ФОН Универзитет Јавни финансии 1

ЈАВНИ

РАСХОДИ

1. Поим

за

јавните

расходи2. Класификација

на

јавните

расходи

3. Принципи

на

јавните

расходи

4. Пораст

на

јавните

расходи5. Теории

за

јавните

расходи

6. Причини

за

порастот

на

јавните

расходи

ФОН Универзитет Јавни финансии 2

1. Поим

за

јавните

расходи

Под

ЈР

се

подразбираат

издатоците

на

државата

кои

се

прават

за финансирање на понудата на јавни добра;

ЈР

претставуваат

трошење на финансиските средства остваре-

ни преку реализацијата на ЈП за намени од јавен интерес;

Намените

ги

утврдува

државата

низ

политички

процес, во

рамките

на

исполнувањето

на

нејзините

функции;Државата

„произведува" и

финансира

јавни

добра

(ЈД), на

пр: 1.

одбрана, 2.

внатрешна

безбедност, 3.

социјална

заштита

и

социјално

осигурување, 4.

образование, 5.

здравствена

заштита, 6.

култура, 7.

еколошка

заштита

и

сл.

Финансирањето

на

ЈД, може

да

биде

целосно

на

сметка

на

ЈР

или

пак

само

делумно;

Финансирањето

на

мешовитите

ЈД

се

врши

комбинирано, при

што

учеството

на

државата

се

движи

од

0 до

100%;

ФОН Универзитет Јавни финансии 3

Државната

интервенција

се

оценуваше

како

нарушување

на

„природниот

поредок" во

приватното

стопанство;Во

изучувањето

на

ЈР

се

потенцира

нивниот

квалитативен

аспект, -

нивното

влијание

врз

1.

стопанската

структура, 2.

конјунктурните

движења

и

3.

распределбата

БДП;

Теории

за

вреднување

на

јавни

добра: 1. „cost-benefit“, 2. „cost-effectiveness" анализата

и3. техниката

на

„program budgeting".

Модерниот

пристап

на

ЈР

се

гледа

како

на

продуктивно

трошење

за

финансирање

на

продуктивни

цели;

ЈР

се

многу

ефикасен

инструмент

на

1. економската

и

на

2. социјалната

политика

во

современата

држава;

Активните

ЈР, придонесуваат

да

се

оствараат

економските

и

социјалните

цели

на

општеството;

ФОН Универзитет Јавни финансии 4

2. Класификација

на

јавните

расходи Поделбата

на

1.

редовни и на 2.

вонредни

расходи;

Кај

оваа

поделба, како

критериум

се

зема

времето

кога

се

јавуваат

расходите;Редовни

расходи

се

сметаат

оние

кои

редовно

-

се

јавуваат

во

одредени

временски

интервали, обично

еднаш

годишно; Овие

расходи

ги

имаат

следните

карактеристики: (1) можат

однапред

да

се

предвидат, (2) се

јавуваат

во

релативно

стабилни

износи, и(3) редовно, односно

секоја

година

се

јавуваат

во

буџетите

на

државата

и

на

другите

јавно-правни

тела. Редовни

ЈР

се

расходите

за

1.

одбрана, 2.

безбедност, 3.

судство, 4.

образование

5.

здравството, итн.

Вонредните

ЈР

се

јавуваат

нередовно, најчесто

под

влијание

на

некои

вонредни

состојби

(воени

услови, природни

незгоди);

ФОН Универзитет Јавни финансии 5

Доколку

вонредните

расходи

се

од

продуктивен

карактер, тие

ќе

бидат

корисни

и

за

идните

генерации;

За

нивното

покривање

се

препорачува

да

се

користат

средства

од

јавни

заеми;Според

објектот

на

трошењето

се

сретнува

поделбата

на

1.

лични

и

2.

материјални

расходи;

Личните

расходи

се

наменети

за

плаќање

на

услугите

направе-

ни

на

јавно-правните

тела

од

страна

на

службениците

и на

работниците

во

државната

администрација, односно

за

плати;

Материјални

се

оние

кои

јавно-правното

тело

ги

врши

за

набавка

на

различни

стоки

и

услуги

-

цивилен

-

воен

карактер;

Една

од

најважните

класификации

на

ЈР

-

поделбата

на

1.

производни

и

2.

трансферни

(Пигу

-

реални

и

трансферни);

Оваа

класификација

разликува

три

категории

расходи: 1.

реални, 2. инвестициони

и

3.

трансферни;

ФОН Универзитет Јавни финансии 6

Реалните

и

инвестиционите

расходи

спаѓаат

во

групата

производни

расходи;

Реалните

расходи

се

издатоци

1. за

набавка

на

продуктивни

добра

и

услуги

и

2. за

плати

на

службениците

и

на

работниците

во

државната

администрација;Тоа

се

традиционални

расходи

за

1.

војска, 2.

образование, 3.

државна

управа

итн.;Тие се продуктивни расходи затоа

што

со

нивното

извршу-

вање

доаѓа

до

зголемување

на

националниот

доход;

Се

разликуваат

1. директно

и

2. индиректно

продуктивни

расходи: 1.

расходите

за

изградба

на

јавни

претпријатија, изградба

на

телекомуникации, за

научни

и

образовни

цели;2.

индиректно

продуктивни

се

расходите

за

администрација, одбрана, безбедност, судство,

итн.;

ФОН Универзитет Јавни финансии 7

Инвестиционите

расходи

- „капитални" расходи, се

продуктивни

затоа

што

влијаат

врз

зголемувањето

на

БДП;

Меѓу

производните

расходи

се

разликуваат

1. вистински

и

2. потрошни

-

за

плаќање

на

каматите

на

надворешните

долгови;Трансферните

расходи

не

влијаат

непосредно

врз

зголемува-

њето

на

БДП, иако

тие

имаат

многу

важни

позитивни

ефекти;

Со

овие

расходи

се

врши

прераспределба

на

доходот, -

трансфер

на

финансиски

ср. од

едни

субјекти

на

други

субјекти;

Со

таквата

прераспределба

настануваат

повратни

позитивни

ефекти

врз

порастот

на

производството

(Кејнз); Ако

тренсферите

се

неодмерени

може

да

влијаат

негативно:1.

врз

дестимулативно

врз

волјата

за

работа. 2.

врз

штедењето

и

инвестициите.

Учество

на

трансферите

најчесто

е

повисоко

од

30%

во

структурата

на

буџетските

расходи;

ФОН Универзитет Јавни финансии 8

Постојат

три

категории

трансферни

расходи, и тоа: 1.

камати

на

јавниот

долг;2.

економски

субвенции;

и3.

трансфери

за

социјални

цели; Економските

субвенции

се

јавуваат

во

многу

форми: 1.

субвенциите

за

земјоделското

производство;2.

извозни

премии;3.

во

корист

на

потрошувачите;

Социјалните

трансфери

имаат

најголем

пораст

по

Втората

светска

војна, -

„државата

на

благосостојба“:1.

расходи

за

пензиско-инвалидското

осигурување

(пензии);2.

надоместоци

за

невработени;3.

семејни

додатоци;4.

плаќања

за

социјално

загрозени

лица;

и5. плаќања

за

хендикепирани

лица

и

сл.;

ФОН Универзитет Јавни финансии 9

Класификацијата

на

ЈР

според

субјектите

кои

ги

извршуваат:

1.

централната

власт;

и од

2.

субцентралните

нивоа

на

власта

-

локални

власти;

Вообичаено

централната

власт

ги

финансира

расходите

кои

имаат

национално

значење:

1.

одбраната, 2.

надворешните

односи, 3.

судството,

4.

функционирањето

на

паричната

единица

итн.

Оваа

поделбата

на

расходите

е

условена

од

низа

фактори

од

1.

политичка, 2.

економска

и

3.

финансиска

природа;

Нерамнотежата, се

надминува

со

доделување

на

дотации

на

пониските

нивоа

на

власта

од

страна

на

централната

власт;

Дотациите

може

да

бидат

од

1. општ

карактер

и

2. наменски

и

условени

-

за

финансирањето

на

точно

одредени

функции;

ФОН Универзитет Јавни финансии 10

Функционална

класификација

се

врши

во

зависност

од

целите

и

намените

на

расходите: 1. расходи

за

државно

управување;2. расходи

за

јавен

ред

и

безбедност;3. расходи

за

одбрана;4. расходи

за

социјална

заштита

и

социјална

сигурност;5. расходи

за

образование

и

култура;6. расходи

за

здравствени

услуги;7. расходи

за

економски

интервенции;8. расходи

за

сервисирање

на

државниот

долг

и

гаранции;9. расходи

за

еколошка

заштита; Според

расходна

буџетска

класификација

се

разликуваат:1. Тековни

расходи, кои

се

однесуваат

на

тековната

активност

на

буџетските

корисници; и2. Капитални

расходи, или

инвестициони

расходи, врз

основа

на

кои

се

создаваат

долготрајни

активи;

ФОН Универзитет Јавни финансии 11

3. Принципи

на

јавните

расходи

Со

порастот

на

ЈР, (општа

тенденција-Вагнеров

закон), се

зголемува

фискалното

оптоварување

и делот од БДП за ЈР;

Науката

за

јавните

финансии

утврдила

некои

универзални

правила

-

принципи

за

рационално

трошење

на

ЈР;

Еден

од

основните

принципи

на

ЈР

е

принципот

за

остварување

на

општиот

(јавниот) интерес;

Суштината на ова начело е задоволување на целите и

потребите

од

општ

или

јавен

интерес, а не личните потреби; Примерот, формирање

на

една

јавна

библиотека;

Расходите

мора

да

имаат

покритие

во

ЈП, кои

се

реализираат

од

создадениот

БДП;

Ако

ЈР

не

се

покријат

со

расположливите

ЈП, тие

ќе

имаат

негативен

одраз

врз

1.

економската

и

2.

финансиската

стабилност, врз

3.

економскиот

развој

и

4. врз

порастот

на

БДП;

ФОН Универзитет Јавни финансии 12

ЈР

треба

така

да

се

распределуваат

по

намени

за

да

се постигне

пропорционално

задоволување

на

ЈД;

Пропорционалното

усогласување

на

ЈР

за

одделни

намени, треба да обезбеди таква

структура

на

ЈР

со

која

ќе

се постигне:

1. оптимално

остварување

на

јавниот

интерес

и

2. рационално

користење

на

средствата.

Принципот

на

штедливост

(економичност), е

исклучително актуелен

кога

јавната

потрошувачка

добива

големи

размери;

Штедливоста

подразбира

остварување

на

соодветна понуда

на

ЈД

со

најмал

потрошок

на

јавни

средства;

Штедливост

-

рационалното

извршување

на

ЈР

за

најефи- касно обезбедување на потребната понуда на ЈД;

ФОН Универзитет Јавни финансии 13

4. Пораст

на

јавните

расходи

Порастот

на

ЈР

е

забележан

во

подолг

временски

период, иако

во

одделни

кратки

периоди, доаѓало

до

стагнација

и

нивни

пад;

За

либералите, порастот

на

расходите

претставува

расипништво

кое ја редуцира способноста за развој;

Порастот

на

ЈР

се

јавува

во

два

вида: 1.

како

апсолутен

и

2.

како

релативен

пораст;

Апсолутен

пораст

на

расходите

претставува

нивно

номинално

зголемување, независно

од

движењето

на

БДП;

Во

овој

случај

не

се

зголемува

нивното

учество

во

БДП;

Релативен

пораст, се

случува

кога

,,расходите

доведува

до

зголемување

на

нивното

учество

во

БДП„;

Само

релативниот

пораст

дава

реална

слика

за

распределбата

на

вкупните

ресурси

меѓу

јавниот

и

приватниот

сектор;

ФОН Универзитет Јавни финансии 14

Апсолитен

пораст

Реален

пораст

Според

порастот

на

ЈРСпоред

порастот

на

БДП

САД(1890-1987)

2.000 135(цени

13 пати)

33 (3 пати

-

населението)5,8 пати

В.Британија(1790-1999)(1870-1979)

10.000400

6,5

Франција(1870-1979)

142

Германија(1870-1979)

5.592

Канада(1870-1979)

3.177 823(цени

6 пати)

122 (7 пати

населението)4,8 пати

ФОН Универзитет Јавни финансии 15

Вкупни

јавни

расходи

како

процент

од

БДП/БНП

во

ОЕСD

-

1960-89.

ФОН Универзитет Јавни финансии 16

Во

сите

развиени

земји

три

основни

функции

имаа

пресудно

влијание

врз

порастот

на

вкупните

расходи:

1. социјалната

благосостојба, 2. образованието

и

3. здравството.

Во

САД

учеството

на

расходите

за

споменатите

функции

порасна

од

33% на

68,7%

во

вкупните

цивилни

расходи;

Економскиот

карактер

на

ЈР

се

разгледува

од

аспект

на

1.

државните

издатоци

за

стоки

и

услуги;

и

2.

трансферни

плаќања;

Зголемувањето

на

трансферните

расходи, почна

од

1930 година

па

се

до

почетокот

на

1980.-те.;

Тие, благо

почнаа

да

опаѓаат

во

некои

земји, под

влијание

на

неолибералистичката

концепција

по

1980.-те.;

Порастот

на

трансферните

расходи

е

резултат

на

зголемува-

њето

на

расходите

за

социјално

осигурување;

ФОН Универзитет Јавни финансии 17

Заради

трансферните

расходи, функција

на

прераспределба

на

доходот

стана

позначајна

од

алокативната

функција;

Декомпозицијата

на

ЈР

според

степените

на

власта, покажува

дека

се

зголеми

централизацијата

на

расходите;Врз

процесите

на

централизацијата

значајно

влијание

имаа

економската

депресија

од

1929-32 година

и

II

светска

војна;

Во

САД, на

пример, учеството

на

федералните

расходи

се

зголеми

од

31,5%, во

1929 година, на

66,2%, во

1980 година;

Канада

-

обратни

движења: федералните

расходи

се

намалија

од

61% во

1950 година

на

40% во

1979.;

Под

влијание

на

неолиберализмот

во

економијата

се

отворија

процеси

на

децентрализирање

на

државното

управување;

Се

зголеми

финансиската

самостојност

на

локалните

нивоа

на

власта, и

се

зголеми

локалните

расходи

во

вкупните

расходи;

Централизацијата

се

ублажува

со

големиот

пораст

на

дотациите

што

им

се

доделуваат

на

локалната

власта;

ФОН Универзитет Јавни финансии 18

Јавните

расходи

во

земјите

на

OECD, 1998-2003

во

% од

БДП

1998 1999 2000 2001 2002 2003

Австралија 36,8 35,7 35,6 37,1 36,3 36,4

Австрија 54,0 54,0 52,3 51,6 51,3 51,2

Белгија 50,7 50,1 49,4 49,5 50,5 51,4

Канада 44,4 42,5 41,0 41,4 40,6 40,1

Чешка 46,0 45,9 46,1 47,3 49,9 50,8

Данска 57,6 56,3 54,9 55,3 55,8 56,1

Финска 52,8 52,1 49,1 49,2 50,1 50,6

Франција 53,7 53,5 52,5 52,5 53,4 54,5

Германија 48,8 48,7 45,7 48,3 48,5 48,9

Грција 47,8 47,6 49,9 47,8 46,8 47,2

Унгарија 52,8 50,0 48,0 48,5 53,4 50,1

Исланц 42,4 43,5 43,2 44,1 46,2 47,9

Ирска 35,0 34,6 32,1 33,8 33,3 35,2

Италија 49,9 48,9 46,9 48,7 48,0 48,9

ФОН Универзитет Јавни финансии 19

1998 1999 2000 2001 2002 2003

Јапонија 36,1 37,7 38,2 37,7 38,2 37,7

Кореја 23,5 22,5 22,0 24,0 22,2 24,3

Луксембург 42,0 41,3 38,5 39,1 44,3 46,9

Холандија 47,2 46,9 45,3 46,6 47,5 48,9

Нов

Зеланд 42,9 41,4 40,2 39,0 38,6 38,5

Норвешка 49,7 48,3 43,4 44,8 47,6 48,4

Полска 46,4 46,1 44,5 45,3 45,9 46,2

Португалија 44,1 45,3 45,2 46,3 46,1 47,9

Словачка 61,9 59,2 63,6 54,3 49,5 46,6

Шпанија 41,4 40,2 40,0 39,6 39,9 39,5

Шведска 60,7 60,3 57,3 57,0 58,2 58,2

В. Британија 39,8 39,2 37,0 40,3 40,9 42,6

САД 34,2 33,8 33,7 34,6 35,3 35,7

Евро-зона 49,3 48,9 47,1 48,1 48,3 49,0

Вкупно

OECD 40,1 39,8 39,0 39,9 40,3 40,7

Забелешка: Табелата

ги

прикажува

расходите

на

централната

власт, пониските

нивоа

на

власт

и

социјалните

фондови.

ФОН Универзитет Јавни финансии 20

5. Теории

за

јавните

расходи

Две

основни

карактеристики

на

порастот

на

ЈР

во

сите

земји: прво, долгорочниот

пораст

на

расходите

во

однос

на

вкупното

производство; ивторо, изразитите

краткорочни

флуктуации

на

расходите

за

време

на

војна

и

депресија;

Теоријата

на

Адолф

Вагнер, -

„законот

за

растечката

државна

активност", или

„закон

за

порастот

на

ЈР“;

Вагнер

-

ЈР

во

индустријализираните

земји, се

зголемуваа

со

побрза

стапка

од

порастот

на

вкупното

производство;

Вагнер

смета

дека

социјалниот

прогрес

доведува

до

зголемена

државна

активност,

а

тоа

бара

зголемување

на

ЈР.;Вкупните

ЈР

се

делат

на

три

функционални

категории: 1. расходи

за

државна

управа

и

безбедност;2. расходи

за

култура

и

благосостојба

(образование

и

здравство);3. расходи

за

државно

производство

на

стоки

и

услуги;

ФОН Универзитет Јавни финансии 21

Првиот

вид

расходи, произлегува

од

1. неизбежната

центра-

лизација

на

ек. функции

и

2. усложнувањето

на

правните

односи

-

како

резултат

на

економскиот

развој;

Порастот

на

1.

населението, 2.

урбанизација

и

3.

поделбата

на

трудот

бараат

зголемени

ЈР

за

одржување

на

митор

и

редот;

Втората

категорија

ЈР

-

култура

и

општествена

благосостојба

-

се

резултат

на

зголемувањето

на

побарувачката

на

такви

добра, -

како

резултат

на

порастот

на

доходот;

Третата

категорија

ЈР

–

државно

производство

на

стоки

и

услуги

-

се

резултат

на

неуспехот

на

пазарот, поради

што

е

неопходна

државната

регулација;

Не

само

регулирањето

на

монополите, туку

и

државното

производство

на

стоки

и

услуги

–

ЈД;

Вагнеровиот

закон: дали

тој

закон

се

потврди

на

случајот

на

развиените

земји

кои

имаат

растечки

per capita

доход?

ФОН Универзитет Јавни финансии 22

Одговорот

е

потврден

со

што

Вагнеровиот

закон, во целина, се

докажа

во

практиката;

Вагнер

ги

игнорираат

или

не

успеваат

да

ги

опфатат

сите важни

детерминанти

на

порастот

на

ЈР

–

пр. Војната;

Вагнеровиот

закон

не

се

смета

за

заокружена

теорија, што би

ги

опфатила

сите

релевантни

фактори

за

обемот

на

ЈР;

Поновите теории за ЈР, ја

нагласуваат

страната

на понудата;

Порастот

на

ЈР

е

во

основа

детерминиран

од

одредено толерантно

ниво

на

оданочување;

„Хипотеза

на

истиснување" (displacement hypothesis), која ја

разработија

А. Пикок

и

Џ. Вајзман;

Врз

основа

на

движењето

на

ЈР

во

Британија, 1890-1955 тие

ги

објаснуваат

повремените

флуктуации

на

ЈР;

ФОН Универзитет Јавни финансии 23

Пикок

и

Вајзман, врз

основа

на

податоците

за

временските

серии, уочиле

дека

ЈР

растат

степенесто;

За

време

на

војна

ЈР

рапидно

се

зголемуваат, за

да

подоцна, во

повоениот

период, се

утврдат

на

едно

„плато", кое

е

под

врвот

од

воените

години, но

значително

над

предвоеното

ниво

на

расходи;

Стапката

на

пораст

на

ЈР

е

условена, од

тоа

што

даночните

обврзници

сметаат

дека

претставува

толерантно

ниво

на

оданочување;

Иако

постои

побарувачка

за

повеќе

ЈД, барањата

нема

да

бидат

задоволени

се

додека

постојниот

товар

на

оданочувањето

е

висок;

Нови

расходи

ќе

бидат

финансирани, само

ако

се

зголемат

доходите, без

да

се

зголемат

даночните

стапки;

Се

јавува

расчекор

меѓу

1.

пожелниот

обем

на

ЈР, и

2.

толерантното

ниво

на

оданочување;

ФОН Универзитет Јавни финансии 24

Овој

расчекор

може

да

биде

намален

само

при

1.

голема

економска

криза;

или

2.

поголема

војна;

Овие

настани

создаваат

т.н. „ефект

на

истиснување" (displa-

cemen

effect), поместувајќи

ги

ЈР

и

ЈП

на

повисоки

рамништа. Ефектот

на

истиснување

има

два

аспекта: Прво, создава

прифатливост

во

јавноста

на

новото

ниво

на

оданочување, а

кое

претходно

се

сметало

како

неприфатливо;

Ова

овозможува

државата

да

ги

имплементира

новите

расходни

програми, за

кои

постоел

отпор

во

јавноста. Второ, се

создава

ефект

на

прегледност: војните

го

зајакнуваат

вниманието

на

државата

за

проблемите

за

кои

таа

порано

била

помалку

свесна; Војните

и

наметнуваат

на

државата

нови

обврски:1. плаќањата

за

пензии

на

ветераните;2. за

камата

на

долгот

и

за

репарации;

ФОН Универзитет Јавни финансии 25

Оваа

теорија

не

може

да

биде

валидна

теорија

за

објаснување

на

порастот

на

ЈР

во

целина, -

цивилните

расходи;

Вкупниот

обем

на

ЈР

значајно

се

зголеми

за време на двете

светски

војни, а

потоа

се

намали

по

војните;

Воените

расходи

се

зголемија

во

однос

на

нивното

предвоено

ниво;Кога

расходите

за

војна

се

намалат

во

вкупните

ЈР, на

случајот

на

Британија, тогаш

ефектот

на

истиснување

исчезнува;Трендот

на

цивилните

расходи

е

постојано

нагорен, иако

е

прекинуван

во

периодите

на

војна;

Војните

не

предизвикуваат

истиснување, туку

само

привреме-

но

нагло

зголемување

на

општиот

пораст

на

расходите;

Порастот

на

ЈР

во

60-тите

и

70-тите

години

од

20-тиот

век

не

може

да

се

објасни

со

ефектот

на

истиснување, како

последица

на

„општествените

нереди", односно

влијанието

на

војните;

ФОН Универзитет Јавни финансии 26

6. Причини

за

порастот

на

јавните

расходи

Во

врска

со

порастот

на

ЈР

се

поставува

проблемот

на утврдувањето

на

основните

причини

за

такви

промени;

Во

финансиската

теорија

се

наведуваат

бројни

и различни

причини

за

порастот

на

ЈФ;

Систематизацијата

за

причините

-

Гастон

Жез

-

две

групи на

причини

за

порастот

на

ЈР: 1. привидни

и

2. вистински;

Привидни

причини

-

доведуваат

до

пораст

на

ЈР, без

да

се предизвикува:

1. зголемување

на

даночниот

товар

врз

обврзниците, ниту

2.

предизвикува

намалување

на

личната

во

корист

на јавната

потрошувачка;

ФОН Универзитет Јавни финансии 27

Како

привидните

причини

се

наведуваат

следните: 1. намалувањето на куповната сила на парите;2. промената

на

техниката

на

искажување

на

буџетските

расходи

и приходии;3. зголемувањето

на

населението;4. на

државната

територија;

Вистинските

причини, влијаат

ЈР

да

се

зголемат

реално

во

однос

на

БДП;

Во

оваа

група

се

разграничуваат

посебно

1.

економските;

2.

политичките;

и

3.

финансиските

причини;

Економските

причини

се

поврзуваат

со

1.

порастот

на

доходот;

и

2.

животниот

стандард;

За

да

може

да

се

задоволи

поширокиот

круг

на

потреби

за

ЈД, нужно

доаѓа

до

зголемување

на

ЈР;

Меѓу

економските

причини

спаѓа

и

проширувањето

на

кругот

на

економските

функции

на

државата, по

1929-32 година;

ФОН Универзитет Јавни финансии 28

Политичките

причини

за

реалното

зголемување

на расходите

се

делат

на

1.

внатрешни

и

2.

надворешни;

Внатрешните

причини

се

однесуваат

на

политичкиот

систем и

на

степенот

на

централизацијата;

Во

централизираните

политички

системи, по

правило, расходите се помали отколку

во

децентрализираните

системи;

Надворешните

причини

се

поврзани

со

воено-политичките состојби

во

непосредното

соседство

или

регион;

Финансиските

причини

за

реалниот

пораст

на

ЈР

се поврзани

со

обврските за отплата на јавниот долг и со нерационалното

располагање

со

јавните

финансиски средства;

Реализацијата

на

јавниот

долг

во

одредено

време

значи зголемување

на

финансиските

приливи, односно

на

ЈП;

ФОН Универзитет Јавни финансии 29

Но

кога

достасува

неговата

отплата

(главнината

и

каматата), се

зголемува

обемот

на

ЈР;

Се

прави

разграничување

помеѓу:

1. расходите

за

добра

и

услуги;

и

2.

трансферите, бидејќи

причините

за

порастот

се

различни;

Меѓу

причините

кои

го

поттикнуваат

порастот

на

расходите

за

добра

и

услуги

примарно

значење

имаат:

1.

порастот

на

доходот;

2. зголемувањето

на

населението;

3. урбанизацијата;

и

4. технолошкиот

напредок;

Промената

на

старосната

структура

се

одразува

на

расходите

за

грижа

за

старите

лица

, за државни пензии и сл.;

ФОН Универзитет Јавни финансии 30

Според проценките на ОЕСD, демографските

промени

во

рамките

на

оваа

организација

можат

да

ги

подигнат расходите

за

пензии

до

околу

5% од

НД

до

2020 година;

Од

30. години

од

20 век

започнува

постепеното

зголе-

мување

на

учеството

на

трансферите

во

вкупните

ЈР;

Основните

причини

за

таквите

движења

се

состојат

во

развојот

на

системот

за

социјалното

осигурување;

Посебно

значење

имаа

1. пензиското

осигурување

и

2. политиката

на

прераспределба

на

доходот, во

полза

на групи

со

низок

доход;

Ориентацијата

на

социјалната

филозофија

во

поново

време

е

кон

утврдувањето

на

некое

минимално

ниво, кое ќе

се

смета

за

општествено

прифатливо

и

правично;