İK İ C İLTLİK YENİ BİR ESER : T Ü R K İY E

P ro f. D r. R e şa r İZ B IR A K - Türkiye (I.) Milli Eğitim Bakanlığı K ül­tü r Yayınları, Milli Eğitim Basım Evi, İSTANBUL 1972. (29x20 cm, 221 sayfa, Renkli 4 Türkiye Haritası, 51 resim).

P ro f. D r. R e şa t İZ B IR A K - Türkiye II. Başkanlık K ültür M üsteşar­lığı Yayınları, Milli Eğitim Basım Evi, İSTANBUL 1973, (29x20 cm, 280 sayfa, renkli 6 Türkiye Haritası, 151 resim).

Cum huriyetim izin 50. yılma eriştiğimiz 1973’te, birbiri ardındaca çıkmış bulunan ve yukarıda bibliyografya halinde belirtilen “Türkiye I ” ve “Türkiye I I ” adlı iki kitap Türkiye, coğrafyasının esaslarını ve­ren ve Yurdum uzu doğal beşeri, iktisadi, K ültürel ve Teknolojik yönleri ile tan ıtan eserler olarak çıkmış bulunm aktadır. M etin bas­kıları, resimleri güzel ve haritaları 40 x20 cm. ebadında çok renkli ve özenle basılmış bulunan bu iki kitap, uzun bir süreden beri bekle­nen bir eser olmuş, önemli bir boşluğu doldurm uştur. Prof. Dr. Reşat IZ B IR A K ’ın uzun yıllar süren yorucu çalışmaları ile hazırlanmış bulunan ve yurdum uzu her yönü ile tanıtan bu iki kitapta, bugünkü Türkiye’yi ve memleketimizde son yarım yüz yıl içindeki gelişmeleri açık bir anlatışla bulmak ve öğrenmek m ümkün olmuştur.

Üzerinde yaşadığımız ve sonsuz sevgilerle bağlandığımız Türkiye’ mizde bütünü ile güzellikler ve doğal zenginlikler ülkesinde yüce dağ­lar ve geniş ovalar uzanır. Üç yanı denizlerle çevrili bulunan bu ülke­de ılımlı iklimlerden en sert karlıbuzlu iklimlere kadar her çeşit doğal olayları ve koşulları bulmak mümkün. Memleketimizin kendine özgü güzellikleri vardır. Sayılmakla bitmiyecek olan bu doğal özellikler ve varlıklar yanında Türkiye’nin çok çeşitli yönleri ile ekonomik potansi­yeli yani saklı güçleri bulunm aktadır. Tükenmez bir enerji kaynağı olarak su - gücümüz, Kimya Sanayinin hammaddesi olarak kömürle- miz, dokum a ve m aden endüstrilerinin ham m adde kaynakları, yiye­cek sanayinin çeşitli m addeleri, daha birçok varlıklarımız Türkiye’nin güçlü bir ülke olarak gelişmesine olanaklar sağlayan değerdedirler. T ü r­kiye’nin yüksek yaylaları ile dağlarının da çeşitli ekonomik potansiyel­leri vardır. Orm anlarım ız daha iyi korunduğu ve ormancılık bilgilerine

2 1 0 İK İ C İL T L İK Y EİSİ B İR E S E R : T Ü R K İY E

dayanılarak işletilmelerinin sağlanması ölçüsünde birer sürekli ham ­m adde potansiyeli değerindedirler. Bir kısım madenlerimiz dünya öl­çüsünde değer taşıyan varlıklarımızdır. Gittikçe artan nüfusumuz da, bütünü ile eğitim görmesi, genel kültür, tarım sanayii alanlarında iyi elem anlar olarak yetiştirilmeleri oranında önemli bir nüfus po­tansiyeli değerini taşımaktadır.

İşte, memleketimizin bütün bu durum larını gözönüne almış bu­lunan sayın yazar, eserinin “Türkiye I ” adını verdiği I. cildinde, her yönü ile doğal olayları incelemiş, “ Türkiye I I ” adını verdiği I I . cildinde, memleketimizin beşerî, ekonomik kültürel ve teknolojik durum unu ve gelişmelerini belirtmiştir. Böylece I. Cilt, “ Türkiye’nin Fiziki Coğrafyası” , II. cilt “Türkiye’nin Beşerî ve İktisadî Coğrafya­sı” özelliğindedir.

“Türkiye I ” cildinde önce Türkiye’nin yeri ve bu yerin önemi belirtildikten sonra, ayrıntıları ile memleketimizin sınırları ve bu arada güm rük kapıları üzerinde durulmuş, bundan sonra Türkiye’nin yer­yüzü şekilleri (dağlar, ovalar, plâtolar, tepelikler) ile bu yerşekillerinin oluşmaları ve bu arada volkan şekilleri, karştik şekiller, buzul şekilleri ayrı ayrı ortaya konulmuş, Türkiye’nin Jeomorfografik haritası eklen­miştir. D aha sonra denizleri, boğazlan ve bunların kıyıları üzerine bilgi verilmiştir. Bunlardan sonra Türkiye’nin gölleri ve barajları ele alınmış, türlü oluşumdaki göller ayrı ayrı belirtilmiş, büyük barajla­rımız tanıtılmıştır.

Bundan sonra Türkiye’nin akarsuları ve vadileri ele alınmış, de­nizlere açık akarsu havzalarımız, kapalı havzalarımız, akarsularım ı­zın doğuş, oluş ve beslenişleri ile Türkiye’de akarsu rejimleri üzerine ölçümlere dayanan yeni bilgiler verilmiş, memleketimizde 9 akarsu rejimi ortaya konulmuş, başlıca ırm ak ve çaylarımız özellikleriyle ta ­nıtılmış, bu bilgiler renkli bir haritada da gösterilmiştir. D aha sonra Türkiye’nin yeraltı suları ve bu arada tabansuyu ve artezyen yatakları ile karstik hidrografya üzerinde durulm uştur.

K itabın bir özelliği olarak, Türkiye’nin kaplıcaları ve madensu- ları da, memleketimiz türlü bölgelerinde ayrı ayrı ele alınarak değer­leri ve günümüzdeki işletme durum ları belirtilmiştir.

Bundan sonra, Türkiye’de küçük ve büyük su işleri ile su ve sağlı­ğımız, su potansiyelimiz, memleketimizde yapılan hava ve su rasat­ları ayrı ayrı ele alınmış, Türkiye’de yağış; yağış mevsimleri, yağış şe­killeri ve hava tipleri, kar yağışları ve şiddetli kışlar üzerinde durul­

muş, kitaba bir yağış haritası eklenmiş, sisler ve önemi, basınç ve rüz­gârlar, hava tahm inleri üzerine en yeni bilgiler verilmiştir. D aha son­ra Türkiye’de iklim çeşitleri, iklim bölgeleri üzerinde durularak renkli bir “Türkiye İklim Bölgeleri H aritası” kitaba eklenmiştir.

Bunlardan sonra Türkiye’nin bitki örtüsü ve bitki toplulukları ele alınmış, kıyı bölgelerdeki ve iç bölgelerdeki durum lar belirtilmiş, mem­leketimizin bitki zenginliği ve potansiyeli, ormanlarım ızın değerlendi­rilmeleri, türlü bölgelerimizde orman durum u ve korunm aları, orm an yangınları ve önleme işleri, orm anda otlatm a, Türkiye’de orm an­cılık, orm an teşkilâtı ve çalışmaları, ağaçlandırm a işleri üzerinde du­rulm uştur.

K itabın sonunda yayınlanmış eserler olarak bibliyografya ile ra­porlar, istatistikler ve haritalar verilerek, bir de indeks eklenmiştir.

“Türkiye I I ” cildinde önce nüfus ve yerleşmeler üzerine bilgi ve­rildikken sonra, 10 bölümde çeşitli beşerî, iktisadi ve kültürel konular üzerinde durulm uştur. Bunlardan birinci bölümde Türkiye nüfusu ve nüfus sayımları üzerinde önemle durulmuş, nüfus artışı ve sorunları, nüfus dağılışı (kitaba renkli bir harita eklenmiştir), köy ve şehir nü­fusu ve iş-gücü, çalışan nüfus, yurt dışındaki işçiler yurt içinde çalışan­lar, kır nüfusunun şehirlere akışı ayrı ayrı ve en yeni bilgilere dayanıla­rak verilmiştir. Bundan sonra nüfus sağlık ve bu arada hastalıklarla mücadele, nüfus plânlaması, çocuk sorunu, sağlık kuruluşları, beslen­me ve gıda kontrolü ile çevre ve köy sağlığı ayrıntılariyle belirtilmiştir.

Bu bölümde nüfus ve kültür konuları işlenirken Türk kültürü ve uygarlığı, Türk folkloru, mimarisi, müziği, tiyatrosu, resmi, milli giyi­nişlerine de yer verilmiş, nüfus ve eğitim konusunda ise özellikle Cum ­huriyet devrinde okuma-yazma durum u, yaygın eğitim, türlü derece­lerden öğretim ile yayınlar ve kütüphaneler tanıtılmıştır.

K itabın II. bölümünde “Türkiye’de yerleşme” incelenmiş, mem­leketimizde yerleşmenin geçmişi, kır yerleşmeleri, köylerimiz ve şehir­lere göç, köylerimizin yeri ve yaşama şartlan ile yetme -gücü, Türkiye’­de şehirler ve gelişmeleri, şehirleşme, im ar plânları, şehirleşmenin so­runları, deprem bölgeleri ve yerleşme yerleri (bunun için kitaba renkli b ir deprem haritası eklenmiştir), Türkiye’de mesken ve sorunları, yapı malzemeleri, gece kondular teknik bilgilere dayanılarak verilmiş­tir.

K itabın üçüncü bölümünde “Türkiye’de yollar, ulaştırm a ve ha­berleşme” konuları ele alınmış, Cum huriyetin başlangıcındaki yol ve

İK İ C İL T L İK Y E N İ B İR E S E R : T Ü R K İY E 211

212 İK İ C İL T L İK Y E N İ B İR E S E R : T Ü R K İY E

taşıt durum u ile günüm üz arasında mukayeseler yapılmış, Türkiye’de kara yolları sistemi, köprüler ve bu arada Boğaziçi Köprüsü teknik yönleriyle de tanıtıldıktan sonra, demiryollarımız, deniz yolları ve li­manlarımız, gemiciliğimiz, Türkiyede gemi yapımı belirtilmiş ,hava yolları ve alanları ile haberleşme (PTT, Radyo, Televizyon) üzerin­de durulm uştur. Bu bölüme renkli bir harita eklenmiştir.

IV. bölümde “Türkiye’de Turizm ve Turistik V arlıklar” konuları ele alınarak doğal, tarihi, turistik varlıklarımızla, müzelerimiz, T u ­rizm potansilyelimiz ve Turizm eğitimi üzerinde durulm uştur.

V . bölümde, “Türkiye’nin Ekonomisi” konusu ele alınarak milli gelirimiz, ekonomik yapımız, iktisadi Devlet Teşekkülleri, Özel sek­tör, bankalarım ız, ekonomik dış ilişkilerimiz, yabancı sermaya, Eko­nomik işbirliği ve K alkınm a Teşkilatı ve Türkiye, O rtak Pazar ve Türkiye üzerinde durularak, Türkiye’ye yardım Konsorsiyomu ve Dünya Bankası üzerinde bilgi verilmiştir.

V I. Bölümde, “Türkiye’de T arım ” konusu işlenmiş ,ekili ve dikili alanlarımız ile başlıca ürünlerim iz ayrı ayrı verilmiş, tarım da verim ve Devlet Üretm e Çiftlikleri tanıtılmıştır.

V II. Bölümde “Türkiye’de Hayvancılık” üzerinde durulmuş, hayvan çeşitlerimiz, bunların beslenmeleri, et ve süt üretimi, Türkiye’­de balıkçılık, kümes hayvanlan, arıcılık, ipek böcekçiliği ve avcılık üzerine bilgi verilmiştir. (K itabın bu bölümüne renkli bir tarım ve hayvancılık haritası eklenmiştir).

V III. Bölümde, “Türkiye’de M adencilik” konusu işlenmiş, baş­lıca m aden çeşitleri ayrı ayrı belirtilerek bunların değerleri verilmiştir. (K itabın bu bölümünde renkli bir Türkiye m aden haritası eklenmiş­tir.)

IX . Bölümde, “Türkiye’de Sanayi ve Enerji Üretim i ” konularına yer verilmiş, memleketimizde Cum huriyetten önce ve başlangıç yıl­larındaki sanayi durum u ile günüm üz arasında kıyaslamalar yapılmış, Türkiye’de bugünkü sanayi çeşitleri üzerinde durulmuş, enerji duru­mumuz ve enerji kaynaklarımız tanıtılmıştır. (Bu bölüme renkli bir Türkiye Sanayi Bölgeleri ve Enerji durum u haritası eklenmiştir.)

“ Türkiye I I ” kitabının X. ve son bölüm ünde “T icaret” konusu ele alınarak iç ticaretimiz ve dış ticaretimiz üzerinde durulm uş, en yeni bilgiler verilmiştir.

İK İ C İL T L İK Y E N İ B İK E S E R : T Ü R K İY E 213

K itabının sonunda bibliyoğrafya ile raporlar, istatistikler ve ilgili harita adları verilmiş bir de indeks eklenmiştir.

Yukarıda ana hatları ile belirtmeye çalıştığımız bu eser Sayın Prof. Dr. Reşat İZ B IR A K ’ın yıllarım alan titiz ve yorucu çalışmaları sonucunda m eydana gelmiştir.

“Türkiye I. ve Türkiye I I ” adlı bu eser uzun zam andan beri yokluğunu hissettiğimiz bir Türkiye Coğrafyasıdır. Büyük bir titizlikle hazırlanan çok mükemmel, o derece faydalı ve klasik kalıplar dışında modern bir yapıt olan bu eseri yalnız coğrafyacılara değil diğer birçok meslek m ensuplarına tanıtm anın m utluluğu içindeyim.