Justinijanova kodifikacija

Univerzitet u Zenici

UNIVERZITET U ZENICI PRAVNI FAKULTET

KATEDRA ZA HISTORIJU DRAVE I PRAVA

Dejan Berbi

Riad teta

JUSTINIJANOVA KODIFIKACIJA

(seminarski rad)mentor: doc.dr. Devad Drino

ZENICA, NOVEMBAR 2009.1. UVOD

Justinijan je vladao od 527. do 565. god. Roen je na Balkanskom poluostrvu, u Taureziju. Bio je obrazovan i ambiciozan. elio je obnoviti veliko jedinstveno carstvo. Imao je velike planove za obnavljanje rimskog prava i to putem kodifikacije (bez koje rimsko pravo ne bi postalo kulturni temelj Evrope).

Justinijanova kodifikacija (. Codex Justinianus) je najznaajniji zbornik rimskog prava donet po nalogu cara Justinijana (526-565.) koji je komisiji pravnika dao u zadatak da prikupi i kodifikuje cjelokupnu pravnu zaostavtinu klasinog perioda (. Ius) i sve propise koje su izdali princepsi (. Leges). Poseban naglasak u svome radu stavljamo na Digesta. Digesta(sveobuhvatna knjiga) je objavljena 533. god. To je bio zbornik pravnikog prava koji je imao snagu zakona. Digesta je zbornik cjelokupnog prava: privatno pravo (knjige: 2-47), javno pravo (knjige: 1, 48-50). Najvie je citiran Ulpijan (1/3 svih odlomaka).Digesta je najvanija knjiga o rimskom pravu i najvanija pravna knjiga ikad. Jer je Evropa stvorila svoju pravnu misao upravo zahvaljujui ovoj zbirci. Digesta je izvor podataka o pravu iz dvije epohe: klasine i Justinijanove.Justinijan je ovlastio pravnike da pri pisanju Digesta, vre interpolaciju, izmjene i prilagode klasine zakone vaeim justinijanovim zakonima. Digesta je zbornik pozitivnog, vaeeg prava. Historijsko istraivanje rimskog prava nije mogue bez utvrivanja ovih izmjena (interpolacija).Zadatak komisije, na ijem je elu bio Tribonijan, bio je izuzetno teak, jer se nije bilo lako snai u pravnim normama, poto su one stvarane vijekovima i na razne naine. Tu su bile odredbe Zakona XII tablica koje Rimljani nikada nisu ukinuli, zakoni iz doba Republike, pretorski edikti, senatske odluke( senatus consultum), miljenja znaajnih pravnika koja su bila obavezna za sudove, i svih imperatora od Augusta do Justinijana. Komisija je u rekordno kratkom roku, za est godina, obavila posao i iz ogromnog materijala sainila je jedinstven i pregledan sistem pozitivnog prava. Tema Justinijanove kodifikacije nama je bila interesantna za izuavanje iz vie razloga.Jedan od njih je, to je Justinijanova kodifikacija najznaajniji zbornik rimskog prava donijet po nalogu cara Justinijana (526-565.) koji je komisiji pravnika dao u zadatak da prikupi i kodifikuje cjelokupnu pravnu zaostavtinu klasinog perioda (ius) i sve propise koje su izdali princepsi (leges).2. JUSTINIJANOVA KODIFIKACIJA2.1 Rimske kodifikacije prije JustinijanaZa potrebe postklasine prakse nastajale su razliite pravne zbirke koje su prethodile Justinijanovoj kodifikaciji. Te zbirke odnosno zbornici su sastavljene iz djela klasinih pravnika ( ius ) ili carskih konstitucija ( leges ). Tako su ve prije Justinijana nastale tri zbirke carskih konstitucija, dvije privatne i jedna slubena. Privatne bijahu Codex Greogorianus i Codex Hermogenianus.Codex Gregorianus je sastavljen oko 291.g.n.e. Ovaj naziv potie od sastavljaa ovog zbornika. On je sadravao veliki broj carskih konstitucija izdatih od vremena Hadrijana do Dioklecijana. Ovaj zbornik je djelimino sauvan i neki njegovi djelovi se mogu nai u zbornicima barbarskog rimskog prava, o kojima ete neto vie saznati u daljnjem razvijanju ove teme. Drugi zbornik Codex Hermogenianus je dodatak prvome. Sastavljen je oko 295.g. i obje ove zbirke nastale su na Istoku. O tvorcu ove zbirke se ne zna mnogo, nagaa se samo da su sastavljai moda bili profesori pravne kole u Beritu, ali nisu nam toliko poznati. Odlomci ovih kodeksa sauvani su fragmentarno u razliitim kasnijim zbirkama, na slian nain kao to je sauvan i Codex Gregorianus. Teodosije II im je priznao zakonsku snagu 429. godine, meutim ubrzo nakon ovog priznanja dolazi novi zbornik cara Teodosija II, ime ova dva bivaju potisnuta i izbaena iz upotrebe.

Codex Theodosianus je prva slubena zbirka carskih konstitucija i ujedno najznaajniji zbornik nastao prije Justinijana. Njega je dao sastaviti Teodosije II 438. g., a sadrava konstitucije od Konstantina pa nadalje. Ovaj zbornik se dijeli na 16 knjiga, a one su se dijelile na titule tj. naslove. U tim titulama su hronoloki navedene carske konstitucije, njih ukupno 3.000. U Istonom Carstvu je ovaj zbornik primjenjivan do stupanja na snagu Justinijanovog zbornika, dok se na zapadu zadrao jo due jer su njegovi dijelovi sadrani u barbarskim zbornicima. Ovaj zbornik je sadravao znatan broj odrebi vezanih za javno pravo to mu daje izuzetan znaaj, jer se u Justinijanovim kodifikacijama govori iskljuivo o privatnom pravu.

Iz postklasinog perioda je poznato i nekoliko zbirki koje sadravaju i ius i leges. Jedan dio njih ima karakter privatnih zbirki i predstavljaju uglavnom izvore za historiju rimskog prava ali ne i prava openito. Ovamo pripadaju Fragmenta Vaticana, rukopis otkriven 1821.g. u vatikanskoj knjinici, koji sadrava izvore iz Papinijanovih, Ulpijanovih i Paulovih djela te konstitucije iz Gregorijanova i Hermogenijanova kodeksa. Naalost vie od pola ovog rukopisa nije itljivo. Druga zbirka koja je nastala u priblino isto vrijeme kad su nastali i vatikanski fragmenti je Collatio legum Mosaicarum et Romanarum.U njoj se uporeuje Mojsijevo zakonodavstvo, dakle jevrejsko s rimskim pravom. Sadri odlomke iz dijela Gaja, Papinijana, Paula, Ulpijana i Modestina, a koriteni su i neki odlomci iz Gregorijanovog i Hermogenijanovog zbornika carskih konstitucija. Ovom zbirkom se eljelo pokazati da neka pravila rimskog prava imaju korijen u jevrejsko-kranskim religijskim normama. Ovo je prva sauvana knjiga uporednog prava u historiji. Spomenut emo jo i tzv. Sirsko-rimsku pravnu knjigu koja se upotrebljava u 4. i 5. st. n. e. u Siriji.Ovi zbornici predstavljaju vrlo vane izvore ne samo u historiji rimskog prava, nego prava u cjelini. 2.2 Barbarske kodifikacije rimskog pravaPostoje i barbarski zbornici rimskog prava, koji za razliku od navedenih imaju zvanini karakter. Oni vremenski predhode Justinijanovoj kodifikaciji ali su tipoloki mlai od Justinijanove kodifikacije.

Krajem 5. stoljea, na prostoru propalog Zapadnog Rimskog Carstva, nastaju ranofeudalne odnosno barbarske drave,u kojima je primjenjivano pravo po personalnom naelu odnosno vrijedio je princip personaliteta, kao to je to bio sluaj u najnovijoj rimskoj historiji. Tako su Germani ivjeli po svom obiajnom pravu, a romanizirani starosjedioci po rimskom pravu. Dakle ovo je pravo bilo ve djelimino vulganizirano zbog novih ekonomskih i socijalnih polufeudalnih odnosa

Budui da su barbarski vladari bili nosioci suvereniteta, oni su u novoosnovanim dravama izdavali kodifikacije rimskog prava za pokorene starosjedioce koje su ustvari predstavljale slubene kompilacije rimskog prava (ius i leges).

Poznate su tri takve kodifikacije:

a) Edictum Theodorici (Teodorikov edikt) je poetkom 6. stoljea izdao istonogotski kralj Teodorik. Sadravao je izvore iz tri prejustijanska zbornika carskih konstitucija: Gregorijanovog, Hermogenijanovog i Teodosijevog kodeksa, kao i dosta iroke izvore iz Paulovih Sentencija. Ovaj zakonik je vrijedio jednako i za Rimljane i za Gote.Ve polovinom 6. stoljea ovaj zakonik biva istisnut iz Italije Justinijanovom kodifikacijom.

b) Lex Romana Visigothorum (Rimski zakon Zapadnih Gota) je kompilacija koja je izdana 506. godine, koju je napravila komisija po nalogu zapadnogotskog vladara Alarika II. Ovaj zbornik sadrava izvore iz Gajevih institucija (Epitome Gaii), Paulovih Sentencija; Teodozijeva, Gregorijanova i Hermogenijanova kodeksa te na kraju kraju je sadravao i jedan Pipinijanov fragment. Ovaj zakonik je bio primjenjivan samo na starosjedioce na prostoru dananje panije i June Francuske.

c) Lex Romana Burgundionum (tzv. Papianus) je predstavljao zakonik namjenjen Rimljanima u kratkovjeknoj burgundskoj dravi. U njegovom sastavu upotrebljeni su slini izvori kao i za Alrikov brevijar (Alarikov skraeni zbornik).

Vremenom su preovladavali feudalni elementi, a starosjedioci i doljaci su postali potpuno ravnopravni. Trgovina je gotovo zamrla tako da je onaj veliki broj pravila koja su regulisala prodaju, zakup, najam, zajam i druge ugovore postao nepotreban.

Ove kodifikacije ili zbornici rimskog prava, predstavljaju ustvari bijedne ostatke jednog velikog pravnog sistema.

Justinijanova kodifikacija predstavlja jedan brilijantan zavretak tog nadasve velikog pravnog sistema.

2.3 Justinijanova kodifikacijaDolaskom Justinijana na vlast (576.-565.) stvoreni su svi uvjeti za oivljavanje starih klasinih pravnih institucija.

Vladavina Justinijana predstavlja granicu izmeu starog i srednjeg vijeka. Po nekim miljenicima Justinijan je posljednji rimski vladar, a opet po nekim prvi bizantijski car. Neuspjelu zamisao Cezarovu, odnosno kasnije Zeodezijevu, da u jednom zakoniku obuhvati svekoliko vaee rimsko pravo ostvario je car Justinijan ( 527-565). Njemu je jo jednom, kao u posljednjem trzaju imperije, uspjelo uspostaviti jedinstvo carstva putem uspjenih ratova uz pomo vjetih vojskovoa Belizara i Narzesa. Ti njegovi vojni pohodi su bili vie sjajni nego trajni. Dok je taj njegov asoviti uspjeh brzo poslije njegove smrti nestao, ostavio je Trajan spomenik svojim zakonodavnim radom koji je takoer imao pridonijeti uvrenju i uspostavi jedinstva rimske imperije. Justinijan je imao razloga da kae ono to je Napoleon zakljuio u izgnanstvu na Svetoj Jeleni- da je sjaj njegovih 40 pobjeda pomraio jedan Waterloo, ali da sjaj njegovog kodeksa nee niko potamniti.

Cilj mu je bio da u jedistveni zbornik sakupi svo pravo, carske konstitucije i pravniko pravo ( ius i leges ), prilagodivi sve to savremenim potrebama. Njegova je kompilacija imala sluiti prvenstveno praktinim potrebama. Ona je kodifikacija i sve to je u nju uzeto imalo je vrijediti kao zakonik cara Justinijana. Ali ona je imala sluiti i znanstvenim svrhama, te je zato u nju uzeto mnogo toga to je imalo jo samo historijsku vrijednost.Justinijanov je poduhvat uspio uz pomo vjetog saradnika koji je rukovodio kodifikatorskim radom, kancelara Tribonijana, kojemu su u tom poslu pomagali brojni pravnici toga doba i profesori pravnih kola u Carigradu i Bejrutu (Berit), meu kojima treba naroito istaknuti Teofila i Doroteja. Meutim u prvoj toj komisiji za kodifikaciju Tribonijan je bio obian lan vjerovatno zbog toga to rezultat Codex Iustinianus nije imao trajnu vrijednost, ali kasnije Tribonijan ima odluujuu ulogu. Justinijan ga je umnogo hvalio i nazivao ga raznim uzvienim imenima i time dizao visoko iznad u najprofinjenije rimsko drutvo.

Dakako da se nije radilo samo o prikupljanju gradiva, nego je veina tog gradiva izmjenjena i nadopunjena u koorelaciji sa izmjenjenim drutvenim i politikim odnosima. Kodifikatorni rad izveden je postepeno u rekordnom vremenu od 528. 534. g. U tom su razdoblju izraene etiri zbirke: dva Kodeksa, Institucije i Digesta. Sve su ove zbirke imale jednaku zakonsku snagu kao jedinstveni Justinijanov zakonik te nijedna zbirka nije imala prvenstvo pred drugom. Kodeks, Institucije i Digesta zajedno sa Novelama koje su izdavane po zavretku prvonavedenih zbirka, obuhvaeni su, poevi od glosatorskih vremena, zajednikim nazivom Corpus iuris civilis.2.3.1 Codex IustinianusSvoj kodifikatorni rad zapoeo je Justinijan zbirkom carskih konstitucija ( leges). U tu je svrhu posebnoj komisiji bilo 528. g. nareeno da u jedinstvenu zbirku sakupi iz svih dotadanjih kodeksa i novella ono to je jo vrijedilo, izbacivi sve suvino i protuslovno. On se dijeli na 12 knjiga, knjige su se dijelile na titule tj. naslove, a titule opet na konstitucije. Citira se ovako: C. 5, 6, 3, 1, tj. Codex, 5. knjiga , 6. titul, 3. konstitucija, paragraf 1. Tako sastavljeni Codex Iustinianus je vrlo brzo bio zavren,vjerovatno zahvaljujui ve postojuim slinim zbirkama. Codex Iustinianus je objavljen i stupio na snagu ve 529. g., ali taj nam prvi kodeks nije sauvan, meutim za utjehu je to to je dopunjena varijanta ovog kodeksa, napravljena neto kasnije, u cjelini sauvana.2.3.2 Digesta ( Pandectae ) Nedugo poslije izrade prvog kodeksa zapoet je mnogo tei i zamaniji poduhvat oko kodifikacije cjelokupnog pravnikog prava ( ius). Sam naziv digesta (od diggere-srediti) oznaava ustvari neko ope ili enciklopedijsko dijelo, a grki naziv pandekte potie od pan-sve i dehomai-primiti,sadrati tj. knjiga koja sadri sve.Konstitucijom Deo auctore od 530.g. bio je taj posao povjeren Tribonijanu da ga izvri uz pomo esnaestorice suradnika. Ujedno su toj komisiji bile date smjernice za rad. Povjereni posao bio je dovren u kratkom roku od tri godine, mada je sam Justinijan predviao da e za taj ogromni posao kompilacije sveukupnog pravnikog prava trebati i do deset godina. Meutim komisija je koristila neke postojee materijale kojima su raspolagale pravne kole i bila je dobro organizirana to im je uveliko pomoglo u realizaciji ovog projekta i skratilo vrijeme koje je bilo u poetku predvieno za ovaj projekat. Dovreni rad objavljen je konstitucijom Tanta, 16. januara 533. pod nazivom Digesta seu Pandectae. To je najvaniji i po opsegu najvei dio Justinijanove kodifikacije, a ujedno pravni spomenik prvenstvene historijske vanosti.

Prema Justinijanovoj uputi Digesta se dijele na 50 knjiga, a sve knjige osim knjige 30,31,32, dijele se na titule s odgovarajuim naslovima ( rubricae) njihovog sadraja. Titule se sastoje iz odlomaka (fragmenta ili leges) koji su izvaeni iz djela pojedinih rimskih pravnika, a vei odlomci su kasnije razdijeljeni na principium (uvod) i paragrafe. U inskripciji svakog fragmenta navedeno je ime pravnika i naslov djela iz kojeg je fragment uzet ( npr. Ulpianus libro trigesimo secundo ad edictum). I time je omoguena rekonstrukcija itavih dijela klasine jurisprudencije, o kojima se vrlo malo znalo. Sve ovo je ustvari i jedan od najveih razloga zato je ovaj zbornik vaan za itavu historiju rimskog prava i prava openito. itavo se djelo sastoji iz 432 titula s ukupno 9142 fragmenta te je prema Justinijanovu navodu kod sastavljanja Digesta bilo ekscerpirano 2000 ( tonije 1625 ) knjiga (libri, u smislu podjele pojedinih djela na knjige, a ne samostalnih knjiga) s tri miliona redaka dok Digesta obuhvaa svega 150 000 redaka ( versus ). Kompilatori su upotrijebili djela 39 pravnika. Kod toga se nisu drali Justinijanova naloga da ekscerpiraju samo djela onih pravnika koji su imali ius respondendi, nego su uzeli i djela trojice republikanskih pravnika (Q.M. Scaevola, Alfenus Varus I C. Aquilius Gallus) kao i Gajeva djela. Najvie je materijala uzeto iz Ulpijanovih i Paulovih djela. Vanost Digesta za poznavanje rimskog prava je tim oiglednija kada se zna kako je oskudan onaj dio klasine literature koji je do nas dopro izravno izvan Digesta. Pomou inskripcija pojedinih fragmenata uspjelo je djelomino rekonstruirati djela klasinih pravnika koja su upotrebljavana kod sastava Digesta ( palingenesia).

Redoslijed pojedinih titular rasporeen je po openitom, enciklopedijskom sistemu to su ga i ranije imala djela pod nazivom digesta koja zajedno obrauju civilno i honorarno pravo. Unutar pojedinih titular bili su fragmenti, kako je to 1818. g. utvrdio Bluhme, poredani odreenim redoslijedom po tzv.Masama; na prvom mjestu stoji sabinska masa, tj. fragmenti iz djela o civilnom pravu koja uglavnom komentiraju Sabinov sistem civilnoga prava ( Libri ad Sabinum ), zatim slijedi ediktalna masa, tj. fragmenti o honorarnom pravu kojoj stoje na elu komentari edikta ( Libri ad Edictum) i konano tzv. Papinijanska masa, tj. Fragmenti iz praktine knjievnosti kojoj esto stoje na elu papinijanova Responsa i Quaestiones. Kao dodatak pojavljuje se jo i etvrta skupina djela, tzv. Postpapinijanska masa ili appendix. Ova dioba na mase u vezi je s planom rada komisije, komisija se naime vjerovatno dijelila na tri potkomisije od kojih je svaka ekscerpirala djela samo jedne mase, a zatim su pojedine mase prema materijama sloene u odgovarajue titule. Vjerojatno su si kompilatori kod ekscerpiranja ogromne, a esto ve i teko dostupne klasine i postklasine literature ispomagali veim ili manjim postklasinim zbirkama i udbenicima istonih pravnih kola, to im je olakalo rad i moguilo da svoj veliki posao dovre u tako kratkom roku. Naime oni su interpolirali ta djela koja su sakupili kako bi ih prilagodili novom pravnom poretku i terminologiji. U prolom i poetku ovog stoljea naunici su utroili mnogo energije u istraivanju ovih interpolacija. Digesta se citira ovako: D. 40, 5, 4, 1, tj. Digesta, 40. knjiga, 5. titul, 4. fragment, 1. paragraf.Najbolji sauvani rukopis Digesta je tzv. Florentina, jer se od 1406. g. uva u Firenzi, a prije toga se nalazio u Pisi, te je otkriven navodno 1135. g. Rukopis potie iz 6. ili 7. st. Pored toga postoji velik broj tzv. Vulgatnih rukopisa iz 11. u 12. st., kojima su se sluili glosatori ( zato littera Bononiensis). Da Digesta kojim sluajem nisu sauvana, nae znanje o rimskom pravu bilo bi znatno osiromaeno. Pretpostavlja se da je to knjiga koja je najvie citirana i komentirana u historiji nauke, jer se u srednjem vijeku studiranje prava veim dijelom sastojalo u prouavanju Digesta.

2.3.3 Institutiones

To je prirunik rimskog prava za poetnike. Naime po zavretku Digesta, lanovi komisije su odluili da izrade jedinstve udbenik, koji e imati i tu zakonsku regulativu. Tim inom se nastojalo olakati studentima u njihovom uenju kako ne bi hvatali biljeke i uili po zastarjelim udbenicima. Posao oko izrade Institucija bio je povjeren Tribonijanu zajedno s beritanskim profesorima Teofilom i Dorotejem. Djelo je raeno paralelno s Digestama, dosta je manjeg obima i proglaeno je neto prije Digesta, a stupilo je na snagu zajedno s Digestima 30. prosinca 533. Premda su Institucije prvenstveno trebale biti udbenik za kolu, imale su i one snagu zakona poput Digesta i Kodeksa.

Kao temelj i uzor Justinijanovim Institucijama sluile su Gajeve Institucije, od njih je preuzet i trodjelni sistem ( personae, res i actiones), a i slina podjela materije na etiri knjige, samo to se knjige ovdje jo dalje dijele na title koji su kasnije podijeljeni na paragrafe. Uz Gajeve Institucije upotrebljene su i institucije nekih drugih klasinih pravnika, a i neka ostala djela. No, za razliku od Digesta, ovdje se ne navode izvori odakle su ti izvadci uzeti, nego je sve stopljeno u jedinstveni tekst. Institucije su sauvane u mnogim rukopisima koji nisu stariji od 9. stoljea. Iako nisu sasvim bile orginalne, Institucije su imale velik uticaj na pravniko i ope drutveno obrazovanje u Evropi tokom srednjeg vijeka pa sve do novijih vremena.2.3.4 Codex repetitae praelectionis Po dovretku prvog kodeksa izdavao je Justinijan, jo prije objave Digesta, itav niz konstitucija kojima je rjeavao razliita protuslovlja u ranijim konstitucijama i pravnikim djelima koja su imala ui u Digesta. Vjerovatno su te konstitucije bile sabrane u zbirku pod nazivom Quinquaginta decisions. Pogotovo se i nakon objave Digesta ukazala potreba reformiranja prvog kodeksa, te je 534.g. objavljen novi kodeks pod nazivom Codex Iustinianus repetitae praelectionis. Samo ovaj drugi kodeks nam je sauvan. On se dijeli na 12 knjiga, knjige na titule, a titule na konstitucije (constitutions, ili leges), poredane unutar titular kronolokim redom. Glosatori su vee konstitucije podijelili na principium i paragrafe. Konstitucije navode obino u inskripciji ime cara od kojega potiu i ime adresata, a u supskripciji datum izdanja i one su poredane po hronolokom redu. Pravo sadrano u Kodeksu je u veoj mjeri odgovaralo potrebama ivota poznog Rimskog Carstva nego ono koje je bilo skupljeno u Digestama. Kodeks je sauvan u razliitim rukopisima iz 9-12 st.

2.3.5 Novellae (constitutions ili leges) To su Justinijanove konstitucije izdavane veinom na grkom jeziku po zavretku drugog kodeksa, tj. Od 535.g. dalje. Nekim od njih izvrene su vane reforme na podruju nasljednog (Nov. 118. i 127) i obiteljskog prava (Nov. 22). One nisu bile sakupljene u slubenu zbirku, nego su sauvane samo u privatnim zbirkama (Epitome Iuliani i Authenticum), od kojih je najpotpunija grka zbirka od 168 novela u kojoj ima ve i nekoliko novella Justinijanovih nasljednika. Ta je zbirka sauvana u dva rukopisa iz 13. i 14. st.

Od velike je vanosti za historijsko izuavanje rimskog prava to je Justinijanov Corpus iuris civilis (izuzev Novellae) sastavljen po principu kompilacije razliitih starijih pravnikih djela i ranijih carskih konstitucija koje su spojene u jedinstveni zakonik. Time je omoguen uvid u starije, naroito u klasino rimsko pravo. No taj je uvid esto puta otean time, to su redaktori kompilacije temeljem posebnog Justinijanovog ovlatenja tekstove klasinih pravnika i carskih konstitucija esto puta preinaavali kako bi ih prilagodili novim prilikama i potrebama svog vremena, jer se radilo o kompilaciji iz prava koje je bilo nastalo prije nekoliko stoljea. Takve svjesne preinake tekstova preuzetih u kompilaciju zovemo interpolacijama (emblemata Triboniani). Tako su npr. razliiti instituti klasinog prava koji su kasnije iezli iz prakse zamijenjeni u kompilaciji drugim, savremenijim institutima. Tako je npr. stari, formalistiki prijenos vlasnitva u obliku mancipacije zamjenjen posvuda s neformalnom predajom (tradicijom) itd.

Interpolacije je najlake otkriti ako je djelo koje je preuzeto u Digesta sauvano i izravnim putem pa se usporeivanjem oba teksta otkriva njihovo neslaganje. esto se dva mjesta u Digestima ne slau jer je jedno interpolirano, a drugo nije. Ima i niz drugih kriterija za otkrivanje interpolacija. esto je dolo do interpolacija ve u postklasinoj praksi prije Justinijana, a esto je u to doba dolo i do nehotinih promjena tekstova jer su razliite biljeke, pisane izmeu redaka, kod prepisivanja ule u sam tekst (to su gloseme).

2.4 Bizantske kodifikacije rimskog prava poslije JustijanaIstono Rimsko Carstvo je opstalo stoljeima nakon smrti cara Justinijana, sve do pada Carigrada pod tursku vlast 1453. godine. S toga je Justinijanova kodifikacija ili Justinijanov zbornik ostao temeljem bizantskog pravnog sistema i dugo nakon smrti cara Justinijana.

To je zbog toga to su se bizantijski carevi smatrali jedinim zakonitim nasljednicima rimskih osvajaa. Bizantijci su sebe smatrali pravim Romejima tj. Rimljanima.

Meutim promjena ekonomske strukture, prelaenje na feudalne odnose kojima nije odgovaralo tipino robovlasniko pravo, te sve jaa orijentalizacija carstva djelovali su i na pravne odnose Bizantije. S toga se rimsko pravo sve vie udaljavalo od svog istog rimskog izvora zahvaljujui najprije brojnim grkim profesorima i praktiarima koji su ga mjenjali, a kasnije i bizantskim vladarima koji su donosili druge zbornike.

Istina Justinijan je zabranio pisanje bilo kakvih komentara Digestama odnosno samo mjenjanje njegovog zbornika od strane sadanjih i buduih pravnika je otro osudio. Dozvolio je da se njegov zbornik prevodi na grki jezik, te je dozvolio i pravljenje kratkih indeksa sadraja i upuivanje na paralelna mjesta. Ipak su se neki grki profesori i praktiari ogluili na njegove prijetnje, te su ubrzo poeli pisati razliite komentare, grke parafraze i komentirajue biljeke (sholije). Jedno od takvih dijela je i Teofilova grka parafraza Institucija.

No ni ovi grki prirunici nisu dugo trajali jer su sve manje odgovarali potrebama feudaliziranog carstva, pa se nastavlja preureenje, skraivanje odnosno samo mjenjanje Justinijanove kompilacije kako bi odgovarala tadanjim feudalnim odnosima.

Lav (Leon) III Isavrijski je 740 g. n.e. izdao jednu kompilaciju Justijanove kodifikacije na grkom jeziku pod nazivom Ekloga Izbor zakona. Uz odredbe iz porodinog i obligacionog prava, dat je i jedan broj krivinopravnih normi, u kojima, umjesto ispravki u pravcu veeg ovjekoljublja, nalazimo neeg ega u rimskom pravu nije bilo, osim kad je rije o robovima, primjerice kazne sakaenja. Ove Ekloge Lava III su se zadrale u Bizantiji gotovo stoljee i po.

U periodu izmeu 870-879. godine, car Vasilije (negdje stoji i Bazilije) I Makedonski je izdao svoj Prohiron (Proheiron), a neto kasnije i proireno izdanje njegovog prirunika Prohirona, tzv. Epanagogu. Neto kasnije Vasilije zapoinje i jedan svoj ambiciozniji projekat tzv. Bazilike, koje je zavrio njegov sin prijestolonasljednik, Lav ( Leon) Mudri. Lav Mudri je izdao ove bazilike 892. godine. Ovaj zbornik je bio dosta opirniji, bio je okruen tzv. sholijama koje su takoer imale slubeni karakter, pa je ustvari prelazio stvarne potrebe za Bizantiju tog vremena. S toga su iz ovih bazilika raeni razni izvodi i prirunici za praksu kao to su: Synopsis Basilicorum i Tipucitus. Posljednji najvaniji prirunik predstavlja Heksabiblos (estoknjije), koju je 1345. godine sastavio solunski sudac Konstantin Hermenopulus. Ova je zbirka mnogo upotrebljivana u Istonoj Evropi, naroito u Grkoj, gdje se zadrava sve do 1946. godine, kada je donesen novi Graanski zakonik koji se oslanja na njemaku pravnu nauku.

3. ZAKLJUAKJustinijanova kodifikacija predstavlja najznaajniji pravni zbornik u historiji, najvie iz razloga to je utjecao na daljni razvoj prava. Predstavljao je temelj svih ostalih pravnih sistema koji su nastajali, te s toga ga mi i danas dan izuavamo. Mnogi ljudi smatraju da su dvije knjige te koje su najvie utjecale na razvoj evropske civilizacije i koje su najvie citirane, a to su Biblija (Sveto pismo) i Justinijanova Digesta. Sve pravne institucije u srednjem vijeku su bile vezane za prouavanje Digesta, a kasnije u njihovom prouavanju Digesta su se javile i sve druge pravne kole kao to su glosatori,postglosatori,kole elegantne jurisprudencije,pandektisti i drugi.

Iako je Rimsko carstvo bilo u tom periodu daleko od svog vrhunca u pogledu vojne,privredne i kulturne moi, ono je ipak izdalo ovu kodifikaciju na iznenaenje mnogih.

Zadatak je bio sloen budui da se nije bilo lako snai u tekstovima koji su servirani drutvu poznorimske ili ranobizantske civilizacije. Mnogi tekstovi nisu vie bili sauvani u originalu, ve samo prepriani ili komentarisani, mnogi propisi bili su meusobno proturijeni. Veliki dio tih propisa,odredbi nastao je u uslovima robovlasnitva i razvijene razmjene. A rimsko drutvo je u posljednjim stoljeima Rimskog carstva (period dominata) bilo vie feudalno nego robovlasniko.

Uz sve to, zbog prenoenja dravnog centra u Konstantinopolj (Bizantiju), rimsko pravo je ve vijekovima trpjelo utijecaj grkog i istonjakih prava, a donekle i kranstva.

Najzad, mnogi termini bili su ve izali iz upotrebe i stvoreni su novi. Od cijelog tog materijala je komisija trebala da stvori jedinstven i pregledan sistem pozitivnog prava.

Posao je obavljen u rekordno kratkom vremenu. Prvo je objavljen preieni zbornik carskih

konstitucija izdatih prije Justinijana 529. godine n. e.Tekst ovog zbornika nije sauvan.

Zatim 533. godine je objavljena kodifikacija klasinog prava pod nazivom Digesta

(latinski naziv koji oznaava neto to je izloeno izvjesnim

redom) ili 'Pandectae' (grki naziv koji znai "sari sve").

Justijanova kodifikacija ne predstavlja samo plod vremena u kojem je ona nastala. U Digestama i Kodeksu, pa i u Institucijama sakupljeno je ono najbolje to je prositeklo od prethodnih generacija, odnosno Justinijanova kodifikacija predstavlja rezime onog cjelokupnog stvaralatva prolih generacija na sluenje i upotrebu tadanjim i buduim generacijama. Jedino su Novele te koje su vie pripadale vrmenu u kojem su sastavljene.

Zahvaljujui tome to je tekst Justinijanove kodifikacije sauvan, omogueno nam je da saznamo i prouimo ogroman broj injenica o rimskom pravu i rekonstruiemo djela rimskih pravnika koja nisu sauvana. Postojanjem Justinijanove kodifikacije, djelatnou glosatora, i predstavnika kole elegantne jurisprudencije i omoguena je recepcija rimskog prava.Kada sumiramo sve sto je vano za Justinijanove kodifikacije, shvatamo da je tema jako opirna i zanimljiva. Sve gore navedeno u detaljnoj obradi nas impresioniralo te dalo podsticaj za dalji rad.4. LITERATURA1. Ante Romac, Izvori rimskog prava, Zagreb, 1973.

2. Marijan Horvat, Rimsko pravo, kolska knjiga, Zagreb, 1977.3. Mile Boras-Lujo Margeti, Rimsko pravo, Pravni fakultet sveuilita u Rijeci, 19984. Obrad Stanojevi, Rimsko pravo, Magistrat, Beograd, 2002.5. www.wikipedia.orgSadraj :

1. UVOD .............................................................................................................22. JUSTINIJANOVA KODIFIKACIJA..............................................................32.1 Rimske kodifikacije prije Justinijana ..........................................................3

2.2 Barbarske kodifikacije rimskog prava ...........................................................4

2.3 Justinijanova kodifikacija ..............................................................................6 2.3.1 Codex Iustinianus..............................................................................................................7

2.3.2 Digesta...............................................................................................................................72.3.3 Institutiones......................................................................................................................92.3.4 Codex repetitae praelectionis...........................................................................................102.3.5 Novellae...........................................................................................................................11

2.4 Bizantske kodifikacije rimskog prava poslije Justijana.................................123. ZAKLJUAK ........... .....................................................................................14 4. LITERATURA ... ...........................................................................................16 Marijan Horvat, Rimsko pravo, kolska knjiga, Zagreb, 1977., str. 32-33

2 Obrad, Stanojevi, Rimsko pravo, Magistrat, Beograd, 2002., str. 97.

Obrad, Stanojevi, Rimsko pravo, Magistrat, Beograd, 2002., str. 98.


Marijan Horvat, Rimsko pravo, kolska knjiga, Zagreb, 1977., str. 33-35


Marijan, Horvat, Rimsko pravo, kolska knjiga, Zagreb, 1977., str. 37.


PAGE 17

Documents

Justinijanova kodifikacija