Upload
phungdung
View
237
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Kary i środki karnew kodeksie karnym
i kodeksie wykroczeń
podinsp. Jarosław Plutaasp. sztab. Mirosław Karkocha
Zakład Służby Kryminalnej
Katowice 2013
Redakcja:mł. insp. Jacek Słobosz
Redakcja techniczna i korekta:Paweł Mięsiak
© Szkoła Policji w Katowicach, Katowice 2013. Pewne prawa zastrzeżone.
Niniejsza publikacja w całości stanowi materiał dydaktyczny Szkoły Policji w Katowicach.Publikacja dostępna jest na licencji:Creative Commons – Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych3.0 Polska (CC-BY-NC-ND) 3.0. Polska.
Postanowienia licencji są dostępne pod adresem:http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/pl/legalcode
Wstęp .............................................................................................................................. 4
1. Charakterystyka kary w polskim prawie karnym .......................................................5
1.1. Definicja kary .........................................................................................................5
1.2. Cele i funkcja kary .................................................................................................6
1.3. Teorie kary ...........................................................................................................10
2. Katalog kar i środków karnych ..................................................................................12
2.1. Katalog kar i środków karnych w kodeksie karnym .............................................12
2.1.1. Kary ..........................................................................................................13
2.1.2. Środki karne .............................................................................................19
2.2 Katalog kar i środków karnych w kodeksie wykroczeń ........................................35
2.2.1. Kary ..........................................................................................................35
2.2.2. Środki karne .............................................................................................40
Zakończenie ..................................................................................................................46
Literatura .......................................................................................................................46
Spis treści
4 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
Wstęp
W życiu codziennym społeczeństwo ma styczność z wieloma rodzajami kar, wśród
których ma również miejsce kara kryminalna. Można powiedzieć, że wszystkie
rodzaje kary łączy wspólny mianownik – są one z pewnością reakcją na określone
negatywne zachowanie jednostki wobec społeczeństwa. Można nawet pokusić się
o stwierdzenie, że są pewną dolegliwością dla sprawcy. Jakakolwiek kara dla kogo-
kolwiek jest więc z pewnością negatywną reakcją w społeczeństwie w odróżnieniu
od wyróżnienia, nagrody.
W tym zakresie autorzy dokonali podziału pracy na dwa rozdziały. W pierwszym
rozdziale autorzy postarają się zdefiniować pojęcie kary, jak również wytłumaczyć
cel i funkcję kary. Przede wszystkim autorzy odniosą się do celów i funkcji kary
kryminalnej, a także teorii kary.
Drugi rozdział poświęcony jest przybliżeniu czytelnikowi funkcjonujących
na podstawie dwóch ustaw kar i środków karnych. Ponadto w tym rozdziale autorzy
scharakteryzują poszczególne kary pod kątem sposobu ich wymierzania, czasu ich
trwania czy też właśnie celu ich stosowania. W podobny sposób odniosą się do środ-
ków karnych na gruncie prawa karnego i prawa wykroczeń.
Niniejszy skrypt przeznaczony jest przede wszystkim dla słuchaczy szkolenia
podstawowego zawodowego realizowanego między innymi w Szkole Policji w Kato-
wicach. Celem tego skryptu jest zapoznanie słuchaczy policjantów z obowiązującymi
karami i środkami karnymi występującymi w prawie karnym oraz wykroczeń. Mamy
nadzieję, że będzie on pomocny w ukształtowaniu podstawowej wiedzy z prawa
karnego materialnego oraz prawa wykroczeń.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 5
Rozdział 1.Charakterystyka kary w polskim prawie karnym
1.1. Definicja karyKara jest to sankcja, rodzaj rekompensaty za wyrządzenie krzywdy drugiej osobie.
Uważam, że każda osoba, która schodzi na złą drogę i tym samym wyrządza krzywdę
drugiemu człowiekowi, powinna mimo wszystko być ukarana. To, jaką karę otrzyma,
będzie przede wszystkim zależało od rodzaju przestępstwa, czynu zabronionego
jaki popełniła. Należy również wziąć pod uwagę okoliczności kiedy czyniła zło, kim
dana osoba jest i dlaczego podjęła tak okrutny krok. Być może większość się ze mną
nie zgodzi, ale postawie na swoim i powiem, że kara to najskuteczniejszy środek
nauczenia takiego sprawcy, czym różni się dobro od zła.
Wszystkie rodzaje kar, które spotykamy w społeczeństwie łączy wspólny element
– są one określonymi reakcjami społecznymi na zachowanie się jednostki, głównie
reakcjami negatywnymi. Oznacza to, że mają one zawierać pewną dolegliwość dla
karanego1.
W polskiej literaturze możemy spotkać się z wieloma definicjami pojęcia kary,
w zależności z jakiego punktu widzenia będziemy ją rozpatrywać. Czy to z punktu
socjologicznego, psychologicznego, filozoficznego, pedagogicznego, czy też prawne-
go. W kontekście prawnym mówimy np. o karach umownych, w prawie cywilnym
o karach dyscyplinarnych, karach administracyjnych, karach taryfowych, karach
za wykroczenia, karach porządkowych itd. W prawie karnym mówiąc o karze, mamy
na myśli tzw. karę kryminalną2.
1 W. Świda, Prawo karne [online], Warszawa: PWN, 1989 r. [dostęp: 15.09.2013, http://www.karapozbawieniawolnosci.republika.pl/strona1.html].
2 L. Gardocki, Prawo karne wyd. 12 [online], Warszawa: C.H. Beck, 2006 r. [dostęp: 15.09.2013, http://www.karapozbawieniawolnosci.republika.pl/strona1.html].
6 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
Kara kryminalna zajmuje tu miejsce szczególne, a różni się od innych kar tym,
że: jest uregulowana w prawie karnym, jest najostrzejszym środkiem przymusu
państwowego stosowanym w walce z przestępstwami, jest wymierzana w imieniu
państwa przez sądy, ma charakter ściśle osobisty3.
Lech Gardocki pojęcie kary kryminalna zdefiniował, że jest „to osobista dolegliwość
ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo, wyrażająca potę-
pienie popełnionego przez niego czynu i wymierzona w imieniu państwa przez sąd”4.
A. Marek również ma podobną definicję: „kara kryminalna to osobista dolegliwość
ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo, wyrażająca potę-
pienie popełnionego przez niego czynu i wymierzana w imieniu państwa przez sąd”5.
Podsumowując, karę zdefiniować można jako „osobistą dolegliwość zadaną
sprawcy przestępstwa, będącą reakcją na popełnione przestępstwo, wyrażającą
potępienie przestępstwa, wymierzoną przez konstytucyjnie uprawniony do tego
organ państwa”6.
1.2. Cele i funkcja karyPrzystępując do scharakteryzowania kary powinniśmy przybliżyć pojęcia, celu i funkcji
kary. W prawie karnym możemy mieć niekiedy styczność z tymi pojęciami użytymi
zamiennie. Pojęciom „funkcja” i „cel” przypisuje się różne znaczenie.
Wyraz „cel” w języku polskim oznacza „to, do czego się dąży”, „to co ma czemuś
służyć”7, natomiast słowo „funkcja” stanowi „działanie, funkcjonowanie, rolę, zadanie
czegoś”8. W przeniesieniu znaczenia tych słów na grunt prawa karnego jest podob-
nie, jednak należy odróżnić ich znaczenie. Celem kary kryminalnej będą określone
3 H. Popławski, Podstawy prawa karnego [online], Gdańsk, Uniwersytet Gdański, [dostęp:15.09.2013, http://www.karapozbawieniawolnosci.republika.pl/strona1.html].
4 L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa: C.H Beck, 2000, s. 150. 5 A. Marek, Prawo karne wyd. 10, Warszawa: C. H. Beck, 2011, s. 276.6 W. Wróbel, A. Zoll, Polskie prawo karne-część ogólna, Kraków: Znak, 2010, s. 412.7 M. Szymczak, Słownik języka polskiego, t. I A-K, Warszawa: PWN, 1998, s. 235.8 M. Szymczak, Słownik języka polskiego, t. I, Warszawa: PWN, 1978, s. 235.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 7
skutki, które poprzez jej zastosowanie będziemy chcieli osiągnąć, natomiast funkcję
kary rozumiemy jako faktyczne skutki, które zaistniały w wyniku zastosowania kary.
Istoty kary nie można objaśnić bez wskazania na cele kary, które ma ona
do spełnienia. Celami tymi są:
– zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości – cel sprawiedliwościo-
wo-retrybutywny,
– dodatnie, zapobiegawcze oddziaływanie na ogół społeczeństwa – cel ogól-
noprewencyjny,
– wychowawcze i zapobiegawcze oddziaływanie na sprawcę przestępstwa – cel
szczególnoprewencyjny. Współcześnie do celów zalicza się również naprawie-
nie szkody lub usatysfakcjonowanie pokrzywdzonego – cel kompensacyjny9.
Zadaniem celu sprawiedliwościowo-retrybutywnego kary jest, aby była ona
współmierna do ciężkości popełnionego przestępstwa, wówczas będzie karą spra-
wiedliwą. Sąd orzekając karę, powinien ustalić stopień społecznej szkodliwości czynu
na podstawie art. 115 § 2 k.k. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd
bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub
grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez
sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naru-
szonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia10. Cel ten polega na zadośćuczy-
nieniu, sprostaniu społecznemu poczuciu sprawiedliwości. Waga sprawiedliwej kary
jest o tyle ogromna, że tylko kara sprawiedliwa może oddziaływać prewencyjnie nie
tylko na osobę sprawcy przestępstwa, ale także na ogół społeczeństwa11.
Cel ogólnoprewencyjny kary ma za zadanie zapobiegawcze oddziaływanie
na społeczeństwo, zapobieganie przed popełnianiem przestępstw przez potencjalnych
sprawców. Można powiedzieć, iż dotyczy on ogółu społeczeństwa, czyli wszystkich
9 M. Cieślak, O węzłowych pojęciach związanych z sensem kary, w: Kodeks karny. Komentarz, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2012, s. 139.
10 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 553z późn. zm.).11 Z. Sienkiewicz, Pojęcie oraz cele kary kryminalnej, w: Prawo karne materialne część ogólna
i szczególna, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2010, s. 292.
8 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
ewentualnych sprawców. Oznacza to informowanie społeczeństwa o normach prawnych
oraz o karach za ich naruszenie, umacnianie i kształtowanie postaw poszanowania
prawa, budzenie zaufania do porządku prawnego oraz kształtowanie świadomości
zadośćuczynienia poczuciu sprawiedliwości12.
Orzeczona kara powinna przede wszystkim wywierać wpływ na środowisko
sprawcy oraz na krąg osób należących do środowiska, z którego wywodzi się po-
krzywdzony13.
Cel szczególnoprewencyjny kary w odróżnieniu od ogólnoprewencyjnego, wyraża
się w zapobiegawczym i wychowawczym oddziaływaniu na sprawcę, zmierzającym
do zapobieżenia jego powrotowi do przestępstwa. Cel ten można osiągnąć poprzez
uniemożliwienie lub utrudnienie popełnienia ponownego przestępstwa (wymierzenie
kary długoterminowej lub pozbawienie praw), jak i poprzez wychowanie sprawcy, tj.
kształtowanie u niego postawy poszanowania norm prawnych obowiązujących w spo-
łeczeństwie14. Cel ten jest możliwy do osiągnięcia za pomocą różnych działań. Należą
do nich: oddziaływanie wychowawcze (resocjalizacyjne) na sprawcę, unieszkodliwienie
lub uniemożliwienie, a także utrudnienie (kary długoterminowe, pozbawienie praw)15.
Obecny kodeks karny reguluje obowiązek orzeczenia przez sąd, na wniosek
pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej, środka karnego, w postaci obowiąz-
ku naprawienia szkody, „w razie skazania za przestępstwo spowodowania śmierci,
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju
zdrowia, przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, przestępstwa prze-
ciwko środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu lub przestępstwa przeciwko
12 Kodeks karny. Komentarz, red.: Z. Sienkiewicz [i in.], Gdańsk, ARCHE, 2012, s. 491.13 Wyrok SN z dnia 6.04.1978 r., RW 122/78, OSNKW 1978, nr 6, poz. 65.14 A. Marek, Prawo karne, wyd. 3, Warszawa: C.H. Beck, 2001, s. 242.15 L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa: C.H. Beck, 2000, s. 236.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 9
prawom osób wykonujących pracę zarobkową”16. Natomiast zgodnie z § 2 tegoż arty-
kułu, poszkodowany zamiast obowiązku określonego w § 1, może liczyć na nawiązkę17.
Można pokusić się o stwierdzenie, że naprawienie szkody przez sprawcę jest
czymś pozytywnym. Uzmysławia mu fakt ponoszenia konsekwencji jego zachowania,
a przenieść się powinno na zrozumienie jego odpowiedzialności, a zarazem nieopła-
calności popełnionego czynu. Kompensacja ponadto działa na większy krąg adresatów,
innych ewentualnych sprawców m.in. poprzez ugruntowanie istoty prawnej związanej
z naprawieniem szkody. W rezultacie naprawienie szkody pomaga w zadowoleniu
społecznego poczucia sprawiedliwości18.
Ponadto istnieje jeszcze jedna możliwość naprawienia szkody, jaką daje ustawa
Kodeks postępowania karnego. Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator,
może z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i oskarżonego skierować sprawę
do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania
mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym19. Na podstawie tegoż zapisu
sprawca uzyskuje możliwość zawarcia ugody, porozumienia z pokrzywdzonym.
Podsumowując analizowanie celów kary, należy stwierdzić, że wykonywanie
kary ma trójstopniowy charakter związany ze złożonością pojęcia kary. Trójstopniowy
charakter polega na: zabranianiu (ustawowy wymiar kary), orzekaniu przez sady kary
(sądowy wymiar kary) oraz wykonywaniu orzeczonej kary20. Można także zauważyć,
że opisane cele mają jakiś wspólny mianownik, jakim jest pewnego rodzaju zgodność.
Nie wszystkie kary są w stanie w jednakowym stopniu realizować poszczególne cele.
Niekiedy, między celami wystąpić może również kolizja. Ma to miejsce zwłaszcza
w przypadku celu prewencji indywidualnej i celu sprawiedliwościowego (zależnie
16 Ustawa Kodeks karny (…), art. 46.17 Tamże, art. 46.18 A. Muszyńska, Naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze
Wolters Kluwer, 2010, s. 135-136.19 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 1997 r. nr 89, poz. 555) – art.
23a § 1.20 L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa: C.H. Beck, 2000, s. 236.
10 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
od stopnia surowości kary może ona tylko odstraszać zamiast wychowywać lub
w ogóle nie zaspokajać poczucia sprawiedliwości w społeczeństwie)21.
1.3. Teorie karyPosługiwanie się karą jako sposobem reakcji społecznej na niepożądaną postawę
sprawcy występowało już w najdawniejszych społeczeństwach. Oczywiście, formy
reakcji karnej były różne i różne też były motywacje karania (tj. tłumaczenia sensu
wyrządzonej za pomocą kary dolegliwości), czyli tzw. racjonalizacje kary. Pojęcie
racjonalizacji kary zostało ugruntowane w polskiej literaturze prawa karnego przez
B. Wróblewskiego m.in. w pracy „Penologja” wydanej w 1926 r.22. Autor ten wyróżnił
racjonalizację religijną, sprawiedliwościową i celowościową. Racjonalizacja religijna
oznaczała karanie w celu przebłagania bóstwa, uniknięcia gniewu bogów. Racjonali-
zacja sprawiedliwościowa widzi uzasadnienie karania w zasadzie odpłacania złem
za zło. Racjonalizacja celowościowa ma na względzie zapobieżenie popełnianiu prze-
stępstw. Poza racjonalizacją religijną, która ma już charakter historyczny, pozostałe
dwie zachowują znaczenie po dzień dzisiejszy23.
I. Andrejew wyraża pogląd, zgodnie z którym rozwiniętą postacią racjonalizacji
kary są jej teorie24. Rozmaitość teorii kary oraz ich niespójność wewnętrzna powo-
dują poważne trudności w ich uporządkowaniu. W podręcznikach prawa karnego
przyjmuje się często zaproponowany w 1801 r. przez K. S. Zachariae’go podział
teorii kary kryminalnej na bezwzględne i względne. Klasyfikacja ta została później
uzupełniona o tzw. teorie mieszane25.
21 P. Petasz, Sens, istota i cele kary kryminalnej, Gdańsk, Gdańskie Studia Prawnicze, 2005, s. 1128.22 L. Lernell, Podstawy nauki polityki kryminalnej [online], Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1967,
[dostęp:15.09.2013, http://www.karapozbawieniawolnosci.republika.pl/strona1.html].23 K. Buchała, Prawo karne materialne, Warszawa: PWN, 1989.24 I. Andrejew, Polskie prawo karne w zarysie [online], Warszawa: PWN, Warszawa 1976,
[dostęp:15.09.2013, http://www.karapozbawieniawolnosci.republika.pl/strona1.html].25 T. Bojarski, Prawo karne [online], Lublin, Lubelskie Towarzystwo Naukowe, 1994 r. [dostęp:
15.09.2013, http://www.karapozbawieniawolnosci.republika.pl/strona1.html].
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 11
L. Gardocki również zauważył, że pierwsze wypowiedzi teoretyczne na ten
temat zawdzięczamy starożytnym filozofom greckim. Od początku zaznaczyło się
występowanie dwóch zasadniczych nurtów, dwóch grup teorii kary. Jedne z nich,
zwane teoriami bezwzględnymi (absolutnymi), kładły nacisk na to, że kara ma być
odpłatą za przestępstwo, jest wymarzona dlatego, by stało się zadość sprawiedliwości
i żadnych dodatkowych uzasadnień nie potrzebuje26.
W przeciwieństwie do tego teorie względne (utylitarne) akcentują celowy cha-
rakter kary, która powinna zmierzać do osiągnięcia pewnych rezultatów w przeszłości,
głównie powinna służyć zapobieżeniu popełnianiu przestępstw przez ukaranego
i inne osoby. Ponieważ teorie absolutne zwrócone są w przeszłość (karzemy, ponie-
waż popełniono przestępstwo), zaś teorie względne w przyszłość (karzemy, aby nie
popełniono przestępstw), niektórzy autorzy określają te pierwsze jako retrospek-
tywne, a te drugie jako prospektywne27.
Trzecią grupę stanowią teorie mieszane, których zwolennicy próbują pogodzić
w jednej koncepcji ideę kary jako sprawiedliwej odpłaty z ideą kary celowej28.
Stanowiska, które zostały wyżej przedstawione uzasadniają wprawdzie rację
bytu kary w wyraźnie odmienny sposób, ale wszystkie są zgodne co do tego, że kara
jest potrzebna lub wręcz konieczna. Warto jednak dodać, że nie jest to pogląd po-
wszechny, albowiem istnieją i takie teorie, które zdecydowanie odrzucają lub przy-
najmniej poddają w wątpliwość sens kary kryminalnej. Kara jest w świetle tych teorii
złem samym w sobie, aktem godzącym w ideę wolności człowieka bądź działaniem
sprzecznym z nakazami moralności. Często wysuwanym argumentem przeciwko
karze kryminalnej ma być jej bezskuteczność w walce z przestępczością29.
26 L. Gardocki, Prawo karne, wyd. 12,Warszawa: C.H. Beck, 2006, s. 154-155.27 Tamże.28 Tamże.29 M. Ciosek, Psychologia sądowa i penitencjarna [online], Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze
LexisNexis, 2003 r. [dostęp:15.09.2013, http://www.karapozbawieniawolnosci.republika.pl/strona1.html].
12 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
Rozdział 2.Katalog kar i środków karnych
2.1. Katalog kar i środków karnych w kodeksie karnymUstawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, w stosunku do kodeksu karnego
z 1969 r. dokonała zmian nazwy środków reakcji na czyny zabronione, w ten sposób
że istniejący podział na „kary zasadnicze” i „kary dodatkowe” zastąpiono odpowied-
nio podziałem na „kary” i „środki karne”. Obowiązujące więc w kodeksie karnym
z 1969 r. „kary zasadnicze” zastąpiono słowem „kary”, co rzeczowo nic nie zmienia,
ale pozwala na łagodniejsze określenie kar dodatkowych. Kary dodatkowe mogą
być orzekane samodzielnie, ale nie tylko obok kar zasadniczych. Również poprzed-
ni kodeks na to pozwalał, jednakże nowa nazwa bardziej podkreśla samodzielność
środków karnych. Określenia „kary” i „środki karne” przez lata były używane jako
słowa zamienne, jako formy reakcji na czyny zabronione. Jest to pewna wadliwość
sformułowania określenia, gdyż poprzez używanie słowa „środki karne” ustawa
stanowi przeciwieństwo karom. Na podstawie takiego określenia można by było
stwierdzić, że w ustawie mamy do czynienia z karami i zarazem „niekarami”. Wnio-
skowanie takie jest błędne, gdyż w kodeksie karnym znajdziemy katalog kar różnego
rodzaju, które mogą być stosowane za popełnione czyny zabronione.
W nowym kodeksie karnym katalog kar został całkowicie zmieniony. Przede
wszystkim została usunięta kara śmierci. Warto jednak zaznaczyć, że od 1988 r. nie
była ona wykonywana, natomiast w kodeksie z 1969 r. nie było kary dożywotniego
pozbawienia wolności, jednakże w 1995 r. karę tę wprowadzono w związku z usta-
nowieniem moratorium na wykonywanie kary śmierci.
Ponadto obecny kodeks w przeciwieństwie do poprzedniego usystematyzował
rodzaje kar w kolejności od najłagodniejszej, jaką jest kara grzywny do najsurowszej
jaką jest dożywotnie pozbawienie wolności.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 13
2.1.1. Kary
grzywna ograniczeniewolności
pozbawienie wolności
25 lat pozbawienia
wolności
dożywotnie pozbawienie
wolności
Kary w kodeksie karnym
Rys. 1. Katalog kar (źródło: opracowanie własne)
Kara grzywny
Polski kodeks karny wzorowany na większości krajów Europy przyjął, iż kara
grzywny będzie wymierzana w systemie stawek dziennych. Obecny kodeks karny
pozwala organom orzekającym wymierzyć grzywnę w najmniejszej liczbie 10 stawek
dziennych, a najwyższą 54030. Jednakże w przypadku zastosowania przez sąd kary
łącznej, ma wówczas zastosowanie zwiększonej liczby stawek dziennych do 81031.
Wysokość stawki dziennej, sąd ustala na podstawie osiąganych przez sprawcę
dochodów, warunków osobistych, rodzinnych, stosunki majątkowe oraz możliwości
zarobkowe. Wysokość jednej stawki dziennej jest bardzo elastyczna i może wynosić
od 10 do 2000 zł32. Warto zaznaczyć, że grzywna może być wymierzona także z karą
pozbawienia wolności, w przypadku gdy sprawca dopuścił się popełnienia czynu
w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął33.
Istotą kary grzywny jest zadanie sprawcy dolegliwości polegającej na uszczupleniu
jego majątku oraz na niedopuszczeniu, aby sprawca osiągnął korzyść z popełnionego
przestępstwa. Kara grzywny ma wiele zalet, m.in. można dostosować jej wysokość
do winy i stanu majątkowego sprawcy, nie izoluje sprawcy od społeczeństwa, jest
łatwa w stosowaniu, a przede wszystkim może spełniać eksponowaną w rozwiąza-
niach kodeksu kompensacyjną funkcję w stosunku do społeczeństwa34.
30 Ustawa Kodeks karny (…), art. 31 § 1.31 Tamże, art. 38 § 2.32 Ustawa Kodeks karny (…), art. 33 § 3.33 Tamże, art. 33 § 2.34 Kodeks karny. Komentarz, red.: M. Filar [i in.], Warszawa: Wyd. Prawnicze LexisNexis 2012, str. 140.
14 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
Kara ograniczenia wolności
Kara ograniczenia wolności została wprowadzona do kodeksu karnego po raz pierw-
szy w 1969 r. Można powiedzieć, że kara ta zastępuje karę pozbawienia wolności
w tym odróżnieniu, że przy zastosowaniu kary ograniczenia wolności, sprawca nie
zmienia swojego miejsca stałego pobytu. Warto pokusić się na stwierdzenie, że za-
stosowanie tejże kary pozwala na niezapełnianie już tak pełnych zakładów karnych,
lecz nałożenie pewnych obciążeń na wolności. Kara ograniczenia wolności może być
orzeczona w wymiarze od miesiąca do 12 miesięcy i orzekana jest w miesiącach35.
W wyjątkowych przypadkach można wymierzyć karę ograniczenia wolności
do 2 lat. Ustawa przewiduję taką sytuację w razie nadzwyczajnego obostrzenia
kary – art. 38 § 2 k.k., w przypadku orzeczenia kary ograniczenia wolności zamiast
kary pozbawienia wolności za przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności
nieprzekraczającą 5 lat – art. 58 § 3 k.k. oraz w razie wymiaru kary łącznej – art.
86 § 1 k.k. Wówczas karę ograniczenia wolności wymierza się w miesiącach i latach36.
Kiedy sprawca nie realizuje kary ograniczenia wolności, sąd zamienia tę karę
na zastępczą karę grzywny, przyjmując że jeden dzień kary ograniczenia wolności
odpowiada jednej stawce dziennej. Wysokość tej stawki sąd określa na podstawie
wskazówek zawartych w art. 33 § 3 k.k. Uchylaniem się może być również uporczywe
naruszanie ciążących na nim obowiązków, jak też uchylanie się od dozoru37.
nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca
stałego pobytu
jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd
ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących
przebiegu odbywania kary
Ograniczenia skazanego
Rys. 2. Ograniczenia skazanego w trakcie odbywania kary ograniczenia wolności (źródło: opracowanie własne)
35 Ustawa Kodeks karny (…), art. 34 § 1.36 Kodeks karny. Komentarz, red.: M. Filar [i in.], Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis 2012,
s. 149.37 Ustawa z dnia 5 sierpnia 1997 Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. z 1997 r. nr 90, poz. 557 z późn.
zm.), art. 65 § 1.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 15
Wyżej wymienione ograniczenia skazanego w trakcie odbywania kary są ograni-
czeniami swobody osobistej dla sprawcy poprzez nałożenie na niego rygorów, które
są ujęte w art. 34 § 2 pkt 1-3 k.k.38. Kodeks karny ustanawia dwie zasady związane
ze świadczeniem pracy, które są wymienione w art. 35 § 2 k.k.
Wydaje się, że wymierzenie nieodpłatnej pracy ma istotne znaczenie społeczne
i wychowawcze. Zakres możliwych prac do wykonania przez skazanego wykazuje
wyraźnie ich społeczny sens i pożytek dla różnych placówek i instytucji, tj. służby
zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną
lub na rzecz społeczności lokalnej. Forma polegająca na potrąceniu od 10 do 25%
wynagrodzenia za pracę na cele społeczne wskazane przez sąd jest znacznie prostsza,
ale również zabezpiecza kontrolowanie skazanego w środowisku pracowniczym.
Wymienione formy przynoszą społeczny pożytek, jak również pewną dolegliwość
dla sprawcy, co w sumie jest istotą kary.
wykonaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku
miesięcznym
wobec osoby zatrudnionej można orzec potrącenie od 10 do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd,
a w okresie odbywania kary skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy
Zasady wykonania obowiązku pracy wskazanej przez sąd polegają na:
Rys. 3. Zasady wykonywania obowiązku pracy (źródło: opracowanie własne)
W chwili wymierzania kary ograniczenia wolności sąd może orzec wobec
skazanego obowiązki związane z ograniczeniem wolności, wymienione w art. 7239.
38 Ustawa Kodeks karny (…), art. 34 § 2.39 Ustawa Kodeks karny (…), art. 36 § 2.
16 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
Zawieszając wykonywanie kary, sąd może zobowiązać skazanego do:
1) informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
2) przeproszenia pokrzywdzonego,
3) wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
4) wykonywania pracy zarobkowej do nauki lub przygotowania się do zawodu,
5) powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środ-
ków odurzających,
6) poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu
albo oddziaływaniom terapeutycznym,
6a) uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
7) powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
7a) powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi
osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub
innych osób,
7b) opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
8) innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec
popełnieniu ponownie przestępstwa40.
Nakładając na sprawcę przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub
groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej obowiązek wymieniony w pkt 7b, sąd
określa sposób kontaktu skazanego z pokrzywdzonym. Ponadto sąd może zobowiązać
skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części, chyba że orzekł środek karny
wymieniony w art. 39 pkt 5 k.k. (obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia
za doznaną krzywdę) albo do uiszczenia świadczenia wymienionego w art. 39 pkt 7
(świadczenie pieniężne)41.
Sąd posiada również uprawnienia do zmiany katalogu wymienionych obo-
wiązków. Jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają, sąd wobec skazanego
40 Tamże, art. 72 § 1.41 Tamże, art. 72 § 1a i 2.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 17
na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania może
w okresie próby ustanawiać, rozszerzać lub zmieniać obowiązki wymienione w art.
72 § 1 pkt 3-8 k.p.k. albo od wykonania nałożonych obowiązków zwolnić, z wyjąt-
kiem obowiązku wymienionego w art. 72 § 2 k.p.k., jak również oddać skazanego
pod dozór albo od dozoru zwolnić42.
Osoba skazana na karę ograniczenia wolności może zostać zwolniona z części
tej kary, jeżeli jego postawa zasługiwać będzie na pozytywną ocenę. Zwolnienie takie
może jednak nastąpić po odbyciu co najmniej połowy orzeczonej kary – art. 83 k.k.
Kara pozbawienia wolności
Kara pozbawienia wolności jest karą stosunkowo młodą. Patrząc na obowiązujące
kary w kodeksie karnym można stwierdzić, że są one ujęte pod kątem dolegliwości
od najłagodniejszej do najsurowszej. Kara pozbawienia wolności znajduje się na trze-
cim miejscu w tym katalogu i występuje w jednej z trzech form:
– trwającą najmniej jeden miesiąc, a najdłużej 15 lat,
– 25 lat pozbawienia wolności
– dożywotniego pozbawienia wolności.
W obecnym kodeksie karnym pozbawienie wolności może trwać najkrócej mie-
siąc, a najdłużej 15 lat. W przeciwieństwie do ograniczenia wolności kara pozbawienia
wolności wymierzana jest w miesiącach i latach. Ponadto kodeks karny wykonawczy43
w art. 46 § 1 przewiduje możliwość określenia kary pozbawienia wolności w dniach
w wypadku zastępczej kary pozbawienia wolności za nieuiszczoną karę grzywny.
Celem kary pozbawienia wolności jest kształtowanie społecznie pożądanej postawy
skazanego, a tym samym powstrzymanie go od powrotu do przestępstwa. Aby osiągnąć
ten cel prowadzi się zindywidualizowane oddziaływanie, które odbywa się w ramach
różnych systemów wykonywania kary, w różnych rodzajach i typach zakładów karnych44.
42 Ustawa Kodeks karny (…), art. 72 § 1a i 2.43 Ustawa Kodeks karny wykonawczy (...).44 Kodeks karny. Komentarz, red.: M. Filar [i in.], Warszawa: Wyd. Prawnicze LexisNexis 2012, s. 141.
18 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
Kara 25 lat pozbawienia wolności
Kara ta istnieje w naszym ustawodawstwie karnym od 1970 r. Została ona wpro-
wadzona przez kodeks karny z 1969 r., ale już w latach pięćdziesiątych pojawiła się
propozycja jej wprowadzenia. Kara 25 lat pozbawienia wolności miała być szczególną
odmianą kary pozbawienia wolności, a nie odrębną rodzajowo karą zasadniczą45.
Ewolucja kary od tego momentu miała różny charakter. W aktualnym ustawo-
dawstwie polskim kara ta orzekana jest wobec sprawców popełniających najcięższe
przestępstwa ze względu na charakter określane jako zbrodnie. Obecna ustawa
Kodeks karny w swojej części szczególnej przewiduje w niektórych sankcjach karę
25 lat pozbawienia wolności i jest przewidziana za przestępstwa, np. art.: 117 § 1 k.k.,
118 § 1 i 2 k.k., 120 k.k., 122 § 1 k.k., 123 § 1 i 2 k.k., 127 § 1 k.k., 130 § 4 k.k., 134 k.k.,
148 § 1 k.k., 166 § 3.k.k., 310 § 1 k.k. Występuje ona zamiennie z karą pozbawienia
wolności o dolnym zagrożeniu, nie mniejszym jak 8 lat oraz z karą dożywotniego
pozbawienia wolności.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami skazany za na karę 25 lat pozbawienia
wolności może być warunkowo zwolniony po odbyciu 15 lat kary (art. 78 § 3 k.k.),
a okres próby przy warunkowym zwolnieniu nie może być krótszy niż 2 lata ani dłuż-
szy jak 5 lat (art. 80 § 1 k.k.). Zabronione jest orzekanie tej kary w postaci grzywny.
Dopuszczalne jest natomiast stosowanie środków karnych.
Kara dożywotniego pozbawienia wolności
Patrząc na katalog kar w kodeksie karnym, można pokusić się o stwierdzenie, że kara
dożywotniego pozbawienia wolności zaliczana jest obok kary śmierci oraz kary 25 lat
pozbawienia wolności do tzw. kar najsurowszych. W abstrakcyjnie ujętej hierarchii
tych kar zajmuje ona drugie miejsce za karą śmierci, a zarazem pośrednie – przed
karą 25 lat pozbawienia wolności. W aktualnym natomiast stanie prawnym, w którym
45 System Prawa Karnego, Kary i środki karne Poddanie sprawcy próbie. Tom 6, red.: M. Melezini [i in.], Warszawa: C.H. Beck, 2010, s. 138.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 19
kara śmierci nie funkcjonuje, faktycznie najsurowszą karą jest właśnie dożywotnie
pozbawienie wolności46.
Powodem wprowadzenia do kodeksu karnego kary dożywotniego pozbawienia
wolności była rezygnacja z kary śmierci, a także eliminacja z życia społecznego naj-
bardziej niebezpiecznych przestępców, którzy dopuścili się zbrodni np. przeciwko
pokojowi (art. 117 § 1 k.k.), przeciwko ludzkości (art. 118 § 1 k.k.), wojennych (art.
120 i 123 § 1 k.k.) i zabójstwa człowieka (art. 148 § 1 k.k.). Można powiedzieć, że ce-
lem zastosowania tej kary przez sąd jest:
– zabezpieczenie społeczeństwa przed najgroźniejszymi przestępcami,
– zadośćuczynienie społecznemu poczuciu sprawiedliwości w razie popełnienia
najcięższych zbrodni.
2.1.2. Środki karneŚrodki karne, zwane inaczej karami dodatkowymi, mają przede wszystkim obok
zasadniczych kar znaczącą rolę w przeciwdziałaniu przestępczości, a także jej skut-
kom. Zaznaczyć należy, że to kary zasadnicze wymienione w art. 32 k.k. odgrywają
podstawową rolę w przeciwdziałaniu przestępczości i reakcji na jej skutki, natomiast
wspomniane środki karne pełnią w prawie karnym rolę drugoplanową, uzupełniają
działanie kar zasadniczych. W nieznacznym stopniu mogą one występować samoist-
nie, lecz ich rola nie będzie znacząca ze względu na zbytnią „słabość” i niemożliwość
zastąpienia w szerszym zakresie kary. Można wręcz powiedzieć, że przegrywają one
konkurencję z warunkowym umorzeniem postępowania, karą grzywny i ogranicze-
nia wolności. Środki karne, które są orzekane obok kar zasadniczych, pełnią funkcję
profilaktyczną, kompensacyjną, represyjną47.
Obowiązujący katalog środków karnych został zmieniony i w pewnym stop-
niu poszerzony. Zostały usunięte środki w postaci utraty praw rodzicielskich lub
46 Tamże, s. 111.47 Kodeks karny. Komentarz wyd.2, red.: T. Bojarski [i in], Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze
LexisNexis, 2008, s. 99-100.
20 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
opiekuńczych. Możliwość zastosowania tych kar przekazano do właściwości sądów
rodzinnych. Do katalogu środków karnych zostały wprowadzone natomiast dodatkowe
kary w postaci naprawienia szkody oraz nawiązki, które już wcześniej w kodeksie
karnym występowały. Nawiązka nie była włączona do katalogu kar, lecz występo-
wała jako kara samoistna, natomiast obowiązek naprawienia szkody występował
w związku z warunkowym zawieszeniem wykonywania kary pozbawienia wolności
i karą ograniczenia wolności. Całkiem nowym środkiem karnym wprowadzonym
do obowiązującej ustawy jest świadczenie pieniężne. Ponadto w katalogu środków
karnych została poszerzona grupa zakazów, jak również zmieniono nazwę „przepadek
przedmiotów” na „przepadek”. Ponadto zostały wprowadzone środki karne przezna-
czone do ochrony małoletnich przed pokrzywdzeniem przestępczością seksualną48.
W polskich przepisach karnych funkcjonuje także system środków probacyjnych,
związanych z poddaniem sprawcy próbie, który obejmuje warunkowe umorzenie
postępowania karnego, warunkowe zawieszenie wykonania orzeczonej kary oraz wa-
runkowe przedterminowe zwolnienie (rozdz. VIII k.k.) To również są środki karne, przy
czym dwa pierwsze mają charakter samoistny – jako forma reakcji na przestępstwo,
trzeci zaś jest w istocie korektą kary w toku jej wykonania, tyle że opartą na mecha-
nizmie probacyjnym. Odgrywają one istotną rolę jako wzbogacenie i uelastycznienie
systemu reakcji prawnokarnej na przestępstwo i zakorzeniły się one w polskim
wymiarze sprawiedliwości49. Orzekane przez wymiar sprawiedliwości środki karne
mogą mieć charakter terminowy – wymierny w czasie, tj. zakazy, pozbawienie praw
(art. 43 k.k.) lub też jednorazowy (art. 39 pkt 4-8 k.k.).
48 Kodeks karny. Komentarz wyd.2, red.: T. Bojarski [i in], Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2008, s. 100.
49 A. Marek, Kodeks karny. Komentarz wyd. 4, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze Lex, 2007, s. 102-103.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 21
1) pozbawienie praw publicznych
2c) zakaz wstępu na imprezę masową
3) zakaz prowadzenia pojazdów
4) przepadek
6) nawiązka
7) świadczenie pieniężne
8) podanie wyroku do publicznej wiadomości
5) obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę
2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia
określonej działalności gospodarczej
2a) zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich
lub z opieką nad nimi
2b) obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi
osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu
2d)zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestniczenia w grach hazardowych
2e) nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym
Środki karne w kodeksie karnym
Rys. 4. Katalog środków karnych (źródło: opracowanie własne)
22 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
Pozbawienie praw publicznych
Środek karny w postaci pozbawienia praw publicznych jest najsurowszym środkiem
o charakterze represyjnym, który jest orzekany za popełnione ciężkie przestępstwa.
Pozbawienie praw publicznych obejmuje:
1) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do:
– organów władzy publicznej np. Sejmu, Senatu, rad gmin;
– organu samorządu zawodowego np. izby lekarskie, adwokackie, radcowskie;
– organu samorządu gospodarczego np. izby gospodarcze;
2) utratę prawa do udziału w wymiarze sprawiedliwości, co wiąże się z za-
kazem pełnienia funkcji sędziowskich, ławników sądowych, oskarżyciela,
obrońcy, radcy prawnego, notariusza, komornika sądowego, arbitra sądów
polubownych czy też mediatora;
3) utratę prawa do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych
i samorządu terytorialnego lub zawodowego, gdzie wiąże się to z wydawa-
niem przez osobę uprawnioną decyzji administracyjnych;
4) utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego;
5) utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich
uzyskania w okresie trwania kary pozbawienia praw50.
Zastosowanie tego środka karnego przez sąd ma charakter fakultatywny i uza-
leżnione jest od wystąpienia warunków:
– skazania sprawcy na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat,
ale nie przy warunkowym zawieszeniu kary pozbawienia wolności;
– niezbędne też jest aby przestępstwo zostało popełnione w wyniku motywacji
zasługującej na szczególne potępienie51.
50 Ustawa Kodeks karny (…), art. 40 § 1.51 Kodeks karny. Komentarz, red.: M. Filar [i in.], Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis 2012,
s. 161.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 23
Warto jednak zwrócić uwagę na to, że kodeks karny nie definiuje pojęcia „w wy-
niku motywacji zasługującej na szczególne potępienie”. Ocena tegoż pojęcia pozostaje
w swobodnej interpretacji składu sędziowskiego orzekającego w danej sprawie.
Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu
lub prowadzenia określonej działalności
Środek karny w postaci zakazu zajmowanego stanowiska lub wykonywania określo-
nego zawodu można stosować w przypadku popełnienia przestępstwa umyślnego,
jak i nieumyślnego przez sprawcę, a aktualne przepisy ustawy nie ograniczają do ja-
kiego rodzaju popełnionego przestępstwa ma być stosowany. Jak wynika z treści art.
41 § 1 k.k. zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego
zawodu sąd może orzec wobec sprawcy przestępstwa, wówczas gdy sprawca nadużył
przy popełnionym przestępstwie stanowiska lub wykonywanego zawodu albo też
sąd wykazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża
istotnym dobrom chronionym52.
Natomiast środek karny w postaci zakazu prowadzenia określonej działalno-
ści jest zawężonym środkiem karnym do zastosowania. Dotyczy on bowiem osób
skazanych, które popełniły przestępstwo w związku z prowadzeniem działalności.
Działalnością gospodarczą, zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swo-
bodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity Dz.U. z 2010, poz. 1447 z późn.
zm.) jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz
poszukiwanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykony-
wana w sposób zorganizowany i ciągły. Różnica pomiędzy działalnością gospodarczą
a wykonywaniem zawodu polega na tym, że działalność gospodarcza nie wymaga
specjalnych kwalifikacji, a jedynie wpis do rejestru przedsiębiorców prowadzących
w systemie Krajowego Rejestru Sądowego lub też inne pozwolenie wydane przez
urząd administracyjny.
52 Tamże, s. 165.
24 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem,
edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi
Warunkiem zastosowania wskazanego zakazu wobec sprawcy jest to, że został
on skazany na karę pozbawienia wolności za przestępstwa przeciwko wolności
seksualnej lub obyczajowości na szkodę małoletniego bądź też inne przestępstwo
przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności – czyli przestępstwa z rozdziału XXV
kodeksu karnego. Orzekając ten zakaz nie jest istotne, jaki wymiar kary pozbawienia
wolności został orzeczony i dopuszczalne jest zastosowanie tegoż zakazu w przy-
padku warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności. Zakaz ten powinien
być orzekany obligatoryjnie przez sąd, w przypadku gdy sprawca ponownie zostanie
skazany za przestępstwa wobec małoletniego ze wspomnianego rozdziału kodeksu
karnego. Wprowadzony zakaz ma na celu ochronę osoby małoletniej, czyli takiej która
nie ukończyła 18 lat, przed sprawcami, którzy to z pobudek seksualnych, posiadający
skłonności pedofilskie dopuszczają się do popełnienia tego rodzaju przestępstw53.
Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach
lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz
opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu
Kolejny nowy środek karny wprowadzony do katalogu ustawą z dnia 27 lipca 2005 r. po-
lega na obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub
miejscach, zakazie kontaktowania się z określonymi osobami lub zakazie opuszczania
określonego miejsca pobytu bez zgody sądu. Uzasadnieniem wprowadzenia tego środka
karnego były – podobnie jak zakazu określonego w art. 41 § 1a i 1b k.k. – zaostrze-
nie walki z przestępczością seksualną skierowaną na szkodę małoletnich, a przede
wszystkim konieczność uniemożliwienia lub utrudnienia kontynuacji przestępczości
seksualnej. Jak podkreślano w uzasadnieniu tej ustawy, sprawcy, którzy stykają się
z małoletnimi w ramach działalności zawodowej, mogą stanowić dla małoletnich
53 Ustawa Kodeks karny (…), art. 41 § 1b.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 25
poważne zagrożenie. Środek karny, którego podstawy prawne zostały ujęte w art. 41a
§ 1 i 2 k.k. służy nie tylko ochronie małoletnich przed przestępstwami seksualnymi,
ale też ochronie rodziny przed przemocą. Ustawą z 10 czerwca 2010 r. rozszerzono
wspomniany środek karny o dwie postacie: zbliżania się do określonych osób oraz
nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym54.
Zakaz kontaktowania się z określonymi osobami oraz zakaz opuszczania określone-
go miejsca pobytu bez zgody sądu ma szerszy zasięg, gdyż chodzić w nim może nie tylko
o ochronę małoletnich, lecz także innych osób pokrzywdzonych przestępstwem z użyciem
przemocy, w szczególności osób najbliższych skazanemu. Naturalnie zakaz ten należy
rozumieć jako zakaz osobistego kontaktu, nie zaś kontaktów urzędowych czy też realizo-
wanych za pomocą osób trzecich w celu wyjaśnienia lub uzgodnienia określonych spraw55.
Zakaz wstępu na imprezę masową
Środek karny w postaci zakazu wstępu na imprezę masową jest kolejnym nowym środ-
kiem wprowadzonym do ustawy Kodeks karny. Powodem jego wprowadzenia jest ustawa
z 20 maja 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz.U. nr 62, poz. 504 z późn. zm.),
której celem oraz zawartych w niej przepisach karnych jest zwiększenie bezpieczeństwa
w czasie trwania imprezy masowej. Przepisy te zostały zmienione z wprowadzeniem
ustawy z 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych,
a także niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 217, poz. 1280). Artykuł 41 b k.k. szczegółowo
reguluje przesłanki stosowania oraz zakres przedmiotowy tego środka karnego.
Aby zastosować środek w postaci zakazu wstępu na imprezę masową muszą
wystąpić przesłanki w postaci:
– popełnienia przez osobę przestępstwa w związku z imprezą masową,
– ustalenie, czy udział sprawcy w imprezach masowych zagraża dobrom chro-
nionym prawem.
54 Kodeks karny. Komentarz, red.: M. Filar [i in.], Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis 2012, s. 168.
55 A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, wyd. 4, Warszawa: Wydawnictwo PrawniczeLex, 2007, s. 111
26 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
Sformułowanie „w związku” ma zbliżony zakres znaczeniowy do sformułowa-
nia „z powodu” czy „na skutek”, nie oznacza to jednak, aby niezbędnym warunkiem
było popełnienie przestępstwa podczas imprezy masowej. Związek czasowy nie jest
tu bowiem wymagany. Popełnienie przestępstwa może nastąpić „przy okazji” imprezy
masowej, wówczas gdy można będzie stwierdzić wystąpienie zależności pomiędzy
imprezą masową a popełnionym przestępstwem56.
Kolejną przesłanką orzeczenia zakazu wstępu na imprezę masową jest usta-
lenie, że udział sprawcy w imprezach masowych zagraża dobrom chronionym
prawem. Negatywna prognoza kryminologiczna powinna być oparta nie tylko
na ocenie zachowania sprawcy przy popełnieniu przestępstwa, które wskazy-
wałoby, że udział sprawcy w imprezach masowych zagraża istotnym dobrom
chronionym prawem, ale też na ocenie jego osobowości, stopnia agresji, stosunku
do zbiorowości57.
Zastosowanie tego zakazu wobec sprawcy popełnionego przestępstwa wiąże
się z koniecznością bezwzględnego zakazu uczestniczenia tejże osoby w imprezach,
które są określone szczegółowo w ustawie o imprezach masowych. Zgodnie z treścią
art. 3 pkt 1 imprezą masową może być impreza artystyczno-rozrywkowa, masowa
impreza sportowa, a do niej zalicza się m.in. mecz piłki nożnej.
Zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestniczenia w grach hazardowych
Zgodnie z treścią art. 41c § 1 k.k. wymieniony zakaz, dotyczy wstępu do ośrodków
gier i uczestnictwa w grach hazardowych. Ilekroć w ustawie jest mowa o grach ha-
zardowych, rozumie się przez to gry losowe, zakłady wzajemne i gry na automatach,
o których mowa w art. 258.
56 Kodeks karny. Komentarz, red.: M. Filar [i in.], Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis 2012, s. 172.
57 Tamże.58 Ustawa z dnia19 listopada 2009 o grach hazardowych (Dz.U. z 2009 r. nr 201, poz. 1540), art. 4 ust.2.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 27
Ustawa o grach hazardowych określa pojęcia ośrodki gier i gry. Ośrodkami gier są:
1) kasyno gry – to wydzielone miejsce, w którym prowadzi się gry cylindryczne,
gry w karty, gry w kości lub gry na automatach, na podstawie zatwierdzonego
regulaminu, przy czym minimalna łączna liczba urządzanych gier cylindrycz-
nych i gier w karty wynosi 4, a liczba zainstalowanych automatów wynosi
od 5 do 70 sztuk;
2) salon gry w bingo pieniężne – to wydzielone miejsce, w którym prowadzi się
grę w bingo pieniężne na podstawie zatwierdzonego regulaminu59.
Grami zgodnie z cytowaną ustawą rozumiemy:
1) gry liczbowe – gry, w których wygraną uzyskuje się przez prawidłowe wyty-
powanie liczb, znaków lub innych wyróżników, a wysokość wygranych zależy
od łącznej kwoty wpłaconych stawek, oraz gra liczbowa keno, w której wygraną
uzyskuje się przez prawidłowe wytypowanie liczb, a wysokość wygranych
stanowi iloczyn wpłaconej stawki i mnożnika ustalonego dla poszczególnych
stopni wygranych;
2) loterie pieniężne, w których uczestniczy się przez nabycie losu lub innego
dowodu udziału w grze, a podmiot urządzający loterię oferuje wyłącznie
wygrane pieniężne;
3) gra telebingo, w której uczestniczy się przez nabycie dowodu udziału w grze
zawierającego przypadkowe zestawy liczb lub znaków z góry ustalonego
zbioru liczb lub znaków, przeprowadzana na skalę ogólnokrajową z loso-
waniem nadawanym jako audycja telewizyjna, a podmiot urządzający grę
oferuje wygrane pieniężne lub rzeczowe;
4) gry cylindryczne, w których uczestniczy się w grze przez wytypowanie liczb,
znaków lub innych wyróżników, a wysokość wygranej zależy od określonego
z góry stosunku wpłaty do wygranej, zaś wynik gry ustalany jest za pomocą
urządzenia obrotowego;
59 Tamże, art. 4 ust.1.
28 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
5) gry w karty: black jack, poker, baccarat;
6) gry w kości;
7) gra bingo pieniężne, w której uczestniczy się przez nabycie przypadkowych
zestawów liczb z ustalonego z góry zbioru liczb, a podmiot urządzający grę
oferuje wyłącznie wygrane pieniężne, których wysokość zależy od łącznej
kwoty wpłaconych stawek;
8) gra bingo fantowe, w której uczestniczy się przez nabycie przypadkowych
zestawów liczb z ustalonego z góry zbioru liczb, a podmiot urządzający grę
oferuje wyłącznie wygrane rzeczowe;
9) loterie fantowe, w których uczestniczy się przez nabycie losu lub innego
dowodu udziału w grze, a podmiot urządzający loterię oferuje wyłącznie
wygrane rzeczowe;
10) loterie promocyjne, w których uczestniczy się przez nabycie towaru, usługi
lub innego dowodu udziału w grze i tym samym nieodpłatnie uczestniczy
się w loterii, a podmiot urządzający loterię oferuje wygrane pieniężne
lub rzeczowe;
11) loterie audioteksowe, w których uczestniczy się przez:
a) odpłatne połączenie telefoniczne lub
b) wysyłanie krótkich wiadomości tekstowych (SMS) z użyciem publicznej
sieci telekomunikacyjnej
– a podmiot urządzający loterię oferuje wygrane pieniężne lub rzeczowe60.
Zakładami wzajemnymi są zakłady o wygrane pieniężne lub rzeczowe, pole-
gające na odgadywaniu:
1) wyników sportowego współzawodnictwa ludzi lub zwierząt, w których
uczestnicy wpłacają stawki, a wysokość wygranej zależy od łącznej kwoty
wpłaconych stawek – totalizatory;
60 Ustawa o grach hazardowych (…), art. 2 ust. 1.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 29
2) zaistnienia różnych zdarzeń, w których uczestnicy wpłacają stawki, a wy-
sokość wygranych zależy od umówionego, między przyjmującym zakład
a wpłacającym stawkę, stosunku wpłaty do wygranej – bukmacherstwo.
Grami na automatach są gry na urządzeniach mechanicznych, elektromechanicz-
nych lub elektronicznych, w tym komputerowych, o wygrane pieniężne lub rzeczowe,
w których gra zawiera element losowości61.
Podstawą do fakultatywnego orzeczenia zakazu wstępu do ośrodków gier
i uczestniczenia w grach hazardowych jest skazanie za przestępstwo popełnione
w związku z urządzaniem gier hazardowych lub udziałem w nich. Zgodnie z art.
41c § 2 k.k. dla orzeczenia zakazu, o którym mowa w art. 39 pkt 2d, nie jest istotny
rodzaj przestępstwa ani też rodzaj kary, na jaką sprawca został skazany. Ważne jest
tylko skazanie za przestępstwo, a zatem możliwe jest orzeczenie tego środka karnego
również w tedy, gdy sąd odstępuje od wymierzenia kary. Środek karny w postaci
zakazu, o którym mowa w art. 39 pkt 2d, obejmuje zakazem wstęp do ośrodków
gier i uczestnictwa w grach hazardowych. Użycie spójnika „i” przesądza koniunkcję,
a zatem wspomniany środek karny obejmuje zakazem urządzanie gier oraz uczest-
nictwo w grach hazardowych62.
Zakaz prowadzenia pojazdów
Środek karny jakim jest zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych w znaczeniu prak-
tycznym pełni funkcję profilaktyczną w połączeniu z represją. Art. 42 § 1 k.k. przewiduje
możliwość orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych określonego
rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko
bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności jeżeli z okoliczności popełnionego
przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu
w komunikacji. Sąd orzeka natomiast (obligatoryjnie) zakaz prowadzenia wszelkich
61 Ustawa o grach hazardowych (…), art. 2 ust. 2.62 Kodeks karny. Komentarz red.: M. Filar [i in.], Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis 2012,
s. 178-179.
30 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
pojazdów mechanicznych albo określonego rodzaju, kiedy sprawca czyn taki popełnił
w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego bądź zbiegł z miejsca
zdarzenia określonego w art. 173, 174 lub 177 k.k.63. Zakaz taki również można orzec
wobec pieszego, gdyż jest on traktowany jako uczestnik ruchu64.
W ustawie z dnia 14 kwietnia 2000 r. zmieniającej ustawę Kodeks karny65 został
dodany § 3, który to upoważnia sąd do orzekania zakazu prowadzenia wszelkich po-
jazdów mechanicznych na zawsze, jeśli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa
określonego w art. 173 lub 174 k.k., a którego następstwem była śmierć innej osoby
lub ciężki uszczerbek na zdrowiu albo w czasie popełnienia przestępstwa określonego
w art. 177 § 2 k.k. lub w art. 355 § 2 k.k. był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem
środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia. Paragraf 4 tego artykułu, który
również został dodany przez zmieniającą ustawę, pozwala na orzeczenie również za-
kazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze w razie ponownego
skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny w warunkach określonych w § 366.
Należy zwrócić uwagę, że w art. 41 § 1 k.k. zakaz prowadzenia dotyczy pojazdu
określonego (innego) rodzaju, natomiast w § 2, 3 i 4 k.k. zakaz dotyczy wszelkich pojaz-
dów mechanicznych. Pojazd mechaniczny zgodnie z art. 2 pkt 31 ustawy Prawo o ruchu
drogowym67 jest rozumiany jako pojazd poruszany za pomocą silnika, np. samochody,
motocykle, motorowery, ciągniki, pojazdy gąsienicowe, maszyny samobieżne itp.
Do kategorii inne pojazdy możemy zaliczyć rower, pojazd konny, balon, szybowiec, itp.
Paragraf 4 tego artykułu dodany przez wymienioną ustawę z 14 kwietnia
2000 r. ustanowił obowiązek orzekania zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów
63 Kodeks karny. Komentarz wyd. 2, red.: T. Bojarski [i in.], Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2008, s. 104.
64 Wyrok SN z dnia 1 grudnia 2004 r., IV KK 277/04, LexPolonica, zob. również Wyrok S.N. z dnia 21 listopada 2001 r., III KKN 281/01, LexPolonica.
65 Ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 zmieniająca ustawę kodeks karny (Dz.U. z 2000 r. nr 48, poz. 548).66 Kodeks karny. Komentarz wyd.2, red.: T. Bojarski [i in.], Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze
LexisNexis, 2008, s. 104.67 Ustawa z 20 czerwca 2005 Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 2005 r. nr 108, poz. 908).
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 31
mechanicznych na zawsze w razie ponownego skazania osoby prowadzącej taki
pojazd w powyższych warunkach68.
Przepadek
Początkowo środek ten był określany w kodeksie jako przepadek rzeczy, a na-
stępnie jako przepadek przedmiotu. Ustawą z 13 czerwca 2003 r. (Dz. U. Nr 111,
poz. 1061) środek ten został ujęty jako przepadek. Obejmuje on trzy grupy
przedmiotów69:
1) przedmioty pochodzące bezpośrednio z przestępstwa, chyba że podlegają
zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu przedmiotowi;
2) przedmioty, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa,
3) przedmioty, których wytwarzanie, posiadanie, obrót lub przewóz jest zakazem
ustawowym70.
W przypadku kiedy sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa, nawet pośred-
nio korzyść majątkową nieobjętą przepadkiem mienia, sąd winien orzekać przepadek
takiej korzyści albo jej równowartości. Objęta przepadkiem korzyść majątkowa lub jej
równowartość przechodzi na własność Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się
wyroku. Odstępstwem jest sytuacja kiedy korzyść lub jej równowartość podlegałaby
zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi71.
Obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę
Niezbędnym warunkiem orzekania obowiązku naprawienia szkody jako środka kar-
nego jest skazanie za przestępstwo. Do orzeczenia obowiązku naprawienia szkody
na podstawie art. 46 § 1 nie wystarczy skazanie za jakiekolwiek przestępstwo. Musi
68 Kodeks karny. Komentarz, wyd. 2, red.: T. Bojarski [i in.], Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2008, s. 104.
69 Tamże, s. 106.70 Ustawa Kodeks karny (…), art. 44.71 Tamże, art. 45 § 6.
32 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
to być przestępstwo popełnione na szkodę osoby mającej wobec skazanego roszczenie
o naprawienie szkody wynikającej z tego przestępstwa, czyli pokrzywdzonej przez
przestępstwo, za które sprawca został skazany72.
Drugim warunkiem orzeczenia tego środka jest wniosek pokrzywdzonego (art.
49 § 1-3 k.p.k.) lub osoby uprawnionej (art. 49 § 4 k.p.k. i art. 51 § 2 k.p.k.). Proku-
rator może złożyć wniosek określony w art. 46 § 1 tylko w warunkach wskazanych
w art. 52 § 1 k.p.k.73.
Nawiązka
Podstawą do orzeczenia nawiązki jest skazanie sprawcy za popełnione umyśl-
nie przestępstwo:
– którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, na-
ruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia,
– skazanie za przestępstwo zakwalifikowane z art. 173, 174, 177, 355, gdy
sprawca był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub
zbiegł z miejsca zdarzenia74.
Nawiązka ta może być orzeczona na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym
lub Pomocy Postpenitencjarnej. Decyduje o tym sąd, a wniosek pokrzywdzonego jest
całkowicie zbędny. Sąd może także orzec nawiązkę na rzecz Narodowego Funduszu
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej75, w przypadku skazania sprawcy za po-
pełnione przestępstwo przeciwko środowisku.
Środek karny w postaci nawiązki może być orzekany samoistnie, jak rów-
nież może być łączony z innymi środkami karnymi, gdy dyrektywy wymiaru kary
za tym przemawiają.
72 Wyrok SN z dnia 4 marca 2003 r., III KK 127/02, KZS 2003, nr 7-8, poz.18.73 Wyrok SN z dnia16 kwietnia 2002 r.,V KKN 60/02, KZS 2003, nr 1, poz. 7.74 Ustawa Kodeks karny (…), art. 47.75 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008 r., nr 25, poz. 150), art.
400.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 33
Kodeks karny w części szczególnej przewiduje także możliwość orzeczenia nawiązki:
– fakultatywnie, np. art. 212 § 3 k.k. lub art. 216 § 4 k.k., orzeczenie nawiązki
może być na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża lub
na inny wskazany przez pokrzywdzonego cel;
– obligatoryjnie, art. 290 § 1 k.k., wynosi podwójną wartość drzewa na rzecz po-
krzywdzonego.
Górna granica orzeczonej nawiązki zgodnie z kodeksem karnym może wynosić
100 000 zł76, co do dolnej granicy jej wysokości nie ma żadnej informacji w kk, więc
może ona wynosić nawet symboliczną złotówkę. Są w kk jednak dyrektywy, którymi
sąd powinien się kierować orzekając wysokość nawiązki. Zaliczyć do nich możemy
m.in. sposób zachowania, motywację sprawcy, warunki materialne i rodzinne sprawcy,
rodzaj i rozmiar ujemnych następstw popełnionego przestępstwa77.
Świadczenie pieniężne
Świadczenie pieniężne obok obowiązku naprawienia szkody i nawiązki jest szcze-
gólnym środkiem karnym o dolegliwości majątkowej, nie może jednak przekroczyć
kwoty 60 000 zł. Świadczenie to, tak samo jak w przypadku nawiązki, orzekane jest
na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym lub Pomocy Postpenitencjarnej78.
Sąd może orzec takie świadczenie:
1) w przypadku odstąpienia przez sąd od wymierzenia kary:
– na mocy przepisów części ogólnej k.k. np. art. 14 § 2, 22 § 2, 25 § 2, 26 § 3;
– na mocy przepisów części szczególnej kk np. art. 146, 147, 150 § 2, 239 § 3;
– wówczas gdy sąd, odstąpi od wymierzenia kary, orzeknie środek karny
na podstawie art. 59 k.k. lub 60 § 7 k.k.;
76 Ustawa Kodeks karny (…), art. 48.77 Kodeks karny. Komentarz, red.: M. Filar [i in.], Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis 2012,
s. 203-204.78 Ustawa Kodeks karny (…), art. 49 § 1
34 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
2) w przypadku wskazanych w ustawie, gdy przepis szczególny tak stanowi, np.
w przypadku warunkowego umorzenia postępowania – art. 67 § 3 k.k. – sąd
może orzec takie świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzyw-
dzonym lub Pomocy Postpenitencjarnej; wówczas nie stanowi to świadczenie
środka karnego a jedynie w pewnym sensie obowiązek o charakterze wy-
chowawczym;
3) w przypadku skazania sprawcy za przestępstwo kwalifikowane z art. 178a,
179 lub 180 k.k., gdzie jest ten środek orzekany wyłącznie fakultatywnie tak
samo na rzecz wspomnianego Funduszu lub Pomocy Postpenitencjarnej,
a nie może być przyznany na rzecz pokrzywdzonego79.
Podanie wyroku do publicznej wiadomości
Ze względów społecznych bądź wychowawczych sąd może orzec podanie wyroku
do publicznej wiadomości w określony sposób. Warte podkreślenia jest to, że zasto-
sowanie takiego środka karnego ma na celu społeczne oddziaływanie. Gdy w kon-
kretnym przypadku zostaną osiągnięte cele ogólnospołeczne, to upublicznienie
go ma sens. Decyzje sądu muszą być przemyślane, bo w przeciwnym razie środek
ten naruszy interes pokrzywdzonego. Nadmierne stosowanie tego środka traciłoby
znaczenie wychowawcze i społeczne, w związku z czym sąd w nikłym stopniu ten
środek stosuje80.
79 Kodeks karny. Komentarz, red.: M. Filar [i in.], Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis 2012, s. 198.
80 Kodeks karny. Komentarz,wyd.2, red.: T. Bojarski [i in.], Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2008, s. 113
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 35
2.2 Katalog kar i środków karnych w kodeksie wykroczeń
2.2.1. Kary
areszt ograniczenie wolności grzywna nagana
Kary w kodeksie wykroczeń
Rys. 5. Katalog kar (źródło: opracowanie własne)
Areszt
W odróżnieniu od kodeksu karnego, w kodeksie wykroczeń katalog kar rozpoczyna
się od kary najsurowszej, a kończy na najłagodniejszej. Każda ze wskazanych kar jest
z pewnością dolegliwą w większym lub mniejszym stopniu reakcją na popełnione
wykroczenie. Jest to jedyna kara izolacyjna w prawie wykroczeń, która polega na po-
zbawieniu wolności. Kara aresztu przewidziana jest w wielu przepisach kodeksu
wykroczeń, a także w ustawach pozakodeksowych. Niniejsza kara przewidziana jest
w granicach od 5 do 30 dni i nie może ona tego wymiaru przekroczyć81.
Obok kary zasadniczej w postaci aresztu, kodeks wykroczeń przewiduje rów-
nież zastępczą karę aresztu na wypadek, gdy ukarany uchyla się od wykonania
kary ograniczenia wolności. Wówczas sąd zamienia ją na zastępczą karę grzywny,
przyjmując miesiąc ograniczenia wolności za równoważny grzywnie w przedziale
od 75 zł do 2250 zł, a jeżeli okoliczności wskazują, że egzekucja grzywny będzie
nieskuteczna – na zastępczą karę aresztu, przy czym, miesiąc ograniczenia wolności
odpowiada 15 dniom aresztu (art. 23 k.w.). Drugi przypadek dotyczy sytuacji, w której
egzekucja grzywny w kwocie wyższej niż 500 zł okaże się bezskuteczna, a ukarany
81 B. Kurzępa, Kodeks wykroczeń, Komentarz, Warszawa:Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2008 s. 130.
36 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
wyrazi zgodę na jej zamianę na prace społecznie użyteczną i ostatecznie nie będzie jej
wykonywał albo nie wyrazi zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej. Wówczas
sąd może orzec karę aresztu, przyjmując dzień aresztu za równoważny grzywnie
od 20 zł do 150 zł, przy czym kara zastępcza nie może przekroczyć 30 dni aresztu
(art. 25 § 2 k.w.)82.
Ograniczenie wolności
Kara ograniczenia wolności, po karze aresztu jest kolejną najsurowszą karą obo-
wiązującą w kodeksie wykroczeń. Kara ta jest częściej stosowana przez sąd niż kara
grzywny. Jest określona bezwzględnie i jest w wymiarze jednego miesiąca83.
Sąd wymierzając taką karę, stosuje wobec sprawcy pewne ograniczenia, które
są i tak łagodniejsze niż zastosowanie kary aresztu i mniej dolegliwsze niż pobyt
w areszcie.
Sprawca popełnionego czynu zabronionego jest zobowiązany przez sąd do:
1) braku możliwości zmiany miejsca pobytu bez zgody sądu,
2) wykonywania pracy wskazanej przez sąd,
3) udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary84.
Ponadto sąd może oprócz wymierzenia kary ograniczenia wolności także zo-
bowiązać do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej wykroczeniem
oraz przeproszenia pokrzywdzonego85. Decydować o tym powinien sąd poprzez
zobowiązanie, w jakiej formie, w jakim terminie ma to być zrobione. Może to być
wykonane poprzez przywrócenie do stanu poprzedniego albo zwrot równowartości
całości lub części wyrządzonej szkody. W razie jakichkolwiek wątpliwości co do wiel-
kości szkody, kwestia naprawienia powinna być rozpoznana na drodze postępowania
cywilnego. Co do kwestii przeproszenia pokrzywdzonego ma to charakter raczej
82 B. Kurzępa, Kodeks wykroczeń (…), s. 130.83 Ustawa z dnia 20 maja 1971 Kodeks wykroczeń. (Dz.U. z 1971 r., nr 12 poz. 114), art. 20 § 1.84 Tamże, art. 20 § 2.85 Tamże, art. 22.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 37
moralny. Występuje obok kary ograniczenia wolności i może być orzeczone wraz
z obowiązkiem naprawienia szkody86.
Obowiązek wykonywania pracy wskazanej przez sąd może polegać także na wy-
konywaniu nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne w odpowiednim
zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub insty-
tucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej w wymiarze
minimum 20 godzin, a maksymalnie 40 godzin. Co do miejsca, czasu, rodzaju lub
sposobu wykonywania obowiązku pracy, określa sąd po wysłuchaniu ukaranego87.
Ponadto organ orzekający w stosunku do osoby zatrudnionej zamiast obowiązku
wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne może orzec potrą-
cenie od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo na cel
społeczny wskazany przez organ orzekający88. Osoba ukarana w czasie odbywania
kary ograniczenia wolności nie może bez zgody sądu rozwiązać stosunku pracy.
Dotyczy to tylko i wyłącznie osoby ukaranej. W sytuacji, gdy ukarany rozwiązałby
stosunek pracy, mielibyśmy do czynienia z uchylaniem się od wykonywania takiego
rodzaju kary, wówczas kara uległaby zamianie na zastępczą karę grzywny. W przy-
padku kiedy nie można by było wyegzekwować grzywny, wówczas sąd ma możliwość
zamienienia jej na zastępczą karę aresztu89.
Grzywna
Jak wspomniano na początku pracy, w odróżnieniu od kodeksu karnego, w kodeksie
wykroczeń kara grzywny nie jest wymierzana w stawkach dziennych, lecz w war-
tości kwotowej. Grzywna może być wymierzona w przedziale pomiędzy kwotą
20 a 5000 zł, chyba że ustawa stanowi inaczej90. Może ona być mniejsza od górnej
86 Kodeks wykroczeń z komentarzem, red.: M. Maśkowiec [i.in.], Warszawa: C.F. Muller, 2002 r., s. 96.87 Ustawa kodeks wykroczeń (…), art. 21 § 1.88 Tamże, art. 21 § 2.89 B. Kurzępa, Kodeks wykroczeń (…), s. 130.90 Ustawa kodeks wykroczeń (…), art. 24 § 1.
38 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
granicy, ale również może nawet przekroczyć kwotę 5000 zł. Chodzi tutaj o inne
ustawy, tzw. pozakodeksowe, np. art. 31 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o towarach
paczkowanych (Dz.U. z 2001 r. nr 128, poz. 1409 z późniejszymi zmianami) – gdzie
grzywna może wynosić do kwoty 1000 zł, natomiast w art. 27j ustawy z 20 czerwca
2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza, prezydenta miasta (Dz.U. nr 113,
poz. 984 z późniejszymi zmianami) grzywna może wynosić od 1000 do 10 000 zł91.
W postępowaniu mandatowym grzywna może być nałożona w przedziale
od 20 do 500 zł, lecz w wypadkach wymienionych w art. 9 § 1 k.w. (tj. kiedy czyn
wyczerpuje znamiona w dwóch lub więcej przepisach ustawy), wówczas grzywna
może dojść nawet do kwoty 1000 zł92.
Grzywnę można orzec wobec sprawcy wykroczenia, wobec którego została orze-
czona kara aresztu. Mamy wówczas do czynienia z karą samoistną. Grzywna może być
orzeczona także w przypadku, kiedy zostało popełnione wykroczenie w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej93. Korzyścią majątkową będzie powiększenie swojego majątku
poprzez zwiększenie swoich pasywów i zmniejszenie aktywów sprawcy lub innej
osoby. W zasadzie orzekanie grzywny niesamoistnej jest obligatoryjne, (w przepisie
zapisane jest: „orzeka się”), można się jednak do tego wymogu nie zastosować, gdy
jej orzeczenie w konkretnej sprawie byłoby niecelowe. Niecelowe staje się wówczas,
gdy okaże się, że sprawca w żaden sposób nie może jej uiścić. Dlatego też wymierzając
grzywnę, bierze się pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne,
stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe94. Wymierzona grzywna powinna być
realna i możliwa do wyegzekwowania, a zarazem powinna spowodować dolegliwość
dla ukaranego, a nie dla rodziny. W przeciwnym wypadku powinna być zamieniona
na prace społecznie użyteczną lub zastępczą karę pozbawienia wolności. Warunkiem
91 B. Kurzępa, Kodeks wykroczeń (…), s. 136.92 Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.
(Dz.U. z 2001 r., nr 106, poz. 1148), art. 96 § 1.93 Ustawa kodeks wykroczeń (…), art. 24 § 2.94 Tamże, art. 24 § 3.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 39
zamiany grzywny na wykonywanie prac społecznie użytecznych jest wyrażenie zgody
sprawcy. Sąd wymierzając w zastępstwie za grzywnę prace społecznie użyteczne
określa ich rodzaj oraz czas trwania. W trakcie wykonywania wskazanej pracy spo-
łecznie użytecznej przez sąd ukarany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca
stałego pobytu, jak również jest zobowiązany do udzielania wyjaśnień dotyczących
przebiegu odbywania kary. Ukarany prace społecznie użyteczne może wykonywać
w odpowiednim zakładzie pracy, placówce zdrowia, opieki społecznej, organizacji
lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej w wy-
miarze minimum 20 godzin, maksimum 40 godzin. Istotą wykonywania tych prac
jest to, że są wykonywane za darmo95.
Istotnym warunkiem zamiany kary grzywny na prace społecznie użyteczne jest:
– wymierzenie kary grzywny przekraczającej kwotę 500 zł,
– bezskuteczność egzekucji komorniczej,
– wyrażenie zgody przez ukaranego96.
W przypadku, kiedy ukarany nie wyrazi zgody lub pomimo wyrażenia zgody
pracy nie wykonuje, można orzec zastępczą karę aresztu, gdzie przyjmuje się
jeden dzień aresztu za równoważny grzywnie od 20 do 150 zł, a kara zastępcza
nie może przekroczyć okresu 30 dni jej trwania. Z matematycznego wyliczenia
wynika, że aby zastosować zastępczą karę w postaci aresztu, kara grzywny po-
winna wynosić 520 zł97.
Ponadto sprawca może być uwolniony od zastępczej kary aresztu w każdym
czasie w chwili wpłacenia kwoty pieniężnej przypadającej jeszcze do uiszczenia,
a w przypadku kiedy grzywa została uiszczona w części, karę zastępczą zmniejsza
się w sposób odpowiadający stosunkowi kwoty zapłaconej do wysokości grzywny98.
95 B. Kurzępa, Kodeks wykroczeń (…), s. 137-138.96 Ustawa kodeks wykroczeń (…), art. 25 § 1.97 Tamże, art. 25 § 3.98 Tamże, art. 27 § 1 i 2.
40 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
Nagana
Ostatnia już kara, nagana, jest karą najłagodniejszą. Ma ona charakter swoistego
potępienia moralnego sprawcy za popełnione wykroczenie. Naganę można orzec
wtedy, gdy ze względu na charakter i okoliczności czynu lub właściwości i warunki
osobiste sprawcy należy przypuszczać, że zastosowanie tej kary jest wystarczające
do wdrożenia go do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego. Nie można
natomiast orzec nagany za wykroczenie o charakterze chuligańskim99.
2.2.2. Środki karne
zakaz prowadzenia pojazdów
inne środki karne określone przez ustawę
obowiązek naprawienia szkody
nawiązka
podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób
Środki karne w kodeksie wykroczeń
Rys. 6. Katalog środków karnych (źródło: opracowanie własne)
W art. 28 k.w.100 jest określony katalog środków karnych, które mogą być orze-
kane obok kar. Określenie środków karnych w części ogólnej kodeksu nie stanowi
wystarczającej podstawy do ich orzekania. Musi być jeszcze przepis szczególny,
przewidujący orzeczenie danego środka lub zobowiązujący do jego orzeczenia. Każ-
dorazowe sięgnięcie po którykolwiek z przewidzianych w kodeksie środków karnych
99 Tamże, art. 36.100 Ustawa kodeks wykroczeń (…), art. 36.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 41
musi być poprzedzone ustaleniem, czy konkretny przepis szczególny określający od-
powiedzialność za dane wykroczenie przewiduje zastosowanie określonego środka.
Zastosowanie środka karnego łączy się z ukaraniem, czyli wymierzeniem sprawcy
kary albo przynajmniej z sytuacją, w której ukaranie jest możliwe, ale nie następuje
z uwagi na odstąpienie od wymiaru kary czy zastosowania środków oddziaływania
wychowawczego101.
Przedstawiony artykuł przedstawia katalog środków karnych, które orzeka tylko
sąd wobec sprawcy wykroczenia określonego w kodeksie wykroczeń, jak również
w innej ustawie pozakodeksowej.
Zakaz prowadzenia pojazdów
Zakaz prowadzenia pojazdów wymierzany jest przez sąd na okres od 6 miesięcy do 3 lat
i określany jest w miesiącach. Zgodnie z ustawą musi być wskazany konkretny rodzaj
pojazdu, którego zakaz dotyczy np. rower, motocykl, pojazd samochodowy, autobus, a nie
może być jedynie określony ogólnie pojazd. Określenie pojęcia „pojazd” zdefiniowane
jest w kodeksie ruchu drogowego. Jest to środek transportu przeznaczony do poru-
szania się po drodze oraz maszyna lub urządzenie do tego przystosowane102. Zakaz
obowiązuje od momentu uprawomocnienia się orzeczenia. Orzekając zakaz nakłada
się obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu, jeżeli
dokument ten nie został zatrzymany. Do chwili wykonania tego obowiązku okres,
na który orzeczono zakaz nie biegnie. Na poczet zakazu prowadzenia pojazdów
zalicza się okres zatrzymania prawa jazdy lub innego dokumentu uprawniającego
do prowadzenia pojazdu103. Przytoczony kodeks ruchu drogowego zawiera ponadto
rodzaje uprawnień, jakie osoba kierująca danym pojazdem powinna posiadać104.
101 J. Wojciechowski, Kodeks wykroczeń Komentarz Orzecznictwo, wyd. II, Warszawa: Wydawnictwo Librata, 2005, s. 43.
102 Ustawa prawo o ruchu drogowym (…), art. 2.103 Ustawa kodeks wykroczeń (…), art. 29.104 Ustawa prawo o ruchu drogowym (…), art. 87 ust. 1 i 2, art. 88.
42 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
Przepadek przedmiotów
Środek karny w postaci przepadku przedmiotów obejmuje narzędzia lub inne
przedmioty, które służyły lub były wykorzystane czy przeznaczone do popełnienia
wykroczenia. W sytuacji, gdy przepis tak stanowi, dotyczy to także przedmiotów po-
chodzących bezpośrednio lub pośrednio z wykroczenia. W sytuacji, gdy przedmioty
bądź narzędzia nie stanowiły własności sprawcy wykroczenia, sąd może orzec ich
przepadek, ale tylko w sytuacji, gdy przepis szczególny tak stanowi. W przypadku
orzekania tego środka karnego, sąd powinien kierować się zasadą zadania dolegliwości
bezpośrednio sprawcy popełnionego wykroczenia, a nie powinno to dotyczyć osób
trzecich. W przypadku kradzieży przedmiotu osobie trzeciej, przedmiot ten powinien
być jej zwrócony, gdyż pomimo kradzieży tego przedmiotu nie przestaje on stanowić
własności właściciela i zgodnie z przepisami prawa cywilnego powinien powrócić
do prawowitego właściciela105. W przeciwnym razie przedmioty, które zostały objęte
orzeczeniem sądu o ich przepadku, przechodzą na własność Skarbu Państwa, chyba
że ustawa stanowi inaczej. Warto zaznaczyć, iż przedmioty podlegają przepadkowi
w chwili, kiedy uprawomocni się orzeczenie sądu106.
Nawiązka
Nawiązka jako kolejny środek karny w kodeksie wykroczeń stanowi dolegliwość wy-
mierzoną w związku z popełnieniem wykroczenia, charakteryzującą się niezależnością
od wysokości wyrządzonej szkody i możliwością wymierzania jej nie tylko na rzecz
pokrzywdzonego, lecz także na cel społeczny. Podstawą do orzeczenia nawiązki jest
nie tylko art. 32, ale również 37 k.w. Można zauważyć, iż pierwszy z przywołanych
przepisów przewiduje tylko możliwość na rzecz pokrzywdzonego, natomiast drugi,
także na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża lub inny cel społeczny wskazany przez
105 Wyrok SN z dnia 27 maja 1976 r., VKR 73/76, OSNPG, 1977, nr 4, poz. 25.106 Ustawa Kodeks wykroczeń (…), art. 30.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 43
organ orzekający, ale pod warunkiem, ze sprawca dopuścił się popełnienia wykro-
czenia o charakterze chuligańskim107.
Nawiązkę można orzec osobno zarówno od każdego ze współsprawców, sprawcy
kierowniczego, podżegacza czy pomocnika osobno, jak również nawiązka może być
orzeczona w jednym wymiarze z podziałem równym lub na pewne części dla każdego
pokrzywdzonego osobno. Nawiązka jest środkiem karnym wymagalnym i powinna
być spełniona wraz z uprawomocnieniem się wyroku sądu108.
Obowiązek naprawienia szkody
Z uwagi na charakter popełnionego wykroczenia przez sprawcę, sąd wymierzając
mu karę ograniczenia wolności, może dodatkowo nałożyć jeden z wymienionych w ko-
deksie wykroczeń obowiązków lub oba obowiązki łącznie, tj. naprawienia w całości
albo w części szkody wyrządzonej wykroczeniem lub przeproszenia pokrzywdzone-
go109. Obowiązki te mogą, ale zarazem nie muszą być nałożone. Z uwagi na to, że przepis
mówi o obowiązku naprawienia szkody w całości lub w części, należy każdorazowo
zakres tego obowiązku określić. Orzeczenie obowiązku częściowego naprawienia
szkody będzie zasadne zwłaszcza wtedy, gdy pozostała część szkody została napra-
wiona jeszcze przed ukaraniem. Określony w art. 22 k.w. obowiązek naprawienia
szkody należy traktować jako środek karny określony w art. 28 § 1 k.w. Stosownie
do art. 28 § 2 obowiązek naprawienia szkody jako środek karny może być określony
tylko w przepisie szczególnym. Właśnie art. 22 jest takim przepisem, który pozwala
na orzeczenie takiego obowiązku w razie ukarania karą ograniczenia wolności nie-
zależnie od typu wykroczenia, za które sprawca został ukarany110. Ponadto środek
ten przewidziany jest w odniesieniu do niektórych czynów w kodeksie wykroczeń,
np. 63a k.w., 119 k.w., 120 k.w., 124 k.w., 143 k.w.
107 J. Wojciechowski, Kodeks wykroczeń.(…), s. 150-151.108 Tamże, s. 152.109 Ustawa Kodeks wykroczeń (…), art. 22.110 J. Wojciechowski, Kodeks wykroczeń.(…), s. 43-44.
44 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
Podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób
Jednym z ostatnich środków karnych przewidzianych w kodeksie wykroczeń mają-
cym spowodować zwiększenie dolegliwości kary jest podanie orzeczenia o ukaraniu
do publicznej wiadomości w szczególny sposób111.
Wymogiem uzasadniającym zastosowanie środka karnego z art. 31 k.w. jest
znaczenie wychowawcze, jakie może mieć dla skazanego jego orzeczenie. Ocena
w tym zakresie należy do sądu i dopiero stwierdzenie istnienia taj przesłanki skutkuje
orzeczeniem tego środka karnego. Należy jednak z pewną ostrożnością podchodzić
do możliwości jego stosowania w praktyce, gdyż wykroczenia są z natury swojej
czynami drobnymi, często o niewielkiej społecznej szkodliwości czynu i podanie
do publicznej wiadomości treści orzeczenia o ukaraniu może być dla sprawcy większą
dolegliwością niż sama kara. Może się okazać, że środek ten jest niewspółmiernie
surowy w stosunku do wagi popełnionego wykroczenia112.
Podanie wyroku o ukaraniu do publicznej wiadomości, powinno mieć miejsce
przede wszystkim w odniesieniu do wykroczeń umyślnych. Sprawca powinien być
obciążony kosztami takiego ogłoszenia, a nie powinno się obciążać Skarbu Państwa.
Z treści tegoż artykułu nie wynika, kiedy zastosowanie tego środka karnego powin-
no być obligatoryjne. W części szczególnej kodeksu wykroczeń obowiązku takiego
możemy doszukać się w treści art. 70 § 1 i 2 k.w. oraz 74 § 1 kw113.
Inne środki karne określone przez ustawę
Katalog środków karnych zawiera także inne środki karne określone przez ustawę,
które sąd orzeka wobec sprawcy wykroczenia określonego nie tylko w kodeksie
wykroczeń, ale również w innej ustawie pozakodeksowej. Możemy tutaj przytoczyć
np: zakaz wstępu na imprezę masową – art. 22 Ustawy o bezpieczeństwie imprez
111 Ustawa kodeks wykroczeń (…), art. 31 § 2.112 J. Wojciechowski, Kodeks wykroczeń.(…), s. 149.113 Tamże, s. 149.
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 45
masowych114, który może być orzeczony na okres od 2 do 6 lat, a ponadto może być
połączony z obowiązkiem osobistego stawiennictwa na wezwanie powiatowego
(miejskiego) komendanta policji we właściwej dla miejsca zamieszkania ukaranego
jednostce organizacyjnej policji w czasie trwania imprezy masowej115.
114 Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz.U. z 2005 r., nr 108, poz. 909).
115 Tamże, art. 22.3.
46 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
Zakończenie
Autorzy skryptu dołożyli starań, aby konstrukcja treści w nim zawartych była przy-
stępna dla słuchaczy szkolenia zawodowego podstawowego i pozwoliła im przyswoić
treści dotyczące kar i środków karnych, które są objęte programem szkolenia.
Literatura
• I. Andrejew, Polskie prawo karne w zarysie. [online], Warszawa: PWN 1976 r. [do-
stęp:15.09.2013, http://www.karapozbawieniawolnosci.republika.pl/strona1.html].
• T. Bojarski, Prawo karne. [online], Lublin, Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin
1994 r. [dostęp: 15.09.2013, http://www.karapozbawieniawolnosci.republika.pl/
strona1.html].
• M. Ciosek, Psychologia sądowa i penitencjarna. [online], Warszawa: Wydawnictwo
Prawnicze LexisNexis, 2003 r. [dostęp:15.09.2013, http://www.karapozbawienia-
wolnosci.republika.pl/strona1.html].
• L. Gardocki, Prawo karne. 12 wyd [online], Warszawa: C.H. Beck, 2006 r., [dostęp:
15.09.2013, http://www.karapozbawieniawolnosci.republika.pl/strona1.html].
• L. Lernell, Podstawy nauki polityki kryminalnej [online], Warszawa: Wydawnictwo
Prawnicze, 1967 r. [dostęp:15.09.2013, http://www.karapozbawieniawolnosci.
republika.pl/strona1.html].
• H. Popławski, Podstawy prawa karnego [online], Gdańsk, Uniwersytet Gdański,
Gdańsk, 1980 r., [dostęp:15.09.2013,http://www.karapozbawieniawolnosci.
republika.pl/strona1.html].
• W. Świda, Prawo karne [online], Warszawa: PWN, 1989 r. [dostęp: 15.09.2013,
http://www.karapozbawieniawolnosci.republika.pl/strona1.html].
Kary i środki karne w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń 47
• K. Buchała, Prawo karne materialne, Warszawa: PWN, 1989.
• L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa: C.H Beck, 2000.
• L. Gardocki, Prawo karne, wyd,12 Warszawa: C.H. Beck, 2006.
• A. Marek, Prawo karne, wyd. 3, Warszawa: C.H. Beck, 2001.
• A. Marek, Kodeks karny. Komentarz. wyd. 4, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze
Lex, 2007.
• A. Marek, Prawo karne, wyd. 10, Warszawa: C.H Beck, 2011.
• A. Muszyńska, Naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem, Warszawa: Wy-
dawnictwo Prawnicze Wolters Kluwer, 2010.
• P. Petasz, Sens, istota i cele kary kryminalnej, Gdańsk, Gdańskie Studia Prawnicze,
2005.
• W. Wróbel, A. Zoll, Polskie prawo karne-część ogólna, Kraków: Znak, 2010.
• M. Szymczak, Słownik języka polskiego, t. I A-K, Warszawa: PWN, 1998.
• M. Szymczak, Słownik języka polskiego, t. I, Warszawa: PWN, 1978.
• M. Cieślak, O węzłowych pojęciach związanych z sensem kary, w: Kodeks karny.
Komentarz. wyd.3, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2012.
• Z. Sienkiewicz, Pojęcie oraz cele kary kryminalnej, w: Prawo karne materialne część
ogólna i szczególna, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2010.
• J. Wojciechowski, Kodeks wykroczeń. Komentarz. Orzecznictwo., wyd. II, Warszawa:
Wydawnictwo Librata, 2005.
• Kodeks karny. Komentarz. wyd.2, red.: T. Bojarski [i in], Warszawa: Wydawnictwo
Prawnicze LexisNexis, 2008.
• Kodeks karny. Komentarz. red.: Z. Sienkiewicz [i in.], Gdańsk, ARCHE, 2012.
• Kodeks karny. Komentarz. red.: M. Filar [i in.], Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze
LexisNexis, 2012.
• Kodeks wykroczeń z komentarzem. red.: M. Maśkowiec [i in.], Warszawa: C.F. Muller,
2002.
• System Prawa Karnego, Kary i środki karne. Poddanie sprawcy próbie.
Tom 6, red.: M. Melezini [i in.], Warszawa: C.H. Beck, 2010.
48 Materiały dydaktyczne Szkoły Policji w Katowicach
Akty prawne
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 553 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 zmieniająca ustawę kodeks karny (Dz.U. z 2000 r. nr 48,
poz. 548).
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 1997 r. nr 89,
poz. 555 z póżn. zm.).
• Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.
(Dz.U. z 2001 r., nr 106 poz. 1148z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 o bezpieczeństwie imprez masowych
(Dz.U. z 2005 r., nr 108, poz. 909).
• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008 r., nr 25,
poz. 150).
• Ustawa z dnia19 listopada 2009 o grach hazardowych (Dz.U. z 2009 r. nr 201, poz.
1540).
Orzecznictwo sądowe
• Wyrok SN z dnia 27 maja 1976 r., VKR 73/76, OSNPG, 1977, nr 4, poz. 25.
• Wyrok SN z dnia 6.04.1978 r., RW 122/78, OSNKW 1978, nr 6, poz. 65.
• Wyrok SN z dnia16 kwietnia 2002 r.,V KKN 60/02, KZS 2003, nr 1, poz. 7.
• Wyrok SN z dnia 4 marca 2003 r., III KK 127/02, KZS 2003, nr 7-8, poz.18.
• Wyrok SN z dnia 1 grudnia 2004 r., IV KK 277/04, LexPolonica.
• Wyrok S.N. z dnia 21 listopada 2001 r., III KKN 281/01, LexPolonica.
Wykaz stron internetowych
• http://www.karapozbawieniawolnosci.republika.pl/strona1.html