Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi

7/31/2019 Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi

1/59

Jorge Luis Borges _ Alakln Evrensel TarihiKitaplar, uygarla yol gsteren klardr.

UYARI:

www.kitapsevenler.com

Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yerolarak grdmz sitemizdeki tm e-kitaplar, 5846 sayl kanun'un ilgili maddesine istinaden, engellilerin faydalanabilmeleriamacyla ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran ve benzeri yardmc aralara,uyumlu olacak ekilde, "TXT", "DOC" ve "HTML" gibi formatlarda, tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak,sadece grme engelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar, "engelli-engelsiz elele" dncesiyle,hibir ticari ama gzetilmeksizin, tamamen gnlllk esasna dayal olarak, engelli-engelsiz yardmsever arkadalarmzn younemei sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibir ekilde ticari amala veya kanunaaykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek tm yasal sorumluluklar kullanana aittir.Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.

www.kitapsevenler.com web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmek ve kitap okumaalkanln pekitirmektir.

Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyorum.Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar katklardan tr teekkrediyorum.

Bilgi paylamakla oalr.Yaar Mutlu

LGL KANUN:5846 sayl kanun'un "Altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK MADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veyayaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin birengellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakfveya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn

verilmesi bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemezve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz.Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."


2/59

Bu e-kitap grme engelliler iin dzenlenmitir.Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir grme engellinin, dzgn taranm ve

hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu sevinci paylaabilmek tm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmekiin bir kitabnz tarayp, [email protected] adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz.

Bu kitaplar, size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek, ltfen bu aklamalar silmeyiniz.

Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan ediniz...Teekkrler.

Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.www.kitapsevenler.com

Tarayann notu.

Bireysel ktphanemi bilgisayar ortamna geirirkenTaradm kitaplar kitapsevenlerle paylamak istedim.Bu Kitap Sadece Grme Engellilerin stifade Etmesi in www.kitapsevenler.com

Web Sitesine Teslim Edilmitir.

Belisa

Jorge Luis Borges _ Alakln Evrensel Tarihi


3/59

JORGE LUIS BORGES 1899'da Buenos Aireste dodu. ngiliz asll arihes ve ngilizedebiyatna dkn babas sayesinde ingilizce'yi spanyolca'dan nce konutu. Orta-renimini Cenevre'de tamamlad ve daha sonra zel dersler ald. ykleri nce Ar-

jantin'deki iir dergisinde, daha sonra spanya ve Fransa'da yaymland. 1961'de is-panya'da Fonnentpr, 1962'de Fransa'da Commandeur de TOrdre des Arts et Lettresdllerini almasyla n btn dnyada yayld. eitli Amerikan, ngiliz ve Franszniversitelerinde ders verdi, bir sre Avrupa'da dolat ve btn dnyada birokdller ald. Borges, 14 Haziran 1986'da Cenevre'de, yirmi yldr tand ve son yl-larnda yanndan ayrlmayan Mana Kodama'yla evlendikten loa bir sre sonra ld.Balca yapdan:Evaristo Carriego (1930),Discusin (1932),Historia universal de la

infamia (1935),Ficciones (1944);ElAleph (1949), Otras inauisiciones (1952), El in-jonne de Brodie (1970), El libro de arena (1975), La rosaprofunda (1975), Siete noches(1980), Nueve ensayos dantescos (1982), La memoria de Shakespeare (1983).

r

-

JORG

Al

EvHistoria Un

. EV

Historia Universal de lainfamia (1935)

1989, Maria'-Kodama

Bu kitabn yayn haklarThe Wylie Agency (UK)Ltd.'in araclylaalnmtr.

letiim Yaynlan 514 ada Dnya Edebiyat111 ':- \


4/59

,

YAYN SORUMLUSU

Osman Yener . . . .

DZ KAPAK TASARIMI

mit

KAPAKFato Gencosman

UYGULAMA Hsn

Abbas

DZELTSait Kzlrmak

BASKI ve CLT Sena Ofset

iletiim Yaynlar

Klodfarer Cad. letiimHan No. 7 Caalolu34400 stanbulTel: 212.516 22 60-61-62 Fax: 212.516 12 58 .e-mail:[email protected] web; www.iletisim.com.tr

Kvan


5/59

Yaynevinin Notu:

letiim Yaynlar, J. L. Borges'in eserlerinin telif haklarn elinde bulundu- '

ran Jorge Luis Borges Vakfi'yla yapt anlama uyarnca, Borges'in toplu

eserlerini orijinal basklarndaki yapya sadk kalarak yaymlayacaktr. Bor-'

ges'n balca eserlerinin gemi yllarda Trkiye'de eitli yaynevleri tara-

fndan yaymland gzn'ne alnrsa, ilk kez yasal telif haklar gzetilerek

yaplan bu almada, eski basklarda yer alan baz yklerin yinelenmesinin

bir gereklilik olduu anlalacaktr.

Alakln Evrensel Tarihi (Histor'a niversel de la Infama) Cell ster

tarafndan ngilizce'den evrilmitir. Toplu Eserler'de yer alacak kitaplar-

dan daha nce yaymlananlar: Ficciones, Alet Brodie Raporu. leride ya-ymlanacak olanlar: Evaristo Carriego, El Libro de Arena, Siete Noches,

La Rosa Profunda, Discusion, Otras Inquisiciones, El Hacedor, Nueve

Ensayos Dantescos, La Memoria de Shakespeare.


6/59

Bu kitab S.D.'ye adyorum; ngiliz,

yediveren ve Melek S.D.'ye.

Ayrca, her naslsa yitirmedi im zm, sz tacirlii

yapmayan, dlerle uramayan ve zamann, sevincin

ve bahtszlklarn uramad ,,yreimin cevherini

sunuyorum ona.


7/59

NDEKLER

Birinci Basma nsz................................................................... 771954 Basmna nsz................................................................. 13

Zalim Kurtarc Lazarus Morell ...................................................... 15

inanlmaz Dzenbaz Tom Castro ................................ .................. 25Kadn Korsan Dul ing ................................................................. 33Gnah Taciri Kei Eastman .......................................................... 41Vurdumduymaz Katil Bili Harrigan ................................ ................ 49Grgsz Grg Hocas Kotsuke No Suke ..................................... 55Maskeli Boyac Mervli Hkim ........................................................ 63Mahalle Kabadays ..................................................................... 71

Vesaire ..................................................................................... 81Bir ilhiyatnn lm ................................................................ 83Yontu Odas ............................................................................... 86D Gren iki Adamn Masal....................................................... 89

Yaya Kalan Byc ..................................................................... 92Mrekkep Aynas ........................................................................ 96Muhammed'in Dublr ............................................................. 700Cmert Dman........................................................................ 702Bilimde Kusursuzluk zerine....................................................... 703

Kaynaka ................................................................................. 105evirmenin Notlar .................................................................... 707


8/59

BMNC BASIMA ONSOZ

_3 ;*-.*-#, Bu kitapta yer alan anlat iziktirmeleri 1933 ve 1934 yllarnda

yazld. Sanrm, Stevenson ve Cheslerton'n bir kez daha okudu-

um kitaplarndan, ayrca Sternberg'in ilk dnem filmlerinden ve

belki de Evaristo Carriego'nun bir hayat yksnden filizlendiler.

Baz hilelerden epeyce yararlandm: Geliigzel sayp dkmeler,

anlatnn aknda anszn dmen krmalar, bir insann koca bir

hayatn iki ya da sahneye indirmeler ("Mahalle Kabadays"

adl yk de grsel amal benzer bir kaygdan biimlendi.) Ruh-

bilimsel deil bu anlatlar, ruhbilimsel olmaya almyorlar

Kitabn sonundaki by rneklerine gelince, onlar zerinde

ancak bir evirmen ve okur olarak hakkm olduunu syleye-

bilirim. Bana yle geliyor ki, iyi okurlar, iyi yazarlardan da az.Valery'nin kendi yaratt Edmond Teste'e yaktrd paralarn,

Teste'in kars ve arkadalarnnkiler kadar hayranlk verici

olmadn kim yadsyabilir ki? Okuma, elbette, yazmadan sonra

gelen bir etkinliktir; daha gsterisiz, daha zgr, daha

dnseldir

J.L.B. Buenos Aires, 27 mays

1935

11


9/59

954 BASIMINA NSZ

IBtn olanaklarn bile bile tketen (ya da tketmeye alan)ve sonunda kendi parodisinin snrna, dayanan slbu barokolarak tanmlayabilirim. Andrew Lang'in, daha binsekizyz-

seksenlerde Pope'un Odysseia'sm alaya alan kaba bir gldryazmaya kalkmas aslnda bouna bir abayd; nk Po-pe'un Odysseia's kendi kendinin parodisinden baka bir eydeildi ve bu yaptn parodisini yazmaya soyunan bir yazarnzgn metni amas beklenemezdi. "Barok", kyas biimlerin-den birinin addr; onsekizinci yzyl, bu ad, bir nceki yz-

yln mimarlk ve resminde grlen baz arlklar iin kul-lanmt. Diyeceim, kendi hilelerini btn aklyla sergile-

yen ya da gereinden fazla kullanan btn slplarn enindesonunda varaca aama baroktur. Barok dnseldir; BernardShaw da, btn bir dnsel uran, znde mizah olduunubelirtmitir Mizahn bylesi, Baltasar Gracidn'n yaptlarndanceden dnlp tasarlanm deildir, ama John Donne'n

yaptlarnda nceden dnlp tasarlanm, bile isteye yapl-m bir mizah vardr. Benim bu kitabma gelince, ad bileburam buram barok ko-

13


10/59

kuyor. Kitabi gzden geirip dzeltmek, onu yok etmekten farksz

olurdu; onun iin, burada, "Ne yazdmsa, yazdm" (Ki-tab-

Mukaddes, Yeni Ahit, Yuhanna'ya Gre, 19:22) szne snmay

ve kitab yirmi yl sonra hi deitirmeden yeniden yaymlamay

yeledim. Bunlar, kendi bana yk yazmay gze alamayan,

dolaysyla da (hibir estetik hakll olmad halde) bakalarnn

masallarn bozup arptarak kendi kendini elendiren utanga bir

delikanlnn sorumsuzca oynamaya kalkt oyunlardr. Bu

utanga delikanl, bu ne id belirsiz altrmalarn ardndan

doru drst bir yk yazma urama girmi; "Mahalle

Kabadays" adn verdii ve byk dedelerinden Francisco

Bustos'un imzasn kulland yk, artc ve biraz da akl sr

ermez bir baar kazanmtr.

Bir zamanlarn Buenos Aires'inin kenar mahallelerindeki hayat

anlatan bu ykde, ancak okumu takmnn kullanaca baz

szckler de kullandm grlecektir. Bunun nedeni, kabadaynn

kibarla zenmesi ya da (geri bu neden brn geersiz klyor,

ama belki de gerek neden budur) kabadaylarn da birer birey

olmalar ve her zaman hayalimizde canlandrdmz kabadaylar

gibi konumamalardr.

Byk Tayc'nn tanrbilimcileri, evrenin znn holuktan

baka bir ey olmadn sylerler. Bu kitab da evrenin kck

bir paras olarak gryorlarsa, onlara hak vermemek olanaksz.

Daraalarndan ve korsanlardan geilmiyor kitapta; kitabn

adnda yer alan "alaklk" szc de ok ar bir sz, cima btn

bu tantanann ardnda hibir ey yok. Bir suretten, yzeye vuranhayallerden baka bir ey deil bu kitap; ama tam da bu yzden,

keyifli olabilir Yazar, bir bakma mutsuz bir adamd, ama bu

kitab yazarken oyalayp avuttu kendini; umarm, onun ald keyif

bir lde okura da. yansr. "Vesaire" blmne yeni para

ekledim.

J. L. B.

14

ZALM KURTARICI LAZARUS MORELL

Nereden Nereye

1517 ylnda, Yerliler'in Antiller'deki alim madenlerinin cehennem

ukurlarnda ryp gitmelerine yrei paralanan ispanyol

misyoner Bartolome de las Casas, spanya kral V Carlos'a, oraya

zencilerin getirtilmesi iin bir tasar sunmutu; Antiller'deki altn

madenlerinin cehennem ukurlarnda zenciler ryp gitsin diye.

Biz Amerika'nn kuzeyinde ve gneyinde yaayanlar, bu acayip

insancl dnme neler borluyuz neler: W. C. Handy'nin blues

paralarn; Uruguayl avukat ve Siyah akmnn ressam Don.

Ped.ro Figari'nin Paris'teki byk baarsn; tangonun kkenini

zencilere kadar dayandran bir baka Uruguaylnn, Don Vicente

Rossi'nin halis yerli dzyazlarn; Abraham Lincoln'n destans

boyutlarn; Sava yznden be yz bin kiinin lmesini ve

asker emeklilerine milyon yz bin. dolar aylk balanmasn;

spanyol Akademisi'nin szlnn on nc basmna "lin

etmek" fiilinin girmesini; King Vidor'un, yalnzca Siyah

oyuncularla ekilen

15


11/59

ilk Hollywood filmi Hallelujah.i'yi; Arjantinli yzba Miguel

Soler komutasndaki anl "Melezler ve Zenciler" alaynn,

Uruguay'daki Cerrito arpmasnda gerekletirdii o kar

durulmaz sng hcumunu; Martin Fierro'nun bir

_ >, zenciyi ldrmesini; o ackl Kba rumbas "Fstk Kz";

tutuklanp zindanda can veren Toussaint-EOuverture'n

Napolyonculuunu; Haiti vudu ayinlerinin ha ve ylann ve

papaloi'nm alpalasyla boazlanan keilerin kann; tangonun

anas habanera'y; Buenos Aires ve Montevideo'nun bir baka eski

zenci dans canombe'yi.

Bir de, alak kurtarc Lazarus Morell'in akllara durgunluk

veren, rezil hayatn kukusuz.

Yer

Sularn Babas, dnyann en byk rma Mississippi, bu eine az

rastlanr aalk herif iin biilmi kaftand. (Mississippi Irma'm

Alvarez de Pineda bulmutu. Ama buraya ilk keif gezisini dzenleyen,

Peru'nun eski fatihi Kaptan >j Hernando de Soto'ydu. De Soto,

Tnkalar'n kral Atahual-pa'ya hapiste iyi vakit geirsin diye satran

retmiti. ldnde, Mississippi'nin sularna gmld.)

Mississippi bar geni bir rmaktr; Parana, Uruguay, Amazon

ve Orinoco'nun usuz bucaksz, bulank bir kardeidir. arlamur

akar; her yl, Mississippi'nin kustuu drt yz milyon, ton balk

Meksika Krfezi'ni bulandrr. ok eski zamanlardan beri onca

pislik bir atalaz oluturmu, srekli ryp kokuan bu

yntlar arasndan dev bataklk servileri boy vermi, amur, saz

ve balk llerinden geilmeyen labirentler le gibi kokan bu

alvyonlu alan sarp sarmalamtr. Irman, Arkansas ile Ohio

arasnda kalan yukar kesiminde geni dzlkler uzanr. Orada,

stmaya yakalanp duran, solgun yzl, perian adamlar yaar; bun-

16

lar ta ve demir grdler mi itahla yutkunurlar, nkevrelerinde kum, kereste ve amurlu sulardan baka bir eyyoktur.

Adamlar

Ondokuzuncu yzyl balarnda (bizi ilgilendiren tarih de bu),

zenciler, rman iki yakas boyunca uzanp giden pamuk

tarlalarnda gndoumundan gnbatmna rgatlk ederlerdi. Toz

toprak iindeki ahap barakalarda yatp kalkarlard. Analarla

ocuklar arasndaki ilikileri saymazsak, akrabalk ilikileri

rastgele ve belirsizdi. Adlar vard, ama soyadsz da geinipgidiyorlard. Okuma yazmalar da yoktu. Yumuak, tiz sesleriyle,

nlleri uzatarak tekdze bir ngilizce konuurlard. Sra sra

dizilir, rgatbanm kams altnda iki bklm alrlard.

Kamayagrsnler, koca sakall adamlar gzel atlarna atlarlar,

hrlayp havlayan av kpekleriyle izlerini srp yakalarlard onlar.

Hayvans umutlarna ve Afrikal korkularna bir de Kitab

Mukaddes'in kelm eklenmi, bylece isa'ya inanmlard. Pes

perdeden, "Go down, Moses" sylerlerdi bir azdan. Mississippi,

onlarn gznde, alack eria Irma'nn heybetli bir hayaliydi.

Bu iyi ilenmi topraklarn ve bu zenci srlerinin sahipleri, ille

de akamdan yaplm Eski Yunan taklidi bir reva bulunan,

rmaa nazr konaklarda oturan, aylak, agzl, gr sal

beyefendilerdi, iyi bir kle bin dolar eder, ama fazla dayanmazd.

Bazlar o kadar deerbilmezdi ki, hastalanp oluverirdi. Ne zaman

ne olaca hi bilinemediinden, klelere denen parann

karln bir an nce almak gerekiyordu. Klelerin tarlalarda

gnn aarmasndan havann kararmasna elek dur durak demeden

altrlmalar bu yzdendi; byk iftliklerde her yl rn veren

pamuk, t-

17


12/59

tn ya da ekerkam ekimi yaplmas bu yzdendi. Agzllkle

ekilip hoyrata ilenen, kt kullanlan toprak, ok-gemeden

bitkin dp tkenir, yerini ayrkotlar ve yosunlarla kapl bir

batakla brakrd. Terkedilmi iftliklerde, kasabalarn kenar

mahallelerinde, sk kamlklarda, rman batakla dnm

kollarnn kylarnda yoksul Beyazlar yaard. Bunlar genellikle

balklkla geinirler, zaman zaman avclk yaparlard, ama at

aldklar da olurdu. Zencilerden sk sk alnt yiyecek dilenen bu

dkn Beyazlar, sefilliklerine bakmadan, soylarnn safkan,

bozulmam oluuyla bbrlenip dururlard. Lazarus Morell de

bunlardan biriydi.

Adam

Morell'in genellikle Amerikan dergilerinde yaymlanm olan

fotoraflar gerek deildir. Bylesine anl anl bir adamn gerek

resimlerinin bulunmamas bir rastlant olmasa gerek. Belki de

Morell, ardnda gereksiz ipular brakmamak, ama ayn zamanda

gizemliliine biraz daha gizem katmak amacyla kameralardan

zellikle kayordu. Gene. de, delikanllnda yakklln

kysndan bile gemediini, birbirine deecek kadar yakn

gzleriyle sicim gibi dudaklarnn hi de ekici olmadn biliyoruz.

Aradan geen yllar, ak sal dzenbazlara ve yaptklar yanlarna

kr kalm, gz dnk canilere vergi bir arballk kazandrd

ona. Yoksulluk iinde geen ocukluuna ve hi de onurlu

saylamayacak bir hayat s/m olmasna karn, kerli ferli bir

Gneyli beyefendiydi.Kitab- Mukaddes'i hat-melmiti, verdii

vaazlara yrekten inanrd dinleyenler.Krmz Baston

kumarhanesinin sahibi, "Lazarus Morell'i minberde grdm,"

demiti bir gn. "nsann ruhuna huzur veren szlerini dinledim,

gzlerinde biriken yalar gr-

18

clm. Tanr'nm gznde, zencileri alp satan gnahkrn, katilin

teki olduunu bilmiyor deildim, ama gene de gz-yalanmtutamadm."

Bu kutsal sylevleri en dobra anlatan ise, Morell'in kendisi.

"Kitab- Mukaddes'imi rastgele bir yerinden atm," diye yazm

Morell. "Aziz Paulus'un mnasip bir lf arpt gzme; bir saat

yirmi dakika vaaz verdim. Adamm Crenshaw ve arkadalar bu

sreyi boa harcamadlar; ierde beni dinleyenlerin atlarn

toplayp gtrdler. Atlar rman Arkansas yakasnda sattk. Ama

yerinde duramayan, doru bir at vard ki onu kendime ayrmadan

edemedim. Ayn at Crenshaw'un da ok houna gitmiti, ama

Crenshaw'u o ata binmenin onun harc olmadna inandrmaktaglk ekmedim."

Yntem

Bir eyalette alnan atlar baka bir eyalette satmann, Morell'in su

dolu hayatnda hi de olaand bir yan yoktu. Gelgeldim,

sonradan ona Alakln Evrensel Tarihi'ncle hak etlii yeri

salayacak yntemin ipular burada yatmaktayd. Bu yntemin

benzersizlii, yalnzca onu farkl klan zel durumlardan deil,

ayn zamanda gerektirdii alaklktan, insanlarn umutlaryla

lmcl biimde oynanmasndan, tpk rkn bir karabasann

yava yava belirginlemesi gibi alarn ar ar rmesinden de

kaynaklanyordu. ok sonralar, Al Capone ve Bugs Moran byk

bir kentte akl almaz paralarla oynayp sradan hafi I makine! i-

lfcklerle i grecekler, ama vurup krmaktan teye gide-

meyecekler, alt taral bir tekel kurabilmek iin onca sava vermek

zorunda kalacaklard. Morell'in buyruu altndaysa, hepsi de

yeminli laylas saylabilecek bine yakn adam vard. Bunlarn iki

yz reis takmn ya da meclisi oluturur,

19


13/59

geri kalan sekiz yznn yerine getirecei buyruklar bunlar

verirdi. Btn tehlikeleri, bu i bitiriciler ya da tetikiler, stlenirdi.

ler karacak olursa, ya adalete teslim edilirler ya da ayaklarna

smsk balanm bir tala Mississippi'nin dibini boylarlard. ou

melezdi. Bunlara den iblislik uydu:

Parmaklarnda parldayan yzklerle sayg uyandrarak,

Gney'in byk iftliklerini batan baa dolarlard. Zavall bir

zenciye yanar, onu zgrlne kavuturacaklarn sylerlerdi.

Efendisinden kaar ve kendisini satmalarna izin verirse parann

bir blmn alacan anlatrlard. Sonra, zencinin bir kez daha

kamasna yardmc olacaklarna, bu kez onu zencilerin zgr

olduu bir eyalete yollayacaklarna sz verirlerdi. Bir zenci iin

para ve zgrlkten, gm dolarlarn krtsyla bamszlndan

daha batan karc bir neri dnlebilir miydi? Kle yrekle-

nir, ilk ka gze alrd.

Doal ka yolu rmakt. Bir sandal m olur, bir buharl geminin

ambar m, bir duba m, yoksa burnunda bir kulbe ya da drt

Yerli adr bulunan gkyz kadar geni bir sal m, hi fark

etmezdi. nemli olan, kendini ba sonu olmayan rman akna

ve gvenliine salvermekti. Zenci bu kez bir baka byk iftlie

satlr, sonra yeniden kap kamlk ya ela sazlklara snrd.

Orada, (artk ciddi kukular duymaya balad) korkun

kurtarclar birtakm aprak harcamalar ne srerek, onu son bir

kez daha satmak zorunda olduklarn, dndnde iki satn da

[Darasn alp zgrlne kavuacan sylerlerdi. Adam bir kez

daha satlmay kabullenir, bir sre alr, kpeklere ve kamlarameydan okuyarak yeniden kaard. Kan revan iinde, tepeden

trnaa tere batm, umarsz ve gnlerdir uykusuz, kap gelirdi.

20

Son Kurtulu

imdi bir de iin yasal ynne bakalm. Moreil'in etesi, kaak

kleyi hemen sata karmazd; ta ki, klenin ilk efendisi iln

verip, onu yakalayana dl vaat edinceye kadar. Bu tr ilnlar,

kleyi bulan kiiyi mala sahip kmaya yetkili klyordu. O zaman

zenci emanet mal olup kar, bylece yeniden satlmas da hrszlk

deil, ancak emanete hyanet saylrd. Emanete hyanet

durumunda mahkemeye bavurarak hak aramak da bir ie

yaramazd, nk tazminat asla denmezdi.

Btn bunlar ok gvenlikliydi, ama gene de tam bir gvence

salad sylenemezdi. Zenci, duyduu kran ya da acyla,

tebilircli. Anasndan kle domu orospu ocuu, ona asla yar

etmeyecekleri o gzelim dolarlar Kahire kera-nesinde har vurup

harman savurabilir, bir testi avdar viskisi devirip srlarn aavurabilirdi. O yllarda, klecilie kar kan birtakm kkrtclar

Kuzey'i bir utan br uca dolayorlard; zel mlkiyete kar

kan bu tehlikeli kudurganlar etesi klelerin zgr klnmasn

savunuyor, onlar kamaya kkrtyordu. Morell, bu anaristlere

pabu brakacak adam deildi. Yankee deildi o, sapma kadar G-

neyli bir Beyazd; Beyazlarn soyundan geliyordu. Bir gn bu

ileri, brakp beyefendiden saylmay, kilometrelerce uzanp giden

kendi pamuk tarlalarnn, sra sra dizilip iki bklm alan kendi

klelerinin sahibi olmay dlyordu. Onca deneyimden sonra,

gereksiz tehlikeleri gze almaya hi niyeti yoktu.

Kaak kle zgrlne kavumay bekleyedursun, Lazarus

Moreil'in kanck melezleri kendi aralarnda bazen belli belirsiz bir

ba iaretiyle karar verirler ve kleyi gzden, kulaktan, eklen,

gnden, rezillikten, zamandan, koruyucularndan, umarszlktan,

havadan, kpek srlerinden,

21


14/59

dnyadan, umuttan, terden ve kendinden kurtarverirlerdi. Bir

kurun, bir bak ya da kafaya inen bir sopa... Son kant yok

etmek Mississippi'nin kaplumbaalaryla yaymbahk-larma kalrd.

Kyamet

Erbabnn sayesinde iin bymesi kanlmazd. 1834 balarnda

Morell yetmi kadar zenciyi "kurtarm" bulunuyordu. stelik o

talihli nclerin izinden gitmeye can atan daha bir yn zenci

srada bekliyordu. alan bydke, yeni adamlar almak

kanlmaz oldu. Ballk yemini edenler arasnda, Virgil Stewartadl Arkansasl bir delikanl da vard. Kyclyla ksa zamanda

nam salan Stewart, birok klesi tuzaa drlm olan bir

beyefendinin yeeniydi. te. bu delikanl 1834 austosunda

yeminini bozup, Mo-rell'i ve etesini ele verdi. Polisler, Morell'in

New Orleans' daki evini kuattlar. Morell, ancak polislerin bo bu-

lunmasndan yararlanarak, belki de rvet yedirerek baarabildi

kamay.

Aradan gn geti. Morell, bu gn boyunca, Toulouse

Soka'nda, bahesi asmalar ve heykellerle dolu eski bir evde

gizlendi. Anlatlanlar doruysa, yemeklere pek el srmedi, evin

lo, geni odalarnda yalnayak dolap durdu, dncelere dalarak

puro stne puro yakt. Sonra, evdeki klelerden biriyle, Natchez'e

iki, Red Irma'na da bir mektup yollad. Drdnc gn, Morell'in

kald eve adam geldi; Morefl'le babaa verip sabaha kadar

dzenler kurdular. Beinci gn, Morell gn aarrken yatandankalkp bir ustura istedi, zenle sakaln kesti, giyinip kt. Sakin

admlarla kentin kuzey varolarndan geti; krlar tutar tutmaz,

Mississippi dzlklerinin kysndan dolanarak admlarn

sklatrd.

Akllara durgunluk verecek bir dzen kurmutu kafasnda. Ona

hl sayg duyan son insanlar, kendisine minnet borcu olan

Gneyli zencileri kullanmay tasarlyordu. Bunlar, arkadalarnn

katn gzleriyle grmler, ama bir tekinin bile yeniden ortaya

ktna tank olmamlard. yleyse, kaanlarn zgrlklerine

kavutuklar doru olmalyd. Morell'in amac, zencileri beyazlara

kar ayaklandrmak, New Orleans' ele geirip yamalamak,

blgenin tek egemeni olmakt. Stewart'm ihanetiyle km,

nercley-se yklm olan Morell, suun kurtulu olarak

yceltilecei lke apnda bir misillemede bulunarak tarihe

gemeyi dlyordu. Bu amala, daha gl olduu Natchez'e

doru yola kt. Bu yolculuu onun azndan aynen aktaryorum:

"Drt gndr yryordum, bir at edinme frsat gememiti

elime. Beinci gn, on iki sularyd, bir dere boyunda mola verdim.

Biraz su iip dinlenirim diyordum. Bir ktn stne oturmu,

geldiim yola bakyordum ki, gzel bir at srtnda bir adam

grnd. Adam grr grmez, atn almaya karar verdim.

Yerimden kalktm, kurban olduum pitovumu adama dorultup

atndan inmesini syledim, indi. At yularndan tuttum, adama

dereyi gstererek, "D nme," dedim. Birka yz metre yryp

durdu. Giysilerini karttrdm. "Beni ldrmeye kararlysan, brak

da son duam edeyim," dedi. Dua etmesini bekleyecek vaktim

olmadn syledim. Dizlerinin stne kt, ensesine sktm

kurunu. Karnn yarp barsaklarn detikten sonra adam dereye

attm. Sonra ceplerini kartrdm; drt yz dolar otuz yedi sent ve

birtakm belgeler k t ; belgelere bakmadm bile. izmeleri gcrgcrd; tam ayama grey-cli, ok gzel durdu. Eski pabularm

dereye frlattm.

ite, bana gereken at byle elde ettim. Natchez'e doru yol

alrken, artk son be gnn klkszlndan kurtulmutum, havam

yerine gelmiti."

22 23


15/59

k

Morell'in, kendisini lin etmeyi dleyen zencilerin ayak-

lanmalarna nderlik ettiini ya da nderlik etmeyi dledii zenci

ordular tarafndan lin edildiini dnebiliyor musunuz?

zlerek itiraf etmeliyim ki, Mississippi tarihi, bu iki harikulade

frsatn ikisinden de yararlanamad. stelik, ilah adalet (ya da

ilah ahenk) de yerini bulmad: Sularna yataklk eden rmak

Morell'in mezar olmad. Lazarus Morell, 1835 ocann ikinci

gn, Silas Buckley adyla yatt Natchez hastanesinde bir

akcier hastalndan ld. Onu, koutaki hastalardan biri tamd.

Ayn ikisi ve drdnde, baz byk iftliklerdeki kleler

ayaklanmaya kalktlar, ama pek fazla kan dklmeden bastrld

ayaklanma.

NANILMAZ DZENBAZ TOM CASTRO

Ondan Tom Castro diye sz ediyorum, nk 1850 dolaylarnda

Talcahuano, Santiago ve Valparaiso sokaklar ve evlerinde bu adla

tannyordu. imdi bu kylara gene bu adla geri dnmesi -yalnzca

bir hortlak ve hafif bir okuma metni olarak da olsa- cuk

oturmaktadr. Wapping doum ktnde ad, 7 Haziran 1834

tarihinin altnda Arthur Orlon diye gemektedir. Bir kasabn olu

olduu, ocukluunun Londra'nn kenar mahallelerinden birinde

yoksunluk ve yoksulluk iinde getii ve denizin arsna kulak

verdii biliniyor. Bu sonuncusu aslnda hi de olaand saylmaz.

Soluu denizde almak, ngilizler iin, anababa basksndan

kurtulmann geleneksel yollarndan biridir, servene giden yoldur.

Bu yolu corafya ela krkler, Kitab- Mukaddes de (Mezmurlar,107): Gemilerde denize inenler, byk sularda i grenler; onlar

Rabbin ilerini, enginlerde harikalarn grrler. Orlon, doup

byd, pislikten geilmeyen, kiremit rengi sokaklar terk etti,

bir gemiyle denize ald, Gney-ha takmyldzna o bildik

dkrklyla bakt ve ili'nin Valparaiso limannda gemiden

kal. Hem suskun, hem de

24 25


16/59

donuk bir adamd. Aslna baklrsa, alktan lebilirdi (l

meliydi de); ama alkla varan uysall, yznden eksik

olmayan glmseyii ve akl almaz psrkl, sonradan so

yadn da alaca Castro ailesinin kanatlar altna snmas

n salad. Bu Gney Amerika serveninden baka bir iz

kalmam geriye; ama Castrolar'a olan gnl borcundan

hibir ey eksilmemi olacak ki, 186l'de Avustralya'da ye

niden ortaya ktnda hl ayn soyadn tayor, Tom

Castro namyla tannyor. Orada, Sydney'de, Ebenezer Bog

le adl zenci bir uakla tant Norton. Bogle, geri pek ya

kkl saylmazd, ama baz yan ban alm, arbal

zencilerde rastlanan oturakl bir grn, buyurgan ve g

ven verici bir havas vard. Birok antropoloji kitabnn r

kndan esirgedii bir zellii daha vard: Durup dururken

parlak bir fikir yakalard. Yeri geldiinde, bunun kantlan

dm greceiz. Kkeni ta Afrika'ya uzanan, tutkular Kal

venciliin iyi ve kt yanlar tarafndan zenle trplen

mi, drst, efendi bir adamd. Arada srada cinlere kar

mas dnda (az sonra greceiz), bakalarndan hibir far

k, hibir arpc zellii yoktu; eskiden beri, kardan kar

ya geecei zaman kapld korkuyu saymazsak tabii: Bir

gn bir aracn cann alabilecei korkusuyla, yaya geitle

rinde sama soluna, nne arkasna bakar, bir trl karya

geemez, yle kalrd. '^ ^-;v;j^,.,^; ':?-. .';''.'

Orlon, onu ilk kez, bir akam Sydney'de inlerle cinlerin top

oynad bir ke banda, asla sz konusu olmayan lme kar

cesaretini toplamaya alrken grd. Onu uzun sre gzledikten

sonra, zenciye kolunu uzatt; iki adam, ayn aknl paylaarak,

bombo caddede kardan karya getiler. Artk gemiin

karanlna gmlm olan o andan balayarak, bir uyrukluk

dodu: Wappingli gerzek ikonun, oturakl ve ikircikli zenciyeuyrukluu. Bogle, 1865 eyllnde yerel gazetede kederli, bir ilna

rastlad.

26

Tapnlan l

1854 nisannn sonlarna doru (Orlon, ili konukseverliinin

tadn karrken), Rio de Janeiro'dan Liverpool'a gitmekte olan

Denizkz adl vapur Atlas Okyanusu'nun sularna gmld.

Kayplar arasnda, Fransa'da bym ve ngiltere'nin nde gelen

Katolik ailelerinden birinin vrisi olan Roger Charles Tichborne

adl bir subay da bulunuyordu. Belki inanlmaz gelebilir size, ama

ngilizceyi en szme Paris azyla konuan ve insanlarda ancak

Fransz akl, Fransz zeks ve Fransz ukallnn yaratabilecei

emsalsiz bir fke uyandran bu Franszlam delikanlnn lm,

Tichborne'u hayatnda grmemi olan Arthur Orton'm yazgsn

deitirecekti. Roger'm yasl annesi Lady Tichborne, olunun

lmne inanmaya asla yanamyor, dnyann drt bir yannda

yrek paralayc ilnlar yaymlatyordu. te bu ilnlardan biri

Ebenezer Bogle'n yumuak, kara ellerine geti ve kusursuz bir

tertip kuruldu.

Benzemezliin Erdemleri

Tichborne zarif, iki dirhem bir ekirdek, yz hatlar sert, esmerce,

dz siyah sal, gzlerinden nee salan, bir ey anlatrken kl

krk yaran, ak seik olmaya zen gsteren bir beyefendiydi.

Orlon ise, yz hatlar nerdeyse seilemeyecek kadar iman, kaba

ve grgsz herifin ikiydi; her taral illerle kaplyd; kahverengi

salar dalga dalga, gzleri yumuk yumuktu; syledikleri yaglkle anlalr ya da hi anlalmazd. Bogle kalasna koymutu:

Orlon, Avrupa'ya giden ilk gemiye allayacak ve olu okluunu

syleyerek Lady Tichborne'un dn geree dntrecekti.

Mthi dahiyane bir tertipti. Basit bir rnek verelim. Eer

dzenbazn biri 1914 ylnda kendini Alman imparatoru di-

27


17/59

ye yutturmaya kalksayd, hemen ular yukar kalkk bir byk,

sakat bir kol, buyurgan bir bak, gri bir pelerin, madalyadan

geilmeyen bir gs ve tepesi sivri bir mifer edinirdi kendine.

Bogle ise daha cin fikirliydi. Asker niteliklerinden btnyle

arndrlm, gz kamatrc nian ve madalyalar takp

taktrmam, sol kolu sapasalam, sinekkayd tra olmu bir

kayzer srerdi piyasaya. Artk karlatrmay bir yana brakabiliriz.

Bogle'm, piyasaya, avanaka bir sevimlilikle glmseyen,

kahverengi sal, Franszca-nn f'sini bilmeyen, gevek bir

Tichborne srd kaytlara gemi bulunuyor. Bogle, nicedir

kayp olan Tichborne'un tpatp benzerini bulmann mmkn

olmadn biliyordu., Ne kadar ustaca dzenlenmi olursa olsunbtn benzerliklerin, baz kanlmaz benzemezlikleri daha da

vurgulamaktan teye gidemeyeceini de biliyordu. Bu yzden, her

trl benzerlikten alarga durdu. Sezgileriyle biliyordu ki, bu kadar

gze batan benzemezlikleri hibir dzenbaz gze alamayacana

gre, kalkacaklar tehlikeli urataki btn beceriksizlikler iin

iinde en kk bir sahtekrlk bulunmadnn kant olacakt.

Zamann yardaklnn ne kadar nemli olduu da asla

unutulmamalyd: Gney Yark-re'de kaderin alar arasnda

geirilen on drt yl, insan kimbilir ne kadar deitirirdi!

Baarnn baka bir gvencesi de, Lady Tichborne'un bkp

usanmadan yaymlatp durduu, Roger Tichborne'un sa olduu

konusunda ne kadar sarslmaz bir inan beslediini ve onu grr

grmez tanmaya ne kadar istekli olduunu gsteren o kubeyinli

ilnlard.

Buluma

iyilikte bulunmaktan hibir zaman ekinmeyen Tom Castro, Lady

Tichborne'a bir mektup yazd. Kimliini kantla-

28

mak iin de, sol meme ucunun yambamdaki iki ben ve ac ama

unutulmaz bir ocukluk ans -eekarlarnm saldrsna uramt-

gibi su gtrmez kantlar verdi. Mektup hem ksayd, hem de Tom

Castro ile Bogle'dan beklenecei zere batan sona yazm

yanllaryla doluydu. Lady Tichborne, Paris'teki otel odasnn

grkemli yalnzlnda, mektubu sevin gzyalar arasnda tekrar

tekrar okudu ve olunun anmsamasn isteyecei anlar birka gn

gemeden kafasnda canland.

1867 ocann onaltsmda Roger Charles Tichborne ayn

otele kageldi. Kendisine, saygl ua Ebenezer Bogle e

lik etmekteydi. Prl prl bir k gnyd. Lady Tichbor

ne'un yorgun baklar gzyalaryla buulanmt. Zenci,perdeleri ardna kadar at; gn her eyi bir maske gibi

rtt; hovarda olunu o saat tanyveren anne, onu cokuy

la barna bast. Artk oluna gerekten kavutuuna gre,

olunun gncesini ve Brezilya'dan yollad mektuplar,

onu birbama yaad ondrt yl boyunca ayakta tutmu

olan o aziz hatrat geri. verebilirdi. Onlar gururla teslim et

ti oluna. Tek bir sayfasn bile kaybetmemiti. '*-&


18/59

lar, Avustralya canglarndan anszn skn eden bu iman ve

nerdeyse karacahil adamn, Lady Tichborne'un hayrsz evld

olabileceine asla inanmamlard. Orton ise, Roger Charles'm

alacakllarna gveniyordu; paralarn bir an nce geri

alabilmekten baka bir ey dnmeyen alacakllar, Or-ton'm

Tichborne olduuna inanmaya can atyorlard.

Aile avukat Edward Hopkins ile Tichborne ailesinin gemiini

iyi bilen antika merakls Francis J. Baigent'm dostluklarna ela

gveniyordu dorusu. Ama bu kadar yeterli deildi. Bogle, oyunu

kazanabilmeleri iin, kamuoyunu da arkalarna almalar gerektii

kansndayd. Banda silindir apkas, elinde emsiyesi, Londra'nn

sekin caddelerinde esin perisi avna kt. Akamstyd.

Balrengi ayn yanss emelerin drt keli havuzlarna vuruncaya

kadar dolat durdu. Sonunda esin perisi geldi. Bir taksi evirip,

Baigent'm evinin yolunu tuttu. Baigent, Times'a, Tichborne olduu

sylenen kiinin utanmaz bir dzenbaz olduunu aklayan uzun

bir mektup gnderdi. Mektubun altna da, Cizvit Der-nei'nden

Peder Goudron diye imza att. Baigent'm mektubunun ardndan,

ayn lde banaz Katolik sulamalar birbiri ard sra yamaya

balad. Tepki hemen geldi: Drst insanlar, Sir Roger Charles'm

acmasz bir Cizvit tertibine kurban gitmekte okluunu kavramakta

gecikmediler.

Fayton

Mahkeme yz doksan gn srd. Yz kadar tank, davalnn

Tichborne olduuna yemin etti; aralarnda, Tichbor-ne'nun Altnc

Ar Svari Muhafz Alay'ndan drt subay arkada da

bulunuyordu. Davalnn taraflar onun bir dzenbaz

olamayacan; dzenbaz olsa, kendisi olduunu ileri srd

insann genlik resimlerine biraz olsun benzemeye alacan

yinelediler durmadan. Kald ki, Lady

30

Tichborne onu tanmt; bir annenin yanlmas mmkn deildi.

ler yolunda ya da az ok yolunda gidiyordu ki, Orton'n eski

aftoslarndan biri tank krssnde grnd. Bogle, "akrabalar"m

bu haince oyunu karsnda hi sarslmad; banda silindir apkas,

elinde emsiyesi, bir kez daha Londra sokaklarnda esin aramayakt. Bulup bulmadn hibir zaman renemeyeceiz. Primrose

Hill'e varmasna az kalmt ki, yllardr izini sren o uursuz araba

karanln iinden frlayverdi. Bogle arabann stne geldiini

grd grmesine, bard barmasna, ama gene de paay

kurtaramad. Ta kaldrma hzla arpan kafas, atlarn nallar

altnda parampara oldu.

Hayalet

Tom Castro, Roger Charles Tichborne'un hayaletiydi; ama

bakasnn dehasyla ete kemie brndrlen iler acs bir

hayalet. Bogle'n lm haberini alnca ykld. Yalan sylemeyisrdrd, ama inandrcl gittike azalyor, gittike daha ok

ak veriyordu. Artk sonucu kestirmek o kadar zor deildi.

1874 ubatnn yirmi yedisinde, Arthur Orton, namdier Tom

Castro, on drt yl ar hapis cezasna arptrld. Hapishanede

kendini sevdirdi; ne de olsa bu iin. uzman saylrd. Cezas iyi

halden drt yl indirildi. Konukseverlikle karland bu son

yerden -hapishane- knca, ngiltere'yi ky ky, kasaba kasaba

dolap, bazen susuz, bazen de sulu olduunu ileri srd

konumalar yapt. Basitlik ve yaclk kanna ylesine ilemiti ki,

ou gece konumasna kendini aklamakla balyor, szlerinisuunu itiraf ederek sona erdiriyordu: Her zaman dinleyicilerinineilimlerinin hizmetindeydi.

2 Nisan 1898'de ld.

31


19/59

KADN KORSAN DUL NG

Ltif cinsten korsanlardan sz edilmeyegrsn, korsan klna

girmi olmalarna karn ev kadn olduklar bir bakta anlalan

hanmlarn kartondan tuzlu deryalarda tepin-dikleri kflenmi bir

mzikal komedinin mahalle tiyatrolarndan birindeki iler acs

sahnelenii akla gelir hemen. Ama bakmayn siz, gerek kadn

korsanlar da gemitir bu dnyadan. Mary Read de, koca gemileri,

ustaca ekip eviren, vahi tayfalara eli titremeden kaptanlk eden,

ak denizlerde seyreden tekneleri ele geirip yamalayan bu bece-

rikli kadnlardan biriydi. Bir seferinde, korsanlk iinin, herbabayiin harc olmadn, bu ii raconuyla yapabilmek iin

kendisi gibi mangal yrekli olmak gerektiini sylemiti. Parlak

meslek hayatnn ilk gnleriydi, daha tek bir tayfas bile yoktu,

geminin bitirimi klarndan birine bir kelek yapacak olmu, Maryele herifi delloya davet etmiti. Bat Hint Adalar'nm asrlk

tresine uyarak, sol eline sa solu belli olmaz, lenduha gibi

akaralmazn, sa eline amaz bahriye klcn alm, adamn

karsna dikilmiti. a-karalmaz tutukluk yapm, ama bahriye

klc hretinin

33


20/59

hakkn vermiti... Mary Read'in korkusuz meslek hayat pek uzun

srmemi, 1720 dolaylarnda, Jamaika'da St. Jago de la Vega'da

bir spanyol daraacnda son bulmutu.

Ayn sularda i tutan bir baka kadn korsan da Anne Bonney

idi. Muhteem memeleri, alev alev yanan kzl salaryla nam

salm bu zalim rlanda gzeli, kelleyi koltua almaktan asla

ekinmezdi. Mary Read'le nce ayn gemiyi, en sonunda da ayn

daraacm paylat. Anne'in Kaptan John Rackam da onlarla

birlikte daraacm boylamt. Anne, Ebu Abdullah Muhammed'e

beddua okuyan Aye'den de kt aalamt n: "Erkek gibi

dvsey-din, Kpek gibi almazdn."

Bu hemirelerin hem en korkusuzu, hem ele en uzun yaayan

ise, Sar Deniz'den ta Annam kylarndaki rmaklara kadar cmle

Asya sularnda kol gezmi bir kadn korsand. Grm geirmi

dul ing'den sz ediyorum.

raklk Yllar

1797 dolaylaryd; in denizlerine yelken iiren birok korsan

filosunun, ortaklar btn glerini birletirip bir donanma kurdular,

donanmann deryabeyliine de gvenilirlii ve sadakati tartlmaz

bir adam olan ing'i getirdiler. Bu ing o kadar kyc bir adamd,

kylar o kadar acmaszca yamalyordu ki, seksen kadar ky

kynn, korkuya kaplan sakinleri, armaanlar ve gzyalarn

gndererek imparatordan yardm dilendiler. mparator, bu yrek

szlatan bavuruya kulak verdi: Kyllere kylerini atee, verip

balkl hepten unutmalar, ierilere g edip tmden yabancs

olduklar renberlie soyunmalar buyuruldu. Kyller kendilerine

buyurulanlar bir bir yerine getirince, ssz . kylarda hibir ey

bulamayan korsanlarn ii bozuldu. Onlar ela, kylar brakp

gemilerin peine dtler; ama yelki-

34

ller, ticareti fena halde kstekledii iin, gemilerin yama-

lanmasn kylarn talan edilmesinden de yakksz buldular.

mparatorluk ynetimi duruma hemen el koyarak, eski balklara

ifti ubuu satp alarn ve teknelerini onarmalarm buyurdu.Ama bir kez gz korkmu olan balklar bakaldrmca, baka bir

zmde karar klnd; ing baland ve Saray imrahorluuna

getirildi. ing oyuna geldi gelecekti. Bunu zamannda fark eden

ortaklar, hakl fkelerinin zehirini bir tabak sebzeli pilava kattlar.

Yemek ldrc etkisini gstermekte gecikmedi; bir zamanlarn

derya-beyi, gelecein Saray imrahoru ruhunu deniz tanrlarna

teslim etti. ing'in dulu, bu ifte ikiyzllk karsnda bambaka

biri oluverdi, korsan tayfasn toplad, evrilen dolaplar bir bir

anlatt ve onlardan, imparatorun af oyununa gelmemelerini,

kocasnn yemeine zehir katan hain ortaklara srt evirmelerim

istedi. Gemileri artk kendi hesaplarna yamalamalarn ve yeni bir

deryabeyi semelerini nerdi.

Seilen, dul ing oldu. Szgn baklar ve rk dilerini

ortaya karan srtyla, saman altndan su yrten bir kadnd.

Karaya alan yal salar gzlerinden daha parlakt. Gemiler, dul

ing'in akl banda buyruklarnn dmen suyunda, tehlikelere ve

enginlere yelken at.

Komuta

Bylece, aralksz on yl srecek serven balam oklu.

Donanma, her birine farkl renkte bayraklar ekilen alt filodan

olumaktayd. Krmz, sar, yeil, siyah, mor ve biri de (amiral

gemisininki) ylan ilemeli bayraklar. Reisler "Ku ve Ta", "Dou

Denizi'nin Krbac", "Tekmil Tayfann incisi", "Bal Bol Dalga"

ve "Kzgn Gne" gibi adlar tarlard. Dul ing'in koyduu

tartlmaz katlktaki yasala-

35


21/59

rn dolambasz, ksa ve kesin slbu, inli yneticilerin birazdan

dehet verici bir iki rneini sunacamz slbuna gln bir

ycelik katan solgun belagat ieklerinden yoksundu. imdilik,

dulun yasalarndan birkan olduu gibi vermekle yetineceim:

"Dman gemilerinden aktarlan mallarn tm kayda geirilir

ve ambarda korunur Korsanlar mallarn yalnzca onda ikisini

alabilirler, geri kalan ambarda stok edilir Bu yasay ineyen

idam cezasna arptrlr.

Grev yerini izinsiz terk eden korsan, btn donanmann

nnde kulaklar delinerek cezalandrlr, suu tekrarlayacak

olursa idam edilir

Kylerden tutsak alnan kadnlarla, gvertede oynamak ya-

saktr; herhangi bir kadna nce gemi veznedarnn izni alnarak

ve ancak geminin iinde tecavz edilebilir. Bu yasay ineyen

idam cezasna arptrlr."

Tutsaklardan alman bilgilere baklrsa, korsanlarn yemei

ounlukla peksimet, insan etiyle semirmi san ve pirin

lapasndan oluuyor, tayfalar arpmaya girmeden ikilerine barut

kartryorlard. Kt oyunlar oynayarak ve barbut atarak, in

dominosu oynayarak, afyon ubuklary-la dlere dalarak vakit

ldryorlard. En gzde silhlar, iki elleriyle kullandklar bir ift

ksa klt. Yeni bir gemiye saldrmadan nce yzlerine ve

gvdelerine sarmsak suyu sryorlar, bu bynn kendilerini

koruyacana inanyorlard.Tayfalar karlarm da gemiye alabiliyorlard; ama kaptann be

alt kadndan oluan bir haremi vard ve her zaferde haremdeki

kadnlarn says mutlaka artyordu.

36

Gen mparator Kia-King Der ki

1809.yl ortalarnda, burada ilk ve son blmlerini aktaracam bir

imparatorluk buyruu akland. slbu epey eletirildi. yledeniliyordu:

"Bunlar lnetli ve gnahkrdrlar, ekmee kfreden kfirlerdir,

vergi memurunun sesine, yetimin feryadna kulak vermeyenlerdir,

zmrdanka ve ejderha ilemeli don giyenlerdir, gzyalarnn

Kuzey'e doru akmasna aldrmayanlardr; bunlar

rmaklarmzdaki ticareti ksteklemekte, denizlerimizin nicedir

bozulmam huzurunu bozmaktadrlar. Derme atma, denize

almaya elverisiz teknelerin iinde, gece gndz frtnalarla

boumakta, kimseye bir hayrlar dokunmamaktadr: Gemicilerin

gerek dostu deildirler ve hibir zaman da olmamlardr

Denizcilere yardmc olmak yle dursun, alaka tepelerine

kmekte, onlara ykm ve lmden baka bir ey

getirmemektedirler. Bylelikle, evrenin doa yasalarn ylesine

ayaklar altna almaktadrlar ki, rmaklar tap kylarn amakta,

usuz bucaksz ekin alanlar sular altnda kalmakta, oullar

babalarna bakaldrmakta, topran beti bereketi kalmamakta,

kuraklk her yerde, kol gezmektedir...

... te bu yzden, Amiral Kvo-lang, bunlarn cezasn vermeyi

size brakyorum. Asla unutmayn ki, hogr ve merhamet

imparatora vergi bir ayrcalktr, kullarn kendilerine byle bir

ayrcalk tanmaya kalkmalar haddini bilmezlikten baka bir eydeildir. Onun iindir ki, aman tanmayn, haka, davrann, boyun

edirin ve zafere ulan."

"Denize almaya elverisiz tekneler" sz hi kukusuz gcei

yanstmyordu. Ama, korsanlara kar sefere kacak olan Kvo-

lang' yreklendirmekti. Doksan gn kadar sonra, dul ing'in

kuvvetleri Orta Kralln kuvvetleriyle

37


22/59

kar karya geldi. Yaklak bin gemi savaa tututu, sabahn ilk

saatlerinden akamn ge saatlerine kadar arpld. anlar

alyor, davullar vuruluyor, kfrler yadrlp bellar okunuyor,

gonglar n n tyor, kehanetlerde bulunuluyor, toplarn

gmbrtleri birbirine karyordu. Sonunda, imparatorluk

kuvvetleri darmadan edildi. Ne yasaklanan hogry uygulama

frsat oldu, ne de salk verilen acmaszl. Kvo-lang, gnmzde

bozguna urayan askerlerin akllarna bile getirmek istemedikleri

bir treye uydu: Canna kyd.

Irmak Boylarma Ylg

Kibirli dulun alt yz kadrgas ve zafer sarhou krk bin korsan,

Xi Irma'nm azlarna yanatlar, iskele sancak demeden her yeri

atee verdiler, vur patlasn al oynasn elendiler, kimbilir ka

ocuu daha yetim braktlar. Kylerin tmn yerle bir ettiler.

Tek bir kyden alman tutsaklarn says bile bini at. Kamlklara

ve eltik tarlalarna snmaya alan yz yirmi kadn, bebelerden

birinin alamas ele verdi. Kadnlar daha sonra Macao'da kle

olarak satldlar. Epey uzanda da olsa, bu yamacln yol at

gzyalar ve ykm, Gn Olu Kia-king'in yreine ulat. Ama

baz tarihiler, bu feryatlarn, onu, korsanlarn stne sald

askerlerinin urad bozgun kadar zmediini ileri srerler. in

asl imparatorun, bayraklarn, denizcilerin, askerlerin, sava

aygtlarnn, erzak, khin ve mneccimlerin says bakmndan

akllara durgunluk veren boyutlarda ikinci bir sefer dzenlemiolmasdr. Seferin komutanl ise bu kez Ting-kvei diye birine

dt. Korkun sayda imparatorluk kadrgas, Xi Irma

atalazmdan girip korsan donanmasnn nn kesti. Dul, savaa

hazrd. Savan glnn, dahas umarszlnn farkndayd;

gece-

38

ler boyu, aylar boyu sren yamaclk ve aylaklk adamlarn

gevetmi, gsz drmt. Sava bir trl balamyordu.

Gne, tembel tembel ykseliyor, bir o yana bir bu yana eilip

duran kamlara vuruyordu. nsanlar ve silhlan bekliyordu. le

saatleri usandryor, leden sonralar, gemek bilmiyordu.

Ejderha ve Tilki

Gelgeldim, her gn akama doru imparatorluk donanmasnn

kadrgalarndan gkyzne ykselen dingin ejderha srleri, usulca

dman gemilerinin gvertelerine ve evre sulara iniyorlard.

Pirin kd ve kam saplarndan yaplm, tyden hafif

kuyrukluyldzlar andryorlard, gm ve krmz yanlarnda

benzer yazlar vard. Dul, birbiri ard sra inen bu gktalarm

kaygyla inceledi ve stlerindeki yazlarda, onca nankrlne ve

kendini bilmezliine karn tilkiyi korumaktan hibir zaman

vazgemeyen ejderhann uzun ve artc masaln okudu. Ay

gkyznde gittike inceliyor, kt ve kamtan karaltlar her

akam ner-deyse ayrt edilemeyecek deiikliklerle ayn masal

tayorlard. Yrei kararan dul elerin dncelere dald. Ay gk-

yznde ve kzl sularda dolunaya dnerken, masal da sonuna

yaklamaktayd. Tilki sonsuza dek balanacak myd, yoksa

sonsuza dek cezalandrlacak myd? Bunu kimse kestiremiyordu.

Ama kanlmaz son yaklayordu. Dul sonunda anlad. ki ksa

klcn rmaa att, kk bir sandaln iine diz kt ve

imparatorluk donanmasnn amiral gemisine gtrlmesini

buyurdu.

Hava kararmt. Gkyz ejderhalardan, bu kez sar ej-

derhalardan geilmiyordu. Dul, amiral gemisine karken, "Tilki,

ejderhann kanadna smyor," diye mrldand belli belirsiz.

39


23/59

KutsanmaGNAH TACR KE EASTMAN

Tarih, tilkinin balandn ve mrnn geri kalan yllarn afyon

ticaretine adadn yazyor. Ayrca dulluu da brakm, "Bilgi

I" anlamna gelen bir ad edinmi kendine.

0 gnden sonra (diyeyazm inli bir tarihi iirsel bir dille)

gemiler sessiz sakin seyreder oldular.

Tekmil rmaklar suskunlua brnd, tekmil denizler dinginlie

kavutu. nsanlar silhlarn sattlar ve kz alp tarlalarn

srmeye koyuldular. Tanrlara sunular gmdler, tepelere

trmanp yakardlar, gn boyu kafesler arkasnda arklar syleyip

elendiler.

Bu Amerika'nn demleri

Dapdar siyah giysileri ve yumurta topuk ayakkablaryla, mavi

duvarlarn nnde ya da ak gn altnda iyice belirginlemi iki

kabaday lmcl bir dansa kalkarlar; bak baa bir danstr bu.

Sonunda, baklardan biri hedefini bulur, birinin kulanda krmz

bir karanfil aar; kendini bir bana yerde bulan kabaday dans,

lmn kollarnda tamamlar. Ayakta kalan derin bir soluk alr,

apkasn bana yerletirir ve son yllarn bu kyak dvn

hikyesini evresindekilere anlatmakla geirir. Eski

Arjantin'inimizin yeralt dnyasnn t ar ih i byle de zetlenebilir.

New York'un eski yeralt dnyasnn tarihi ise hem daha afallat-c,

hem de daha ar aksaktr.

br Amerika'nn demleri

New York etelerinin tarihi (1928'de Herbert Asbury drt./-yz sayfalk

koca bir ciltte, anlatmt) barbarlarn yaratl

40 41


24/59

sylencelerinin btn, karmaklk ve acmaszln olduu kadar,

akl almaz samalklarnn ounu da ierir: Bira imalthanelerinin,

zencilerin oturduu ucuz kira evleriyle i ie gemi mahzenleri;

katl yaplardan oluan khne bir New York; meclislerim lam

kanallar labirentinde toplayan Bataklk Melekleri gibi cinayet

eteleri; on-on bir yalarndaki kk canileri deviren afak

ocuklar gibi katil eteleri; bir mifer gibi kulaklarna kadar

indirdikleri iine yn tktrlm silindir apkalar, pantolonlarnn

stne kardklar gmleklerinin Bowery Caddesi rzgrlarnda

uuan uzun etekleriyle (ama bir ellerinde kaim sopalar ve

ceplerinden ucu grnen tabancalaryla) birbalarma dolarlarken,

gelip geenlerin ylk ylk srttklar, gzpek ve irikym

irkin Haydutlar; bir kargnn ucuna geirilmi l bir tavan

kendilerine bayrak edinerek kavgaya giren l Tavanlar gibi

cinayet eteleri; alnna yaptrd yal peremi, sap maymun

kafas biiminde oyulmu bastonu, kendi icad olan ve

baparmana takp dmannn gzlerini oyduu bakr letle nam

salm Hanm Evld John Dolan gibi adamlar; be kuru uruna

bir srta canl bir sann kafasn koparan Kit Burns gibi

adamlar; onun iin gururla kaldrm lan andran kzn

pezevenkliini yapan, gen, sarn ve donuk bakl Kr Danny

Lyons gibileri; kk bir New England kynden gelmi olan ve

Noel arifesi kazanlarm mutlaka bir hayr kurumuna balayan

yedi kz kardein ilettii cinsten, pencerelerinden krmz fenerler

grnen sra sra evler; a brakldktan sonra kpeklerin stne

salman iri sanlarn iine tkldklar san kapanlar; inlilerinilettii batakhane ve kumarhaneler; Sincap etesinin btn

tayfalaryla yalan ve durmadan dul kalan Kzl Norah gibi kadnlar;

Danny Lyons cinayetten daraacn boylaymca, dul kalm kadnlar

gibi gzya dken ve len krn ardndan kim daha ok gzya

dkt

42

tartmas srasnda Kibar Maggie tarafndan grtlandan

baklanan Kumru Lizzie gibi hatunlar; 1863'te bir hafta boyunca

dinmek bilmez isyanlarda olduu gibi yz binann yaklp

ykld, kentin nerdeyse ele geirildii ete ayaklanmalar;

sonunda birinin denizin dibini boylarcasna ayaklar altnda kalp

inendii, ard aras kesilmeyen sokak kavgalar; Arap Yoske gibi

bir h rsz ve at zehirleyicisi. te, New York'un yeralt dnyasnn

karmakark tarihi, btn bunlardan dokunmu bir yamal

bohadr. Ve bu tarihin en nl kahraman, emrinde bin iki yz

adam. bulunan Edward Delaney, namdier William Delaney

namdi-er Joseph Marvin, namdier Joseph Morris, namdier

Kei Eastman'dr.

Kahraman

nsan, kimin kim olduunu bir trl karamad maskeli balolar

kadar tedirgin eden bu kimlik deiiklikleri, onun gerek adn

iermiyor; gerek ad diye bir ey varsa tabii. Ama nfus

ktndeki kaytlara gre, Brooklyn'in Willi-amburg kesiminde,

sonradan Eastman diye Amerikanlat-rlm olan Edward

Oslerman olarak dodu. in tuhaf, yeralt dnyasnn bu frtnal

kiilii Yahudi'ydi. Haham sakall adamlarn, dinin buyurduu

ynteme uygun olarak kesilmi danalarn kan tmyle aktlm ve

kez ykanm etini gvenle yedikleri bir koer lokantasnnsahibinin oluydu. 1892 ylnda, on dokuz yama geldiinde,

babas ona bir kuu dkkn at. Hayvanlara duyduu hayranlk,

onlarn davranlarna ve inanlmaz masumluklarna duyduu

merak, mr boyu srecek bir uraa dnecekti. Yllar sonra,

Tammany derneinin illi eflerinin sunduklar purolar

aalayarak geri evirdii ya da o yeni icatla, gondoln

gayrimeru ocuu denebilecek otomobille en

43


25/59

lks kerhaneleri dolat bolluk dneminde, ikinci bir i kurdu.

Aslnda bir paravand bu. Yz kedi ile drt yzden fazla gvercin

besliyordu, ama h ibiri satlk deildi. Hepsini ok sever, sk sk

mahallede koltuunun altnda mutlu bir kediyle gezintiye kar, bir

sr kedi de abuk abuk ardndan gelirdi.

Salam yapl, irikym bir adamd. Boynu boa gibi ksa ve

kaln, gs f gibi, kollar uzun ve boumlu, burnu krkt; yz,

yara bere iinde olmasna karn, gvdesi kadar arpc deildi;

sr obanlar ya da gemiciler gibi arpk bacaklyd. Gmlek ya

da ceket giymedii ok olurdu, ama yumurta kafasna birka

numara kk melon apkas tepesinden eksik olmazd. nsanlk,

onun ansn yaatt. Sinemann allagelmi gangster tipi, tombul,

kadns Capo-ne'a hi benzemez, hk demi Eastman'm burnundan

dmtr sanki. Louis Wolheim'm, uzaktan rahmetli Kei

Eastman' andrd iin Hollywood'cla i bulduu sylenir.

Eastman, yeralt leminde kasla kasla dolarken omuzun-da iri,

mavi bir gvercin olurdu, tpk knn stne karatavuk tnemi

bir boa gibi.

1890'larm ortalarnda, halka ak dans salonlar New York

kentinde srsne berekeui. Eastman da bunlardan birinde fedailik

yapmt. Rivayet odur ki, bir gn bir dans salonunun mdr onu

kapdan evirecek olmu; Kei de, ie alnacak gibi grnen

zbandut gibi iki herifi paspas yaparak ispatlayvermi bu i iin

biilmi kaftan olduunu. Tek ki i li k bir ordu gibi herkesin

yreine korku salan Kei, 1899'a kadar srdrm fedailii. Olay

karan bir ba-bclsn huzura kavuturdu mu, kaim sopasna bire n ti k atarm. Bir gece, kimseye bulamadan siyah birasn y-

dumlayan bir kele taklm gz, bir vuruta leini yere sermi

herifin. Sonradan, "Elliye bir entik kalmt," diye aklk getirmi

duruma.

44

Nfuz Alan

1899'dan sonra, Eastman naml bir kabaday olmakla kalmad,

seimler srasnda kentin nemli bir blgesini himayesine ald. Bu

batakhane blgesinin kerhane ve kumarhanelerinden, sokak

orospular, yankesici ve hrszlarndan avantasn almaktan da geri

kalmad tabii. Tammany Derneinin politikaclar ve baz kiiler

onu hr karsn diye tutarlard. te, fiyat listesinden birka rnek:

Israrak kulak koparma 15 dolar

Kol bacak krma 19 dolar

Bacaktan zmbalama

25 dolarBaklama 25 dolar

Temize havale 100 dolar ve st.

El becerisini yitirmemek iin, ii bitirmeyi zaman zaman dorudan

kendisi stlenirdi.

Bir snr sorunu (uluslararas hukukta rastlanan sorunlar kadar

nazik ve bell bir sorun) Eastman', rakip etelerden birinin naml

reisi Paul Kelly ile kar karya getirdi. ki ete arasnda sada

solda meydana gelen vuruma ve kapmalar, birtakm blgesel

snrlarn belirlenmesiyle sonulanmt. Eastman bir sabah erken

saatlerde bu snrlar tek bana amaya kalknca, Kelly'nin be

adamnn saldrsna urad. Kei, mutas, maymunsu kollar ve

copuyla, saldrganlardan n yere sermeyi baard, ama sonunda

midesine iki kurun yemekten kurtulamad. Adamlar, nasl olsa

lr diye brakp katlar. Eastman, ba parmayla iaret

parman kanayan yaralarna bastrp, scndeleyc srklene Eyalet

Hastanesi'nc ulat. Hastanede haftalarca ateler iinde hayatla

lm arasnda gitti geldi, ama kendisini ldrmeye yeltenenin

adn vermedi. Taburcu olduunda, oktan patlak vermi olan

sava, ard aras kesilmc-

45


26/59

yen atmalarla 1903 austosunun on dokuzuna kadar srd.

Rivington Soka Muharebesi

Polis dosyalarndaki solgun fotoraflarna ok da benzemeyen, le

gibi alkol ve ttn kokan, kafalarna parlak renkli eritlerle ssl

hasr apkalar geirmi yz kahraman; her trl yz kzartc

hastalkla yakalanm, dileri rm, solunum yetersizlii ya

da bbrek yetmezlii eken yz kahraman; Troya Sava'na ya da

Bull Run arpmas'na katlm savalar kadar mehul ve

mthi yz kahraman... te, bu yz adam, kinci Cadde'nin

stnden geen demiryolu kprsnn glgeleri altnda bu

karanlk sava balatverdi. Neden, Kelly'nin fedailerinin,

Eastman'm bir arkadann Rivington Soka'ndaki kumarhanesini

basmaya kalkmalaryd. Fedailerden biri ldrlnce, kurunlar

havada uumaya, altpatlarlar konumaya balad. Sinekkayd

tral bir sr adam, demiryolu kprsnn ayaklarn siper alarak,

sessiz sakin kurun yadrdlar birbirlerine; ardndan, takviye

kuvvetleri olarak, her biri birer cephanelik gibi donatlm kiralk

arabalar sard evreyi.

Bu savan kahramanlar neler hissetti elersiniz? Her eyden

nce (bana sorarsanz), yz altpatlarn duygusuz patrts arasnda

her an tahtal ky boylayabileceklerine kesinkes inanmlard;

ikincisi (bana sorarsanz), her nedense, ilk kurunlardan

syrtrlarsa bir daha yara almayacaklarndan en kk bir

kukulan yoktu. Aslnda kesin olan tek ey kprnn demirayaklarnn dibinde ve gecenin rts altnda kyasya

vuruluklaryd. Polis iki kez araya girmeye kalkt, ikisinde de geri

pskrtld. afan ilk klaryla birlikte arpmann hz kesildi

- sanki ayp ya da uursuzmu gibi. Demiryolu kprsnn koca

kemerle-

46

ri altnda yedi ar yaral, drt l, bir de gvercin ls kald.

atlaklar

Kei Eastman'm da hizmet sunduu yerel politikaclar, bu tr

etelerin varln herkesin nnde hep yadsr ya da bunlarn

sradan spor kulpleri olduunu ileri srerlerdi. Ama Rivington

Soka'nda aktan aa giriilen bu sava onlar tela

drmt imdi. Atekes yapmak gerektiini anlatabilmek iin,

Eastman'la Kelly arasnda bir buluma ayarladlar. Kelly (i polisin

duruma el koymasn engellemeye geldiinde, Tammany

Dernei'nin yzlerce Colt'tan daha etkili olduunu ok iyi

bildiinden) hi nazlanmadan kabul etti; Eastman (iri, hayvans

gvdesinin verdii kibirle) daha iddetli, daha byk kapmalar

ksn diye can atmaktayd. Bulumaya yanamayaca anlalnca,

politikaclar hapse attrrz diye gzn korkutmak zorunda

kaldlar. En sonunda, iki naml gangster, dilerinin arasnda birer

koca puro, elleri altpatlarlarnda, evrelerinde alesta bekleyen

fedaileri, pis bir batakhanede kar karya geldiler. Tam

Amerikallardan beklenecek bir karara vardlar: Anlamazlklarn

ringde yumruk yumrua zeceklerdi. Kelly deneyimli bir boksr-

d. Bronx'da bir ahrda yaplan dv muhteem oldu. Seyre gelen

yz krk kii arasnda, hafife arkaya itilmi melon ap-kalartyla

gangsterler ve iine bazen silh saklanan kabark salaryla

aftoslar da vard. Eastman'la Kelly'nin dv iki saat srd ve

berabere bitti. Bir hafta geti gemedi, vurumalar yeniden balad.Kei bilmemkanckez tutukland. Tammany Dernei byk bir

gnl rahatlyla syrld iin iinden; yarg, en temizinden on yl

hapis verdi Kei'e.

47


27/59

Eastman Almanya'ya Kar

Kei, Sing Sing'den tahliye olduunda bana gelenlerin

aknlndan hl kurtulamamt; bin iki yz kiilik ete-siyse

parampara olmu, birbirine girmiti. Bakt eteyi yeniden

toparlayamayacak, kendi bana i tutmaya balad. 1917

eyllnn sekizinde, kalabalk bir caddenin ortasnda kargaa

kard gerekesiyle tutukland. Ertesi gn, daha da byk bir

kargaaya katlmaya karar vererek, New York Ulusal

Muhafzlar'nm 106. Piyade Alay'na yazld. Birka ay sonra

alayyla birlikte yurt dna gnderildi.

Katld savata neler yaptn az ok biliyoruz. Tutsak almayaiddetle kar ktn ve bu iler acs uygulamaya ne kadar kar

olduunu bir seferinde yalnzca tfeinin dipiini kullanarak

gsterdiini biliyoruz. Yaralandktan gn sonra hastaneden

kap cepheye dndn biliyoruz. Montfaucon dolaylarndaki

arpmalarda arkadalar arasnda sivrildiini biliyoruz. Sonradan,

Bowery Cadde-si'ndeki birtakm kk dans salonlarnn,

Avrupa'daki savatan ok daha bell olduunu sylediini

biliyoruz.

Esrarengiz, Manta UygunSon

Kei Eastman'n cesedi, 1920 Noelinde, gn aarrken New

York'un merkezindeki sokaklardan birinde bulunmu. Cesette be

kurun yaras saptanm. Yerde yatann l olduundan bihaber bir

sokak kedisi, akn akn cesedin evresinde dolanyormu.

48

VURDUMDUYMAZ KATL BILL HARRIGAN

Arizona'nm ku umaz kervan gemez llerinden bir grnt, en

bata Arizona ve New Mexico'nun ku umaz kervan gemez

llerinden bir grnt: Gm ve altn arayclarnn kamplaryla

n salm bir lke, usuz bucaksz topraklar lkesi, dev masadalar

ve dingin renkler lkesi, akbabalar tarafndan tertemiz edilmi

beyaz iskeletler lkesi. Bu koca lkenin zerinde bir baka

grnt: Atnn srtna smsk yerleip, amansz altpatlarlarndan

kan grnmez kurunlarla (efsunluymuasma) ok uzaklardan

adam vuran bir delikanl, Yumurcak Billy.

Deerli maden damarlaryla kapl, kra, yla gz kamatran

l. Yetikinlerin adaletine, "Meksikallar saymazsak" yirmi bir

l bor takarak yirmi bir yanda len ocuk.

Larva Evresi

Sonradan hem ylg, hem de vgyle Yumurcak Billy adyla n

salacak olan adam, 1859 dolaylarnda New York kentindeki sala

bir evin bodrum katnda dnyaya geleli. Hayatn-

49


28/59

dan bezmi rlandal bir dlyatamdan frlad, ama zenciler

arasnda byd sylenir. Berbat kokularla kvrck sal

kafalarn kargaas arasndan, yzndeki iller ve dank kzl

salaryla edindii stnlkle syrld. Beyazlyla vn

duyuyordu; elimsiz, yabanl ve duygusuzdu. On iki yanda

Bataklk Melekleri'ne, mahallenin lam kanallarnda i gren o

bitirim etesine katld. Ortal youn bir sisin kaplad

gecelerde, le gibi kokan labirentten dar kp bir Alman

gemicinin peine taklrlar, kafasna bir ey indirip adam

geberttikten sonra donuna kadar soyarlar, sonra da ktklar pislie

sinsi admlarla geri dnerlerdi. Reisleri, at zehirleyicisi olarak da

n salm, Gazhane Jonas namyla maruf, kr sal bir zenciydi.

Bazen, bir kadn, rhtmdaki batakhanelerden birinin st kat

penceresinden kurban adaynn bandan aa bir kova kl

boaltr, adam soluksuz kalp ksre boulurken Bataklk

Melekleri stne ullanr, adam bodrum katlarndan birine

srkler, soyup soana evirirlerdi.

Sonradan Yumurcak Billy adyla n salacak olan Billy

Harrigan'm raklk yllar byle geti ite. Bowery'deki tiyatrolar

da hi bolamaz, zellikle de kovboy melodramlarn (belki de

bunlarn kendi yazgsnn belirti ve simgeleri olduunun farknda

bile olmadan) hi karmazd.

Bat'ya!

O gnlerde, bu vurdukrdl oyunlarn, (perde tam zamannda

almaynca st balkondaki ayaktakmunm "Kaldrn ulan u

aputu!" diye barmaya balad) Bowery tiyatrolarn tklm

tklm doldurmasnn nedeni ok basitti: O sralar btn Amerika,

Uzak Bat'nm albenisine kaptrmt kendini. Gnbatmnn

tesinde, Nevada ve California'nn altn madenleri yatyordu.

Gnbatmnn tesinde, baltala-

50

rm yere serdii kzl serviler; yabansrlarmm koca kzl yzleri;

Brigham Young'm kastor apkas ve okkarh yata; kzlderili

trenleri ve saldrlar; llerin temiz havas; ; gz alabildiince

uzanan otlaklar; ve topran kendisi, yaknl tpk denizin yaknl

gibi insann yrek atlarn hzlandran topran kendisi. Bat

aryordu. O yllarda bir sylenti yava yava yaylp durmaktayd.

Binlerce Amerikalnn Bat'y ele geirmekte olduu syleniyordu.

Bu ya-; ra, 1872 dolaylarnda kodesten kaan, ngraklylan ka-

; dar sinsi Bili Harrigan da katld.

Bir Meksikalnn Ykl

' Tarih (filmlerini ksa, kesik grntlerden oluturan baz > film

ynetmenleri gibi) imdi de karmza, azgn sularn

ortasndaymasma her eye kadir ln ortasna yerleti-; rilmi,

tehlikelerle dolu bir bar grnts karyor. Vakit, ' 1873 ylnn

uultulu bir gecesi; yer, New Mexico'nun B-yk Ovalan. Drt bir

yre, nerdeyse insann yreine r-] pertiler salacak kadar dz ve

plak; frtna ykl bulutlar ve ayyla gkyz, atlak oyuklardanve dalardan geilmi-; yor. Bir sr kafatas, glgeler arasnda akal

ulumalar ve \ akal gzleri, srm gibi atlar ve salondan dar

uzanan bir /k demeti. erde, tezgha dayanm, irikym, ama

yorgun jadamlar ikilerini yuvarlayp yeni bir kavgaya snrlarken

/'ylan ve kartal kabartmal iri gm paralarla oynayarak ca-,.ka

satyorlar. Donuk bakl bir sarhoun dudaklar arasnda bir ark.

Aralarnda bol s'li bir dil konuanlar var; brlerinin bunlar

horlayp aaladna baklrsa, spanyolca olmal bu dil, Kzl sal

apartman faresi Bili Harrigan da tezghta ikisini yudumlayanlar

arasnda. spirtodan farksz ikiden birka kadeh yuvarlam, belki

de cebinde be para-j. kalmadndan bir kadeh daha isteyip

istememek arasn-

51


29/59

da gidip geliyor. l adanlan arasnda biraz psm gibi. Bu

heybetli, amatac, en akrak adamlarn yabanl srlar ve koca

koca atlar yola getirmedeki ustalndan nefret ediyor. Anszn bir

lm sessizlii kyor ortala, bir tek arksn mrldanmay

srdren sarhoun sesi bozuyor suskunluu. eri giren, iriyar,

gl kuvvetli bir Meksikal; yz, yal kzlderili kadnlarn

yzne benziyor. Kafasnda kocaman* bir sombrero, belinde bir

ift altpatlar. Krk dkk bir ngilizceyle, kafay ttsleyen

orospu ocuu gringolarm cmlesine iyi akamlar diliyor. Karlk

vermeyi gze alan yok. Bili, adamn kim olduunu soruyor.

Korkuyla, Dago'nun -yani Diego'nun- Chihuahual Belisario

Villag-ran olduunu fsldyorlar kulana. O anda mthi bir pat-

lama duyuluyor. Uzun boylu adamlarn arkasna snp herife ate

eden, Bill'den bakas deil. nce Villagran'm elindeki kadeh

dyor, sonra da Villagran'm kendisi. kinci bir kuruna gerek

kalmyor. Yerde iki seksen yatan adama clnp bakmaya bile gerek

grmeyen Bili, yarm kalan sohbeti tamamlyor. "yle mi?" diyor

szckleri uzatp yayarak. "Ben de, New Yorklu Yumurcak Billy."

Sarhoun aznda hl ayn ark, olup biten umurunda deil.

Bill'in, bardakilerin gznde o saat ilh kesildiini kestirmek

g olmasa gerek. evresindekilerle el skp vgleri, tebrikleri

ve viskileri kabul ediyor. lerinden biri, Bill'in tabancasnn

kabzasnda hi entik olmadn grnce, Villagran iin bir entik

atmasn neriyor. Yumurcak Billy adamn uzatt aky cebine

atp, "Meksikallar saymaya demez," diyor. Belki bu kadarla da

kalmyor. Bili, o gece battaniyesini lnn yanma seriyor ve -klkprdamadan-gn aarana dek deliksiz bir uyku ekiyor.

52

Gebertmek in Gebertmek

Altpatlardan kan o ball kurunla birlikte, kahraman Yumurcak

Billy (on drt yanda) domu, sinsi Bili Harrigan lmt. Lam

kanallarndan frlayp kurbanlarnn beynini datan olan,

snrboylarnm yiidi olup kmt. Kendi kendine ata binmeyi

rendi; Oregonlular ve Californiallar gibi gvdesini geriye

vererek deil de, Wyoming ya ela Texas usul eyerde dimdik

oturarak at sryordu. evresinde yaratlan efsaneye hibir zaman

cuk oturmad, ama her geen gn biraz daha yaklat. Kovboyun

iinde New Yorklu hayduttan bir eyler tad hep; daha nce

zencilere, duyduu nefreti Meksikallara yneltti, ama son szleri

spanyolca bir kfr olacakt. Sr obanlarnn kural tanmaz

yaama sanatn rendi. Daha g bir baka sanat da, adam

ynetme sanatn da rendi. Bu iki sanat, iyi bir davar hrsz

olmasn salad. Zaman zaman, Eski Meksika'nn gitarlarna ve

kerhanelerine kaptryordu kendini.

Uyur uyankln perili uyuukluuyla, ou zaman drt gn drt

gece sren kalabalk lemler dzenlerdi. Sonunda, atlayacak hale

gelince, hesab kurunlaryla grrd. Tetie basan parma

titremedii srece, tm snrboylarnm yrekleri en ok titreten(belki de en mehul ve en yalnz) adam oldu. Sonradan onu

ldrecek olan arkada erif Pat Garrett bir seferinde Billy'ye,

"Ustalm, tfekle ya-bansr vurarak yaptm idmanlara

borluyum," diyecek olmu; Billy de, "Ben de ustalm,

altpatlarmla teneke kutu ve adam vurarak yaptm idmanlara

borluyum," diye yant vermiti alakgnlllkle.

Ayrntlar hibir zaman renilemez, ama "Meksikallarsaymazsak" ardnda yaklak yirmi bir l braktn biliyoruz.Akllara durgunluk veren yedi yl boyunca, pervaszl sonunakadar yaad.

53


30/59

Yumurcak Billy, 25 Temmuz 1880 gecesi, siyahbeyaz benekli

atyla, Fort Sumner'm anacaddesinden, daha dorusu tek

caddesinden drtnala aa vurdu. Bunaltc bir scak vard; sokak

lmbalar yaklmam ti. Bir verandada salncakl sandalyesinde

oturmakta olan erif Garrett tabancasn ekip Yumurcak'm

karnna bir kurun sallad. At yoluna devam etti; srcs ise tozlu

yola yuvarland. Garrett bir el daha skt. Kasaballar (vurulann

Yumurcak Billy olduunu bildiklerinden) pencerelerinin

kepenklerini smsk kapadlar. Yumurcak, ok uzun sre aclar

iinde kvrand. Sabahleyin, gne tepeye ktnda, kasaballar

ortaya kp yava yava yaklatlar, Billy'nin silhlarn aldlar.

Ruhunu oktan teslim etmiti. Yznde, llere zg o tkenmi

anlatm grdler.

Billy'yi tra ettiler, srtna hazr giysiler geirdiler, korkulu ve

alayc baklar arasnda Fort Sumner'm en byk dkknnn

vitrininde sergilediler. Kilometrelerce uzaklardan atlar ve

arabalarla adamlar geldi Billy'yi seyretmeye. nc gn, yzne

makyaj yapmalar gerekti. Drdnc gn, enlikle gmld.

GRGSZ GRG HOCASIKTSUKE NO SUKE

Bu hikyede anlatacamz alakln konusu, Ako atosunun

efendisinin erefini iki paralk ederek lmne, yol aan, sonra da

hak ettii intikamla yz yze geldiinde (bir soylu olarak grevi

olmasna karn) harakiri yapmaya yanamayan bahtsz bir saray

grevlisi, grgsz grg hocas Kira Ktsuke no Suke. Gl

ballklar canlandrd ve lmsz bir giriim iin gerekli frsat

yaratt iin, btn insanlk kran duymal ona aslnda. Bu olayn

ansna yz kadar roman, inceleme, doktora tezi ve opera yazlm;

bu konuyu ileyen porselen anak mlekleri, benekli, lcivert-

talarm ve lak ilerini saymyoruz bile. Hikye her eye el atan

beyazperdenin de ok iine yaram, nk "Krk Yedi Komutann

bret Verici yks" -ad bu- Japon sinemasnn en sk bavurulan

esin kayna olmu. Bu byk ilginin de gsterdii gibi, kl krk

yararcasma belgelenmi hret, hakl olmann da tesinde,

herkesin doruluunu hemen onaylayaca bir hrettir.

Ben, A. B. Mitford'n anlatsndan yola kyorum; Mit-ford,

okurun ilgisini databilecek yerel renklere yer verme-

54 55


31/59

mi, muhteem hikyenin akclna ncelik tanm. Doulu

zelliklerin eksiklii, elimizde dorudan Japoncadan evrilmi bir

yorum olduunu dndryor bana.

zlen Kurdele

1702 ilkbaharnn geride kald gnlerden bir gn, Ako atosunun

saygdeer elemlisi Asano Takumi. no Kami, bir imparatorluk

elisini arlamak, yedirip iirmekle grevlendirildi. ki bin yz

yln (bunun bir blm mitologyay-d) imbiinden szlp gelen

grg kurallar, byle bir durumda uygulanmas gereken trenleri

tartlmaz biimde belirliyordu. Eli, Mikado'yu temsil

etmekteydi, ama simgesel biimde ya da dolayl yoldan; bu klcal

ayrm hem b-ynsemeden, hem de kmsemeden zenle

deerlendirmek gerekmekteydi. Sonradan lmcl yanllara yol

aabilecek gaflar nlemek amacyla, grg hocas olarak Yedo

sarayndan bir yksek grevli gnderildi eliden nce. Sarayn

rahatndan uzak kalan, belki de kendini ceza olarak bir ky

dinlencesine ya da bir eit srgne gnderilmi hisseden Kira

Ktsuke no Suke, grevini yerine getirmek iin en kk bir

zahmete girmedi. Dahas, almndan geilmiyor, kendini

beenmiliini zaman zaman kstahla vardryordu. rencisi,

atonun elendisi, onun bu aalamalarn grmezden gelmeye

alyordu. Nasl karlk vereceini bilemiyor, kat grev anlay

onu zora bavurmaktan alkoyuyordu. Bir gn, orabnn

kurdelesinin zlm olduunu fark eden grg hocas, atonunefendisinden kurdeleyi balamasn istedi. Takumi no Kami,

fkeden yanp tutumasna karn, hi ses karmadan balad kur-

deleyi. Grgsz grg hocas, ona, kafasnn hibir ey al-

madn, bu kalar kt bir dm ancak bir dangalan

atabileceini syledi. atonun efendisi, artk dayanamad,

56

kamasn ekti, hocann kafasna doru yle bir savurdu. Alnnda

ince bir kan izi beliren Ktsuke no Suke, plsm prtsn toplayp

kat oradan.

Birka gn sonra asker meclisin verdii ceza belli oldu: Takumi

no Kami kendi elleriyle canna kyacakt. Ako atosunun orta

avlusuna, krmz kee halyla kapl bir ykselti kuruldu. Kara

yazgl adam ykseltide belirdi. Kendisine uzatlan, sap deerli

talarla bezeli altn haneri aldktan sonra herkesin nnde suunu

itiraf etti, beline kadar soyundu, iki trensel darbeyle barsaklarn

deip bir samu-ray gibi ld. Kee hal krmz olduu iin,

uzaktaki seyirciler kan grememilerdi. Ak sal bir adam

(mahkmun sa kolu, akl hocas Oii Kuranosuke) saygl

admlarla ilerledi, klcn kaldrd, bir vuruta kelleyi gvdeden

ayrd.

Dzmece Alaklk

Takumi no Kami'nin atosuna el konuldu, komutanlar datld,

ailesi be parasz ortada kald, leke srlen adna svgler, lanetler

yadrld. Sylentilere kulak verilecek olursa, Takumi no

Kami'nin canna kyd gece, krk yedi komutan birlik olup bir

dan kimselerin eriemeyecei bir yerinde toplanmlar, bir yl

sonra olacaklar en ince ayrntlarna kadar tasarlamlard.

Gerekteyse, dndklerini adm adm ve byk bir temkinlilikle

uygulamak zorunda kalmlar; baz toplantlarn da eriilmez bir

da doruunda deil, bir korunun iindeki kk bir tapnakta,

iinde bir ayna bulunan dikdrtgen bir kutudan baka eyas ol-

mayan, eski psk, ahap bir kulbede yapmlard, intikam almak

iin yanp tutuuyorlar, ama nasl intikam alacaklarn

bilemiyorlard.

Nefretlik grg hocas Kira Ktsuke no Suke, evini daha da

korunakl klmt; tahtrevann ok ve kl ustas asker-

57


32/59

ler korumaktayd. Casuslarna ok gveniyordu; hepsi de satm

alnamaz, uyank ve sinsi casuslard. ntikamclarn nderi olduu

sanlan akl hocas Kuranosuke'yi yakndan izliyor, gzetliyorlard.

Kuranosuke adm adm izlendiini bir rastlant sonucu rendi ve

btn intikam plann bunun stne kurdu.

Gz renklerinin imparatorluun hibir yerinde oradaki kadar

gzel olmad bir kente, Kyoto'ya tand Kuranosuke.

Kumarhanelere, meyhanelere, kerhanelere dadand. Aarm

salarna bakmadan, orospularla, airlerle, zaman zaman daha da

beterleriyle dp kalkmaya balad. Gnlerden bir gn, sk sk

gittii batakhanelerden birinden kap dar edildiinde,

yzkoyun yere kapakland; kafas kendi kusmuuna gml,

sokan ortasnda szd kald.

Sabahleyin onu bu durumda gren bir Satsumal, hem yrei

paralanarak, hem de fkeden kudurarak, "Bak sen u ie!" dedi.

"Asano Takumi no Kami'nin akl hocas Oii Kuranosuke deil mi

bu? Canna kyan efendisine el vermiti. Ama efendisinin cn

alacak yrek yokmu bu herifte anlalan. Zevke, safaya, rezillie

vurmu kendini. Demek, samurayla layk deilmi!"

Sonra da, hl uyumakta olan Kuranosuke'yi ayayla

drtkleyip suratna tkrd. Casuslar bu kepazelii bil-

dirdiklerinde, Ktsuke no Suke rahat bir nefes ald.

Rahat bir nefes almakla kalsa iyi. Karsn ve kk olunu

bandan savp, kerhaneden bir odalk satn ald. Kura-nosuke'nin

bu mthi rezillik oyunu, dmannn yreini ferahlatt, tetikte

durmay brakp gevemesini salad. Bylece Ktsuke no Sukemuhafzlarnn yarsna yol verdi.

Krk yedi komutan, 1703 knn en sert gecelerinden birinde,

Yedo varolarnda, bir kpryle bir iskambil kd fabrikasnn

bitiiindeki cascavlak, rzgrl bir bahede bulutu. Efendilerinin

bayraklar ellerinde, oradan yry-

58

e getiler. Ama baskn balatmadan nce, dmanlarnn

komularna haber salp gece ekiyas ya da haydut olmadklarn,

amaz adalet adna asker bir harekta giritiklerini bildirdiler.

Yara zi

Kira Ktsuke no Suke'nin sarayna iki koldan saldrdlar. n

kapya yklenen ilk saldr kolunun banda akl hocas vard,

ikinci saldr koluna ise, on altsna basmak zere olan byk olu

komuta ediyordu; o gece ld. Bu yaanm karabasann her ann

her tarih kitab yazar: Duvardan ip sarktp kurnazca avluyainilerini; davullarn saldry duyurusunu; saray savunanlarn

oradan oraya kouturmalarn; damn drt yanma yerletirilmi

okular; oklarn hzla uup bir insann canahc organlarna

saplann; kana bulanan porselenleri; nce yakp kavuran, sonra

dondurup buz kesen lm; kymn umursamazln ve

kargaasn. Dokuz komutan orackta can verdi; saray savunanlar

da yiitlikte onlardan geri kalmadlar, geri ekilmeyi bir an akl-

larndan geirmediler. Ama gene de, geceyarsn az gee, direni

tmden krld.

Bu sadakat gsterisinin gerekletirilmesine neden olan alak

Kira Ktsuke no Suke ise ortalkta yoktu. Sarayda aramadk yer

brakmadlar, ama iki gz iki eme kadn ve ocuklardan baka

kimseyi bulamadlar. Komutanlar Kira Ktsuke no Suke'yi

bulmaktan umudu kesiyorlard ki, akl hocas sarayn efendisinin

deinin hl scak olduunu fark etti. Yeniden aramayakoyuldular ve ok gemeden bronz bir aynann gizledii dar bir

pencere buldular. Aada, karanlk kk bir avluda, beyazlar

iinde bir adam onlara bakyordu. Sa elinde tuttuu kl tir tir

titriyordu. Aa indiklerinde, adam hi kar koymadan teslim

oldu.

59


33/59

Alnnda hl bir yara izi, Takumi no Kami'nin haneriyle kazm

olduu mhr.

O zaman, tepeden trnaa kana bulanm olan komutanlar, nefret

ettikleri dmanlarnn nnde diz ktler; ona, grg hocas

yznden yitirdikleri Ako atosu beyinin komutanlar olduklarn

sylediler ve bir samuraya yakr biimde intihar etmesini

istediler.

Byle bir korkaa byle bir onur sunmak bounaych oysa.

Ktsuke no Suke, onur nedir bilmeyen bir adamd. Gn aarrken,

boazn kesmek zorunda kaldlar.

Tanklk

ntikamlarn (ama fkeye kaplmadan, ortal velveleye

vermeden ve aman tanmadan) alm olan komutanlar,

efendilerinin yatt tapmaa doru yola koyulmular.

Kira Ktsuke no Suke'nin insann tylerini diken diken eden

kellesini bir kovann iinde tarlarken, bir yandan da nbetlee

evreyi kollyorlarm. Gnnda krlardan giderek tm ili

boydan boya gemiler. Yol boyunca, gzyalar iinde evrelerini

saran insanlarn hayr dualarn almlar. Sendai Prensi onlar

sofrasna buyur etmise de, efendilerinin nerdeyse iki yldr onlar

beklediini syleyerek geri evirmiler prensin arsn.

Efendilerinin karanlk mezarna vardklarnda, dmanlarnn

kellesini bir sunu sunar gibi mezarn bana brakmlar.

Yksek Mahkeme sonunda kararn vermi. Bekledikleri birkararm bu: ntihar etme ayrcal tanmyormu hepsine. Onlar

da intihar etmiler, stelik bazlar cokulu bir soylulukla kymlar

canlarna; efendilerinin yanbamda topraa verilmiler. Erkekler,

kadnlar ve ocuklar bu sadk adamlarn mezar banda toplanp

dua etmiler.

Satsumal

Mezarn banda toplananlar arasnda, uzun bir yoldan geldii

anlalan, st ba toz toprak iinde, bitkin bir delikanl da varm.

Oii Kuranosuke'nin mezartana kapanp haykryormu:

"Kyoto'da bir kerhanenin, kapsnn nnde szm yatarken

grmtm seni. Efendinin intikamn almay planladn aklmn

ucundan, bile gememiti. Seni efendisine ihanet eden bir asker

sanp yzne tkrm-tm. Beni balaman dilemeye geldim

huzuruna." Byle demi ve orackta harakiri yapp canna kym.

Tapman rahibi de, onun bu davran karsnda ok

duygulanm, komutanlarn yanma gmm onu.

Krk yedi sadk adamn yks burada sona eriyor; ama aslnda

bu yknn sonu yok, nk belki de sadakat nedir bilmeyen, ama

bir gn sadakat gsterme umudunu hibir zaman tmden

yitirmeyen bizler, onlar szlerimizle onurlandrmay srdreceiz.

60 61


34/59

MASKEL BOYACI MERVL HKM

!. V Angelica Ocampo'ya

Yanlmyorsam, Horasan'n Peeli (ya da, szc szcne,

Maskeli) Peygamberi Mokanna'yla ilgili balca bilgi kaynaklarnn

says drd gemez: a) el-Baladur'nin derledii Halifeler

Tarihi'ninbaz blmleri; b) Abbaslerin vaka-nvisi bn Eb Tahir

Tayfur'un kaleme ald Dev'in Elkitab ya da Dzeltmeler ve

Gzden Geirmeler Kitab; c) Peygam-" ber'in kutsal kitab olan

Siyah Glya da Gizli Gl'deki r-kn sapknlklarn rtlmesini

ieren Gln Yok Edilmesi adl Arapa elyazmas; ve d) Trans-

Hazar Demiryolu iin., yaplan kazlar srasnda mhendis

Andruso\ tarafndan gnna karlan ve glkle okunabilen

baz sikkeler. Bugn Tahran'claki Sikke Koleksiyonu'nda bulunan

bu sikkelerin zerinde, Gln Yok Edilmesi'nin ana blmlerini

zetleyen ya da dzelten baz Farsa beyitler yer almaktadr. Gl'n

asl kayptr; nk 1899'da bulunan ve Morgen-lndisches Archiv

taralndan arabuk yaymlanan clyazma-snn dzmece olduunu,

nce Horn, sonra da Sir Percy Sykes aklamtr. Peygamber,

Bat'daki nn, Thomas Moore'un, irlandal

63


35/59

bir yurtseverin ar duygusallyla ykl, bitmek bilmeyen bir

iirine borludur.

Kzl Boya

ann ve lkesinin insanlar tarafndan sonradan Peeli

Peygamber diye anlacak olan Hkim denen adam, Hicr 120

ylnda (S 736) Trkistan'da dodu. Balar, baheleri, otlaklar

alabildiine uzanp giden le hznle bakan eski Merv kentiydi

yurdu. Kentlilerin soluunu kesen, siyah-zm salkmlarnn

zerini klrengi bir rtyle rten toz bulutlar ortal

kaplamamsa, le vakti, gz kamatrc bir beyaza keserdi Merv

kenti.

Hkim, bu bezgin kentte byd. Amcalarndan birinin, onu, o

zamanlar kfirlerin, sahtekrlarn, hilebazlarn sanat olan yn

boyama iine rak olarak aldn biliyoruz. O kfir, sahtekr ve

hilebazlarn, sonradan, Hkim'in sra sayg tanmaz hayatnn ilk

alaklklarnn esin kayna olacaklarn da. Gln Yok

Edilmesi'irin nl sayfalarndan birinde, Hkim'in u szleri

aktarlr:

"Yzm altn suyuna batmtr, ama ben boyalarm karp

demlendirdim, ikinci gece taranmam yn boyaya bastrdm,

nc gece ilenmi yne boyay emdirdim. Adalarn hkm-

darlar hl bu kzl kuma iin birbirlerini yer dururlar. Di-

yeceim, genlik amda, Allah'n iine kartm, O'nun yaratt

gerek renklere hile kartrarak gnaha, girdim. Melek, koun

kaplanla ayn renkte olmadn sylemiti; eytan da, Yce

Allah'n kola, kaplann ayn renkte olmalarn istediini, her eye

kadir Yce Allah'n benim ustalmdan ve boya srlarmdan

yararlandn. Ama artk, Melein de, eytann da hakikatten

saptklarn ve btn renklerin iren olduunu biliyorum."

64

Hicr 146 ylnda, Hkim, Merv'den kayboldu. Kazanlar veboya flan, bir iraz klc ve bir tun aynayla birlikte,parampara bulundu.

Boa

158 ylnn aban ay sonlaryd, lde hava dupduruydu; birtakm

adamlar, Merv yolu zerindeki bir kervansarayn kapsnn nne

oturmu, akam gne bakyor, benlii dizginleme ve oru tutma

dnemini balatacak olan Ramazan aynn hillini gzlyorlard.

Bunlar kleler, dilenciler, at tacirleri, deve hrszlar ve kasaplard.

Yere melip birbirlerine sokulmu, iareti bekliyorlard

arballkla. Gzleri gnbatmndayd ve gnbatm kum

rengindeydi.

l l titreen ln (ki gnei yakp kavurur, ay rpertip

dondurur) te ucundan, dev gibi grnen karaltnn yaklatn

grdler. nsandlar, ama ortadakinin ba boa bayd. yice

yaklatklarnda, anlald ki, ortadaki adamn yz bir maskeyle

rtl, yolclalarysa krd.

Kervansarayn kapsnn nnde oturanlardan biri (Bin-bir Gece

Masallar'nda olduu gibi) kerametinin srrn aklamasn istedi

adamdan. Maskeli adam da dedi ki: "Onlar kr, nk benim

yzme baktlar."

Pars

Abbaslerin vakanvisinin kaytlarna baklrsa, lden gelen adam

(sesinde benzersiz bi r yumuaklk vard, belki de o yabanl

maskeden hi beklenmedii iin yle geliyordu insana),

kervanclara, nedamet ayn balatacak iareti beklediklerini

bildiini, ama kendisinin ok daha byk bir iaretin vaizi, mr

boyu nedamet ve ehacletin vaizi olduunu syledi. Kendisini

Osman'n olu Hkim diye tant-

65


36/59

tktan sonra, Hicr 146 ylnda evine bir adamn girdiim, abdest

alp namaz kldktan sonra bir palayla kafasn kesip Cennet'e

gtrdn anlatt. Yabancnn (vahiy melei Cebrail'di bu) sa

elinde tuttuu Hkim'in kellesi Cennet'in en yce katma, Allah'n

huzuruna karlm, Allah da onu peygamberlikle

grevlendirmiti; ona yle eski szckler retmiti ki, o

szckleri syleyenin az yanard; yzn yle bir nurla

aydnlatmt ki, lml gzler bakmaya dayanamazd. te yzne

bu yzden maske takyordu. Yeryzndeki insanlarn tm yeni

yasaya ballklarn akladklarnda, Yz onlara alacak ve

meleklerin oktan tapnmakta olduklar Yz'e insanlar da aktan

aa tapnabe-ceklerdi. Hkim, grevini akladktan sonra,

onlar kutsal savaa, cihada ve ehitlik mertebesine erimeye

ard.

Kleler, dilenciler, at tacirleri, deve hrszlan ve kasaplar,

Hkim'in arsna kulak asmadlar. Biri, "Byc!" diye bard;

bir bakasnn, "Dzenbaz!" diye haykrd duyuldu.

lerinden birinin yannda bir pars vard; belki de, iranl

avclarn yetitirdii cinsten, acmasz, ipek gibi parlak bir hayvan.

Nasl olduys

Documents

Jorge Luis Borges Alcakligin Evrensel Tarihi