Uvod u Javne Finansije

7/25/2019 Uvod u Javne Finansije

1/14

Uvod u javne finansije

mr Damir ehoviFiskalna ekonomija

Podgorica, februar 2014.

19. februar 2014 2

Sadraj predavanja

Opte o javnim finansijama

Fiskalno optereenje

Ogranienja drave i trita

Javni prihodi


2/14

19. februar 2014 3

Uvodna razmatranja:

Kako drava utie na privredu? ta bi drava trebala da radi? Zato se neke aktivnosti obavljaju u privatnom,

a neke u javnom sektoru?

Da li bi drava trebalo da ini vie nego to sadaini, ili pak manje?

Da li bi drava trebala da radi neto drugo, ili dapromijeni nain svog rada?

Da li bi njena ekonomska uloga trebala da budeefikasnija?

19. februar 2014 4

Opte o javnim finansijama1

Finansije

U uem smislu U irem smislu

Monetarne

Bankarske

Finans. trita i HOV

Javne

Meunarodne

Javne

Monetarne

Poslovne


3/14

19. februar 2014 5


Javne finansijepredstavljaju ekonomsku*disciplinu koja izuava finansijsku djelatnostdrave i drugih pravnih lica javnog pravakojima je zakonom povjereno da vre takvudjelatnost

Razlika izmeu finansijske djelatnosti drave idjelatnosti fizikih osoba

Djelatnosti i funkcije drave - javne potrebe

19. februar 2014 6


Klasinefunkcijedrave

Meunarodnabezbjednost

Unutranjabezbjednost

Socijalnasigurnost

Drutvenedjelatnosti

Ekonomskapolitika iprivredni

razvoj

Vanrednefunkcije

Javnepotrebe


4/14

19. februar 2014 7


Institucije javnih finansija

Javni prihodi

Javni rashodi

Budet Finansijsko izravnanje

Javni zajam

19. februar 2014 8


Odnos javnih finansija i drugih naunih disciplina

Nauka o finansijama je kompleksna nauka koja u sebiukljuuje vie grana finansijske discipline: ona jeagregat ekonomskih, socijalnih, politikih i pravnihelemenata, i zahtijeva saradnju ponajvie ekonomista,pravnika i sociologa

Zbog sloenosti finansijskog fenomena, jasno je da gajedna nauka ne moe u cjelini upoznati, stoga se bartri discipline bave finansijskim pojavama:

1. Nauka o finansijama;2. Finansijsko pravo;3. Finansijska politika.


5/14

19. februar 2014 9


Zadatak nauke o finansijamajeste da teorijskimistraivanjima utvrdi stalne odnose izmeu uzroka iposljedica, odnose izmeu dva ili vie finansijskihfenomena i njihovu vezu prema njihovoj stvarnojmaterijalnoj povezanosti

Finansijsko pravopodrazumijeva skup pravnih propisakojima se ureuje prikupljanje, raspodjela i troenjesredstava potrebnih za funkcionisanje javnopravnogtijela. Dijeli se na poresko i budetsko pravo

Finansijska politikanije nauka u pravom smislu te rijei,ve je vie vjetina koja pokazuje sredstva i puteve kapostizanju ciljeva, koji su prethodno objanjeni teorijom

19. februar 2014 10


Razvoj nauke o javnim finansijama:Stara Grka i Rim (stari vijek)

U robovlasnikom drutvu su dravi, kao sili iznad drutva i kao aparatuvladajue klase, u potinjavanju slabijih drutvenih slojeva bila potrebnasredstva, u prvom redu za odravanje dravnog aparata

Feudalizam

Pojavom feudalizma, kao novog drutveno ekonomskog sistema nestala jei javna privreda, a robovlasniku privredu je zamijenila naturalna privreda.Pojedini lanovi zajednice su bili obavezni da obavljaju odreene dunosti(odbranu zemlje i odravanje pravnog poretka), za ta su samiobezbjeivali novac na osnovu besplatnih posjeda (feuda) i besplatneradne snage (kmetova)


6/14

19. februar 2014 11

Opte o javnim finansijama8Kraj srednjeg vijeka

Razvojem zanatstva i gradske privrede mijenja se i dotadanji nainupravljanja dravom, tako da nastaju posebni organi i ustanove u kojimase zapoljavaju ljudi koji vre dravne funkcije kao trajno zanimanje, to usutini predstavlja zaetak moderne dravne organizacije.

Merkantilizam (XVIXVII vijek)

Smatrali su da se bogatstvo stvara u prometu, zbog ega po njimafinansijska politika treba da bude usmjerena ka prometu, da bi se na tajnain naciji obezbijedilo to vie novca, zbog ega se i zalau za uvoenjecarina, koje bi onemoguavale odliv novca

Fiziokrati (druga polovina XVIII vijeka)

Osnovno shvatanje fiziokrata u odnosu na finansijsku materiju sezasnivalo na njihovom osnovnom stavu da se viak vrijednosti stvara uzemljoradnji, tako da je po njima najracionalnije uvoenje samo jednogjedinog porezaporeza na zemljoradnju

19. februar 2014 12

Opte o javnim finansijama9Graanska ekonomska misao (kraj XVIII i poetak XIX vijeka)

Privredni prosperitet, prema uenju Smita i Rikarda, moe se obezbijeditisamo ekonomskim slobodama. Na dravu njeno mijeanje u privredu sugledali negativno. Dravni rashodi su po njima neekonomsko troenje kojeusporava ekonomski prosperitet drutva, tako da drava treba to manjeda zahvata privatne dohotke i akumulaciju

Savremena graanska teorija (javlja se sa I svjetskim ratom)

Pojava Velike ekonomske krize je pokazala da se teko moe spasitikapitalistiki sistem bez dravne intervencije, tako da se javljaju noveideje koje zastupaju potrebu aktivnog korienja finansijskihinstrumenata u regulisanju privrednih tokova, oznaavajui timeformiranje savremene fiskalne politike

Ekonomija ponude (drga polovina 70-tih godina)

Fiskalnom politikom treba djelovati preko reduciranja fiskalnogoptereenja na podravanje privatne inicijative. Zagovaraju svoenjeuloge drave na tolerantnije granice


7/14

19. februar 2014 13

Fiskalno optereenje1

U savremenim dravama znaajan dionacionalnog dohotka se zahvata i redistribuiraputem fiskalnih instrumenata (i preko 40%)

Kod definisanja fiskalnog optereenja, prekoodnosa javnog sektora i GDP-a, postoji dilemada li javni sektor treba izraziti reko javnih

prihoda ili preko javnih rashoda?

19. februar 2014 14


Problem sa javnim rashodima: Mnogi javni rashodi se viestruko prikazuju, budui da

nije mogue iskljuiti sva transferna davanja; Javni rashodi se finansiraju dijelom i iz prihoda koji

nijesu uzeti od privrede i stanovnitva i koji nepredstavljaju pritisak za obveznike(npr. - javni zajmovi ili donacije)

Kod javnih prihoda treba uzeti samo prihodefiskalnog tipa (poreze, doprinose, takse, naknade isl.) a ne treba ukljuivati nefiskalne prihode jeroni nijesu teret za obveznike (prihodi odprivatizacije, javni zajmovi, donacije i sl.)


8/14

19. februar 2014 15


Fiskalno optereenje se moe posmatratii parcijalno:

Konkretna vrsta fiskalnog prihoda / GDP;

Fiskalno optereenja na nivou regiona; Fiskalno optereenja na nivou konkretnog poreskog

obveznika.

Fo = Javni prihodi (fiskalni) / GDP

19. februar 2014 16


U finansijskoj literaturi se javlja i pojamrelativnog poreskog pritiska

Govorimo o relativnom poreskom pritiskukada fiskalno optereenje dovedemo u vezu

sa svim koristima koje se kroz javne rashodevraaju poreskim obveznicima

Dakle, teorijski je mogue da fiskalnooptereenje bude i poveano, a da to nesmeta poreskim obveznicima


9/14

19. februar 2014 17

Ogranienja drave i trita1

Postoje etiri glavna razloga za sistemske neuspjehedrave u ostvarivanju njenih proklamovanih ciljeva:1. Ograniene informacije2. Ograniena kontrola reakcija trita3. Ograniena kontrola nad birokratijom4. Ogranienja koja nameu politiki procesi

Kao i ostali ekonomisti, i strunjaci za javni sektor sebave sljedeim osnovnim pitanjima:

1. ta e se proizvoditi (pogledati grafik)2. Kako e se proizvoditi3. Za koga proizvoditi4. Kako se ove odluke donose

19. februar 2014 18


ta e se proizvoditi? (kriva prizvodnih mogunosti)

. H

. I. E

. G

Privatna dobra

Javna dobra


10/14 1

19. februar 2014 19


Sa druge strane, sljedeih est osnovnihnesavrenosti trita pruaju argumentacijuza aktivnost drave:

1. Nesavrena konkurencija;2. Javna dobra;

3. Eksterni efekti;

4. Nepotpuna trita;5. Nesavrene informacije;6. Nezaposlenost i drugi makroekonomski poremeaji.

19. februar 2014 20

Cijena

Koliina

Ponuda = marginalnom troku

Tranja = marginalnom prihodu

Proizvoaki viak

Potroaki viak

Proizvoakiviak

Cijena

Koliina

Ponuda = marginalnom troku

TranjaMarginalni prihod

GubitakvikaPotroakiviak

Monopol:Potroaki viak je manji, prizvoaki je vei,a ukupni viak je manji


11/14

19. februar 2014 21

Javni prihodi 1

Javni prihodisu novana sredstva koja dravaprikuplja radi pokrivanja javnih rashoda

Javni prihodi su transakcije koje poveavajuneto imovinu drave na svim nivoima vlasti

Karakteristike javnih prihoda:1. Ubiraju se u novcu;

2. Redovno se ubiraju;

3. Plaanja ne dovode u pitanju imovinu;4. Slue podmirivanju trokova opteg karaktera.

19. februar 2014 22

Javni prihodi 2

Osnovni oblici javnih prihoda:1. Porezi;

2. Prihodi od javne imovine;

3. Doprinosi;

4. Takse;

5. Carine;

6. Parafiskalni prihodi;

7. Primarna emisija centralne banke;

8. Javni dug;

9. Pokloni i sl.


12/14 1

19. februar 2014 23

Javni prihodi 3

Prvi oblikprikupljanja prihoda u prvobitnoj ljudskoj zajednici,kojima su se zadovoljavale javne potrebe su ili pokloni, kao iprihodi od pljake i ratnih pohoda

U robovlasnikim dravama, robovski radje bioegzistencijalna osnova drutva

Postojali su i liturgije (obveznici iz svojih sredstavaorganizovali svetkovine) i trijararhije (graani opremali ratnibrod kojim su upravljali zapovjednici)

Najznaajniji izvori prihoda u feudalizmusu bili prihodi oddomena (prihodi koji su vladari ubirali od svojih posjeda), jerse smatralo da je sva zemlja u vlasnitvu drave, a da se sviostali samo uivaju plodove sa zemlje koja im je data u zakup

Osim toga, vaan izvor prihoda su predstavljali i prihodi odregala (po osnovu korienja nekih prava koje je drava dalau zakuppravo kovanja novca, pravo l ova i ribolova, pravokorienja mostova)

19. februar 2014 24

Javni prihodi 4

Kao posljedica poveavanja dravnih teritorija,plaanje vojnika, kao i esti ratovi, uzrokovali sui porast prihoda od poreza u ukupnim prihodima

U kapitalizmu, prihodi ubrani oporezivanjemzauzimaju sredinje mjesto u ukupnim

prihodima, tako da poreski sistem kapitalistikihdrava karakterie:

Proirenje kruga poreskih obveznika Poveanje broja poreskih oblika Poveanje poreskog optereenja


13/14 1

19. februar 2014 25

Javni prihodi 5

Podjela javnih prihoda:1. Originarni i derivativni;

2. Javnopravni i privatnopravni;

3. Prihodi od stanovnitva i prihodi od pravnih lica;4. Povratni i nepovratni;

5. irih i uih teritorijalnih jedinica;6. Namjenski i nenamjenski;

7. Prihodi u novcu i prihodi u naturi;8. Redovni i vanredni.

19. februar 2014 26

Javni prihodi 4

Javni prihodi

Redovni Vanredni

Nefiskalni Fiskalni

Porezi

Doprinosi

Takse

Naknade

Ostali

Iz imovineIz prihoda

Iz rashoda


14/14

Javni prihodi 5

OECD klasifikacija javnih prihoda: 1000 Porezi na dohodak, dobit i kapitalne dobitke;

2000 Doprinosi za socijalno osiguranje;

3000 Porezi na platni spisak i radnu snagu;

4000 Porezi na imovinu;

5000 Porezi na dobra i usluge;

6000 Ostali porezi.

19. februar 2014 27

19. februar 2014 28

Hvala na panji!!!

[email protected]

Documents

Uvod u Javne Finansije