KATNIĆ MILIVOJE

Sudija Apelacionog suda Crne Gore

Iskustva Apelacionog suda u predmetimaa organizovanog kriminala1

Ovaj članak govori o iskustvima Apelacionog suda Crne Gore kao

drugostepenog suda u vezi gonjenja počinilaca krivičnih djela izvršenih na organizovan način,pravnim stavovima ovog suda,povodom rješavanja konkretnih predmeta kao i ustanovljavanju (stvaranju) sudske prakse koja je za sada nespremna da odgovori na složene izazove pojave kao što je organizovani kriminal, te i o pravnom stavu Vrhovnog suda Crne Gore pod službenim brojem 74/2008 od 7.8.2008.godine, a koji pravni stav je obavezujući za sudove u Crnoj Gori i koji različito (suprotno) tumači konkretno pravno pitanje, te još pogled ovog autora na pravno stanovište Vrhovnog suda. Ova razmatranja počivaju na saznanju da kazna, bez obzira koliko bila visoka (teška) nije svemoguća, pa ni njeno izricanje u najvećim predvidjenim granicama nije djelotvorno i ne garantuje uspjeh, posebno ne na planu sprečavanja izvršenja novih (teških) krivičnih djela. Dakle,iskustva ovog suda su da se sa politike kažnjavanja i politike propisivanja vremenski najdužih kazni zatvora treba preći na pravovremeno otkrivanje izvršilaca krivičnih djela, a potom i dokazivanje krivičnih djela.Akcenat ovog rada jeste da prevencija nije u zastrašivanju već u efikasnom otkrivanju i dokazivanju krivičnog djela. Posebno je ovo značajno gledište kada se ima u vidu izvršenje krivičnog djela na organizovan način. Izvršioci ovih krivičnih djela u načelu i preduzimaju izvršenje teških krivičnih djela sa ubjedjenjem da nikada neće biti otkriveni kao izvršioci. Polazeći od tog ubjedjenja i formiraju organizacione strukture koje predstavljaju organizovane grupe sa svim mehanizmima zaštite. Dakle, radi se o pretpostavci i zamisli od strane izvršilaca teških krivičnih djela da postoji mala ili nikakva mogućnost da budu otkriveni, a posebno da postoji mala ili nikakva mogućnost da bude dokazano da su izvršili krivično djelo. Zaprijećena kazna na potencijalne ili aktuelne učinioce teških krivičnih djela, a koja su izvršena na organizovan način nema efikasno preventivno dejstvo (djelovanje) pa je akcenat ovog rada, a što proizilazi iz iskustva, na efikasnom otkrivanju počinilaca ovih krivičnih djela kao i na dokazivanju istih.

***

1 Referat je izlagan 2008.godine na seminaru u Budvi koji je organizovao Udruženje za krivično pravo i

kriminalnu politiku Crne Gore,a objavljen je u crnogorskoj reviji za krivično pravo i kriminalnu politiku

2

Pojam organizovanog kriminala Organizovani kriminal predstavlja pojavu i fenomen koji se sastoji odnosno označava činjenje krivičnih djela od strane organizovanog kriminalnog udruženja što znači da prvo treba razjasniti (objasniti) terminološki o čemu se radi. U literaturi i uopšte u praksi u označavanju ove pojave i fenomena koriste se izrazi organizovani kriminalitet, organizovani kriminal i organizovani zločin. Naš Zakonik o krivičnom postupku2 koristi termin organizovani kriminal, medjutim bez obzira na to svi pomenuti termini u sebi sadrže termin (pojam) "kriminalitet", a što označava odredjeni skup krivičnih djela uz što ide i atribut organizovani, a što krivičnim djelima daje zajedničko i što ga razdvaja u odnosu na ostali kriminalitet. Iz iznijetog pojma proističe da organizovani kriminal označava organizovano kriminalno udruženje odnosno kriminalnu organizaciju (kriminalne organizacije) kao i krivična djela koja se čine u okviru te kriminalne organizacije - kriminalnog udruženja, i što se naziva i što predstavlja djela organizovanog kriminala kako je to dato u članu 507. ZKP-a. Iz iznijetog dalje proističe da organizovani kriminal predstavlja skup, (a ne nikako pojedinost). Ovaj skup je sastavljen od dvije vrste krivičnih djela. Prva vrsta je krivično djelo samog organizovanja kriminalne ogranizacije a što je u Krivičnom zakoniku CG označeno kao krivično djelo zločinačko udruživanje (čl. 401. KZ CG). Druga vrsta krivičnih djela odnosi se na krivična djela koja čine pripadnici zločinačkog udruženja (ovdje se pod pripadnicima podrazumijevaju kako organizator tako i članovi zločinačkog udruženja) i koja proističu iz ciljeva radi kojih je i formirano (stvoreno) kriminalno udruženje.

*** Definicija organizovanog kriminala

Na osnovu svega rečenog konačno je moguće iznijeti i definiciju organizovanog kriminala, a koja proističe iz odredbi čl. 507. Zakonika o krivičnom postupku, kao i definiciju Zorana Stojanovića koju je naveo profesor Pravnog fakulteta u Beogradu dr Milan Škulić u svom radu organizovani kriminalitet (pojam i krivično procesni aspekti). U posebnim odredbama o postupku za krivična djela izvršena na organizovan način odnosno u opštoj odredbi čl. 507. ZKP-a dat je i pojam i definicija organizovanog kriminala, a kroz uslove i pravila koja se navode za krivično gonjenje učinilaca krivičnih djela učinjenih na organizovan način. U stavu

2 ZKP-u (Sl.list 71/03), o kom je ovdje riječ, primjenjivao se u predmetima organizovanog kriminala korupcije

i ratnih zločina od 06.04.2004 g. do 26. Avgusta 2010 godine, od kada se primjenjuje ZKP-u (Sl.list 57/09)

3

3. pomenutog člana navodi se da će se odredbe pomenute glave primijenjivati ako postoje osnovi sumnje da je izvršeno krivično djelo rezultat organizovanog djelovanja više od dva lica čiji je cilj vršenje teških krivičnih djela radi sticanja dobiti ili moći dok je u stavu 4. pored iznijetih uslova navedeno još da za postojanje krivičnog djela organizovanog kriminala mora da su ispunjeni još najmanje tri od sledećih uslova: da je svaki član kriminalne organizacije imao unaprijed odredjen zadatak ili ulogu; da je djelatnost kriminalne organizacije planirana na duže vrijeme ili neograničeno; da se djelatnost organizacije zasniva na primjeni odredjenih pravila interne kontrole i discipline članova; da se djelatnost organizacije planira i vrši u medjunarodnim razmjerama; da se u vršenju djelatnosti primjenjuje nasilje ili zastrašivanje ili da postoji spremnost za njihovu primjenu da se u vršenju djelatnosti koriste političke, privredne ili poslovne strukture; da se koristi pranje novca ili nezakonito stečene dobiti; da postoji uticaj organizacije ili njenog dijela na zakonodavnu vlast, medije, izvršnu ili sudsku vlast; ili na druge društvene ili ekonomske činioce. Iz iznijetog jasno proističe da je u stavu 3. i 4. navedenog člana istovremeno dat okvir slučajeva krivičnih djela na kojima se primjenjuju procesne odredbe pomenute glave kao i pojam organizovanog kriminala, a potom i definicija organizovanog kriminala. Dakle, istovremeno na jednom mjestu navedene su različite kategorije kao što su pojam i definicija organizovanog kriminala, a potom i uslovi koji su propisani i koji moraju biti ispunjeni da bi se primijenile posebne odredbe glave XXX o postupku za krivična djela izvršena na organizovan način, zbog čega ovu normu treba sa posebnom pažnjom tumačiti i primjenjivati. Imajući u vidu iznijeto i posebno složenost odredbe čl. 507. ZKP-a u kojoj su istovremeno dati i pojam i definicija organizovanog kriminala te uslovi o pravilima za krivično gonjenje učinilaca krivičnih djela učinjenih na organizovani način, a što se medjusobno prepliće i podudara ovdje dajemo još i definiciju organizovanog kriminala. Prema shvatanju Z. Stojanovića gdje ključna obilježja organizovanog kriminaliteta (kriminala) predstavljaju trajnije udruživanje većeg broja lica; hijerarhijska organizaciona struktura; plansko obavljanje djelatnosti uz podjelu rada; vršenje ilegalne djelatnosti koja je prilagodjena specifičnim potrebama stanovništva; "fleksibilna kriminalna tehnologija", raznovrsnost u izboru kriminalnih metoda iskorišćavanja prijetnje, iznude, sile, prisilne zaštite, primjena terora u raznovrsnim oblicima; aktivno podmićivanje; težnja ka političkoj i ekonomskoj moći; internacionalni karakter i mobilnost.

4

Prethodno iznijeto koncentrisano na jednom mjestu značilo bi da član 507. ZKP-a, obuhvata pojam, definiciju organizovanog kriminala, te uslove o pravilima za krivično gonjenje učinilaca krivičnih djela učinjenih na organizovan način ili još kraće organizovani kriminal. Dakle, pojam, definicija i uslovi koji su sadržani u čl. 507. ZKP-a od strane zakonodavca u prvom stavu tog člana označavaju se kao organizovani kriminal. Iz pravilnog tumačenja odredbe čl. 507. ZKP-a, proizilazi da se njime označava pojava za koju smo već iznijeli da se sastoji u činjenju krivičnih djela od strane organizovanog kriminalnog udruženja, a što dalje znači da definiše (da se odnosi) na dvije vrste krivičnih djela i to krivično djelo organizovanje kriminalnog udruženja (kako je već navedeno to je krivično djelo zločinačkog udruživanja iz čl. 401. Krivičnog zakonika Crne Gore) i drugo, skup krivičnih djela koja čine pripadnici organizovanog kriminalnog udruženja, i koja u svakom konkretnom slučaju mogu biti različita po broju i vrsti, a koja se zasnivaju na ciljevima radi čijeg je ostvarivanja to udruženje i osnovano. Medjutim, iz analize cjelokupne odredbe čl. 507. ZKP, a posebno analize pravila za krivično gonjenje učinilaca krivičnih djela učinjenih na organizovan način jasno proizilazi da ta pravila u suštini proizilaze iz karakteristika ili sastavnih elemenata zločinačkog udruženja kao pojave. Da je to tako vidi se iz karakteristika i osnovnih sastavnih elemenata kriminalne organizacije, koja da bi postojala mora biti udruženje više lica koja su se udružila na tajnom karakteru, na pravilima kojih se članovi pridržavaju, sa ciljem stvaranja dobiti ili moći što je konačno i cilj ove kriminalne organizacije, a taj cilj se ostvaruje putem vršenja krivičnih djela od strane kriminalne organizacije. Pored iznijetog a da bi kriminalna organizacija ostala jedinstvena i funkcionisala ona ima hijerarhijsko ustrojstvo gdje njeni pripadnici manje-više imaju svoje mjesto i svoja zaduženja, a djeluju u načelu na profesionalnoj osnovi. Kriminalna organizacija (bez obzira o kojem obliku se radi) ima trajni karakter sa ciljem da djeluje vječno s tendencijom stvaranja monopola na odredjenom području i u oblasti svoje djelatnosti. Kriminalna organizacija u ostvarivanju ciljeva koristi se nasiljem, podmićivanjem i uopšte korupcijskim djelovanjem. Opredeljenje zakonodavca da karakteristike, odnosno ciljeve zločinačkog udruženja (ma koje ono bilo-grupa, zavjera, banda) odredi kao uslove koji moraju biti ispunjeni za primjenu glave XXX ZKP-a,odnosno primjenu posebnih odredbi o postupku za krivična djela učinjena na organizovan način, je motivisano težnjom zakonodavca da u budućnosti spriječi svaku, pa i najmanju mogućnost greške i poistovjećivanja zločinačkog udruženja sa raznim drugim organizacijama koje u odredjenim prilikama i okolnostima mogu

5

djelovati nezakonito te da spriječi primjenu odredbi glave XXX ZKP-a na ideološke ili druge slične organizacije i tako se pretvore u svoju negaciju. ****

Otkrivanje i gonjenje počinilaca krivičnih djela izvršenih na organizovan način Borba protiv organizovanog kriminala zahtijeva primjenu materijalnog, organizacionog, a posebno primjenu krivično procesnog zakonodavstva sa akcentom na primjenu glave XXX ZKP-a. No, i pored značajnih organizacionih, materijalnih i procesnih "resursa", a kako je već rečeno ova borba ne može biti efikasna, niti dati potrebne rezultate, ako se ne odvija efikasno i pravoremeno na otkrivanju počinilaca krivičnih djela te dokazivanju tih djela na zakonu predvidjen način. Da bi se pomenuta efikasnost postigla potrebno je ponoviti da je organizovani kriminal pojava koja se sastoji u činjenju krivičnih djela od strane organizovanog kriminalnog udruženja. Iz ovog proizilazi da je osnovni pravac na koji se treba usmjeriti, a prije svega na koji se trebaju usmjeriti organi gonjenja odnosno otkrivanja krivičnih djela i počinilaca organizovanog kriminala (misli se na policiju i Specijalnog tužioca) jeste otkrivanje organizovanog kriminalnog udruženja. Ovo zbog toga što je krivično djelo, samo organizovanje kriminalnog udruženja, što je i predvidjeno čl. 401. Krivičnog zakonika CG, i koje krivično djelo je označeno kao zločinačko udruživanje. Dakle, potrebno je otkriti organizovano kriminalno udruženje (a pod čim se podrazumijeva grupa ili drugo udruženje, zavjera, banda itd.), a potom i obezbijediti dokaze da je udruženje formirano odnosno dokaze da je neko lice organizovalo grupu ili drugo udruženje koje ima za cilj vršenje teških krivičnih djela ,odnosno da je neko lice postalo pripadnikom udruženja, a potom i otkriti krivična djela koja su pripadnici organizovanog kriminalog udruženja počinili, a koja krivična djela se zasnivaju na ciljevima radi čijeg je ostvarivanja to kriminalno udruženje i osnovano.

Iz dosadašnje prakse ovoga suda proizilazi da je Specijalni tužilac, a u predmetima u kojima je po žalbi postupao ovaj sud, podizao optužnice za izvršenje krivičnih djela kao što su neovlašćena proizvodnja, držanje i stavljanje u promet opojnih droga, trgovina ljudima, zloupotreba službenog položaja itd. Medjutim, ni u jednom od predmeta u kojima je postupao ovaj sud tužilac na teret optuženim nije stavio krivično djelo zločinačko udruživanje iz čl. 401. Krivičnog zakonika Crne Gore što po našem stanovištu predstavlja

6

„conditio sine qua non" za postojanje organizovanog kriminala. U činjeničnom opisu koji je ovom prilikom davan od strane tužioca pored obilježja konkretnog krivičnog djela navodjeni su i uslovi koji su predvidjeni čl. 507. ZKP-a, a da bi mogle biti primijenjene posebne odredbe o postupku za krivična djela izvršena na organizovan način, a kada su prvostepeni sudovi tako sačinjen dispozitiv optužnice preuzimali u izrekama presuda onda su te izreke presuda bile nerazumljive i posebno protivurječne razlozima iz obrazloženja, a što je po nalaženju ovoga suda predstavljalo bitnu povredu odredaba krivičnog postupka iz čl. 376. st. 1. tač. 11. ZKP-a i zbog čega su te presude morale biti ukinute, a predmeti vraćeni na ponovno odlučivanje prvostepenom sudu. Na osnovu iznijetog u dispozitivu presude kojim se optuženi oglašava krivim za bilo koje krivično djelo pa i krivična djela organizovanog kriminala, potrebno je konkretno navesti radnje koje čine krivično djelo koje se optuženom stavlja na teret navodeći još i činjenice i okolnosti koja čine obilježja krivičnog djela i krivice u konkretnom slučaju, kao i činjenice koje su važne za primjenu Krivičnog zakonika, odnosno koje su važne za identifikaciju krivičnog djela i njegovo razlikovanje od svakog drugog krivičnog djela. U vezi iznijetog radi boljeg razjašnjenja ovog stanovišta iznosi se dio obrazloženja iz jedne od odluka Apelacionog suda, a u vezi iznijete nerazumljivosti i protivurječnosti. "U vezi nadjene bitne povrede odredaba krivičnog postupka iz čl. 376. st. 1. tač. 11. ZKP-a, ovaj sud je našao da je izreka pobijane presude nerazumljiva, jer je prvostepeni sud, a navodeći činjenični opis krivičnog djela neovlašćena proizvodnja, držanje i stavljanje u promet opojnih droga iz čl. 300. st. 3. u vezi st. 2. i 1. Krivičnog zakonika Crne Gore u taj činjenični opis unio (naveo), i opisao pored bića ovog krivičnog djela i obilježja koja ne spadaju u ovo krivično djelo. U vezi iznijetog u izreci pobijane presude je navedeno izmedju ostalog i to da je krivično djelo za koje se terete optuženi "rezultat organizovanog djelovanja više od dva lica, koji su djelovali po unaprijed odredjenim ulogama, na duže vrijeme i u medjunarodnim razmjerama, a sa ciljem da vršenjem teških krivičnih djela stiču dobit". Iz iznijetog sklopa riječi proizilazi kao prvo da ovo ne spada u bitna obilježja predmetnog krivičnog djela i kao drugo da se na teret optuženih stavlja značajan predmet izvršenja koji dalje nije razradjen niti se navodi na koji način su se optuženi organizovali i organizovano djelovali, ko je bio organizator, a ko član (učesnik organizovanog djelovanja) i tako dalje, što svakako nije moralo kao ni bilo što drugo od ovog navedenog, ali ono zbog

7

navodjenja svega toga u izreci pobijane presude istu čini nerazumljivom, zbog čega pobijanu presudu nije moguće ni ispitati. Iz iznijetog sklopa riječi, a imajući u vidu obilježja krivičnog djela neovlašćena proizvodnja, držanje i stavljanje u promet opojnih droga iz čl. 300. st. 3. u vezi st. 2. i 1. Krivičnog zakonika Crne Gore, jasno proizilazi da je prvostepeni sud u izreci pobijane presude pored obilježja ovog konkretnog krivičnog djela i koja ga diferenciraju (razlikuju) od svih drugih krivičnih djela naveo i niz obilježja koja predstavljaju drugo (druga) krivična djela, ili pak nijesu dio koji označava obilježja bilo kog krivičnog djela iz našeg krivičnog zakonodavstva, već predstavljaju uslove koji su potrebni da budu ispunjeni da bi se mogle primijeniti posebne odredbe o postupku za krivična djela izvršena na organizovan način, a što se sve nalazi u glavi XXX Zakonika o krivičnom postupku gdje su predvidjene posebne odredbe o postupku za krivična djela izvršena na organizovan način ili potpuno precizno navedeno što se nalazi u čl. 507. ZKP-a. Krivično djelo i njegova obilježja propisana su u Krivičnom zakoniku, što je i pravilo u krivičnom pravu. Izuzetak je kod takozvanih nepotpunih krivičnih djela ili krivičnih djela sa blanketnom dispozicijom, koja samo djelimično odredjuje biće krivičnog djela, pa se u tim slučajevima primjenjuju odredbe iz drugih zakona ili čak i iz drugih normativnih akata, da bi se upotpunila "nepotpuna" krivična dispozicija. O takvoj krivičnoj normi radi se i u konkretnom slučaju kod krivičnog djela neovlašćena proizvodnja, držanje i stavljanje u promet opojnih droga iz čl. 300. st. 3. u vezi st. 2. i 1. Krivičnog zakonika Crne Gore, pa je prvostepeni sud pravilno postupio kada je naveo materijalno pravni propis od kojeg zavisi postojanje tog krivičnog djela, a to je Zakon o proizvodnji i prometu opojnih droga ("Službeni list SRJ" br. 13/91), kojim Zakonom je izmedju ostalog predvidjeno da opojne droge utvrdjuje rješenjem funkcioner koji rukovodi Saveznim organom uprave nadležnim za poslove zdravstva. Rješenjem o utvrdjivanju opojnih droga ("Službeni list SRJ" br. 44/02) heroin je proglašen za opojnu drogu i nalazi se na spisku opojnih droga što je prvostepeni sud pravilno takodje naveo i sa čim se njegova obaveza u vezi ovog pitanja u potpunosti završila. Dakle, iz iznijetog takodje proizilazi da je prvostepeni sud, a iz navedenog sklopa riječi u izreku pobijane presude naveo i obilježja nekog drugog krivičnog djela kao i nešto sasvim drugo, u obilježja konkretnog krivičnog djela unio je uslove koji su predvidjeni čl. 507. ZKP-a, a što se sve odnosi na procesno postupanje ili drugim riječima rečeno na uslove koji su potrebni da budu ispunjeni da bi se mogle primijeniti posebne odredbe o postupku za krivična djela izvršena na organizovan način. Potvrda za sve

8

rečeno nalazi se u činjenici da je prvostepeni sud dajući pravnu kvalifikaciju činjeničnog opisa, a koji se stavlja na teret svim optuženim pod tač. 1. izreke pobijane presude istu kvalifikovao kao krivično djelo - neovlašćena proizvodnja, držanje i stavljanje u promet opojnih droga iz čl. 300. st. 3. u vezi st. 2. i 1. Krivičnog zakonika, a u vezi čl. 507. tač. 3. i 4. Zakonika o krivičnom postupku. Zakonik o krivičnom postupku Crne Gore je formalni zakon što drugim riječima znači da sve norme koje taj zakon sadrži bilo da su one predvidjene u glavi XXX ili nekoj drugoj imaju formalni i procesni značaj i ne mogu se dovoditi u vezu sa krivičnim materijalnim pravom, a posebno ne sa odredbama iz posebnog dijela Krivičnog zakonika ili u konkretnom slučaju sa bićem krivičnog djela neovlašćena proizvodnja, držanje i stavljanje u promet opojnih droga iz čl. 300. st. 3. u vezi st. 2. i 1. Krivičnog zakonika Crne Gore. Odredbe iz glave XXX Zakonika o krivičnom postupku se primjenjuju (čl. 507. st. 3. ZKP-a), ako postoje osnovi sumnje da je izvršeno krivično djelo rezultat organizovanog djelovanja više od dva lica čiji je cilj vršenje teških krivičnih djela radi sticanja dobiti ili moći. Pored tih uslova, a da bi se primjenile odredbe glave XXX ZKP-a, potrebno je da budu ispunjeni još i najmanje tri uslova, a koji su predvidjeni čl. 507. st. 4. ZKP-a, i koje uslove zbog opširnosti ovaj sud ovdje neće navoditi. Dakle, da bi bile primijenjene posebne odredbe iz glave XXX ZKP-a potrebno je da budu ispunjeni navedeni uslovi, a to drugačije znači da postoje osnovi sumnje da je izvršeno krivično djelo rezultat organizovanog djelovanja više od dva lica čiji je cilj vršenje teških krivičnih djela radi sticanja dobiti ili moći i da su još ispunjeni najmanje tri uslova iz stava 4. čl. 507. ZKP-a. Dakle radi se o primjeni odredbi Zakonika o krivičnom postupku a ne o obilježjima krivičnog djela u bilo kom slučaju pa i u konkretnom. Da je to tako najbolje pokazuje navodjenje sadržine glave XXX ZKP-a, gdje se navode norme o hitnosti u postupanju u krivičnim predmetima gdje postoji osnov sumnje da su izvršena na organizovan način, kao i norme o službenoj tajni, sudjenje u vijeću sudija po pozivu, normi o svjedoku saradniku i tako dalje. Iz svega rečenog jedino što može proizaći jeste to da se odredbe glave XXX ZKP-a primjenjuju ako postoje osnovi sumnje da je krivično djelo rezultat organizovanog kriminala, a to znači da se postupa hitno, da je predmet službena tajna, da sud sudi u vijeću od sudija po pozivu, da se u svojstvu svjedoka može saslušati svjedok saradnik, da se kao dokaz može koristiti i dokazi koje je pribavio državni tužilac u predkrivičnom postupku i tako dalje, ali nikako to ne znači da se bilo koja sadržina normi procesnog zakona može unositi u činjenični opis krivičnog djela pa ni odredbe čl. 507. ZKP-a".

9

Iznijeto stanovište ovoga suda u vezi konkretne krivično pravne stvari treba sa posebnom pažnjom i oprezom uzimati u obzir i razmatrati, jer kako je već rečeno, radi se o konkretnom krivičnom predmetu koji se ne može posmatrati generalno niti uzimati bezrezervno za druge slučajeve, ali ono što jeste i što proizilazi iz istog, to je, da kada se optužnicom okrivljenim ne stavlja krivično djelo zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ CG tada se u opisu konkretnog krivičnog djela ne može ništa naći što ne predstavlja biće tog krivičnog djela, a kako je to detaljno objašnjeno u gore iznijetom stanovištu ovoga suda. Izuzetak svakako od ovog stanovišta je za one slučajeve u kojima je zločinačko udruživanje (za vršenje tih krivičnih djela), posebno inkriminisano kao krivično djelo. Nasuprot , kada bi optužnicom na teret okrivljenom (okrivljenim) bilo stavljeno izvršenje krivičnog djela zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ CG u sticaju sa krivičnim djelima koja su učinjena od strane pripadnika udruženja, a proizilaze iz zločinačkog plana ili su u tijesnoj vezi sa istim, sasvim je sigurno, da bi u opisu tog (tih) konkretnih krivičnih djela stajao (mogao stajati) i dio onog što predstavlja obilježja krivičnog djela zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ CG, a u smislu navodjenja činjenica i okolnosti koja objašnjavaju da je konkretno krivično djelo učinjeno od strane organizatora zločinačkog udruženja ili pak člana tog udruženja itd.

**** U članu 507. st. 3. ZKP-a, predvidjeno je da se odredbe glave XXX Zakonika o krivičnom postupku primjenjuju ako postoje osnovi sumnje da je izvršeno krivično djelo rezultat organizovanog djelovanja više od dva lica čiji je cilj vršenje teških krivičnih djela radi sticanja dobiti ili moći, a potom se u stavu 4 navode i još dodatni uslovi koji su potrebni da budu ispunjeni, a da bi bile primijenjene odredbe glave XXX ZKP. Ono što treba posebno potencirati jeste stepen sumnje koji se traži da bi mogle biti primijenjene ove odredbe. Radi se o najmanjem stepenu sumnje koji se izražava kroz sklop riječi osnovi sumnje. Medjutim, stavom 1 člana 249. ZKP-a, a koji se nalazi u glavi XIX je predvidjeno da se istraga pokreće protiv odredjenog lica kada postoji osnovana sumnja da je učinilo krivično djelo. Dakle, istraga protiv učinilaca krivičnog djela izvršenog na organizovan način a radi se o krivičnom djelu zločinačko udruživanje iz čl. 401 Krivičnog zakonika i krivičnim djelima koja su proizašla ili su u vezi sa planom zločinačkog udruženja se pokreće kada postoji osnovana sumnja da su izvršena krivična djela rezultat zločinačkog

10

udruživanja, a odredbe o posebnim pravilima za krivično gonjenje učinilaca krivičnih djela učinjenih na organizovan način se primjenjuju kad postoje osnovi sumnje da je to djelo izvršeno na organizovan način. Ovo dvoje je jedno sa drugim znatno protivurječno i u praksi stvara nedoumice. Medjutim, kod ovakvog stanja stvari postoje dvije mogućnosti na raspolaganju tužiocu prilikom podnošenja zahtjeva za sprovodjenje istrage protiv počinilaca krivičnih djela na organizovan način. Prva mogućnost jeste kada tužilac raspolaže sa dokazima iz kojih proizilazi osnovana sumnja da postoji krivično djelo samog organizovanja kriminalnog udruženja, a to je krivično djelo zločinačko udruživanje iz čl. 401. Krivičnog zakonika CG i kada eventualno postoji i osnovana sumnja da je od strane pripadnika organizovanog kriminalnog udruženja (članovi kriminalne organizacije) počinjeno još neko krivično djelo, a koje proizilazi iz ciljeva radi čijeg je ostvarivanja udruženje osnovano, kada po stanovištu Apelacionog suda nema nikakve dileme, jer postoji osnovana sumnja da je krivično djelo izvršeno na organizovan način a što je viši stepen sumnje od osnova sumnje što je predvidjeno čl. 507. st. 3. za primjenu posebnih pravila za gonjenje učinilaca, krivičnih djela učinjenih na organizovan način. U tom slučaju ako istražni sudija nadje da ima osnovane sumnje da su krivična djela počinjena na organizovan način i složi se sa zahtjevom za sprovodjenje istrage donosi rješenje o sprovodjenju istrage i svakako mogu se primjenjivati odredbe iz glave XXX ZKP. Nakon sprovedene istrage i dostavljenih spisa predmeta tužiocu, tužilac može ustati sa optužnicom za sva krivična djela za koja je pokrenuo istragu pa i krivično djelo zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ CG. Po prispijeću optužnice u sud odnosno po prigovoru protiv optužnice, ili na osnovu kontrole optužnice po inicijativi predsjednika vijeća, vijeće suda (čl. 24. st. 6.) može da odlučuje o svakom pitanju pa i o pitanju da li je tokom istrage potvrdjena osnovana sumnja da je počinjeno krivično djelo zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ CG te ako nadje da je ta sumnja potvrdjena dalja procedura teče uobičajenim tokom. Medjutim, ako bi vanraspravno vijeće našlo da nije potvrdjena osnovana sumnja da je počinjeno krivično djelo zločinačko udruživanje svakako, a po stanovištu ovoga suda ne bi se radilo o krivičnim djelima počinjenim na organizovani način već o krivičnim djelima počinjenim na uobičajen način, pa bi slijedile uobičajene procedure (gdje spada i nadležnost), za gonjenje počinilaca krivičnih djela. U drugoj varijanti kada bi specijalni tužilac, a što se do sada dešavalo podnio zahtjev za sprovodjenje istrage za izvršenje konkretnog krivičnog djela kao što je neovlašćena proizvodnja, držanje i stavljanje u promet opojnih droga, trgovina ljudima, zloupotreba službenog položaja i slično, a potom (kako se

11

takodje dešavalo) u taj činjenični opis unio i elemente iz čl. 507. st. 3. i 4. ZKP uz pravnu kvalifikaciju tog konkretnog krivičnog djela dodajući i atribut, organizovan način, a u vezi čl. 507. ZKP-a, došlo bi do izražaja, a što se u praksi dešava da je istražni sudija obavezan pored ispitivanja da li postoji osnovana sumnja da je izvršeno konkretno krivično djelo, da ispituje, iako to u zakoniku nije predvidjeno, ali proizlazi iz duha i smisla zakonika, da li ima osnova sumnje da je to krivično djelo izvršeno na organizovan način, a radi primjene odredbi čl. 507. ZKP. Dakle ovo je situacija gdje dolazi do izražaja nesklad izmedju odredbi čl. 507. i čl. 249. st. 1. ZKP-a odnosno izmedju stepena sumnje koji je predvidjen jednom odnosno drugom navedenom odredbom. U ovakvom slučaju ako bi istražni sudija našao da nema osnovane sumnje da je počinjeno konkretno krivično djelo, jasno je, da bi izrazio neslaganje sa zahtjevom, medjutim, ako bi našao da ima osnovane sumnje da je počinjeno konkretno krivično djelo, ali da nema osnova sumnje da je počinjeno na organizovan način onda bi po prirodi stvari (iako to nigdje nije precizno odredjeno u zakoniku) izrazio neslaganje za primjenu odredbi iz glave XXX ZKP, a ako bi njegovo stanovište bilo prihvaćeno, time bi predmet takodje išao u redovnu proceduru. U slučaju prve varijante (kada Specijalni tužilac zahtjev za sprovodjenje istrage sprovede i zbog krivičnog djela zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ nema nikakvih nedoumica i po našem stanovištu ona je jedina prirodna i pruža efikasnu i pravovremenu borbu protiv počinilaca krivičnih djela na organizovan način, a zatim i otkrivanje počinilaca i dokazivanje krivičnih djela koje su izvršili. Nasuprot tome u slučaju druge varijante kada nadje da ima osnovane sumnje da je izvršeno konkretno krivično djelo i nadje da ima osnova sumnje da je izvršeno na organizovan način sprovešće istragu u pravcu konkretnog krivičnog djela (neovlašćena proizvodnja, držanje i stavljanje u promet opojnih droga, trgovina ljudima, zloupotreba službenog položaja i slično), sa posebnim angažovanjem na razjašnjavanju činjenica koje idu u pravcu postojanja izvršenja krivičnog djela zločinačko udruživanje iz čl. 401. Krivičnog zakonika Crne Gore, a ako nadje da postoji osnovana sumnja da je ovo krivično djelo učinjeno o tome obavijestiti tužioca, radi proširenja istrage i na to krivično djelo. U suprotnom da istraga ne pokaže da ima osnovane sumnje da je počinjeno krivično djelo zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ CG, sigurno da Specijalni tužilac ne bi trebao, a kao što je činjeno do sada, podizati optužnicu za izvršenje konkretnog krivičnog djela kao što je neovlašćena proizvodnja, držanje i stavljanje u promet opojnih droga, trgovina ljudima, zloupotreba

12

službenog položaja itd., već bi ti predmeti trebali ići u redovnu proceduru. Dosadašnja praksa je pokazala ispravnost ovakvog stanovišta (da bi u iznijetoj varijanti predmet trebao ići u redovnoj proceduri), jer su predmeti gdje je Specijalni tužilac podizao optužnicu za izvršenje ovih konkretnih krivičnih djela, a bez krivičnog djela zločinačko udriživanje iz čl. 401. KZ, a kada je još u dispozitivu optužnice navodio elemente predvidjene članom 507. st. 3. i 4. ZKP-a po prirodi stvari bile nerazumljive i protivurječne što je i sudske odluke odnosno presude činilo nerazumljivim i protivurječnim i što je dovodilo do njihovog ukidanja.

***

Posebno je značajno uočiti razliku izmedju krivičnih djela koja se vrše na organizovan način i drugih krivičnih djela. Ovo je važno jer je moguće, i u životu se to redovno dešava da se izvršenje krivičinih djela vrši od strane više lica sa prethodnim dogovorom uz korišćenje, veza, uticaja, korišćenje sredstava prinude,davanja mita, medjunarodnog povezivanja itd, pa da se ipak ne radi o krivičnom djelu izvršenom na organizovan način. Krivična djela za čije se vršenje stvara zločinačko udruženje razlikuju se od prethodnih u tome što ona nijesu konkretno odredjena po mjestu, vremenu i načinu izvršenja, već se sporazumom članova obuhvata vršenje više krivičnih djela koja su samo odredjena po vrsti. Odredjenost po vrsti podrazumijeva da je zločinačko udruženje formirano radi vršenja krivičnih djela recimo kradje, neovlašćene proizvodnje držanja i stavljanja u promet opojnih droga, trgovine ljudima, falsifikovanje novca i slično. Nasuprot tome, kod učinilaca krivičnih djela koja nijesu učinjena na organizovan način u svijesti počinilaca postoji saznanje o postignuću dogovora da se vrši konkretno krivično djelo odredjeno po objektu izvršenja, sredstvu izvršenja, mjestu, vremenu itd. Dakle, kada postoji dogovor više lica da izvrše krivično djelo ubistva odredjenog lica i kada je taj dogovor ograničen tim krivičnim djelom, bez obzira koliko u izvršenju tog krivičnog djela bilo organizovanosti i povezanosti učinilaca i koliko god koristili sredstva, uvijek će se raditi o krivičnom djelu koje nije izvršeno na organizovan način. Pored iznijetog posebno je značajno imati oprez i razlikovati krivična djela organizovanog kriminala, dakle krivična djela koja vrši kriminalno udruženje (pripadnici kriminalnog udruženja) od krivičnih djela koja vrše pripadnici legalne organizacije odnosno privrednih i drugih subjekata i čije su organizacije formirane radi vršenja redovne djelatnosti, i koje (koji) u jednom vremenskom i prostornom, odnosno životnom trenutku (za tu organizaciju i te pripadnike), a radi razrješavanja i realizovanja poslovnih aktivnosti, odluče da

13

vrše krivična djela. Moguće je dakle da učesnici privrednog i ekonomskog života u svom radu izvrše krivična djela koja su tipična, krivična djela, koja se vrše na organizovan način, ali to još uvijek ne znači da su ti pripadnici privrednog, ekonomskog i drugog života učinili krivična djela na organizovan način i zbog toga je vrlo važno izvršiti pravilnu procjenu da li te aktivnosti odnosno kršenje zakona, na taj način, dakle i vršenje krivičnih djela, predstavlja krivična djela koja vrše poslovni ljudi, ili pak krivična djela koja se vrše na organizovan način od strane kriminalne grupe.

*** Pravni stav Vrhovnog suda Crne Gore

Nasuprot iznijetim pogledima, pravnim stavovima i stvorenoj sudskoj praksi je pravno stanovište Vrhovnog suda Crne Gore Su. VI br.74/2008 od 7.8.2008.godine (koje je kako je već iznijeto obavezujuće), a u vezi iznijetih pitanja i koje glasi: "Izreka presude treba da sadrži obilježja i uslove iz čl. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivičnom postupku koji predmetnom krivičnom djelu daju obilježja krivičnog djela izvršenog na organizovan način". Obrazlažući ovo svoje pravno stanovište Vrhovni sud Crne Gore navodi da "saglasno čl. 364. st. 1. tač. 1. i 2. Zakonika o krivičnom postupku u presudi u kojoj se optuženi oglašava krivim moraju se naznačiti činjenice i okolnosti koje čine obilježja krivičnog djela kao i onih od kojih zavisi primjena odredjene odredbe Krivičnog zakonika, zakonski naziv krivičnog djela i koje su odredbe Krivičnog zakonika primijenjene. Članom 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivičnom postupku propisani su elementi potrebni za kvalifikaciju da je odredjeno krivično djelo izvršeno na organizovan način. Saglasno čl. 142. st. 2. Krivičnog zakonika pod krivičnim zakonodavstvom Crne Gore podrazumijeva se taj Zakonik kao i sve krivično pravne odredbe sadržane u drugim zakonicima Crne Gore. Polazeći od svih navedenih zakonskih odredbi ovo odjeljenje nalazi da se u izreci presude moraju navesti obilježja i uslovi iz čl. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivičnom postupku koji predmetnom krivičnom djelu daju obilježja krivičnog

14

djela izvršenog na organizovan način. Ovo sa razloga što kod odredbe čl. 142.st. 2. Krivičnog zakonika, odredba čl. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivičnom postupku ima ne samo krivično procesni već i materijalno pravni karakter".

***

Osvrt na pravni stav Vrhovnog suda Crne Gore Iznijetom pravnom stanovištu Vrhovnog suda Crne Gore može se zamjeriti kako sa teorijskog tako i sa praktičnog aspekta. Vrhovni sud Crne Gore je u svom pravnom stavu iznio da izreka presude treba (mora) da sadrži obilježja i uslove iz čl. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivičnom postupku koji predmetnom krivičnom djelu daju obilježja krivičnog djela izvršenog na organizovan način što predstavlja široko i neodredjeno stanovište, jer izreka presude ima više elemenata , a posebno zbog toga što ovaj stav govori o obilježjima (biću krivičnog djela) a što znači da se govori o dispoziciji krivičnog djela što svakako mora da se nadje u dispozitivu izreke presude pa će se u ovom osvrtu prihvatiti da se ovaj pravni stav Vrhovnog suda odnosi na dispozitiv izreke presude. Problem autoru za analizu pravnog stava Vrhovnog suda Crne Gore čini i to što je isti neodredjen i u pravcu da li se radi o obilježjima koja predstavljaju obavezne elemente (radnja krivičnog djela, posljedica, subjekt krivičnog djela, objekt krivičnog djela) ili pak mogućim (posebnim) elementima (način izvršenja djela, sredstva izvršenja, vrijeme izvršenja, mjesto izvršenja, lična svojstva izvršioca i dr.). Dispozitiv sadrži opis inkriminisanog ponašanja po njegovim obilježjima i naziva se dispozicijom, a o tome se upravo govori u pravnom stavu Vrhovnog suda. Iznijetim pravnim stavom po nalaženju ovog autora Vrhovni sud je poremetio (promijenio) sadržinu pravila koje sadrži Krivični zakonik Crne Gore i koja se pravila odnose na utvrdjivanje krivičnog djela i krivične odgovornosti. Pored toga promijenjeno je i pravilo koje zbog svoje važnosti ima karakter načela da se krivična djela propisuju materijalnim zakonikom Crne Gore, koje pravilo razdvaja materijalne propise od procesnih propisa. Dakle, konkretna zakonska norma na osnovu koje sud u pojedinim slučajevima odlučuje o primjeni krivične sankcije, a po pravilima Krivičnog zakonika CG ne može se naći u procesnom zakonodavstvu pa ni u Zakoniku o krivičnom postupku i protiv kojeg pravila, a koje kako je rečeno je načelnog karaktera, stoji pravno stanovište Vrhovnog suda Crne Gore. Propis kojim se odredjuje krivično djelo po pravilima Krivičnog zakonika Crne Gore nalazi se u Krivičnom zakoniku odnosno u materijalnom propisu. Taj propis obavezno sadrži dva dijela, jedan dio opisuje inkriminisano ponašanje po svim njegovim obilježjima i naziva se dispozicijom i drugi dio koji sadrži odredbu o kazni za to

15

djelo odnosno tu inkriminaciju i koji se naziva sankcija. Iznijeta pravila Krivičnog zakonika Crne Gore, a koja su načelnog karaktera takodje ustanovljavaju kakve postoje dispozicije i one se mogu klasifikovati po raznim kriterijumima, a naš Krivični zakonik je kao pravilnu klasifikaciju prihvatio onu koja dispozicije klasifikuje na jednostavne i složene dispozicije. Složene dispozicije mogu biti alternativne i blanketne. Jednostavnim dispozicijama, kao ni alternativnim dispozicijama u okrivu složene dispozicije nije moguće ništa dodavati pa ni uslove iz čl. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivičnom postupku. Nasuprot pravni stav Vrhovnog suda Crne Gore to omogućava. Blanketne dispozicije su one koje samo djelimično odredjuju biće krivičnog djela pa se prilikom odredjivanja krivičnog djela u konkretnom slučaju moraju primijeniti odredbe i drugih zakona pa i drugih normativnih akata da bi se upotpunile ovakve krivične dispozicije ali to svakako nijesu odredbe iz čl. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivičnom postupku CG i zašto se daje primjer krivičnog djela neovlašćena proizvodnja, držanje i stavljanje u promet opojnih droga iz čl. 300. Krivičnog zakonika. Dakle, to je blanketna dispozicija, koja se dopunjuje propisom (zakonom) o proizvodnji i prometu opojnih droga, odnosno rješenjem o utvrdjivanju opojnih droga, na koji način ova blanketna norma je zaokružena i nije joj moguće dodavati bilo šta drugo pa ni odredbe čl. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivičnom postupku. Da je pravni stav Vrhovnog suda Crne Gore protivan pravilima (načelima) Krivičnog zakonika Crne Gore potvrdjuje i činjenica da je zakonodavac kod odredjenih krivičnih djela inkriminisao izvršenje na organizovani način čl. 372. (osnovni oblik), čl. 444. st. 6. (kvalifikatorni oblik). Poštovanje načela Krivičnog zakonika Crne Gore ima višestruki značaj, a posebno pravni značaj jer se poštuje osnov našeg Zakonika za odredjivanje pojedinačnih krivičnih djela, i još važnije, poštujući ova načela omogućava se da biće svakog pojedinačno odredjenog krivičnog djela je propisano u skladu sa ustanovljenim opštim pojmom krivičnog djela (član 5 KZ CG). Vrhovni sud Crne Gore zauzimajući pravni stav da izreka presude treba (mora) da sadrži obilježja i uslove iz čl. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivičnom postupku koji predmetnom krivičnom djelu daju obilježja krivičnog djela izvršenog na organizovan način, izvršio je i suštinsku izmjenu smisla odredbi čl. 507. ZKP-a, odnosno navedenog stava 3. i 4. tog člana. Odredbama glave XXX Zakonika o krivičnom postupku, a radi se o posebnim odredbama o postupku za krivična djela izvršena na organizovan način, dao je karakteristiku koje one nemaju, kada je u svom pravnom stavu naveo da čl. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivičnom postupku, sadrži uslove i obilježja "krivičnog djela

16

izvršenog na organizovan način". Odredbe čl. 507. ZKP-a, sadrže posebna pravila za krivično gonjenje učinilaca krivičnh djela učinjenih na organizovan način. Krivična djela učinjena na organizovan način u čl. 507. st. 1. ZKP-a, označavaju se sa terminom "organizovani kriminal". Dakle, kako je navedeno prilikom iznošenja stavova Apelacionog suda Crne Gore u ovom članu dat je pojam i definicija krivičnih djela učinjenih na organizovan način (ili kako ga taj član označava organizovani kriminal), a potom i uslovi koji su potrebni da budu ispunjeni da bi se primjenjivale odredbe glave XXX Zakonika o krivičnom postupku kao formalnog zakona gdje se ne pominju obilježja bilo kojeg krivičnog djela što je i potpuno razumljivo imajući u vidu sve što je do sada rečeno kao i to da se radi o formalnom zakoniku, a ne materijalnom zakoniku. Vrhovni sud Crne Gore dajući uslovima predvidjenim u čl. 507. ZKP-a obilježja krivičnog djela mimo principa i načela Krivičnog zakonika Crne Gore mijenjaju zakonom odredjena bića krivičnog djela jer krivična djela, koja su predvidjena u Krivičnom zakoniku Crne Gore imaju zakonom odredjena obilježja gdje se kroz biće krivičnog djela konkretizuju zajednički elementi svojstveni svim krivičnim djelima i po kojim svojstvima nema razlike izmedju pojedinih krivičnih djela, kao i posebni elementi koji čine njihovo biće i koji ih diferenciraju (čine različitim) od drugih krivičnih djela. Na ovaj način posebni elementi različitih krivičnih djela, (kada im se dodaju pomenuti uslovi iz čl. 507. ZKP) prestaju da imaju karakter posebnih elemenata, što čini njihovo biće koje ih razlikuje od svih drugih krivičnih djela i dobijaju karakter opšteg i zajedničkog kako se to i u stavu Vrhovnog suda kaže da dobijaju obilježja krivičnog djela izvršenog na organizovan način. U obrazloženju koje je dato, a povodom predmetnog pravnog stava se navodi "da se u izreci presude moraju navesti obilježja i uslovi iz čl. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivičnom postupku koji predmetnom krivičnom djelu daju obilježja krivičnog djela izvršenog na organizovan način". Iz navedenog dijela obrazloženja proizilazi da uslovi iz čl. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivičnom postupku konkretnom krivičnom djelu daju obilježja krivičnog djela izvršenog na organizovan način. Kako je već iznešeno čl. 507. ZKP-a u svojoj cjelini, a posebno u stavu 3. i 4. ne sadrži nijedno obilježje krivičnog djela koje je predvidjeno Krivičnim zakonikom Crne Gore što je i razumljivo jer se radi o formalnom zakoniku, a što dalje znači da pomenuto obrazloženje uslovima iz čl. 507. st. 3. i 4. ZKP-a, a koji uslovi su predvidjeni da budu ispunjeni za primjenu posebnih odredbi o postupku za krivična djela izvršena na organizovan način daje karakter, obilježja krivičnog djela. Po stanovištu autora to je posebno problematično,a prije svega zbog iznijetog stanovišta da odredbe čl. 507. ZKP-a označavaju pojam, definiciju i uslove za primjenu

17

odredbi o postupku za krivična djela izvršena na organizovan način. Pojam i definicija su označeni kao obilježje krivičnog djela, a uslovi su preuzeti kako su dati u odredbi čl. 507. ZKP-a, a potom je odredjeno da ti uslovi sa pojmom i definicijom (koji su označeni kao obilježja krivičnog djela) konkretnom krivičnom djelu daju obilježja krivičnog djela izvršenog na organizovan način, što suštinski znači da su i uslovi predvidjeni u čl. 507. ZKP-a u stavu Vrhovnog suda Crne Gore dobili obilježja konkretnog krivičnog djela. Organizovani kriminal kako se označavaju krivična djela učinjena na organizovan način (a što je sve navedeno u stavu 1. čl. 507. ZKP) ne predstavlja "obilježja krivičnog djela izvršenog na organizovan način", a kako se to navodi u pravnom stavu Vrhovnog suda Crne Gore već predstavlja pojavu, koja se sastoji od organizovanog kriminalnog udruženja, kao i krivičnih djela koja se čine u okviru tog kriminalnog udruženja i što predstavlja djela organizovanog kriminala, kako je to navedeno u čl. 507. ZKP-a. Dakle, organizovani kriminal ne predstavlja pojedinost niti predstavlja jedno krivično djelo već dvije vrste krivičnih djela, i to krivično djelo samog organizovanja kriminalnog udruženja i krivična djela koja čine pripadnici tog organizovanog kriminalnog udruženja i koja su u vezi sa zločinačkim planom tog udruženja. Označena pojava koja predstavlja iznijeti skup kako organizovanog kriminalnog udruženja tako i vršenja krivičnih djela od strane tog kriminalnog udruženja, a koja su u vezi sa zločinačkim planom i koja pojava je, kroz pojam, definiciju i uslove opisana i sistematizovana u čl. 507. ZKP-a, ne može nikako biti po pretvorena u biće, odnosno dio bića nekog konkretnog krivičnog djela. Nije moguće procentualno izračunati koliko u rješenjima odredbi čl. 507. ZKP učestvuje pojava koju označavamo (koju i taj član označava) kao organizovani kriminal, dakle nije moguće sa preciznošću utvrditi koliko odredbe ovog člana ukazuju i definišu organizovano kriminalno udruženje, a koliko opisuju krivična djela koja se čine u okviru tog kriminalnog udruženja, a što sve skupa predstavlja, da još jednom ponovimo, organizovani kriminal. Medjutim, ono što je moguće, jeste sa sigurnošću utvrditi da uslovi koji su predvidjeni da budu ispunjeni, a da bi se primijenile posebne odredbe glave XXX ZKP pojmovno i suštinski predstavljaju osobine i ciljeve organizovanog kriminalnog udruženja što konačno predstavlja krivično djelo samog organizovanja kriminalnog udruženja, a što u našem krivičnom pravu je odredjeno kao krivično djelo zločinačko udruživanje iz čl. 401. Krivičnog zakonika CG. U stavu 3. čl. 507. ZKP navedeno je da će odredbe glave XXX ZKP-a primijenjivati se, ako postoje osnovi sumnje da je izvršeno krivično djelo rezultat organizovanog djelovanja više od dva lica čiji je cilj vršenje teških krivičnih djela radi sticanja

18

dobiti i moći. U stavu 4. istog člana je predvidjeno da pored navedenih uslova u stavu 3. mora da budu ispunjeni još najmanje tri od sledećih uslova, a to je da je svaki član kriminalne organizacije imao unaprijed odredjeni zadatak ili ulogu, da je djelatnost kriminalne organizacije planirana na duže vrijeme ili neograničeno, da se djelatnost organizacije zasniva na primjeni odredjenih pravila interne kontrole i discipline članstva, da se djelatnost organizacije planira i vrši u medjunarodnim razmjerama, da se u vršenju djelatnosti primijenjuje nasilje ili zastrašivanje ili da postoji spremnost za njihovu primjenu, da se u vršenju djelatnosti koriste političke, privredne ili poslovne strukture, da se koristi pranje novca ili nezakonito stečena dobit, da postoji uticaj organizacije ili njenog dijela na zakonodavnu vlast, medije, izvršnu ili sudsku vlast ili na druge društvene ili ekonomske činioce. Kumulativno iznijeti uslovi iz st. 3. i 4. čl. 507. skoro da se u potpunosti poklapaju sa "sastavnim elementima" organizovanog kriminalnog udruženja. Organizovano kriminalno udruženje je kriminalna organizacija više lica zasnovana na tajnom karakteru, a ustrojena na pravilima kriminalne organizacije sa ciljem stvaranja profita ili moći, a osniva se radi vršenja po pravilu teških krivičnih djela sa izraženim hijerarhijskim ustrojstvom ,čiji su članovi po pravilu profesionalci sa odredjenim ulogama, formirana da traje neograničeno s težnjom stvaranja monopola i širenjem u medjunarodnim okvirima uz korišćenje nasilja, korupcijskog djelovanja itd. Prostim uporedjivanjem odredbi st. 3. i 4. čl. 507. sa karakteristikama organizovane kriminalne organizacije dolazi se do zaključka da izmedju uslova koji su predvidjeni u st. 3. i 4. čl. 507. i karakteristika i ciljeva organizovane kriminalne organizacije i nema suštinske razlike što je takodje potpuno razumljivo jer su uslovi koji su predvidjeni u st. 3. i 4. čl. 507. ustvari blago izmijenjena definicija koju daje Evropska unija za organizovani kriminal, a koja u suštini u sebi sadrži osobine i ciljeve organizovanog kriminalnog udruženja, da bi se označila i stvorila jasna razlika izmedju organizovanog zločinačkog udruženja i drugih nelegalnih organizacija. Ništa jasnije od iznijetog ne može potvrditi stanovište ovog autora da odredbe čl. 507. bez obzira koliko u sebi imale materijalno pravni karakter ne mogu biti označene niti shvaćene kao obilježja konkretnog krivičnog djela. Pored toga u našem Krivičnom zakonodavstvu samo organizovanje zločinačkog udruženja čije smo karakteristike i ciljeve iznijeli i čije karakteristike i ciljeve u pretežnosti navode i odredbe st. 3. i 4. čl. 507. ZKP-a predstavlja krivično djelo zločinačko udruživanje iz čl. 401. Krivičnog zakonika CG, s tim što treba napomenuti da radnja i cilj vršenja krivičnog djela zločinačko udruženje iz čl. 401. KZ uvijek ne mora imati sve pomenute osobine i karakteristike ( i u praksi ih i nema) ali svakako za to nema ni prepreke.

19

Iz pravnog stava Vrhovnog suda Crne Gore ne može se najjasnije zaključiti da li dispozitiv izreke presude treba da sadrži sve uslove koji su predvidjeni čl. 507. st. 3. i 4. ili pak tri obavezna uslova koji su predvidjeni stavom 3. i još najmanje tri od uslova predvidjena stavom 4., a što je potrebno da bude ispunjeno u obliku osnova sumnje da bi se primijenile odredbe glave XXX ZKP-a. Iznijeto pravno stanovište Vrhovnog suda Crne Gore će u praksi stvoriti značajne nejasnoće koje nejasnoće će po nalaženju ovoga autora imati značajne posledice (negativne) na rad sudova. Vrhovni sud je prilikom davanja navedenog pravnog stava, a u vezi istog iznio i još jedan pravni stav koji glasi "ako se u toku pretresa pred vijećem iz čl. 510. Zakonika o krivičnom postupku pokaže da krivično djelo nije izvršeno na organizovan način to vijeće je nadležno da donese presudu i za krivično djelo koje nije izvršeno na organizovani način". Iz ovakvog pravnog stanovišta, a kada se dovede u vezu sa prethodnim pravnim stavom, i koji je u suštini predmet ovoga rada može se zaključiti da postoji konkretno krivično djelo koje nije izvršeno na organizovan način i da postoji takodje konkretno krivično djelo koje je izvršeno na organizovan način. Ovo po nalaženju ovoga autora proizilazi iz navedenog pravnog stanovišta, a što nije tačno, jer Krivični zakonik CG ne poznaje krivično djelo koje ima naziv "krivično djelo izvršeno na organizovan način", već postoji, a kako je već iznešeno pojava koja je u Zakoniku o krivičnom postupku u glavi XXX, a posebno u čl. 507 ZKP-a, označena pojmovno kao organizovani kriminal i koja predstavlja i sastoji se od organizovanog kriminalnog udruženja i što predstavlja krivično djelo koje je predvidjeno u našem Krivičnom zakoniku i to je krivično djelo iz čl. 401. Krivičnog zakonika i još skup krivičnih djela koja čine pripadnici organizovanog kriminalnog udruženja i koja se zasnivaju na ciljevima radi čijeg je ostvarivanja udruženje osnovano. Dakle, ako je organizovano kriminalno udruženje i ako se to dokaže, (pod uslovom da je bilo optužbe u tom pravcu) u dispozitivu izreke presude treba da stoje obilježja krivičnog djela zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ, a potom i obilježja konkretnog krivičnog djela koje su počinili (eventualno) pripadnici tog organizovanog kriminalnog udruženja a koje se zasnivalo (zasniva) na ciljevima na kojima je zasnovano to kriminalno udruženje. Tek pod ovakvom pretpostavkom moguće je prihvatiti pravno stanovište da ako se u toku pretresa pred vijećem iz čl. 510. Zakonika o krivičnom postupku, pokaže da krivično djelo zločinačko udruživanje nije izvršeno (nije dokazano), da je to vijeće nadležno da donese presudu za

20

konkretno krivično djelo ako je izvršeno od strane optuženih. Da je ovakav pogled na ova pravna pitanja pravilan potvrdjuje i sledeći primjer. Ako bi uslovi predvidjeni u stavu 3. i 4. člana 507. ZKP-a bili obilježja krivičnog djela, a kako se to sugeriše u pravnom stavu Vrhovnog suda i ako bi kao bitna obilježja krivičnog djela bila prihvaćena od strane suda onda bi sud svakako, a pod pretpostavkom da neko od tih obilježja nedostaje u činjeničnom opisu (u dispozitivu), a kao posebni elemenat tog krivičnog djela, za koje je podnijeta optužnica ,optuženog morao osloboditi od optužbe na osnovu čl. 363. tač. 1. ZKP-a ili pak ako neko od tih osnovnih obilježja ne bi bilo dokazano takodje bi optuženog morao osloboditi, ali na osnovu čl. 363. tač. 3. ZKP-a. Dakle, jasno je da se u čl. 507. ne nalaze obilježja nijednog krivičnog djela predvidjenog Krivičnim zakonikom CG već upravo kako i stoji u naslovu glave XXX radi se o posebnim odredbama o postupku za krivična djela izvršena na organizovan način. Da je sve kako je iznijeto potvrdjuje i činjenica koju će praksa potvrditi, a to je da ako bi sud i prihvatio da uslovi predvidjeni u čl. 507. ZKP-a, predstavljaju obilježja krivičnog djela, (što će morati jer se radi o obaveznom pravnom stavu) i dokazao na pretresu da je konkretno krivično djelo rezultat organizovanog djelovanja više od dva lica čiji je cilj vršenje teških krivičnih djela radi sticanja dobiti i moći, te ako bi dokazao još potrebne uslove iz st.4. čl. 507. ZKP-a, a pod pretpostavkom da optuženim na teret nije stavljeno izvršenje krivičnog djela zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ-a, oglasio bi ga krivim i izrekao mu krivičnu sankciju predvidjenu za to konkretno krivično djelo. Isto bi se desilo i ako prvostepeni sud ne bi našao da je konkretno krivično djelo rezultat organizovanog djelovanja više od dva lica čiji je cilj vršenje teških krivičnih djela radi sticanja dobiti ili moći i još da nijesu ispunjeni neki od traženih uslova iz st. 4. opet bi optuženom (optuženim) izrekao krivičnu sankciju koja je predvidjena za to isto krivično djelo što ukazuje da unošenje uslova predvidjenih u čl. 507. ZKP-a u obilježja konkretnog krivičnog djela nema nikakvog značaja na krivičnu sankciju izuzev eventualno prilikom odmjeravanja iste, ali zato onemogućava gonjenje počinilaca krivičnog djela, zločinačko udruživanje iz čl. 401. Krivičnog zakonika. Iznijeti pravni stav Vrhovnog suda Crne Gore dovodi u pitanje sticaj izmedju krivičnog djela zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ-a i konkretnog krivičnog djela (krivičnih djela) proizašlih iz zločinačkog plana. Pravno stanovište Apelacionog suda, a kako je iznešeno u prvom dijelu ovoga rada jasno i čvrsto stoji na stanovištu da odredbe čl. 507. ZKP govore o organizovanom kriminalu kao pojavi koja se sastoji u činjenju krivičnih djela od strane organizovanog kriminalnog udruženja i da je u odredbama čl. 507. ZKP-a definisan pojam organizovanog kriminalnog udruženja odnosno kriminalne organizacije, a da

21

sva krivična djela koja se čine u okviru tog kriminalnog udruženja predstavljaju djela organizovanog kriminala. Dakle, pojam kako je označen i naveden u čl. 507. ZKP organizovani kriminal predstavlja skup dvije vrste krivičnih djela i to krivično djelo samog organizovanja kriminalnog udruženja, a to je u našem Krivičnom zakoniku krivično djelo zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ i krivična djela (jedno ili više) koja čine pripadnici organizovanog kriminalnog udruženja, a proizilaze iz kriminalnog plana. Ovakvo stanovište jasno sugeriše da krivično djelo zločinačko udruživanje iz čl. 401. Krivičnog zakonika stoji u sticaju sa krivičnim djelom (krivičnim djelima) koja proizilaze iz zločinačkog plana tog udruženja, i to prije svega zbog činjenice da zločinačko udruživanje iz čl. 401. nema privremeni karakter i ne stvara se radi izvršenja jednog ili više odredjenih krivičnih djela niti se pak gasi izvršenjem jednog ili više krivičnih djela već ima cilj i traje "vječno". Medjutim, pravni stav Vrhovnog suda Crne Gore, a kako je iznesen, da uslovi iz čl. 507. st. 3. i 4. ZKP-a su obilježja krivičnog djela izvršenog na organizovani način u potpunosti zanemaruje postojanje samostalnog krivičnog djela zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ u trenutku kada je izvršeno neko konkretno krivično djelo, pa po tom istom stavu, tada dobija karakter pripremne radnje tog konkretnog krivičnog djela što sigurno ne može biti tačno. U vezi sa gore iznijetim, navedeni pravni stav Vrhovnog suda posebno dovodi u pitanje odgovornost organizatora zločinačkog udruženja za krivična djela u koja nije učestvovalo ili čak nije ni znao da su izvršena, a proizašla su iz zločinačkog plana ili su pak u vezi sa zločinačkim planom. Ovu tvrdnju slikovito prikazuje navodjenje jednog od uslova iz čl. 507. st. 3., a koji je predvidjen da je potrebno da bude ispunjen da bi se primijenile posebne odredbe o postupku za krivična djela izvršena na organizovan način, i koji uslov je pravnim stavom Vrhovnog suda Crne Gore pretvoren u obilježje konkretnog krivičnog djela. Radi se o uslovu da je djelo rezultat organizovanog djelovanja više od dva lica. Jasno pod organizovanim djelovanjem se podrazumijeva formiranje grupe ili drugog zločinačkog udruženja (banda, zavjera i slično), a što znači da sud pod pretpostavkom da se radi o obilježju krivičnog djela (ovdje se ne misli na zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ) mora utvrditi ko je organizovao zločinačko udruženje, a ko postao član, da utvrdi zločinački plan udruženja itd., a da bi utvrdio koja su djela direktno a koja indirektno obuhvaćena tim planom, a koja su počinjena u konkretnom slučaju. Medjutim, i pored svih tih utvrdjenja sud neće moći utvrditi vinost organizatora kao osnov njegove odgovornosti za izvršenje krivičnih djela u čije izvršenje nije učestvovao pa za koja čak nije ni znao, a u vezi su zločinačkog plana i počinili su ga članovi zločinačkog udruženja. Ovo stoga, jer mu se na

22

teret ne stavlja izvršenje krivičnog djela zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ odnosno nije označen kao organizator zločinačog udruženja te mu se zbog toga na teret ne može staviti odgovornost za krivična djela koja su proizašla iz plana zločinačke organizacije koju je formirao. Vrhovni sud Crne Gore kroz svoje pravno stanovište da uslovi iz čl. 507. st. 3. i 4. ZKP-a, su ustvari obilježja krivičnog djela izvršenog na organizovani način onemogućava primjenu odredbi čl. 507. ZKP, a koja se odnosi na primjenu odredbi glave XXX ZKP-a, ako postoje osnovi sumnje da je izvršeno krivično djelo rezultat organizovanog djelovanja više od dva lica . Apelacioni sud CG je iznio rezervu u vezi nesklada ove odredbe i odredbe iz čl. 249. st. 1. ZKP-a ali je isto tako predložio (našao) pravno rješenje dok ovaj nesklad postoji.Naprotiv, pravni stav Vrhovnog suda u praksi neće omogućiti primjenu ove odredbe, jer donošenjem stava da su uslovi iz čl. 507. st. 3. i 4. ZKP ustvari obilježja konkretnog krivičnog djela Vrhovni sud CG je stao na stanovište da se istraga ne može sprovoditi, ako ne postoji osnovana sumnja da su ta obilježja krivičnog djela ostvarena. Medjutim, nasuprot tome u odredbama čl. 507. st. 3. ZKP stoji da će se sve odredbe glave XXX primjenjivati na nivou osnova sumnje što je jedno drugom potpuno protivurječno. Pravno stanovište Vrhovnog suda Crne Gore, a koje glasi, da dispozitiv presude treba da sadrži obilježja i uslove iz čl. 507. st. 3. i 4. ZKP-a jer ta obilježja i uslovi predmetnom krivičnom djelu daju obilježja krivičnog djela izvršenog na organizovan način će stvoriti nerazumljivosti i protivurječnosti i pod pretpostavkom da Specijalni tužilac ustane sa optužbom za izvršenje krivičnog djela zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ i krivičnih djela (krivičnog djela) koja proističu iz zločinačkog plana udruženja, jer po pravnom stavu Vrhovnog suda u činjeničnom opisu tih djela moraće se navesti uslovi iz čl. 507. st. 3. i 4. ZKP-a, kao obilježja tog (tih) krivičnih djela, pa će pod pretpostavkom da se u postupku dokaže postojanje krivičnog djela zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ, desiti se, da se ne može dokazati postojanje svih uslova iz čl. 507. st. 3. i 4. ZKP, a koji uslovi su označeni u predmetnom pravnom stavu kao obilježja krivičnog djela. Ovo zbog toga što za postojanje krivičnog djela zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ je dovoljno da se utvrdi da je neko lice organizovalo grupu ili drugo udruženje u cilju vršenja krivičnih djela ili da je postalo pripadnikom. Ali za postojanje konkretnog krivičnog djela koje je proizašlo iz plana tog zločinačkog udruženja, a po pravnom stavu Vrhovnog suda potrebno je da se utvrde uslovi iz čl. 507. st. 3. ZKP i najmanje tri uslova iz čl. 507. st. 4. (mada nije jasno iz pravnog stava da li je dovoljno

23

samo tri ili svih devet uslova iz ovog stava) što znači da je potrebno mnogo više obilježja nego se traži za izvršenje krivičnog djela iz čl. 401. KZ. U praksi će se desiti (već se desilo) da nije moguće utvrditi sve uslove iz čl. 507. st. 3. i 4. ZKP (kao obilježja krivičnog djela), zbog čega će prvostepeni sud iz činjeničnog opisa tog konkretnog krivičnog djela morati ispustiti sve uslove predvidjene iz čl. 507. st. 3. i 4. ZKP, a koji su zbog pravnog stava Vrhovnog suda označeni kao obilježja krivičnog djela. U toj stvorenoj pravnoj situaciji ispašće da je to konkretno krivično djelo izvršeno na uobičajen način iako je, da ponovimo, proizašlo iz plana zločinačkog udruženja i u sticaju je sa krivičnim djelom zločinačko udruživanje iz čl. 401. KZ. Ovakva situacija je neprihvatljiva misaono i logički.

Zaključak

Detaljno iznošenje pravnih stavova Apelacionog suda CG, a potom i stvorene prakse u vezi gonjenja počinilaca krivičnih djela učinjenih na organizovan način, a posebno detaljno obrazlaganje i analiziranje pravnog stava Vrhovnog suda Crne Gore u ovom radu učinjeno je ciljno i motivisano željom autora da pravne stavove Apelacionog suda kao i stvorenu praksu približi široj pravnoj javnosti, a posebno da te pravne stavove i stvorenu praksu, zajedno sa detaljnim kritičkim osvrtom na pravni stav Vrhovnog suda Crne Gore učini transparentnim redaktorima pomenutog pravnog stava sa željom da argumenti navedeni u ovom radu opredeljujuće utiču na izmjenu obavezujućeg pravnog stava u pravcu iznijetih stavova Apelacionog suda Crne Gore.

Zakonsko rješenje predvidjeno u članu 507. st. 3. ZKP-a, gdje se navodi da se odredbe glave XXX mogu primjenjivati ako postoje osnovi sumnje da su ispunjeni uslovi iz stava 3. i 4. tog člana je nelogično i protivurječno, a posebno je protivurječno odredbi čl. 249. st. 1. gdje stoji da se istraga pokreće protiv odredjenog lica kad postoji osnovana sumnja da je učinilo krivično djelo iz čega proizilazi jedini zaključak da se u istragu ne može ulaziti ni u kom pravcu sa manjim stepenom sumnje od osnovane sumnje, a što dalje znači da se ni odredbe Zakonika o krivičnom postupku Crne Gore u prethodnom postupku, a koje odredbe počinju od glave XIX ne mogu primjenjivati, a što znači ni odredbe glave XXX, bez tog stepena sumnje (osnovane sumnje). Krivična djela učinjena na organizovan način ili kako to se još navodi i odredjuje u članu 507. st. 1. ZKP-a, organizovani kriminal predstavlja pojavu koja obuhvata i sastoji se u činjenju krivičnih djela od strane organizovanog kriminalnog udruženja, a krivična djela koja se čine u okviru tog kriminalnog

24

udruženja predstavljaju djela organizovanog kriminala kako je to i označeno u stavu 1. člana 507. ZKP-a. Organizovani kriminal predstavlja skup dvije vrste krivičnih djela i to krivično djelo samog organizovanja kriminalnog udruženja i krivično djelo (krivična djela) koja čine pripadnici organizovanog kriminalnog udruženja. Gonjenje učinilaca krivičnih djela uz primjenu odredbi glave XXX (postupak za krivična djela izvršena na organizovan način), po prirodi stvari je nezamislivo ako ne postoji osnovana sumnja da su počinili krivično djelo zločinačko udruživanje iz čl. 401. Krivičnog zakonika Crne Gore, dakle krivično djelo koje sankcioniše samo organizovanje kriminalnog udruženja a još svakako iako je počinjeno i neko krivično djelo od strane članova kriminalne organizacije koje se zasniva (proizilazi) iz ciljeva radi kojeg je osnovano zločinačko udruženje, ili je pak u vezi sa njim. Izuzetak od iznijetog pravila su svakako krivična djela u kojima je zločinačko udruživanje posebno inkriminisano.