PITANJA-JAVNE FINANSIJE

1. Porijeklo i pojam termina finansije! Str. 2.Termin finansije vodi porijeklo iz latinskog jezika, od riječi finantio (financijas, financia, pecuniaria), kojim se obilježavalo plaćanje. Kasnije u XV vijeku, ovaj termin će se pojaviti kao finanncesi i služiće za obilježavanje državne privrede.

2. Koje su to naučne discipline koje se bave razmatranjem finansijskih fenomena? Str. 3U principu postoje tri naučne discpline (prema francuskom teoretičaru Jezeu):1. teoretska nauka o finansijama,2. finansijsko pravo,3. finansijska politika.

3. Veza finansija i ekonomskih nauka se može posmatrati kroz nekoliko odnosa, kojih? Str. 3-4Generalno posmatrano veza finansija i ekonomskih nauka se posmatra kroz:- razmatranje odnosa finansija i političke ekonomije- neraskidiva i trajna veza i u osnovi finansije su

se izdvojile i nastale iz političke ekonomije,- razmatranje veze finansija i ekonomske politike- izraženu vezu bankarstva sa pojedinim mikroekonomskim discpilinama,- razmatranje pravne strane finansijske aktivnosti i pri tome treba razlikovati:

o nacionalno finansijsko pravo,o međunarodno finansijsko pravo

4. Fiskalna politika?Potrebno je razlikovati fiskalnu politiku i fiskalni sistem. Fiskalni sistem predstavlja institucionalni okvir za djelovanje fiskalne politike. Može se zaključiti da fiskalni sistem obuhvata pojedine oblike javnih odnosa društvenih prihoda kao i rashoda.

Za fiskalnu politiku industrijskih zemalja Zapada u 70-im ogdinama karakteristično je da je bila ekspanzivno i pretežno orjentisana na postizanje anticikličnih dejstava. Došlo je do širenja budžetskih deficita tako da je u drugoj polovini 70-tih i početkom 80-tih godina fiskalna politika u najvećoj mjeri bila orjentisana na reduciranje budžetskih deficita. Generalno posmatrano, karakteristično je da je u zemljama u razvoju fuiskalna politika prvenstveno usmjerena na progresivno oporezivanje dohotka kao i jače zahvatanje luksuzne potrošnje. Ove mjere, kombinovano sa redukcijom javnih rashoda treba da djeluju u cilju formiranja finansijskih sredstava, koje treba usmjeriti na razvojne ciljeve.

5. Pri regulisanju kombinacije mjera monetarne i fiskalne politike, u kojim slučajevima treba dati primat fiskalnoj politici? Str.10Fiskalnoj politici treba dati primat u slijedećim slučajevima :1. fiskalna politika pokazuje efikasnije dejstvo na nivo potrošnje nego na regulisanje investicija, dok je

kod monetarne politike obrnuto,2. fiskalna politika djeluje efikasnije na regulisanje fiskalne potrošnje na domaćem tržištu,3. u prevladavanju depresije fiskalna politika je efikasnija od monetarne koja pokazuje veću efikasnost

u savlađivanju inflatornog buma.Međutim u savremenim uslovima, koordiniranim korištenjem mjera monetarne i fiskalne politike se postiže znatno povoljniji efekat i stoga ovom kompromisnom rješenju treba dati primat.

6. Koje su to bitne karakteristike javnih rashoda? Str.11Bez obzira na razlike u definicijama javni rashodi imaju dvije bitne karaktaeristike:a) javni rashodi služe za pokriće javnih potreba, što ih u osnovi razlikuje od privatnih rashodab) u savremenim uslovima javni rashodi su izraženi u novcu, što ne znači da se u modernoj državi ne

mogu naći i neke kategorije rashoda izraženih u naturalnim pokazateljima, ali naravno kao izuzetak.

7. Koja su to osnovna načela javnih rashoda? Str.12Najvažnija načela javnih rashoda su:a) načelo općeg interesa, što znači da je imperativ za javne rashode da služe isključivo samo za pokriće

onih potreba koje su u interesu društva u cjelini (isključivo društveni interes) Ovo nečelo predstavlja osnovnu razliku između privatnih i javnih rashoda.

b) načelo umjerenosti javnih rashoda, što podrazumjeva da javni rshodi ne treba da pređu javne prihode, odnosno potrebe društva se zadovoljavaju srazmjerno mogućnostima. To znači da se u slučaju nedovoljnih finansija treba pribjeći određenim restrikcijama. Pri ovom treba istaći da nije dozvoljeno da se jedan krug potreba zanemaruje na račun drugih, i zato, u principu, restrikcije treba provoditi linearno.

c) načelo štednje – racionalno gazdovanje društvenim sredstvima. To znači da treba sa što manje sredstava postići što veće efekte.

8. Koje su to osnovne klasifikacije javnh rashoda? Str. 13-15Osnovne kalsifikacije javnih rashoda su:1. prema kriteriju vremena razlikujemo :

o REDOVNE, koji imaju slijedeće karakteristike:a) da se mogu unaprijed predvidjeti,b) da su po visini više-manje stalni,c) da se svake godine redovno javljaju u budžetud) Stabilnost se uzima kao dodatna karekteristika.

o VANREDNE (pojavljuju se samo u vanrednim prilikama)

2. prema objektu trošenja razlikujemo: o LIČNE RASHODE-rashodi koji su namjenjeni uzdržavanju države (plate, penzije,

invalidnine i dr.)o MATERIJALNE RASHODE- nastaju prilikom vršenja javnih funkcija (kancelarijski

materijal, ogrjev, nabavke za vojsku i dr.)

3. prema subjektu trošenja razlikujemo: o RASHOD KOJI VRŠI DRŽAVA (rashodi za sudstvo, vojsku, diplomatiju)o RASHOD KOJI VRŠI NEKO UŽE SAMOUPRAVNO TIJELO (rashodi koji ne prelaze

trošenje lokalnog karaktera)

4. funkcionalni, investicioni i transferni rashodi, međutim u literaturi se može naći modifikacija ove klasifikacije na :

o PROIZVODNE (funkcionalni i investicioni)- ovi rashodi utiču na kretanje nacionalnog dohotka na direktan ili indirektan način.

o TRANSFERNE (transferni i reparticioni)- putem ovih rashoda vrši se samo redistribucija dohotka pojedinih fizičkih i pravnih lica na druga lica (socijalna davanja, subvencije privredi, otplata javnih zajmova i sl.)

Značajno je da ovi rashodi dostižu u pojedinim zemljama i preko 10% nacionalnog dohotka i da se pomoću njih vrši značajna redistribucija dohodtka.

9. Šta je Wagnerov zakon? Str.16To je tzv.zakon porasta javnih rashoda, prema kojem paralelno sa razvojem privrede pojedinih zemalja dolazi i do porasta dohotka per capita. Istraživanja ukazuju na to da ovaj zakon ne treba tretirati kao neku egzaktnu teoriju, već kao zakonitost manje-više.

10. Prema Jezeu, koji su to uzroci koji dovode do porasta javnih rashoda? Str.17Razlikujemo dvije skupine uzroka koji dovode do porasta javnih prihoda:1. PRIVIDNI UZROCI , u koje ubrajamo:

- smanjenje kupovne moći novca- sama deprecijacija novca dovodi do nominalnog povećanja javnih rashoda (ovo je samo fiktivno)

- izmjenjena tehnika budžeta u vezi sa prelaskom na princip neto-budžeta- neto budžet je cifarski manji od bruto budžeta, što sam po sebi stvara prividnu sliku smanjenja,

- promjene u veličini državne teritorije, što povlači povećanje broja stanovnika, adminstracije itd. i također stvara prividno povećanje.

2. STVARNI UZROCI, u koje ubrajamo :- uzroke ekonomske prirode, koji su usko povezani sa privrednim razvitkom (posebno nakon

industrijske revolucije, došlo je do povećanja javnih potreba a samim tim i do povećanja javnih rashoda)

- uzroke političke prirode, koji mogu biti unutrašnji (oblik vladavine i njegov uticaj na povećanje) i vanjski (međunarodni odnosi između pojedinih država)

- uzroke finansijske prirode, koji se ogledaju kroz otplatu javnih dugova (opterećenje koje podrazumjeva porast javnih rashoda) i loše upravljanje javnim finansijama (neumjereno trošenje).

Analizirajući rapidan rast javnih rashoda u SAD-u, autori dolaze do zaključka da na ovakvo kretanju utječu slijedeći uzroci: rat i ratne pripreme, porast stanovništva i urbanizam, usavršavanje javnih funkcija, porast cijena, privredne funkcije države i sl. Ovi uzroci se ne mogu smatarati tipičnim za širi krug zemalja, već isključivo za situaciju u SAD-u.

11. Koje stavove razlikujemo kod obima i granica javnih rashoda? Str.19Razlikujemo slijedeće teorije:- klasična teorija, prema kojoj javni rashodi treba da se kreću u rasponu od 16 do 25 % od

nacionalnog dohotka,- moderna teorija, ne teži direktnom limitiranju porasta javnih rashoda, jer problem obima javnih

rashoda posmatra sa tačke gledišta optimalnog funkcionisanja nacionalne privrede. I pored ovog ipak se predlažu dvije osnovne grupe javnih rashoda koje u svakom slučaju treba ograničavati: administrativni rashodi i neproduktivni transferni rashodi.

12. Koje su to osnovne vrste javnih dobara? Str. 20Razlikujemo slijedeće vrste javnih dobara:1. čista javna dobra (vojska, policija i sl.), koja imaju dvije osnovne karakteristike u potrošnji:- neisključivost, tj.niti jedan pojedinac ne može se isključiti iz potrošnje javnog dobra- nekonkurentnost, potrošnja/korištenje javnog dobra od strane jednog lica ne umanjuje korisnost koju

ono pruža drugim licima.2. mješovita javna dobra, ova javna dobra pruža i privatni i javni sektor, te je kod ove vrste moguće

isključiti pojedine potrošače (saobraćajnice, zdravstvo, obrazovanje)3. meritorna javna dobra (uveo Musgrave), npr.korištenje sigurnosnih pojaseva i obavezno osnovno

obrazovanje.

13. U čemu se ogleda teorija filtra? Str.21Savremena fiskalna teorija upoređuje finansijsku aktivnost države sa filtrom, koji putem poreza ili drugih prihoda crpe iz privrede finansijska sredstva, da bi se putem rashoda ova sredstva vratila nazad privredi.

14. Koje su to osnovne karakteristike prihoda? Str.21Prihodi imaju nekoliko osnovnih karakteristika:- da su izraženi u novcu,- jednogodišnjost prihoda,- da trošenje prihoda ne dovodi u pitanje postojeću imovinu,- da služe za podmirenje troškova koji imaju opšti karakter.

15. Koje vrste prihoda razlikujemo? Str.22Razlikujemo slijedeće vrste prihoda:

1. prema kriteriju vremena razlikujemo:o redovne, oni prihodi koji čiji se izvori u ekonomskom smislu redovno obnavljaju (prihodi

države)o vanredne prihode, oni koji se naplaćuju samo u određenim momentima.

2. Fiskalni prihodi (dažbinski, koje država ubire prisilnim putem kao što su porezi, doprinosi i takse) i prihodi koji nemaju ove karakteristike (prihodi koje država dobiva od svojih privrednih preduzeća i imanja).

Osnovna karakteristika fiskalnih prihoda jeste da se ubiru prisilnim putem na bazi fiskalnog suvereniteta države i da nema povrata nakon uplate. Druga karakteristika jeste razlika u prostuusluzi. Kod poreza nema protuusluge, a plaćanje taksa je upravo vezano za neposrednu protuuslugu, najčešće nematerijalnog karaktera.

16. Šta je to porez? Str. 24Imamo različite definicije poreza, pa tako prema:- Paul Leroy Beaulieu porez predstavlja kao „učešće svakog građanina u državnim teretima svih vrsta

na bazi nacionalne solidarnosti.“- Montesquiev porez je „dio imovine koji građanin daje državi da bi drugi dio mogao posjedovati.“- Jeseu: porez je „davanje u novcu koje država ubire od pojedinca na osnovu svoje vlasti, bez direktne

protunaknade, a u cilju da pokrije javne terete.“

17. Koje su to opšte karakteristike poreza? Str. 24Opće karakteristike poreza su:1. prinuda , poreski obaveznici su dužni da plate poreze, u protivnom iznos poreza biće naplaćen

prinudnim putem,2. davanje bez direktne protunaknade , za razliku od taksa kod kojih se radi o direktnoj

protunaknadi, za poreze možemo reći da predstavljaju indirektnu protunaknadu,3. kod poreza nije unaprijed utvrđena svrha za koju će se upotrijebiti, što znači da država nije

dužna dati obavijesti poreskom obavezniku u koju svrhu će se upotrijebiti prihodi od poreza,4. porezi se naplaćuju isključivo u novcu, a samo izuzetno u naturi.

18. Koje su to bitne funkcije koje treba da ispuni svaki fiskalni, a time i poreski sistem? Str.26Prema Musgrave-u postoje tri bitne funkcije:1. zadovoljavanje javnih dobara, odnosno proces kojim se ukupna upotreba resursa dijeli između

privatnih i javnih dobara. Njihovo zadovoljavanje naziva se alokacijska funkcija budžetske politike, dok regulativna nije u to uključena jer ona nije primarno problem budžetske politike;

2. prilagođavanje raspodjele dohotka i bogatstva kako bi se osiguralo ono što se smatra „pravednim“ i „prihvatljivim“ stanjem raspodjele (funkcija distribucije)

3. korištenje budžetske politike , kao sredtsvom za održavanje visoke stope zaposlenosti, zadovoljavajućeg stepena stabilnosti cijena, određene stope privrednog rasta (stabilizacijska funkcija).

19. Koji su to ciljevi oporezivanja? Str.27-28Ciljevi oporezivanja mogu biti:- fiskalni, pribavljanje finansijskih sredstava državi i drugim tijelima,- vanfiskalni ciljevi (ekonomsko-političke, socijalno-političke i dr. prirode)

20. Koji su to elementi oporezivanja (poreska terminologija)? Str. 29-32Sastavni elementi oporezivanja su:1. elementi lične prirode, i to su- PORESKI OBAVEZNIK- ili poreski subjekt predstavlja ono fizičko ili pravno lice koje je po zakonu

obavezno da plaća porez. - PORESKI PLATAC, je ono fizičko ili pravno lice koje de facto vrši plaćanje poreza ili predumljuje

porez sa ciljem da ga prevali na neko drugo lice.

- PORESKI DESTINATAR, lice koje po namjeni zakonodavca snosi poreski teret. Ukoliko se prevaljivanje ne izvrši, odnosno ukoliko ne uspije, onda će poreski platac i destinatar biti jedno te isto lice.

2. elementi materijalne prirode, to su:- PORESKA SPOSOBNOST- predstavlja ekonomsku sposobnost koja omogućava da se vrši plaćanje

poreza. Potrebno je istaći da je to baza pomoću koje se vrši utvrđivanje visine poreske obaveze. - PORESKI IZVOR –termin koji služi za obilježavanje onih materijalnih sredstava kojima će poreski

obaveznik prići pri plaćanju poreza (javlja se kao prihod/dohodak i imovina). Normalan poreski izvor treba da bude prihod, dok imovina može da bude izvor samo u vanrednim slučajevima. Prihod predstavljaju dobra izražena u novcu, a koja imaju izvor u raznim djelatnostima (prihod od poljoprivrede, prihod od zanatstva, prihod od vršenja intelektualnih usluga i dr.) Za razliku od prihoda pojam bruto dohotka obuhvata zbir svih prihoda jednog poreskog obveznika za određei obračunski period (obično godina dana).

- PORESKI OBJEKAT- predstavlja svaku ekonomsku činjenicu koja pruža osnov da se uvede neki poreski oblik.

- PORESKA OSNOVICA –vrijednost koja služi za utvrđivanje visine poreza.- PORESKA JEDINICA- dio porske osnovice pomoću koje se vrši izračunavanje poreza (100 ili 1000

dinara dohotka, hektara zemlje i sl.). - PORESKA STOPA- iznos poreza koji se plaća na poresku jedinicu (fiksna ili u procentima

izražena). - PORESKA TARIFA- pregled poreskih osnovica sa odgovarajućim poreskim stopama

(proporcionalna ili progresivna)- PORESKE LISTE- spiskovi imena poreskih obaveznika sa sumama poreza koje treba uplatiti na ime

poreza. - PORESKI KATASTAR- pregled i opis svih činjenica koje služe za utvrđivanje poreskog tereta.

21. Koje su vrste poreskih tarifa? Str.32-33Razlikujemo dvije osnovne vrste poreskih tarifa:- proporcionalna, ona koja se nemijenja bez obzira na visinu poreske osnovice - progresivna , ona koja raste paralelno sa porastom poreske osnovice.Pored ovih razlikujemo još i :- regresivnu stopu, suprotno od progresije, tj.stopa stalno u opadanju- indirektnu progresiju, po svojoj formi predstavlja proporcionalno oporezivanje. Ne dolazi do

povećanja stope, ali se progresija ostvaruje putem određenh odbitaka.

22. Koji su to Smitovi poreski principi? Str.35Smitovi principi su slijedeći:a) svaki građanin je dužan da državi plaća porez i to prema svojoj sposobnosti i prema ekonomskim

mogućnostima,b) obaveza plaćanja tereta treba da bude regulisana zakonom,c) porez treba da se naplaćuje onda kada je to za poreskog obaveznika najpovoljnije,d) poreska administracija treba da bude što jeftinija, kako bi prihodi države bili što veći.

23. Koji su to Wagnerovi poreski principi? Str.35-41Njemački teoretičar A.Wagner je formulisao devet poreskih principa, koji su sistematizovani u četiri grupe, i to:a) finansijsko-politički princip , zahtjeva od poreza :- izdašnost, tj, da se primjenom poreza osigura dovoljna količina novčanih sredstavau radi pokrića

rashoda države.- elastičnost, da omogućava i povećano i smanjeno ubiranje poreza. Razlikujemo legalnu elastičnost

(postiže se promjenom poreskih stopa) i ekonomsku elastičnost (kod poreza čiji efekat automatski prati rast i opadanje nacionalnog dohotka)

b) ekonomsko-politički princip , pri čemu treba obratiti pažnju na:

- izbor poreskog vrela-treba voditi računa da porezi ne smiju da krnje postojeću imovinu i u normalnim uslovima treba da se naplaćuju isključivo iz dohotka. Oporezivanje imovine je dozvoljeno u izuzetnim slučajevima kao što su elementarne nepogode ili rat. Potrebno je također voditi računa o promjenama u metodama oporezivanja.

- vođenje računa o dejstvima pojedinih poreza na proces proizvodnje i razmjene, kao i na formiranje kapitala

c) socijalno-politički princip (princip pravičnosti) , porezi su pravični ukoliko ispunjavaju dva uslova:

o opštost poreza odnosno svako lice dužno je da plaća porez ali imamo i određena oslobađanja koja mogu biti: privremena i stalna

o ravnomjernost i proporcionalnost poreza, d) poresko-tehnički princip oporezivanja , koja se odnosi na određenost poreza, ugodnost plaćanja

poreza i jeftinoću ubiranja poreza.Pored ovih principa posebnu pažnju treba obratiti na slijedećih 5: 1. princip pravičnosti2. princip koristi-polazi od takvog shvatanja da porez koji plaća pojedinac nije ništa drugo nego

protivvrijednost državnih usluga koje on koristi. Ovaj princip se primijenjuje u lokalnom oporezivanju i posebno je vidljiv u slučaju imovinskih poreza koji i jesu prihodi lokalne zajednice. U primjere oporezivanja prema ovom principu spadaju i doprinosi socijalnog osiguranja.

3. princip platežne moći-formuliše stav da ostvarivanju datih programskih rashoda svako mora doprinijeti u skladu sa svojim mogućnostima. Ovaj princip je u striktnoj vezi sa redistributivnom funkcijom države.

4. princip privredne aktivnosti-zastupa stav da ako je moguće, poreski sistem ne remeti alokaciju proizvodnih faktora koja su stvorena funkcionisanjem tržišta.

5. princip elastičnosti-suština se sastoji u težnji da poreski sistem bude sposoban za praćenje promjena konkurentnih uslova, djelimično da im se automatski prilagođava, a dijelom sa jednostavnom promjenjivošću poreskih stopa. Ovaj princip je vezan za stabilizacionu funkciju države.

24. Poreski sistem-pojam i osnovne karakteristike! Str.41-44Poreski sistem jedne države predstavlja skup poreza koji u jednom vremenskom periodu postoje u zemlji.

25. Na koje grupacije klasifikujemo poreze? Str.44-46Poreze klasifikujemo na:a) poreze u novcu i naturi, b) sa vremenske tačke gledišta na:

o redovne, oni koji se redovno plaćaju za jedan vremenski periodo vanredne poreze, koji se plaćaju u vanrednim situacijama.

c) na osnovu metoda utvrđivanja poreske sposobnosti na:o subjektne o objektne

d) neposredni (direktni) i posredni (indirektni) porezi (str.45-47)

26. Argumenti za/protiv direktnih ili indirektnih prihoda! Str. 46

27. Koje vrste neposrednih (direktnih) poreza razlikujemo ? str. Str.47U okviru ove grupacije razlikujemo :- objektne poreze, koji terete pojedine prihode poreskog obaveznika (porez na zgrade, na zemljište, iz

ličnog rada i dr.)- subjektne poreze prihodi poreskog obaveznika se ne terete pojedinačno već se obuhavataju kao

cjelina (porez na dohodak). Prilikom oporezivanja ovim porezima, vodi se računa o ličnoj situaciji poreskog obveznika.

Porez na dohodak u današnjem smislu riječi pojavio se najprije u Engleskoj krajem XVIII vijeka, za vrijeme vladavine Pitta (Income tax). Ovaj porez je najprije imao karakter ratnog poreza i služio je za finansiranje ratovva sa Napoleonom. U poreskom sistemu V.B. se zadržao do danas i sada predstavlja kičmu poreskog sistema ove zemlje.

28. Šta je to dohodak i koja su njegova osnovna obilježja? Str. 49Dohodak je novčana vrijednost neto povećanja mogućnosti potrošnje u nekom vremenu uvećanom za neto prirast bogatstva. Osnovna obilježja koja mora ispunjavati dohodak su:1. dohodak je pokazatelj privredne snage i vezan je za osobu/subjekt,2. dohodak je neto veličina,3. porez na dohodak je sintetičan, što znači da se njime oporezuje čitav dohodak,4. pored na dohodak ne pravi razliku u pogledu izvora iz kojeg se plaća, niti u pogledu uslova

ostvarenja i upotrebe dohotka5. porez na dohodak se temelji na zaista ostvarenom dohotku.

29. Koja pravila nalazimo pri primjeni načela jednakosti u sistemu oporezivanja dohotka fizičkih lica? Str.50 pročitati u cjelosti 50-53Razlikujemo:- pravilo horizontalne jednakosti podrazumjeva da lica sa istim dohotkom (ukoliko je mjera dohodak)

trebaju plaćati isti porez,- pravilo vertikalne jednakosti koje podrazumjeva da lica različite poreske snage plaćaju različite

iznose porezaPojam koji se veže za problematiku oporezivanja je i poreski klin ili višak poreskog tereta. Poreski klin je razlika između cijene koju potrošač plaća i cijene koju proizvođač prima, a koja nastaje uslijed uvođenja poreza. Višak poreskog tereta je gubitak blagostanja koji prevazilazi iznos poreskih prihoda. Naziva se i troškom blagostanja ili čistim gubitkom.

Porez na dohodak se odnosi na oporezivanje fizičkih lica, a porez na dobit na oporezivanje pravnih lica.

30. Šta je porez na dohodak i koje su njegove karakteristike? Str. 55Porez na dohodak se definiše kao obavezno davanje kojim se izravno oporezuje dohodak, dakle veličina vezana za fizičko lice. Razlikuje se od svih drugih poreza jer je to jedini poreski oblik gdje je poreski izvor (iz kojeg se porez plaća), objekt oporezivanja i poreska osnovica jedno te isto.Karakteristike poreza na dohodak su:1. to je porez koji se odnosi na ukupni dohodak poreskog obaveznika,2. porezom na dohodak zahvaća se ukupni neto dohodak,3. porez na dohodak se u pravilu zasniva na pritjecanju raznih prihoda fizičkih lica tokom razdoblja

oporezivanja,4. porez na dohodak je lični porez,5. porez na dohodak je direktni porez,6. porez na dohodak se odnosi na fizičke osobe.

31. Koji su to sistemi oporezivanja dohotka fizičkih lica? Str. 55-56 Poznata su tri sistema oporezivanja dohotka fizičkih lica:

1. cedularni sistem-polazi od stava da se svaki prihod fizičkog lica treba oporezovati odvojeno i to po pravilu proporcionalnim stopama, bez obzira na koji je način taj dohodak stečen i ovaj sistem ne poznaje ukupnu ekonomsku snagu poreskog obaveznika i nije mnogo zastupljen u današnjim poreskim sistemima,

2. sintetički ili globalni sistem-zasnovan na postavci da sve prihode fizičkih lica bez obzira na prirodu primanja i izvore iz kojih prihodi potiču, treba oporezvati jednim sveobuhvatnim porezom čija stopa po pravilu treba biti progresivna,

3. mješoviti sistem-u osnovi podrazumjeva cedularno oporezivanje na koje se nadovezuje komplementarni porez na ukupan prihod fizičkih lica koji se plaćaju na kraju godine ako se ostvare ukupni prihodi preko zakonom utvrđenog iznosa.

32. Koje su to tehnike oprezivanja dohotka? Str.58-59Razlikujemo slijedeće tehnike oprezivanja:- individualno oporezivanje koje podrazumjeva neutralnost u pogledu bračnog stanja, što znači da

odnosi unutar domaćinstva nemaju nikakvog značenja,- oporezivanje domaćinstva gdje se polazi od upotrebe ukupnog dohotka, te djeluje na štetu osoba

koje su u braku,- postupak diobe dohotka supružnika, koja dohodak supružnika obuhvata zajedno.

33. Šta je to porez na dobit ? str.59Porez na dobit se definiše kao poreski oblik kojim se zahvaća dobit društva koij su dužni plaćati u pravilu društva, udruge osoba i imovinske mase.Značenje se mijenja u zavisnoti od toga da li se u definisanju polazi od njegovog subjekta (onda je on porez na preduzeće) ili od njegovog objekta oporezivanja (onda govorimo o njemu kao podvrsti poreza na dohodak). Poreski obveznici u sistemu oporezivanja dobiti su najšire rečeo društva kapitala i društva koja zbog svojih personalnih svojstava nisu obveznici poreza na dohodak. Stope poreza na dobit su u pravilu proporcionalne i jednoobrazne što u stvari reflektira cilj zakonodavca da alokativno vodi neutralnu poresku politiku.

34. Koji su to koncepti oporezivanja dobiti preduzeća? Str.61Dva su koncepta:a) Klasični sistem ( tzv.dvostruko oporezivanje dividnedi)b) Sistem poreske integracije (potpune ili djelimične, bilo na nivou dioničara ili na nivou preduzeća)

35. Objasni poresku strukturu BiH za osnovne poreske oblike (indirektni porezi, porez na dobit, dohodak i imovinu)! Str. 63 PORESKA STRUKTURA BiH

Za razliku od razvijenih zemalja svijeta kao i članica EU, direktni prezi u BiH imaju nisko učešće u GDP-u. Razlog tome je nizak dohodak per capita, nesređeno tržište i dr. Porezi na dohodak i dobit u BiH su prema zakonskim rješenjima

u nadležnosti entiteta.

36. Koje su stope poreza na dobit i dohodak u RS i F BiH? Str.64 i 65Stopa poreza na dobit u oba entiteta je 10%, dok je stopa poreza na dohodak u RS 8%, a u Federaciji 10%.

37. Koji dohoci se oporezuju u F BiH? Str. 65Porezom na dohodak oporezuju se dohoci koje porezni obveznik ostvari od:- nesamostalne djelatnosti,- samostalne djelatnosti,- imovine i imovinskih prava,- ulaganja kapitala,- učešća u nagradnim igrama i igrama na sreću.

38. Kako se vrši oporezivanje imovine ? str. 67Oporezivanje imovine se vrši na nekoliko načina:1. Oporezivanje imovine per se-porez na imovinu2. Prenos vlasničkih prava na imovinu bez naknade-porez na nasljedstva i poklone3. Prenos vlasničkih prava na imovinu uz naknadu-porez na promet imovine4. Porast vrijednosti imovine-porez na porast vrijednosti imovine.Danas su prihodi od poreza na imovinu uglavnom prihodi lokalne zajednice.

39. Koji su argumenti PROTIV uvođenja poreza na imovinu? Str.67Argumenti protiv uvođenja poreza na imovinu:- problem utvrđivanja poreske osnovice,- poteškoće u razgraničavanju fundiranih od nefundiranih izvora ekonomske snage,- postojanje porezan na prihode od imovine,- nije pogodan u redistribucijskoj politici,- zadiranje u privatnu sferu poreskog obaveznika.Osnovica za obračun poreza na imovinu je u pravilu neto imovina. Utvrđivanje njene vrijednosti vrši se na bazi njene tržišne vrijednosti, prema iznosu prihoda ili prema vrijednosti kapitala. Dok porez na imovinu predstavlja porez na stanje ili fond, porezi na dohodak ili potrošnju su porezi na tok, jer je riječ o varijablama stečenim u nekom vremenskom razdoblju. Porez na imovinu može poprimiti oblik poreza na posjed ili poreza na neto imovinu. Porezi na imovinu donose uglavnom malo prihoda u budžet. Stope mu se kreću uglavnom u rasponu od 1 do 3%.

40. Koji su argumenti ZA uvođenje poreza na imovinu? Str.68Argumenti koji idu u prilog uvođenja poreza na imovinu su:- Fiskalne, - političke, - socio-ekonomske i poresko-tehničke

prirode.

41. Vrste posrednih (indirektnih poreza)1. indirektni porezi na pojedinačne

artikle2. porez na promet3. carine

42. Koje su to varijante poreza na promet? Str. 71.Razlikujemo tri osnovne varijante poreza na promet:1. Jednofazni porez na promet (oporezivanje se vrši samo u jednoj tačno određenoj fazi pri kretanju

robe od proizvođača do potrošača)2. Svefazni porez na promet (oporezivanje se prometa roba i usluga pri svakoj prometnoj fazi),3. Porez na dodatnu vijednost (porez čije je plaćanje podijeljeno na parcijalna plaćanja, koja se

obavljaju u svakom stadijumu procesa proizvodnje i distribucije na bazi dodate vrijednosti u određenom stadijumu-str-74/75) ili PDV jest porez u postotku dodatne vrijednosti primjenjen na svaku proizvodnu fazu.

43. Koja su to obilježja PDV-a? Str.76Bitna obilježja su:1. razvojna komponenta što znači da odluke o nabavci dugotrajne imovine ne utiču na visinu porezne

obaveze2. Mjesto oporezivanja-tj, mjesto na kojem se dobro nalazilo u trenutku isporuke (kod usluga to je

mjesto obavljanja usluga)3. Oporezivanje dodatne vrijednosti prema načelu odredišta (PDV se konačno plaća ondje gdje se

dobro troši)

44. Koje su to varijante poreza na dodatnu vrijednost, u zavisnoti od načina oporezivanja prometa kod nabavke kapitalnih dobara? Str. 75Moguće su tri varijante:1. Proizvodni oblik-poreznom obvezniku, kod prodaje njegovog proizvoda nije dozvoljen odbitak

sredstava utrošenih za nabavku kapitalnih dobara (bruto investicija)2. Dohodovni oblik-dozvoljeno da amortizaciju tretira kao odbitnu stavku;3. Potrošni oblik-dozvoljeno da odbije ukupan iznos sredstava utrošen za nabavku kapitalnih dobara

(bruto investicija)Pored niza prednosti koje pruža PDV, ističemo međusobno lančano oslobađanje od obaveze prethodno uplaćenog poreza, što predstavlja automatsku međusobnu kontrolu učesnika. U ovakvim slučajevima je manje vjerovatna pojava evazije zbog kontrole na pojedinim tačkama procesa.

45. Šta su to carine? Str.78Carine su javne dadžbine, koje država naplaćuje prilikom prelaska robe preko državne granice od vlasnika robe i u domaćoj valuti.Mogu biti:1. Prema pravcu kretanja robnog prometa: uvozne, izvozne i tranzitne,2. Prema načinu obračuna: carine po vrijednosti i specifične carine.3. fiskalne i zaštitne.U buždetu EU, u okviru vlasititih izvora prihoda, postoji kategorija tradicionalnih vlasitith prihoda u koje se ubrajaju prihodi od carina i poreza na šećer. Tradicionalni vlastiti prihodi zauzimaju oko 12% ukupnih prihoda EU.

46. Šta su to akcize? Str. 79Akcize su porezni oblik kojim se oporezuje promet samo jednog ili nekolicine istovrsnih proizvoda. To su indirektni porezi na potrošnju ili korištenje određenih proizvoda i za razliku od PDV uglavnom su izraženi kao novčani iznos po količini proizvoda. Akcize se ubiru u fazi trgovine na malo. Danas se akcizama u najvećem broju zemalja oporezuju duhan i duhanske prerađevine, proizvodi sa učešćem alkohola, te nafta naftni derivati.

47. Nabroj nekoliko razloga za uvođenje akciza? Str.80Razlozi su brojni kao npr:- uspostavljanje što neposrednije veze između iznosa plaćenog poreza i koristi koju poreski obaveznik

ima od trošenja oporezivanjem ubranih sredstava,- nastojanje da se potrošači obeshrabre od korištenja nekih proizvoda štetnih po zdravlje- destimuliranje nekih ponašanja odnosno štetnih navika koje se društveno ocjenjuju nepoželjnim,- otežavanje uvoza određenih proizvoda koji se ne proizvode u zemlji kako bi se ograničila potrošnja

stranih sredstava plaćanja,- oporezivanje prometa nekih proizvoda kako bi se smanjilo zagađivanje čovjekovog okoliša,- ostvarivanje potrebnih sredstava za finansiranje javnih rashoda itd.

48. Na koje proizvode se najčešće primjenjuje akciza? Str. 80- Alkoholna pića,- Prerađeni duhan- Energenti (benzin, struja, plin, ugljen i koks)

49. Koji su to ciljevi očuvanja čovjekovog okoliša? Str. 82Ciljevi politike očuvanja čovjekovog okoliša se mogu podijeliti na:

GLAVNI CILJ, koji se sastoji u očuvanju deficitarnih prirodnih dobara u stanju u kojem se nalaze danas

PODCILJEVI:- Imisijski ciljevi-deficitarno određeni prema području na kojem dolazi do smanjenja kvalitete nekog

javnog dobra (autoput u naseljenim mjestima)- Emisijski ciljevi-koji određuju koliki smije biti kvantitet ispusnih štetnih tvari koji (pro)izilaze iz

jednog izvora.

50. Instrumenti kojima se postižu željeni ciljevi u okviru politike očuvanja okoliša? Str.82Dijelimo u dvije grupe:- Instrumenti koji djeluju izvan tržišta (npr.administrativne mjere u obliku dozvola, ograničenja i

zabrana)- Instrumenti koji djeluju u okviru tržišta koje karakteriše da cijenama utiču na odluke pojedinaca-

zagađivača (npr.davanja, subvencije itd.)

51. Šta je ekološki porez prema definicji EU i koje su tri kategorije ekoloških poreza? Str.82 i 83Ekološki porez je oblik poreza kod kojeg je porezna osnovica izražena u fizičkim jedinicama materije i dokazan je njezin negativan utjecaj na okoliš.U okviru EU postoje tri kategorije ekoloških poreza:- porez na energente- porez na transport- porez na zagađenja i prirodne izvore.

52. Kada je usvojen Zakon o sistemu indirektnog oporezivanja i kada je počela njegova primjena? Str.84 i 85 Zakon je usvojen 29-decembra 2003.godine, a njegova primjena je počela 01.01.2006.godine.

53. Koji su to akcizni proizvodi BiH? Str.85Akciznim proizvodima u BiH se smatraju:1. naftni derivati,2. duhanske prerađevine;3. bezalkoholna pića;4. alkohol, alkoholna pića i voćna prirodna rakija;5. pivo i vino;6. kafa.

54. Objasni kumuliranje poreza, nadoporezivanje i dvostruko i interno-dvostruko oporezivanje? Str.88 i 89 Kumuliranje poreza je ukoliko se jedan isti poreski izvor istog poreskog obaveznika optereti

sa više različitih poreza. Nadoporezivanje je kada isto lice plaća više poreza u korist budžeta na različitim nivoima, a

može se javiti i u unitarnoj i u federativnoj državi Dvostruko oporezivanje se pojavljuje u slučaju kada se poreski obaveznik oporezuje dva ili

više puta istim poreskim oblikom u jednom te istom vremenskom periodu:- Interno dvostruko oporezivanje pojavljuje se između države i lokalnih tijela. Treba naglasiti da su

ovdje česti slučajevi namjernog dvostrukog oporezivanja koji predstavljaju rezultat svjesne akcije države da pristupi dvostrukom oporezivanju. Primjer je oporezivanje akcionarskih društava, gdje država prvo oporezuje dobit akcionarskog društva, a zatim ponovo, još jednom dohodak samih akcionara. Do internog dvostrukog oporezvanja dolazi i u federativno uređenim državama (Švicarska, SAD i dr. )

- Međunarodno dvostruko oporezivanje, dolazi kada dvije ili više država potpuno autonomno prilaze regulisanju svog zakonodavstva ne vodeći računa o eventualnim slučajevima dvostrukog oporezivanja.

55. Koje efekte oporezivanja razlikujemo? Str. 91S obzirom na to u kojim fazama procesa oporezivanja se efekti manifestuju, mogu se razlikovati:1. EFEKTI PRIJE OPOREZIVANJA- EVAZIJA POREZA (UTAJA), koja može biti:- Zakonita evazija ili utaja poreza, izbjegavanje plaćanja poreza na način da poreski obaveznici ne

dolaze u sukob sa zakonom (kada obaveznik svoje obaveze svodi na minimum)- Nezakonita evazija ili utaja poreza, koja se pojavljuje u dva osnova vida:

a) Defraudacija-nezakonito izbjegavanje plaćanja poreza kod neposrednih ili direktnih poreza,b) Kontrabanda-evazija poreza kod poreskih ili indirektnih poreza (carine, poštarine isl.)

2. EFEKTI POSLIJE OPOREZIVANJA- PREVALJIVANJE POREZAPrevaljivanje poreza je kada porski obaveznik, dio ili kompletno prevali poreski teret na treće lice pri čemu njegov dohodak ili imovina ostaju nokrnjeni.

56. Koji su to uzroci evazije (utaje poreza)? Str. 92 Uzroci su mnogostruki:- nejasnoća u zakonskim textovima- neefikasnost poreske administracije- slaba kontrola naplate i male poreske sankcije

57. Koje su to faze prevaljivanja poreza ? str. 93Faze prevaljivanja poreza su:a) Perkusija ili impact, prva faza kada dolazi do označavanja i utvrđivanja poreskog obaveznikab) Reperkusija, druga faza kada poreski obaveznik prihvati porez, ali ga definitivno nesnosi već ga

pervali na neko treće lice.c) Incidenca, treća faza kada lice koje treba da plati porez ne može da prevali već ga definitivno snosid) Difuzija, posebna faza kojom se označavaju opšti efekti oporezivanja, generalno posmatrano.

58. Šta su to doprinosi i koje su njihove osnovne karakteristike? str. 93/94Kada su dopsinosi u pitanju postoje razlike u konceptualnom smislu, pa tako:- Neuman pod dopirnosima podrazumjeva: „Javna davanja koja se naplaćuju od zatvorenog kruga

osoba prema odgovarajućim okolnostima.“- Terhale kaze: „doprinosi su jednostrano utvrđena i, bez obzira na individualno korištenje ili

poželjnost ustanove koju treba finansirati, novčana davanja od takve grupe lica ili organa koji od te ustanove treba da imaju stvarne ili pretpostavljene koristi.“Pored ovih imamo imamo i drugih definicija doprinosa, a neki od njih idu i u pravcu približavanja doprinosa taksama (njemački teoretičar Wagner, francuz Beaulie, amerikanac Selignan)

Pored svega mogu se istaći dvije osnovne karakteristike doprinosa koje su zajedničke i jednoj i drugoj koncepciji:1. doprinosi u svakom slučaju predstavljaju davanja kod kojih je snažno izražen elemenat protuusluge2. doprinosi se plaćaju uglavnom od užeg kruga lica, za koji se pretpostavlja da će imati direktne

koristi od izvršenih poslova.

59. Šta su to takse i koju su njihove osnovne karakteristike? Str.95/96Pod taksama se podrazumjevaju prihodi koji u principu predstavljaju novčani ekvivalent za usluge koje čine organi državne administracije ili druga tijela-fizičkim i pravnim licima.Osnovne karakteristike taksa su:- nije precizno izvršeno razgraničenje između poreza i taksa,- dobrovoljnost u davanju,- neelastičnost i neizdašnost.

60. Kako se utvrđuje visina takse i kako se plaća? Str. 97Prilikom utvrđivanja taksa treba voditi računa o prirodi usluge koja se dobiva od države, po pravilu taksa treba da bude određena da bude nešto niža od efektivnih troškova, taksa ne smije biti utvrđena i suviše visoko iznad troškova vršenja pomenute usluge. Taksa se plaća direktnim ili indirektnim metodom.

61. Šta su to parafiskalni prihodi (parafiskaliteti)? Str. 98Prema Morseliju: parafiskaliteti predstavljaju fenomen ekonomske i socijalne prirode za razliku od poreza koji su fenomen političke prirode.Prema Laufenburgeru parafiskalna davanja su u pogledu prevaljivanja i konačnog dejstva vrlo bliska porezima kojima ih treba „vratiti bez oklijevanja“.Prema zakonu u Francuskoj parafisklaliteti se definišu kao: „davanja u ekonomskom i socijalnom interesu u korist javno pravnih i privatno pravnih lica izuzev države i teritorijalnih jedinica“.

62. Koje su to karakteristike parafiskaliteta? Str.98To su:a) parafiskalitete plaćaju samo članovi uže državne grupacije, koji su pvezani zajedničkim

ekonomskim i socijalnim interesima,b) parafiskalni prihodi služe za pokriće rashoda koji stoje izvan budžeta,c) parafiskaliteti nose karakter destiniranih prihoda, tj. isključivo namjenjeni finansiranju određenih

zadataka, bilo ekonomskog ili socijalnog karaktera,d) parafiskalni prihodi ne potpadaju pod direktno regulisanje fiskalnog organa države.

63. UIO i poreske uprave F BiH/RS/BD!? Str.99/100- UIO počela funkcionisati 1.1.2005.godine- Porezna uprava F BiH u sastavu Federalnog ministarstva finansija je organizovana je na tri nivoa:

središnji ured (7 sektora), kantonalni porezni uredi (10 ureda) i porezne ispostave (51).- Porezna uprava RS osnovana 2001.godine i u sastavu je Ministarstva finansija RS (šire na str.100)- Porezna uprava BD organizovana kroz tri sektora. (str.101)

64. Pojam i karakteristike javnog kredita? Str. 102Javni kredit predstavlja zaduživanje države kao i užih društveno-političkih zajednica na osnovu ugovora, koji se sklapa sa fizičkim i pravnim licima.Osnovne karakteristike javnog kredita:- javni kredit ne počiva ni na kakvim garancijama, za razliku od kredita privatnog lica,- u osnovi javnog kredita se nalazi povjerenje prema državi kao dužniku i njegove uslove određuje

sama država vodeći računa o opštoj ekonomskoj situaciji.- za razliku od privatnog kredita kod javnog se ne može pristupiti naplati prinudnim putem.

65. Koje su to vrste javnog kredita? Str.102-105Razlikujemo slijedeće vrste javnog kredita:1. UNUTRAŠNJI I SPOLJNI JAVNI KREDIT

o unutrašnji-ukoliko se javni kredit zaključuje u domaćoj valuti i ako ga upisuju građani dotične zemlje,

o vanjski-ukoliko se kredit zaključi sa inostranim partnerima na inostranom tržištu i u stranoj valuti

2. LETEĆI I KONSOLIDOVANI KREDIT (prema prirodi potreba) o leteći javni kredit- dugovi sa kratkim rokom otplate, najviše do godinu dana,o konsolidovani javni kredit- dugovi na duži rok ili uopće nemaju rok vraćanja, razlikujemo:

s tačke gledišta vremena: - amortizacione (obavezuje se plaćanje u određenemo roku)- rentne (država samo redovno plaća ugovorene kamate)

prema roku otplate: a) - kratkoročni (2-5 godina)- srednjoročni (5-20 godina)

- dugoročni (20-50 godina) b) - fiksni

- promjenjivi3. PRINUDNI, PATRIOTSKI I DOBROVOLJNI KREDITI (s obzirom na metodu):

o prinudni-država vrši pritisak na upisnike zajma da bi na taj način mogla realizovati zajam (bliski porezima)

o patriotski-pri raspisivanju država apeluje na građane, na njhovou patriotsku dužnost da upišu zajam (kamatna stopa niska ili su beskamatni)

o dobrovoljni-počivaju na sporazumu između države dužnika sjedne strane, a druge strane, portera obveznica.

66. Komparacija klasične i savremene koncepcije o javnom kreditu?Pročitati na str.105-109

67. Objasni emisiju javnog kredita kao tehniku javnog kredita, sa vrstama/načinima? Str.110Emisija javnog kredita podrazumjeva metode pomoću kojih država vrši uručivanje obveznica zajma povjeriocima.Razlikujemo dva osnovna metoda:1. INDIREKTNA METODA - zajam se po određenoj cijeni ustupa banci ili konzorcijumu banaka i

država na ovaj način odmah dolazi do cjelokupnog iznosa zajma, a banka će kasnije preprodati obveznice pojedincima.Kao negativnost ove metode se navodi da se stvara mogućnost bankama da ostvare velike zarade na razlici kurseva, ali se ona koristi kada država treba u kratkom roku da dođe do sredstava.

2. DIREKTNA METODA -država se obraća direktno fizičkim i /ili pravnim licima, upućujući im poziv da upišu zajam. Prednost ove metode što je eliminisano posredstvo banaka i može biti emisija: ograničena (država tačno određuje visinu zajma koji želi da upiše) i neograničena (ostavljena mogućnost da upiše onoliko koliko je ko u mogućnosti).

3. PRODAJA NA BERZI- primjena ograničena.

68. Objasni amortizaciju javnog duga (otplata) i kakva može biti? Str. 111Racionalno manipulisanje javnim kreditom zahtjeva da se otplata kredita vrši redovno, u suprotnom došlo bi do njihovog akumuliranja i opterećenja.Postoji više vrsta amortizacija, ali izdvajamo:a) ugovorna amortizacija-država vrši isplatu zajma putem amortizacionog plana svake godineb) fakultativna amortizacija-država zadržava pravo da pristupi amortizaciji samo ukoliko je

normalnizovana situacija u zemlji. Ovaj način omogućava državi da u periodima krize obustavi isplatu dugova, a po normalizaciji prilika u zemlji, ponovo nastavlja sa procesom otplate.

c) monetarna amortizacija-koja se provodi kroz deprecijaciju novca (pad vrijednosti novca). Uporedo sa opadanjem vrijednosti valute, što je karakteristika manje-više svih zemalja u svijetu, dolazi i do olakšavanja tereta javnog kredita, budući da je pri zaključivanju istog država uzela na sebe obavezu da vrši otplatu dugova u nominalnoj vrijednosti.

69. Šta je konverzija javnog duga i koji su mogući razlozi za konverziju? Str.112Razlikujemo konverziju u:- užem smislu –predstavlja olakšavanje tereta javnog duga snižavanjem kamatne stope,- širem smislu – pored redukcije kamtne stope obuhvata i pretvaranje dugova u konsolidovane,

unifikaciju javnih kredita, pretvaranje javnih kredita na ime i dr.Razlozi koji opravdavaju konverziju mogu biti:- ekonomski-ukolko na tržištu dođe do pada kamatne stope- finansijski- provođenje konverzije dovodi do odgovarajućeg smanjenja rashoda i ušteda u budžetu,

što se odražava direktno na poresku politiku,- politički – država treba pristupiti konverziji ukoliko dođe do pada kamatne stope na tržištu kapitala i

uslijed toga se pojave znatne razlike u visini kamtne stope.

70. Koje vrste konverzije razlikujemo ? str. 113Razlikujemo dvije osnovne vrste konverzije:1. dobrvoljna – kod koje postoji obostrani sporazum i saglasnost u pogledu promjene uslova zajma,

može biti:

o opciona,o fakultativna

2. prinudna- država samovoljno prilazi konverziji.

71. Koji su to uslovi neophodni za provođenje konverzije? Str. 113Za provođenje konverzije neophodni su slijedeći uslovi:a) osnovni – obilje kapitala i smanjenje kamatne stope,b) pomoćni, koji mogu biti:

o finansijske prirode, što podrazumjeva sređeno stanje u državi, potrebno obezbjediti dovoljno kapitala na tržištu, da se ne prilazi emisiji drugih zajmova i onemogućiti bjekstvo kapitala iz zemlje,

o pravne prirode-prilikom provođenja dobrovoljne konverzije država je obavezna ponuditi isplatu kapitala starog zajma, a zatim da sprovede konverziju,

o socijalne prirode-posebno značajni u zemljama, gdje su poreteri obveznica sitne štediše.

72. Koje su metode tehničkog provođenja konverzije? Str. 114Razlikujemo slijedeće metode tehničkog provođenja konverzije:- klasična konverzija (parikonverzija), država ponudi porterima obveznica da vrati kapital po

nominali, a istodobno izvrši zamjenu obveznica sa višom kamatnom stopom za obveznice sa nižom kamtnom stopom (u biti država raspisuje novi zajam),

- promjenom kapitala, država ostaje pri plaćanju stare kamatne stope, mada je ona viša od kamatne stope na tržištu, a porteri obveznica pristaju na smanjenje nominalne vrijednosti zajma

- povećanjem kamatne stope zajma, dok država prilazi povećanju kamatne stope zajma, porteri obveznica moraju izvršiti ili su obavezni izvršiti doplatu određene sume novca (nominalni iznos zajma uvijek ostaje isti).

73. Spoljni dugovi zemalja u razvoju! Pročitati str.114-118

74. Javni dug Bosne i Hercegovine!Pročitati str.119-126

75. Definicija budžeta? Str. 127Budžet se definiše različito zavisno od elementa koji se stavlja u prvi plan (finansijski, ekonomski ili društveno-politički). Ubičajena definicija, koja u prvi plan stavlja akcenat na finansijski momenat (Rene Stourm): akt kojim se predviđaju prihodi i rashodi države za period od godine dana.

76. Historijski razvoj budžeta!Str. 127-128

77. Pored finansijskog aspekta, budžet je i značajan instrument ekonomske politike, kako do izražaja dolaze ekonomski efekti? Str.128Ekonomski efekti budžetske politike dolaze do izražaja putem:- alokacione funkcije, što se često veže isključivo za pravilniju alokaciju resursa između privatnog i

javnog sektora, što često nije praćeno transferom sredstava iz jednog u drugi sektor,- redistributivne funkcije, koja se ostvaruje kroz dejstvo budžeta na raspodjelu dohotka i nacionalnog

bogatstva (naročito evidentno djelovanje poreza i tzv.transfernih rashoda,- stabilizacione funkcije, uza razliku od klasičnog koncepta u savremenoj teoriji u prvi plan se stavlja

ekonomska ravnoteža nacionalne privrede, a tek poslije toga se postavlja zahtjev za budžetskom ravnotežom.

78. Pravna priroda akta kojim se donosi budžet? Str.130Postoje različita mišljenja o tome šta je budžet u pravnom smislu:- budžet je zakon, kojeg donosi predstavničko tijelo,

- budžet je zakon samo u formalnom smislu riječi (samo po svom spoljašnjem obliku, jer samo predviđa prihode i rashode koji treba da se pokriju u narednom periodu),

- budžet nije zakon ni u formalnom niti u materijalnom smislu, on predstavlja samo upravni akt.

79. Šta je ekonomski budžet i koje su razlike izmedju finansijskog i ekonomskog budžeta? Str.131Ekonomski budžet predstavlja predviđanje osnovnih elemenata privrednog života jedne nacije (proizvodnje, raspodjele, potrošnje i dr.), koje je bazirano na rezultatima prethodnog perioda, a odnosi se na period od 12 mjeseci.Osnovne razlike izmedju finansijskog i ekonomskog budžeta su:- dok finansijski budžet predstavlja plan finansijske aktivnosti države, ekonomski budžet je širi pojam

i obuhvata niz elemeneta privrednog života zemlje,- finansijski budžet predstavlja zakonski akt, a ekonomski predstavlja samo akt predviđanja.

80. Koji su to tipovi ekonomskog budžeta? Str. 132U osnovi treba razlikovati dva tipa ekonomskih budžeta:- orjentacioni ekonomski budžeti koji nemaju obavezan karakter,- normativni kod kojih je obaveznost prisutna.

81. Nabroj osnovna budžetska načela! Str. 132Osnovna budžetska načela su:

a) načelo potpunosti,b) načelo jedinstva budžeta,c) načelo realnosti,d) načelo specijalizacije,e) načelo ravnoteže,f) načelo jednogodišnjosti, g) načelo javnosti.

82. Objasni načelo budžetske potpunosti! Str. 133Načelo budžetske potpunosti postavlja zahtjev da se u budžet unesu u punim iznosima, svi prihodi i rashodi zajednice, budući da budžet treba da predstavlja realnu sliku cjelokupnog finansijskog stanja zemlje.Unošenje prihoda i rashoda u budžet može da se unese na dva načina:- metodom bruto budžeta, svi prihodi i rashodi koji se unose u budžet prikazuju se u bruto iznosima i

ovaj metod ima širu primjenu u praksi jer daje jednu potpuniju i praviljniju sliku o prihodima i rashodima države.

- metodom neto budžeta koja podrazumjeva prethodno prebijanje prihoda i rashoda i unošenje u budžet samo njihovih salda

83. U čemu se sastoji načelo budžetskog jedinstva? Str.133Načelo budžetskog jedinstva se sastoji u tome što prema ovom načelu svi prihodi i rashodi u budžetu treba da se iskažu u jednom jedinom aktu, kojim treba obuhvatiti cjelokupnu finansijsku aktivnost države, što podrazumijeva da budžet treba da bude jedinstven akt. Ovo načelo je bilo najpotpunije primjenjeno u SSSR-u. Ovo načelo danas ne nalazi primjenu te dolazi do pojave tzv.specijalnih budžeta (dvojni budžeti, aneksi i autonomni budžeti).

84. Koji su to tzv. specijalni budžeti ? str. 134-136Pod tzv.specijalnim budžetima, koje treba razlikovati od redovnog budžeta podrazumjevamo:1. Dvojni budžeti - ovo je nesumnjivo najvažnije odstupanje od načela budžetskog jedinstva, a osnovna

razlika između redovnog i nerodovnog budžeta leži u tome što neredovni bužeti obuhvataju rashode koji se nisu mogli pokriti redovnim prihodima, već se u ovu svrhu moraju upotrijebiti krediti ili papirni novac.Prema savremenoj finansijsoj teoriji treba razlikovati :

- redovni ili eksploatacioni budžet-alimentira se iz prihoda od poreza, taksi i javne privrede, a rashodi mu se odnose na tekuće djelatnosti državnih organa,

- kapitalni-kao prihod ima kredite i druge vanredne izvore, a rashodi su mu usmjereni na investicije,- vanredni- period kriza i ratova.2. aneksi -predstavljaju priloge uz budžet i odatle im potiče naziv (težnja da država da nekim svojim

službama finansijsku samostalnost i odobrava ga predstavničko tijela zajedno sa budžetom,3. autonomni budžeti - također odstupanje od načela budžetskog jedinstva, kojeg za razliku od aneksa

ne razmatra predstavničko tijelo, već isključivo organ upravljanja

85. Objasni načelo realnosti! Str. 136Načelo realnosti podrazumjeva:- realno predviđanje prihoda i rashoda za jedan određeni vremenski period,- da se razlika između planiranih stavki i pokazatelja o izvršenju budžeta svede na minimum,- uravnoteženje budžeta,- da period planiranja budžeta bude što kraći (najčešće godinu dana) s obzirom na veću preciznost.

86. Načelo spezijalizacije! Str. 137Načelo budžetske specijalizacije postavlja kao imperativ da prihodi i rashodi u budžetu budu izneseni na bazi jedne određene specifikacije, koju potvrđuje predstavničko tijelo glasanjem prilikom donošenja budžeta, a u kojoj mjeri će se sprovoditi zavisi od političkog uređenja jedne zemlje. Specijalizacija se ne odnosi na isti način prema prihodima i rashodima.

87. Načelo ravnoteže budžeta! Str-138-139Pod ovim načelom podrazumjeva se zahtjev da rashodi u budžetu budu uravnoteženi sa prihodima. Ukoliko ovo ne bude postignuto, nego se pojavi višak rashoda nad ukupnom masom prihoda, doći će do pojave budžetskog deficita, a u obrnutom slučaju- suficita.O ravnoteži budžeta postoje razlike između klasičnih i savremenih shvatanja, dok klasična shvatanja kažu da je ravnoteža imperativ, savremena shvatanja u prvi plan stavljaju ekonomsku ravnotežu, pa tek onda ravnoteža budžeta.

88. Koje su to teorije, koje se bave problemom uravnoteženja budžeta? Str.138Postoje dvije teorije:- teorija sistematskog budžetskog deficita (Alvin Hansen)-deficit u budžetu predstavlja redovnu

pojavu u savremenim uslovima i država treba da se služi deficitnim finansiranjem da bi kompenzirala negativna kretanja,

- teorija cikličnih budžeta - bazira se na vezivanju budžetske politike za ekonomsku politiku (adaptacija budžeta dinamičkoj evoluciji-Laufenburger). Prema ovoj teoriji budžetska ravnoteža se ne ograničava na period od godinu dana već se produžava na ekonomski ciklus u cjelini, uslijed čega se u teoriji naziva teorijom cikličnih budžeta (primjena u Švedskoj, Belgiji, Finskoj, Švicarskoj),

- teorija stabilizacionog budžeta-dosta bliža klasičnim shvatanjima - teorija kompenzatornog budžeta-postavlja kao glavni cilj postizanje pune zaposlenosti.

89. Šta je načelo jednogodišnjosti? Str. 140U načelu budžet se donosi za jednogodišnji period i samo u izuzetnim uslovima ovaj period može biti duži ili kraći od godinu dana.Ovo je ocjenjeno kao najoptimalnije rješenje u pogledu trajanja budžeta, prije svega jer obezbjeđuje kompletniju kontrolu predstavničkog tijela na radom izvršnog organa.Budžetska godina u većinni zemalja počinje 1.januara, ali ima i drugih rješenja (1.april SAD i 1.jula, V. Britanija).

90. Načelo javnosti! Str. 141

Načelo javnosti podrazumjeva da budžet bude javni akt, ali isto tako javnost treba da bude ispoštovana od faze utvrđivanja, izvršenja, a i završni račun treba da bude stavljen na uvid javnosti. Poštovanje ovog načela ima društvenu, ali i političku pozadinu.

91. Koje se metode primjenjuju pri planiranju prihoda i rashoda? Str. 142U primjeni su slijedeće metode:

1. metod direktnog procjenjivanja, za osnovu se uzimaju podaci o izvršenim rashodima u posljednjoj budžetskoj godini i koriguju se uzimajući u obzir promjene koje se predviđaju u toku godine. Procjena visine prihoda se vrši na osnovi podataka u naplati prihoda iz posljednje budžetske godine, uzevši u obzir finansijsku, ekonomsku i socijalnu situaciju,

2. metod automatskog procjenjivanja, ovaj metod se danas više ne nalazi u primjeni, a za osnov uzimaju se prihodi iz posljednje završne budžetske godine,

3. normativni metod, suština ovog metoda sastoji se u traženju takvih mjera koja su tipična za državne organe i ustanove.

92. Kada dolazi do privemenog finansiranja? Str.143U osnovi, budžet treba biti donesen prije početka godine za koju se donosi, međutim koliko do toga ne dođe pristupa se praksi tzv.privremenog finansiranja da bi se obezbjedio kontinuitet u finansiranju zadataka predviđenih budžetom.Poznato je nekoliko metoda privremenog finansiranja:- na bazi tzv.budžetskih dvanestina, tj. finansiranju se pristupa po mjsecima, tako što se uzimaju u

obzir prihodi i rashodi za svaki mjesec, a vrši se ili na bazi budžeta iz prethodne godine ili na osnovu prijedloga za tekuću godinu,

- rekondukcija rashoda-ovlaštenja iz proteklog budžeta prenose se na narednu godnu i tako se otvara mogućnost za kontinuitet u finansiranju,

- tzv.akontacija primjenjuje se u V. Britaniji, a podrazumjeva odobravanje rashoda prije početka budžetske godine

93. Izrada budžetskog prijedloga i izglasavanje budžeta! Str.143-144Prijedlog budžeta se sastavlja na osnovu nacrta budžeta koji utvrđuju upravni organi.

Pročitati str. 143-144

94. Ko učestvuje u postupku izvršenja budžeta? Str.145-146Izvršenje budžeta je povjereno organima uprave koji se prema svojim funkcijama dijele na:- naredbodavce, predstavljaju organe koji imaju ovlaštenja da upravljaju državnom imovinom, kao i

da se staraju o prikupljanju i raspodjeli prihoda. U trošenju budžetskih sredstava naredbodavac ima određena ograničenja:

o može angažovati sredstva samo za one potrebe za koje su sredstva i namjenjenao ne može angažovati sredstva u većem iznosu nego što je finansijskim planom predviđeno,

- računopolagače, vrši neposredno rukovanje finansijskim sredstvima, kao i likvidiranje obaveze koja je ustanovljena.

95. Budžetska i računska godina! Str. 147Budžet se donosi za period od godinu dana, ali kod pitanja da li su sve budžetske operacije vezane za trajanje jedne godine u praksi su se usvojila dva metoda za rješavanje te dileme:- metod budžetske godine, polazi od momenta ostvarenog prihoda ili izvršenog rashoda, ne vodeći

računa kada je došlo do stvaranja obaveza za dotični rashod, tj.svaki ostvareni prihod ili izvršeni rashod u budžetskoj godini-jeste prihod i rashod te godine.

- metod računske godine, ovaj metod polazi od postanka prihoda i rashoda, odnosno palnirani prihod i nastali rashod knjiži se u godini u kojoj su planirani, odnosno, nastali.

96. Koje vrste kontrola izvršenja budžeta razlikujemo? Str. 148-150Razlikujemo nekoliko vrsta kontrola budžeta:a) kontrola prema vremenu, koja može biti:

o prethodna,vrši se prije isplate i zato se zove preventivna,o naknadna, vrši se nakon isplate i provjerava se da li je već izvršeno trošenje bazirano na

pozitivnim propisima i u biti ona nesprječava nepravilnosti, ali ukazuje na njih da se ne bi ponavljale.

b) kontrola prema metodu, koja može biti:o dokumentarna, kontrola ugovora, računa i dokumenata,o terenska, provodi se na licu mjesta.

c) kontrola prema subjektima, koja može biti:o kontrola nad naredbodavcima, kontroliše se upotreba odobrenih sredstava i stoga

odgovornost naredbodavca ima politički karakter,o kontrola nad računopolagačem, odgovornost računska, eventualno krivična.

d) kontrola prema organima koji vrše kontrolu, a može biti:o upravna, predstavlja kontrolu izvršenja budžeta u okviru administrativnog aparata

(administrativna kontrola). Zove se još i hijerarhijska, što znači da je vrši viši organ nad nižim, a u novije vrijeme to vrše specijalno organizovane jedinice, a pojavljuje se kao prethodna, tekuća i naknadna.

o računsko-sudska, potpuno nezavisna od upravnih organa o politička, ovu kontrolu vrši ono tijelo koje je i donijelo budžet.

97. Šta je završni račun? Str. 150Završni račun predstavllja instrument kojim se na kraju budžetske godine iskazuje ostvareni prihodi i raspored sredstava u budžetskoj godini na koju se odnosi završni račun. Završni račune je pored toga što je instrument kontrole izvršenja budžeta od strane predstavničkog tijela, on je istovremeno i orjentacija za donošenje budžeta za narednu godinu.

98. Finansijski federalizam !Pročitati str. 151-152Uređenje odnosa između centralnih, federalnih i lokalnih vlasti po pitanju raspodjele javnih funkcija i izvora sredstava za njihovo finansiranje poznato je u teoriji javnih finansija pod imenom finansijskog federalizma. Finansijski federalizam podrazumjeva, prema tome, odnose federacije, federalnih jedinica, a u nekim državama i lokalnih zajednica, u vezi sa ovlašćenjima za utvrđivanje, raspodjelu i razgraničenje funkcija u domenu javnih rashoda i javnih prihoda.

99. Kakvo može biti raspoređivanje rashoda? Str. 152Raspoređivanje rashoda u prvom redu zavisi od ustavnih rješenja, a može biti:

o vertikalno, između pojedinih članova federacije,o horizontalno, na istom nivou-horizontalno.

100. Kakvo može biti vertikalno raspoređivanje sredstava? Str.153Vertikalna raspodjela prihoda je riješena na dva načina: - putem sistema separacije ili podvojenosti, koji se pojavljuje u dva osnovna vida

o slobodni sistem separacije - i savez i federalne jedinice mogu da uvode iste poreske oblike i da njima paralelno oporezuju isti poreski objekat,

o vezani sistem separacije - kod kojeg je unaprijed utvrđeno koje poreze naplaćuje savez, a koje federalne jedinice

- putem zajedničkih sredstava (sistem zajednice), koji se zasniva na tzv.zajedničkim prihodima u kojima određenim procentom participiraju sve federalne jedinice.

101. Kako se ostvaruje horizontalno raspoređivanje sredstava? Str. 154Provođenje horizontalne raspodjele podrazumijeva riješeno pitanje vertikalne raspodjele, tj.kada se provede raspodjela između saveza i pojedinih jedinica treba prići horizontalnoj raspodjeli.Horzinotalna raspodjela se može riješiti na dva načina:

- da se ide na izjednačavanje budžetskih prihoda po stanovniku i da se nastoji osigurati dovoljno sredstava za obavljanje osnovnih javnih službi na jednakom nivou (Švicarska, Francuska i V. Britanija),

- osiguranje sredstava za pokriće troškova rada javnih službi na približno jednakom nivou (SAD).