PromotienummerJane: ‘We hebben eens enkele weken een jong zigeunerpaar in de cel gehad. Maar dat was een uitzondering, zo lang. Hun woonwa-gen was namelijk afgebrand.’ Meestal

Inhoud van dit nummer:Wat doet de Historische Vereniging?Janôm breit netten voor de ganzeflappersPolynormhuizen: karakteristieke wijk uit de wederopbouwperiodeHet vroegere arrestantenlokaalCursusaanbod van de Historische VerenigingWat is de Historische Vereniging nog meer van plan?

Inhoud van dit nummer:Wat doet de Historische Vereniging?Janôm breit netten voor de ganzeflappersPolynormhuizen: karakteristieke wijk uit de wederopbouwperiodeHet vroegere arrestantenlokaalCursusaanbod van de Historische VerenigingWat is de Historische Vereniging nog meer van plan?

Promotienummernovember 2016

Bun Promo_Bun Promo 29-10-16 13:57 Pagina 1

Wij zijn op zoek naar nieuwe leden voor de Historische Vereniging. Als we willen, dater ook in de nabije toekomst binnen onze gemeenschap een actieve vereniging bestaat,zullen we met zijn allen moeten blijven werken aan de vereniging. Uw lidmaatschapkan daartoe zeker een bijdrage leveren. Laten we toch eens ophouden met te zeggen:“Ik lees Bun Historiael wel bij mijn ouders of mijn grootouders. “Neem een besluit enword voor slechts € 18,50 per jaar lid van onze vereniging. Voor allen, die het nog nietweten, sommen we nog eens op wat er allemaal verschijnt en wat er dankzij de Histo-rische Vereniging allemaal gebeurt.

We hebben drie doeleinden:1. Het doen toenemen van kennis en het kweken van interesse voor de geschiedenis vanBunschoten en omgeving in de ruimste zin des woords.2. Het bevorderen van waardebesef van historisch erfgoed.3. Het behoud van het karakter van de gemeente Bunschoten in het algemeen en vanhaar oude kernen in het bijzonder.

Wij willen voor alles liefde bijbrengen voor datgene, wat uit het verleden tot ons geko-men is en waar we met zijn allen zuinig op moeten zijn. Daarbij kan gedacht wordenaan de middeleeuwse structuur van Bunschoten, de stadsgracht, de binnengracht, deOude - en de Nieuwe Haven, de scheepswerf en nog veel meer.

Dat doen we door middel van vier afleveringen van Bun Historiael per jaar met goedgeschreven teksten en mooie illustraties. In dit promotienummer vindt u enkele voor-beelden van onderwerpen. Al met al ontvangt u jaarlijks zo’n 200 pagina’s met histori-sche nieuwsfeiten, foto’s en prachtige prenten. Hierin besteden we ook zo veel mogelijkaandacht aan ons snel verdwijnende dialect, onze eigen eerste taol, waarin we onze ge-voelens het best tot uitdrukking kunnen brengen.

Verder geven we elk jaar een kalender uit, waarbij bepaalde facetten van de geschiedenisaan de orde komen. Zo hadden we o.a. de volgende onderwerpen: Werkende vrouwen,De watersnood van 1916, Tanend verleden (over de visserij), Modelbotterbouw, de Kle-derdracht met haar sieraden, Hârd wârken en nog veel meer interessante onderwerpen.

Tweemaal per jaar houden we een ledenvergadering. Op de ene doen we vrijwel altijdeen historisch onderwerp en op de andere showt een klederdrachtgroep ergens uit Ne-derland zijn klederdracht. vervolg op pag. 2016 / 155

2016 / 148


Bunschoten en Spakenburg, die zijn beroemdgenoeg; daar heeft iedereen van gehoord.Maar Eemdijk?! Het is het derde dorp in de dezelfde gemeente(Bunschoten) en toeristisch gezien een beetjede Assepoester. Dat is merkwaardig, wantminstens zo sterk als in die twee andere plaat-sen zijn de klederdrachten hier nog in zwang,de vrouwen met hun frisse rode doeken enfleurige kraplappen zijn, om het half op zijnEngels te zeggen, een héél gezicht.

En minder nog dan in Spakenburg en Bun-schoten, om van Marken en Volendam tezwijgen, heeft men het gevoel dat de bewo-ners zich mooi maken ter wille van de toeris-ten.

Er gaat naar dit Eemdijk geen enkel openbaarvervoer, ofschoon er toch zo’n zevenhonderdà achthonderd mensen wonen. Het is eensterk geïsoleerde gemeenschap, ongelofelijkdat zoiets in de randstad Holland bestaat!

Over plaatsen op enige kilometers afstandspreekt men als ‘in de vreemde’.Het water is dichtbij. De Eem mondt op dezeplek in het IJselmeer uit en de dijk die vroe-ger het dorp tegen de Zuiderzeevloeden be-schermde, ligt er nog. Van Spakenburg afrijdt men er over een verlaten weggetje, halfop en half onderlangs, heen.

‘Import’En zie, ook blijkt de man met de plesman-kop die ik in zijn tuintje aanspreek, achterzijn huis visnetten te hebben hangen. Het isJan Duijst en hij maakt zich met een stem alseen torenklok bekend als visser in ruste, delaatste die Eemdijk had.

De schipperspet rust nog op zijn hoofd. Hijacht zich niet bevoegd mij over zijn woon-plaats in te lichten, want hij is maar ‘import’zegt hij. Wanneer is hij er dan komen wonen?Vijfentwintig jaar geleden. En wat was zijnplaats van herkomst? Spakenburg!

2016 / 149

In Het vrije volk werd op 6-7-1963 een door Klaas Graftdijk geschreven artikel over Eemdijkgeplaatst. Hieronder een selectie uit dit artikel. Binnenkort verschijnt in Bun Historiael hetvolledige verhaal met natuurlijk meer foto’s.

Janôm breit netten voor de ganzeflappers

Ger Varenkamp, Ep Boelhout en Renk vande Mheen, met frisse rode doeken.

Een verlaten weggetje met daarop HarmenHoeve en zijn vrouw Aaltje van de Mheen.


Zijn vrouw kan er wel wat van vertellen!Haar vader was hier ganzenflapper. Ik weetniet wat dat is, daarop volgt er een uitleg,zodat de begrippen nog door mijn hoofd flad-deren. Jan, haar man, breit de ganzennetten

voor het hele dorp, want ganzenflappers zijner nog in Eemdijk.Tachtig uur doe ik over één net, roept Jan uithet tuintje de keuken in, maar dat geeft niet,ik doe het uit liefhebberij! Hij komt mij zo’nnet laten zien. (wordt vervolgd)

2016 / 150

Peter van de Mheen en zijn vrouw RijkjePijpers, achter het huis van Jan Duijst

Teunemeut (Teuntje Beekhuis), de vrouwvan import-Eemdieker Jan Duijst


Nederland kwam net als de omringende lan-den in 1945 zwaar beschadigd uit de TweedeWereldoorlog. In de oorlog waren 80.000woningen vernietigd en 45.000 zwaar be-schadigd. Er was gebrek aan bijna alles, dus ook aanbouwmaterialen en wat er was, was erg duur.Cement kostte bijvoorbeeld in 1945 drie keerzoveel als in 1939. Stenen en hout waren ookslecht te krijgen. Beton werd toen nog op debouwplaats gemaakt. Betoncentrales werdenpas na de oorlog opgericht. Er waren ook teweinig goede vakmensen. Veel mensen keerden uit Indonesië terug endie mensen zochten ook woonruimte. Erwaren relatief veel huwelijken, de bevolkinggroeide met ongeveer 160.000 mensen perjaar. De drang naar een eigen huis was groot.Kort na de oorlog werd in ons dorp de N.V.Polynorm opgericht. Eén van de oprichterswas de in 1904 in Antwerpen geboren Alex-andre Horowitz.Hij was afkomstig uit een Russisch-Joodsgezin, dat in de Eerste Wereldoorlog naar

Amsterdam was gevlucht. Na de HBS (Ho-gere Burgerschool) studeerde hij in DelftWerktuigbouw en Elektrotechniek. Hij tradin dienst bij Philips in Eindhoven.In 1948 verliet hij Philips en werd hij een vande Polynorm-oprichters. Horowitz ontwierpop de Polynorm gestandaardiseerde bouwele-menten en draagconstructies. De Polynormwoningen zijn woningen opbasis van een skelet van stalen liggers en stij-len, samengesteld uit dunne staalplaten. Wo-ningen die op de bouwplaats snel als eenbouwmecanodoos in elkaar gezet kondenworden.

De systeembouw beleefde in die tijd eenhoogtepunt. De N.V. Ontwikkelingsmaat-schappij Polynorm was dus op het juiste mo-ment opgericht om snel en seriematig wo-ningen te produceren. Het systeem was geba-seerd op geprefabriceerde koudgewalste sta-len profielen, met vaste stramienmaten van1040 mm en droge montage op de bouw-plaats, alles exact op maat.

2016 / 151

De PolynormhuizenEen karakteristieke wijk uit de Wederopbouwperiode

Huizen in de Staalstraat in de Polynormbuurtte Bunschoten.

Professor Alexandre Horowitz (1904-1982)


Toch was de introductie in de bouwwereldniet vanzelfsprekend. In Eindhoven was het Philips die daar vooralde groei van de stad bepaalde en opdrachtwilde geven voor de bouw van duizend Po-lynormwoningen. In 1946 wilde men inEindhoven vier proefwoningen bouwen, watdoor de gemeente om esthetische redenenwerd tegengehouden. Eind 1947, begin 1948werd wel een aantal van deze woningen ge-bouwd in Amersfoort aan de Randenbroeker-weg. Deze woningen staan er nog.

Ook in ons dorp zijn toen in de Polynorm-buurt woningen gerealiseerd, ongeveer tach-tig.De meeste woningen aan de Walsstraat, Pro-fielstraat, Staalstraat, Lasstraat, Ponsstraat ende Dirk van Hulststraat zijn in de jaren tach-tig gesloopt. De Polynormwoningen zijn dusverdwenen en thans vinden we daar een

2016 / 152

De Polynormhuizen konden als een Mecano-doos in elkaar worden gezet.

Twee foto’s van de karakteristieke Polynorm-wijk. Onder is de bekende kleur mooi zichtbaar.De schuurtjes (linksboven) werden op dezelfdemanier als de huizen gemaakt.

In ieder huis werd een Bruynzeel-keuken ge-monteerd.


mooie buurt met traditionele bouw, metstraatnamen van verzetsstrijders uit deTweede Wereldoorlog. Maar veel gezinnen hebben in het verledenmet plezier gewoond in de Staalstraat, Pro-fielstraat, Walsstraat, Ponsstraat, Lasstraat ende Van Hulststraat.Het was de buurt waar in

onze gemeente het eerst een centraal anten-nesysteem werd aangelegd. De buurt die eeneigen speeltuin voor de kinderen had en eenseen eigen muziekkorps. Een buurt waar veelmensen goede herinneringen aan hebben.

Willem Meester

Achter Molenstraat 68 staat - bijna geheelaan het oog onttrokken door een hoge schut-ting - een stenen gebouwtje. Dit was namelijkhet vroegere arrestantenlokaal, dat dienstheeft gedaan van 1928 tot omstreeks 1960.Daarna konden amokmakers terecht in decellen van het nieuwe politiebureau aan deDa Costastraat. Maar ook dat bureau is in-middels allang verleden tijd.Aan de kleine raampjes met dikke ijzerenspijlen ervoor is nog altijd te zien dat dit nieteen gewoon schuurtje is geweest. Peter FransKoops (‘Spring’, geb. 1865) had de ‘eer’ omdit uit twee cellen bestaande gevang in 1928in te wijden. De man had zich bezondigd aanopenbare dronkenschap, en dat betekende

een nachtje cel om zijn roes uit te slapen.Dus prompt stond de naam ‘Spring’ voor: op-

2016 / 153

Het vroegere arrestantenlokaal

In de tuin achter deze voormalige politiewo-ning gaat een fraai stukje geschiedenis schuil.

Het tweecellige arrestantenlokaal is vandaagaan het oog onttrokken door een schutting.


geborgen worden. ‘Dee ruziemaokers mossenok in Spring’, heette het in de volksmond.Het hok waarvan aannemer Frank van denBos de bouwer was, had dubbeldikke muren,ijzeren celdeuren en bevatte veel betonnenelementen. Het lokaal stond niet toevalligachter dit huis, dat vroeger een twee-onder-een-kap-woning was. Links en rechts woon-den namelijk de politieagenten met hungezinnen. Bekende namen zijn Tazelaar enDe Bree.

Sinds 1945 werd het rechter woongedeeltevan het huis verhuurd aan visserman Zilves-ter Koelewijn (‘Vest’, 1892-1976). Dat bete-kende niet het einde van het cellengebruik.Nu werd Koelewijn de sleutelbewaarder. Datzat bij de huur in. Daarom konden zijn doch-ters Corrie, Jane en Greetje altijd het nodigeerover vertellen. Zo had een tijdelijke bewo-ner eens aan de binnenkant van de celdeur despreuk gekrast: ‘Hier word je moe van hetwachten’. Helaas deed een dikke laag verf,aangebracht in de jaren vijftig, deze en an-dere zielenroerselen teniet. Zilverster Koele-wijn was inmiddels eigenaar geworden vanhet perceel. Zijn vrouw, de gastvrije MengsjeKoelewijn-de Graaf, had vaak medelijdenmet de celbewoners. Corrie: ‘Ze gaf de arres-tant ’s morgens altijd koffie of thee, met eenbeschuit met kaas. Dat ging dan door het cel-deurluikje. Ze hóefde dat niet te doen, maarze voelde zich daartoe verplicht.’

Jane: ‘We hebben eens enkele weken eenjong zigeunerpaar in de cel gehad. Maar datwas een uitzondering, zo lang. Hun woonwa-gen was namelijk afgebrand.’ Meestal huis-den er eigen ingezetenen in.

Corrie: ‘Bijvoorbeeld twee ruziemakendevrouwen van de Weikamp. Ze hadden ookeen grote mond opgezet tegen de politie.’ Een beetje bang was Corrie altijd wel voor degevangenen, want er zaten soms vechtersba-zen tussen. Maar het konden ook gewone vis-sers zijn die zich hadden bezondigd aan deverkoop van ondermaatse paling (‘pieten’).Of een man of vrouw die een echtelijke ruziehad veroorzaakt. ‘Er werd in dat lokaal veelgevloekt.’Jane herinnert zich met name een man dievanwege openbare dronkenschap een nachtjemoest afkoelen. ‘Die zong voortdurend psal-men. Dat vond ik zó vreemd!’

Hans Hopman

2016 / 154

Er zitten dikke ijzeren spijlen voor het raampje,dus vluchten was onmogelijk.

Enkele bewoners toen er geen politiegezinnenmeer huisden: Zilvester Koelewijn (1892-1976)met zijn dochter Jane (1926-2009).


De Historische Vereniging organiseert eengroot aantal cursussen om oude tradities enambachten in ere te houden. Leerzaam engezellig om aan deel te nemen of gewoonom als bezoeker te bekijken. We hebben devolgende cursussen: netten breien, vlees envis roken, klederdracht maken, houtsnijden,modelbotterbouw.

Deze cursus wordt gegeven door Alex Koe-lewijn en Jaap de Graaf (links op foto), diede cursisten leren, hoe ze met vis, vuur enliefde een heerlijk gerookt product kunnenafleveren. Deze cursus trekt mensen vanuitde gemeente Bunschoten, maar ook van verdaarbuiten. Dit jaar ontvangt de vierhon-derdste cursist zijn welverdiende certificaat.

Deze cursus trekt altijd heel veel cursisten.Er wordt onder leiding van Jan van deGroep (foto) en een zestal zeer ervaren leer-meesters van alles gebreid, vanaf een knik-kerzak tot een werpnet, een fuikje of eentrommelfuik. Sommige cursisten meldenzich vanwege de gezellige sfeer op dezecursus elk jaar opnieuw aan.

Onder leiding van mevrouw Hendrikje Beu-kers-Koelewijn worden de cursisten in degelegenheid gesteld om elk mogelijk onder-deel van de Spakenburgse klederdracht temaken. Op verzoek kunnen ook kleding-stukken gemaakt worden voor een Spaken-burgse pop, of zelfs voor eigen gebruik.Hendrikje wordt geassisteerd door de damesHendrikje Kuis-Koelewijn en WimpjeBlokhuis-Poort, zodat iedere cursist vol-doende aandacht en begeleiding krijgt.Op de foto een trotse cursist met haar werk.

2016 / 155


Onder leiding van Willem Meester (foto) wor-den de cursisten ingewijd in de kennis vanhet hout en het werken met de materialen dienodig zijn om het hout op de juiste wijze tebewerken. Wie dit wil, mag op de cursus eenkrakeling maken of een echte ouderwetsestoof.

Op deze cursus bouwt men aan de hand vaneen prachtig uitgevoerd cursusboek eenmodel van een echte botter in de schaal 1:15.De cursisten krijgen na betaling van het cur-susgeld een compleet tekeningenpakket. Debouw van het model duurt ongeveer 2 jaren.Daarna worden de zeilen gemeten en kanmen daarmee aan de slag. Gedurende de cur-sus krijgt men iedere maand een nieuwe op-dracht. Natuurlijk is deze avond ookbedoeld om uw problemen bij de begeleiderneer te leggen. Om er voor te zorgen dat decursist ook een beeld krijgt van hetgeenhij/zij moet maken, wordt een model mee-gebouwd met de cursisten. Deze cursuswordt gegeven door Driek de Graaf, JanHopman en Orm van der Laan (foto).

Aanmelden voor de cursussen kan bij Aartvan Halteren (tel. 4557114), mailadres: [email protected]. Leden vanBun Historiael volgen de cursussen tegeneen gereduceerd tarief. Als u zich wilt aan-melden als lid van de Historische Vereni-ging kunt u dat doen bij onze secretaris:- met bijgevoegd inschrijfformulier- telefoon: 033-455 71 14- mail: [email protected] nieuwe leden is er een boek als wel-komstgeschenk.

Namens het bestuur,Jan Bos Lzn., voorzitter

2016 / 156


Boven: Het verenigingsge-bouw aan de Bikkersweg.Links: opengewerkt bot-termodel bij een ‘KlaasZwaan’. Rechts: de ka-lender van 2017.

De redactie van de Historische Verenigingstaat uiteraard elke keer garant voor een in-teressante inhoud van Bun Historiael. Ditblijft het belangrijkste product van de vereni-ging. De boeiende verhalenserie uit het levenvan de inmiddels 100-jarige Lammert Hop-man is nog niet afgelopen. Derk de Graafheeft een studie gemaakt naar het plaatselijkverzet in de Tweede Wereldoorlog en datvergeleken met andere plaatsen. Ook de ge-schiedenis van het Spuiplein zal de aan-dacht krijgen. Er zijn plannen voor verhalenover de herkomst van de plaatselijke familie-namen en over de herkomst en de geschie-denis van de Bunschoter voornamen.

Voor de langere termijn bestaan er in de His-torische Vereniging ideeën om de completegenealogie van alle Bunschoter families on-line op de vernieuwde website te zetten, enwel op zo’n manier dat iedereen zijn eigengegevens tot nu toe kan aanvullen zoals bijwikipedia, met foto’s, met korte levensverha-len.Daarna kunnen nog andere terreinen van his-torische informatie op dezelfde manier ont-sloten worden, zodat een volledige ge-schiedkundige documentatie van onze dorps-gemeenschap ontstaat, die keer op keer ge-raadpleegd kan worden en waaraan iedereenkan meeschrijven.

2016 / 157


AdreSSen:

Verenigingsruimte ‘t BunhuusBikkersweg 9, 3752 WV, Bunschoten

Geopend: elke vrijdag 19.00 - 20.00 uur(met uitzondering van juli en augustus)

Bestuur:Jan Bos Lzn, [email protected]

Aart van Halteren, [email protected] Beekhuis, verkoop boeken

Rico de Graaf, penningmeesterHenk de Jong, coördinatie bezorging

Klaas Koelewijn, kalenderontwerpWillem Meester, bibliothecaris

Klaas van Twillert, redactieMarianne van Twillert, archivaris

redactie:Klaas van [email protected]

Website: www.bunscote.nlArian Muijs, [email protected]

Werkgroepen:Cursus klederdracht makenCursus netten brien / boetenCursus vis-/vlees rokenCursus modelbotterbouwCursus houtsnijdenGenealogieFotocommissie

erelid:Cees Nelemans, sinds 13 april 2006


Documents

PromotienummerJane: ‘We hebben eens enkele weken een jong zigeunerpaar in de cel gehad. Maar dat was een uitzondering, zo lang. Hun woonwa-gen was namelijk afgebrand.’ Meestal