, yenna-yas : - « Ëwaoe$ azekka iqirqac agi merra ad bben, ne$ ma ulac $as bnu s tura dac’ ara yevrun yid-em ! D$a taneqqlett am-wakken tu$ tanumi ikcem-itt lxuf s waîas, tga ayen i s-icrev. M’akken iwwev, yufa-tt teclex si ttεebga n lbexsis. Ickenter iqqacec fell-as, ibda aberreê iqqar : « Taneqqlett n Belεjjutt tebba tenhed, a win ib$an ad yeçç lexrif berra n lawan deg-wufus-iw, eyya ! ». Tteryel icaven d leqher, yu$-itt lêal tettes aman deg-
Ëku-ya$-d tamacahut
44
ye$éer, tesla-yas-d, tetbeε-ed loerra n ûûut-is imi txus deg- yeéri, maca ur tεeîîel teεfes-ed amkan, tevleb-as s ûûut n usmisken tenna-yas :
- A Belâejjuî a mmi, awi-d efk-iyi-d ad ççe$ ! Σeddi ad d-tekksev a Yemma Jidda, i s-yerra.
- Nekkini a mmi âzizen ur k -âni$, ur ttwali$ ara. Yerna d tid ara d-kksent tfettusin-ik timelêanin i b$i$ ad ççe$, is- terna Tteryel. Blεejjutt immaéed ikkes-as-d nnûib, akken i s-tent-immud, tfures turez-it deg-wufus, tekkes-it-id am tbexsist seg tneqqlett tger-it ar daxel n teylut i terra ar weεrur-is, teîîef abrid $er wexxam-is. Deg-webrid mi tewwev ar wasif, Belâejjuî isla i waman iîîerviqen $ef yeéra, d$a din kan tusa-yas-d ccufa, inna-yas : - A Yemma Jidda tettuv ur teééulev ara îîhur ! - D tidett a mmi ttu$-tt. Tesres taylut-ines $er lqaεa, tqerreb ad d-ta$ lluvu, Belâejjuî iffe$-ed si tcekkart, iruê iwwi-d iéra i si tt-yeççur, mbeεd iskunser irwel. Akken tfuk taéalit-is Tteryl, terfed taylut-ines $ef-weεrur-is, tkemmel tikli-s s axxam. Ur tfaq ara s wayen iûaren, $as têus citt s taééayt, $as qqerêen-tt yeéra deg-weεrur-is, tenwa d Belâejjuî i tt-id-iεekkren s ye$san-is, imi netta ivεef nezzeh. D$a, $ef-waya tumen belli Belâejjuî mazal-it $ur-es, d$a teqqar-as : « a Belâejjuî a mmi wexxer akkin cit tiqejjirin-ik bezzaf i yi-d- tεekkrev ! » Mi tewwev s amnar n wexxam-is, tessawel i yelli-s Lunoa i s-d-innan : Anεam. Tellumer-itt tenna-yas : - « Err taccuyt $ef lkanun ! » Lunoa mebla laεvil texdem i s-tenna yemma-s.
Tteryel telli s tfenîazit taylut, tessureg-itt, tewhem mi twala qrewêen yeéra $ef teccuyt d$a tetttterveq, ne$len akk waman-is, u ti$er$ert merra ala ma d tabburt tebberber. Ikcem-itt imir zzεaf amzun akken iεedda fell-as lbattel, tenna : - Ad k-ixdeε Rebbi a Belâejjuî txedεev-iyi !
Ëku-ya$-d tamacahut
45
Azekka nni Belεjjuî, s ufella n tneqqlett-is mi yella yessawal iqqer : « Taneqqllett n Belεejjuî, tebba tenhed, …» Yettu iman-is ur d-issikid ara d akkesser, hakan isduqes-it ufus n Tteryel i t-ilwin i tikelt nniven deg-tqejjirt $er daxel n teylut, imir terra-t $er deffir n waεrur-is, tewwi-t s axxam. Deg-webrid Belεejjtt $as iéra iman-is iêûel, iεrev ad-as- ikellex inna-yas :
- « A yemma Jidda, tettuv taéallit-im ! » èule$-tt sgellin-a, i d as-terra. Yu$al di$ yeεrev ad issenser, yufa ur yermir ara, imir inna-yas :
- « A yemma jidda, éri$ tura dayen ad iyi-teççev. Meεna wali, ur tesεiv ac’ara teççev seg-i. Lemmer xir-am ma tesεiv takufit tameqqrant iççuren d ini$man d ttmer … ad iyi-tegrev $er daxel akken ad ççe$, akka imir ur ttεeîile$ ara ad êlu$, ad qqebbe$ d$a ad d-tafev seg-i d ac’ara teççev. Tteryel tufa rray iεoeb-itt, d$a texdem akken i s- inna. Tger-it ar lmexzen deg yeswi ad yawi iri akken ad s- tefrez i tuççit. Meεna mi yekcem Belεejjup $er daxel, yewwi yid-es ta$enjawt akk d u$enja n wes$ar s tuffra ur s-faqent ara i snat, ama d nettat ama d yelli-s. Imir yerra-tt i lmakla akk d u$enni d yives. Mi εeddan kra n wussan, Tteryel tluεa Belεejuî tenna-yas :
- A Belâejjuî a mmi : - sken-iyi-d tafettust-ik ! Netta imekken-as-d ta$enjawt n wes$ar. Akken i tt-teîîef, teslef-as, tenna-yas : « A Belâejjuî, a mmi, d acu-t wayagi ! Mazal-ik ar tura teqqurev ! Tu$al tenna-yas :
- Awi-d mekken-ed taqejjirt-ik ! D$a netta imekken-as-d a$unja n wes$ar. Uh ! Dacu-t way-a ! Ar tura mazal-ik tveεfev ! Snat ne$ qrad n tikkal, mi s-tedla ad t-taf kifkif ur ibeddel ara mavi. Tu$al teqsed ad t-teoo ddurt ad iεlef di îîmeε ad iêlu, ad irebbi tacriêt, maca tikkelt-a tâeggen-as tennayas : - Aql-i ad k-rnu$ ddurt, ama tqebbav ama tveεfev ard tme–ççev.
Ëku-ya$-d tamacahut
46
Akken i d-tezzi smana ivulen, $uzifen am leqrun, $ef sin n idisan, win n lêir d win n tuggdi, win n lferê akk d win n leêzen, win n Tteryel d yelli-s akk d win n Belâejjuî. Tteryel twekkel Lunoa tenna-yas :
- Err i teccuyt, ftel sseksu, tessuff$ev-d Belejjuî tezluv- t, cc$$el-it akken ilha d imekli. Ma d nek ad ruêe$ ad d- necde$ xxwali-m ad meklen yid-nte$. Lunoa truê tessuffe$-ed Belεejjuî si lmexzen, akken ad t- tezlu. teooa-t di lqaεa si laεvil ad d-tenbeh tajenwitt-is. - Txuû-ikem yiwet n lêaoa a Lunoa, is-inna Belεejjuî. - D acu-tt ? i s d-terra Lunoa. - D ticrav timelêanin. Ma teb$iv-tent ssne$ ad tent- xedme$. - Anda i tent-txeddmev ? I t-testeqsa. Iwehha $er temgerî-is, inna-yas : - Dagi ! Tenna-yas : S wacu ? S lmus ! Seg-wakken i tt-yeεoeb lêal mliê, tefka-yas tafrut, tevreê- as tamgerî-is, Belεejjuî ur ne$fil issuk deg-s in$a-tt, ilsa lbus-is yu$al deg wemkan-is, isebb-itt am-wakken i tettraou deg-s Tteryel. Mi d-tebbev Tteryel d yinebgawen, Belεejjuî i tt-ilaben d Lunoa di kul cci isterêeb akk yis-sen, u yelha-d akk yid-sen akken ilaq. Nnan-as :
- Qerreb-ed ad tmeklev a Lunoa ! - Mi t-fukem a xwali. Tura ad d-lhi$ qbel yid-wen ad
wen-d-qedce$, i sen-irra Belâejjuî iheggan tiêilett deg- uqerruy-is, isneεmel ad d-iffi aman, issentel iman-is, iruê issenteê times i taffa tameqqrant n yes$aren illan deg uzniq. Ger lawan tatteryult tamectuêt iεeqlen tiîî n nana-s Lunoa, tenna-yas : Tagi d tiîî n Nana Lunoa. - Eçç a taεluvt ! I s-tenna yemma-s.
Ëku-ya$-d tamacahut
47
Maca taweêciwt tamecîuêt tεawed-as-d i wawal-is s leεyav, d$a sakkden-tt akk, imir faqen d tyita. Belεejjuî iεezzem ad irwel, ifelfel azeggwa$ deg-wufus-is ittεeggiv iqqar : - Taylellis, taylellis ! Tteryel teçça yelli-s ! Tteryel tezvem fell-as, netta ireggel nettat tettabeâ-it, nudan-d akk lêara vêan-d amzun leâben timqaqart. Wiyav akk merra seg akken tteklen $ef Tteryel ad t-id- teîîef, qqimen kan ttnezihen tsu$un-as kan s lebâid amzun iîîef-iten bu berrak. Mi t-telêeq $er îîaq, tettef-it-id deg- uvar, d acu netta ittεeggiv di$-en iqqar : - Alala teîîef aéar, tâudd d avar ! T$il d ûûeê, d$a tserreê-
as. Irnir iveqqer-as ifelfel $er wallen, irwel iooa-tt tettεeggiv di ûûiê u tettexbibiv di lqaεa, imir tteryulat akk d iwa$zniwen illan akk din, éedmen-d fell-as, meεna imi timest nni icâel tu$al d ajajiê meqqren tegr-ed gar-asen, tga-d ééerb am lêiv, lhan-d akk yid-es ad tt-ssexsin, ma d netta irwel-asen iruê.
Tamacahut-iw lwad lwad Ëki$-tt i tarwa n leowad. Uccanen ad ten-ixdeε Rebbi, Ma d nekkni ad a$-yeεfu Rebbi.
Arrac ferêen-as i Belâejjuî i d-islken si ger lewêuc. Akka tura Maâmuc nni i ten-iîîfen deg-ucebbub irwel. Ma d nutni ad îîsen yerna ad roun. £as akka d az$al ad bbuêrun.
Ëku-ya$-d tamacahut
48
Ixef wis sin
Afus n Zeooiga izgan i leqdic, igla ula s uzeîîa. Ass-a imi tzad lehwa, texter axir ad tkemmel i ubernus tger. Ma d cc$el n lexla yu$ lêal l lan wid iruêen ad t-xedmen. Siwa Malêa d Kukuc i yeqqimen akken ad s-kksent lxiq ne$ ad s-rréent aqerru-is. Deffir n uééeîîa la t jebbed nnwader trennu, amzun d allal nni n lmusiqa i wumi qqaren s tefransist « La harpe ». I wakken, ad tessedhu iman-is, tcennu teqqer :
Aql’iyi gre$ azeîîa Ur iga êed lemtel-is Deg-s loehd deg-s lêeîîa Deg-s rrqem s wazal-is Deg ti l i icba lfeîîa G-yiîi j d ddheb s amecâal-is W’ur t-neksib d l$elîa I s-yekkes sseâd aêlil-is W’ad d-iûiê zzher-is iqva Inn’as am rrezg n wul-is G-unebdu ad t-yeg d taciîa Deges abeêri-s t i l i-s G-ccetw’i usemmiv ixva D times-is d taduli-s
Nettat yesâan ta$uct ifazen, yerra fell-as ccna d lemâayen. Meâna ula ma temneâ i tyita n ugeffur, u testenfeâ s lweqt-is s daxel n waxxam- is, u nnig n way-a terna-yas icewwiqen, amas-is d weârur-is, t tberriêen si âeggu. Maci am wass mi meééiyet. Ih ! tazmert tameâzuzt. Nettat ib$an lehna, t ikwal tekkat ayaéiy s tussda $ef yicirqan amzun akken teb$a ad d-terr ttar seg-es.
Ëku-ya$-d tamacahut
49
Malêa d Kukuc i l lan tturarent i t lemmast n t$er$ert, cihwant-ed Tamacahut. D$a qerbent-ed ar sett n-sent. Tenîeq ar $ur-es Kukuch d tamazwarut tenna-yas : Ttitt i . Ëku macahu. Da$en. Malêa terna-d ûûut-is akken ad-yil i way b$ant. Zeooiga i d-leêqen $er wanda akken-ni teêwao aîas n tamawt akk d leâqel, am tin i leêêun $ef wemrar, tenna-yasent-id : Maci tura. Meâna tiêdayin ur tent-yeâoib ara leowab agi. âawdent velbent-as ad sent-id-teêku. Ma d nettat tenna-yasent :
Timucuha hatent-id deg-weârur-iw. Nettat d ûûeê. Seg-wakken ikref weârur-is iûûeê nezzeh. Ma d nutenti t twalint kan leb$i n-sent, mazal-itent ttûemmiîent fell-as. Kukuc i loiha tazalmavt tejgugel-as tettêil iy-itt , teqqer-as : a tt i t t a êebbu, êku macahu. Ma d Malêa tbed anda i d-teâdel yid-es deg-uzeîîa, teîîef deg lexyuv, tetts’ikid-itt si ger-asen, teqqer-as a setti t txil- em, êku-ya$-d Tamacahut ! akken twala i laq ad tent-tbaâed akken ad yil i wamek ara teg ce$$el- is, ne$ ma ulac ad tessexûer deg uzetta-s , tenna- yasent : Yak d iri win ara d-iêkun timucuha deg- wuzal !Ma ulac ad d-i sûâu iâyav. D wagi kan i d ttawil i si tesâedday iman-is i teggnatin am tigi . Akka i sen-teqqer ula i watmaten-nsent ne$ yessetma-tsent kul m’ara tt- id-qesden deg-wuzal $ef tmacahutt. D$a imir nutni ad susmen. Ay’agi tewwit-id d lwert $er yemma-s d sett-is is-t-id-iqqaren ass mi meééiyet. Yerna lukan i seêsaben ciîuê kan, amek ara taggad ad d-tesâu iâyav nettat i l lan d tam$art ifuken merwa acêal aya tura. Meâna baqi ttamnen deg-yiman n-sen ahat ad yu$alen d iâyav ne$ ad d-sâun iâyav.
Ëku-ya$-d tamacahut
50
D$a nitenti nnant-as : Yyah ! Ihi f iêel i s-tenna Malêa. Ihi f iêel . I s-terna Kukuc. Meâna Malêa iêemlen akk ad téer, tu$al-as-d s ameslay-a, tenna-yas : Acu$er ara d-isâu iâyav win d-iêekkun timucuha deg-wazal ? Zeooiga tesla i usqerbeb akk d usiwel, maca ur tefriz ara anwa i d bab-is si ûûut n ugeffur i d- i$ell in d tirecracin. £ur-em kan a Malêa w’id-isqerbuben. I s-tenna Zeooiga. Tqerreb Malêa $er tebburt t luâa : - Menhu ? D nek. Imir tenna-yas Malêa i t t-iâeqlen : - Kcem-ed. Tell i tebburt, ur s-yu$al ara uéekrun. Lemmer is-yehwi ad tt-tell i tebburt, ur te$liq ara…yeâni Ïîawes $ur-es lexbar d akken tabburt ur s-yu$yal ara uéekrun. Lemmer is-yehwi ad tt-tell i . Meâna teroa axir ar tt-id-éren at wexxam, d wamek ara tekcem. Tura imi twala ittwanefk-as wezref, tekcem, tenna âelxir fell-awen ! Σelxir el-lâafiya ! Mreêba. I s- d-terna Zeooiga. Ad kem-iâuz Rebbi ! Σelxir a Nnana Ïîawes. I s-tenna Malêa. Σelxir fell-am a Malêa tuêrict. I kem a Kukuc ! Ur iyi-d-tenniv âelxir a Nnana ! Eh ! D$a teîîef t ixfett n te$mart-is, tenna-yas : Hatt-an fell-am !
Ma d Kukuc tettecmumuê kan mebâid, u tettsikid-itt-id s lebâid deg-yidis. Amzun akken ma tessaked-itt-id qbala, tetteskikiv-itt s imeslayen.
Ëku-ya$-d tamacahut
51
Äni ur tessinev ara w’it-i lan wexxam agi? Ad s- t iniv am yimi laâmer t-id-tkecmev, imi tbeddev $ef-wemnar am tnebgiwt r-Rebbi. I s-tenna Zeooiga s Uqeûûer. Ad kem-iâuz Rebbi ! Lameâna ulamek ara nekcem s ixxamen mebla ma nesîebîeb. Anda ér i$ w’ara d-afe$, ne$ amek ara t-id-afe$. Ad t-id-tafev izzeî abernus. I s-d-terra Zeooiga. Üûeêêa d lehna ! Ad kem-ihenni Rebbi ! Atan kem tufiv-as ixf-is. Amek ihi ? Ass agi ugeffur, nni$-as ad ferse$ kan azeîîa. Meâna ur wale$ melmi ara t-fake$. Ur qqar ara akka. Qqaren-am at zik : -Azeîîa igren ikkes, a l lal-is ur ttayes. £ur-em lêeq ih ! Meâna lukan am zik. Wama tura ûûeêêa nni tameâzuzt ur d-teqqim ara. I s-tenna Zeooiga ittkemmilen azizel n uyaziy. Imir Ïîawes am tin i d-ittabhen, tenna-yas : -Rou tura. Uqbel ad ttu$. Ne$ ad iy’ifat lêal, ar ddeqal truê-ed walbâav n tlawin ad t-tawi wayen akken i $ef d-âettbe$, u nek ad ttwali$ zdat-i m’akken ara t-tâelleq, ad iyi tevru am tin-a n ifeggagen d ucebbav.
Amek ? Amek !?
Tin d-iqesden acebbav, teçça-t. Tin d-iqesden ifeggagen, tebbi-ten. Qqaren-d: tel la yiwet n tmeîîut truê ad d-temter ifeggagen deg-yiwen wexxam. Mi tewwev, taf l lal n wexxam tesres-ed acebbav rrif n lkanun la tsett , ihi teârev-itt-id $er lmakla, t in-a tenna bismilah ! tebda uççi. D$a imir tedha deg-wuççi akk d uqeûûer, ar mi tettu akk mavi ifeggagen nni i t t-yewwin ar din-a. Kra n lweqt mbeâd, truê tmeîîut niven, tevleb-asen ifeggagen nni, fkan- as-ten, tewwi-ten truê. Ma d tamezwarut nni i
Ëku-ya$-d tamacahut
52
wumi yeâoeb lêal mliê deg uqeûûer akk d wuççi, te$fel deg-sen, awal i t taw-id awal tesâedda taswiât meqqren. Akken i d-iêver ad tu$al s axxam, temmekta-d ayen i $ef d-terza, d$a tenna-yas i-iêqa ad iyi-tefkev ifeggagen ma wejden, fell-asen i d-ruêe$. Llal n wexxam tenna-yas : -Tewwi-ten tin akken i d-iruêen sgell in-a. Tamattart n ifeggagen ibed-as wawal. Tufa d akken te$lev iman-is. Ma d l lal n wexxam tenna- yas : Tin d-iqesden acebbav teçça-t. t in d-iqesden ifeggagen tewwi-ten.
Zeooiga tenneqneq d tavûa. U tenna-yas ad m-yeâfu Rebbi !
Ijmaâin ! I s-d terra i Ïîawes ibedden zdat- es am tnelmadt nni i d-ikkren $er tfelwit. Ihi tura efk-iyi ta$erbalt ma tella, ad yi-tt-trevlev i tmeddit agi ad ferse$ lefti l .
Ta$erbalt tel la. Meâna ttxil-em m’ur terniv ciîuê. Cedhe$-kem aîas. Acêal aya ur neqqim akken, $as tâeddav-d ur tesmadayev ara. D tazwawvt kan, am ttikuk.
Ad kem-iâuz Rebbi. Ad kem icedhi lxir. Wellah ula d nek ar kem-cedhe$. Amer ad teérev acêal i yi-txuûev. Lameâna maçi di leb$i i teqqim. D cc$$el i iêekmen.
Wwah ! Nek cedhe$-kem. Kem tecedhav- iyi . Meâna ad truêev, yerna ala teqqarev maci d leb$i-m. Ihi d leb$i-w nekkini. Yerna meêsub m’ur tefti lev ara tura i ddqiqa agi kan, d$a ad teqqimem i l laé dayen. Qqim-ed kan tura ad m d-êku$ tamâayt ula d nek.
Ihi hatah ! Ad rnu$ ciî ad am-d-sle$. Ëku-d a Nna Zeooiga âzizen êku-d. Ad kem-iâuz Rebbi !
Ëku-ya$-d tamacahut
53
Farez mellal
Qqaren-d tella yiwet n tmeîîut, telha akk, d acu $ur-es yiwet n îî ira. Teskidib-as i wergaz- is deg-yiwen n umenqar. Mi d-iêver ad i fver ne$ ad yeçç imensi ad s-yini, âeddi-d a tameîîut ad teççev, ad s-tini nek rwi$. Ad s-yini ur ttkell ix ara ayexti , d acu i teççiv akken ad terwuv, attah lmakla zdat-i i tebba. Ad s-tini : dayen ççi$ farez mellal . Imir netta ad s- yini : âni d farez mellal i s ara-tbeddev. Äeddi-d ayexti ad neçç lwaêid. Nettat ad s-tini nek d farez mellal i y’issadren. Ihi yiwen n wass iâezzem ad ikkes ccek agi ne$ yir taâadit agi i t- iâewqen. Ikker-ed ûûbeê zik, inna-yas i tmeîîut- is : Ass agi ad tedduv ar tmegra. Σeddi eçç farez mellal-inem, ma d nek nawel-iyi- d t iremt-iw ad ççe$, imir ad nekker ad nruê. Tameîîut texdem i s yenna wergaz-is, u tedda yid-es $er lexla. Mi wwven bdan cc$$el n-sen, akken-ni snat n swayaâ timezwura labas fell- asen ur yell i i yellan. Rnan d acu i rnan tameîîut issefcel-itt l laé. Tenîeq ar wargaz-is tenna-yas : It têucu ben qumec ? Inna-yas : i t têucu. Tameîîut taâekkamt tettêucu s uqumec tufa ciî n talwit deg-ye$san-is. Meâna ciî acemma izad deg-s l laé, têus akter, d$a tenîeq ar wergaz-is, tenna-yas : It têucu ben deg-yidis ? I t têucu i das-d-yerra. Tameîîut tkessel deg-yidis am tin ara yesteâfun, tettêucu. Terna d acu i terna têus i l laé izaden deg-s, tenîeq di$ s argaz-is tenna-yas : It têuc ben yives ? Inna-yas : - Ittêucu ih.
Ëku-ya$-d tamacahut
54
Tameîîut tevleq iman-is am tin ara yeîûen d acu ifassen-is ttêucun. Terna, têus i llaé izaden akter deg-s, amek ara texdem a ssiâqa. Meâna ttem ttem tussa-tt-id ccufa, tsu$ tenna : - Anâaaaam ! D acu ! I s-yenna wergaz-is i iâussen kan sani d wamek ara teddu teqûiî . Tenna-yas, maci d keç. D llal mm-$erbal i d-isteqsan fell-as acku êebse$-as-t deg-wexxam. Tura i laq-iyi ad ruêe$ ad s-tid-fke$. Ruê ihi ruê, ad s-t-id- tefkev meqqer ad teftel , icqa-kem. I s-inna wergaz-is. Amek ihi !? i s-tenna nettat yebdan yakan tikli . Tameîîut tebda tare jl i t s axxam argaz-i s da$en. Ad s-tiniv d timqaqert i leâben. D acu kan nettat ur teér’ara. Imi mi teffe$ i te$$mart, netta ad d- i lêeq, i tbeâ-itt-id kan s tufra akken ad iéer d ac’ara texdem. Akken i d-tebbev s axxam, terfed aceqquf akken ad d-taggem iri j ar toarett nni i s- in-isawlen. Netta ifures taggnitt ikcem $er udaynin yeffer anda ara tt-id-yewâu, akken ad tt-id inzeh akken ilaq. Attan tu$al-ed s yiri j , tecâel t imest, terra îîajin ad d-iêmu, imir tenna-yas : D acu ik-ihwan a qelb-i ? D taftatast akk d wudi. Tâedda teddem-ed isufar teêwao, teârek-ed taênunt-is i terra ar îîajin tebba-d tibbin nni igerzen. Tesres-itt-id $ef yiman-is, teçça ar mi terwa. Imir tenna-yas : Ad iûeêêi Rebbi wid ixeddmen ! Iûûer t imira itteûren ! Argaz-is imir iffe$-ed di twafra-s u yenna-yas : -Ah ya lukan ur d-tenniv ara akka, éri$ d acu ara m-xedùme$. Imi i d-tenniv akka, ruê tselkev.
Ëku-ya$-d tamacahut
55
Tikkelt-a d Ïîawes i yeîîfen taâebbuvt-is i t tergigin i tevsa. -Ad m-yeâfu Rebbi ! I s-tenna Ïîawes i wumi mazal icyex uqemmuc seg wuneqneq. Llah isellem-ek ! I s-terra Zeooiga. -Imi teb$iv ad yi-tmetlev $er l lal mm-$erbal agi, yak teériv-iyi nek ur am d-skadbe$ ara. Kra i m- d-nni$ d tidett . Ne$ t$ilev d l laâfu i yugi$. Ilha wul-im lemer ufi$ ad i l i$ am Lla Merêuma. D acu kan nek lmut xaîi , xic ! Cafuâa ! Ad xtire$ ur ttmettrate$ ara am nettat. -Anta Lla Merêuma agi? I s tenna Zeooiga. Lla Merêuma d yiwet akken ifaqen i rraêa $ef yiman-is. Amek ? Tura ad m-tt-id-êku$.
Ëku-ya$-d tamacahut
56
Seg-wass mi temmut Merêuma, ur ççi$ a$rum merquma.
Qqaren-d tella akken yiwet n tmeîîut, m’a teârek taênunt n we$rum, ur tt-tett ’ara ar îîajin imir kan, ne$ ad tt-têekker, ne$ ad tt-teg deg- wemkan zeddigen ne$ ittwavemnen. Xaîi , meâna ad tt-teoo deg wezniq i iyuéav d tyuéav d yefrax nniven, ad negzen w’ad âefsen akk fell-as w’ad tt-neqben irkkell i , akk d ibeââac akken ma llan ad tt-dermen, ad tt-jerven akk, d yemcac di$-en ad tt-gezren ad tt-xebcen ad leâben merra yes-s. Ma d nettat ad truê ar toiratin-is ad tqeûûer ala ma teâya. Ad d-tennejmeâ s axxam, imir ad tsebb taênunt nni. Mi d-yusa wergaz-is i lxudma. Ad s-d-tefk ad yeçç u labas âlih. Akken-nni ar mi d ass mui i temmut. Yerna d acu yerna, iâawed zzwao. Ihi tameîîut agi-ines t is snat, tettagad mliê $ef yiman-is, teqqer-as imi argaz agi-inu izweo yakan, tewwi-yi-d ad âasse$ nezzeh iman- iw, ama deg tarda, ama deg-wusebbi, ama deg wuserbi…, di kul cci i laq ad âase$ iman-iw. D tidett akken i tt-tenna, i txeddem. Ten$a iman- is s leêker. A akken teêsen ad s-tini i wul-is drus. Yerna ul’akken ur tâedd’ara. Imi argaz-is mi-d-iwwev si lxedma, ad s tessers lqut, ad d- iddem tiêdert n we$rum, ad tt-ifelleq mbeâd ad s-yini : -Seg-wass mi temmut Lmerêuma, ur ççi$ a$rum n Merquma ! Yak d$a tameîîut taâekkamt ad teâweq. Ur teréri d acu ara texdem. M’ara texéer ar leqdic-is ama d tezdeg ama d ayen n iven dayen igerzen mavi. M’ara texéer ar lehdur n wergaz-is tettezzem iman-is xila. Meâna akken ib$u yil i lêal , azekka nni ad tâas iman-is akter n yivell i nni, tneqq iman-is s leêker, ama d asebbi, ama d tezdeg,
Ëku-ya$-d tamacahut
57
ama d aserbi, ar mi ula d Sselîan, ur yu-fara ad s-xedmen am wakken-ni. Meâna meskint, am win iceîêen i wder$al. Imi netta argaz-is mi d- ikcem, ad tqabel s wawal imelêen, ad s-d- tenniwel lmakla, w’ad s-d-tsebb, ad d-iddem taênunt nni ad tt-ifelleq, d$a ad s-yini : Seg wass mi temmut Merêuma, ur ççi$ a$rum n Merquma. - Yak di$ tameîîut meskint ad tt-tekcem tergagayt amzun akken d berru-ines i tugad i d- iêevren. Maca yiwen wass teqqim tettxemmim d acu-t akka we$rum agi n Merêuma i yifen akken i$erman i d-tesebbay nettat ur nezmir ara ad d- tsebb nnig n wayen i d-tsebb ar ass-en. Tu$al tufa-d ccufa, tenna-yas azekka ûûbeê mi iruê wergaz-iw ar lxedma ad steqsi$ t ioiratin $ef tmeîîut agi ines tamenzut, amek-itt , d wamek tella, akken ad âerve$ ad tt-âende$, wissen imir ahat ma sebbe$-as-d i wergaz inu ayen ad t- iâeoben, ad ikfu fell-i yir awal. Akkenni i t t- tenna. Azekka nni ûûbeê iruê wergaz-is, testeqsa- tent-id akk $ef tmeîîut agi tamenzut id-ittcekkir yal t iremt. Imir êkant-as-d amek i txeddem tekna agi-ines ur d-telêiq saxxam, meâna tettekes-as amkan-is ula ma temmut. Tin u$ur tebbev, ad s- t ini amek i iga usebbi n tmeîîut tamenzut n wergaz-iw âni ? Tin-a ad s-d-teêku amek i txeddem beddatt . I lewwel nniqal tewhem kan.ar taggara nni tu$al tumen. Mi d tu$al s axxam, teârek taênunt i teooa deg-wezniq i wid icedhan acêal taggnitt am tin. Ur âeîlen ara wven-tt-id, mi tt- sexnunsen akk, kemlen-as aârak akken nniven. Ma d nettat teffe$ ar toiratin-is tqeûûer ar mi teâya, tezzi-d ar teênutt iâawden ula d lewûayef, tsebb-itt . Mi d-yusa wergaz-is di lxedma, am tâaddit-is
Ëku-ya$-d tamacahut
58
tsellem-fella-as, tennawel-as-d lmakla, tefka-yas taênunt nni n we$rum akken ad issisen, irfed-ed wergaz taênunt mi tt-ifelleq izmumeg-ed imir inna-yas : - Seg-wass mi temmut Merêuma, ur ççi$ a$rum n Merquma, armi d ass-a. Imir tameîîut-is i t-id-iâusen mliê d acu ara d- yini, tenîeq $ur-es s wurfan, tenna-yas : - Eyyah ! Wannag akka i têemlev a akeyxi ! Nek kki$-tt i ccedda l-leêker, akken xedme$ ini$-as drus, yerna ur âedde$ ara, yerna ddima ttxeîîi$ kan d iman-iw. Tsetêeyrev-iyi . Wehme$ d acu-t- we$rum agi n Merquma, i k-d-tsebbay Merêuma, zi$ d a$rum neqben iyuéav i k-ixuûen ! Ihi imi akka a$bel deg-i . Tikkelt-a ula d Malêa i d-ifkan tameééu$t, tevûa- d akken ilaq, am-wakken d-tevûa ula d Kukuc, $as ur tefhim-ara af wacu, imeâna imi d-tevûa weltma-s inîev-itt-id ujeooiv nni n tevûa. -Atan ihi zi$ têekkumt timucuha deg-wuzal. Is- tenna Malêa i sett-is. -Ala t igi maççi d t imucuha. Tigi d t imâayin. Is- d-terra sett-is iêeûlen ciîuê di temsalt-a. -D timâayin !D acu i d t imâayin ? -Timâayin meêûub d tiêkayin timecîaê. -Ihi êku-yid timâayin. âeobent-iyi . -Ala. Ulamek. Ne$ nni$-am d iri-itent deg- wuzal. -Ihi imi d ir-itent. Acu$er i tent-id-têekkumt kan akk d Nnana Ïîawes ? -Ticki i win meqqren maâlic. Dir-itent kan i imecîaê. Ïîawes ifehmen di taggara lmeâna n wawal tenna-yas i Malêa i t t-id-isteqsan s tmu$li s : - D tidett a Malêa. - Ihi tura efk-iyi-d ta$erbalt nni a Nna Zeooi. - Yirbeê.
Ëku-ya$-d tamacahut
59
- Yirbeê tafev-t. Ixef wis krav
Berra yiwen ur d-iggri kecmen medden s ixamen n-sen. Anwa ara yeqqimen ar usemmiv agi i t t-iêekmen weêd-es di yal amviq. Avu itthubbu irennu, it truê akkin d wakka, am weqjun yeûven. Ur iooi azniq wala tajmaât, kul cci idla-yas. Am win ittnadin ka n welbâav meâna ur t-yufi ara. Ulac win i l lan. Anwa ara yil in di lweqt am wagi berra i wegris igeÄÄem am lmus. Bexlaf iqjan ittaran awal i wuccanen d yiman-nsen. Ne$ tikwal ula i wavu agi i t tâeddin s zhir. Ne$ bururu m’ara ishuru « uuuu ! » Wissen ib$a ad issexleâ l$aci n taddart, ne$ yeb$a ad d-yernu aêric-i s $er warrac agi icennun asefru bururu… Ass-a ad s-tiniv iqres-ed igenni. I tenna Tunsiya yemma-s n Kukuc i d-iqqimen af irebbi-s, lawan deg tetten imensi. - Wellah ar t idett . I s-d-yerra wergaz-i s irefden ta$enjawt n seksu ar yimi-s s ufus-is imbubsen, ikersen, iççuren d ifeddixen d i jerriven si leqdic ur nkeffu. - Lêemdu Llah ! I yenna s leâqel mi ifuk uççi-is. D$a irfed abuqal n waman i $ef yenna : - Bismillah ! I yenna Muêend mi yeswa abuqal i l lem. Nnan as-d akk : Üaêa inek ! - Ad kken-iûeêêi Rebbi ! I sen-yerra, u yesfev aman i s-d-iqqimen $ef yiran n icenfiren-is akk d ccla$em-is. Ma d amcic ixmet kan. Yerked am wem$ar nni amusnaw yeâyan, meâna tidak-is ur tentyett ’ara, t icki i d-êvrent. Ma di teswiâin icban tigi d wagi i d amkan-is. Am wakken i t-iqqar lemtel : « êanun zanun, am wemcic nnig lkanun. » D$a netta akka, deg-wemkan-is i d-issas ger
Ëku-ya$-d tamacahut
60
iâeggalen n wexxam qbala rrif n tmes, innekmac d yiman-is, idewwer taseîîa-s islufu-yen i loiha teyeffust n tâebbuî-is, iqmec allen-is, yiwet n tmeéu$t ifka-tt ad tâas mliê m’ad d-iâeddi ka u$erda ad t-yeçç, tayev ifka-tt i wat wexxam merra, ne$ ahat isel mavi d acu i d i ttwaêkun. Kukuc i wumi teqerreâ yemma-s ad truê ar baba- s ne$ ma ulac ad t-tâewweq, tura ittunefk-as ttesriê ad s-tehder annect i s-yehwa. - Ahaaa ! Ihii i ! Uuuu ! tettavsa tettkeâkiâ am tewkilt mi tt-iskikiv tura atan itteb-itt deg- weârur n tfettust-is, d acu s leâqel kan, u yeqqer-as :
ççiw ççiw yaziv Amellay ujeêniv Iruê $er tala ad d-yaggem Yerreé-as usaggem Iqquqer-it-id usemmiv…
Nettat yufan iman-is s waîas deg-yisefra agi, terna tevleb-as ad s-d-yawi ne$ ad s-d-icnu wayev. Yewwi-yas-d asefru nniven, yeqqer-as :
Ya êeooenoel ya meooenoel Tissekkrin êrurdent crurdent Ar mi wwvent Ar tala n Waâmara A âemmi Benyaziv Efk-iyi taâellumt Ad ssife$ tame$ra Tame$ra n cerreqreq u Bureqreq A bab n wa kkes wa.
Ula d Malha terna-d ar yidis n baba-s ad s-tsel i wsefru i d-ittawi umedyaz n wass-a. Qasi da$en
Ëku-ya$-d tamacahut
61
i l lan nniqal iqqim kan isseêmuy netta d watma-s, ikker-ed af yiman-is akken ad s-isel i wsefru amelêan. D acu ul n-sen, ur ten-ooa’ara, ad walin kan, ne$, ad slen kan. Meâna cennun-d lwaêid yid-es, am terbaât n tali l t , imi asefru agi ssnent ula nutni, semdent ar tcixett zeooiga. Maca ar $ur-es maci d cennu kan i tcennu d acu tturarent am umezgun. Imi nutni ad sersen ifessan n-sen $er lqaâa ne$ $ef tgertil t , ma d nettat ad s-ten-tcennu. Ula d netta Muêend issen-asen. Ticki i s-yehwa. Ur s-teqqarev ara d win akken ittfeggilen lemluk-is am yilef, ikersen tawenza-s ad s-tiniv innu$ akk d medden. Zi$ t ikwal t icki is-yhwa izmer ad yu$al d aqeûûari . Di teswiâin icban tigi i t tu$al am-wegrud. Ittu$al-it-id wul n wass m’akken iqqer i u$eddu qaqa. D acu kan ass-a issen ayen i lhan d wayen icemten. Issen ansi qqlent t l isa i leêwayeo. £ef way-a ittafen iman n-sen warraw agi-ines is-d- izzin i merra, meâna netta d Kukuc kan u$ur yerra lêetraf-i s. Tikwal ad tt-irfed ad tt- isemâubbej, w’ad tt-iskikiv ad tett i jiq am ukurdiyu ger ifassen-is. Tikwal ad iêbes, ad tt- yeoo ad s-d-tsel m’ara s-icnu asefru i d-immekta $er wakken i t-yessen meâlum. Meâna akken ib$u yil i lêal,ama izad ama ixuû, nettat tettwali-t ddima ifaz. Am-wakken yeâoeb wiyav i s-d-izzin s wecmumeê d yebru$en n tevûa, i sen-d-ittef$en sya $er da, s umudu iffasen ar tama n babat-sen d wetmat-sen amzun akken il la d acu ara d-îîfen, ne$ am yimi b$an ad seêmun ar ujajiê n tmes. Sêil ifen rennun. Ttqerriben ttwexxiren, mebla ma i jbed-iten ne$ iqereb-iten walbâav. Tura di$ attan teffer taâebbuvî-is d temgrevt-is mi tkakev mezzaf i te$ruvin-is i tdewwer $ef ivarren n baba-s i yettkemmilen deg-s askikev, u yeqqer- as, - Aaah ! Aaah ! …Yesres ivudan-is $ef yizireg
Ëku-ya$-d tamacahut
62
n tejgutt n teârurt-is, i d-ifkan cbiha $er tqeffi l in n upyanu, i deg id-ttef$en yebruryen ireqqaqen mavi n tevûa, i i ih ! i i ih ! atan tura di$ iooa-tt ad testeâfu s usefru n iven : ara s-d-icnu.
Wwet wwet a lehwa Tisekkrin deg îîerêa
La sawalent aêiêa I leânaya n sidi Yeêya² Ruêet tura ad teîîsewt a tarwa ruêewt. I sen-inna Muênd i warraw-is ur-d-ifn’ara yives. Ma d netta inneâtaben mliê di lxedma-s, s î îul n wass, iruê ad isres i$san-i s ad steâfun, akken ad yudum âeggunni iseglanfen deg-es. Yerna netta isâa-tt d taâadit geddac n iseggasen aya. S y-a $er-da ad s-yini i welbâav : - Eîîes zik, ekker zik, ma teb$iv ad tnefâev iman-ik. Maççi am wass mi meééi. Tura, d tall i t ines nniven i d-ittmeslayen. Meâna, $as akka yeâya , $as akka innudem am wegrud ameqqran, iâedda qbel idla-yas i tebburt n wesqif, ma te$leq, akken ad ikkes ccek ad itêeqqeq, ma ulac ur s-d-ittrus ara yives. « D tabburt i s-innan : -Err-iyi ad erre$ Lada. » Akka i s-inna deg-wul-is. Imir inna-yasen msadelxir ! Iâedda mbeâd ad isres t i$eswatin-is, ad rtiêent i uzekka nni ûûbeê i lxudma i t - i t traoun. Ma d baba-s Rabaê, iqqim issusem Kan. Tikwal ur ittembiwil ara mavi. Ad s-tiniv d bnadem n wes$ar. Ula d nnadam ur s-d-ittrus ara ala ma iruê yiv, yerna azekka nni ad ikker zik. Yeâni ula d Zeooiga qrib akken. £as teâteb maca, ives ur s-d-iris ara, mazal tezmer ad ternu. Abeâda tura imi s dezzin iggerdan, i t têell i len deg-s akken ad sen-d-tesmuceh. Imi babat-sen iééeâ- iten-id am yizan, ar $ur-es qbala i d-rzan. Tunsiya i d-ifuken tarda n igerwajen akk d uheggi n wusu, terna tefka lâic i lmal, tezzi-d
Ëku-ya$-d tamacahut
63
$er lkanun irremlen s iggerdan, akken ad tseêmu ciî i fassen-is w’ad teâfu cwiya sy-a ar d tu$al ar tulma n tavuî : Meâna d acu n leâfu d acu n useêmu ger iggerdan agi issekren éwic af uqerru n sett-nsen akken ad sen-d-siwel Tamacahut ne$ snat. Lakin nettat ur nestuf’ara i teswiât-a, yerna teb$a ad testeâfu, tenna-yasen : -Ruêet ar jedd-n-wen, ad wen-d-iêku Tamacahut. Mebla leâvil qerben ar jedd-n-sen, velben-as ad sen-d-ismuceh. Netta i tt len daxel n ubernus-is i î îfen amviq i te$mart rrif n lkanun, isseêsab i kra n tmesal inna-yasen-d : - Ur ssine$ ara timucuha a tarwa. - Yessen. I sen-tenna sett n-sen i yeb$an ad s- ten-tmekken. Tessnev. Ëku-ya$-d ! Ëku-ya$-d ! Nniqal ssne$, tura ttu$-tent akk. £as netta isneâmil ixva i way’agi, yeb$a ad irwel i usuter n-sen, maca ur yezmir ara. Imi nutni t icki i ten-id-irsel af lêaoa, ur izmir êed ad sen- ismeâreq. Nutni i l lan d iggerdan, t ikwal m’ara d- cerven ta$awsa, cban ar ugell id ne$ awa$zen m’ara d-icrev deg-walbâav kra. Tebâen-t ar mi i yeqbel ad send-iêku Tamacahut. Dacu kan ula d netta icrev fell-asen ad s-d-sefrun tamsefrutt qbel. Nnan-as akk af t ikkelt : Ih ! Neqbel. Inna-yasen: -Amacahu !
Nnan-as akk : - ahu ! Lêeyyet yurew-ed lmegget, lmegget yurew-ed lêeyyet. D acu-tt ? D acu-tt ? Cxecxen akk, imi i sen-d-tban, mezzaf tuâer. £as ula ma Qasi i l la d acu i yeb$a ad s-d yini wawal agi d acu kan yug’ad d-immekti . Bexlaf Malêa i yeéran tiririt n tuttra, acku tecfa fell-as mi sen- tt-id-temla yumayen-a sett n-sen. Tefreê dayen kan d$a nettat . Tenîeq-ed s zzux ar jeddi-s i wumi tenna :
Ëku-ya$-d tamacahut
64
Ufi$-tt-id. Aha kan. I s-inna. Dda Rabaê s wezmumzg. D tayaéivt d tmellalt . Tenemmirt-im ! Tufiv-tt-id. Ihi tura slet-iyi-d ad wen-d-êku$ Tamacahut.
Ëku-ya$-d tamacahut
65
Lhiba n tsekkrin
Amacahu ! Ahu ! I s-d-rran irkkel. Amacahu ! Tamacahut-iw ad telhu, ad tevbeâ am usaru.
Yiwen n wass deg-wussan n Rebbi, Ass mi tenîeq ddunit, yiwen n wuccen yufa agglim n tfunast, d$a iga yes-s t irkasin d timelêanin. Yelsa-tent. Di mkul amkan anda iâedda, medden merra dehcen deg-sent. At’aya iâedda-d yizem zdat-es , akken kan t- iwala, netta maççi kan ur ten-ixulef ara. Maca sdehcent-ett akter n-sen tsebbavin timelêanin n wuccen iberqen daxel n wallen-is. D$a din din inîeq s useqviv $er-s inna-yas : Tzemrev ad yi-d-tjibev tirkasin am tigi ? Meâlum zemre$. D nek i tent-ittxivin mavi. I s- irra wuccen. Maca agglim issexedme$ i terkasin- a ifuk-iyi . Win i yi-d-iggran iqqur aîas . Üafi ur zmire$ ara ad xedme$ yes-s. D acu ma yehwa- yak awi-yi-d tafunast iqebban, ad tt-nenne$, ad tt-azu$, imir s weglim-is ad k-d-xive$ tirkasin timelêanin. Yerna êûu di$-en, dakken skud tafunast tqebba mliê, skud agglim-is i t t imliê, u t irkasin ad îîfent. Izem ur yell i d aâezzam, ur ye$fil , ur yeâgiz, iruê ttem ttem, ur iâeîîel ara yu$al-ed s tfunast iqebban nezzeh, i iâeoben xila uccen i s-innan : - Ah ! Tagi d lêaoa igerzen, deg-s aksum ilhan, agglim ilhanù . Ijel leb yizem $ef tfunast in$a-tt , u yegzem-ed deg-wegglim-is azal ara d-ikfun i tyuga n terkasin, imir inna-yas wuccen :
Ëku-ya$-d tamacahut
66
- Tura iqqim-iyi-d kan, ad yi-d-tawiv tisegnit akk d lxiv. Izem ir$an d leqher $ef terkasin, iruê izreb, ur iâeîîel ara yu$al-ed s t isegnit d lxiv i imud i wuccen axeggav n terkasin timelêanin. I s- innan : - Ihi tura vleq iman-ik akken ilaq. Abeâda ivarren-ik. Akken ad k-d-îîfe$ lqis n-sen. Izem ixdem ayen akk s-inna wuccen, iqebren $ur-es s t isegnit . Icuk-it ar tqej jirt akken ad iêer, amek ara iêus yizem akk d wacu ara yexdem. Ur k-iqriê ara. Nni$ ? Yerna icqa-k ad tûebrev ciîuê, i wakken ad îîfent fella-ak terkasin-a. D$a imir uccen ibda axivi s ufella n iqejjiren n yizem itt inéin si ûûiê n tisegnitt d lxiv ikeççmen itteffe$ deg-weglim-is. Ur ttaggad ara. £as ma tura iqreê-ik ur tettâeîîi lev ara ad tertiêev w ad tcebêev. Ur iâeîîel ara wuccen ifuk axivi. Inna-yas imir i yizem: - Tura, dayen. Isellek cc$$el. Ruê vleq dihin i yiî i j , abeâda ivarren-ik i laq ad ten-ilêeq nezzeh, i wakken irkasen-ik ad kkiwen bifih, u ûûiê ad ak-ikkes. Izem ixdem akken i s-inna wuccen. D ûûeê aglim n yerkasen-is ikkaw. Maca ûûiê ur ikkis ara. Yerna, mi yeârev ad ikker, ad i$li . Yu$al ifeq d akken d temxazabit i s-iga wuccen. Izâef ifqeâ dayen kan. £as akken tuâer-as tnekra, meâna deg-wurfan, iga tab$est, irfed cciî imen-is, i jel leb $ef wuccen, ur t-id-iîî if ara. Imi a$ersiw uêric iâus iman-is. U yettkeccix fell-as, yeqqer- as : - Ih ! Ur iyi tettqadarev ara dayen ! Akken ifuk ttmesxir d ukeccex deg-yizem, ivelqen am uceîîiv
Ëku-ya$-d tamacahut
67
di lqaâa s ûûiê d nnazeâ, iâedda iddem aksum iruê iooa-t. Izem iggra-d izâef d axeûûer , iûûeê d leqher. Ivreê ivarren-is $er yiî i j ivmeâ da$en ddwa deg- es, meâna imir i tzad akter lmeêna. Simmal nejven yerkasen-is ar mi ur izmir ara mùavi ad iûber. Kra n lweqt mbeâd, hatent snat n tsekkrin âeddant-ed s yen-a qerbent ar yizem, nnant-as : - D acu ik-yu$en a yizem ? - Qerbemt-ed ciî . I sent-yenna. Qerbent tsekkrin $ur-es, êekrent nezzeh tawa$it iûûaren yid-es, nnant-as : - D acu i k-ixedmen akka ? Iêka-yasent-id taqûiî i s-ixedmen wuccen, d wamek id-iggra deg yir l iêala. Imir ivleb-asent i tsekkrin agi irgagin si lmu$ivat lemâawna. Meâna nutenti , $as i$av-itent, ugadent ad tent- yeçç. Cervent fell-as ad sent-iggal, ur sent- ixddem kra n verr. Izem iâuhed tisekkrin, ur sent-ixeddem ula d acemma. Nitenti imir, ruêent u$alent-ed, wwint- ed aman eg-wuqemmuc nsent i sendayent $ef ivarren n umejruê. Akken-ni acêal n tikkal ar mi revben yerkasen-is, snesrent-ed s l emêadra lexyuv d weglim iêeûlen deg-s, imir a$ersiw amaruz tu$al-it-id t lel l i ivarren-is. Weûûan-t-ett tselakin-ines, ad ibaâed $ef yiî i j ad iruê ad iqqim i t i li . Ixdem ay’agi ar mi iêla, inna-yasent : - Ruêemt, fki$-akkent lhiba-w di ûûut n kkent. D$a ay’agi seg-wass-en iqqim-ed akken-nni. Kul m’ara tafeg tsekkurt, win ara s-islen, ad i$il d izem i ireâden.
Tamacahut-iw lwad lwad Ëki$-tt-id i terwa l-lowad
Ëku-ya$-d tamacahut
68
Uccanen ad ten-ixdeâ Rebbi Ma d nekkni ad $-yeâfu Rebbi.
- Üaêit a jeddi ! rnu-ya$-d tayev. I s-inna Qasi. - Ih. Rnu-ya$d-d tayev. I s-nnan da$en wiyav. - Ad wen-d-êku$ taqûivî n tsekkurt d tayaéivt ? - Ëku-ya$-tt-id.
Ëku-ya$-d tamacahut
69
Tayazivt akk d tsekkurt
Amacahu ! Ahu ! i s-nnan Tamacahut-iw ad telhu. Ad tevbeâ am-usaru.
Di zzman aqdim aqdim, ass mi ddunit akk tneîîeq, tel la yiwet n tyazivt i d-tekcem tekti tajviî , seg-yimi teâya si temâict i deg tella, temcict di tâecciwt i d-iêud ééerb s lqerb. Ihi teb$a ad truê ad tidir tudert tedder tsekkurt i seg tusem, i s-d-ifkan aqriê useqviv. Imi maci d amenni kan i d-tenna ay’agi, tâezzem, truê, tnuda-d $ef Llala-s di teégi, ur tâeîîel ara tufa-tt-id, tenna-yas: - B$i$ a tasekkurt âzizen, ad i l i$ yid-em xerûum kra n wussan , akken ad issine$ amek te ttidirev, w’ad u$ale$ ad tt idire$ ula d nekkini am kem. Aqli-i-melle$ di temâict-iw iqnen ddima ar leânaya n wemdan, i yi-serwan ddiq welxiq, iêermen fell-i ula d ciî n t lel l i . - Maççi d tugin ara m-aggi$ ad ti l iv yid-i a tayazivt âzizen. Meâna ur wala$ ad tizmirev i temâict i t t idire$. Am-wakken di$ ad iyi-yaâer akken ad m-d-fke$ ayen akka d-tvelbev kem id- ikkren, i d-igman, i d-itturebban s ttrebga n îî ir n wexxam, s tudert n uneêjub. Meâna tayazivt yumen tezmer, ur teêbis asuter deg îî ir n lexla, akken ad s-d-tmud tikli tamaynutt i ter$eb acêal. Ula d nettat tasekkurt, tu$al teqbel, msefhament ad d-ti l i tdukli ger- asent. Akken kan d-zzint snat n ledwar fella-asent, tayazivt telmed geddac n t$awsiwin $er terfiqt-is i tettâanad simmal. Abeâda tikli , m’ara tetteddu, tettecrurud, ur s-teqqarev ara akk d tin akken i teddun s uskider. Maca ass mi i d-ibda usemmiv
Ëku-ya$-d tamacahut
70
deg-wass akk labas fell-as t leêêu, têebbek, si lêamu n leqdic d umbiwel ur têus ara i teswiât akken d-ye$li yiv, ar lawan n yives, tasekkurt te$za amruo tebrek daxel-is, teîîes di laman. Ma d tayazivt ur nessin ara akk ay’agi, mi teârev ad tâaned, tufa ur tezmir ara, ihi tensa i usemmiv, i wegris d luluf n tikkal. Tesâedda iv $$ezzifen am lqern si leâtab d nndama. Ar mi tendem mavi ula $ef wass mi teooa tazde$t-is tamenzutt. Azekka nni ûûbeê zik, tenna-yas i terfiqt-is bqaâlaxir. Tu$al ar terdast nni anda akken tett idir zik-is. Meâna mi tewwev $er wid nni akk i n-t-teooa, tevêa-d tettu tikli nni n-sen. Nettat iwulfen s îîul n lechur tikli n tsekkurt, t ikli nni- ines n tyazivt teâerq-as, i wis mertayen tuâer-as tudert d wid ukud tetti li . U nnig n waya terwa lqub, d ukeccex fe ll-as. La s-qqaren akk : - « Teb$a ad teêfev tikli n tsekkurt, teâreq-as t in n tyazivt. » - Rnu-ya$-d tayev a jeddi. I s-tenna Malêa. - Ala ! Ass-a iâum wayen i wen-d êki$. Ruêet ar sett-n-wen ad wen-d tawi albâav n tmelêanin. I sen-inna wem$ar s tevûa, ixerzen Zeooiga s tmu$li nni i deg-d-te$ra : Eîîef i kem-itta$en, atan rri$-d ttar-iw deg-em. Arrac am-win i sen-d-ibran s lastik. D awal i iâeîlen fell-asen i zzin i sett n-sen, s usuter n tmacahutt ur nell i d asuter, imi, ad sen- d-teêku bessif fel l-as. - Ihi am-wakken tu$em tanumi, dayen teéram, ad d-tessefrum qbel temsefrut. - Ih ! I s-nnan akk af t ikkelt . - Ihi afet-ed, lukan maççi d qab qab akk d îîab îîab, ad êewse$ tuddar d tâerqab. D acu-tt ? D acu-tt ?
Ëku-ya$-d tamacahut
71
I t ikkelt nniven ters-ed tsusmi, ar mi lukan ad d- iâeddi yizi , ad teslev ula i weêbak n wafriwen-is. Acêal d$a netta i yelha umeyyez di tsusmi agi ! Maca lêir ur ten-iooi ara ad rekden. I meyzen ur meyzen ara. I d-nnan ur d-nnan ara. I d-ufan, ur d-ufan ara. Ar mi âyan squnéen merra. âebban i tâebba ddunit, d wamek imir tûaê iten-id tmacahut ad s- slen.
Ëku-ya$-d tamacahut
72
Taooalt akk d Tteryel
Tenna-yasen tem$art : Amacahu ! Nnan-as akk : Ahu ! Tamacahut ad telhu. Ad ti$$zif am usaru.
Tella yiwet n taooalt i d-iooa wergaz-is s ssebâa n tullas. Ihi meskint terwa-tent, terwa agejdur d weqriê di yir taswiât i s d-innulfan. Teçça agglim-is si leqdic n wexxam d win n lexlawi. Si leqdic n wass d win n yiv. Si lxudma n yiman-is ar win n medden. Lêaûun tecteq rraêa ad tt-taf. Meâna awi-d ad ti l i lxudma i s ara d tessi s t i leqmatin i s-ara d-tesker yess-is t imeéyanin di leâmer. Am tâaddit-is t is snat i twulef s nnig n useggas, si leâéir ar d iruê yiv, u yal t ikkelt d acu u$ur ccuden ifassen-is s leqdic, ass-en d aéeîîa i tger i wumi tettkemmil. Tameîîut meskint wehd-es, yessi-is akk îîsent, bexlaf lmeûbeê akk d lkanun iceâlen, i yellan d imwansen-is. Amer tufi ad teîîes ula d nettat . Meâna ur tt-id-iûûeê ara way’agi. Cciî acemma, attaya Tteryel tâedda-d s y-en, mi twala ar wexxam n taooalt î îeyya d$a tevmeâ, tenn-yas : A$ah ! Meqqer akka ad yil i way-en ara ççe$. Tqerreb $er tebburt, tufa-tt ur te$liq ara, tettu-tt tmeîîut meskint. Tesîebîeb Tteryel s yisem n tnebgiwt Rebbi i wakken ad tsi$ laman i bab n wexxam. Tameîîut tekker-ed ar $ur-es, tenna-yas : - Mreêba yisem a yemma tam$art. - Ad kem-iâuz Rebbi. Aql-i usi$-d s lbeâd, ur éri$ sani ara rre$, i wudem n Rebbi sens-iyi . - Kcem a yemma tam$art, kcem. Ahat tel luéev ur teççiv ara. Ad m-d-nniwle$ ad teççev.
Ëku-ya$-d tamacahut
73
- Lêemdu li lah ççi$. Nek d abrid kan i yugade$, ur zmire$ ara ad t-kemle$ i î î lam agi, amer lewêuc ad iyi ççen. - £ur-em lêeq. Qqim axir-am da $ur-i . Tteryel maççi kan testamen taooalt d akken d tinebgit r-Rebbi i tella, maca tella-yas-d lemwansa, yerna tefka-yas-d afus n talelt deg- wuéeîîa. D acu kan tammumact agi id-ifka webrid, yuâer-as ad tesserked lêir-is, ne$ ad teffer t iêilett-is imi lweêc nni i l lan deg-es, ala s- d-issutur simmal t iggerdatin nni iî îûen i te$$mart akken ad tent-yeçç. Mi tent-tessakked s wallen-is iceâlen, iberqen, ad temceê icenfiren- is, s uveqqer n i jeddayen n useqviv, i si tessebzeg acêal t-tikkelt aéeîîa. Llal n wexxam ifaqen taggara nni d acu i tel la di t i lawt-is tnebgiwt agi Rebbi, temmut ar daxel-is si lxuf. Maca ur d-tesbeggen ara, tnuda-d di lmux-is d acu i s ara tsellek iman-is d yess-i s deg-s Tenîeq $ur-es, tenna-yas : - Uuh ! Eççant-iyi telkin. Siwa times kan ara yi- menâen deg-sent. D$a teddem-ed asafu, teww-it ar weârur-is, tkemmez-it yes-s, meâna s loiha ur ner$’ara. - Ula d nek. I s tenna Tteryel. £ur-em kan mud- iyi-d asafu. Tameîîut ur te$fi l ara, teddem-ed asafu ir$an aîas tefka-yas-t. Tteryel tewwi-t ar nnig uqerru-s, akken ad tekkmez aârur-is, ur tuêtam, tessenteê times deg-es, ikker ujajiê imir kan annect n leâoeb, tekker truê d tarejl i t d wahruêu, tettnadi $ef waman ar mi i d-tufa amdun, tdeqqer iman-is ar daxel, texsi imir tmes, ma d nettat te$req temmut.
Ëku-ya$-d tamacahut
74
Tamacahut-iw lwad lwad Ëki$-tt-id i tarwa n leowad
Uccannen ad ten-ixdeâ Rebbi Ma d nekkni ad $-yeâfu Rebbi
Ëku-ya$-d tamacahut
75
Inzan
Am$ar icihwa-d lexrif, tazert werεad d-tefruri Tettarguv lexrif di lyali Xdem jaja ad teççev bbabba Ur d-ittak ugudu lexrif Err-ed aqirquc deg-yimi n ta$avt Illa am-wumenzu n lexrif Faqen warrac d ini$man Am tneqqlett n webrid, win iâeddan ixerref. I iga weêbub ar imeçç, îîef-itt-id a aqudmir Mi m-nni$ ad nessemnenni, tenniv-iyi : Mazal itran deg- yigenni. Ma d tura d tarecract ula ad nini. Tazzert tekfa, lettbuq εelqen Win icedhan ini$man ad ten-id-ittader Inna-yas wuccen : « Aw’ufan lexrif xerfayen, anebdu yuma- yen, ccetwa εamayen » Axxam mebla tem$art, am wurti meb$ir tadekkart. Bu yiles, medden akk ines. Ulac i yelhan nnig yiles. Ulac i s diri nnig yiles. Iles aéidan, iteîîev tasedda. Iles aéidan, itteg abrid di lebêar A yiles illan d leêlu, d acu i k-yerran d lqares Loerê iqqaz iêllu, yir awal iqqaz irennu. Awal ma wezzil yefra, ma $$ezzif ad d-yarrew kra. Awal qbel ad tiniv, tmelkev-t, mi t-tenniv imlek-ik. Tin iqesden acebbav teçça-t, tin iqesden ifeggagen tewwi- ten. Yir lâebd am yir $erbal. M’ur t-tseqerbebev ara ur ifettel ara. Seg-wass mi temmut Merêuma, ur ççi$ a$rum merquma. Iqemmec-as tirkasin. Tenna-yas tyaéivt, w’in ijerben tasa ad yens anida nensa. Tenna-yas tin yesâan sebâa n tullas : ma zewoe$ ad d- qqle$, ma mmute$ ad d-qqle$. Amayaf, amayaf. W’ixedmen kra ad t-yaf.
Ëku-ya$-d tamacahut
76
Anzi wis 3 kkse$-t-id seg wedlis Sagesse populaire Tiqqnaé
1)-Taqerrumt m sebâa tafliwin 2)-Taqejmurt nnig n lkanun 3)-Tafezimt-iw l-lmerjan, $ef ur tezzin yizan 4)-Tesεa afriwen ur tettafeg, tesεa ayefki ur tetteééeg 5)-Tacelfuxt deg-yimi n tqeccutt 6)-yella d netta, yu$al d nettat,yu$al d netta 7)-Aâerqub-iw n wes$ar, zzerriâa-s d amesmar 8)-Iruê i$il i$il, yu$al i$il i$il. 9)-Ileâeb ccîara, ittdeqqir rbeê, ijemmeâ lexûara. 10)-Walant-ett snat, ddmen-tt âecra, içça-tt yiwen. 11)-Ibed i tizi, issawal a zizi 12)-Wvent ar ye$zer sevêant 13)-Yemma jidda mm ijerbuben ivarren-is ur $umen. 14)- Am yisem-is am ûûifa-s 15)- Sin bedden, sin cdedden, yiwen ger-asen ittedden
Tiqqnaé uîîun wis 2, 5, 10 kkse$-tent-id deg udlis TIMSEÄRAQ n Drifa KHALIFA Taqnuét tis 11 kkse$-tt-id deg udlis INZAN n ATTAB Said akk d AMRANE Salem
Ëku-ya$-d tamacahut
77
Tireémi (Tifin n tiqunaé)
1)-Aqerru n wemdan 2)-Tam$art
3)-Irij(timest) 4)-Taneqqlett 5)-Tabexsist 6)-Aqirquc,tabexsixt, ini$em 7)-Ayaéiv 8)-Aqerdac 9)-A$erbal 10)-Taggella 11)-Uccen 12)-Tisebbavin 13)-Tayazivt 14)- Temellalt 15)-Azeîîa
Tiérigin n Usqamu Unnig n Timmuz$a Editions du Haut Commissariat à l'Amazighité
‐o‐O‐o‐
Collection “Idlisen-nne$” 01‐ Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n
timmunent, 2003 (Tasuqelt Σebdennur ËAO SAΣID d Yusef MERRAËI )
02‐ Slimane ZAMOUCHE, Uvan n tegrest, 2003. 03‐ Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003. 04‐ Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003. 05‐ Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004. 06‐ Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004. 07‐ S. HACID et K. FARHOUH, Laûel ittabae laûel akk d : Tafunast
igujilen, 2004. 08‐ Y. AHMED ZAYED et R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la
terre et lexique animal, 2004. 09‐ Lhadi BELLA, Lunoa, 2004. 10‐ Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004 (Tasuqelt Ëabib
Allah MANÜURI, Ageldun amecîuê) 11‐ Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004. 12‐ Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004. 13‐ Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmazi$t tatrart, édition revue
et augmentée, 2004. 14‐ Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004. 15‐ Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i $‐d‐nnan gar yetran, 2004. 16‐ Moussa OULD TALEB, Mmi‐s n igellil, 2004 (Tazwart : Yusef
MERRAËI) 17‐ Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prénoms amazighs, 2004. 18‐ Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Bas$ar, 2004. 19‐ Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004. 20‐ Abdelhafidh KERROUCHE, Te$zi n yiles, 2004. 21‐ Ahmed HAMADOUCHE, Ti$ri n umsedrar, 2004. 22‐ Slimane BELHARET, Awal $ef wawal, 2005. 23‐ Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg‐m, 2005. 24‐ Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiîij ‐ aêric I, 2005. 25‐ Collectif, Tibêirt n yimedyazen, 2005. 26‐ Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nniven, 2005. 27‐ Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaval, 2005. 28‐ Yahia AIT YAHIATÈNE, Favma n Summer, 2006. 29‐ Abdellah HAMANE,Merwas di lberj n yiîij ‐ aêric II, 2006. 30‐ Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006. 31‐ Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006.
32‐ Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006. 33‐ Ali MAKOUR, Ëmed n ugellid, 2006. 34‐ Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeooigin, 2006. 35‐ Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006. 36‐ O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecîuê n ugama, 2006. 37‐ Ali EL‐HADJEN, Tudert d usirem, 2006. 38‐ Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007. 39‐ Djamal BENAOUF, Di tmurt uâekki, 2007. 40‐ Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2007. 41‐ Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2007. 42‐ Ramdane ABDENBI, Anagi, 2007. 43‐ Ramdane LASHEB, Ccna n tulawin $ef îîrad 54/62, 2007. 44‐ Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2007. 45‐ Said IAMRACHE, Timenna n Saâid Iâemrac, 2007. 46‐ Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007. 47‐ Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007. 48‐ Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007. 49‐ Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007. 50‐ Naima HADJOU, Amennu$ n tudert‐iw, 2007. 51‐ Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007. 52‐ Omar KHAYAM, Rubaâiyyat, 2007 (Tasuqelt Σebvella ËAMAN) 53‐ Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007 (Tasuqelt Ëabib Allah
MANÜURI ) 54‐ Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007.
Actes de colloques ‐ Actes des journées d'étude sur « La connaissance de l'histoire de
l'Algérie », mars 1998. ‐ Actes des journées d'étude sur « L'enseignement de Tamazight »,
mai 1998. ‐ Actes des journées d'étude sur « Tamazight dans le système de la
communication », juin 1998. ‐ Actes des journées d'étude sur « Approche et étude sur
l'amazighité», 2001. ‐ Actes du colloque sur « Le mouvement national et la revendication
amazighe », 2002. ‐ Actes du colloque international sur « Tamazight face aux défis de la
modernité », 2002. ‐ Actes des séminaires sur la formation des enseignants de
Tamazight et l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003.
‐ Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars 2004.
‐ Actes du colloque sur « Le patrimoine culturel immatériel amazigh», 2006.
‐ Actes du colloque sur « Le libyco‐berbère ou le Tifinagh ; de l'authenticité à l'usage pratique », 2007.
Revue « Timmuzgha » Revue d'études amazighes du Haut Commissariat à l'Amazighité : N° 01, avril 1999, ‐‐‐‐‐ N° 18, mai 2008.
Autres publications ‐ Chafik MOHAMED, Aperçu sur trente trois siècles de l'histoire des
imazighènes, 1997. ‐ Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000. ‐ Idir El‐Watani, L'Algérie libre vivra, 2001. ‐ Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle :
l'emphase et son harmonie. Tome 1, Histoire et fondements d'un débat argumentaire, 2007.
‐ Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome 2, Analyse et représentation phonologique, 2007.
‐ Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008. ‐ Catalogue des publications du HCA.
Consultings ‐ Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyiv, 1998. ‐ Mouloud FERAOUN, Ussan di tmurt, 1999 (Tasuqelt Kamal
BUAMARA) ‐ Nora TIGZIRI ‐ Amar NABTI, Etude sur « L'enseignement de la langue
amazighe : bilan et perspectives », 2004. ‐ Iddir AMARA, Les inscriptions alphabétiques amazighes d'Algérie,
2006. ‐ Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques gravées et peintes
de la grande Kabylie, 2006. ‐ Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbères
communes, 2006/2007. ‐ Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au
Mozabite, 2006/2007. ‐ Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamazi$t, 2007. ‐ M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007. ‐ Kamel BOUAMARA, Amawal n tunu$in n tesnukyest, 2007. ‐ Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbère, 2007. ‐ M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit,
2007.
‐ Moussa IMARAZENE, Timâayin n leqbayel, 2007. ‐ Nora BELGASMIA, L'expression écrite en tamazight, 2007. ‐ Mouloud LOUNAOUCI, Projet de création d’un Centre de
terminologie amazighe, TERAMA, 2007.
Cet ouvrage est publié dans le cadre de la collection “Idlisen-nne$”
Initiée par la Direction de la promotion culturelle du Haut Commissariat à l'Amazighité
© Tous droits réservés
Conception et PAO :
Déprt Légal : 2742006 ISBN : 996178944X
Achevé d'imprimer sur les presses de Les Oliviers
TiziOuzou Tel : 026210719 Fax : 026219540