KEBUDAYAAN DAN TRADISI MEGALITIK DI SABAH DAN

SARAWAKYUNUS SAUMAN SABIN DAN ADNAN JUSOH

JABATAN SEJARAH, FSK

UPSI

IKATAN AHLI ARKEOLOGI MALAYSIA

PENGENALAN

• Megalitik merupakan tradisi sejagat

• Bermula daripada bentuk monolith sehinggalah kepada figura danmonumen

• Kepelbagaian berdasarkan kepada geografi dan kewilayahan, masyarakat dan pengaruh

• Biasanya terkait dengan kepercayaan animisme - kemudiannyamenerima unsur luar (Hindu dan Islam)

Latar belakang

Taburan - Sabah

• Kws Lembah - Pantai Barat dan sebhagaian pedalaman

: Tenghilan, Tuaran, Penampang, Papar, Tambunan

• Kawasan tanah tinggi dan pedalaman

: Keningau, Tenom, Long Pasia

Taburan - Sarawak

• Tanah tinggi - pedalaman

: Tanah tinggi Kelabit

• Pesisir pantai - Santubong

Jenis-jenis megalit di Sabah dan Sarawak

• Monolith - menhir

• Dolmen

• Batu gambar - berukir dan berfigura

Kecenderungan

• Monolith - kawasan lembah dan tanah pamah

: masyarakat penanam padi sawah

• Dolmen dan Batu gambar - tanah tinggi

: mayarakat penanam padi bukit

: masyarakat perayau kawasan hutan

Tapak-tapak Megalitik di Sabah

Kampung Kituau, Penampang

: Jenis menhir

: Berfungsi sebagai penandasempadan adan tempat pemujaansemangat padi

...samb...

• Jenis menhir

• Terjatuh kerana hakisan tebingsungai dan dijumpai semulapada tahun 1988 - Kg Kituau

Kg. Gunsing, Penampang

• Dijumpai di Kg Gunsing, Penampang.

• Asalnya diletakkan secaramenegak tetapi direbahkan olehtraktor pada tahun 1972 sewaktu kerja-kerja membinajalan antara KK-Tambunan

• Diambil dari Pulau Gaya denganrakit dan kemudian ditarik oleh10 ekor kerbau bersama 3-5 orang bobolian

Kg Kurai, Penampang

• Watu Gunsolong (menhir)

• Berfungsi sebagai tandasempadan kawasan pertanianantara 2 puak (kampung)

“gunsolong” = merenung

• Upacara magang (pemujaan) terhadap semangat yang menjaga watu gunsolong padatahun 1974

Kg. Tebilong, Tambunan

• Mempunyai 10 lokasi megalitik

1. Masatan (Gahai)

2. Sabatan

3. Sopihok

4. Lobo

5. Siawan

6. Unjuk

7. Tumbio

8. Tondugu

9. Boniok

10. Motinggam

Kg. Tebilong, Tambunan

• Watu Sopihok (menhir)

• Tinggi 1.33 meter, lebar 1.21 meter dan tebal 12.7sm.

• mempunyai kesan takikan

• kesan takikan yang terdapatpada watu sopihok

• 17 takikan di bahagian atas dan41 takikan di bahagian tepi

• Ada 2 maksud takikan

a) jumlah musim penanaman padidisewakan kepada orang lain

b) jumlah kepala musuh yang dipenggal oleh si pemilik batu

Batu Sumpah di Sabah

• 5 jenis sumpah

1. Batu sumpah untuk tapak tamu(open air market)

2. Tanda perdamaian 2 puak yang bertelingkah

3. Tanda persetujuan tehadap undang-undang tempatan (Native Law)

4. Tempat pengadilan secara spiritual

5. Tanda persetiaan kepada kerajaan

Tapak Tamu Inanam dan Tambunan

Tanda perdamaian 2 puak

• Perdamaian antara puakRumanau Alab dan Mangkaak diUlu Kinabatangan 1953

Batu Sumpah Apin-Apin, Keningau

• Tanda persetujuan danpematuhan terhadap adat-istiadat tempatan

Batu Sumpah Aru Kelasan, Sapulut

• Sempena nama nenek moyangOrang Murut iaitu Kelasan.

• Tempat bersumpah selepasproses pertuduhan danpembelaan

• Cth kes, suami tudur istericurang

Batu Intok Ampator, Pensiangan

• Selepas dipindahkan kebangunan Mahkamah AnakNegeri yang baharu diPensiangan pada 1992

• Ketua Anak Negeri En. Sibawon

Batu Sumpah Tanda Kesetiaan pada Kerajaan

• Penduduk Pedalaman Sabah mengaku taat setia padakerajaan Malaysia yang dibentukpada 1963 dengan syarat...

Batu Pelindung

• Pelindung kepada wabakpenyakit (manusia dan ternakan)

• pelindung daripada perosaktanaman

Watu Tingolig - Tambunan

• Lokasi - Kampung Piasau (kelapa)

• Tinggi 1.09 meter

Batu Penanda Kubur

• Juga di kenali sebagai “Tulu Mondou”

• Banyak ditemui di daerah Tuaranterutamanya di Tenghilan danTamparuli

Tulu Mondou Kg Suromboton, Tenghilan

• Penanda kubur

Batu Peringatan

• Peringatan kepada nenekmoyang

• Peringatan kepada Orangberketurunan, kedudukan tinggi

• Pasangan yang meninggal dantidak mempunyai anak

• Penampang

Watu Sinogindai

• Kg Sukong Tambunan

• Tinggi 1.17 meter

• Ditegakkan di sebelah kubur En. Daratau oleh anaknya.

• Ditegakkan semula pada 1974

• mempunyai 31 kesan takikanyang bermaksud jumlah orangyang terlibat dalammendirikannya

Menhir di Bukit Buit, Putatan

• Peringatan kepada seorangbobohizan yang meninggal tanpaanak

• Tinggi 3.56 meter

Menhir Kg Nodu Tambunan

• Tanda kubur yang jauh daripadakawasan kampung bersamaanaknya

Megalitik peringatan kepada lagenda

• Batu Bajau, Tambunan

• Tinggi 2.34 meter, lebar 66sm dan tebal 33 sm

• Peringatan kpd seorang yang bersaiz besar bernama Bajau.

...samb..

• Batu Bogu - kg Kepayan Baru, Apin-Apin.

• memperingati seorang tokohlagenda bernama Rumahau ygbersaiz besar

• Tinggi 1.32 meter

Batu Bobolian

• Lokasi - Kg Kepayan Baru, Apin-Apin Keningau

• Tinggi 1.09 meter

• Peringatan kepada seorangbobolian yang telah bertukarmenjadi batu

Batu Gombongan

• Lokasi, Kampung Rangkam Tambunan

Megalitik Sempena Upacara atau Perayaan tertentu• Batu peringatan untuk upacara

atau sambutan seperti:

: Pesta kaamatan

Watu Tunggaang,

Kg Nosoob Penampang

Watu Tinuridong,

Sunsuron

Batu Hidup

• Lokasi - Kimanis Papar

• Tinggi 3.66 meter

• Dianggap hidup oleh masyarakatsetempat

Batu Bolitus

• Lokasi - Penampang

• Tinggi 2.77 meter

• Telah dialihkan ke perkaranganMuzium Sabah

• Peringatan kepada sejenis pokokiaitu Bolitus oleh seorangBobohizan sekitar 300 tahundahulu

Batu Bubanau Tambunan

Batu Nesan Monsopiad - Penampang

Batu Sansaaban, Kg Sugud, Penampang

• Megalitik yang terbesar di Sabah (Peter R. Phelan)

Menhir Kg Limbutong, Kinarut

• Kawasan tanaman padi sawah

Megalith sebagai tanda sempadan

• Gambaran oleh Peter R. Phelan

Megalitik di Kawasan Tanah Tinggi Sabah

• Batu Lamuyu - Ulu Tomani

• Merupakan batu berukir denganmotif campuran antara flora danfauna dan mungkin juga manusia

• Terletak di lereng bukit

Long Pasia

• Mempunyai persamaan denganBatu Narit Ulu Tomani

Megalitik di Sarawak

• Batu bergambar

• Lokasi - Sempadan Long Pasiadengan Long Semadoh

Dolmen di Ba Kelalan, Sarawak

• Dikenali sebagai Batu Ritong

• Menurut Harrisson - iamerupakan tempat pertemuandengan kuasa-kuasa ghaib

Pa Lungan

• Lokasi - Ba Kelalan

• Sejenis batu hampar. mungkinsebahagian daripada dolmen

Batu Berukir - Pa Lungan

Batu Narit - Bario

• Bonjolan batu yang kemudiannya diukir di bahagianpuncak batu

Batu Gambar - figura Santubong

Batu Nabau - Engkili Sri Aman

• Ular Besar (Anakonda)

Sekian Terima kasih